¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÎÐÎÎ

Ò¯ËØ, ÝÐ×ÌÈÉÍ ÁÀËÀÍÑ ÇÎÕÈÎÕ ÀÐÃÀ×ËÀË

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒ 2008 ÎÍ.

1

ÀÃÓÓËÃÀ

I. Íèéòëýã ¿íäýñëýë …………………………..……………………………… 2

II. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñûí ¿ç¿¿ëýëòèéí îéëãîëò, òîäîðõîéëîëò …….3

III. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñûí õóðààíãóé çàãâàð, áàëàíñûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä .…….…….……………………………………….. 3

IV. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ çîõèîõ äàðààëàë …………....…………....…..14

V. Ýíåðãèéí õýìæèõ íýãæ, øèëæ¿¿ëýõ êîýôôèöèåíò…..…………..….. 15

VI. Áàëàíñ çîõèîõ ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð……. ………..……..………….. 15

Õàâñðàëò 1. ………. …………..…………………………………………... 17

2

Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë 1.1. Äýëõèé äàõèíä ò¿ëøíèé àøèãò ìàëòìàëûí íººö óëàì á¿ð õîìñäîæ, ¿íý

ºðòºã íü áàéíãà ºñ÷, ò¿¿íèé àøèãëàëòûí ýêîëîãèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí àñóóäàë õóðöäàæ áàéãàà ºíºº ¿åä ò¿ëø, ýð÷ìèéã ýêîëîãèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí õóâüä îíîâ÷òîé, ºíäºð ¿ð àøèãòàéãààð çàðöóóëàõ íü óëñ îðíóóäûí áîëîí äýëõèé íèéòèéí òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëæ áàéíà. Ýíý íºõöºëä á¿ñ íóòàã, ýäèéí çàñãèéí ñàëáàð, óëñûí ò¿âøèíä ò¿ëø, ýð÷ìèéí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé áàëàíñ çîõèîõ íü ÷óõàë þì.

1.2. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ (ÒÝÁ)-ûã àøèãëàæ ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðûí ýíåðãè

áàãòààìæ, ýð÷ìèéí àøèãëàëòûí ¿ð àøèã, ýð÷ìèéí àíõäàã÷ íººöèéí á¿òýö, ýð÷ìèéí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí á¿òýö, õýìæýý çýðýã òåõíèê-òåõíîëîãèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí îëîí ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîí ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ¿¿íèé ¿íäñýí äýýð ò¿ëø, ýð÷ìèéí àøèãëàëòûã îíîâ÷òîé áîëãîõ, ò¿ëø, ýð÷ìèéí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí îéðûí áà õýòèéí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ çýðýã àñóóäëûã øèéäâýðëýäýã.

1.3. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ íýã òàëààñ á¿õ òºðëèéí ò¿ëø, ýð÷ìèéí

íèéë¿¿ëýëòèéã; íºãºº òàëààñ òýäãýýðèéí õýðýãëýýã àëäàãäëûíõ íü õàìò õàðóóëäàã áºãººä ò¿ëø, ýð÷ìèéí õýðýãëýýíèé ¿ð àøãèéí ò¿âøèí, òýäãýýðèéí ýäèéí çàñàãò îðóóëæ áóé õóâü íýìðèéã òîäîðõîéëîõ ìýäýýëëèéã ººðòºº àãóóëäàã.

1.4. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íèéë¿¿ëýëò, õýðýãëýýíèé ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëò íü äàðààõü õî¸ð

çîðèëãûã àãóóëíà. ¯¿íä:

1.4.1. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íèéë¿¿ëýëò, õýðýãëýýíèé íèéò õýìæýýã òîîöîí ãàðãàõ;

1.4.2. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí óðñãàë áîëîí õóâààðèëàëòûí òºëºâ áàéäëûã òîäîðõîéëîõ.

1.5. Ýíåðãèéã åðºíõèéä íü ò¿ëø áîëîí ýð÷èì ãýæ õî¸ð àíãèëàõ áºãººä ýíåðãèéí

á¿òýýãäýõ¿¿íèé óðñãàë íü äàðààõü á¿ä¿¿â÷èéí äàãóó ÿâàãäàíà.¯¿íä:

Á¿ä¿¿â÷ 1. Ýíåðãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé óðñãàë

Áàéãàëü äàõü ýíåðãèéí íººö

Èìïîðò, ýêñïîðò, ¿ëäýãäýë

Ýöñèéí õýðýãëýý

Ýíåðãèéí õóâèðãàñàí íººö

Àíõäàã÷ ýíåðãèéí íººö

Õóâèðãàõ ¿éë àæèëëàãàà

Èìïîðò, ýêñïîðò, ¿ëäýãäýë

3

1.6. Ýíåðãèéí íººö á¿ðäýõ áîëîí ýíåðãèéí õýëáýð ä¿ðñ íýãýýñ íºãººä øèëæèí

õóâèðàõ, óëìààð õýðýãëýýíä îðîõ ÿâöàä ýíåðãèéí óðñãàëûã òåõíîëîãèéí ¿å øàòààð á¿ðòãýíý. Ýíåðãè íü óñòàæ ¿ã¿é áîëîõã¿é, íýã õýëáýðýýñ íºãºº õýëáýðò øèëæäýã ãýñýí ýíåðãè õàäãàëàãäàõ õóóëèéí äàãóó ýð÷ìèéí ¿éëäâýðëýëò, õýðýãëýýíèé õýìæýý òýíö¿¿ áàéõ çàð÷èìòàé.

1.7. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ íü á¿õ òºðëèéí ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé

íèéë¿¿ëýëò, õýðýãëýýã íýãòãýí õàðóóëäàã áºãººä ò¿¿íèéã ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºë òóñ á¿ðýýð áàéãóóëñàí äýä áàëàíñ (òóõàéëáàë, í¿¿ðñíèé áàëàíñ, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñ ãýõ ìýò.)-ûí ¿íäñýí äýýð çîõèîíî.

1.8. Àëèâàà ýíåðãèéã æîóëü, ê.êàë çýðýã íýãæèéã àøèãëàí æèøñýí íýã õýìæ¿¿ðò

îðóóëíà. 1 ãð óñûã 10Ñ õàëààõàä øààðäàãäàõ äóëààíû õýìæýýã 1 êàëîðè ãýíý. 1 êàëîðè íü 4.19 æîóëüòàé òýíöýíý. 1 òåðàæîóëü íü 1012 æîóëüòàé òýíö¿¿ áàéíà.

1.9. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºë òóñ á¿ðýýð çîõèîñîí äýä áàëàíñ

(öààøèä ÒÝÁÁ)-ä ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðèéã ººð, ººðèéíõ íü õýìæèõ íýãæýýð òîîöîîëîí õàðóóëíà. Òóõàéëáàë, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ ñàÿ êâò.öàã, í¿¿ðñ ìÿí.òí ãýõ ìýò.

1.10. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íýãäñýí áàëàíñàä “òåðàæîóëü” õýìæëèéí íýãæèéã àøèãëàõ

áºãººä ò¿¿íèéã ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðèéí ººðèéíõ íü õýìæèõ íýãæýýð èëýðõèéëýãäñýí õýìæýýã òóñãàé êîýôôèöèåíò àøèãëàí æèøñýí íýã /íýãäñýí/ õýìæ¿¿ðò øèëæ¿¿ëíý.

1.11. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýöñèéí õýðýãëýýã ñàëáàðààð õàðóóëàõäàà

Ýäèéí çàñãèéí á¿õ òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàðûí àíãèëëûã àøèãëàíà. 1.12. Òàéëàíò õóãàöààíä òóõàéí óëñûí íóòàã äýâñãýðò áèé áîëñîí, õýðýãëýñýí

ò¿ëø, ýð÷ìèéí õýìæýýã ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ õàðóóëíà.

Õî¸ð. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñûí ¿ç¿¿ëýëòèéí îéëãîëò, òîäîðõîéëîëò

2.1. Ò¿ëø ãýäýãò äóëààí, öàõèëãààíû ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð áîëãîõ çîðèëãîîð øàòààäàã òºðºë á¿ðèéí õàòóó, øèíãýí áîëîí áóñàä õýëáýðèéí áîäèñûã õàìðóóëàí îéëãîíî.

2.2. Ýð÷èì ãýäýã íü äóëààí áîëîí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ÿëãàðóóëñàí ýíåðãèéí

èëýðõèéëýë áîëíî. Òîäîðõîé õýìæýýíèé ýíåðãèéã áèåäýý àãóóëñàí àëèâàà áîäèñûã åðºíõèéä íü ýíåðãèéí íººö ãýæ îéëãîíî. Ýíåðãèéí íººöèéã áàéãàëèéí (àíõäàã÷) áîëîí ¿éëäâýðëýãäñýí (áîëîâñðóóëñàí áóþó õóâèðãàñàí) ãýæ õî¸ð õóâààíà.

2.3. Ãàçðûí òîñ, í¿¿ðñ, ìîä, áàéãàëèéí õèé ãýõ ìýò áàéãàëèàñ øóóä àâ÷

àøèãëàäàã íººöèéã ýíåðãèéí àíõäàã÷ íººöºä õàìðóóëíà. 2.4. “Àíõäàã÷” áîëîí ¿éëäâýðëýãäñýí ýð÷ìèéí íººöèéí áîëîâñðóóëàëòààñ ãàðãàí

àâñàí öàõèëãààí, äóëààí, øàòàõóóí, êîêñ ãýõ ìýò ýíåðãèéí íººöèéã ¿éëäâýðëýñýí ýíåðãèéí íººö ãýíý.

4

Ãóðàâ. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñûí õóðààíãóé çàãâàð, áàëàíñûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ íü ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëò, ò¿¿íèé àøèãëàëòûã äýëãýðýíã¿é áàéäëààð õàðóóëàõ áºãººä áàëàíñûí ìºðºíä á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëòèéã; áàãàíàíä íèéò íººöèéí àøèãëàëòûã òóñ òóñ õàðóóëíà (Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íýãäñýí áàëàíñûí çàãâàðûã Á¿ä¿¿â÷ 2, Õàâñðàëò 1.-ä õàðóóëàâ).

Á¿ä¿¿â÷ 2. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñûí õóðààíãóé çàãâàð òåðàæîóëü

Ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëò,

(á¿òýýãäýõ¿¿íèé 13 íýð òºð뺺ð)

Íèéò ýð÷ìèéí

ä¿í

À 1-13 14=(1:13)

Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íèéò íººö ìºð 6=ìºð (1+2-3-4-5)

ͺºöèéí àøèãëàëò:

Ò¿ëø áîëîâñðóóëàëò, ýíåðãèéí õóâèðãàëò:

- ¿éëäâýðèéí õýðýãëýý - öýâýð øèëæ¿¿ëýã - ýð÷ìèéí ñàëáàðûí õýðýãëýý - òýýâýðëýõ, õóâèàðëàõ ¿åèéí àëäàãäàë - ýíåðãèéí áóñ õýðýãëýý

ìºð 7=ìºð (8:16)

ìºð(8:16)

ìºð 17 ìºð18

ìºð19 ìºð 20

Ýöñèéí õýðýãëýý:

- àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàðûí õýðýãëýý - òýýâðèéí ñàëáàðûí õýðýãëýý - ºðõèéí áîëîí áóñàä ñàëáàðûí õýðýãëýý

ìºð 21= ìºð(22+26+32)

ìºð22=ìºð 23:25)

ìºð26=ìºð(27:31)

ìºð32=ìºð(33:35)

Ñòàòèñòèê çºð¿¿ ìºð36 Íèéò íººö = íèéò àøèãëàëò: (ìºð 6= ìºð 7+ ìºð 17+ìºð18+ìºð19+ìºð 20+ìºð21±ìºð36)

3.1 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íèéò íººö. Àíõäàã÷ ýíåðãèéí íººöèéí ¿éëäâýðëýëò áîëîí èìïîðòëîãäñîí ýíåðãèéí íèéëáýð íü ò¿ëø, ýð÷ìèéí íººöèéí íèéò õýìæýýã á¿ðä¿¿ëýõ áºãººä ¿¿íýýñ ò¿ëø, ýð÷ìèéí ýêñïîðòëîãäñîí áà ãàäààäàä õóäàëäàí áîðëóóëàõààð òýýâýðëýãäýæ áóé ýíåðãèéí áèåò õýìæýý áîëîí ¿ëäýãäëèéí ººð÷ëºëòèéã õàñ÷, àøèãëàãäàõ ýíåðãèéí íèéò íººöèéã òîäîðõîéëíî. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íèéò íººö (ÒÝÍÍ)-èéí õýìæýýã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî:

ÒÝÍÍ=¯éëäâýðëýëò + Èìïîðò – Ýêñïîðò – Ãàäààäàä áîðëóóëàõààð òýýâýðëýãäýæ áóé ýð÷èì ±¯ëäýãäëèéí ººð÷ëºëò

3.1.1 Àíõäàã÷ ýíåðãèéí íººöèéí ¿éëäâýðëýëò. Îëáîðëîñîí, ¿éëäâýðëýñýí ò¿ëøíýýñ õàÿãäàë õýñãèéã íü ÿëãàí àâñíû äàðàà ¿ëäñýí õýìæýýãýýð àíõäàã÷ ýíåðãèéí ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýã òîîöíî. ¯éëäâýðëýñýí ýíåðãèéí íèéò ä¿íä ¿éëäâýðëýã÷èéí ¿éëäâýðëýëèéí ÿâöàä õýðýãëýñýí äîòîîäûí (ººðººð õýëáýë, ¿íäñýí, òóñëàõ òîíîã òºõººðºìæèéã õàëààõ áîëîí òýäãýýðèéí ¿éë àæèëëàãààã õàíãàõ) õýðýãëýý áîëîí ¿éëäâýðëýã÷èéí õóâèðãàõ çîðèóëàëòòàé õýðýãëýñýí ýð÷ìèéí õýðýãëýýíèé õýìæýýã õàìòàä íü îðóóëæ òîîöíî.

5

Íèéò íººöèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ ÷óëóóí áîëîí õ¿ðýí í¿¿ðñ, áàéãàëèéí øèíãýí õèé, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, áèîìàññûí ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýã òîîöîõîä äîð äóðäñàí çàð÷ìûã áàðèìòàëíà. ¯¿íä:

- ×óëóóí áîëîí õ¿ðýí í¿¿ðñíèé ¿éëäâýðëýëòèéí õýìæýý íü îðãàíèê áóñ áîäèñóóäûã çàéëóóëàõààð óãààæ ÿëãàñíû äàðàà ¿ëäñýí õýìæýýãýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

- Áàéãàëèéí øèíãýí õèéí ¿éëäâýðëýëòèéã ò¿¿õèé íåôòèéí ¿éëäâýðëýëòýé õàìòàä íü ãàðãàæ òîîöíî.

- Áàéãàëèéí õèéí ¿éëäâýðëýëòèéí õýìæýýã áàéãàëèéí øèíãýí õèé áîëîí ò¿¿íèé íàéðëàãà äàõü õ¿õðèéã öýâýðëýñíèé äàðààõ, ýñâýë áîëîâñðóóëàëò õèéñíèé äàðàà çàõ çýýëä áîðëóóëàãäàõ (óóðøèõ, ÿëãàðàõ ¿éë ÿâö çîãññîí) õýìæýýãýýð íü òîîöíî. Ýíý ä¿íä ãàðãàæ àâàõ ¿åèéí àëäàãäàë áîëîí óóðøñàí, ÿëãàðñàí õýìæýýã îðóóëàõã¿é. ¯éëäâýðëýñýí õèéí õýìæýýã õèé ãàðãàæ àâàõàä õýðýãëýñýí, äàìæóóëàõ õîîëîé áîëîí áîëîâñðóóëàõ òîíîã òºõººðºìæèä õýðýãëýñýí, ìºí áàéãàëèéí õèéí ¿éëäâýðò õýðýãëýñýí õèéí õýìæýýãýýð òîäîðõîéëíî.

- Àíõäàã÷ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëä öºìèéí, óñàí, äóëààíû, ñàëõèíû, äàâàëãàà, ò¿ðëýãèéí áîëîí íàðíû ¿¿ñýëòýé öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé íèéò ¿éëäâýðëýëòèéã áàãòààíà. Áèîìàññûí ¿éëäâýðëýëä çºâõºí ò¿ëøíèé çîðèóëàëòààð àøèãëàñàí õýñãèéã îðóóëíà.

3.1.2 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí èìïîðòîä áóñàä óëñ îðíîîñ àâñàí ýð÷ìèéí õýìæýýã õàðóóëíà. Ò¿¿õèé íåôòèéí èìïîðòîä ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãëýãääýã ò¿¿õèé ýä, áîëîâñðóóëààã¿é áîëîí õàãàñ áîëîâñðóóëñàí ãàçðûí òîñ, ãàçðûí ò¿¿õèé òîñíîîñ ãàðãàæ àâñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã îðóóëíà. Ýð÷ìèéí áàëàíñàä èìïîðò íü íýìýõ (+) òýìäýãòýé òóñãàãäàíà.

3.1.3 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí ýêñïîðòîä áóñàä óëñ îðîíä íèéë¿¿ëñýí ýð÷ìèéí õýìæýýã õàðóóëíà. Ò¿¿õèé íåôòèéí ýêñïîðòîä ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãëýãääýã ò¿¿õèé ýä, áîëîâñðóóëààã¿é áîëîí õàãàñ áîëîâñðóóëñàí ãàçðûí òîñ, ò¿¿õèé íåôòýýñ ãàðãàæ àâñàí á¿ðýëäýõ¿¿í çýðãèéã îðóóëíà. Ýð÷ìèéí áàëàíñàä ýêñïîðò íü õàñàõ (-) òýìäýãòýé òóñãàãäàíà.

3.1.4 Òýýâýðëýãäýæ áóé ýð÷èì. Ýíý íü îëîí óëñûí òýýâýðò îðîëöîæ áóé òóõàéí óëñûí óñàí çàìûí õºëºã îíãîö áîëîí àãààðûí õºë㺺ð õ¿ðãýñýí ò¿ëøíèé íèéò õýìæýýã èëýðõèéëíý. Äîòîîäûí áîëîí ýðýã õîîðîíäûí óñàí çàìûí òýýâðèéí õºëºã îíãîö, äîòîîäûí íèñëýãò îðîëöäîã àãààðûí õºëãèéí õýðýãëýýã ýíä îðóóëàõã¿é. Òýýâýðëýãäýæ áóé ýð÷ìèéí õýìæýý íü áàëàíñàä õàñàõ (-) òýìäýãòýé òóñãàãäàíà.

3.1.5 ¯ëäýãäëèéí ººð÷ëºëò. Ýíý íü ¿éëäâýðëýã÷, èìïîðòëîã÷, õýðýãëýã÷äýä áàéãàà ò¿ëøíèé æèëèéí ýöýñ áîëîí ýõíèé ¿ëäýãäëèéí çºð¿¿ã èëýðõèéëíý. Ýåðýã òîî (+) íü ¿ëäýãäëèéí áóóðàëòûã õàðóóëàõ áºãººä õýðýãëýãäýõ ýð÷ìèéí õýìæýý íýìýãäñýíèéã; õàñàõ òýìäýã (-) íü ¿ëäýãäëèéí öýâýð ºñºëòèéã õàðóóëàõ áºãººä õýðýãëýãäýõ ýð÷ìèéí õýìæýý áóóðñíûã òóñ òóñ õàðóóëíà.

6

3.1.6 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íèéò íººö. Ýíý íü äàðààõü áàéäëààð òîîöîãäîíî: Áàëàíñûí ìºð(6) = ¿éëäâýðëýëò (ìºð 1) + èìïîðò (ìºð 2) - ýêñïîðò (ìºð 3) – Òýýâýðëýãäýæ áóé ýð÷èì (ìºð 4) ± ¿ëäýãäëèéí ººð÷ëºëò (ìºð 5).

3.2 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íººöèéí àøèãëàëò. Áèé áîëñîí ò¿ëø, ýð÷ìèéí íººöèéã ò¿ëø áîëîâñðóóëàëò áîëîí ýíåðãèéã õóâèðãàõ ¿éëäâýðò, ýöñèéí õýðýãëýýíä çàðöóóëàõààñ ãàäíà ýð÷ìèéã ¿éëäâýðëýõýä ººðò íü çàðöóóëàãäñàí áîëîí ýíåðãèéí áóñ õýðýãëýýíä çîðèóëàãäñàí õýìæýý, òýýâýðëýõ, õóâààðèëàõ ¿åèéí àëäàãäëûí õýìæýý, öýâýð øèëæ¿¿ëýã çýðãèéã òîîöîæ, íèéë¿¿ëýëòèéíõ íü ä¿íòýé áàëàíñëóóëäàã çàð÷èìòàé.

3.2.1 Ò¿ëø áîëîâñðóóëàëò, ýíåðãèéí õóâèðãàëò. Ýíý íü áîëîâñðóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ãàðãàæ àâàõ çîðèëãîîð ýíåðãèéã õóâèðãàõ, øèëæ¿¿ëýõ ÿâöàä àøèãëàãäñàí àíõäàã÷ íººöèéí á¿ðýí îðö áà ãàðãàæ àâñàí ýíåðãèéí öýâýð ãàðöûã õàðóóëíà. Ò¿ëø áîëîâñðóóëàõ, ýíåðãèéã õóâèðãàõ ¿éë ÿâö ýõëýõèéí ºìíºõ ýíåðãèéí õýìæýý íü ò¿¿íèé “îðö”-ûã òîäîðõîéëíî. Áîëîâñðóóëàëò õèéãäñýí, ýñâýë õóâèðãàãäñàí ýíåðãèéí õýìæýý íü ò¿¿íèé “ãàðö”-ûã èëýðõèéëíý. Ò¿ëø áîëîâñðóóëàëò, ýíåðãèéí õóâèðãàëòàä àøèãëàñàí á¿òýýãäýõ¿¿í íü äàðààõ áàéäëààð òîîöîãäîíî. ¯¿íä: áàëàíñûí ìºð (7) íü øàõìàë ò¿ëø áýëòãýõ ¿éëäâýðò(ìºð 8), êîêñûí çóóõ áîëîí êîêñûí ¿éëäâýðò(ìºð 9), õèéãýýð àæèëëàõ òºõººðºìæèä(ìºð 10), ãàí õàéëóóëàõ çóóõàíä(ìºð 11), íåôòèéí áîëîâñðóóëàëòàä(ìºð 12), áàéãàëèéí øèíãýð¿¿ëñýí õèé áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðò(ìºð 13), öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðò(ìºð 14), äóëààíû ¿éëäâýðò(ìºð 15), áóñàä õóâèðãàõ ¿éëäâýðò (ìºð 16) çàðöóóëàãäñàí ýíåðãèéí íèéëáýðòýé òýíö¿¿ áàéíà.

3.2.2 Öýâýð øèëæ¿¿ëýã. Ýíý íü ¿éëäâýðëýëèéí ñåêòîð õîîðîíä òåõíîëîãèéí ãîðèìûí äàãóó ýíåðãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õóâèðãàëò (øèëæèëò) õýðõýí ÿâàãäàæ áóéã õàðóóëíà. Òóõàéëáàë, ¿éëäâýðëýñýí õèéíýýñ ÿëãàðàõ áàéãàëèéí õîëüöûã ººð çîðèëãîîð àøèãëàõ, ¿íäñýí ò¿¿õèé ýäèéã íü áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðò íèéë¿¿ëýõ ýñâýë óã ò¿¿õèé ýäèéã áóñàä òóñëàõ ìàòåðèàëòàé õîëèõ çýðýã àæèëëàãààã öýâýð øèëæ¿¿ëýã ãýäýãò õàìðóóëíà. "Ãàðàõ" øèëæ¿¿ëýã íü ñºðºã òýìäýãòýé, "îðîõ" øèëæ¿¿ëýã íü ýåðýã òýìäýãòýé áàéíà.

3.2.3 Ýð÷ìèéí ñàëáàðûí õýðýãëýý. Ýíý íü ýð÷ìèéí ¿éëäâýðëýã÷èéí äîòîîä õýðýãöýý, õàëààõ, ãýðýëò¿¿ëýõ, äàìæóóëàõ, õóâààðèëàõàä àøèãëàñàí ò¿ëø, ýð÷ìèéí õýìæýýã õàðóóëíà. Ãàçðûí òîñíû áîëîí õèé äàìæóóëàõ õîîëîéí øàõàõ, äàìæóóëàõ ñòàíöûí õýðýãëýý, ò¿¿í÷ëýí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé òîíîã òºõººðºìæèéí ººðèéí õýðýãëýý, õóâààðèëàõ ¿åèéí àëäàãäàë (äàìæóóëàõ õîîëîéä øàõàæ îðóóëàõàä õýðýãëýñýí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã îðóóëààä) çýðãèéã õàìðóóëíà. Ýäãýýð íü áàëàíñàä õàñàõ (-) òýìäýãòýé òóñãàãäàíà.

3.2.4 Òýýâýðëýõ, õóâààðèëàõ ¿åèéí àëäàãäàë. Ýíý íü ýöñèéí õýðýãëýã÷äýä õ¿ðãýõ õîîðîíä áóþó ò¿ãýýëò, äàìæóóëàëòûí ÿâöàä ãàðñàí ýð÷èì õ¿÷íèé àëäàãäëûã õàðóóëíà. Àëäàãäàë íü áàëàíñàä õàñàõ (-) òýìäýãòýéãýýð èëýðõèéëýãäýíý.

3.2.5 Ýíåðãèéí áóñ õýðýãëýý. Ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõ çîðèëãîîð áóñ, íåôòýýñ õèìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ãàðãàæ àâàõ ìýò áóñàä ¿éëäâýðëýëä ò¿¿õèé ýä áîëãîí àøèãëàñàí ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýýã õàìðóóëíà. Ýíý íü áàëàíñàä ìºí õàñàõ (-) òýìäýãòýé òóñãàãäàíà.

7

3.3 Ýöñèéí õýðýãëýý. Ýíý íü àíõäàã÷ áîëîí áîëîâñðóóëñàí ýíåðãèéí ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðóóäàä, òóõàéëáàë, àæ ¿éëäâýð, áàðèëãà, òýýâýð, õîëáîî, õºäºº àæ àõóé, îðîí ñóóö áîëîí áóñàä ñàëáàðò çîðèóëàí íèéë¿¿ëýãäñýí ýð÷èì õ¿÷íèé íèéò õýðýãëýýã èëýðõèéëíý (áàëàíñûí ìºð 21 = ìºð22 + ìºð26 + ìºð 32).

3.3.1 Àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàðûí õýðýãëýý. Ýäãýýð ñàëáàðûí õýðýãëýýã äîòîð íü òºìºð áîëîí ãàíãèéí ¿éëäâýð; õèìèéí ¿éëäâýð; àæ ¿éëäâýðèéí áóñàä ñàëáàð; áàðèëãûí ñàëáàðûí õýðýãëýý ãýæ õóâààæ àâ÷ ¿çíý. Õèìèéí ¿éëäâýðèéí õýðýãëýý íü çºâõºí ò¿ëø, ýð÷ìèéí çîðèóëàëòààð õýðýãëýñíèéã õàðóóëíà. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí ñàëáàðò õýðýãëýñýí ò¿ëø áîëîí äóëààíû öàõèëãààí ñòàíö, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí äýðãýäýõ (ººðèéí ìýäëèéí) óóðûí çóóõ, äèçåëü õºäºëã¿¿ðèéí õýðýãëýñýí ò¿ëøèéã ¿¿íä îðóóëàõã¿é.

3.3.2 Òýýâðèéí ñàëáàðûí õýðýãëýý. Ýíä àâòî çàìûí òýýâýð, óñàí çàìûí òýýâýð, àãààðûí òýýâýð, òºìºð çàìûí òýýâýðò õýðýãëýñýí á¿õ ò¿ëøèéã îðóóëíà. պ人 àæ àõóéí òîíîã òºõººðºìæèä õýðýãëýñýí ò¿ëøèéã õºäºº àæ àõóéí õýðýãëýýíä îðóóëíà.

3.3.3 Îðîí ñóóö, ºðõ áîëîí áóñàä ñàëáàðûí õýðýãëýý. Ýíä àéë ºðõ, õºäºº àæ àõóé (àí àãíóóð, îéí àæ àõóé, çàãàñíû àæ àõóéã îðóóëààä) áîëîí äýýð äóðüäàãäààã¿é áóñàä ñàëáàðûí (æèøýýëáýë, õóäàëäàà, õîëáîî, íèéòèéí ãýðýëò¿¿ëýã çýðýã ¿éë÷èëãýýíèé) õýðýãëýýã õàìðóóëíà.

3.4 Ñòàòèñòèê çºð¿¿. Ýíý íü ò¿ëø ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí çºð¿¿ã èëýðõèéëýí õàðóóëàõ áºãººä äàðààõ áàéäëààð òîîöíî: áàëàíñûí (ìºð 36)= íèéò ýð÷ìèéí íººöèéí õýìæýý (ìºð 6) ± ýð÷ìèéí õóâèðãàëò (ìºð 7) ± öýâýð øèëæ¿¿ëýã (ìºð 17) – ýð÷ìèéí ñàëáàðûí õýðýãëýý (ìºð 18) – òýýâýðëýëò, õóâààðèëàëòûí àëäàãäàë (ìºð 19) – ýð÷ìèéí áóñ õýðýãëýý (ìºð 20) – ýöñèéí õýðýãëýý (ìºð 21).

3.5 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñûí íèéë¿¿ëýëò. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñûí íèéë¿¿ëýëò òàë íü äîòðîî ÷óëóóí í¿¿ðñ, õ¿ðýí í¿¿ðñ, õ¿ëýð; øàõìàë ò¿ëø áîëîí êîêñ; ãàçðûí ò¿¿õèé òîñ áîëîí øèíãýð¿¿ëñýí áàéãàëèéí õèé; íåôòèéí õºíãºí á¿òýýãäýõ¿¿í; íåôòèéí õ¿íä á¿òýýãäýõ¿¿í; íåôòèéí áóñàä á¿òýýãäýõ¿¿í; øèíãýð¿¿ëñýí áîëîí áóñàä íåôòèéí õèé; áàéãàëèéí õèé; ãàðãàæ àâñàí õèé; öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷; àíõäàã÷ áèî ìàññûí ò¿ëø; áîëîâñðóóëñàí áèîìàññûí ýð÷èì; ýð÷ìèéí áóñàä ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðäýõ áºãººä ýäãýýð íü äàðààõ øèíæ ÷àíàðûã àãóóëñàí áàéíà. ¯¿íä:

3.5.1 ×óëóóí í¿¿ðñ, õ¿ðýí í¿¿ðñ, õ¿ëýð:

×óëóóí í¿¿ðñ. ×óëóóí í¿¿ðñ íü ¿íñã¿é øàòäàã áîëîâ÷ ÷èéãøèëòèéí ¿åä 23,865 ê.æîóëü/êã (5,700 êêàë/êã)-ààñ èõ èë÷ëýãòýé, õàìãèéí áàãàäàà 0.6 ãàäàðãûí îéëòûí õàðüöàà á¿õèé äýýä çýðãèéí í¿¿ðñæèëòèéí ò¿âøèíòýé áàéíà. Ýíý òºðëèéí í¿¿ðñíýýñ ãàðãàæ àâñàí, øèíãýí õîëüö á¿õèé äóíä çýðãèéí áîëîí áóñàä ÷àíàð áàãàòàé í¿¿ðñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ÷óëóóí í¿¿ðñíèé òºðºëä îðóóëíà. ×óëóóí í¿¿ðñ íü äîòðîî: à) êîêñæèõ í¿¿ðñ, á) áóñàä áèòóìæñýí í¿¿ðñ áîëîí àíòðàöèò (ìºí ýð÷èì õ¿÷íèé í¿¿ðñ ãýæ íýðëýäýã) ãýæ õî¸ð á¿ëýãò õóâààãäàíà. Êîêñæèõ í¿¿ðñ íü òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðèéí õàéëàõ çóóõàíä áîëîí õàéëàõ çóóõíû äàéâàð õèéã ãàðãàí àâàõàä àøèãëàãääàã. Ýð÷èì õ¿÷íèé í¿¿ðñ íü óóð ¿¿ñãýõ, àãààðûã õàëààõ çîðèëãîîð àøèãëàãääàã í¿¿ðñ áºãººä êîêñæèõ í¿¿ðñíýýñ áóñàä á¿õèé ë àíòðàöèò áîëîí áèòóìæñýí í¿¿ðñèéã õàìðóóëíà.

8

Õ¿ðýí í¿¿ðñ. Õ¿ðýí í¿¿ðñ íü í¿¿ðñæèëòèéí ò¿âøèí äîîãóóðòàé áºãººä 0.6-ààñ áàãà ãàäàðãûí îéëòûí õàðüöààòàé, 23,865 ê.æîóëü/êã (5,700 êêàë/êã)-ààñ áàãà èë÷ëýãòýé (÷èéãòýé ¿íñã¿é íºõöºëä) áàéíà. Õ¿ðýí í¿¿ðñ íü äîòðîî: à) õ¿ðýí í¿¿ðñ (17,435 ê.æîóëü/êã (4,165 êêàë/êã)-ààñ áàãà èë÷ëýãòýé, õóóðàé ýðäýñ áîäèñã¿é ¿åä 31 õóâèàñ èõ óóðøèìòãàé áîäèñ á¿õèé öóë áèø í¿¿ðñ), á) õàãàñ áèòóìæñàí í¿¿ðñ – (17,435 ê.æîóëü/êã (4,165 êêàë/êã)-ààñ 23,865 ê.æîóëü/êã (5,700 êêàë/êã) õîîðîíä èë÷ëýãòýé, õóóðàé ýðäýñ áîäèñã¿é ¿åä 31 õóâèàñ èõ óóðøèìòãàé áîäèñ àãóóëñàí öóë áèø í¿¿ðñ) ãýæ àíãèëàãäàíà.

Õ¿ëýð. Õ¿ëýð íü ºíäºð ÷èéãøèëòòýé áîëîí àãààð õÿçãààðëàãäìàë îð÷èíä óñòñàí óðãàìëûí õýñýã÷èëñýí ÿëçðàëààñ (í¿¿ðñæèëòèéí àíõíû ¿å øàòàíä) ¿¿ññýí õàòóó ò¿ëø þì. Áàëàíñàä çºâõºí ò¿ëøíèé õýëáýðýýð àøèãëàãääàã õ¿ëýðèéã îðóóëíà. Ò¿¿íèé ¿íäñýí õýðýãëýý íü àéë ºðõèéí ò¿ëøíèé õýðýãëýý áàéäàã.

3.5.2 Øàõìàë ò¿ëø, êîêñ:

Ïàòåíò ò¿ëø (÷óëóóí í¿¿ðñíèé øàõìàë ò¿ëø). Ýíý íü íààëäóóëàã÷ áîäèñ (äàâèðõàé) íýìæ, òîäîðõîé õýëáýðò îðóóëñàí í¿¿ðñíýýñ ãàðãàæ àâäàã ò¿ëø áîëíî.

Õ¿ðýí í¿¿ðñíèé øàõìàë ò¿ëø. Ýíý íü õ¿ðýí í¿¿ðñíýýñ ò¿ëøíèé çîðèóëàëòààð ãàðãàæ àâñàí õàòóó áîäèñ þì. Õ¿ðýí í¿¿ðñ íü íü øàõàãäñàí, õàòààãäñàí, íýìýëò íààëäóóëàã÷ áîäèñã¿éãýýð òîäîðõîé õýëáýðò îðóóëàí ºíäºð äàðàëòààð øàõàæ õýâëýãäñýí ò¿ëøíèé ç¿éë áîëíî.

Õ¿ëýðèéí øàõìàë ò¿ëø. Ýíý íü õ¿ëýðýýñ ãàðãàæ àâñàí ò¿ëøíèé ç¿éë þì. Ò¿¿õèé õ¿ëýðèéã áóòàëæ, õàòààñíû äàðàà íýìýëò íààëäóóëàã÷ áîäèñã¿éãýýð ºíäºð äàðàëòààð øàõàæ õýâëýñýí õ¿ëýðèéí øàõìàë ò¿ëø áîëíî.

Êîêñ. Ýíý íü àãààðã¿é îð÷èíä ºíäºð õýìä õàëààæ ÷óëóóí áîëîí õ¿ðýí í¿¿ðñíýýñ ãàðãàæ àâñàí õàòóó òóíàäàñ þì. Êîêñ íü í¿¿ðñòºðºã÷èéí îð÷èíä ºíäºð, ÷èéãòýé îð÷èíä áàãà óóðøèìòãàé øèíæ ÷àíàðûã àãóóëäàã. Êîêñ íü äàðààõ òºðºëòýé áàéíà. ¯¿íä:

Ìåòàëëóðãèéí êîêñ. Ýíý íü í¿¿ðñíýýñ, èõýâ÷ëýí êîêñæèõ í¿¿ðñíýýñ ºíäºð òåìïåðàòóðò í¿¿ðñ-óñòºðºã÷èéí íºëººãººð ÿëãàðóóëàí ãàðãàæ àâñàí õàòóó áîäèñ þì. Ìåòàëëóðãèéí êîêñ (òºìºðëºãèéí êîêñ)-ûã ãîë÷ëîí òºìðèéí áîëîí ãàíãèéí ¿éëäâýðò àøèãëàíà. Áàãà òåìïåðàòóðò í¿¿ðñèéã í¿¿ðñ-óñòºðºã÷æ¿¿ëæ ãàðãàæ àâñàí õàãàñ êîêñûí õàòóó áîäèñ íü ìºí ìåòàëëóðãèéí êîêñûí òºðºëä áàãòàíà. Õàãàñ êîêñûã èõýâ÷ëýí àõóéí õýðýãëýýíä ò¿ëø õýëáýðýýð àøèãëàäàã.

Õèéí êîêñ. Ýíý íü õèéãýýð àæèëëàäàã òºõººðºìæèä çîðèóëàãäñàí í¿¿ðñíýýñ ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿í áîëíî. Õèéí êîêñûã èõýâ÷ëýí àõóéí õýðýãëýýíä ò¿ëø õýëáýðýýð àøèãëàíà.

Õ¿ðýí í¿¿ðñíèé êîêñ. Ýíý íü õ¿ðýí í¿¿ðñíèé øàõìàë ò¿ëøèéã í¿¿ðñ-óñòºðºã÷èéí íºëººãººð ÿëãàðóóëàí ãàðãàæ àâñàí õàòóó áîäèñ þì.

9

3.5.3 Ãàçðûí ò¿¿õèé òîñ áîëîí øèíãýð¿¿ëñýí áàéãàëèéí õèé:

Ãàçðûí ò¿¿õèé òîñ. Ýíý íü áàéãàëèéí ãàðàëòàé í¿¿ðñ-óñòºðºã÷èéí íàéðëàãàòàé, øàðàâòàð ºíãºòýé, òºðºë á¿ðèéí íÿãòøèë, ºòãºíòýé ýðäýñ òîñ þì. Ýíý òºðºëä ÿëãàõ òºõººðºì溺ð õèéí í¿¿ðñ-óñòºðºã÷ººñ ãàðãàí àâñàí ºòãºí (øèíãýíèéã ÿëãàñàí), ò¿¿í÷ëýí ãàçðûí ñèíòåòèê ò¿¿õèé òîñ, äàëàéí ¸ðîîëûí òóíàäàñ, áèòóìæñýí ýëñíýýñ ãàðãàæ àâñàí ýðäýñ òîñ, øèíãýð¿¿ëñýí í¿¿ðñíèé òîñ çýðãèéã õàìðóóëíà.

Øèíãýð¿¿ëñýí áàéãàëèéí õèé (NGL). Ýíý íü ¿éëäâýðò áàéãàëèéí õèéã öýâýðëýæ, òîãòâîðæóóëæ ãàðãàæ àâñàí øèíãýí áîëîí øèíãýð¿¿ëñýí í¿¿ðñ-óñòºðºã÷èéí òºðëèéí áîäèñ þì. Ýíý òºðºëä ýòàí, ïðîïàí, áóòàí, ïåíòàí, íåôòýýñ ãàðãàæ àâñàí áàéãàëèéí øàòàìõàé õèé çýðãèéã îðóóëíà. Øèíãýð¿¿ëñýí áàéãàëèéí õèé íü ãàçðûí ò¿¿õèé òîñíîîñ íýðæ ãàðãàí àâñàí, áîëîâñðóóëñàí íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íòýé õîëèõ áóþó ýñâýë òýäãýýðèéí øèíæ ÷àíàðààñ õàìààð÷ øóóä õýðýãëýãääýã ò¿ëøíèé òºðëèéí áîäèñ áîëíî.

3.5.4 Íåôòèéí õºíãºí á¿òýýãäýõ¿¿í:

Íåôòèéí õºíãºí á¿òýýãäýõ¿¿í. Ýíý íü ò¿¿õèé íåôòèéã 30oC- 350oC òåìïåðàòóðò íýðæ ãàðãàæ àâñàí, 0.625-0.830 õóâèéí æèíòýé øèíãýí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëíî. Ýíý òºðºëä äàðààõ á¿òýýãäýõ¿¿í îðíî. ¯¿íä: Îíãîöíû ò¿ëø. Ýíý íü àãààðûí òýýâðèéí íèñýõ îíãîöíû çîðèóëàëòòàé, 80-145 îêòàí á¿õèé -60oC-ò õºëääºã øèíãýí ò¿ëø áîëíî.

Áåíçèí. Ýíý íü îíãîöíîîñ áóñàä òýýâðèéí õýðýãñëèéí äîòîîä øàòàëòûí õºäºëã¿¿ðò àøèãëàãääàã õºíãºí í¿¿ðñ-óñòºðºã÷èéí òîñ áîëíî. Áåíçèíèéã 35oC-200oC-ò íýðýí 80-100 îêòàíèé õîîðîíä áóþó õàìãèéí äýýä îêòàíä õ¿ðãýí áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä àðîìàòèê áîäèñ, áåíçîëèéí õîëüö áîëîí áóñàä õîëüö (òåòðàýòèëò òóãàëãà) õîëèõ çàìààð ãàðãàí àâäàã.

Áàéãàëèéí ãàðàëòàé ò¿ëø. Ýíý íü èõýâ÷ëýí ò¿¿õèé íåôòüòýé õîëüæ áàéãàëèéí øèíãýí õèéíýýñ ãàðãàæ àâñàí õºíãºí ÷àíàðûí ñïèðòèéí òºðëèéí áîäèñ áîëíî. ¯¿íèéã íåôòèéí ¿éëäâýð, íåôòü-õèìèéí ¿éëäâýðèéí ò¿¿õèé ýä áàéäëààð, ìºí öààøèä áîëîâñðóóëàëò õèéëã¿éãýýð áåíçèíòýé õîëüæ øóóä õýðýãëýíý.

Òèéðýëòýò õºäºëã¿¿ðèéí ò¿ëø. Ýíý íü äîòðîî áåíçèíèé òºðëèéí òèéðýëòýò õºäºëã¿¿ðèéí ò¿ëø, êåðîñèíèé òºðëèéí òèéðýëòýò õºäºëã¿¿ðèéí ò¿ëø ãýñýí òºðºëòýé áàéíà. ¯¿íä:

Áåíçèíèé òºðëèéí òèéðýëòýò õºäºëã¿¿ðèéí ò¿ëø. Ýíý íü àãààðûí òýýâðèéí õýðýãñëèéí õèéí òóðáèíò õºäºëã¿¿ðò õýðýãëýäýã á¿õ òºðëèéí õºíãºí í¿¿ðñ-óñòºðºã÷èéí òîñ þì. ¯¿íèéã íèéò ò¿¿õèé ýäèéíõ íü õàìãèéí áàãààð òîîöîõîä 20%-èéã 100oC-250oC-ò íýðæ ãàðãàäàã. ̺í íèéò õýìæýýíèé 25%-ààñ õýòðýõã¿éä íü àðîìàò áîäèñòîé, êåðîñèí, áåíçèí ýñâýë íàôòèéã õîëèõ çàìààð ãàðãàæ áîëäîã. Íýìýëò áîäèñóóä íü -58oC áîëîí ò¿¿íýýñ áàãà òåìïåðàòóðò õºëäºëòèéã áóóðóóëàõ, ðåéä (Reid) óóðøèõ äàðàëòûã 0.14-0.21 êã/ñì2 õîîðîíä õàäãàëàõ çîðèëãîîð àøèãëàãääàíà.

Êåðîñèíèé òºðëèéí òèéðýëòýò õºäºëã¿¿ðèéí ò¿ëø. Ýíý íü êåðîñèíòîé èæèë íýðýëòèéí øèíæ ÷àíàð, óóðøèëòûí ò¿âøèíòýé áºãººä àðîìàò áîäèñûí

10

ýçëýõ õóâü íü 20% áàéõ àãààðûí òýýâðèéí õýðýãñëèéí õèéí òóðáèíò õºäºëã¿¿ðò õýðýãëýäýã äóíä ò¿âøíèé òîñ þì. Óã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã -50oC-ýýñ äîîø õºëäºëòèéí ò¿âøèíòýé, -34oC-ò 15 ìì2/ñåê Ñ–ààñ áàãà êèíåòèê çóóðàëäàìòãàé ÷àíàðòàé áîëãîæ áîëîâñðóóëäàã.

Êåðîñèí. Ýíý íü òåõíèê øèíæ ÷àíàðûí õóâüä 150oC-300oC-ò íýðýãäñýí, õàìãèéí áàãàäàà 65% íü 250oC-ò íýðýãäñýí äóíä ò¿âøíèé òîñ áîëíî. Ò¿¿íèé õóâèéí æèí íü îéðîëöîîãîîð 0.80 áàéõ áà óóðøèëòûí ò¿âøèí íü 38oC-ýýñ äîîø áàéíà. Êåðîñèíèéã ãýðýëò¿¿ëãèéí õýðýãñýë áîëîí õºäºº àæ àõóéí òðàêòîð, ñòàíöûí õºäºëã¿¿ð çýðýã òóõàéí òºðëèéí î÷ëóóðò õºäºëã¿¿ðèéí ò¿ëø áîëãîí àøèãëàíà. Ýíýõ¿¿ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã øàòààõ òîñ, óóðøóóëàõ òîñ, ãýðýëò¿¿ëãèéí òîñ ãýõ çýðãýýð íýðëýæ çàíøñàí áîëíî.

Íàôò. Ýíý íü ìîòîðûí ò¿ëøíèé ñòàíäàðòàä òîõèðäîãã¿é 30oC-210oC õîîðîíä íýðýãäñýí õºíãºí ýñâýë äóíäàæ ò¿âøíèé òîñ þì (Øèíæ ÷àíàð íü õýðýãëýã÷äèéí òîäîðõîéëîëòîîñ øàëòãààëíà). Í¿¿ðñòºðºã÷, óñòºðºã÷èéí (C:H) õàðüöàà íü èõýâ÷ëýí ìàø áàãà áóþó 84:14 ýñâýë 84:16 áàéíà. Íàôò íü ºíäºð ÷àíàðûí áåíçèí, òèéðýëòýò õºäºëã¿¿ðèéí ò¿ëøèéã ãàðãàí àâàõàä áóñàä ìàòåðèàëòàé õîñëóóëàõ ýñâýë áîëîâñðóóëñàí õèéí ò¿¿õèé ýä áîëãîí àøèãëàæ áîëíî. ̺í íàôò íü çàðèìäàà òºðºë á¿ðèéí õèìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ ò¿¿õèé ýä áîëîí óóñãàã÷ áàéäëààð àøèãëàãääàã. Öàãààí ñïèðò/¿éëäâýðèéí ñïèðò. Ýíý íü áóäàã óóñãàõ ýñâýë õóóðàé öýâýðëýãýýíèé çîðèóëàëòààð àøèãëàãääàã, 135oC-200oC õîîðîíä áóöàëäàã äýýä çýðãèéí áîëîâñðóóëñàí íýðìýë á¿òýýãäýõ¿¿í.

3.5.5 Íåôòèéí õ¿íä á¿òýýãäýõ¿¿í:

Íåôòèéí õ¿íä á¿òýýãäýõ¿¿í. Ýíý íü 0.83-ààñ äýýø õóâèéí æèíòýé, 350oC –ýýñ äîîø òåìïåðàòóðò ò¿¿õèé íåôòýýñ íýðæ ãàðãàí àâñàí á¿òýýãäýõ¿¿í þì. Òóñãààðëàëòûí òîñ, òîñîëãîîíû ìàòåðèàë, ïàðàôèíèé ëàâ, áèòóì, íåôòèéí êîêñ ãýõ çýðýã ýð÷ìèéí áóñ çîðèëãîîð àøèãëàãääàã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýíä îðóóëàõã¿é. Íåôòèéí õ¿íä á¿òýýãäýõ¿¿íä äàðààõü òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í îðíî. ¯¿íä:

Ò¿ëøíèé òîñíû ¿ëäýãäýë. Ýíý íü íýðýëòýýñ ¿ëäñýí õ¿íä òîñ áîëíî. Ýíä 38oC-ò êèíåòèê çóóðàìòãàé ÷àíàð íü 27.5 ìì2/ñåê Ñ-ýýñ áàãà áàéõ á¿õ ò¿ëø (ýäãýýðèéã õîëèõ çàìààð ãàðãàí àâñàí íü îðíî) îðíî. Ò¿¿íèé óóðøèëòûí ò¿âøèí 50oC-ýýñ áàãà, õóâèéí æèí íü 0.90-ýýñ èõ áàéíà. Ýíý òºðëèéí ò¿ëøèéã èõýâ÷ëýí çóóõ, áîéëåðèéí ò¿ëøýýð óñàí îíãîö, ¿éëäâýðèéí ãàçðûí òîìîîõîí õàëààëòûí ñèñòåìä àøèãëàäàã. Õèéí-äèçåëü ò¿ëø (ºòãºð¿¿ëñýí ò¿ëøíèé òîñ). Ýíý íü 200oC-300oC òåìïåðàòóðò íýðýãäñýí, òîäðóóëáàë, 250oC-ò õàÿãäëûã íü îðóóëààä 65%-ààñ áàãàã¿é õýñýã íü íýðýãäñýí áîëîí 350oC-ò 85% áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø õýñýã íü íýðýãäñýí õ¿íä òîñ þì. Ò¿¿íèé óóðøèëòûí ò¿âøèí 50oC-ýýñ áàãà áàéõ áà õóâèéí æèí íü 0.82-îîñ èõ áàéíà. Õîëèõ çàìààð ãàðãàæ àâñàí õ¿íä òîñíû êèíåòèê çóóðàìòãàé ÷àíàð íü 38oC-ò 27.5 ìì2/ñåê Ñ -ýýñ õýòðýõã¿é áàéâàë õèéí òîñòîé íýã á¿ëýãò îðíî. Íåôòü õèìèéí ¿éëäâýðò çîðèóëàí äóíäàæ ò¿âøèíä íýðñýí òîñûã ìºí ýíä îðóóëíà. Õèéí äèçåëü ò¿ëø íü äèçåëü õºäºëã¿¿ðèéí äîòîîä øàòàëòûí ò¿ëø, çóóõòàé õàëààõ ñèñòåìèéí øàòààõ ò¿ëø, óñàí õèéí ãýðýëò¿¿ëýõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð àøèãëàíà. Ýíý á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ìºí äèçåëü ò¿ëø, äèçåëü òîñ, õèéí òîñ, íàðíû òîñ ãýæ íýðëýäýã.

11

3.5.6 Íåôòèéí áóñàä á¿òýýãäýõ¿¿í:

Òîñîëãîîíû ìàòåðèàë. Ýíý íü àãààðûí íýðýëòýýñ ¿ëäñýí òîñíû ¿ëäýãäëèéã âàêóóì îð÷èíä íýðýõ çàìààð ãàðãàæ àâñàí, 380oC-500oC õîîðîíä íýðýãäñýí ïàðàôèíû ëàâ äàõü ºòãºð¿¿ëñýí íààëäàìõàé, øèíãýí í¿¿ðñ-óñòºðºã÷ áîëíî. Òýäãýýðèéí ãîë øèíæ ÷àíàð íü: óóðøèëòûí ò¿âøèí íü 125oC-ýýñ èõ; çýðýãëýëýýñýý øàëòãààëàí -25oC áîëîí +5oC õîîðîíä óðñäàã; õ¿÷òýé õ¿÷èëëýãèéí ò¿âøèíòýé (èõýâ÷ëýí 0.5 ìã/ãð); ¿íñíèé àãóóëàìæ 0.3%-òàé òýíö¿¿ ýñâýë áàãà; óñíû àãóóëàìæ 0.2%-òàé òýíö¿¿ ýñâýë áàãà áàéíà. Ç¿ñýëòýä àøèãëàäàã òîñ, öàãààí òîñ, òóñãààðëàã÷ òîñ, áóëíû òîñ, òîñîëãîîíû ò¿ðõëýã¿¿äèéã ¿¿íä õàìðóóëíà.

Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ò¿¿õèé ýä. Ýíý íü õîëèëòîîñ áóñàä àðãààð ãàðãàí àâñàí, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðò öààøèä áîëîâñðóóëàõàä çîðèóëàãäñàí ò¿¿õèé íåôòýýñ ãàðãàæ àâñàí á¿òýýãäýõ¿¿í, òýäãýýð á¿òýýãäýõ¿¿íèé õîñëîë (õîëüö) áîëíî. Òýäãýýð íü íýã áà ò¿¿íýýñ îëîí á¿ðäýë õýñýãò ýñâýë ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿íä õóâèðäàã. Òîíîã òºõººðºìæèéí ºòãºð¿¿ëñýí áýëäìýë. Ýíý íü áàéãàëèéí õèé áîëîâñðóóëàõ òîíîã òºõººðºìæ äýõ øèíãýí áàéãàëèéí õèéã ºòãºð¿¿ëýí ãàðãàí àâñàí øèíãýí í¿¿ðñ-óñòºðºã÷ þì. ¯¿íèéã íåôòü áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ò¿¿õèé ýä, îðö áîëãîí àøèãëàäàã.

Áèòóì. Êîëëîèä á¿òýöòýé, áîð ýñâýë õàð ºíãºòýé, àãààðûí íýðýëòýýñ ¿ëäñýí òîñíû ¿ëäýãäëèéã àãààðã¿é îð÷èíä íýðæ ãàðãàí àâñàí ¿ëäýãäýë õàòóó ýñâýë íààëäàìõàé í¿¿ðñ-óñòºðºã÷ áîëíî. Óã áîäèñ çàðèìäàà õ¿õðèéí õ¿÷ëèéí äàâñàíä óóñäàã, óóðøäàãã¿é, òåðìîïëàñòèê ÷àíàðòàé (èõýâ÷ëýí 150oC - 200oC õîîðîíä), èõýâ÷ëýí òóñãààðëàãäìàë, íààëäàìõàé øèíæ ÷àíàðòàé áàéäàã. ¯¿íèéã ãîëäóó àâòî çàìûí áàðèëãàä àøèãëàäàã. Áàéãàëèéí àñôàëüòûã ýíä îðóóëàõã¿é.

Íåôòèéí ëàâ. Í¿¿ðñòºðºã÷èéí òîî íü 12-îîñ èõ, òàëñòëàã øóãàìàí á¿òýöòýé òîñîëãîîíû ìàòåðèàëûã ëàâæóóëàõ ÿâöàä øààð áàéäëààð ãàðãàæ àâñàí õàíàñàí òîñíû í¿¿ðñ-óñòºðºã÷ þì. Òýäãýýðèéí ãîë øèíæ ÷àíàð íü: ºíãºã¿é, èõýíõ òîõèîëäîëä ¿íýðã¿é, òóíãàëàã; 45oC-ä õàéëäàã, õóâèéí æèí íü 80oC-ä 0.76-0.78, êèíåòèê çóóðàìòãàé ÷àíàð íü 99oC-ä 3.7-5.5 ìì2/ñåê Ñ áàéäàã. Ýäãýýð ëàâûã ëààíû ¿éëäâýðò, ÷èíãýëýã, õàéðöàã ñàâûã ºíãºëºõ, óñíààñ òóñãààðëàõàä àøèãëàíà.

Íåôòèéí êîêñ. Ýíý íü çóóõàíä í¿¿ðñòºðºã÷èéí íºëººãººð ãàðãàæ àâñàí ãÿëàëçñàí õàð, õàòóó ¿ëäýãäýë. Óã áîäèñ íü ãîë÷ëîí í¿¿ðñòºðºã÷ººñ òîãòäîã (90-95%) áºãººä èõýíõäýý ÿìàð ÷ ¿íñ ¿ëäýýëã¿é øàòäàã îíöëîãòîé. Í¿¿ðñèéã í¿¿ðñòºðºã÷æ¿¿ëýõ çàìààð ãàðãàæ àâñàí õàòóó ¿ëäýãäëèéã ýíä îðóóëàõã¿é.

Áóñàä íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿í. Ýíý íü áóñàä ãàçàðò àíãèëàãäààã¿é íåôòèéí ãàðàëòàé (õýñýã÷ëýí áîëîâñðóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã îðóóëíà) á¿òýýãäýõ¿¿í áîëíî.

3.5.7 Øèíãýð¿¿ëñýí áîëîí áóñàä íåôòèéí õèé:

Øèíãýð¿¿ëñýí íåôòèéí õèé (LPG). Ýíý íü ýíãèéí òåìïåðàòóð, äàðàëòûí íºõöºëä õèéí õýëáýðòýé, ãýõäýý õàäãàëàõ, 纺õ, òýýâýðëýõ çîðèëãîîð øàõàæ, õºðãºõ çàìààð øèíãýð¿¿ëñýí í¿¿ðñ-óñòºðºã÷ þì. Ýíý òºðºëä ïðîïàí (C3H8), áóòàí (C4H10), ýñâýë ýíý õî¸ðûí õîñëîëûã õàìðóóëíà. Íåôò áîëîí

12

áàéãàëèéí õèé áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ÿëãàõ áà òîãòâîðæóóëàõ òºõººðºì溺ñ ãàðñàí ýòàí (C2H6)-èéã ìºí îðóóëíà. Áîëîâñðóóëñàí õèé. Ýíý íü ò¿¿õèé òîñûã íýðýõ, áîëîâñðóóëàõ òºõººðºìæèä òîñíû á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä ãàðãàí àâäàã ºòãºð¿¿ëñýí õèé áîëíî. ¯¿íä ãîë÷ëîí óñòºðºã÷, ìåòàí, ýòàí, îëåôèíûã îðóóëàõ áºãººä òýäãýýðèéã ò¿ëøíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõàä ºäººã÷ áàéäëààð àøèãëàäàã. Áîëîâñðóóëñàí õèéã ìºí òîãòóóí õèé ãýæ íýðëýäýã.

3.5.8 Áàéãàëèéí õèé:

Ýíý íü ãàçàð äîîð õàäãàëàãäàæ ¿ëäñýí, ãîë÷ëîí ìåòàíààñ ãàðàëòàé õèé áîëíî. ¯¿íä íýãäýýã¿é õèé (çºâõºí õèéí õýëáýðòýé í¿¿ðñ-óñòºðºã÷ººñ ãàðàëòàé) áîëîí íýãäñýí õèé (øèíãýí áîëîí õèéí í¿¿ðñ-óñòºðºã÷èéí ãàðàëòàé)-ã àëü àëèíûã íü îðóóëàõààñ ãàäíà í¿¿ðñíèé óóðõàé, áîõèðûí õèéíýýñ ãàðãàñàí ìåòàíûã ìºí îðóóëíà. Áàéãàëèéí õèéí ¿éëäâýðëýëèéã áàéãàëèéí õèéí øèíãýí áîëîí õ¿õýðèéã ÿëãàí àâñàí, öýâýðëýñíèé äàðààõü õóóðàé áàéäëààð çàõ çýýëä íèéë¿¿ëýõ çîðèóëàëòòàé ¿éëäâýðëýëýýð õýìæäýã. Ãàðãàæ àâàõ ¿åèéí àëäàãäàë, äàõèí áîëîâñðóóëàõ, óóðøñàí, ÿëãàðñàí õýìæýýã ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýíä îðóóëàõã¿é.

3.5.9 Ãàðãàæ àâñàí õèé:

Õèéí òºõººðºìæèä çîðèóëñàí õèé. Ýíý íü ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ÿâóóëàõàä çîðèóëæ ¿éëäâýðëýñýí õèé áîëíî. ¯¿íä í¿¿ðñòºðºã÷ýýð áàÿæóóëñàí, òîñîí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð áàÿæóóëæ õèéæ¿¿ëñýí, äàõèí áîëîâñðóóëñàí áîëîí õîëüö íýìñýí õèéã ìºí îðóóëíà.

Êîêñ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí äàéâàð õèé. Ýíý íü êîêñûí çóóõàíä êîêñ áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä í¿¿ðñòºðºã÷æ¿¿ëýõ çàìààð ãàðãàæ àâñàí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëíî.

Ãàí õàéëàõ çóóõíààñ ãàðñàí äàéâàð õèé. Ýíý íü ãàí õàéëàõ ÿâöàä çóóõíààñ ãàðñàí, öààøèä àøèãëàäàõ áîëîìæòîé äàéâàð õèé áîëíî.

3.5.10 Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷:

Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëò: Ýíý íü õýðýãëýã÷äýä íèéë¿¿ëñýí áîëîí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõ òîíîã òºõººðºìæèéí ¿éë àæèëëàãàà, ñòàíöûí íýìýëò ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãëýãäñýí, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã õýðýãëýã÷èä ð¿¿ äàìæóóëàõàä àëäàãäñàí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé íèéò õýìæýý þì.

Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëòýä äóëààíû öàõèëãààí ñòàíö, äèçåëü ñòàíö, óñàí öàõèëãààí ñòàíö, íàðíû, ñàëõèíû áîëîí íàð ñàëõèíû õîñîëñîí öàõèëãààí ñòàíöûí ¿éëäâýðëýñýí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã îðóóëíà. Íàðíû ýð÷èì õ¿÷ ãýäýãò õàëààëò, õàòààëãûí çîðèóëàëòààð àøèãëàñàí ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýýã îðóóëàõã¿é. Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñûã áóñàä ÒÝÁÁ-ààñ îíöëîã áàéäëààð áàéãóóëíà. Ýíä õýðýãëýãäýõ íýð òîìú¸îã äàðààõ áàéäëààð îéëãîíî.

Íèéòýä ò¿ãýýõ ñ¿ëæýý: Ýíý íü íèéòèéí õýðýãöýýíä çîðèóëàí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã ¿éëäâýðëýõ, äàìæóóëàõ, ò¿ãýýõ, õóâààðèëàõ ãîë çîðèëãî á¿õèé ¿éë àæèëëàãààã õàìðóóëíà. Òýäãýýð íü õóâèéí êîìïàíè, õàìòàðñàí

13

áàéãóóëëàãà, îðîí íóòãèéí áîëîí á¿ñ íóòãèéí ºì÷èò ¿éëäâýðèéí ãàçàð, ¿íäýñíèé õýìæýýíèé ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýã÷èä, óëñûí áàéãóóëëàãà áàéæ áîëíî.

ªºðòºº ¿éëäâýðëýã÷èä: Ýíý íü ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû çýðýãöýý íýìýëò áàéäëàà𠺺ðèéí õóâèéí õýðýãöýýíä çîðèóëàí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã ¿éëäâýðëýã÷èä áàéíà. Äóëààí ¿éëäâýðëýõ òîíîã òºõººðºìæ: Ýíä äóëààí, öàõèëãààí ¿éëäâýðëýõ çîðèóëàëòòàé òîíîãëîãäñîí ýñýõýýñ ¿ë õàìààðàí á¿õèé ë äóëààíû òîíîã òºõººðºìæèéã îðóóëíà. Ò¿¿í÷ëýí óóðøóóëàëòûí òîíîãëîëòîé ýñâýë äàðàëò áóöààõ òóðáèíòàé, óóðààð àæèëëàäàã ¿¿ñã¿¿ðèéí òîíîã òºõººðºìæ áîëîí äóëààí ñýðãýýã÷ýýð òîíîãëîãäñîí ýñýõýýñ ¿ë õàìààðàí äîòîîä øàòàëòûí õºäºëã¿¿ð, õèéí òóðáèí àøèãëàäàã òîíîã òºõººðºìæèéã ìºí îðóóëíà. Ñòàíöûí äîòîîä õýðýãëýý áîëîí àëäàãäàë: Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõ òîíîã òºõººðºìæèéí ¿éë àæèëëàãàà áîëîí ñòàíöûí íýìýëò ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãëýãäñýí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã ñòàíöûí äîòîîä õýðýãëýý ãýíý. Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã õýðýãëýã÷èä ð¿¿ äàìæóóëàõàä àëäàãäñàí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýýã ñòàíöûí àëäàãäàë ãýæ ¿çíý. Öýâýð ¿éëäâýðëýë: Ýíý íü íèéò ¿éëäâýðëýëòýýñ ñòàíöûí äîòîîä õýðýãëýý áîëîí àëäàãäëûã õàññàí ä¿í áîëíî. Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé èìïîðò áîëîí ýêñïîðò: Ýíý íü õèëèéí øóãàìûí õýìæèõ öýã äýýðõ õýìæ¿¿ðò á¿ðòãýãäýí òýìäýãëýãäñýí òóõàéí óëñààñ ãàäààä îðîí ðóó ýñâýë ãàäààä îðíîîñ òóñ óëñ ðóó øèëæ¿¿ëñýí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýýãýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

3.5.11 Àíõäàã÷ áèîìàññûí ò¿ëø:

Ò¿ëøíèé ìîä. Ò¿ëøíèé çîðèóëàëòààð øóóä àøèãëàñàí á¿õèé ë ìîäíû õýìæýýã ýíä îðóóëíà. ¯éëäâýðëýëèéí õýìæýý íü ìîäíû í¿¿ðñ ¿éëäâýðëýõýä õýðýãëýñýí ò¿ëøíèé ìîäíû õýìæýýã àãóóëàõ áºãººä ìîäíû í¿¿ðñíèé íèéò æèíãýýñ (ìÿíãàí òîíí), áàãòààìæèéí ýêâèâàëåíò (êóá ìåòð)-ýä øèëæ¿¿ëýõäýý 6 ãýñýí êîýôôèöèåíòèéã àøèãëàíà.

Ìàë, àìüòíû õàÿãäàë: Ýíä àðãàë, õºðçºí, ò¿ëøíèé çîðèóëàëòààð àøèãëàõ áóñàä õàÿãäëûã õàìðóóëíà.

Óðãàìëûí õàÿãäàë: Ýíä ò¿ëøíèé çîðèóëàëòààð àøèãëàäàã, ãîë÷ëîí òàðèìàë óðãàìëûí õàÿãäàë (ýðäýíýøèø, óëààí áóóäàé, öàãààí áóóäàéíû ñ¿ðýë ãýõ ìýò) õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí õàÿãäàë (áóäààíû õàëüñ, êîêîíóòûí ÿñ, ãàçðûí ñàìðûí õàëüñ ãýõ ìýò)-ûã õàìðóóëàí àâ÷ ¿çíý.

Áóñàä õàÿãäàë: Ýíä õîòûí õîã õàÿãäàë, öààñíû õàÿãäàë ãýõ çýðýã äýýð äóðüäàãäààã¿é áóñàä õàÿãäëûã îðóóëíà.

Ñïèðò. Ýíý íü ò¿ëøíèé çîðèóëàëòààð õýðýãëýõ ýòàíîë (ýòèëèéí ñïèðò) áîëîí ìåòàíîë (ìåòèëèéí ñïèðò) þì. Ýòàíîëûã ÷èõýð, öàðäóóë, öåëëþëîçîîñ ãàðãàí àâ÷ ãîë÷ëîí òýýâðèéí ÷èãëýëýýð (äàíãààð íü áîëîí áåíçèíòýé õîëüæ) õýðýãëýäýã. Ìåòàíîëûã ìîä, ãàçàð òàðèàëàíãèéí õàÿãäàë, ºâñ ò¿¿íòýé àäèëòãàõ ç¿éëñýýñ ãàðãàí àâäàã áºãººä äîòîîä øàòàëòûí õºäºëã¿¿ðò àøèãëàäàã.

14

Áèî õèé. Ýíä áèîìàññûí, ãîë÷ëîí ìàë, àìüòíû ÿëãàäàñíû èñãýëòýýð, áàêòåðèàð ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í. ¯¿íä ãîë÷ëîí ìåòàíèé õèé áîëîí í¿¿ðñõ¿÷ëèéí äàâõàð èñýë îðäîã.

3.5.12 Áîëîâñðóóëñàí áèîìàññûí ýð÷èì:

Ìîäíû í¿¿ðñ. Ýíý íü àãààðã¿é îð÷èíä ìîäûã õóóðàé íýðýõ àðãààð ãàðãàæ àâñàí ãîë÷ëîí í¿¿ðñòºðºã÷ººñ òîãòîõ õàòóó òóíàäàñ þì.

3.5.13 Ýð÷ìèéí áóñàä ýõ ¿¿ñâýð:

Äóëààí. Ýíý íü a) äóëààí, öàõèëãààíûã ¿éëäâýðëýõ äóëààíû öàõèëãààí ñòàíö (ÄÖÑ)-ààñ; á) õàëààëòûí çóóõíààñ; â) öºìèéí ýð÷èì õ¿÷íèé òîíîã òºõººðºì溺ñ áîëîí äýëõèéí ã¿íèéí äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðýýñ ãàðäàã ýð÷ìèéí íýã òºðëèéí ýõ ¿¿ñâýð þì. Äóëààí íü óóð, õàëóóí óñ, õàëóóí àãààðûí õýëáýðòýé áàéíà.

3.6 Íèéò ýð÷ìèéí ä¿í: Äýýð äóðüäñàí ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéëáýðýýð íèéò ýð÷ìèéí ä¿í òîäîðõîéëîãäîíî.

ĺðºâ. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ çîõèîõ äàðààëàë Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íýãäñýí áàëàíñûã çîõèîõûí òóëä þóíû ºìíº ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºë òóñ á¿ðèéí áàëàíñûã òóñ òóñàä íü çîõèîõ áà òýäãýýðèéã ¿íäýñëýí íýãäñýí áàëàíñûã çîõèîíî. Ýäãýýð áàëàíñûã çîõèîõîä äàðààõü äàðààëëûã áàðèìòàëíà. ¯¿íä:

4.1.1 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºë òóñ á¿ðýýð áàëàíñ (ÒÝÁÁ)-óóäûã çîõèîíî.

4.1.2 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ çîõèîõ ýõíèé ¿å øàò íü ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðèéí ã¿éöýòãýëèéã íýã íýãæèä øèëæ¿¿ëñíýýð äóóñãàâàð áîëíî.

4.1.3 ÒÝÁÁ-ûã áàéãóóëñíû äàðàà ò¿ëø, ýð÷ìèéí íýãäñýí áàëàíñûã çîõèîõ áºãººä ýäãýýð áàëàíñûí àëü àëü íü ìýäýýëëèéí ÷àíàðûã øàëãàõ à÷ õîëáîãäîëòîé.

4.1.4 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íýãäñýí áàëàíñûí ìºðºíä ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëò, õýðýãëýý; ò¿¿íèé áàãàíàíä ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðëèéã õàðóóëíà.

4.1.5 ÒÝÁÁ-ààñ ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ çîõèîõ ¿éë àæèëëàãààã äàðààõ á¿ä¿¿â÷èéí äàãóó ã¿éöýòãýíý.

Á¿ä¿¿â÷ 3. Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñ çîõèîõ äàðààëàë

41.6 Íýãäñýí áàëàíñàä øèëæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà íü ÒÝÁÁ-ûí òîäîðõîé

ìºðèéã íýã, íýãýýð íü íýãäñýí áàëàíñûí ìºðèéí äàãóó áàéðëóóëàí íýãòãýãäýýã¿é áàëàíñûã áàéãóóëíà.

ÒÝÁÁ Øèëæ¿¿ëýõ êîýôôèöèåíò

(Íýãäñýí áàëàíñàä øèëæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà)

Ò¿ëø, ýð÷ìèéí íýãäñýí áàëàíñ

15

41.7 Íýãòãýãäýýã¿é áàëàíñûí ìýäýýëýëä õîëáîãäîõ çàëðóóëãûã õèéæ íýãòãýãäñýí áàëàíñ áóþó ò¿ëø, ýð÷ìèéí íýãäñýí áàëàíñûã çîõèîíî.

41.8 Ò¿ëø ýð÷ìèéí áàëàíñ çîõèîõîä 5 òºðëèéí ìýäýýëëèéí ñàíã áàéãóóëíà. ¯¿íä: à) ¿íäñýí íýãæýýðõ ýíåðãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðèéí áàëàíñ, á) íýãäñýí íýãæèä øèëæ¿¿ëñýí ìýäýýëýë, â) íýãòãýãäýýã¿é áàëàíñ, ã) íýãòãýãäñýí áàëàíñ, ä) øèëæ¿¿ëýõ êîýôôèöèåíò.

Òàâ. Ýíåðãèéí õýìæèõ íýãæ, øèëæ¿¿ëýõ êîýôôèöèåíò

5.1 Õýìæèëòèéí ººð ººð íýãæýýð èëýðõèéëñýí ã¿éöýòãýëèéã íýã èæèë æèøñýí íýãæèä øèëæ¿¿ëæ íýãäñýí áàëàíñ áàéãóóëàõûí òóëä øèëæ¿¿ëýõ êîýôôèöèåíòèéã àøèãëàíà.

5.2 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðèéí áàëàíñ íü ººð ººðèéí õýìæèõ

íýãæòýé áàéõ áºãººä ñòàíäàðò øèëæ¿¿ëýõ êîýôôèöèåíòýýð ¿ðæ¿¿ëæ íýãäñýí áàëàíñàä òóñãàíà.

5.3 Øèíãýí ò¿ëøíèé øèëæ¿¿ëýõ êîýôôèöèåíò íü á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðèéí

õóâèéí æèíãèéí äóíäæèéã àøèãëàñàí õàëààëòûí öýâýð óòãà äýýð ¿íäýñëýãäýíý.

5.4 Ò¿ëøíèé ìîäíû øèëæ¿¿ëýõ êîýôôèöèåíò (õàòóó ýçýëõ¿¿íýýð 0.333

òí/ì3)-èéã ò¿ëøíèé ìîä íü äóíäæààð 20-30 õóâèéí ÷èéãòýé áàéâàë õýðýãëýíý. Ýíý íºõöëèéã õàíãàõã¿é áîë òóõàéí òîõèîëäîëä øèëæ¿¿ëæ òîîöñîíû äàðààõ ä¿íã óã êîýôôèöèåíòîîð ¿ðæ¿¿ëæ òîîöíî.

5.5 Ýð÷èì õ¿÷íèé ñóäàëãàà, õºãæëèéí àñóóäàë õàðèóöñàí Çàñãèéí

ãàçðûí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãààñ æèë á¿ð øèíý÷ëýí òîãòîîñîí á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðèéí øèëæ¿¿ëýõ êîýôôèöèåíòèéã áàëàíñûí òîîöîîíä àøèãëàíà.

Çóðãàà. Áàëàíñ áàéãóóëàõ ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð

6.1 Á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðèéí áàëàíñûí ìýäýýëýë áîë ò¿ëø, ýð÷ìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðèéí áàëàíñûí ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëäîã. Òóõàéëáàë, “Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñ” À¯-2 ìàÿãòààð öóãëóóëñàí ìýäýýëýë íü öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñûí; “Äóëààíû áàëàíñ” À¯-3 ìàÿãòààð öóãëóóëñàí ìýäýýëýë íü äóëààíû áàëàíñûí; “Îëáîðëîñîí í¿¿ðñíèé áàëàíñ” À¯-4 ìàÿãòààð öóãëóóëñàí ìýäýýëýë íü í¿¿ðñíèé áàëàíñûí ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëíî.

6.2 Áàëàíñûí ìýäýýëëèéí áóñàä ýõ ¿¿ñâýð íü ãàäààä õóäàëäààíû

ãààëèéí ñòàòèñòèê, àæ ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëèéí ìýäýýëýë, ºðõèéí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãààíû ä¿í áîëîí çàõèðãààíû ñòàòèñòèê ìýäýýëýë ìºí ò¿¿í÷ëýí áàëàíñàä øààðäëàãàòàé áóñàä ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ çîðèëãîîð ÿâóóëñàí íýã óäààãèéí òóñãàéëñàí ò¿¿âýð ñóäàëãààíû ä¿í áàéíà.

6.3 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí ãîë á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ í¿¿ðñ, äóëààí, öàõèëãààíû

ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñûí àëáàí ¸ñíû ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëëèéã æèë á¿ð, á¿õ í¿¿ðñíèé óóðõàé, öàõèëãààí, äóëààíû ¿éëäâýð¿¿ä, äàìæóóëàõ, ò¿ãýýõ ñ¿ëæýýí¿¿äýýñ àâ÷ áàëàíñûã çîõèîíî.

16

6.4 Ãàçðûí òîñíû áîëîí áàéãàëèéí õèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëòèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã ãàäààä õóäàëäààíû ìýäýýëëýýñ àâ÷ õýðýãëýýíèé òàëààðõ ìýäýýëëèéã òóñãàéëñàí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýð ãàðãàí àâ÷ òîîöíî.

6.5 Àíõäàã÷ áèîìàññûí òàëààðõ ìýäýýëëèéã ªðõèéí íèéãýì, ýäèéí

çàñãèéí ñóäàëãàà áîëîí õºäºº àæ àõóéí ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ àâ÷ òîîöíî.

6.6 Ò¿ëø, ýð÷ìèéí áàëàíñûã á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðýýð çîõèîõîä “Áàðààã

òîäîðõîéëîõ, êîäëîõ óÿëäóóëñàí ñèñòåì”-èéí áîëîí “Á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé íýãäñýí àíãèëàë”-ûí êîäûã àøèãëàíà.

------------------------------------------îîîOîîî-------------------------------------------------