SYMBOLIGADIANAE EPHESIAE

StatuaACLAVDIO MENETREIO

CEIMELIOTHECy£ BARBERINyE

PROFECTO

RO MAE » Typis Mafcardi , MDCLVII.

PERMISSV.

Digitized by Googie

Digitized by Google

EMINENT.*" ET REVER.**®.,

PRINCIPI Rowa

FRANCISCO*• . . • * I J • .

*

BARBERINO CARD.FEVERICrS r S A L 1> I NF S,

ON vereor, Domino,vt hilari vultu excipia*

tur a te quem tibi offe-

ro libellum : tuus enimeft iurepatrocinij;nam

Cl.^enetreius euro re-

liquit pofthumumlngcnij fui partum.Qua ergo pietate audorem olim fbue-bas ,& hunc fbuebis certo fcio; cunuClaudium ipfum, quem tu plurimumamabas , abobliuione in hominum me-moriam fis euocatums. Etenim fi pr«-clarc confultum cfl, vt eiUs qui facrile-

ga

Digitized by Googie

ga cti^dine adus Diahse Ephe-tia? templum incendit, nomen abolere-

tur: merico illiusper vniuerfum terra-

rum orbem celebrabitur indullria» qui|||io a^uerfus omnem antiquitatenu

liudideandem Dianam iiillaurare con-

tendit* '

H

Digitized by Coogle

/

SYMBOLICA*DIANAE EPHESIAE

S T A T V A

POSITA^ '

EgyptiorVm genti antiquifli-

mae .externaeque eruditionis con-temptrici moris fuit, vt quae in fu-

periori inferioriq; recondita erantnatura, ea folis Sacerdotibus pri-

raaeque notae viris reueJaret . Indi-gnum fcilicet exiftimabat ea profa-

, _nis & imperitis hominibus com-

municari , ne in vulgus edita arcanorum reJigiofa ma-iellas euilefceret - Ipli itaque Hierophantae , rerum na-turam hieroglyphicis notis adumbrabant, ipfarumqueade6 rerum effigies pro dijs confecrabant ; & Mercu-rio quidem Hermas , Soli litteratos Obelifcos , Naturaeprincipis & mundum adminiftrantis imagines, offere-bant. Eius difciplin* fedtatorem fuUTe conijcio pri-mum Ephefinae Dianae vel inuentorera , vel Iculpto-rem . certe tot illi adaptauit Symbola , vt arcanum &grande aliquid fub ijs intcliigi voluerit . Ego in illis

‘

communis renim parentis , & conferuatricis NaturaeA typum

'

X ..

typum agnoucrim . quod & omnis Symbolorum feries

oHendit , 5c melliSux potiHimum Apes indicant:quas

benigno falutarique eius numini frequenter adfcripfit

antiquitas. Verum vccommodius haec a me Sparta il-

luftretur, quatuor Ephefini fimulacri apogra]^a pro-

ponam quae Romae vifuntur. Priora quidem duo, ex-

preffa funt ex marmoreis figtiis k>ngf elegantifliimis j

quae in celebri reconditae vetuftatis penu extant apudEminentiffimos' Francifcum & Antonium Cardinales

Barberinos, principes non minus huiufniodi elegantia-

rum amore & ftudiorum patrocinio, quam fanguine&dignitate coniundtos . Tertium in aedibus Scipionis

Lanceloti , Lauri Marchionis : vitimum apud Vincen-

tium luffinianum BafTani Marchionem aneruatur

.

.1Portentofum plane atque ab omni veterum deorum

cultu , & ornatu alienum hoc fimulacrum videtur . Sed

qui penitus omnia eius fymbola examinauerit , varia

fub ijs rayfferia reconditae illius prifcorura vEgyptio-

rum fapientiae fatere deprehendet.quin etiam Tlib illis

diuerforum animantium figuris quibus Diana decora-

tur, aliqua Pythagoreorum placita & dogmata conti-

neri animaduertet:qui Lunam circumquaque ad inflar

terrx quam nos incolimus,grandioribus habitari ani-

malibus , & pulcbrioribus confitam plantis arbitrati

funt . Et hanc quidem ipforum dodtrinam, haud teme-ri referamus ad varia nate fymbola, quibus Diana no-ftra

( quae ipfiffima Luna eft ) exornatur ; cuius totumferme corpus non modo diuerfis animalium , verum_*

etiam fhidtuum generibus vellitum confpicimus

.

CUMAE

Digifized by Googie

Digitized by Googie

Digitized by Googie

apud Card.Ant Barbenmm

Digitized by Google

7DIAN^ EPHESIAE VARIA NOMINA.

C Ommuni & recepto iadigitamento haec Symboli«ca figura APTEMIC E$ECmN, id eft , DIA-NA

EPHESIORVM dicebatur, quamuis fub hac efl5gie_»

apud rcnootiflimas etiam gentes coleretur . Certe Pau-fanias inter alios audior ell.Tarijs in locis Dianam_jEphefiam fummo in honore fuifle habitam . Nonnullis

tamen alijs etiam titulis fuifle infignitam ex veteruminonumentis obferuabis. Ac in primis Opin, denomi-natam apud MacrobiumSaturn. lib. cap.aa. reperies.

Is etenim ex Alexandro ;Etolo refert , Ephefios dedica-

to auguftiflimo templo Dianx celebrioribus Mularumalumnis prxmia ampliflima conflituiiTe, vt in Oex lau-

dem carmina diuerla componerent , in hifce peculiari

encomio a quodam vate Opin ,didtam fuilfe Dianamcommemorat hoc verfu;

T'f4.¥nQaf ^•o'ir /SAhtw’^«m' eirut •

Vt celebrem iaculis ornarent laudibus Opin.

Verum enim vero prx exteris prxconijs quibus deco-rabatur , acceptus illi fuit ac peculiaris Magnx Dianxtitulus.xuius rei prxter profanos audlores teftem etiam

locupletilTimum habemus S. Lucam in adi, Apoltol.

cap. 19. qui Dianam Magnam a Demetrio quodam fe-

ditiofo ciue cognominatam pronunciat . eo fortaflis

quod Ephefij Dianx numen potentia exteris Dijs an-

tecellere crederent : vel forte ob celebritatem auguftil-

fimi ipfius templi; aut quia inter Magnos Deos (vt feri-

ptores vetufti referunt) numerabatur . Hoc ipfura diui-

nus ille Plato de Diana etiam ( vt reliquos taceam qui

veterum deorum Theogonias contexuerunt ) calculo

fuo confirmauit , dum Solem & Lunam Magnos deos

nuncupauit. Diana demum hxc noftra appoutc a DiuoHie-

Hieronymo in Epift. Paul, ad Ep^efios PoIymammL»denominatur

,quem audire, fi lubet, lic^t ; venufte

tuam noftram hoc modo depingentem : Dianam Mid»timammiam colebant Ephesij , non hanc venatricem , ejua aratm

tenet , atque fuccin^ ejl, fid illam M.ultimantrmam

,quam >

Graci «rcAiZ/itas’#»' vocant, vt fcilicet ex iffa quoque effigie men-

tirentur, omnium eam bejiiarum& viuentium ejfe nutricem—» .

A Minucio item Felice in Odlauio : Multimammia etiam

Diana E^hefia depingitur. Obijcere autem poflct aliquis

Macrobij audloritate fultus , Ifidis potius hanc elTe.. »

quam Dianse effigiem i apud quem hxc habentur ; Ifit

cunela relimne celebratur,qtu eft vel terra ,vel natura rerum

fub^acetu Soli . Hinc ejl,quid continuatis vberibus , corpus

Dea omne denfetiir : quia vel terra , vel rerum natura halitu

nutritur vniuerjitas

.

Et hanc Macrobij defcriptionem fir-

mare videntur gemmx non paucx aliaqu^ veteruou,

monumenta ; in quibus Ifis eadem forma qua hic k

Macrobio defcribitur , expreflTa eft . Quo etiam fche-

mate Canopum fuum fingebant prifci ilii >Egyptiorummythologi, non appofita tamen mammarum multitu-

dine . At noftra Oiana ab Ifide ^gyptia diifert quidemforma aliquantulum, non autem numine

,quia nullo

prorfus dilcrimine inter fe diftant . Nam Diana Ephe-lia turritum coronamentum , & varia-animantium em-blemata expreffa habet : Ifidis vero Pharise tempora»,cingunt vulturis , aut accipitris cxuuiae , cum oi be por

tulo i reliquum autem corpus hieroglyphicis notis in-

fignitum ( vel vt cum Apuleio loquar ) miris extrinjecus

fimulacris Aegyptionm effigiatum confpiciebatur

.

cuius edly-

pon maioris notitiae gratia ex annulari gemma dcfum-ptum hic fubijcio

.

Sed

Digitized by Google

l'Apud MirchiimffmLMriv^curn

t

k

Digitized by Googie

Digitized by Google

Digitized by Google

9

Sed de Ifide hoc adijciam : nufquam ceruos eius ob-

{equio a prifcis illis ^gyptijs deftinatos fuifle . Id exomnibus >Egyptiorum monumentis obferuare liquet

»

in quibus ceruos appidios hufquam reperics . Praeterea

Ariuoteles hifl. animal, lib. &. cap. 28. & Plinius lib. 8.

cap.33. memoriae prodideniht, Afncam primis illis fe-

culis ceruos non tuliile . atqui de more rituqud prifcae

illius gentis nulla animalia exotica dijs patrijs confe-

crabantur. Dianam ver6 hanc noflram ceruis tanquamindiuiduis comitibus femper circumftipatam videmus.Myflica tamen haec fimulacri emblemata nobis an-

fam conijciendi abundd fubminiftrare pofTunt Ephe-iios .^gyptiorum difciplinas, dcinditutaprae oculis ha-

buifle , dum tam varijs lymbolis Dianae llatuam ador-

narunt. Verum vt auguftior patrij numinis maieftas

redderetur, non folum quae praecipua erant Ihdis attri-

buta, fed etiam Magnae Matris , leu Cybeles Phrygiae

muralem coronam , Cereris Eleulinae boues& fruges

,

Dianae Siculae ceruos, &; rofas mutuati, nouum Naturae

numen fub Dianae indigitamento compofuerunt, vni-

co fimulacro omnium praedidlarum virtutes , & pro-prietates coniungentes . Non enim varij facrorum ri-

B tus»

Digitized by Googie

'lo

tus , vel formje deorum diuerfae apud prifcos eSicie-

bant, vtipfa numina re differrent; quod multis ratio-

nibus Macrobius , Satur. Iib.2 . Phurnutus , alijque My-thologi euincere contendunt, qui omnes Deos ad vni-

cum Solis numen reuocant . Apuleius quoque Ifin_«

,

Deum Matrem , Mineruam , lunonem, Dianam, Cere-

rem, Venerem, Proferpinam, Hecaten vnam eandemq;effe praedicat : diuerfis tamen nominibus celebratam,

ac multiplici Ipecie a varijs gentibus cultam.Quod&

• ex diuerfis argumentis in noftro hoc Dianae figno ex-

prefljs oftendere conabimur. Sed antequam remip-lam aggrediar : duo antiqua Ephefiorum numifmatapropono , in quibus eadem prorfus effigie Diana Ephe-iia exprelTa viutur

.

)

In anteriori orbe primi nummiTraiani effigies,&hu-

iufmodi eft inferiptio ; AYT. KAIC. TPAIAN. CEB.alter ver6

,quem tanquam fuccenturiatum teflem ad-

duxi ; exhibet in antica parte, Marci Aurelij imaginem,

cum his litteris: AYT. KAIC. M. AYP. ANTaNEI-NOC. CEB. cuius delineandi poteftatem mihi fecere

Brutus& Francifeus Gotiffedi fratres,vnanimes in con-

quirendis, & afferuandis veteribus monumentis. Non-nulla

Digitized by Googie

nulla edam alia numifmata eadem fpecie ab EpheOjs

conflata, ab Huberto Goltzio, Guilielmo du Choul

,

Fuluio Vrfino , Adolpho Occone, alijfque in lucemfunt edita . His breuiter de nominibus , dequ^ Dianae

forma praemidis ,nunc ex qua materia fimulacraiAa

Ephefij effinxerint delpiciamus , / i

i R

STATV>£ MATERIES. v-

Ex duobus Ephefiorum nummis prolads titulifque

adiedtis , hanc nolbram Hatuam genuinam andquaeillius Ephefiae Dianae fpeciem referre certiffimi con-

Aat . C^anta ver6 arte & diligentia horum tignorum

opifices genuinam timilitudinem iptius Ephetini timu«

lacri accurate exprimere allaborarint,praeter varia.*

lymbola affabre caelata, diuerfus etiam ille marmorumcolor, ex quo haec Dianae tigna compadfa funt , nullo

negotio demonftrat: cum ad illius imitationem vni-

uerfum pedtus ex marmore candido ; vultum autem.,

,

manufque & pedes intititios ex lapide Lydio nigerri-

mo eos compofuifle& efformafle videamus . Peruetu-

Ilum enim ac celebre illud timulacrum Dianae ex ebe-

no fuifle dolatum maxima veterum Scriptorum turba

Plinio referente prodidit; idemque aflerit lornandes in

rebus Geticis . Hoc autem non nouum inutitatumque

fuilTe priori aeuo Paufanias in Arcadicis haud obfcure,

ollendit: apud quem timulacrum Dianae Limnatidis ex

ebeno fabrefadtum reperitur . At Vitruuius lib.2. c.i i.

contra fentire videtur, dum templi Ephetini tignum,

nec non lacunaria ex cedro fadta fuiffe commemorat

.

Alijverb vitigineum fuitie praedicant; inter quos Mu-cianus Conful apud Plinium habetur, qui fe illud pro-

ximi rpedtalTe dicebat . Sed hoc morotioribus exami-^ • B a nan-

ixnandum rcEnquo . Vt rt fit, probabili coniedhira afie*

qui licet , Deae membra prominentia vel ex nigra qua-

dam materia compofita, aut fufco aliquo colore obdu-dla fuifle , 6c coniedhiram meam iuuant non pauca^Dianae Ephefiae marmorea figna,quse Romae extant,

cum facie, manibus, & pedibus ex lapide nigerrimo in-

fertis. & haec quidem opera eodem ferm^lchemate^quo haec noftra effi^a

.

Nunc vt ad incepta me referam , vetuftiffimos illos

Dianae myfteriorum interpretes , ex; primogenio gen-tium inftituto totu Deae ccy^us ex ebeno potius quamalio quouis ligno efformafle , non equidem temeri

conijcio, cum hoc genus ligni prae exteris alijs, naturae

Lunaris fideris maxime congruere videatur . Nam per

atrum & fubofcurum ebeni colorem no(flis opacx te-

nebras C quod proprium efiLunx, feu Dianx tempus )

conuenienter illi Mythologi defignare potuerunt. Hxcetenim Grxeis E’riivx'u^ & Lati-

nis. nodliluca, no<fliuaga, Dea nodtium & ncKflifi fidus

paflim dicitur: Cumq, conftet,(vt fupra ex D.Hierony-

mo referebamus, ) Naturam rerum omnium parentemfubhoc fimulacroab Ephefijs fuifle cultam ; fic& ip-

fa nox apud vetuftiflimos Poetas vt apud Orpheum»,(in no(ftisfuflimento) rerum cun<5tarum parens habe-

tur ? quin chaos & tenebrx prima rerum exordia efle

.dicuntur. Non inepti igitur ex huius difciplinx fon-

te , ebeni lignum eledhim fuitab Ephelys myftis adno-dturnum Lunx tempus defignandum , & Symbolicumnaturx fimulacrum fingendum : cum eius vefiigia,cali-

ginofa etiam fapientioribus femper fuerint , eiusq; vir-

tus perfpedfu cognituque difficillima. Cereri autem»quam a Diana non abhorrere mox oftendam ) ater

etiam color gratus, acceptufqud fuit^ Yndedc initia .

eius

Digitized by Coogle

.n

dos ex prffco Eleudnrorum rlfu, noAurno temporepotiffimum peragebantur ; eiusq; Sacerdotibus fanci-

tum erat r ne alia verte quam nigra vterentur . Et apud

Phigalenfes Ceires- cognomento nigra peculiari ftudio

colebatur, prout Pauian. in Arcad. obferuauif . Adda-

tur infuper ebeni lignum putredini , corruptionfq; mi-

nime obnaxium effe , vt Theophraftus in hiftor. Piant.

& Plinius lib. itf.cap. 4. annotarunt. Propterea haec

ttrbor inter aeternas numerabatur. jEternitas verbin

nummis Faurtinoe Junioris, Lunam pro Symbolo for-

tita eft.Quas ob caufas proculdubio Luna , feu Natu-

ra, ebeni lignumtamquam proprium.& peculiare ex-

petit.

Sed iam vetuftiflimae ilTius Statuae incunabula per-

fcrutemur,. Hanc non humana arte expolitam fed cae-

lo diuinitus mirtam Ephed} tam aroganter quam falfo

praedicabant. Ad quod vetus quidam Po^ta Graecus al-

ludens, celebritatem templi Ephedni, famam fimufacrt

Dianae, ipfmsq> ciuitatis gloriam eleganti epigrammatecelebrauit , •

jif jrer’ «w’ HXuf^iren Uet^trtaKtj

Jov wd^ tf*/3f6tdlTct.

Et ToAir ArdefiK^a» , -SvSr /9ewlA««r Icmtp

T«# Msra/c «/anJfaTfl»

Wfa ov TtfvoKf(sYt fitl^or eAufiefu,

T<v ctfeuj^^el r cor t^d/Od/Mfior • •'

. rtilit 'e ulo fitblimen Partheneonem

fiierat fuperis cogMus ante DeU ?‘‘ ^xniO' vln Androcli, imperiurnqiexiFiitImumt

In claram Mups » militiaque E^efum

.

<An quia ^ata magis calo tibi terra jit altrix

.

• 'Percttfis hic thalamum ejfe Diana tuum ^

Sed miliis fabulis , dmulacrum illud potius ab Ama-zoni-

*42onibuspofitum dixerim: cilim Ephefint templi con-(Irudtio ijfdem a Dionyfio Periegete tribuatur

.

HoffaXiluf E^ffo-or» jre^jv

^^ffck 6»>i’ aroTi' JwV a’ Tirt/;tflr'S >

lUtftm tri #»Ai»is»

,^aritimam Efhefum magnam vrhem Diana

,

Vbi Dea adem quondam Amazonides Jlruxerunt

In trunco fligite vltni .

Vero autempropius (ic, Amazones fimulacrum Dia;

na: vouiiTe , vt iacram aedem ei dedicarent, fauet Calli-

machus himn. in Dianam. !

"Sm AfM^oYtJ't( n-aXifitt ivSvfinT^^ '

EV *-«Vi vttffttXjH E’ftVB /B^trag iJ^^youflot

^nya vso' vftfira.

Tibi etiam Amazones helii affe&atrices

Olim in Uttore Efhefi Jiatufim fojuerunt.

Fagino fub trunco

.

Illud Mirum « eiufmodi flmulacrum intadlum illae-

fumque remanClTe , nec fuifle mutatum ipfo Deae tem-

plo lepties reftituto, vt Plinius lib.id. cap.40. teftatum

reliquit. Porro cadeni plane lymmetria ac forma, quareliquas Deorum imagines

, primitus formatum fuilTe

hoc fimnlacrum crediderim . Sed deinde Ephefiorumhieromyftae glorix patrij numinis confulentes, vt varias

Dianae feu Lunae vires, effedhisqi denotarent: aurea,

argentea , aliaque ornamenta,pro tempore tamen , &

ad libitum exemptilia excogitarunt : & diuerforum.,

animantium toreumata , & emblemata in ijs ex primicurarunt. Coniedkuram noftram firmat candidus ille

ornatus marmoreus,quo totum Deae corpus obduci-

tur quandoquidem in nonnullis alijs Dianae Ephefiae

dilfimilia a noibis fymbok contineri obferuarim . .

co-

Digitized by Coogle

CORONA FLOaEA , ET TVRRITA

Dianx vertex ii^gniiur.

D ianae c^ut duplex cingit corona:quae appofita

fronti , norida eft , altera, muralis, vtriufque mini-

mi vulgaris ratio , fed ab ^gyptiorum facris petita ,

quos neque radijs , neque lauru , neque olea, ncque_»quercu patriorum Deorum capita cinxifle liquet. Jfi-

dis certe capiti vulturis aut accipitris pennas, modoexuuias afpidis iam bouina cornua,& orbem appone>bant . Ofiridis vertici , calathus , feu modius pro coro-

na erat . E fronte Harpocratis malum perficum cum fo-

lijs eminebat.Quse hic attexenda duximus , vt Ephe-

(Los haud ablimile inflitutum prae oculis habuilTe indi-

caremus . Nam Dianx vertex apud caeteras nationes

fola falcatae Lunae fediiuncula inngnis conlpiciebatur

.

Verum vt quod huius eft loci exequar in eius Strophio

Rofae , Chryfanthemique cum corymbis funt . decen-

ter quidem cum iuxta Plinij mentem lib. 21. cap. 2$.

Lunae globum 'rotundum imitentur , & ad Solis reper-

culTum aurei videantur. Eapremter Lil. Giraldus co-

ronam ex heliocryfo fiue chryfanthemo Dianae attri- .

bui k prifeis feriptoribus memorat ; nec abfque ratio-

ne ,quod hoc floris genus helichryfum , feu heliochry-

fum denominatum perhibeant ab Helichryfe quadamEphefia puella quae prima e flore chryfanthemo Dia-

nam coronauit.Quid fi per rofas fimul pad:as , Cere-

ris& Dianae cognatum numen fagax Ephefiorum reli-

gio denotarit ? numquid pariter rofas Dianae veluti

montium, & hortorum dominae,florumq; procreatrici

concedemus? Apuleiuslib. ii, Metam, multifarias illi

coronas adferibit . Corona multiformis varijs fiorilms fu-" bli-

Digitized by Googie

\6• blimem dijlrifuterat verticem

.

Idemque paulo inferius, co-

ronam rofaceam in pompa illa, & apparatu De» cele-

bri a Sacerdotibus pr»Mftari folitam pronuntiat . alibi

autem nunc > ulbo candm lucida » nunc croceo fiore lutea—»»

tatnc rofeo rukore flammida , eadem ab illo corona defcri-

bitur . Quid ver6 aliud h»c-florum varietas in Dian»

corona ? quam diuerfos illos circulos qui circa Lunamapparent defignare poflet : Hos etenim conflat coro-

nas a probatis aucftoribus vocari : fidemque nobis fa-

ciet Plinius lib. 2 . cap- . . cuius verba placefadfcribere

eicijlunt eadem corona circa Limam , O* circa nobiliora ajlra^

,

Arifloteli & nonnullis alijs Gr»cifermonis antefignia-

nis hi drculi dxmH dicuntur.Quam vocem interpre-

tes modo .coronam , modo circuTum vertunt . Seneca

io prine. qu»fl. (inquit) d?uo nuncupant quem nos di-

cers coronam aptiffime poflumus . Rofaceam quin etiam

coronam ad Cererem non inuitus trahacuinamenira

decentius quam Cereri .coronam exlediffimis floribus

plexam Ephefiorum religio tribuere potuilfet ? cumexfelici eius gremio flores ortum ducant. Equidem co-

ronarofacea, & florida apud veteres hilaritatis erat in-

dicium ; huius autem De» feflumfummocumlufu, &gaudio antiquitus celebrabatur prout Phurnutus tefla-

tur . Non pauci itera alij flores intertexti, inter quos

& narciflus . Ceres etenim apud Sophoclem naiciC-

fum, pr» aJijsflojtibus exoptat, & Magnarum Dearumcoronamentum efle perhibet,quas eius Scholiaftes Ce-

rerem, 6c Proferpinam interpretatur . Item hiacynthus

ex Paufani» audloritate qui hiacynthinas corollas fa-

ctis Cereris adhibitas fuifie pr»dkat in Chthonijs die-

bus feftis . C»terum omnibus palam efl rofara elle flo-

rum reginam , ac huius fymbolo potentiam , regnum

,

& imperium conuenienter defignari : appofite igitur

Ce-

Digitized by Googie

i7Cereri rofa competit cum haec fit Omnium regina vefefiiud notauit Euripides

.

Ker/ ^Aet ActftttTtfo 3-ni » avavTo^S

fi rara » dirairur yx

Et amabilia Ceres Dea Omnium regina»

Omnium vero terra altrix

.

Nemini autem mirum videri debet , fi Ceres , feu Dia<*

na Ephefia qux domina mundi habebatur , duplici co-

rona donata , exornataq; fuerit . cum peculiari quo-dam cultu Dianam Ephefiam coronis ; non autem fan-

guinolentisvi(5timiscultam fuifle proditum extetEty-

mol. in 4 > f<p<irv. Ephefij enim ^tifavotf

r!xf tro/Sff-ir . coronis per olea ramos fupplicationes faciunt

.

Di^mno etiam hanc Deam veteres coronabant,qu6d

I

)artum facilem prsefiaret vt Euphorion docuit . Sed

on^iis forfaf**^ f,iou».vrtus fum quam oportuerit. admurriem coronam iam defiedtamus . Cur Dianae tur-

rita corona ? cum peculiare potius coronamentum-tM^nx Matris, aut Cybeles , velDex Syri* apud vetu-

ftimmos fcriptores habeatur . At fi quis penitus Dea-rum prxdi<5tarum attributa , &cxremonias perpende-rit vnumidemq; numen facile deprehendet. Idipfum

autem ex vetuftiflimorum fcriptorum placitis ofiende-

re aggrediar : & e6 quidem lubendus, vt omnia (ymbo-la in Statua noftra exprefla facilius elucefcant . Rheamin primis a Cerere haud efie diuerfam non efi dubitan-

di locus,quam Latini Opim vt monuit Athenagoras

in Orat, pro Chriitianis vocitant, quod ipfius auxilio

vita conflet : vel vt Fulgentio placet,quod efurienti-

bus opem ferat . Hanc poetx prifei Deum Matrem , 8c

Magnam Matrem nominarunt ; quod non hominesmodo , fed omnia 6 terra proueniant

. Qjiare Porphy-rius Rheam, 6c Cererem, pro Terra capi voluit . notus

C eft Or-

i8eft Orphei hymnus in Rheam, qui eam cunctiorum ma-trem , & mundi medium tenere memorat . Cererem-.

ver6 terram ab antiquis creditam , c^m multis rationi-

bus, tum ex ipfius nomine fatis conilat.Quid enim eft

aliud Grsecis quam Ab ipfa alimen-

torum largitione Platoni in Cratylo quah cT<-

J^S<ra vocatur, tanquam exhibens mater . Hucreferas liquet, illa quae Arnobius lib. 3. ex Gentilium

fabulis exarata reliquit . Terram quidam

,

(inquit) 'e vohis

quod cunnis fufficiat animantibus z-iffum . matrem dixerunt efie

magnam, eandpn hanc alijs quod falutarium feminumfnrgetn^gerat , Cererem ejje fronunciarunt

.

Quibus ftatuam hancnoftram quodammodo depingere videtur. Haecnem-

ex mamillis penfilibus cunctis animantibus, qua: to-

tum eius corpus ambiunt alimentum porrigere, & an-

te pedtus «wTtrrciilaui flrugutn, iruAuMmQne copiam ge-

rere confpicitur. Quocirca a gerendis frugibus Cice-

ro de nat. Deor. lib.3. Cererem tanquam Gererem pri-

ma litera immutata didtam autumat. Acveluti Ceres

omnium bonorum largitrix, difpenfatrixq; credebatur,

quod munus etiam Rheae competere a nonnullis tradi-

tum eft . hanc ob caufam illi vitigineum (imulacrum

tanquam cibi potusqs largitrici Daedala facrauit anti-

quitas Euphorione tefte. Cererem praeterea a Cybelenon efte alienam docent inprimis harum cognati

,ger-

manique facrorum ritus , Cereri , enim perinde ac Cy-bele tympana,& cymbala aderant, quorum fonitu Ce-res in filise inquifitionc primum vfa eft . Cybele porr6curru vehi , & rotis fuftineri credebatur

:quia mundus

rotatur , & volubilis eft,& haec ipfa terra eo quod pen-deat in aere dicebatur vt Seruius docet . Ceres denique

& Ifis propter Sororiam frugum inuentionem, aeque

ambabus attributam vnum idemque numen confti-

tuunt

.

Digitized by Google

19tuunt. Triticam enim ablfide primfim cumhordedhominibas commonftratum fcribunt Diodorus lib. i.

& Martianus Capella, Et ideo in ipfius pompa triti-

cum , &hordeum praeferebant , vt atj ipfa repertas fru-

ges celtarentur. Herodoto Ifis eadem eft quae

cui Cedrenus lib. a. adfripulatur; 4 quibus Diodoruspaul6 ante memoratus non abludit,dum Cererem cumIfide, quae ipfiffima eft cum Lunaconiungit. Vnde erprimogenio t4m ^gyptiorum

,quam Graecorum infti-

tuto , aeque ambabus boues afcripti fuerunt . Caeterumt obfcuritatis depulfetur offenfa Martianus iterum Ca-pella nobis adeundus erit

,quem de Lunari orbe verba

facientem fic audiamus . in eo Sijlra Niliaca , Elevjinaque

lamoas , arctuqi Di^iyna , tymyanaque Cybeles . Ex quibus

obleruare eft, Ifidis, Cereris , Dianae,& Cybeles attri-

buta Lunae etiam adfcribi , confer cum his Luciani

Deam Syriam, ficApuleianam Ifim, quae minime di-

uerfa numina fuerunt.quamuis varijs nominibus cele-

brarentur . Dianam demum in Luna cultam nemr» ne-fcit, iiif» rnythologos non legerit . He-cate porro Diana, Luna , & frolerpina a tcfto, & Dio-doro Siculo pro vno eodemque numine accipiuntur.

Exinde Diana triformis fingebatur, in quam e^atHo-ratij verfus -

Ter •vocata <mdu , adhnisqf Jetho diua triformU.

Concordem hanc germanitatem etiam adnotat Vir-

gilius .

Tergtmtnamq; Hecaten» tria •virgink ora Diana.

Magna autem illa,quam nos hic cogitamus Ephefio-

rum Diana, Naturae; feu vniuerfi, & materiae primae vi-

res, poteftatemq; fibi vendicat : cuius infignia, & orna-

menta fi attente fpedfes idipfum deprehendes , Quantavero cognatio Dianse Ephefije cum Ifide interfit , vel

C 2 hinc

xoIliae colligere eft

,quod illa Diuo Hieronymo tefte fu-

perius laudato apud Ephefios Naturx typum referebat.

Haec ver6 apud iEgyptios nihil aliud quam ipfummet

Naturae numen loquebatur, prout Macrobius Satur.

lib.7. cap.2i .& Apuleius Metam. 6. .ffigyptiorum mo-

numentorum peritiflimi enunciant . Poflent hic fex-

centae audtoritates cogi ad firmandum immenlam hanc

Dearum turbam ad vnicum Lunae , fiuc Dianae numen

ii prifeis mythologis fuiile redadlam • Sed cum res no-

tior fit quam vt de ea prolixior fermo habeatur ad in-

fiitutum redeamus . Et coronam hanc turritam quae

prius Magnae Matris , Cybeles , aut Deae Syriae peculia-

ris elle vi(wbatur Dianx etiam noftr^ competere often-

damus . Ac huius quidem meminit Halicarnafeus dum

canifirophorarum capita corollis ornari velutDian»

Ephefix fimulacra perhibet .Quam ver6 decenter Na-

turx haec muralis corona tribueretur» caufain prom-

ptu eft.

quoniam rerum humanarum regina . incolen-

dammquevrbium rationes edocuiffe credebatur : co-

rona quippe pro muris vrK*”"* muii cicnim

Canquam vrbium coronx funt . hxc de corona fatis Ai-

perque didta , iam ad velum explicandum Orationem

conuertamus

.

VELO DIANyE NOX INDICATVR.

V EIo , denfas nodis opac» tenebras quibus aer cir-

cumfunditur» adumbrari peruium eft . Hunc autem

Dianx velandi ritum non apud Ephefios modo verum

etiam apud ^gienfes receptum fuifle a Paufania ia_»

Achaicis edocemur . Hebent ,^^et^es vetujium Luciru

fatum : Dea ligneum Jtgnum a vertice ad calcem velatum,fra~

ter os tamen,fummas marm , ^ fedes . Sunt vero qua notu»

tath

Digitized by Googie

tAnpmtur partes e marmore pentelko . Alteram manum por-

rint , altera facem prafert . Atqui Lucina i Diana non eft

aliena: faces certe vtrique fuere communes . Et Diana^fafeu mauis Luna lumine fuo ac fplendore tanquamface ardenti , opaca & caliginofa conlpicua , lucidaque

reddit . Huius quoque rei gratia qu6d nodlu , & in te-

nebris luceat, & incedat . Nodliluca, & nodliuaga vo-

citata . Merito igitur velum, tanquam obfcuritatis k fe

depulfse indicium a tergo demilTum finxerunt . Ex quoTheologiae fonte Apuleius in illa luculenta, & accura-

ta Lunae fiue Ifidis defcriptione pallam ei nigerrimamaflignare non dubitauit . Velum praeterea modefiiae, acpudoris virginalis fignum elTe in cuiifcflb eft. Vnde hocetiam nomine Dianae tribuendum

.

CERVORVM COMITATV DIANA

C Eruos Dianae obfequio ceu miniftros, ( & vti fic di-

cam)pediflTequos femper fuifle addidlos vulgatifli-

mum eft. Inde eft quod peculiari elogio iA»f»i6Ao'« h

Graecis dicebatur . Inde etiam eft quod inter animalia

quae fignum Dianae exornant bini cerui Deae caput cir-

cumftant: idqu^ meritb cirm reliqua quadrupedum ge-

nera pernicitate fuperent , adeo vt illi M3rthologi velo-

cem Lunae curfum innuere volentes Ccruos pro lyra-

bolo elegerint . Luna equidem tantae celeritatis eft, vt

rpatio viginti feptem dierum horarumque odio totumpermeet figniferum, quem iol annuo tantum tempo-ris curriculo perluftat. Quominus mirum fit Dianamcerui effirie defignatara . Equidem vetus extat Pub. Li-

cinij Gallieni nummus . in quo cerua eft cum hac epi-

Gaudec

.

graphe

21graphc DIANtE CONSERVATRICI. Tnalioitenu.

numifmate aeneo ab ipHs Ephefijs in honorem Com-modi Imp. cufo bigae ceruorum aurigante Diana,& hae

literae circum impreflae funt . ARTEMIC E<I>ECIxiN.

Yihtur & alius Mar. Antonini Caracallae , in quo Dia-

nam duae ceruae trahunt, praeterea Calljmachus in_»

hymn. & Claudianus de laud. Stil.currui Dianae ceruof

itidem adiungunt . Sed & ob venationis ftudium quotenetur& cui dominatur Diana . Cerui fub eius tutela»

& praelidio funt. Quapropter in veteribus Graecorum

nummis Dianam vmere elt venatricis habitu fuccin-

«^lain , ocreatam,pharetra k tergo infignem, adllante-i

cerua . In multis verh ipfaiu videas iu v.ci uua /Ugittaa

eiaculantem.qua profecto de caufa montes, nemoraq;

eidem accepta dedicataque fuerunt.Quod Horatius

Od.22. lib.3. eximie demonftrat

.

^iontium cujios » memommqi virgo

Montium autem ac fyluarum tutritem didlam puto

»

quod in montibus cerui , dc reliquae ferae Rabulentur»

vel certe quianotJhi incedit, ac fuo fplendore confra-

gofa acdenfa quaeque loca perluftret.QuaePhurnu-

tus refpiciens Dianam epa-n^irlw monticolam nomina-uit. Nemoribus praeeflfe fingitur ex Fulgentij mente,qu6d arboribus, & fhuftuum fucco augmenta ingerat

.

Sin autem alias rationes defideres ob quas praeiertim

ccruus in delitijs Dianae fuerit dabo. Rorem f aiunt)

louis, & Lunae filium efle, idque ex dodtnna Poetae ve-

tufiiflimi inferius ( cum de Apibus erit fermo ) often-

dam . Conftat autem ceruos aeftiuis temporibus ipfoq?

ftatim Solisexortu rorcmanhelanti ore excipere, at-

que eo fe reficere,quod ipfum Phyfici obferuarunt, &

in hyerogliphicis Pierius . Caeterum cum cerui longif-

fimae fint vitae non male Lunx congruunt. Quam pro

xter-

Digitized by Googie

«ternitacis iymbolo in nummis Fauftinae lunioris ex*

prefTam monuimus . Per quatuor demum hofce ceruosluxta Deae caput appofitos ,fort6 quatuor Lunae fefe_«»

mutantis facies defignari poterunt. Verum illud con-iedbindo potius quam aiTeuerando didtum eilo

.

LEONES DIAN^ IN SIMVLACRO,cziaci confociatam Solisi & Lunae

potentiam indicant

.

L Eo quamuis Solis animal Solarisqu^ naturae parti-ceps ab omni fermi Mythologorum coetu perhi-

beatur . Dianae tamen , Magnae Matri , Cybele . Ce-reri, ac iGdi adferiptum fuiue vetera monumenta no-bis infinuant

.Quare fadlurumme qperaepretium puto

( cum vetuftiflimum fimulacrum difeutiendum lufce-

perim ) fi prifea numifmata ad rem noftram llabiJien-

dam facientia feriptorum vice proferam . Igitur Ma-gnae Matris effigies in pulcherrimo aereo nummo Fau-ftinae Antonini Pij filiae , cum hac epigraphe MATRIDEVM SALVTARI, Leonibus inclyta confpicitur.Cybelem Leoni infidentem Septimij Seueri numifmapta referunt apud Adel. Occonem . Eius fimiJiter cur-rura Leones trahunt in nummo Fauftin^ lunioris apudPetrum Marefchal Patricium Bifuntinum . Haec etiamin Quarco denario Voltei» gentis leonum famulitio

gaudet. In nummis Fauftinae lunioris Ifidis Siftratae

imago cum Icone ad pedes exprimitur . Diana demumin arca illa celebri quam Cyplelidae in Olympia dedica-

runt , alata infurgebat, & Leonem ad dextram, panthe-ram habebat ad finiftramvtPaulanias in Eliae, memo-riat prodidit. At vei5 quid Leonibus cum hifce Deabus

pecu-

^4peculiare? & cur illis facrt fiieriat nobis inquirendumeft. An ideo Magnx Matri leones folutos & manfuc-

tos adiunxerunt vc defignarent nullum e(Te terrae genustama/perum atq; ferum qu6d non fubigi coliqui pof-

fit ( fic lego ) Varroni placuille . An ver6 etiam vt fi-

gnificarent maternam pietatem omnia fuperare. Anquod Cybeles cum Oea montana fit, vehi leonum iugo

debuit» An ver6 currum Cybeles Leones trahere di-

cuntur . quod ab ijs nutrita ut . An quia Cybele,quae

& terra elt,vim gignendi a Sole recipit . Solis ver6 prae-

cipuum fymbolum Leo . Qui & Cereri ideo forfan

«afcriptus fuit,quia haec menfis Augulli tutelaris erat

.

Vt in Kalendario antiquo habetur. Dianae porro de-

fiinatum crediderim ub duplicem Iconis naturam eius

enim anteriores partes,quia robore ingenti praeditae

funt , caelefiia;pofieriores quia debiliores , terreliia re-

ferunt . Quae cauiTae licet ad confirmationem fatis fint

aliam tamen caufam ex Arati Phaenom. petere licebit

.

vbi ex Nigidio refert Leonem, qui in allris locum obti-

net ,iuiTu lunonis apud Lunam nutritum, educatumq;

fuifle . Porro quid caufae eft ; cur ifti quatuor Leones

humeris ac brachijs Deae infident , fibiqu^ inuicem

refpondent dixerim non grauate concordem Solis,

&

Lunae virtutem in rebus omnibus producendis , ac fo*

uendis per eos fignificari . oitendiqu^ nexumquo terrena csleitibus coniunguntur 4 qui-

bus dum infufum recipiunt , eademinter fe , 6c cum caelo aptilfi-

cohaerent

.

*

GAN-

Digitized by Googie

»5CANCER CVR EPHESI:/E DIANi£

Sacer .

«

INter altas imagines

,quibus omne caelum diftinxic

antiquitas, non ignobile ell Cancri lignum , cuius £[•

guram ^ collo Dianae furpenfam , & In extrema etiant

umulacri parte appi<5lam intueri licet. Hoc autem.*

compadble tellaceorum genus multas ob caufas Dia-

nae, liue Lunae acceptum fuiile palam faciemus. NamYt fub Leonis effigie Solem Mythologi cognouerunt;,

(ic .£gyptij pro Luiia Cancrum pingebant . Caufa eft*

quod in ipla genitura mundi Solem cum Leone, Lu-

nam cum Cancroj ortam crederent. Ad haec Cancercum Lunari lidere haud pauca communia habet

:quip-

pe qui frigidus,humidus , aqueus , nodfurnus , & fcemi-

neus fit.^od eius a fronte protenduntur apices duo rotundi

& acutifirmi admodum , ftsb quibus duo cornua minora articu^

lata

,

fecundum Rondeletij obferuationem . Eius etiam

corpus rotundum <5c compadtum a Lunari fidere haudmultum aberrat, prjefertim dum chelas expandit, tunc

enim Lunae corniculantis figuram quoda.minndo refer-'

re videtur . Nec vltimum decus Lunae cornua; cui om-ne genus animantum cornigerum facrauit antiquitas»

ob corniculatum globum . Cornua etiam inter praeci-

pua Ifidis fymbola funt ; eiqu^ abieCliffima infedla con-

iecrata, vt illud Scarabeorum fecundum genus quodbicorne eft . Praeterea vt Luna ob velocem cutfum in-

cedere videtur ; iic Cancer fer^ folusecruftaceorum.»

genere non natat , fed incedit. Ita Ariftotelcs Hift. r.r

cap. j.,Cancri quanquam aquatiles , tamen grejftlesfunt, tranf

uerfoqtte latere procedunt

.

Accedit quod inter venatores

annumerantur Cancri . fub Dianae vero tutela omnesD vena-

V

i6venatores fuere . Sed hoc prsecipu^ ad rem fecit (quodrerum naturalium fcrutatores obferuarunt) Cancros

vim Lunje fentire; ea crcfcente pleniores & probatioris

faporis fieri i decrefcente vero minui : ficut & alia con-

chylia , vt canit Manilius Aftronoro. 'i

Ad Lwut mctftm variant animalia cotfus .

Longseuum efi etiam animal, & quemadmodum Lunareuiuifcere videtur, ita Cancer crufta, feu tegumentofe exuit, & ftatim reuirefcit j quod eft 4 Phyficisani-

maduerfum . Cancri praeterea ad nodturni luminis fple-

dorem accurrunt , &nodtu vt plurimum pafcifolent.

Quae profedlo fatiseuincunt Cancris multiplicem inef-

fecum Lunari fidere confenfionem ; nec fine mente,confijioque illi fuiire adfignatos . Haud tamen omitten-

dum duxerim quod Golzius nullo citato audtore re-

fert. Cancrum apud myftas prudentiam denotafle, &hanc obcaufam e collo Dianae Ephefiae fufpenlum_.

.

Idem apud Platonicos hominis ortum viamque defi-

gnat . volunt enim animas per Cancri ianuam in huma-na corpora dimitti : dcveluti Capricornum Deorum,fic Cancrum hominum portam vocant

:qu6d per eam

egredientes anima: humanum in corpus tranfeant . Ethaec ad noftrum emblema aptari polfunt fecundum_<Phyfiologos

,qui Lunare lumen naturae generationi, ac

vitae praeelTe volunt. Iftud etiam hic attexatur. ApudBrutios peculiari & infigni coronamento Dianae ca-

put Cancri telta ornatum , vt ex eorum nummis palameft.. Antonini Pij numilma ab ^gyptijs lignatum in

auerfa parte expreflum Cancrum habet chelas expan-dentem, & falcatam Lunjefedliunculam apprehenden-tem . Eodem piant fchemate , & pari fymbolo, cancer

Iculptus elt in veteri gemma,quae in Pinacotheca Emi-

neotifiimi Cardinalis a Balneo adferuatur . Verum iila

' de

Digitized by Google

»7.deC40croTul^ciam . Vocant^os ad (« binas Vidlori*,

Dianam corollis 5c palmis inGgnientcs» earum igitur

explanationem aggrediamur

.

VICTORIA BINiE DIANAMEphcnam cur corollis, & palmis

inligniunt

.

Binae Vidoriolae Deae pe<fhis exornantes nos foUici-

tanc.vc 6 fanAioribiis Ephefiorum promptuarijs

caufas repetamus,ob quas pr^iertim Oian^ Ephefiae Vi»

•dloriae tribuerentur . Etenim non fine myftcrio id ab

Ephefijs praeititum . Hoc enim argumento cundlafum-initti Lunae poteliati innuebant. Vel certe corollas me-moriam efle beneficiorum k Natura fiue Cerere generi

humano collatorum volebant . Expreflae ver6 1'unt

alis paffis, cum coi ollis & palmis, qui ibiitus eft Vidlo-

riarum habitus, vt liquet ex Claudiano de Laud. Stil.

Jlla duci facras viciori panderet alas

,

Et palma viridi gaudens . .<.

!..

Vidioriai igitur imagines adeo gratae, acceptaequ^ fue-

runt Dianae Ephefise , vt non modo eas ad pedlus deco-

randum admirerit,verum etiam ab his coronari exopta-

rit . vt fidem facit Gordiani Pij aereus nummus ab ipfif-

met Ephefijs fignatus, in quo Polyniamma Diana vifi-

tur , dextra feipionem praeferens,quae b binis Vidtorio-

lis vtrinque volitantibus coronatur ; ante ipfam Vero

muliebris figura eft cornucopix gefiaos . Singularis hic

aereus nummus cum infinitis propemodum alijs in Mu-fa:o Eminentiflimi Cardinalis Fr. Barberini^alferuatur

.

Inter praecipua Yidtoriae argumenta palma/urgit,quae

» D 2 rcdbe

i8Cereri tribuitur , cum per palmam iuftitiam defi-

gnari palam fit . e6 quod fi-udtus reddat pari cum folij*

sequilibrio , id quod Pierius Valer. obleruauit. Hancautem legum inuentricem efle liquet vel ex Virgilio

^ieid.4.

maHant lefijs de more bidentes

LegiferA Cereri , Phxboqtu , Patrique LyAO .

Palmam prajterea ad alia numina fub noftrofimulacro,

contenta non inuitus traham . Et hanc arborem inpri-

mis ipfamet Luna tanquam propriam facile fibi vindi-

cabit: cum palmam hoc peculiare cum Luna habere re-

rum naturalium fcrutatores obferuarint , vtfola om-nium arborum per ortus Lunae fingulos, ramos fingu-

los progeneret . Lunam item vitje humanae prieelfe exmyltis prsemonui . atqui palma pro ipfiurmet vitae lym-

bolo ab Orpheo commendatur: nec inepte quidem.^,

cum haec arbor trecenta fexaginta commoda mortali-

bus elargiri feratur:quod optimi nouerant Babylonij

,

-qui fuis in hymnis huiufce arboris proprietates decan-

tare iblebant . lam fi ramorum eius naturam attentius

perlcruteinur.illiscum terra peculiare quidincfle de-

prehendemus . hi etenim quo maiori pondere grauan-

tur eo plus in altura feruntur, furguntq; aduerfum pon-dus t vt Arilfot. VII. Problem. bcPlutar. vii. Sym-pof. referunt

.pari etiam ratione, qu6 plus tellus fulco

•premitur eo vberiorcm frugum copiam agricolis fup-

pediut. Caeterum cum Ifim in Dianae^tiollrofimulacro

reperiri non femel inculcarim , huic etiam palma; ap-

pidla: quadrare poflTunt . nam Ifidi ex recondita hiero-

phantum dodlrina calceamenta ex tolijs huiufce arbo-

ris intexta , Apuleio locupletiffimo tefte t paraban*

tur. fedes (anqiut) ambrofios tegebant foled falmd vifiri-

cis folijs intexu . Et praeterea in lolemoi eius pompa , is

qui

Digitized by Google

qui tertius iti^debat,polniani auro fubtiliter .foliatam

attollebat . haec de palmis dicenda habui

.

£NCAKPVS E -COLLO DIANAE

dependens cur cvarijsfrudibm. -

TErra cum non hominum folummodo animalium-

que benigna fit parens , veriiaa etiam omnium fru-

gum frudluuraqa^ prodiidhix, appofite propcerea_.

fphefij encarpum, feu iugamentum lemnircatum ex

varijs Horum , £ru<£):uamque generibus confedfivm h

coUo Oianae dependere finxerunt, vtpot^ cum homini-

bus ea fuppeditaric,ac difpercierit,quibus vefei queunt.

Inter praecipuos vero firudius ^ ex quibus fertum com-po fitum ei!e videtur

,poma & papauera emicant

.

alfSi quidem conuenienter, quia ob rotunditatem terras

figuram referunt . Haec autem multiplicem ob caufamDianae , fcu mauis Cereri accepta , oblataque fuerunt

.

Papauer ih primis apud omnes feriptorespro fertilitatis

iymbolo habetunvnde & Ouid.lib.a.Metam.Antefores antri fieatnda papaitera florent .

Huius etiam frudlUs telluris imaginem exprimere vide-

retur, naro inaequalitas illa, feu turbinatum Papauenscorpus valles & confragofa montium ramenta deno-tat. interna ver6 hominibus, &fubditis aflimilantur,

vti Phurnutus retulit. Poterit& legiferae Cereri attri-

bui propter illa receptacula aequis interuallis inter

difiindla. Callimachus in hymno ad Cererem papauer

ei alTignat.Apud Clementem Alexandrinum inter prae-

cipua dona, quae Cereri offerebantur, papauer recenfe-

tur. Quam forte ob caufam Virgilius papauer Cerea-

le tanquam Cererisdonum exoptaciHimum praedicarim

. Necnon

Sefnon&^m fegetem,&ctreak fafauer

Templis huma tegere .

.

Obvim autem fomniferam re<fle Lunae no<flurnoque

tempori conueniet: vodede iUi apud feriptores fom-niferi ce(tlt appellatio. Apud Ouidium nox cum pa-

pauerea corona depingitur . hoc enim tempore fom*nus propter humedlatione potillimum vires luas exer-

cet . Reliquae ver6 florum tru<^uumq; flgurx,quas aA

fequi facile non efl, nihil aliud quam omnis generis fra-

gum copiam delignare'videntur, quam terra feminibus

grauidata parit, funditque libetafiter. flos etenim in

plantis , frugem pauld poft fuccrefeentem poUiceturr'.

Dianx etiam fructus grati acceptiq, fuerunt , vt Paufa*

nias in Achaic. tellatum reliquit . Apud Patrenfes enini

Dianx Laphrix facra facientes pomiferarum cuiufuis

generis arboni frudtus oflerre folemne habebant . Nonmirum-4gitur (i encarpus collo Dianx appenfus varijs

frudlibus & floribus adornetur . Verum ne hic contex-

tus incompoGtus dilabatur , vitta feu falcia tenui allrin*

gitur . vt per vittam obliquus flexuoiufque Lunx cur-

IUS intelligcretur. ' ' .i

GLANDES INDICES PRIMI CIBI»

dum terra manfit inculta-, .

1

ENcarpi extrema quernex glandes tanquam elenchi

coronant,qux Cereris beneficia fatis fuperque ar-

guunt ; cum in primis rerum incunabulis hoc fru^uumgenus mortalibus alimenta prxbuerit ; ied Cereris be-neficio, in meliora, dc mitiora commutata fuerunt,

quod aperte declarat Ouidius in Faiiis : i

Prima

\

Digitized by Google

J»•

' '

'Prima Ceras hetmne ad nudiora aimentavoceOt

y^taauit glandes vtibore cibo

.

Quo facit, & HluJ Virgilij Georgicorum initio

.

UbfT

,

fir abna Ceres , vejlro Ji munere tellus

Chaoniam pingui glandem mutamtarijla.

Antiquitus agricolis in morepoCtum fuitvt quotief-

cumque Cereri rem diuinam facerent, faciebant au-

tem dum fpicje frugem emittere caeperant, querneis

coronis vterentur. cuius generis coronamenti memi-nit Athenseuslib.xv. Eundem feriunt fcopum Maronia-

ni verfus Georg.lib. i,

,

' Falcem maturis epdfipum jupfonatarijiu,

^uarn Cereri tota redimitus tempora quercu

Det motus meempofitos , & carmina dicat

.

Non polTum autem hic lilentio pneterire grauiffima_»

IUr verba, quae in inuocatione Apuleiana ad Lunam ha-

beatur . “P^ina codi,fiu't tu Ceresalma frugtan parens o;vg/-

Vtlis,epua repertu latata filia »vet^U pandit remoto pabido •

miti oammonjirato cibo ntatc.Eleitfiaam^am percoUs

.

Poft-

quam ver6 huiufce Ooe^en^cior terra nouis frumenti

ieminibus locupletatalaxuiiauic«'gians contemni coer

ptaelK* calequefuic mortalium in glandiferas quercus

odium , vt inde natum (it illud yilxse *fatis quercus .

Et hsec fort^ fuit ratio cur querneas pandes huic en-

carpo tanquam in Oeae trophxoprotomyftae fufpen^rint . Sed & Hecate. qux a Luna non abludtt,corona:^

quercu plexa decorari gaudebat , ficut ^(chylus deV

clarat . Addamus infuper, qu6d glandes appidlae Natu-

rae prouidentiam adumbrent: (iquide glandifera: quer-

cus primis hominibus alimenta lubminiArarunt . Adhoc igitur Naturae beneficium alludere volentes alium

frudlum glandibus alTociarunt,quem , vc ex eius figura

orbiculari & bbdongaapparet«da(ffylum efie autumno

.

neque

I

neque praeter rationem ; ciim paulo ante palmam Ce«' reris dclicijs adiudicatam 6iii& dixerimus i cuius frudlut

tanta eii facultas , vt praeterquam quod in elu fit ruaui&

fimus , ex eo etiam vina , & panem conficiant Ohenta-'

les,& quadrupedibus edendum praebeant

MAMMi£ NVTRITIONIS SIVE

alimentorum fymbolau.,

* » Egwtiorum Theologia, Lunam matrena mundi , iA Sole grauidatamfoecunda generationis principia-»

difiundere fuperftitiofe credidit , vt in libros Arillotelis

4^ feribit Ammonius . Ab hoc difciplinac

fonte illos fuam Ifim efibrmaile reor ; Sc fors inde fa-

dtum vt hinc rAL^y & , ex Platone apudPlutarchum libro i. de Ifide & Ofiride exiftimetur.

quod fit fcilicet nutrix , & fufeeptrix generis humani

.

Proinde non mirum fi frequenter cius imago penfili-

bus , & prominentibus mammis confpicua in prifeis

! monumentis repraefentetur . Etiam apud Macrobium' continuatis vbenbus depingi paul6 ante diximus. Ad

Agyptiorum imitationem Ephefij fimulacrii Deae Na-turae Polymammaj cum infinito fcilicet vbenim nume-ro compofuerunt . Cuiufmodi a Diuo Hieronymo , &Minucio Felice in Odtauio depiidtam fuiife iaperius

indicauimus . Apud Arnobium Cererem cum grandi-

bus mammis efformatam intueri licet . idemque paucis

lineis interiedlis huic,mammas item promptas adferi-

bit. Paufanias in MelTen. Dianae nutricis,qiix ara^t-

indigitabatur,mentionem facit. Et apud eundemin Attic. legere efi , Athenienfes delubrum Telluri pue-

rorum

Digitized by Coogle

rorum nutrici exaedificaffe . Apud Ariftophanem verobxc puerorum altrix etiam vocitatur . Lucretius pari»

ter Cererem mammofam facit hoc verfu : :

Atgmim& mammofa. Ceret eft ibfa. ab Iaccho

.

Geminam dixit adi opimam & amplam innuerevolulf-

fet . £x addudds nemo non videt, llidi apud Aegyptios.

& Macrobium! Dianae apudEphefios, dcMeifeniosi

Telluri apud Athenienfes, Cereri apud Lucretium dC

Arnobium nutricis feu mammofae elogium aeou^ fuiile

attributum . nec ab harum confortio Rhea eliminan-

da erit , cwn & ipfa matris titulo gaudeat . Conlpirare

autem haec omnia videntur : vc faafce omnes Deas fub

vnico Dianae nollrae limulacro copulatas firma proba-

tione retinere poflimus . Atqui non indecenter Diana»

feu mauis Ceres Polymamma aprifcis illis mythologis

efhda,quam fuperius Anfinrfar didamex vetuibflimis fcriptoribus protulimus

;quod vtiqui

mater altrixqu^ (it omnium,quae in ea vitam degunt

.

Alij dicunt, quod omnia pariat ,dc recipiat .

Sed & a Virgilio alma dicitur , ab alendo nimirum, vt

Seruius interpretatur, benignis enim Telluris Lunaequiviribus alimenta praecipui deberi veteres agnofcebant

,

Huius aute fingularia beneficia Columella lib 3.cap.22.

decantat his verbis . ^Qtabusalma Tellus annua vite, veltai

atemo quodam fueiferioUta mortalibus dijlenta mujlo dimittit

vbera . Caeterum haec noilra muldmammia genuinus

eft prouidentiftimae Naturae typus . Apud piifcos enimpapillae rotundae atque prominentes,fiecunditatis erant

indicia : & hoc praelertim hieroglyphico .ffigyptij ad Ili-

dis , feu Cereris foecunditatem , ac rerum omnium af-

fluentiam defignandam vfos fuifte Apuleius audor eft

.

Nam veittti lac profufum ex vberibus faginat fletus , ita

etiam i gremio telluris fruges produdte mitia alimenta

E mor-

Digitized by Googie

sortalibus praebent . Proinde non inconfuln^ inter alia

fercula quae in pompa Iliaca afacris^gyptiorum an-

tiihbuiprzferel^tur vafculum papillae umile ab Apu*lelo recenfetur . Luna quippe partubus praeelTc credi-

tur »quia illius ope

»propter vim propriam humoris *

faetus adiuuatur, Sc in vtero intumefcit . Per innume-ras demum mammas Naturae adfcriptas inhnitum nonhominum folummodb , verum etiam animantium, necnon vegetabilium numerum

,quae inUmul alit , adum-

brare haud dubii voluerunt . Cum videlicet peni to-

tum Deae corpus varijs animalium figuris refertum , &diuerfis frudtuum generibus infignitum repraefentetur

.

Seddc Plutarchum audiamus referentem qu6d Lunarelumen generandi , atqui humedlandi vim habeat ; ac

tam animalium faetibus, quam plantarum pullulationi-

bus conducat . Vnde Apuleio ixpius laudato Luna , fi-

ue Ceres omniparens ,quali omnia pariens & gignens

dicitur . Nec vero ab hac femita difcedit Mantuanuspoeta dum dixit

.

Nec non& Tityon temt omniparentis ahmnumCernere eras .

Bnimuerb cum omnia ab ea alantur, perinde atqui &nutrice 6c matre, fignanter maternum nomen illi in-

ditum ell.Qiio etiam epitheto Luna ab Orpheo coho-

neftatur , apud quem mod6 ,mod6 TfA<rf0f«<indigetatur. Audi, figraue noneii,infignemLucretylib.2 . ad hanc rem locum

.

Demere calefti fumus omnes femine oriundi

:

Omnibus iUe idem pater eji , vnde alma liquentis

Humorum^as mater cim terra recepit.

Foeta parit nitidas firttges , arbuftaque lata,

Ft genus humanum : parit omnia fecla ferarumPabula cum prabet

,qwbus omnet corpora pafcunt

,

Ft

Digitized by Google

Et iulcemhcunt vitam» prolem^propagariT:

^mpropter merito maternum nomen adepta eji

.

iTticuieDt^r noc klentidem prsefatus poeta 6cPhi!ofb«

phus oftendic alibi , ad quem ledtorem remitto . Firmi*

cus Maternus Mathemlib. 3. omnem fubibntiam hu>mani corporis ad poteftatem lunaris luminis pertinere

audtoreft. Idemqu^ lib.4. Lunam humanorum corpo«rum matrem fcientir appellat . Luna etiam» eodem re*

ferente, terrae imperium ex vicinitate fortita» omniunianimantium corpora & concepta procreat, Scgeneia*

ta diflbluit. Oiuus autem Augumnus de Ciait.Deilib.7.

Tellurem dici matrem aflTerit, quia plurima pariat ; ma>gnam

,quiacibum eundis fubminiitret

.Quae omnia^

ambarum manuum porredione iterum indicantur . U<beralitas enim pafCs manibus olim figurabatur, referi-

bit Diodorus Siculus lib^. Et has quidem ambas nobisporrigit, vtnos continuis beneficijs impleat, &iuuetin aduerfis. Verum his obiter aliatis ad alu emblemata.quibus reliquum Dianai corpus ftipatur, dcflcdereli-r

bet. Statuas vmbUicum tres cerui occupant, de qui-bus cum abunde fupra didum . Sphinges explicandasfufeipiemus

.

SPHINGES.^Trumqui Deae latus dux Sphinges muniunt, quas

V ab Aufoniana deferiptione non diferepant . iuuat

autem ipfummet vatem audire in ternario numero

.

Terruit Aoniam volucris , leo , virgo tr^ormk

Sphinxtvolucrijpennis, gedilmsfera» frontepuella

,

Inter vetufHfiimos ver5 fcriptores non defuerunt,qui

caudam draconis illi adiunxerint : fed in illa non morarhor. confuk fikbetHerodotum, ^anum, Plutar*

‘iu Ea. chum»

^hum > Solinum» Diodorum. Plinium» Clementem^Alexandrinum» & Palaephatum, qui caninum etiam illi

caput adtgnant . Potes praeterea genuinam eius e6Sw

giem ex infinitis propemodum monumentis antiquis

obferuare . Hoc ^cam» Sphingem ^gyptium fuille in-

ventum: quam ex virgine, atqu^ leone compofitamfinxerunt . hac praefertim ratione dudti» qu6d Qtuntili

& Sextili menfibus » fub quorum tutela Leo & Virgo

funt, Nilus exuberet » vt Belionius obferuauic. ApudiEgyptios item confiansfama efi, Sphinges prae foribus

aedium facrarum Ifidis 8c Ofiridis tanquam filentij » ta-

citurnitatis » ac prudentiae fymbola fuille collocatas» vt

Synefius orat, de prouid. memorat:quibus fignis tem-

pla Deorum adeuntes vt taciti vota facerent moneban-tur , nec arcananuminum diuulgarent» fed myfieria fub

his latitare prxfentirent . Hanc autem .Sgyptiorum do-dlrinam ad Ephefiqs tranfijfle ex germana Ifidis » & Ce-reris cognadoheautumare licet. Nam ficut SphinxM6>phitica» facraceremoniaf^e feclufas efie» dcfilentio

tegi opportere innuebat» Cc nonabfimili ratione Ce-reris inida occultanda , obfignandaqu^ elTe apud £phe*fios figura Sphingis Dianae fimulacro infculpta praemo-

nebat . Quae vt credibilia habeam impellunt me tacita

illa & operta Cereris apud omnes feime gentes inida,

dc facra:quae nulla re magis quam lilendo conllare lu-

fiinus memorat . Ad quae alludens Apuleius fcribit t

Cdtera qru fiUntio ftgft Eleujis Atttc*/aerarium

.

Porro my-fteria Eleufina dicebantur» quod apud Eleufinos pii*

mum inuenta fuiiTent,in quibus filentij fides adhibenda

erat. MusVfwt etenim vt Suidas interpretatur «»9 tS

9-e/ui dicebantur, ab ore videlicet claudendo.quod

deceat eos»qui audiunt diuinas caeremonias os obtura-

re, nec vliiBiorta]iuiDenunciare,De oculis profanonul.r f Ob-

Digitized by Google

57obuiae polluantur. 'Initiationes edam b«c Cereris mj-fleria dicebantur, vt Arnobius obremauit; quiafem-

per profanos arcebant , vt arbitris carerent, omni exce-

ptione maius erit hoc Horadj lib,^. Car. fuper hac

tefdmonium

.

Vetabo quiCereria Jacrtmt

Vulgarit arcana, fub iifdmSit trabibus, fragiUmque meamSolMt fafelum .

'

Ad cuius etiam mentem Tibullus canit

.

Non ego tentaui nulli temeranda DeorumAudax laudanda facra docere Dea,

Verum ii in facris Cereris haec religiofi arcani obferua-

tio tenebatur, Cybeleia facra non minorlcultu, aut

(ilendo peragebantur .Quo fpedlant illa vads

,

. hinc fida filentia [acris.

Cum autem nodlumo tempore altum iit vbiquiillen-

tium , hac de caufa Cereri , ac Cybelae nodtu facra cele-

brabantur . Quamquam iuxta M.Varronis, & Diui Au-guidni fentendam inulta in Cerealibus myilerijs trade-

bantur ad fruges maximi pertinentia, quae omnia pe-culiari taciturnitate obiignanda erant . Apuleius item£leuiina myileria, Iztificas medium czremonias appel-

lat . Sphinges porro ex humano ferinoqu^ corpore^conflabant; facie plerumque muliebri , nonnumquamedam virili

:qn; Androfphinges Herodoto didbe

.Quo

i^mbolo non inepti deciaratnr,Cereris beneficio ferin&

illam & agreilem mortalium prifci aeui barberiem ia

humaniorem , & vrbaniorem vitam commutatam fuif-

le . Nam Ceres praeterquam quod frumentum inuo>

nit, eius edam lubigendi rationem edocuit : & leges

dedit,quibus iuilidam colere mortales didicerunt >

ilis autem beneficijs nulla maiora repeiiri podimc .

Vn-

5«Vnde non Gne Ciuu ab Onidio di<9ltm efti

Prima dtditUget, Cereris funt omnia munus

.

Sed & alia rado de huiufce animalis lyrobolo hic ex-

preflb rubeiTe poterit, fi diligentius priicorum monu«menta perpendantur . ^nigmata quipp6 & res abftru»

fas Sphinge defignari nemo nefcit.Natur; autem arcana

in tenebris iaceref obliquas afperafqu^ femitas efle»

quae mortales ad rerum naturalium intelligendam in>

troducunt, quis ignorat ? Cert^ non oportet nos craila

pinguiqui Minerua abditas rerum cauTas naturaequft

myiteria inquirere . fed temporis diuturnitate fubti*

lioriqu^ indagine opus efi,vt quantalamcumque cogni-

tionem referamus . lam Sphingis Ijmbola , gryj|[met

excipiant.

GRYPHES , DRACONES , ALI,£QyE

Fcr«.

^ Ryphem fididum animal efle notum eft , ideoqui^ in eius defcripdone Tariant audtores.pleriqpd ex

Aquila & Leone compofitum volunt : Ariftaeus Pro^cdnefiut apud Paufaniam incuruum illi roftrum aquila<‘

rum more , auritumquA caput adfcnbit.Quin & Gry-

phem ^gyptium fuifle commentum vetimiflima ilia

aenea Bembi tabula docet . In ea nempe gryphes mul-tis varijfqui formis caelad apparent , quod indiciumefhhoc animalis genus Ifidi gratum acceptumqu^ ftiiflei

Quare non mirum fi Dianae Ephefiae attributi etiam-i

fiierint.Quamuis non defunt qui inter peculiaria Sol»

fymbola reponant : ob igneam praecipue vim,qutL*

praeditum efle memorant ; vt non inconcinne etiam>

Lun ae « quae Solis foror& coniux perhibetur , tribuan-.

tur.

Digitized by Googlp

3Pcur, rcilicM ob frequentem eius cdm Sole coniundtio*

netn, &aquoic;neafic. Iterum li ex Aquila &Leonegryphes compohti , Aquila redle ad Solem , Leonis ve>

r6 pars pollerior ( quod de Macrobius annotauit)quin

imoecillior , ad Lunare lidus referri poterit . Sic igitur

fub hoc figmento vtriufque fideris focias vires , & effe*

<^us in omnibus rebus procreandis fouendifqu^ £phe>

fios praenotafie autumarim . Adhaec gryphes ob exi«

miam pernicitatem Lunae competere videntur;quod

de de velociffimis alijs feris paulo ante referebamus

.

Poftgryphesmyfticafunt aliarum ferarum lymbola_i:

quaepantheras , vel leopardos , auctigres referre viden*

Curs led ob fimilitudinem quarumnam potifiimfim fint,

arduum ell dignofcere. idedhisnon immorabor, fed

ad notiora pedem referam i praefertim cum in his nihil

aliud quam velocem lunae curfura defignari putem.

DRACONES.

SAcrorum Ephefiorum praefides multa ( vt praefrti

fumus ) ab ^gyptijs mutuati , non myfiico tantum-modo Sphingis lymbolo, verum etiam aJijs primariumduitatis numen cohoneflare volentes

,geminos Dra-

cones antiquiflimo eius fimulacro adiunxerunt.Nequihoc fine recondito aliquo fenfu fa<5btatum crediderim:

ciim inter caetera animantium genera,quae fummo in

honore apud ^gyptios olim fiierunt , Dracones fiud

Serpentes enumerentun quorum effigies in Ifiaca Bem-bi tabula non femel appidae confpiciuntur . Ac neprifcoium vatum fubfidio carere videamur, Ouidiom_idabimus

,qui ferpentem in pompa Ifidis defcribit

:

PUn^ue [omiseris ferfm ferefftMvenem,.luue-

Digitized by Googie

40lauenalii Sat etiam ferpentmfimulacrolfidisco^

micem inducit hoc verTu :

Et mwfji caput vifa eji argentea ferpens

.

Tanta autem fuit apud prifcos veneratione ferpens , rt

inter prgcipuagentium myfteria decantaretur. Idipfum

luculenter Clemens Alexandrinus , lulius Firmicus , dc

luftinus Mart. oftendunt . Nec defuere, qui ferpentibua

diuinitatem ineiTe dixerint, in quorum numero Taauv

tes apud Eufebium , idque ex Phoenicum Theologia-*

.

Quare cum ad Graecos eadem religio, vel potius luper>

ditio translata fuerit , Ceres potiflimCim lerpentes elc*

git . Omnino Apuleiana Ceres draconum in pinnato

curru confpicua incedere fingitur . Orpheus ver6 in

hymnis Cererem in curru, Draconefqui eam trahentes

defcribic; quodfplendid^ Ouidius Fad. lib.4. expreffic^

dum Cereris ex Sicilia profe<^onem defcribic . i

Jimul ac venit , franatos curribus angues

lunxTtt &a^oreas ficca pererrat aquas .

' Tale quoqu^ ed illud praelaudati vatis,dum Deam Celei

Menolinae hofpitium deferentem recenfet:

' rrDixit, &inffrtdient nubem trahit ,inque draconti ^im- Tranfit

,

dr aiifero tollitur axe Ceres . . HjNon pauca marmorea monumenta eodem plan^ fchtf^

mate,quo hic depingitur , Cererem effidfam referunt

,

caufam ver6 huiulce ngmenti inquirere conducit . Dra*

conis lymbolo terram lignificari credidere multi,qii6d

eam toto corpore pene perrepens verrere videatur'.

‘Sed quoniam non Cereris mod6 numen , verfim etiani

Dianse, fub hac datua agnofeebatur , Diana ipfamet ad«

eunda erit , vt rationes , ob quas ferpentes feu dracone!

in complexum 'receperit inueniamus . Paufanias itf

Arcad. Icripfit,inter alia figna,qu3e in Dominae fiue He*raefano reponebantur, Dianae vnumrepofitumfuidej

• cer-

Digitized by Google

.

“

4*

Mrainapelle T«litae • pendefite e^^iiefis pharetra.*»

•itera manu lampadem, Dracones duos altera geftant»

Naturae numen prudendiSmum fuiile ex vemrum elo-

gijs luperius ofteodimus. Prudendaeenim fymboIunHSerpens

:quem Sc infuper fapiendK indicem Tetuftas

cfle voluit . Hunc praeterea in delicijs fuifle ferunt pro*Seculiarem illam excubandi vinlandiqui vim,quatus eft «& ob acutifilmam oculorum aciem

,quae

omnia Lun^ indefeHae competunt : (iquidem fuo fplen*

dore nodhi cundla colluftrat. Per eius infuper eximiamceleritatem > flexuofos meatus , lapfufqui erraticos

»

Lunae iterGnuofum defi^iari poteft . Dracones demiina

cornibus i fronte prominentibus infignid 1

6

c hanc foiw

tadis ob caufam fub Dianae tutela admilH fuerunt.quii

omne cornigerorum genus Luna •vdiam didtumeufi*bi vendicat.

BOVE s:1 .

' • I ;'

PPcuIiari quadam religione Boues Cereri , Lunae, necnon de ludi confecrauit antiquitas . Cereri quidem

ob agriculturam,quia femina vix ablqu^ aratione pro-

ueniunt . £t hoc vnico fymbolo telluris foecunditas de«monfiratur huiufqud lub effigie k nonnullis gentibus »

& praeferdm k Phrygibus cultam fuifle ex prifcis monu-mentis deprehendimus . .^^prij quoqu^ hieroglyphi-

cis literis, chm terram figni^are volunt,ponunt oouis

hguraro.Dianam quinetiam in infula quadam finus Per-

fici tauri fub imagine fummo in honore habitam fuifle

Dionyfius Alexandrinus memorat . Apud prifcos ver6

tanta fuithuiufce animalis venerario, ob fummam illius

in rufiicis laboribus fulHnendis patientiam ac toleran-

tiam i vt tam capitale efiet bouem aratorem necaif^

»

F quam

Digitized by Google

ijaam ciaem ; cuius rei ezemplam habeiturtpudPtt*

nium . Huius etiam encomium Varro lib.i i .de re ruft.

decantauit his verbis : bos fictus hominum in ruftico labore $

^ Cereris eflnunijler. non abGmilia ab .£liano var. hiftor.

lib.v. referuntur > cuius haec funt : boum aratorm * qui hs-

gum trahit» vel in aratro» vel in flaujlro ne ma^ks: quia ille

etiam agricola ejl ,& humano generi ledorumfidus . Pythago-

ras apud Ouidium manfuetam , cicuramqui huius ani-

m alit naturam explicans in haec verba prorupit

:

Quid meruere boues , animal fine fraude doloque .

.

. Innocuvm » fimplex » natum tolerare labores .

Hanc igitur ob caufam in facris Cereris interdidhiOL.*

«rat ne bos adhiberetur > propter varia commoda quemortalibus afferre folet . iterum Ouidius inFaitis

.

'

A bouefiuccin^ cultros retnoucteminijlri.

Bos aret , ignotum ficrificate fiem. rt

Agfa itigo certdx non ejiferienda Jecuri »

Viuat, C^Jndura fi^e laboret humf i

Cur ver6 hoc animal Lunae fit adfcriptum, ante alios

nobis rationem fuggerit Ludlatius Gramdaaticus lut

verbis. Luna vero quod^o^us Tauro adhareat ti vaccaL»

idejl boue figurabatur , eius autem exaltationem efl^in Tauro lulius Firmicus, & Porphyrius teflantur . Lu-

nae currui boues Auibnius ad Paulinum adfignat>

lam fuccedentes quatiebat Luna WHencos» : >

£t Claudianus .

’

Quo Pbaeton irrorat equos» quo Luna tuttencorl <-•

In nummis antiquis SeptSeueri» Antonini Caraa^shcius fiiij » necnon & luliae Piae Luna flat in biga » quanu*eemini boues trahunt. Bouis item cornua Lunae prae-

Krtim fuiffe matiffima tefbtur Orpheus hymno Dianae.

Quin & ab illorum figura peculiarenomen Ibitita cR

.

enim dicebatur» veliboum cor-

nibus»

Diyi 1 ^ b'

ftak» t%l ab ‘dim ec^raiculaOL#

cft : auc certe quia id aoimai terrae culturae di^utacumcft. Boues item apud^gyptios Ilidiin delicijs pr^puifuerunt , vti monuit Hecododis : referens iliis moremfuiiie boues mares Ofiridi , faeminas ver6 llidi dedicare:

cuius audforitati Oiodbrus Siculus aftipulatur.Inter alia

autem antiquitatis analedla, in Mufxo meo aile^

uantur , Ifis ex nigro lapide efiij^ata vifitur , fupra cuius

caput bouioa cornua aBurgunt, quibus flimma rerumabundantia » & fertilitas defignatur. nam fecundum Sa-

lomonis xiT.Prouerb. fententiam * VbiflurirM fi&ttsila

nuoaf^ tfi fortitudo kouu>, ln apparatu facrificafir leu

pompa liiaca > bos inter alia fercula 4 Protomyftis prse-

ierebatur» vt in marmore perueteri obferuaui . Dianae

porro apud Romanos, non fecus quam Ifidi apud ^gy-ptios, boum cornua facrata deprenendim us. Hi etenimin veftibulo templi Dianx montis Auentini ex vetuiiif-

fimo ritu boum cornua affigebant Quid fi omnes ha-

fce Deas boue gaudere diximus ? numqutdedam in ip>

fius Naturx parentis delicijs effe poterunt ? Certe qui-

dem . nam ad illam omnium ciborum . 8c alimento-

rum . quibus mortales fulientantur > officium pertinere

antiqui putarunt . Boui quippi nomen 4 nutriendo fa-

(fhimvrmnt. enim nutrio fonat ; fi quidem labore

fuo in terra exercenda nos continuo nutrit . Vetus au-

tem Glofla fuper £xod. cap. 22. beneficia qux 4 bouepercipimus enumerans. Boj { inquit )inprmiimrriola^

tur»arat,' fofcit carmbus, lacdta»'& coritandiuerfisvjtbut

nmaSb-ax i Ad hxc muidplicia commoda Hefiocbs re*

fpiciens bouem inter familix partes repofuit . is enimlibroi» qui infcribitur opera dcdiesT domuita ex viro*'

muliere» dc boue aratore conflare indicauit.Qpam ve-

r6 appofiti Bpkefu boues laboriofiffimos vtififfinMe

• F a Api-

Apibus aflbciarint in boe mirmOKO KitumfimidiO»'mox ex fequendbus innocefcet

.

APES.S

olae ex yolatilium » 8c infedliorum genere ApeiDianae confecrari , ipfiufqui corpus fymbolico ar-

gumento cohonefiare meruerunt. £t hae quidem ter-

nae vtrimqudeffi<nje> acrofis immixtae latera Deae mu-' niunt . Nec immerito fane: chm iuxta praeceptum Pli-

nij rofae iuxta aluearia fint collocandae . Cur vero Dia-

nae , Cereri > Terrae , & rerum parenti Naturae in deli-

cijs fuere? An cdm virginitatis cultrix fit Diana Apesei adfcriptae ob incorruptam virginitatem ? callas pro-

fedto Apes Pet.Damianus epiil. i lib. i . defcribit, cuminquit fobolem fuccejJur^poBeritatisenutrhmvtw^

nes perfiuerent

.

Q^n dc naturali quodam inltindtu res

Venereas ade6 aduerfantur, vt eos qui recens operamVeneri dederunt acrius inuadant. quod Plutarchus in

^ coniugalibus pr^ceptis annotauit. Confona etiam funt

illa, quae de integritate earum virginali cecinit Yiigi-

lius Georg. lib.iv.

lUum adeo plaadjje apibus rmrabere morem

,

concubitu indulgent, nec corpora feffieam^enerem foluuta, aut fatus nixibus edunt

.

Qpod ipfum luculenter (^ntUianus in declamadontquae Apespauperis inkribitwc , oftendie his verbis: nomvias libido progenerat, donutrixque omnium anmaliwn Venus .

£ucherius autem Apem virginitads fymbolum efle tra-

dit . Vide fi lubet Albertum Magnum lib. 17. de An.Cradt. X. cap. a. & miram Apum caibtatem agnofces

.

C^are cum Diana fummopere virginum moribus , acsonfoido deledtctur » noa miiiun fi punfiimas Apica-

Diyliized by Googie

Ui iii co«ipl«Xiira tasquam tptiflimts comUet rece-

perit . An non Dianse exemplo Apes ia montibus de>

gunt > & locis ab hominum confuetudine remotis

gaudent ? Aliam caulam habe : Apes rorem ex floribus

legunt, fauos inde conficiunt ; non inepte igitur Dianss

TeuLuns alumnae dicuntur, cum Alcmanpo^taLyri»cus . vel ipfo Macrobio Satur. lib. 7. tefle . rorem aeris

ac Lunaemium e(Te dixerit : & peculiari encomio Lunarofeida nominetur . Aliud occurrit quod hic attexam •

Apes propter eximiam relocitatemLunx tribui, fcitd

^enim ab Ouidlo agiles nuncupantur . Vertim libetne.^

Vt quid iam Apis cum Cerere peculiare habeat difqui^

ramus ? Porphyrius in antro Nympharum Apes Cereris

miniflras flatuit . numquid ob puritatem ? hoc equidem

fentire Pindarus in Pyth. videtur; cuius interpres ad

haec verba

.

Oi' «Tt ir tj/t» S(6na-t •

Proftile quidem . ait » Cereris tmniJirasappeUauiti p-ovter

e^rumptritatem : impreprievero omnes alias ammantes

.

IdemPindarus alibi Cererem in folemnibus facris Apibusdcledlari feribit

.quo fadlum crediderim . vt cum Ceres

maximi a fanguine abhorreat , mella inter alia libami-

na fibi afeiuerit. Paufanias in Eliae, autor eft, Eleos ciun

in Pryuneo monte Cereri facra facerent , thure & mei-

le fubadtum triticum adoleuiife . Idemqui in Arcadi-

cis refert. Cereri Phigalienfi fauos fuifle oblatos . Et hocinflituti genus ad Romanos vfque tranfijt . nam quo-tiefeumqu^ Ambaruale facrum pro maturis frugibus

fiebat, faui cum libamentis offerebantur . Ade6 ad im-

petrandas fruges Apes valere credebant.Quo mire fa-

cit quod deTrophonij Oraculi ori^ne Paufanias in..#

Baeotic. prodidit . cuius verba adferibere non pigebit,

CumvnHm» inquit» & e^Uerwnsmmm mdlis terra imrihsit

irri-

:;l by ‘_oogle

iJtnpitfi Dttphx mfsi fnrlf

intpiorarent . Hts Jiccrtatis rmtditm ex^ctntihus Pythhu

Jlpolio imperatiit , vt LebatUam venientes a Trophcnio maU au-

mium qwtrerent . Lebadeam itaque profeHi , am Oraculum^

reperirenonfojpnt, Saon quidam Acrafhnienfis , collegarum «4-

tn maximus, aim^fum examen conjpexijfet,quocummie ilU

Huertiffent fequi ftatidt . Vhi igitur eas adfpecum quandam ad»

uolantes vidit , & ipfe Juhiens oracidum quod quaretant iUud ejji

intellexit. Quo inuento, qux iamdudum inculta , &fquallens terra iacueratf imbribus tandem faturata bre-

ui florida , ac frugifera fuit.Quonam tandem iure Apes

Gybelem accingant videamus . Papauer , vt Eufebius

iCionetiCiuitatis eft lymbolum , ob multitudinem fcili-

cetgranorA» quae ineo< tanqu^ in ciuitate ciues ftipan-

tur.pari ratione Apum alueare ciuitatis feu reipublicae

congruum poteft argumentum conftitui . Apum quip-

pe labor , fic vita in(ufefla > nihil aliud eft qu^m exem-

plar reipub. optimis legibus» & ciuilidifciplinainftitu-

tac.Quin vt hominum frequentia conferuantur vrbes V

fic in^earibus Apes . ade6 nemp6 frequentiae, & fo-

cietatis amatrix eft Apis, ( quod Maufonius annotauic

)

vtfi fola relinquatur , defiderio tabefcat , & moriatur,

quod etiam innuit Cicero Offic.lib.i. Apum examina non

Agendorum caufa congregantur, fed ckm congregabilia naturet

fint , fingunt fauos

.

Igitur ficut inter ciues officia reipu-

blicae diuiduntur , nc etiam Apes inter fe labores , 8c

opera in mellificando partiuntur ; nulliqu^ licet otiari

,

fed ignauos abs fe propellunt, tangit hanc eorum natu-

ram Virgilius

:

Ignauum fucos pecus a prafepibus arcent

.

Non immerito igitur fuo Cybeles famulatu Apes fta-

tuendae, fub cuius tutela vrbes. Addatur & iftud, Cybe-lae & Cereri xqui communia fuifle cymbala . atqui#

VBefcit Ape* diflipitas » &clilplicatas^yj loquiturVarro

de re ruit lib. 1

1

1. cymbalis & plauGbus ia vnum lo-

cum reduci ? haec fciens Claudianus cecinit

.

. r V ftfol», Cybeleia qu4jpini r ‘•

» ' "j- • ^.HybUusprocuUrafeneXir^eiceu-efugacet

Tmiiitu ematur Ayes.. , / .

.- »

Apibus igitur dc Cyt^lae aera' cpmqiunia . fed& laiiui

quoqu^ ; confueuerant quippe veteres delinquente^Luna ;ra pulfare.cuius moris meminit Manilius Aifaron.

lib. I

{.’• '

[:,VkimaadHef^osinfe^ veheris dis

; StrtsqtumeHtrerHisquatnmturgentibwitrs. .- r

Ceres non minus di^no quiim proprio elogio Muni&ca dicebatur : ita etiam Apis munifica nuncupanda^»gratis enim nobis mellificat, 6c fine impendio labores

4uos mortalibus elargitur . Deniqu^ ipuus Telluris fe-

racitas ivbertal^i non potuiiTet alio melius, quam

Apis Tymbolo uibtntelligi . Verum offert fe praecipua

,qua:dam mibi satio, cur fiphefinaeDianae fimulachrp

.Apes infculptae fuerint, eamque infinuat Philofiratus

bis;verbis ;.T< etuu d MSrof. J'nl^ tl *(*»' twi t3?

A*-9r4(awr T»r/<tK«Tt MhrafnySrrarS

, Vr , ^wdnam huc JMuft?m4' felitis fontes Adjemevfts lomcss. cdonias de-

eerera. :\ Mufa cUfsu duces fuere i fub Apon »

Quod & ante Pfiilofiratum Ifimerius Sophilta apno-jasat , vt aLeone Allatio linguae Graecae peritiflimo ac-

cepi . Quo fadum Ttt in’huius beneficij recordationem

Ionicarum Vrbium princeps Pphefus bas etiam Apes»-principis fui numinis fimuiacro infculpferit . baec deconuenientia fymbolorum latis . nunc earupdem op-portunitates explicabimus

,

APVM

Digitized by Googie

". APVM ET MELLIS COMMODA

.

.. ',i.. . ;

PLscetne rtApic dotes & mellis commoda peifcru*

temur ? Naturam veluti matrem prouidam > & to*

tius generis humani rufceptricem cum multis mammiefupra produximus . Verilm ciim ipGus la<5lis vfus ad re-

liquam hominis vitam educandam fufficere minimipolfet , indulgentervaria frudluum genera fubminiftra»

uit , vt facilius mortales fuGentarentur . Ad hsec autemexoptatifllma Naturae dona fagax Epheilorum religio

refpiciens, non fine mente cum infinitis illis papillis

vSerrimam frudtuum copiam, quibus fertum lemnifca-

tum refertum confpicimus» velut ex eius finu produ-

cam mammis afibciauit . Cim autem fini laCis vfu

,

'6c frugibus hominis vitam pofle fuftentari Ephefij co-

gnouiiTenc i beneficio videlicet ac edulio mdlis, ided

Apes Naturae fimulacro, tanquam minilhras hominibus‘ fiecelTarias adiunxerunt . Ipfemec lupiter ante omnes •

<Antonino Liberali tefte , Apum beneficentiam fenfit

.

illi quippe in antro Cretenii vagienti Apes mella tan-

'quam dtuinum neCar pro alimento dederunt . Sedconuenientius fit ex LaCantio lib.i.cap.x. dicere, Me-liflam regis Cretenfis filiam vnacum forore Amalthealouem puerum educafie ; illam fcilicet meile, hanc ve>

* r6 laCe caprino.

pol! louem Beroe quoqui mellis ali-

monio nutrita, 'uc refert Nonnus Dionyf Atenim^“ vcr6 non vni Ioni , nec foli Berost mellis edulia com-• munia : verGm etiam primitiuus mos erat, vt peculia-

riter hoc cibo pueri pafcerentur . Ideo Mofcbius iu*

bec • vt nutrix os infantis meile illinat . Apud Oui-dium Fall. lib^. etiam Triptolemo infancilac, poma»& mella edenda dantur

.

MMf

Digitized by Coogl(

Moxt^af ponunt, li<piefhcfa coi^tihletfli,* »

Pomaqui Emeeris aurea melia fuit.'

.

Hieroni autem.cum iuflu patris expofitus fuiflet,quod

ex ancilla natus crederetunhii manae opis indigeti' Apesin os mella congeflere

:quo oltento pater ab harulpici-

bus admonitus nlium recipiendum duxit , moribus , 8cdifciplinis illis erudiendum curauit,quibus poftmodum*adprxfignatam regni maieftatem facile peruenit

.Qiia-‘

re Apis eodem nutricis epitheto decorari poteft, quoDiana ab Orpheo cohoneltati.irivtraque enim zra^oTfi-fo«,hoc eft, puerorum nutrix eft, quo etiam nomineDiana apud Diodorum vocatur

.qu6d fcilicet ad eam_.

infixntiam. & ciborum officium pertinere veteres exi-

ilimarent . Attexatur & illud quoqu^, Pindarumicum 6paterna domo pulfus & expofitus fuiflet , ab Apibuseducatum, teftc yElian. de var. bilf. Et eius filias paternoprajfidio& opibus carentes^ benignaVeneris manu ca*iei, & mellis edulia fuicepifle. i

, Verumenimuero hoc pretiofi nedlaris alimentum-inon infantibus primul? ?tatis tantummodo exhibitum,quinimo grandaeuis , & longasuis etiam hominibus per-aratum fdutareque fuifle prifeorum paginae nobis fug-gerunt . Huiufce cocleftis liquoris meminit & iple Ho-merus , apud quem Machaoni, Nefloriqu^annofo, mei& cepa tanquam lautilTimae dapes vfui fuerunt ; in quo-rum fchola Neftoris vxor enutrita.Patroclo cepam cummeile recenti aurea in lance appofuit , Hic etiam audi-re iuuat Poflidonium referentem , Myfios religioni in-

dulgentes ab animantibus abftinuiffe, Sceamobeau--fara pecus omne vitafle ; meile vero tantum, & latfle vi-

tam fuflentafle. Praedieftis calculum fuum adijeitEu-fiathius in Iliad.x. & frequentiffimura veteribus fuifle

mellis vfum refert, Pythagoraeque exemplum adducit,

G qui

qui folo meile > taaquam divino pharmaco , cofitentus

diu vixit . Similia prodidit Ariftoxenus philofophus dc

muhciu nobiliflimus , qui Pythagorae fedbatores vt plu-

rimum meile vfos enarrat . Huc etiam traho illud Athe-

naei de Democrito, cui non modo mellis fuffitus, ve-

nim etiam ipfius vapor naribus admotus tam falutare

beneficium contulit, vt per multos annos fimus, &incolumis permanfent . vnde interrogatus quonam pa-

<5lo diu quis fanus e(Te poifet , Si interna , inquit , meile

rigaris, oleo autem extima. Zenoni ver6 philofopho

non cupediarum nobiles illi artifices edulia parabant

,

fed modico pane , dc meile menfam onerare midebant

,

vt in eius vita Laertius retulit . Sic etiam educati fuere

Antiochus medicus ,& Romulus Pollio,qui fcientiam

Apicianae popin; explodentes, melleis alimentis abfqui

alijs ferculis in vitima vfqui fcnedlam vitam protraxe-

ru nt . Caeterum valeat apud nos Diophantis autoritas,

qui de re ruftica librum confcripfit , aflerentis in longa* seui fpatia vitam cos producere

,qui continuo mellis

efu vcerentur . Hanc ver6 vnicam ob caufam Cyrnios

longaeuos dici volunt, vt ex Athenseo obferuare li-

cet, quod afiidua mellis efitatione deledhiti fuerint .

Potcit ex praefatis hoc pretiofo nedbure hominis vita ^

abfqu^ vllo alio cibo fuffentari . Audi praeterea fi graue

non eft ipfummet Hippocratem medicinae parentenu,,

de meile dilTerentem . Vinum & mei opima iudicata funt

honm&us , fi iuxta naturam&fanis , & debUibus cum temporia

«fortunitate , ac mediocritate exhibeantur : tum alibi , mei

cum alijs quidem cemefbm , & nutrit , O* bonum co->

lorem ei^&et . Eadem Ceifi mens fuit , atqui adeo nonparuum nutrimentum humanis corporibus i meheconferri fcripfit

;quae netemeri, & fine ratione didfa

videant ur , age fis mellis proprietates expandamus

.

MEL-

Digitized by Googli

Si

MELLIS VIRES ET PROPRIETATES.*

PRincipio quidem mellica medicamenta, diuiniquA

huius nediaris potiones quantum in medicina va«

leant ipfimet medicinae parentes Hippocrates & Galcv

nus abunde prodidere. Q^ae Plinium etiam non latue-

re. tradidit quippe mei conferuandi facultate pollere»

vlcera vetufta expurgare: quod &Porphyriusfignifi-

cauit . Apuleius autem Platonicus in libello,quem de

viribus herbarum contexuit, mirificas mellis virtutes

in varijs aegritudinibus, morborumqu^ curationibus re-

fert , obfcruatque liquorem illum cum herbarum fuccis

& mandragora mixtum faluberrimum efle. Porro in-

ter praecipua remedia, quae ebrijs medici olim adhibere

folebant.panem meile oblitum Macrobius Satur.lib. r.

cap. 7. recenfuit. Mei quoque deliccandi vim habet»firmatqu^ vulnera vt idem autor Sat. lib.7. cap. 12. ob-feruauit , his verbis: Nam qua viandafunt corporia , vinofa-

uentur , qtuJiccania Junt , meUe drtarpmtur. Cum potionesamarae praebendae olim erant, poculi ora meile illine-

bantur ..

polTem infinita alia recenfere , fed longioris id

operae, &abcrramenti prolixioris foret. Addam tan-

tummodo corpora humana, non folum dum viua funt

Apum muneribus recreari, &iuuarii fedpoflrguann .

etiam anima deibtuta funt , beneficio meuis feruari .

Confiat etenim defundos in meile fitos. iifoetorede

putredine defendi.Valet inprimis apud nos Xenophon-tis FAAL;4>M»r lib. autoritas . aflerentis Agefipolin La.

cedemonium graui morbo aiFedhim, eoqu6 die fepti-

mo confumptum, in meile politum,& Lacedaemonemreuedum, regiaqu^repulturafuifiedonatum. Statius

in Siluis feribit Alexandri Magni cadauer meile litum,

G 2 pu-

putredini non fuifle obnoxium . Plinius etiam refert

Hippocentaurum Claudio Caefari ex jEgypto allatum-i

in melie conditum fuiiTe , ex more rituqu^ illius gentis »

qui mos fiabylonijs , etiam & Allyrijs familiaris fuit

.

C^am confuetudinem non parum iuuant illa Varronis

vri^t Toifnf apud Nonium in nomine. Vulgus : Qmre,inquit ille> Heraclides Ponticus flus faftt » qtd fr/tcepit vt

comburerent»qtihn Democritus ,quivtin meileferuarent: quem

fi vulgus fecutusejfet, peream fi centum denarijs calicem mulfi

emere pofsimus

.

Verum ne infipkla quae protulimus efTe videantur,pau»

cula tanquam bellaria apponam, quae ad vidtus lauti-

tiam , epularumqu^ magnificentiam fpedlant . Fre-

quentiffimum apud veteres fuifle mellis vfum in obfo-

nijs, & condimentis vulgatae autorum paginae abunditeflantur. Apicius inCgnis ille Opfopnagus ante om-nes idipfum non paucis in locis figniheauit, quem vi-

de, fi animus ett tibi iftapcrnofcere. Ad parandas cer-

ti in lautioribus conuiuijs delicias, bellaria mellita ex-

cogitata , ac in fecundis raenfis appofita . Sic Varro

apud Aul. Gellium lib. xi 1 1 . cap. xi. bellaria fecundat

mcn&e mellita effe debere praecipit.Quo trahi polTunt

illa dulciarij piitoris apud Martialem verba

.

Mille tibi dulces operum manus ijla figiiras

Extniit , huic vni parca laborat Apis

placentae etiam mellitae auidi inter conuiuas expetitae,,

vnde Horatius epill. i,.

Pane egeo r iam mellitis potiore placentis

Placentae vt plurimum ex farina nordacea, cafeo, &meile fimul commixtis parabantur . Edulia autem illa ,

quae in meile codla funt, maximi concodionem irs

ventriculo iuuare docet Plinius lib.xx. cap. ix. Idemq»alibi refert femen tritum candidi papaueris cum meile

in

Digitized by Googie

Siin fecundis menfis apponi folitum

.plura praetermittes,

quam deferibo . Ad vinum meile temperatum venio

,

quod vini genus in lautioribus conuiuijs olim expeti-

tum . vnde eft illud notum Martialis in Xenijs

,

Attica, ne^areum turbatis mella falemum,

j^ifeeri docet hoc d Ganymede merum

.

Primus omnium monahum Ariftaeus mella vino mi-

fcuit; mifcendi autem rationem Plinius lib.xiv.cap. 90,

de re ruU. & Columella edocent . Sed quoniam haec

potius gulae irritamenta» qu^m res humano generi ne-

celTarias refpicere videntur , ad alia luculenta Apunu»munera

,quae in vitae humanae fubCdium munifici con-

celfa funt,pedem referre lubet *

Cerae non infrequentiores quam mellis vfus . hac

Deorum , heroumque imagines formabantur ; exorna-

bantur atria : hinc maiorum vultus dudli : accenfi Deo-rum funales : Pidlorum tabulae incerata: : hiac obfera-

ta vulnera . vnde Valerij Flacci verfus .) !

. ;Vel fice , •vel molli concludere •vulnera cera :

Pugillares feu tabellae ceratae, in quibus Hilo aeneo , aut

ferreo literas exarabant. Plautus Afinaria»

hiecvlla fit cera , vbi facere fofik literas-.

Pra ter allata Apum munera Propolis poteft adiungir

fed ne longior um, ad Plinium lib.xi.cap.y.te remitto,qui redfe dixit A pes hominis caufa genitas eife^ namrquicquid kboriohlTiraa Apum familia operatur, in co-munem hominum vtilitatem cedit. ExdiCfisliquercj^

fatis puto,cur Dianae feu Naturae facr.e Apes . Khid tan-

tum corollarij locoattexam,in fanefeiore Eminentillimi

Cardinalis Francifei Barberini Ceimdiarchio gemmamvideri , in qua tres Apes cum aratro exprellk quurumduae kmdiis fub iugum ceruicibiis terram profeindunt»

altera ver6 coloni vice fungens Aimulo comites exci-

tat.

Diyi i?ed by' - “

54ut .

Qao hkrogijphico tanqusm mutil <jaaclam po<Ffi

tnimos fegnei non folam adkbores inature, verumeciam tacicis religionis Eleulinae pnecepds infticuerCi^

prifci llae dubio rolueruoc .'

R O S i£.

R Ofaebinx hincatqu^ hinc difpoGtae > fblertisinge-

nij arbitrio Apibus intermixtse fuerunt, vt om<nium florum fludluumqu^ primitias defignarent. flores

certe frudhis promittunt, rofx prsefertim, quas poetae

indifcriminatim pro quibuslibet fere floribus ponunt

.

Horum velHgijs Dianae opifex inhaerens rofam illi tri-

buit , credo ad terrae fertilitatem defignandam . Ac li-

cet rolas tanquam fibi proprias Venus vendicet , nonobibit tamen quin & has Cereri adiudicemus . Perce»

lebris enim eft illa vellis Cereris apud Apuleium ex va-

rijs florum generibus contexta . Rofacea item illa co-

rona , de quii plenius fupra dilTeruimus. Qiiidli Sc hic

rofarum ornatus memoriam raptus Proferpinae incul-

cet? ferunt quippe eam Siculis in campis rofas legen-

tem k Plutone raptam . Vt vt lit,Oiana rofis ornata cer-

t^ inducitur,nempe quod earum calices nodlumo tem-pore vt plurimum explicari foleant . InpompiiveroMagnae matris , rofse ante Deae limulacrum fparge-

bantur . vt k Lucretio libro 1 1. traditum obferuaui-

mus

.

Aere atepie argento fternunt Her omne "viarum

,

Largifera Jiife ditantes,pinguntque rofarum

Floribus, vmbrantes matrem, cotmtunujue cateruas

.

Pertinent igitur adCybelem dcLunam rofae ; nec im-meritb, cum florum Reginae fint, omnem vegetantem

; na-

Digitized by Googl(

ssnaturam ouae fuccum 3c alimentum i tetrt dacit*a4um«

brare aedantur.

F A S C I iE :

INferiora iiatuae tribus reuindla funtfalcijs. tion da»

bi^ quin ex j£gyptiorum difciplina, prout ex prifcia

illorum monumentis ac etiam ex hieroglyphica Bembitabula liquer» qui Iddem verficoloribus vittis toto cor-

pore vintflam adumbrabant, his autem vittis Lunae in

elementorum coagmentatione varias operationes , &' eBedius myftice deugnabant : vel certe

,quae Heliodori

lententia eli, varias Lunae facies. & afpedus indica-

bant . PoBis 6c circulos illos feu coronas,quibus Lunafxpe cinntur, in fafcijs iotelligere . Aut forte per has in-

nuere venerunt. res quafqt^^ terra natas curfu tem-poris rurfum in terram redire . Luna vero vt fupra an-

notauimus. vitae mortilqn^ dominium habere crede-

batur. Quod fi velis has txnias ad Cererem reierre nonpugnabo» cum haec omniparens, commune rerumomnium fit fepulchrum. Ideoque corpus eius fafcijs

obligatum fingi potuit,vt innueretur lemina medio an-ni fpatio fub terra veluti in vtero Cereris occuli , inde-

qu^ per occultam vim reddi cum foenore

.

Soli pedes lulhrandi fuperfunt . Sunt autem ex mar-more nigro infe contradi,& eo modo compofiti

,quo

omnium ferme Deorum fimulacra ^gyptios formafle

refert Herodotus . Ocreati non funtvt in alijs Dianae

Itatuis , fed nudi , impedimentifque foluti , vt praecipui

tanti numinis propenfa voluntas, materniqu^afieduserga mortales digoofcerentur

.

Haec fere dicenda habui de hisfymbolis, &biero-glyphicis : nec diutius in ijs immorabor, ciun liquido

iam

Digitized by Googie

?

HfH

.»

,

t

5 "*..

•iam cohftare credam haec omnia ab EpheCorum hiero-

phantis prsefertim eledla fuifle , vt latentes rerum natu-

ralium caufas, fub his quafi fub arcanis inuolucris ob-tegerent, horieCoqde philolophiae obtentu velarent

;

quo facilius excudentibus imperiti vulgi oculis im-ponerent .'Slue vt perhanc ligurarum fymbolorumq^u^varietatem , Dianam luam auguidorem redderent; lub

cuius effigie Naturae rerum omnium procreatricis nu-

men « vt in limine operis ex Diuo Hieronymo attigi-

mus , contineri volebant . Porro Naturam iplamnonmodo Ephefij , verum etiam plerxqu^ aliae gentes tan-

quam Deam diuinis honoribus affecerunt . Et Macro-bius refert Ifim fupremum ^gyptiorum numen , nihil

aliud effe quam terram , naturamue rerum . Epicurus

vero mundi huius gubernatorem folam naturam flatue-

bat . vt ex Minucio Felice in Odi.colligere eft . etianu^

( inquit ) EfkumstiU,qui Deosmofosjinpt , l^attiram tamen

ptperponit^sidern quoq;niens fuitSenecx lib.4.de bene£qui Naturae diuinitatem tribuit his verbis. Natura hoc

mihi pristi non hiulligiste, cum hoc dicis , mutare nomett-»

Deo ? Qwd enim aliud eji Natura,quam Deus , diuina ratio

totimumo, & pa)"tibus eius inferta? Huc trahi poffetLa-

dlantij audloritas , Naturam pro Deo primitus habitamdeclarantis . confule eum filubet, aut fi plura Natura_.

cncomia defidcras,hymnos qui fub Orphei nomine cir-

cumferuntur adi. Cxterum tanta fuit DianxEphefiae

gloria, tanta religio , vtnon a finitimis tantummodo,verum etiam aremotiffimis populis eius effigies pecu-

liari ffudio coleretur.ica refert Strabo,qui & in extremi-

tate Ferrari] Hifpanix promontorii fanum Dian^ Ephe-fix fuiffe prodidit . Paufanias autem multis in locis cul-

tam eam fuiffe obferuauit. feribitenim de Corintho;

In foro vbi plurimafunt templa , Diana cJl Ephefia cogmmento .

Lo-

Digitized by Googli

'37

jEodem quoaui tefte in porticu Megalopolitana fign^

Dianse hpheiix pofitum fuit . In Arcadicis Templum-<Dianae Bphefiae apud Eleam Arcadiae oppidum extard

retulit. Madllise quoq: lufiinus hanc Deam adoratam.^

iuilTe memoriae prodidit. Demum non paucae eius mar>moreae itatuae quae Hodie Romae vifuntur fatis fuperqui

indicant, hanc peculiari cultu Romanos fuHle profequ-

tos. Verum abfolutis tandem celeberrimi huiufcefi>

mulacri iymbolis & partibus , operae pretium fadluruni

tne puto (i pauca dexemplo,vbi Ggnum illud aHeruaba-

tur, retulero.

. r I

t

TEMPLVM DIAN^ EPHESIA .

EPhefus.vt vult Stephanus , Ioniae eft vrbs clarillima J

Lydiae , vt Herodotus . Afia; certe lumen Plinio di-

eft . In ea Dianae templum nobilifIimum,quod coe>

teris pulchritudine, & varietate marmorum , colum*narum numero, ac ipdus etiam Itrudlune concinnitate;

nec non & copiofa lupelledtile praelatum fuit, atqu^ in*

ter orbis miracula annumeratum . Placet igitur eius

quantulamcumqu^ adumbrationem ex Plinio lib. 36.

cap. 1 9. exhibere . MagnificenUd ( inquit ) vtra admtrati$

fxtat templum DiamtEfhtfin elucentis , velzaaHf volunt, qua~

ingentis vipnti annis fa£htm a tora Afia . in folo id paluftri fe^

cere , ne terra motus fentiret , aut hiatus timeret . Rutfiem ne in

bibrico atque injlabib fundamenta tanta molis locarentur , calca-

tis ea fubflrauere carbonibus , dem velleribus lana. Vniuerfi

templo efl longitudo qiadriv^entorum vianti quinque pedum , la-

titudo , ducentorum viginti . Columnauntum vianti 'feptetn—>

afingulis Repbusfa^a ,• fexaginta pedum altitudine , ex ys trigin-

tafex calau, Quales fuerinuiabcseic Yitruuio fuprain*

. - H dica*

4

58dicauimus . Vala« autem ex cuprelTo compa(5be , quae

' & adquatuor vfque aetates incadbae permanferunt, vt

Theophraftus hift. piant, lib. v. annotauit . Coeteruiru.

tanta fuit templi maiellas , vt anfam Plinio dederit a(Te«

rendi , Coetira eius operU omamenU,plurium librarum mftar

obtinere. De primis eius audtoribus inter fe non conue«niunt fcriptores .. Liuius a duitatibus totius Aliae fa*

<ftum ex vulgari fama refert . Aiij maluere ab Amazoni-bus extrudkum:quo faciunt verfus illi Nonni in Dionyf.

quos in limine fermonis adduximus , Pindarus apudPaulaniam in Achaicis idem fatetur, atque adeoele*

ganti carmine Amazonibus bellum Thefeo inferenti-

bus hoc opus adignatr Id etiam Hyginus inllnuat r dc

addit infuper, ab Otrita Amazone Martis coniuge dedi-

catum . In ea quoque mente Pimandri interpres r

Pomponius Mela, & Solinus lib. i, c. 41. quibus ta-

men neutiqua conTentitPaufanias in Achaicis : fed £rf-fum hominem indigenam , Ephefumque Cayftri flumi-

nis filium tantae molis audores facit. quin&ab£phe-fo vrbem denominatam alTerit

.Q^ocumqu^ audore

excitatum fuerit, tantse fuit magniheentiae apudprif-

cos , vt inter feptem orbis miracula adnumeratum, nonvitimum locumbabuerit . Antipater illud fpedaculis

omnibus anteponere non dubitauit . Eadem fiducia^

Hyginus primum illi locum inter orbis miracula tri-

buit.Non me tamen fugit alios eflTe qui fecundum illi lo-

cum allignent , Callimachus poeta illuflris in hymnoDianae , hihii praecellentius & admirabilius k Solc^oriente conlpici dixit . Sedomnium elegantiflime hu-

ius Templi auguftam magnitudinem depingit Philo By-sanduvantiquillimusfcriptor labello de vi i. orbis mi-

raculis, cuius locumharum elegantiarum fludiolivna

mecuio debebvuat Y.CL J^scsHoiftenior qui cumU-.1 bcl-

Digitized by Googie

S9bellum iamdudum eum alrjs editWni paAtum fcruat

;

Tude haec interim amiciffiini viri 6encficio cum ciuf-

dem veriiooe Lacina profero.

' eisfut r'. eis feui

r O' vtUi i» iit ^•tS» oTnae-»

rf ^ PiKulxf xi^a>¥ « t4* ^ d¥a£act¥

-ipta-i ^unJorfn ^ « rcMV>*tAA’ (fjv/ftrav.ahi ^•6Am{ lo/.fniQf'f(^ ^ «-«W » v6 «reVi# rLu r%x*^'

^ i'c/'(KfO« UBOXiljuj^ >*« At/'(tt< « 'JiX^iTK » ItW

|Sa5-n o^/^Twr >«tTct/S<&Cat^ «t etu^^y ritu

JMtT«§t/f« 9-i^^iW/»' * ogyi' A«7a/*;<t; eTavetiw^^ar «?

Ka.XuTifiiJ>iia. ^ ifftut * £§«(«{ t «V^oAfiar

A^Oto» ) xj ^ A*^TAai'S Twj &l^t<ri fA,^Xovfci9

iTctzrt^^tS^ > «f»Tar y«V' * ^“^**' »’/3«^Ai'5 K^tnr'iJ'a J'iKtt-

C*0^jK ^iiT«g^r «»e?« /3et(riy f*’t ! ^ .... A«w^ *

VI. MIRACVLVMTemplum Dianx Ephef]2.

D /<tn<e Ephefu templum vriam ejl Deorum domicilium—3

.

qwjquis enim fpeflauerit , credet permutatu inuicem locis

mundum caleftem thmortaliam deo'rum in terras dendgrajji—*.

nam Gigantes vel Aloida colum corfcendere aggrefsi aggeJHs tnour

til/us non templum,fed Olympumftruxtre: ita vt labor inceptum,

ars laborem audacia fuperet. Artifex enim dimoto filo quod fu-

berat, a^fque in msnetifam profunditatem fofsis fundamenta—

^

altioribus cuniculis iecit : ita vt moraimn lapicidinas operibus

fitbterraneis exhasiriret . Sed Jhrato incovcujjk foliditatis firmem

mento, & prafuppofito Atlantead fuperincubitttri operis pondera

JttJbnenda, principio quidem creptdinetn decem graebam extrinfe-

€mpofuit,^ube^tleuadoris<mu fungeretur , ^ s,Ha' Re*

Digitized by Googie

p.

1 '00

^: Reliqua deinde huius capitis perieninc , magno fanedamno . haberemus enim exadlam totius iiruSurx de»fcriptionem

,qualem in exteris expreffit feriptor anti-

quillimus, qui ipfum templum haud dubie viderat ante4X>nflagrationem . Sed quod ia Philone temporuminiuria nobis negauit aliunde refarcire conabor.Eapre».pter ipGus Templi formam ftudioforum oculis exhibe»

\ le decreui , duplicis nummi beneficio:quorum vnua

\i

'

ex metallo pulcherrimo dc forma grandiufcula in

ixo Eminentiilinu Cardinalis Francifoi Barberini afles-

Maturi alter ver6 ex fchedifi IoJUcXhillktij Patritij BKfuntini depromptus eH ^

»— •

,

^ • V • .

Primus vt vides, templum odfo columnis inflnidluni!

cum Dianx Ephelix icuncula reprxfentat . In huiur

priori parte Hadriani vultus eft cum hac inferiptioner

AYT. KAIC, AaPIANOC CEB. Hoc idem numifma

a loanne Sambuco mutilum prolatum eft. Alter au-

tem nummus appidhis templi etiam Ephefini fchentla

,

^ vt literx circum orbem indicant, oftendit. Quern eo

lubentius hic adieci quodambitus exterior tempH di»

fpofitas circumcirca columnas oftentet, & crepidinem'•' oculis ^(^Uadam exhibeat » cuius Phik»

Digitized by Google

Byzantius oieminit . ipfius autem templi exsedifica-

tio Ionica eft; id quod praeter vulgata numifmata Vi-

truuius etiam confirmat his verbis . PrimumqM ^uUs

Efhifi Diatu Ionico genere ab Ctejiphonte Gnoffio , & filia

iiui Metagene eji inftituta ; quam pojlea Demetrius ijfius Dia-

na feruus , dr Poenius Ephejius dicuntur perfecijje . Strabo

prioris templi architedlum Cherfiphrona , ( forte proCteGphonte,) ftatuit. Cheremocratem ver6 poft Hero-*

ftrati incendium reltituifle pronunciant. Confiat au-

tem fepties idem fuille reftauratumtidqu^inprimis affir-

mat Plinius. Si tantus fuit in fubftrudiionefplendor,

non.minor fuit donariorum opulentia.

quorum tanta:

fuit copia , vt nuHum aliud flue diuitijs , fiue oblationi-

bus cum eo conferri poffet . Adde quod ibidem tan-

quam in aerario tutiffimo ditiflimi quique thefauros re-

ponebant. fic Dion orat.xxxi i.NoJHs haud dubie Ephifios,.

apud mos multa pecunia- prmatonan recondita in Diana templo

mn folum Ephefiorum Jid& hojpitum , & hominum vndequa-

que 'Venientium,partim& popidontnu & Regrm. deponunt au-

tem omnes fecuritaxis gratias nenme'vnquamaufo loco inferre^

miuriam, tameifi plurima bella gefia Jint ,ciuitajquejapius fue-

rit capta. £x quibus lucem accipient verba Laertij ia.^

Xenophonte .pro/ftTitf, inquit , deinde Ephejum , dimidium

auri quod fecum tulerat , Megabyzo Diana Sacerdoti feruandum

tradidit,qtoad reuerteretur . Quanta autensin veneratione

olim fuerit hoc fanum vel hinc argui poteft, quod huic

vni poft omnia templa AGatica exufta Xerxes Rex Per-

faruna pepercerit: quamuis immenGs opibusafHuere

fciret. Caeterum quidam Heroftratus , vel vtalijs pla-

cet Heroattus, vt nominis immortalitatem confequere-

tur eodem cfie,quo Magnus Alexander natus , flam-

mis tcmpluilluclvaftauit.Cuius incendij meminere Gel-

lius lib, 2. cap.6. ValeriusMaximus lib. 8. cap.

fi.

14

r*

r

<

i

-I

6tpleriqud alij . oblitento autem nomine incendiar^»

ab vniuerTo Afix conuentu reditutum ed. Ac deincef^Ttlulius Capitolinus fcnbit, vfque ad Gallieni Imp.tempora integrum remanlit , fub cuius imperio GothisAliam iniudentibus templum ipfum penitus fpolia^

tum> & incenfum ed. Sed antcvltimum hoc incen-

dium Nero Ephednae gazx inhians Xerxis barbariem

rabiemque long^fuperauit . Omnia quippe preciofa.*

dona > immenfam auri argentique vim ,& limulacra in-

de. nec non ex omnibus Achaicis templis abduiit, vt

Tacitus lib.xv. tedatused. Huic demum templo haud

• paruam celebritatem afyli praerogatiua conciliauit . Id

enim iuris habuit , vt qui ad illud confugident > liue

asre alieno obdri(fli forent, eo foluerentur; fiu^ tene-

rentur feruitute , liberi derent . Idque non foli temploconcedum : fed Alexander etiam addadiumTfquepri-uilegium extendit. Mithridates autem paululum plus

fpatij addidit. Marcus Antonius maiorem etiam vrbis

Sartem comprehendi voluit. Sed podea Augudusvtagitiolis impunitatis fpes nulla edet, fudulit. EpheGj

religionis verae ignari fuperditionis fcientidimi omnefuum incrementum Dianae numini ac eius templo ac-

ceptum ferebant. Atabfurdidimis fphefinae Theolo-giae dogmatibus explolis, falfoqu^ numine repudiato

> lure’ maiori gloriari polTunt Ephefij,quod Diui Pauli

Apoftoli trium annorum fpado auditores, miraculo-

rumque quae ibi operatus ed, tedes oculati ede merue-rint. quod ipforum Vrbs non ementiti numinis fed

diuini praeconis praefentia illudrata fuerit:qui non in-

uolucris 8c ambagibus fupremi Dei cultum, vt illi por-tcntod hierophantae inuoluebat: fedlolida, & aperta

ver» fapientiae documenta aperti didundebat . Cuiusbeneficio Yrbs ipfa nqn iam omnigenum animalium fe-

ptum

Digitized by Googk

ptum &ftabulum. fed diuioi eloquijfadtafuic facrariuni.

cius inquam eloq,ui>& iapioitiar,qtix oon cxfuperftitio-

^ Aegyptiorum dodrina, fetfex limpidis 6c falutaribus

Teri Dei fontibus fluxerat .* qux non illic omnium ant*

mantium nutricem; iied omnium parentem & conferua*

torem verum doceret . Nec minus ad Ephefiorum laudemfacit, quod Ibairnis Apofloli monieis, & cathedra iifflgnct

MetropoUrque honore decorati flierint. quod in e» ter*

tia Synodus oecumen’ea habita Nefloriura Verbi incarna*

ti » & B. Marix Dei genitricis boflem damaarit,qUod

denique Ipfa Genitrix Dei Maria Yrbem illam fua prxfen-tia cohoneflarit. Procul igitur, procul Mezabolici &eui<'

sati miniflri > fiquidem puri & integriverx fldei my-^

•ftxDeo vero ibidem ieruieruat . Huichonor flt, &laus,.& glo-

ria in fecu-

la .

I 1 N I S.

Digitized by Google

64

L E C T O R.

N B<pii totum, jfu ud reUghntm Bfbtfi*, Dmufmt pertinen

, ferirtt , SignA etiam atque NwHtfmata •

tfutipfius 'datte InjSgBM neniuefte qiA datent, exe/t»

denda curautatus . Tria Stgua prima marmoream adibat Fame-

fimtm feruantmr:quartum marmoreum apid Streaiffimum Lao*

poldum Siriaria Prmcipem : alia duo marmorea apud Leonardm

Augafhnum Senet^em: rtHqua in gentmitCam^ Maximt btiMrit,

atque heonardi Auguiitm: qua feftuatv “^ielmt^uta (U Ctimelio-

tbeca^arberinajpromfUUur^ ^ •

Diyiii^cvj by CoogL

Digitized by Googie

Digitized by Googie

I

Digitized by Googie

Digilized by Google

Digitized by Google

Digitized by Googie

I

Digitizedjey Google

Digitized by Googie

Digitized by Google

Digitized by Googie

Digitized by Googie

Digitized by Google

Digitized by Googl

Digitized by Googie

Digitized by Googie

Digitized by Google

Digitized by Googie

TABVLA II

oncLUTH:LPAPI CKCon I

Digitized by Google

Digitized by Googie

Digitized by Googie

Digitized by Googie

TA B VLA V

KPITO'

META

Digitk-ed bij^^Kjgle

Digitized by Google

pano;

TA B V L A VI

Digitized by Googk

Digitized by Google

P IBVLA AEREA ANTIQVA

GEMMAE ANTIQVAE

ANVLVS' AVREVS

Digitized by GooglL

I

Digitized by Googie