JOHN FOWLESARISTOSYaam zerine Notlarngilizceden evirenSerdar Rifat KrkoluKitabn zgn adThe AristosJOHN (ROBERT) FOWLES (D. 1926) ngiliz romanc, hikayeci, air ve denemcci. Fowles mit ve

gizemi gerekilik ve varoluu dnce ile birletiren romanlaryla yzyln nemli yazarlararasna girmitir. Gerilim roman. Vktoryen roman, ortaa yks ve otobiyografi gibi gelenekseldzyaz biimleriyle deneyler yapm, bu biimler araclyla yirminci yzyl sanatn ve toplumunuyorumlamtr. Fowles karmak durumlar ve efsane, sanat ve tarihten alnma unsurlarla dolu sahneleryaratan, antrma ve betimleme tekniklerini sk kullanan bir yazardr. Romanlarn anlat yaps gl,karakterleri canl, inandrcdr. Bu karakterlerin ou toplumun genelgeer kurallarnn dndayaar: romanlarn dramatik gerilimi bu karakterlerin kendilerini yeniden deerlendirmelerinigerektiren can alc dnm noktalarna ulamalaryla salanr. Fowles'n kadn kahramanlar zeki vebamszdn erkek kahramanlar ise hayatlarndaki bulmacalara yant arayan genellikle kararsz veyaltlm durumdadrlar. ou durumda aradklar basil zmleri bulamadklar gibi araylaresrarn daha da artmasyla sonulanr. FowIes her eyi bilen tanr yazar roln reddeder, bu tavr,romanlarna okuru tatmin edecek sonular yazmay reddetmeyi de ierdii iin baz okurlarnkzdrmtr. Oysa. Fowles yaratt karakterlere kendi snrlan iinde seme ve davranma zgrltanmann yazar sorumluluunun gerei olduuna inanr. Bu uygulama. Fowles'n iradesini vebamsz dncelerini kullanarak topluma uyum gstermeye direnen ve bylece ansn hayatzerindeki etkisini snrlayan ''sahici" insan anlayna kouttur.

lk roman The Collector (1963: Koleksiyoncu) byk bir ticari baar kazanm, kitap hakkndayaplan deerlendirmelerde hikyenin Herakleitos'tan alnan, Az, yani sekinler ile ok. yani kitlelerarasndaki mcadele temasn iledii vurgulanmtr. Fowlcs bir dnce metni olan ikinci kitabThe Aristos'a (1964: Aristos) sanat, din, siyaset ve toplum hakkndaki dncelerine yer vermitir.The Magus (1965: Byc) labirentimsi yapsyla Fowles'n anlat ustaln gzler nne serer.Yazmna 1952'de balad bu roman ilk kez 1965'te yaymlanm, 1977'de yazarn yapt birokslup ve yap deiikliiyle tekrar yaymlanmtr. The French Ueutenunl's Woman (1969; FranszTemenin Kadn ev.: Asl Bien, Ayrnt Yaynlar, 1999) Fowlesun en baarl ve yenilikiroman olarak deerlendirilmitir. The Ehony Tower (1974: Ahanoz Kule) her biri bir sanat biimiylebalantl ve yaralm srecinin bir ynyle ilgili olan yklerden oluur. Danicl Martin (1977) biradamn kendini arayn konu alan, Fowles'un deyiiyle "duygusal anlamda otobiyografik birromandr. Manlissu (1982, Mantissa. ev.: Aysun Babacan. Ayrnt Yaynlan, 2001) cinselliktenedebiyat kuramna bir dizi konuyu ele alr ve modem edebiyatta yazarn rol zerinde odaklanr. Aklile bo inan, delilik ve doast, zgrlk ve rastlant, bilim ve by gibi kavramlarn tartld;arpc bir gerilim romannn tesine uzanp metafizik boyutlara da erien son roman A MaggoH1985; Yaratk, ev.: Serdar Rifat Krkolu. Ayrnt Yaynlar, 2000) ise on sekizinci yzylda Shakermezhebinin ortaya kn konu edinir. Kendi yaptlarnn yazl serveninden toplumsal analizlerekadar eitli yazlar ieren en son yapt olan Wormholes (1998: Zaman Tneli) ise makale ve

syleilerinden oluuyor. Ayrnt Yaynlan John Fowlesn yukarda belirtilen tm kitaplarn yaynprogramna almtr.

AYRINTI YAYINLARINDEKLERnszGiriI. EVRENSEL DURUM- Deniz kazas ve sal- Rastlantnn zorunluluu- Tanr oyunu- Sonluluk ve sonsuzluk- 'Tanr'- Maddenin olumsall- Gizem- TanrtanmazlkII. NSAN HONUTSUZLUKLAR- lm- Sadece buna sahip olma- Ruh miti- Yaltlma- Kayglar- Rastlant- HasetIII. NEMO- Siyasal nema- Nemo'nm zorunluluuIV. DLN GRECEL- Mutluluk ve hasetV. YY YAPMAK- 'Nedensiz edimler- Grece zgrln amac- yilik yapma yetersizlii- Kartn destekleme- yi ktye eittir- Niin bu kadar az iyi var?VI. NSAN GEREKLNN GERLMSEL DOASI

- Benin kar kutuplar- Gerilim- Gerilimin mekanizmas- Gerilimlerin ustalkla ynlendirilmesi- Baka konuma koyma- Uluslararas gerilim- Nihai gerilimVII. TEK FELSEFELER- Hristiyanlk- Lamaclk- Hmanizm- Sosyalizm- Faizm- VaroluulukVIII. PARA SAPLANTISI- Servet ve yoksulluk- Hazzn parasallamas- Otomasyonun yaratt boluk- Bo zaman grevleri- Saylarla lm- SonuIX. YEN BR ETM- EvrenseI bir dil- Eilimin dier amac.- Milliyetilik- Sanat ve bilim- Oyunlar- Sululuk- Yetikinlik- dem ile Havva- Cinsel zgrlk- eitim- imdinin nemi- i bilgi- zet niteliinde eitimX. SANATIN NEM

- Zaman ve sanat- Sanat ve sanat- Sanat ve toplum- Sanatlar ve sanat olmayanlar.- Dhi re zanaat- slup insan deildir- iir sanat ve insanlkXI. BREYDEK ARSTOS Ek: HerakleitosnszBu kitap ilkin onu okumu olan hemen herkesin aksi yndeki tavsiyesine karn yaymland. Bunun,

imajm iin iyi olmayaca sylendi bana; ve eer arkamda ok-satan bir romanm olmam olsaydeminim ki arzulanan bir imajn, tasavvur edilebilecei gibi, byk bir insani -ya da yaznsal- nemtayacana olan inancmn ok az deeri olurdu. Ben o baary, bu baarszlk ortaya karmakiin kullandm ve bylelikle ilkelerime gre davranmama inatl sulamasyla kar karyageliyorum. natlk bakmndan sulu olduumu kabul ediyor, ilkesizlik bakmndan, etmiyorum;nk ben sadece, yazdklarmla uyum iinde hareket ediyordum.

- Aristos szc eski Yunancadan alnmtr. Szck tekildir ve kabaca, belli bir durum iin en

iyi' anlamna gelir, ilk hecesi vurgulanr.Aristostaki' en nemli meselem, bireyin zgrln yzylmz tehdit eden btn u uyuma-

basklarna kar korumaktr; hepimizin zerine, ama zellikle de kamunun gz nnde olanherhangi bir kimsenin zerine konulmu olan bu basklardan bir ianesi, bir kiiyi, sayesinde para ven kazand eyle-yani, teki insanlarn onu en ok kullanmak istedikleri eyle yaftalama basksdr.Bir kiiyi musluk tamircisi diye adlandrmak onun bir yanm betimlemektir, ama ayn zamanda onunbirok baka yann karanlkta brakmaktr. Ben bir yazarm; ve kendimi basl szcklerde ifadeetmekten baka zel bir tutukevi istemiyorum. Bu yzden bu kitabn balca kiisel gerekesi,romanc diye yaftalanan kafese girmeye niyetimin olmadn bildirmekti.

Bununla birlikte, insanlar rahatsz eden sadece kitap meselesi deildi. Tarzm da yaam zerinegrlerimi ortaya koyduum dogmatik biim de rahatsz etmiti. Ama bu da, bireysellii desteklemearzusundan kaynaklanyordu. Kendi inandm eyleri ak ak bildirerek sizi de kendi kendinizeinandnz eyleri ak ak bildirmeye zorlamay umuyorum. Gr birlii beklemiyorum. Bunuisteseydim ok farkl bir biim ve slupta yazardm ve haplarm her zamanki ekerli tabakaylasarardm. Ksacas, bir davay savunmuyorum.

Dnyamzda felsefenin filozoflara, toplumbilimin toplumbilimcilere ve lmn de llerebraklmas gerektii yolunda ok yaygn bir gr vardr. Sanrm bu, zamanmzn byksapknlklarndan -ve tiranlklarndan- biridir. Genel ilgi konusu olan meselelerde (yaamn anlam,iyi toplumun doas, insanlk durumunun snrlar gibi) yalnzca uzmann -ve yalnzca kendikonusunda- grlere sahip olma hakk olduu grn tmyle reddediyorum. zinsiz girenler davaedilecektir levhalar, bereket versin ki, krlk yrelerimizde gitgide ender grlr oldu; ama bunlarhl, edebiyat ve entelektel yaammzn yksek duvarl binalarnn evresinde manlar gibi

biliyorlar. Teknolojideki btn byk baarlarmza karn bizler, dar profesyonel alanlarmzndnda, zihinsel olarak imdiye dein varolmu en tembel ve en koyunsu kuaklardan bir tanesiyiz.Ancak bu kitabn bir baka amac da, iyimserliin on sekizinci yzyln ve kendinden honutluun daon dokuzuncu yzyln yakasn brakmamas gibi, honutsuzluun yzylmzn yakasnbrakmamasnn ana nedeninin, lam da en temel insani dou hakkmz gzden karmak olduunuortaya koymaktr: Yani, bizi ilgilendiren her ey zerinde kendi kendimize bir gr sahibi olmak.

stenmeyen sinyalleri okumama konusunda Nelson ile ayn yntemi kullanarak, kimi eletirmenlerbu kitapta ve iki romanmda-Koleksiyoncu ve Byc-benim bir gizli-faist olduum kantn dagrdler. Ben btn yetikinlik yaamm boyunca insann benimseyebilecei tek ussal politikretinin demokratik sosyalizm olduuna inandm. Ama benim hibir zaman inanmadm ey, u sonyirmi ylda popler olan trden yar-duygusal liberalizmdir; yani. derinden benimsenen inantan yada tepkiyi yok etmek iin dnlp tanlm giriimden ok avangard sosyal evrelerle ve sonmoda gazetelerle uyuan trden bir gr. Benzer biimde, sosyalizmin proletaryann tek mlkiyetiolduu ve sosyalist politikadaki balca sesin de her zaman rgtl emek gcnn sesi olmasgerektii trnden bir kuram iin harcanacak ok zamanm yok. Sosyalizmin ykseliini ok byklde sendika hareketine borluyuz; ama artk gbek ban kesmenin zamandr.

Bu kitaptaki balca tema-Koleksiyoncu'da da olduu gibi-benzer biimde yanl anlalmtr. zolarak bir Yunanl filozoftan, Herakleitostan gelmektedir. Herakleitos konusunda ok az eybiliyoruz, Yunan felsefesinin ihtiaml andan nce yaamtr, ve yaptndan btn geriye kalanounlukla karanlk fragmanlardan oluan birka sayfadr. nl bir kitaptaAk Toplum-ProfesrKari Popper, Herakleitos'a, modern totalitarizmin atas olduu iin (baka hibir ey iin olmasa bile,Platonu etkiledii iin), kar inandrc bir dava balatmtr. Herakleitos, insanl, ahlk veentelektel bir eliie (aristo, iyiler, doutan soylu olanlar deil-bu, daha sonraki bir anlamdr) ve birde dnmeyen, uyuan bir kitle/o/ polloi, ounluk, olarak ikiye blnm gryordu. Bylesibir ayrmn, efendi-rk, stn insan, aznlk ya da tek kii tarafndan ynetim, ve benzeri grlerkonusunda kuramlar ortaya atm daha sonraki btn u dnrlerin ellerinde neye dntninsan kolaylkla grebilir. Herakleitosun, tpk kendinden masum, yere braklm bir silah gibi,gericiler tarafndan kullanlm olduu yadsnamaz: Ama bana yle geliyor ki onun temel savbiyolojik bakmdan rtlemez.

nsann aba harcad her alanda baarlarn, ileriye atlan admlarn ounun bireylerden geldiiok aktr-ister bilim ya da sanat dahileri sz konusu olsun, isterse azizler, devrimciler ya da bakane derseniz . Ve, buna karlk, insanln byk kitlesinin byk lde zeki-ya da byk ldeahlkl, ya da sanatsal olarak byk lde yetenekli, ya da gerekte daha soylu insan etkinliklerininherhangi birisini yerine getirecek lde nitelikli olmadn bilmek iin, zek testlerinin kantlarnaihtiya duymayz. Elbette bundan hemen, insanln ak ak tanmlanm iki gruba blnebilecei,yetkin olan bir Aznlk ile horgrlesi bir ounluk olduu sonucuna varmak, budalacadr.Derecelemeler sonsuzdur; ve bu kitaptan baka hibir fikir edinmemi olsanz bile, umarm Aznlkile ounluk arasndaki ayna izgi bireyler arasndan deil, her bir bireyden gemelidirdediimde neyi sylemek islediimi anlarsnz. Ksacas hibirimiz tmyle kusursuz; ve hibirimiztmyle kusurlu deiliz.

te yandan, tarih-zellikle de yirminci yzylda-toplumun yaamn, srekli olarak, Aznlk ileounluk arasnda. Onlar ile Biz arasnda bir atma olarak grdn gstermektedir.Koleksiyoncudaki amacm bu atmann sonularnn bazlarn, bir mesel araclyla,zmlemeye girimekti. Kz karan Clegg, ktlk yapt; ama ben onun ktlnn byk lde,

belki de tmyle, kt bir eitimin, yaad kt evrenin, ksz kalmann sonucu olduunugstermeye altm; Yani, zerinde hibir kontrolnn olmad o etkenlerin sonucu. Ksacas,ounlukun gcl masumluunu temellendirmeye altm. Hapsettii kz. Miranda, kendi zerindeCleggden biraz daha kontrole sahipti: Varlkl anababaya, iyi eitim frsatna, soyundan aldyetenee ve zekya sahipti. Bu, onun kusursuz olduu anlamna gelmiyor. Tam tersine-birokniversite rencisi gibi, fikirlerinde kibirliydi, kendini beenmiti, liberal-hmanist bir snobdu.Ancak eer lmemi olsayd, daha iyi biri, insanln acilen ihtiya duyduu trden biri olabilirdi.

Cleggdeki edimsel ktlk Mirandadaki gizil iyilii altetti. Bununla, gelccei kara birktmserlikle grdm sylemek istemedim; deerli bir elite'in barbar srleriyle tehdit edildiinide. Sadece, biyolojik Aznlk ile biyolojik ounluk arasndaki bu hi gerei olmayan vahiatmaya gs germedike (bir yandan byk lde gereksiz haset ve te yandan da gereksizhorgr zerine temellenen bir atma); hepimiz de eit insan haklaryla domakla birlikte, eitdomadmz ve hibir zaman da domayacamz kabul etmedike; ounluk eitilip yanl birvarsayma dayanan aalk olmak duygusundan ve Aznlk eitilip e lde yanl bir varsaymadayanan biyolojik stnln bir varolu durumu olduu grnden kurtulmadka-oysa gerekte birsorumluluk durumudur-daha doru ve daha mutlu bir dnyaya hibir zaman varamayacaz.

Bu kitapta baka bir yerde, yaam kutuplar halinde grmenin nemini; bireylerin, uluslarn,fikirlerin g, enerji ve yakt alabilmek iin kartlarna, dmanlarna ve ztlarna, yzeyselgrnlerin dndrdnden ok daha baml olduunu ileri sryorum. Bu ayn zamandaAznlk ile ounluk, evrimsel olarak ayrcalkllar ve ayrcalkl olmayanlar arasndaki muhalefetiin de geerlidir. Bu sava dzenine sokulmu durumda, aka salksz olanlarn yansra, salklrnler vardr. Ama dnyamzda yanl olan tek bir szck zetleyecek olsa, bu kukusuz eitsizlikszcdr. Bakan Kennedyyi ldren, Lee Harvey Oswald deil eitsizlikti. Hibir zaman kontroledemeyeceimiz byk etken olan rastlant, yaam her zaman eitsizlikle kaplayacaktr. Ve insannkendisinin bu kt virs snrlamaya uramak yerine onu dnyamzda krce yaymaya devam etmesidelilik gibi gzkmektedir.

Bu, Koleksiyoncuda ve bu kitapta daha derinde yatan mesajd. Her ne olursa olsun, sanrm siz deonun faiste bir mesaj olmadn kabul edeceksiniz.

Bu yeni ngiliz basksna, onbir yl sonra sadece, daha ok gemie ynelik u notu eklemekistiyorum. Bu metne getirdiim eitli dzeltmelerin en bouna olan, kitabn zgn allbal'Fikirlerle Bir Otoportrenin karlmas oldu, nk bu ifade byk olaslkla kitabn olduu eyi, yada daha dorusu, gemite olduu eyi-nk izdii tablo imdi bana u anki varlmdan oldukauzak gzkyor-en iyi ekilde dile getiriyordu. Duygu ve grlerimin o kadar deimi olmasndandeil bu; ama hi kuku yok ki grlerimi imdi byle, bu denli dobra dobra ve koulsuzca dilegetirmezdim.

Oxfordda daha bir lisans rencisiyken giritiim ilk yaz, bylesi dncelerin not defterlerinekaydedilmesi oldu, ve renimini grdm dilin ve dersin etkisi. Franszca ve edebiyat, hikukusuz can skc biimde belirgin. Sanrm Franszca renimi gren ou Anglo-Sakson renci(eer bir gn kendi dillerinde yazmay dnyorlarsa) Franszlara zg aklkla, belirginlikle vedaha zel olarak da bunun Pascal, La Rochefoucauld ve Chamforl gibi yazarlarca ortaya konanbiimiyle tehlikeli bir gnl ilikisine girmek zorunda kalyor. Her zaman en ok sevdiim-hattarenciyken bile-bir Fransz filozofunun ruhunun bu kitaba ne denli az szabilmi olduunu grmektenbeni alkoymu olabilen ey, sadece kendi krlm ya da ngilizce'nin gzle grlr biimde uygunolmad trden bir retorie duyulan delicesine hayranlktr. Montaigne'i ustam olarak alm olsaydm

ok daha iyi yapardm; o, Avrupa dnce tarihinde profesyonellerin yannda ayakta kalabilen tekamatrdr.

Bu yzden, 1968in gzden geirilmi versiyonunun yeniden basm olan bu baskda daha fazla birdzeltme yapmadm, ve dnyann 1950lerde-metnin byk bir blm bu dnemde yazlmtr-genbir ngilize nasl grndn gstermesi dnda ona daha fazla sahip kacak deilim. Onu yazmolmaktan tr memmunluum sryorsa, bunun nedeni esas olarak, imdi bylesi bir giriimekalkmann bile beni ok artacadr. Hem Douda hem de Batda aresi bulunur kusurlara,byk adaletsizlii ve eitsizlii hogrmeyi srdrerek girdiimiz korkutucu risklere olankrlmz artyor; yzylmz, on sekizinci yzylda olduu gibi, byk bir hesaplamaya dorugidiyor, ve I989a, 1984den daha byk bir felaket nseziyle baksak iyi ederiz. Ne yazk ki,komnist ya da kapitalist, u anki ancien regimeIerimizde, beni burada sylenenlerin oundanutandracak, rktc derecede az ey var.

1979GiriBalamak zere olduunuz kitap notlar biiminde yazld. Kendi tembelliimden deil, her trl

retorii, slup araclyla her trl iknay ortadan kaldrma giriimi. Notlarn ou dogmatik grifadeleri; ve burada, benzer biimde, niyetim inandrmaya zorlamak deil, tersine, yapay yollarla hertrl ikna olasln saf d etmek. Fikirlerimin, salt ho bir biimde sunulduktan iin beenilmesiniistemiyorum; fikir olarak beenilmesini istiyorum.

Bir diyalog deil bu, ama bir diyalogun yalnzca bir yan. Ben bildiriyorum; siz. arzu ederseniz,rtrsnz.

Sylediklerimin bazlar kurgulamann ve genellemenin her zamanki kusurunu tayor; hibir kantyok. Var olan kant sizin uyumanzda yatyor; kar kanl ise, uyumamanzda. Birok modern filozofdorulanmayan ifadelerin bilimsel olarak anlamsz olduklarn ileri srecek; ama ben felsefeninyalnzca bir bilim olduunu ya da olacan kabul edemem.

Ben nce bir airim; ve sonra bir bilim adam. Bu, yaamyksel bir gerek, bir erdem deil.nsann lemel akl salna inanyorum ve bundan sonra okuyacaklarnz bu inancn birer

anmsatcs.I. EVRENSEL DURUMNeredeyiz? Bu durum nedir? Bir efendisi var mdr?Zaman iinde madde bize, hayatta kalarak kazandmz hakla, iki kart ilke tarafndan ynetilirmi

gibi gzkr: Yasa, ya da rgtleyici ilke ve Kaos, ya da datc ilke. Bu ikisi, bizim iin birisiayrc ve ina edici, tekisi ise ykc ve zarara yol ac bu iki ilke, sonsuz atma iindedirler. Buatma varolutur.

Varolan her ey, varolarak ve varolan tek ey olmayarak, bireysellie sahiptir.Bilinen evren, kurucu elerinde ve yasalarnda tek biimlidir. Ondaki her eyin ya da her bir

bireysel eyin, zaman iinde bir lm ve bir doumu vardr. Bu doum ve bu lm bireyselliinalametleridir.

Maddenin biimleri sonludur, ama madde sonsuzdur. Biim bir lm hkmdr, madde ncesizsonrasz yaamdr.

Bireysellik hem acnn duyumu hem de haz duygusu iin gereklidir. Aclarn ve hazlarn her ikisi de

btnn tek bir amacna hizmet ederler: Maddenin srgitmesi. Btn aclar ve hazlar ksmenolduklar gibidirler, nk paylalmazlar; ve nk, bir bireyin ilevleri olduklarndan, sona ererler.

Yasa ve Kaos, varolua egemen olan iki sre, bireye e lde kaytszdr. Kaos iin. Yasa tahripedicidir; Yasa iin, Kaos. Bireyi e lde yaratrlar, ona sz geirirler ve onu yok ederler.

Bir btn olarak, hibir ey adaletten uzak deildir. u ya da bu bireye, talihsiz gelebilir.Btnci*, herhangi tekil bir eye ilgi gsteren hibir g ya da tanr olamaz, ama btnle ilgilenen

bir g olabilir.Btnn hi gzdesi yoktur.DENZ KAZASI VE SALSal zerindeki insanlk. Sonsuz okyanus zerindeki sal. u anki honutsuzluundan, gemite

mutluyken feci bir deniz kazas olduu sonucunu karyor insan; bir altn a, bir Cennet Bahesi.Ayn zamanda ilerde bir yerde vaat edilmi bir toprak, atmasz bir toprak olduu sonucunukaryor. Bu arada, sefil bir halde en passage" bulunuyor; bu mit, dinsel inantan daha derindeyatyor.

Salda yedi kii var. Yaamdaki iyi eylerin strab uzatmaktan baka bir ie yaramayanaldatmacalar olduunu dnen ktmser; dsturu Carpe diem gnn gn et- olan ve saln en iyiblmn kendine ayrmak iin elinden geleni yapan benmerkezci; vaat edilmi topra grebilmekiin hep dikkatle ufku tarayan iyimser; yolculuun seyir defterini tutmak ve denizin, saln ve tekikazazede arkadalarn durumunu kaydedecek yeterli eyler bulan gzlemci; kendisini yadsma vebakalarna yardm etme ihtiyacn karlamak iin kendi gerekesini bulan zgecil; denize atlayp hereye son vermeye, kar kmaktan baka hibir eye inanmayan Stoac; ve son olarak, ocuk;bazlarnn mkemmel bir ses perdesiyle domalar gibi, mkemmel bir cehaletle domu olan ocuk-sonunda her

(Fr.) Gei halinde, (.n) eyin aklanacana, kbusun sona erip yeil kynn grneceineinanan, acnacak derecede her yerde karmza kan ocuk.

Ama hi deniz kazas olmad; hi vaat edilmi toprak olmayacak. ayet ideal bir vaat edilmitoprak, bir Kenan ili, olmu olsayd, insanlar iin oturulmaz olurdu.

nsan bir fail araycsdr. Kr bir rzgrn iindeki bu olu iin, bir saln zerindeki bu olu iinbir fail ararz; gizemli gc, neden olan, tanry, varln ve yokluun gizemli maskesinin ardndakiyz ararz. Bazlar kendi iyi tabiatlarndan etkin bir tanr yaparlar; iyi yrekli bir baba, nazik biranne, bilge bir erkek karde, sevimli bir kz karde. Bazlar zniteliklerden etkin bir tanr yaparlar:merhamet, ilgi ve adalet gibi arzu edilir insani znitelikler. Bazlar kendi kt tabiatlarndan etkinbir tanr yaparlar; sadist derecede zalim ya da son derece abes bir tanr; gizlenen bir tanr;savunmasz bireyin karanllc smrgeni; Tekvin 3:16-17'nin zehirli tiran.

Bu trler arasnda, yani etkin bir iyi tanrya gnlden inananlarla etkin bir kt tanrya gnldeninananlar arasnda, byk ounluk Pangloss ile Eyb arasnda kalan bir koyun srs gibi yerdeitirip dalgalanr. Bo bir imgeye iten olmayan sayg gsterisinde bulunurlar; ya da hibir eyeinanmazlar. Bu yzylda Eybe doru srklenmilerdir. Eer etkin iyi bir tanr varsa, 1914den beriok dk cretler demiti.

Ancak insan yaamak iin bir neden grdke, baka bir neden de gizemli kaynaktan fkrr. Byleolmas gerekir, nk o varolmay srdrr. Bu aklanamaz su slnde kalma yetenei onu rahatszeder. O varolur, ama suistimal edilir.

nsan srekli bir eksikliktir, sonsuz bir yoksunluktur, bireysel eylere grnte sonsuz birkaytszlk iinde bulunan grnte sonsuz bir okyanusta srklenmektedir. Belli belirsiz, bakasallarn bana gelen felaketleri grr, onun iin stlerinde baka insanlar olup olmadnsaptayamayaca kadar uzak sallar, ama stlerinde baka insanlar olmadn varsayabilecei kadarda ok sayda ve zde sallar.

Hayatta kalmay baarm, ancak her zaman hayatta kalmas kesin olmayan bir dnyada yaar. Olanher ey hayatta kalmtr, ama hayatla kalmayabilirdi de. Her dnya bir Nuhun gemisidir ve herzaman yle olacaktr.

Salnn, dnyasnn, zellikle kayrlp himaye edildiini ileri sren eski mit imdi glngzkmektedir. nsan ok uzak sper novalardan gelen mesaj grm ve anlamtr; gnein gitgidebyyp sndn ve dnyasnn bir gn bir alevler okyanusunda beyaz-scak bir top olacan bilir;ve gnein hidrojen bombasnn daha nce lm bir gezegeni tamamen yakp kavuracan bilir.Bekleyen ve kullanlmaya amade baka hidrojen bombalar vardr. nndeki manzara ieriye vedarya doru dehet vericidir.

Ancak insanlk, insanlk iin tm olanakl durumlarn en iyisinde bulunmaktadr. Sizin iin ya dabenim iin, u ya da bu birey iin; u ya da bu a iin; u ya da bu dnya iin en iyi olmayabilir.

Bizim iin olas en iyi durumdur, nk sonlu rastlantnn sonsuz bir durumudur: yani, temel ilkesiher zaman rastlant olacaktr, ama snrlar iinde bir rastlant. Snrsz bir rastlant Fiziksel yasalarolmayan bir evren olurdu: Yani, srekli ve mutlak bir kaos.

stencini aa vuran, bizi duyan, dualarmza yant veren, gnl alc olan, basit insanlarn hayaletmekten holandklar trden bir tanr arzu edilir bir tanr olurdu: Bylesi bir tanr btnrastlantmz, btn amacmz ve btn mutluluumuzu ortadan kaldrrd.

Rastlant bizi rastlant iinde yaamaya koullamtr. Btn hazlarmz ona baldr. Bir hazzayarlayp onu merakla beklesem de, ondan aldm nihai zevk gene de bir rastlant meselesidir.Zamann getii her yerde, rastlant vardr. Bir sonraki sayfay evirmeden lebilirsiniz.

Ben varm, ben var deildim, var olmayabilirdim, var olmayabilirim, var olmayacamdr.Anlama, amaca ve hazza sahip olabilmemiz iin, iindeki her bireysel eye kaytsz olan bir btn

iinde yaamamz zorunlu olmutur, olmaktadr ve her zaman olacaktr; bu btnn kaytszlnnkesin biimi yledir ki varoluun sresi ve her bir bireysel eyin varoluu esnasndaki talih temelolarak, ama ayn zamanda koulsuz olmamak zere rastlantsaldr.

Istrap, lm, felaket, talihsizlik, trajedi dediimiz eye zgrln bedeli demeliyiz. Bu straplzgrle tek seenek strap ekmeyen bir zgrlkszlktr.

TANRI OYUNUBir tanr olduunuzu hayal edin ve bir evrenin yasalarn koyun. te o zaman kendinizi Tanrsal

Amazda bulursunuz: yi yneticiler herkesi eit biimde ve adilne ynetmelidir. Ancak hibirynetim edimi, biri dnda, btn farkl durumlarnda, herkes iin adil olamaz.

Tanrsal zm, ynetilenlerin ynetildik diyemeyecei bir anlamda ynetmeden ynetmektir; yani,iinde, ynetilenlerin kendilerini ynetmek zorunda olduklar bir durum oluturmaktr.

Eer bir yaratc olmu olsayd, ikinci edimi ortadan kaybolmak olurdu.Masann zerine zarlar koyun ve oday terk edin; ancak oyunculara odada hi bulunmam

olduunuz olanakl gzksn.

yi insan ve bylelikle de iyi evrensel yetime, sabit snrlar iinde, gelime zgrl ya darastlant verir.

Btn, firavunvari bir kozmos; piramitlere, bir araya toplanmalara, klelere duyulan kr birsaplant deildir. Bizim piramidimizin tepe noktas yoktur; bir piramit deildir o. Bizler doruu hibirzaman gremeyecek olan kleler deiliz, nk hibir doruk yoktur. Yaam yz yl sonra imdiolduundan daha az kusurlu olabilir; ama ondan yz y! sonra daha da az kusurlu olacaktr.Mkemmelleebilme anlamszdr, nk sonsuz srece nerede girersek girelim bir eit nostaljiylegelecei bekleriz ve daha iyi bir a hayal ederiz. Mkemmelleebilme ayn zamanda ktdr, nkmkemmeliin bir son dura imdinin bir kanserini dourur. Mkemmelleebilinirciler iin, yarnkimkemmel sonlar bugnk ok mkemmel olmayan aralar hakl klar.

Hilie doru ina ederiz; srekli ina ederiz.Evrenimiz olas en iyi evrendir, nk hibir Vaat Edilmi Toprak ieremez; btn hayal

ettiklerimize sahip olabileceimiz hibir nokta yoktur. Biz istemek zere tasanmlanmzdr: steyecekhibir ey olmazsa, rzgrsz bir dnyadaki rzgr deirmenleri gibi oluruz.

Emily Dickinson yle der: Eer yaz bir nkabul olsayd, karn ne bys olurdu?Olas en iyi durumdayzdr, nk yzeyin altndaki her yeri bilmiyoruz; niin olduunu hibir

zaman bilmeyeceiz; yarn hibir zaman bilmeyeceiz; bir tanry ya da bir tanrnn olup olmadmhibir zaman bilmeyeceiz; kendimizi bile hibir zaman bilmeyeceiz. Dnyamzn evresindeki bugizemli duvar ve ona ilikin algmz bizi hayal krklna uratmak iin deil, bizi yeniden imdiye,yaama, u anki varoluumuza yneltmek iin oradadr.

SONLULUK VE SONSUZLUKKozmos, sonsuz bir ate, atomlar, biimler, arpmalar, ekimler, sporlar, deiimler, uzay-zaman

sreklilii iinde olup biten her eyin oalmasdr; Yasa, Kaosa kar ancak byle varolabilir, veKaos, Yasaya kar ancak byle varolabilir.

Sadece sonsuz ekilde oalan bir kozmosta hem dzen hem de dzensizlik sonsuza kadar bir aradavarolabilir; amal tek kozmos sonsuza kadar oalan kozmos olmaldr. Bu yzden yaratlmamtr,ama her zaman vardr.

Sonlu bir yaratm anlalmaz bir eydir. Eer bir yaratc kendine yeterli olmasayd, hem bununbilincinde olup hibir ey yapmad bir zaman, hem de bu yetersizliine bir are bulduu bir zamanvarsaymak sama olurdu. Hangisine inanmak daha kolaydr? Her zaman bir ey olduuna m yoksa birzamanlar hibir ey olmadna m?

Hristiyanlk yaratmn bir balangc, ortas ve sonu olduunu syler. Yunanllar yaratmnzamansz bir sre olduunu ileri sryorlard. Her ikisi de dorudur. Yaratlan her eyin vedolaysyla bireysel olan her eyin bir balangc ve bir sonu vardr; ama hibir evrensel balang veson yoktur.

Evrenimiz kendi zerine kebilir, krmz k maviye dnebilir. Btn evrenler; yldzlararasndaki serin uzamlarda byyen ve sonra da sonbaharda solan insanln ieksiz bitkilere zgreme organlaryla, genileyen ve bzlen bir kalp gibi olabilirler. Ya da ncesiz sonraszgenileyebilirler.

Bir anka kuu sonsuzluu; ya da sonsuz bir genileme. Hangisi olursa olsun, astrofizikiler imdiHerakleitosun tahmin ettii eyi biliyorlar: Gneler snarak sonunda kendi gezegenler sistemini yokederler. Pencereden darya bakn: Grdnz her ey ate ile ate arasndaki gei halinde donmu

atetir. Kentler, denklemler, sevgililer, manzaralar: Hepsi de hidrojen kazanna doru koturuyorlar.Kendi evrenimiz iin kesin bir olu noktas saptayabilsek bile, gzlem gcmzn snrlarnn

tesinde yer alabilen ya da alamayan eylerin oluunu saptayamayz. Bilimde sanki u anki bilgialanmzn tesinde yer alan eyler yokmu gibi davranmak uygundur; ancak mantksal anslar eildzeydedir, ve pratik olaslklarn hepsi de benim tarafmdadr.

Kendi varolmasnda her ey biricik olsa da, trnde hibir ey biricik deildir, bir kozmos bile.Eer bir kozmos sonsuzsa, sonu yoktur. Eer sonu yoksa, hizmet ettii bir hedef olamaz. Onun tek

hedefi aralarnda yatmaldr. Varolmak iin varolur o.Btn bilinli varlklarn eit neme sahip olmasna yalnzca bir sre olanak verir: Sonsuz bir

sre. Evrimin yneldii herhangi bir hedef olsayd, o zaman siz ve ben bir firavunun kleleri, birpiramit iisi olurduk. Ama hibir hedef yoksa, ve yalnzca sonsuz bir evrende hibir hedef olamazsa,o zaman hangi dnyadan ya da adan gelirseniz gelin, siz ve ben eitizdir. Her ikimiz iin de eimayndr ve ayn lde ne ve geriye uzanr. Btnn sonsuz olduunun byk kantdr bu. Biitnhibir zaman yaratlmamtr ve hibir zaman son bulmayacaktr, bu yzden ondaki her ey eitolabilir.

'TANRI'Szc allagelmi anlamlarndan ayrabilmek; btn insani armlarndan artabilmek iin

trnak iine alyorum.Tanr bir durumdur. Bir g, ya da bir varlk, yahul bir etki deil. Eril bir o ya da diil bir o

deil, cinsiyeti olmayan bir odur. Mevcudiyet ya da mevcudiyet-olmay deil, iinde hemmevcudiyetin hem de mevcudiyet-olmaytn bulunabilecei durumdur.

nsanlar olmayan eyin olan eyi etkileyebileceini anlayamadklar iin, Tanrnn olduunu veeylediini ileri srerler. Bizim Tanry ve onun hikmetlerini bilmeyiimiz her zaman sonsuzkalacaktr. Tanr nedir? diye sormak Sonsuzluk ne zaman balar ve biter? diye sormak kadar botur.

Varolu nihai ya da gizil olarak bilinebilirdir; Tanr sonsuz lde bilinemezdir. reniprenebileceimiz en ok ey, varoluun niin olduu gibi olduu; srp gidebilmek iin niinbylesi yasalar ve bylesi eleri gerektirdiidir. Niin olduunu nihai olarak hibir zamanrenemeyeceiz.

Aziz Augustinus yle der: Biz Tanr ntn sadece ne olmadn biliriz. Varolu bireyseldir,yleyse Tanr bireysel deildir. Varolu deiir, yleyse Tanr deimez. Varoluun araya girmegc vardr, yleyse Tanrnm yoktur. Varolu sonludur, yleyse Tanr deildir. Ama Tanr heryerde mevcuttur, nk varolan (ve bu yzden bireysel olan) her ey deildir.

Tanr var deildir; ancak onun var-olmay evrensel olarak mevcuttur ve evrensel olarak etkir.Maddi organizmalar iin anlaml olan herhangi bir biimde var olamaz o; ama bu, bu durumunbylesi organizmalar iin anlamsz olmas demek deildir. Szgelimi, kavga eden iki adam grr,ama mdahale etmezseniz (her ne kadar edebilecek durumda olsanz da), o zaman gerekte mdahaleetmeyerek mdahale etmi olursunuz; ve 'Tanr iin de ayn ey sz konusudur.

Btn, ikin olarak, iinde ilkelerin ve olaylarn her ey olduu ve bireysel eyin hibir eyolmad bir durumdur. Bylelikle bireysel eye tmyle kaytsz olduu iin, Tanr btnle tam birduygudalk iinde olmaldr. Ama o duygudaln varolmayarak ve tmel bilinemezliiyle ifadeeder. O wu wei ve wu ming'dir, eylemsiz ve adszdr.

Tao Te Ching yle der:LXVll. Eer herhangi bir eye benzeseydi imdi oktan anlamsz olurdu.LVII. Bilge, ben hibir ey yapmyorum ve insanlar kendiliklerinden deiiyorlar. Ben

kmltszl yeliyorum ve insanlar kendilerini dzeltiyorlar. Ben mdahale etmiyorum veinsanlar kendi kendilerine refaha kavuuyorlar, der.

LI. Yiizbinlerce kiiye yaam verir, ancak hibir mlkiyet iddiasnda bulunmaz; kazanlarsalar, ancak hi teekkr istemez; gz kulak olur, ancak hibir otorite uygulamaz.

X. Eyleme bavurmakszn insanlar sevebilir ve devleti ynetebilir misin?Eer bireysel ey ac ekerse bu, btn ac ekmesin diyedir. Bu sadece iinde rastlantnn,

zamann ve deikenliin temel zellikler olduu bireysellemi madde dnyasnda olabilir.Sonsuzluk kavram sonsuzluun amac dndaki her amac dlar. Eer mutluluk duyumlar

edinebiliyorsak, mutluluu yaayan insan varlklar biimindeki maddenin sonsuzluun amacnahizmet etmesinden tr byle oluyordur, bu da sonsuzluun srdrlmesidir. nk varolmaktanmutluluk duymak varolmay srdrmeyi istemektir.

Eer btnn amac kendini sadece srdrmekse, evrimin, nedenselliin, karmak fizikselyasalarn gereklilii nedir? Haz bilincini bir yana brakalm, haz deneyimini ortaya atmak niye?Varolu niye ncesiz sonrasz bir boluk iindeki ncesiz sonrasz bir ta ya da sonsuz bir duraanatomlar bulutu olmasn ki? Bunun yant insana her zaman basit grnmtr. Tanrlar marifetlerinehayran olunmasn arzu ederler; ereflerine arap sunulmasn isterler, ilahiler ve kurban isterler.Ancak bu, iinde biz insanlarn Aznlk ve yaratmn geriye kalan btn daha alt blmlerininounluk olduu, insan-biimci evrenin eski ve tehlikeli bir sapknldr. Byle bir evrende oketkin bir tanry benimsememiz gerekir; ve ok fazla bizim tarafmzda olan bir tanry, btnnkomutasn elinde tutan, kuku uyandracak kadar nyargl bir figr.

O zaman madde ne diye varolsun ki? Eer sonsuzluun tek amac sonsuzluksa, tek bir hidrojenatomunun bir fazlalk olarak grnmesi gerekir. Ancak sonsuzluk sadece zamann sonsuzluu olamaz.Zaman kendinde, mutlak biimde, varolmaz; her zaman bir gzlemciye ya da bir nesneye grelidir.Saatim yoksa Zaman bilmiyorum," derim. Madde olmakszn zamann kendisi bilinmezdir; vesonsuzluk varolmaz.

Zaman, maddenin bir ilevidir; ve madde bu yzden sonsuzluu gerek klan saattir. Son derccezel insani bak amzdan maddenin biimindeki baz deiiklikler-antropoid beyin hacmindekisrama, zbilincin ortaya k, aletlerin, dilin kefi gibi-bize ynelik iyiliki bir evrensel niyetinyanlmaz kantdrlar. Ancak btn bunlar, varsaymsal bir d gzlemciye, zamann madde zerindekietkilerinin basit bir sonucu olarak grnebilir. O bunlar ilerleme olarak grmezdi-maddenin bugnkkarmakl gerekten de bir gerileme, bir geriye gitme, gereksiz bir ssleme olarak grnebilir-tersine, sre olarak grrd.

Kendi trmz adna sahip ktmz btn zel ayrcalklar, apkamzdaki btn tyler, bu dgzlemciye ilkel bir efin egzotik tren ssleri kadar sama grnebilir; bunlar bir arazi lmcsiin bahemdeki ieklerden daha nemli deildir. ieklerim benim iin ok ey ifade edebilirler;ancak evrimin amacnn onlar bana vermek olduunu ileri sremem.

Evrimsel ilerleme adn verdiimiz ey kendimizden baka bir ey iin deildir. Evrim terimininkendisi, bir eyden yola karak gelimeyi varsaymasyla, yanltcdr. Bizler, gzlemleme ediminin takendisiyle gzlemlenen taneciin doasn bozan, parack fiziindeki bir gzlemci gibiyizdir.

Srecin onu oluturan bireysel nesnelere bu kaytszl, bir kii deil bir durum olan, mdahaleetmeyen bu Tanr, sonsuzluun srdrlmesine duyulan bu kr saplant-btn bunlar insandnyamz hogrlemeyecek lde plak brakyor grnebilir. Ancak burada bile bir evrenselduygudaln kant ortaya karlabilir. Nasl olur da gremeyiz? Bizim varolduumuz anlamdavarolmayarak, mdahale etmeyerek, Tanr bize, Homo sapiensin, maddenin baka herhangi birbiimi gibi, zorunluluu olmadnn, tersine olumsal olduunun bir uyarsdr. Eer dnyamz ortadankalkarsa, ve onunla birlikte hepimiz, btn ac ekmeyecektir. kretmenin olaylarn gidiinietkileyebileceini; olmasn istediimiz eylere ynelik bu insani tasarmlarmzn sre iinde bizimlehimize araya girebileceini varsaymak, en uzak atalarmzdan miras aldmz bir delilik, biryanlsamadr.

Bizi kendimizden baka hi kimse kurtarmayacaktr; Tanrya duyulan duygudaln nihai kantda bizim eylem biimlerimizi semekte zgr olduumuz-ya da aba gstererek olabileceimiz-vebylelikle de en azndan srecin bireye genel kaytszlnn dmanca sonularnn bazlarylasavaabileceimiz gereinde yatmaktadr.

sten zgrl en yce insani iyidir; hem bu zgrle hem de mdahale eden tanrsalla sahipolmak olanakszdr. B izler, maddenin bir biimi olduumuz iin, olumsalzdr; ve bu mthiolumsallk zgrlmze olanak verir.

GZEMSonu olarak niin varolduumuzu; niin herhangi bir eyin varolduunu, ya da olmas gerektiini

hibir zaman bilemeyeceiz. Btn bilimimiz, btn sanatmz, maddenin btn engin yaps,temellerini bu anlamszlktan alyor, onun hakknda ileri srebilece-

Aristos imiz biricik varsaymlar onun maddenin sregiden varoluu iin hem zorunlu hem deduyguda olduudur.

Bir efendinin bizi ynetmesini istiyoruz, ama efendimiz yok. Hep nedensel ve hiyerarik bir tarzdadnyoruz. Sre ve Tanr bir arada-sonsuzdurlar. Bizim sonluluumuz onlar ya da onlarnnedensizliini anlayamaz.

Tanrya neden olduu ey neden olur; Tanr zorunlu kld, bizim anlayamadmz eytarafndan zorunlu klnr.

Son zmlemede, burada niin yaamamz gerektiini bilmediimiz iin yaamay srdryoruz.Bilmeyi ya da rastlant, insan iin su kadar yaamsaldr.

Varolan herhangi bir nesnenin varolmayn hayal edebiliriz. Onun gerekten varolduuna ilikininancmz ksmen onun pekl varolmayabilecei gereiyle salanr. eklin, ktlenin ardnda herzaman yokluk, varolmayn hayaleti durur.

Nasl atom pozitif ve negatif taneciklerden oluursa, ayn ekilde her bir ey de kendi varoluu vevarolmayndan oluur. Tanr her eyde ve her an bulunmayarak byle mevcut olur. O, kara zdr,gizemdir, en basit nesnelerin bile varolmayan-varldr.

Erigena yle der: Tanr ncesiz sonrasz olarak ksmen kendini bilmez. Eer kendine ait hereyi bilseydi, kendini tanmlayabilirdi. Eer kendini tanmlayabilseydi, sonlu olurdu. Ama kendihakknda btn bildii yaratm olduu eylerdir. Yaratlan onun bilgisidir, gizil olan onungizemidir: Ondaki ve onun iin gizemli.

Btn bunlar eit lde insan iin de geerlidir.

Tanrnn olaan yaamda her yerde ve her an yokluu, bu varolmay, gizem, hesaplanamazgizillik duygusudur; kendinde ey ile bizim ona ilikin algmz arasnda dolanan bu sonsuz kuku;iinde ve sayesinde btn teki boyutlarn varolduu bu boyut. Bir deseni ieren ak kt; bir binayieren uzam; bir sonat ieren sessizlik; bir duyumun ya da nesnenin sonsuza dein srp gitmesiniengelleyen zaman geii; btn bunlar Tanrdr.

Gizem ya da bilmeyi, enerjidir. Bir gizem aklanr aklanmaz bir enerji kayna olmaktan kar.Eer derinlemesine bir sorgulamaya giriirsek, yantlarn, ayet yant verilebilirse, insanldrebilecei bir nokta bagstenr. Nehre set ekmek isteyebiliriz; ancak kaynaa kendimizitehlikeye atarak set ekeriz. Gerekte, Tanr bilinemez olduu iin, temel varolusal gizeminkaynana set ekemeyiz. Tanr, btn sorularn ve sorgulamann enerjisidir; ve ayn zamanda btneylemlerin ve isteme edimlerinin nihai kayna.

Kendimi bir tanrtanmaz olarak grmyorum, ancak bu Tanr kavram ve zorunlu efendisizliimizbtn toplumsal meselelerde sanki tanrtanmazmm gibi davranmaya zorluyor beni.

Dinlere kar ne kadar sempati duyarsam duyaym, onlarn baz mensuplarna ne hayranlm olursaolsun, onlarda ne kadar tarihsel ya da biyolojik zorunluluk, ne kadar metaforik hakikat grrsemgreyim, onlar gerekliin inanlr aklamalar olarak kabul edemem; onlar benim pozitif insaniniteliklere ve tanrsallklarndaki mdahaleci glere inancm gerektirdikleri lde benim iininanlmazlardr.

Rastlant ve sonsuzluk iinde yayorum. Kozmos evremde uzanyor, st ste galaksi ayrlar, artarda kara uzamlar, yldz bozkrlar, okyanusvari karanlk ve k. inde hibir sorumluluk sahibitanr, hibir zel ilgi ya da zel merhamet yok. Ancak her yerde, yaayan bir denge, ykselip alalanbir gerilim, devasa ama gizemli bir yalnlk, sonsuz bir k soluyuu gryorum. Ve varolmann,rastlant iinde yaamam gerektiini, ama btnn rastlant iinde olmadn anlamak olduunukavryorum. Bunu grmek ve bilmek bilinli olmaktr; kabul etmek insan olmaktr.

II. NSAN HONUTSUZLUKLARBunun insanlk iin olas btn dnyalarn en iyisi olmadn niin dnyoruz? inde niin

mutsuzuz?Bunun sonucu byk honutsuzluklar oluyor. Ben bu honutsuzluklarn hepsinin de mutluluumuz

iin birincil nemde olduunu, nk onlarn mutluluun yeerdii topra saladklarnsavunuyorum.

LMlmden iki nedenden tr nefret ediyoruz. Yaam vaktinden nce sona erdiriyor; ve onun

tesinde ne yattn bilmiyoruz.Eitim alm insanln ok byk bir ounluu gnmzde lmden sonra bir yaamn

olduundan kukulu. uras ak ki, tek bilimsel tutum bilinemezciliin tutumudur: Bilmiyoruz, okadar. Bahis Durumu iindeyiz.

Bahis Durumu, gelecekteki bir olay hakknda kesinlie sahip olamayacamz; ancak bu olayndoasna ilikin bir karara varmamzn yaamsal olduu bir durumdur. Bu durum karmza bir atyarnn balangcnda, kazanann adn bilmek istediimizde ortaya ~ kar. En kt olaslkla onukumar oynar gibi tahmin etme durumuna ve en iyi olaslkla da, gemiteki kantlardan, padokunkoullarndan ve teki btn koullardan yola karak zekice bir tahmin yapma durumuna deriz.ou ciddi kumarbaz ikinci yntemin karlarna daha ok yaradn bilirler; ve lmden sonra

baka bir yaamn varlyla btnsel bir yok olma arasndaki yar zerinde bahse girmekistediimizde de kullanmamz gereken bu yntemdir. ki atmz, ama elbette seeneimiz vardr,nk bahse girmemenin en iyisi olduunu-yani, bilinemezci kalmay savunabiliriz.

Bahis temasyla ilk kez bu analojiyi kurmu olan Pascal iin, yant akt: nsan btn parasnlmden sonra dllendirici bir yaamn varolduunu savunan Hristiyan inanc zerine oynamalyd.Eer bu inan doru deilse, diye akl yrtyordu Pascal, o zaman

insan sadcce koyduundan baka hibir eyi yitirmemi olur. Eer doruysa, her eyi kazanr.mdi Pascalin ada bir tanrtanmaz bile, ounluun uygun bir biimde cehennem ateine

inand adil olmayan bir toplumda, yanl ya da doru, bu lmden sonra yaam fikrini savunmaktansadece iyi bir sonu kabilecei grn benimseyebilirdi. Ancak gnmzde cehennem ateikavram, insanlarn geri kalan ksm yle dursun tanrbilimciler tarafndan bile bir tarafabraklmtr. Cehennem sadece, herkesin e lde onun varolduuna inananlarn olduu birdnyada; iindeki her erkee ve kadna btnsel bir isten zgrl-ve dolaysyla da btnsel birbiyografi ve biyolojik benzerlik-olanan tanyan bir dnyada olabilir. nsann davranlarnda dsalkoullarca ne lde belirlendii zerinde hl gr ayrlklarmz olabilir, ancak onun byklde byle belirlenmi olduu rtlemez.

Eitsizlik insan srekli olarak zalimce ezdii iin lmden sonra yaam fikri insann aklndan hikmamtr. Bu fikir sadece yoksullara. hastalara, tarihin talihsiz madurlarna ekici gelmemitir;btn drst insanlarn adalet duygularna da hitap etmitir. Ve ayn zamanda ou kez de, toplumdaeit olmayan bir status quo srdrme fikri onlar isyan ettirdii iin byle olmutur. Bu inan, biryerde, hepimizin kendi liyakatimize gre dllendirilecei mutlak bir adalet sistemi ve mutlak biryarg gn olduunu ileri srer.

Ancak insanln gerek zlemi lmden sonra bir yaam deildir; burada ve imdi lmden sonrabir yaam gereksiz klacak bir adaletin kurulmasdr. Bu mit, varolusal gerekliin hayal krklklariin telafi edici bir fantezi, psikolojik bir emniyet subabyd.

Dnyamzda adalet kuracak olan biz kendimiziz; ve lmden sonra bir yaam inancnn yavayava kaybolmasna olanak tandka, ama te yandan dnyamzn grnen eitsizliklerini dzeltmekiin hl ok az ey yaptka, o zaman daha fazla tehlikeye gireriz.

Dnyamzn kt tasarlanm bir motoru var. Bu mitin yaktn kullanarak yzyllardr ok snmad.Ancak imdi yakt dzeyi hayra alamet olmayacak lde aa dyor. Bu nedenle, bilinemezcikalmak yeterli deil. teki ata oynamalyz: Bir yaammz var ve o, beden kadar bilincin de tmelbir yok olmasyla sona eriyor.

nemli olan gelecek dnyada bizim kiisel olarak lanetlenmemiz ya da kurtuluumuz deildir,varolan dnyadaki trdelerimizin lanetlenii ya da kurtuluudur.

lmden nefret ediimizin ikinci nedeni neredeyse her zaman ok abuk gelmesi. Sonsuza deinyaam olsak daha mutlu olurduk gibisinden, lmden sonra bir yaamn arzulanabiiirliiyanlsamasna benzer bir yanlsamann iindeyiz. Hayvani arzular her zaman onlar tatmin eden eyinuzamasna yneliktir. Daha ikiyz yl nce krk yana erimi olan bir kimse ortalama mr amoluyordu; ve belki ikiyz yl sonra yz yana erimi olanlar bugnn yetmilikleri kadar olaanolacak. Ama yine de daha uzun bir yaam iddetle arzulayacaklar.

lmn ilevi yaama gerilim katmaktr; bireysel varoluun uzunluunu ve gvenliini ne kadarartrrsak onun gerilimini o kadar fazla azaltrz. Btn haz deneyimlerimiz zayf ancak korkun

ekilde, bir mahkmun son kahvalts unsurunu, leceini bilen airin, savata lmeye yazgl genaskerin younluk duygusunun bir yanksn ierir.

Hissettiimiz her haz daha az bir hazdr; her gn takvim zerindeki bir darbedir. Kabuletmeyeceimiz ey, gnn iindeki ve gnn geiindeki sevincin birbirinden ayrlmaz olduudur.Varoluumuzu yaanmaya deer klan da tam tamna, onun deerini ve sresini-niteliini vedevamhln-grelilik matematiindeki zaman ve uzam birbirinden zp ayrmak kadar olanakszoluudur.

Haz lmn bir rndr; ondan bir ka deildir.Eer lmden sonra bir yaam olduu kamtlansayd, yaam telafi edilemez lde bozulurdu.

Amacn yitirirdi; ve intihar, bir erdem olurdu. Olas tek cennet, iinde bir zamanlar varolduumubilemeyeceim cennettir.

Yirminci yzylda iki eilim vardr; birincisi, yanl yola saptrlm olan, lm evcilletirmek,lmn yaam gibi olduunu ileri srmektir; tekisi ise, lmn yzne ekinmeden bakmaktr.lm evcilletirenler lmden sonra yaama inanrlar; zenle hazrlanm lm sonrasseremonilerden holanrlar. lme kar tutumlar rtmece deyilerle dile getirilir; lm te yanagemektir ve daha iyi bir yere gitmektir. Gerek lm sreci ve znp dalma sansr edilir. Butr kiiler eski Msrllarla ayn zihniyeti paylarlar.

te yana gemek: Grsel sahte analoji. Biliyoruz ki, her gn srekli olarak grdmz gibi, biryana geen nesneler, grdmz geiten hem nce hem de sonra varolurlar; biz de byleliklemantk d ve yanl olarak, yaama byle bir geimi gibi muamele eder oluyoruz.

lm bizim iimizde ve dmzdadr; her odada, her sokakta, her tarlada, her arabada, her uaktayanmzdadr. lm varolduumuz her an olmadmz eydir ve varolduumuz her an zarlarnhareketsizletii andr. Her zaman Rus ruleti oynuyoruz.

l olmak hiliktir, olmaytr. ldmzde Tanry olutururuz. Kutsal emanetlerimiz,antlarmz, bizden sonra yaayanlar tarafndan zihinlerde yaatlan anlar, bunlar hl varolurlar;Tanry oluturmazlar, hl sreci olutururlar. Ancak bu kutsal emanetler, oluumuzun deil, birzamanlar olmu olduumuzun fosillemi izleridir. Btn byk dinler lmn hibir ey olmadnanlatmaya alrlar. Gelecek baka bir yaam vardr. Ama niin yalnzca insanlar iin? Ya da niinyalnzca insanlar ve hayvanlar iin? Cansz eyler iin niin yoktur? nsanlar iin ne zamanbalamtr? Pekin insanndan nce mi, yoksa sonra m?

Toplumsal bir akm lm nasl gizlemeye, rtmece ifadelerle varoluun dnda tutmayaalmsa, bir baka akm da lm balca bir elence esi olarak ortaya atmtr: Cinayethikyeleri, sava hikyeleri, casus hikyeleri, kovboy filmleri. Ancak yzylmz ilerledike, gitgideartan ekilde, bu kurmaca lmler daha kurmaca olmakta ve gizli rtmece deyilerin ilevini yerinegetirmektedir. Evimizdeki bir kedi yavrusunun gerek lm, bir ocuu, btn televizyongangsterlerinin, kovboylarnn ve Kzlderililerin lmlerinden ok daha derinden etkilemektedir.

lm szcyle tipik olarak bireylerin ortadan kaybolularn dnrz; maddenin ortadankaybolmadn, ama sadece bakalama uradn bilmek bizi avutmaz. Genellemi ierie deil,bireyselletirici biime yas tutuyoruz. Ancak grdmz her ey lmn bir metaforudur. Her limit,her boyut, her yolun her sonu, bir lmdr. Hatta grmek bile bir lmdr, nk tesinigremediimiz bir nokta vardr ve grmz lr; kapasitemizin sona erdii her yerde lrz.

Zaman lmn eti kemiidir; lm bir kafatas, bir iskelet deildir, tersine bir kadran, ince bir gaz

denizi iinden nlarn saan bir gnetir. Bu cmleyi okumaya baladnzdan beri bir paranzlmtr.

lmn kendisi lr. Yaadnz her an, o lr. Ey lm nerede senin inen, ben senin lmnolacam liim. Yaayanlar bunu kantlarlar; ller deil.

Salt geim dzeyinin zerinde yaayan btn lkelerde, yaam hazlarnn bilincine varlmasndakeskin bir arta tank olmutur yirminci yzyl. Bu sadece lm soras yaama inanmann sonbulmasndan deil, lmn gnmzde daha gerek, daha olas oluundan trdr, nk artkHidrojen bombas vardr.

lm daha mutlak grndke, yaam daha otantik olur.Btn sevdiklerim ve tandklarm bir saatik iinde yanp kl olabilir: Londra, New York, Paris,

Atina ona kadar saymaya vakit bulamadan ortadan kalkabilir. Ben 1926da dodum; ve imdi onsaniye iinde olabileceklerden dolay, o yl, krkbir yl tede deil, lye gelmez bir a vemasumluk kadar tede uzanyor. Ne var ki o masumlua hayflanyor deilim. Yaam daha fazlaseviyorum, daha az deil.

Derim beni nasl saryorsa lm de yle saryor beni. O olmakszn, olduum ey deilim. lmkendisine doru yrdm uursuz bir kap deil; teye doru yrymdr.

Bir erkek olduum iin lm benim karmdr; ve imdi soyunduuna, gzel olduuna gre, benimsoyunmam, onun ei olmam istiyor. Bu zorunluluktur, bu sevgidir, bu bakas-iin-olmaktr, bakabir ey deil. Bu durumdan kaamam, kamak da istemiyorum. Sevimemi istiyor lm, erkeiniyiyen bir rmcek gibi beni tket

mek iin deil, k bir e gibi, btnsel duygudalmz kutlayabilelim, verimli olabilelim veocuk yapabilelim diye. Yaammdaki iyi olan her eyi gerek klan onun benim zerimdeki etkisi vebenim onun zerindeki etkim. O, varlndan utandm ya da unutmak istediim ya da kimi zamanlarvarolmuyormu gibi davranabildiim bir fahie ya da metres deil. Benim gerek karm gibiyaammdaki her nemli durumu bana bildiriyor, tmyle yaamma ait, onun tesinde, ona kar yada onun karsnda deil. Szcn her anlamnda, onu tmyle kabul ediyorum ve bana ifade ettiieyler iin onu seviyorum ve sayyorum.

SADECE BUNA SAHP OLMAlmn bilincine bu yeni varmzn bir sonucu, hem ulusal hem de bireysel bencilliin rktc

bir art, sonsuza dein kapanmalarndan nce dkknlarn ve duyularn hazlarmdan yararlanabilmekiin lgnca bir kouturma olmaldr ve olmutur. Tarih hi kukusuz bylesi bir kouturmannyzylmzn nc eyreinin gerekten de en arpc olay olduuna karar verecektir; nktarihsel durumu gz nnde tutmakszn bugnk harcama ve zevk alma arzusunu kkrtan ekonomikkoullar olmamtr; tersine, yarn-biz-lyoruz ekonomik koullarn yaratan gitgide daha plakolarak grlen lmdr.

Refah toplumu ve gstermelik tketim gibi terimler, yoksulluun ezdii ve aln tehdit ettiidnyamz balamnda, bencillik szcnn yerine geen rtmece deyilerdir.

Yzmeyi eski tip dnceleri olan bir retmenden rendim. Bizeiki ders verdi. lkinde can simidi takmamza msaade etti ve bize kurbaalama yzn

devinimlerini gsterdi; kincisinde can simitlerini kard ve bizi havuzun derin ucuna itti. te insanimdi orada. lk igds merdivenlere dnmek ve ona tutunmak; ama her naslsa kendini zorlamakve yzmek zorunda.

Nihai var-olmay bizim ortak temelimizdir. nsanlk bunu bir kez kavrad m en yakmen adil dnyayelersizleir. Baz dinlerin ve politik inanlarn hl yaptklar gibi, insanlar bu dnyada olupbitenlerin temelde nemsiz olduuna inandrmaya uramak-nk onun adaletsizliklerinin hepsi,lmden sonra yaam ya da politik bir topya biiminde dzeltilecektir-eytann tarafnda olmaktr.Ve bilinemezci kalarak bu inanc st kapal ekilde desteklemenin de ondan geri kalr yan yoktur.

Patlayc madde tayan bir kamyon srcs arabasn tula ykl bir kamyon srcsnden dahadikkatli kullanr; ve lmden sonra yaama inanmayan patlayc ykl kamyon srcs arabasnlmden sonra yaama inanandan daha dikkatli kullanr.

Bir adam yalnzca bu yaama sahip olduuna inandrn; o zaman oumuzun iinde yaadmzevler konusunda yaptklarmz yapacaktr. Hayal edebileceimiz en arzu edilir evler olmayabilirbunlar, daha byk, daha gzel, daha yeni, daha eski olmalarn arzulayabiliriz onlarn-ama imdiiinde yaamamz gereken evin bu olduunu kabul ediyoruz ve onu yaanabilir klmak iin deelimizden geleni yapyoruz. u anki yaammda gelip geici bir kirac, gelge bir konuk deilim ben.O benim evim ve sahip olup olacam tek ev. Sadece buna sahibim.

RUH MTocukken Cornishli bykannem bana, zaman zaman deniz kysnda vapurlardan allan eyler

arasnda bulduum mrekkep balnn saf beyaz kabuklarnn boulan denizcilerin ruhlar olduunusylerdi. Bizler entelektel olarak mrekkep bal kemikleri hakknda kefettiim eyi bilsek de,halk inanlaryla dolu saysz yzyllar boyunca bu tr somut imgeler hepimizin zihinlerinde yeretmitir: Aslnda kemikler sonunda sararr ve ufalanp toz olurlar.

nsan, bedeninin lmden sonra varolamayacan kabul etmek zorunda kalmtr. Bu yzden insan,onun en eriilmez ve gizemli parasn, beyni alr ve onun ilevlerinin bazlarnn lmden sonravarolduunu ileri srer.

Hibir dnce, hibir alg, hibir bilin, hibir bilincin bilinci yoktur ki kayna beyindekielektrokimyasal bir olaya dayanmasn. Benim lmsz ve maddi olmayan bir ruhum var, birdnce ya da bir ifadedir; ayn zamanda baz hcrelerin etkinliinin baka hcreler tarafndankaydedilmesidir.

nsan beyni kadar karmak bir makine ayn zamanda bir zbilin, bir vicdan ve bir ruhgelitirirdi. Olduu karmak makineyi olmaktan haz duyard; kendi hakknda metafizik mitler retirdi.Btn varolan ina edilebilir ve bu yzden de ortadan kaldrlabilir; Bysel deildir o; doa-stdeildir; ruhsal deildir.

Makineler 1l maddeden yaplrlar; beyinler canl maddeden yaplrlar. Ama l ve canlarasndaki snr karktr. Beyin kadar karmak bir makine l maddeden ina edilemezdi; ancakbeynin karmaklnn bir blm (u anki ina edilemezliinin kantlad gibi) onun makinelerinincanl maddeden yaplm olmasdr. Mekanik ancak tmyle insani beyinler ina etmek konusundakiyeteneksizliimiz bilimsel ve teknik yetersizliimizi gsteriyor, yoksa makine ve beyin arasndaki;mekanik ilevler ile szde tinsel dnceler arasndaki herhangi gerek bir kategori ayrmn deil.

lmden sonra varolan, ryp kokuan durmu makinedir. Bilin, bir aynay yanstan aynayyanstan bir aynadr; bu odaya giren herhangi bir ey sonsuz olarak yanstlabilir ve onun yansmalarda yanstlabilir. Ama oda ortadan kaldrldnda, hibir ayna, hibir yansma kalmaz; hilik kalr.

Ayr bir bilincin varolduunu ileri sren mit ksmen ben szcn gevek kullan tarzmzdandomaktadr. Ben bir nesne-nc bir ey olmaktadr. Kendimizi srekli olarak yetersiz

hissettiimiz ve; ya, Bu benim hatam deil, nk ben, olmay setiim kii deilim, ya da Bubenim hatam, diye dndmz durumlarda bulmaktayz. Bu zeletiriler ve zrler bize birnesnellik yanlsamas, bir kendimizi yarglayabilirle yetenei vermekteler. Bu yzden yarglayan birey, ayr bir ruh uydurmaktayz. Ne var ki bu ruh, gzlemleme, anmsama ve karlatrma vedavran ideallerini yaratp depo etme yeteneinden baka bir ey deil. Bu bir mekanizma, birektoplazma' deil; insan beyni, Kutsal Ruh deil.

Yaam, lme dediimiz bedeldir, tersi deil. Yaammz ktletike, daha fazla deriz; dahaiyiye gittike, ucuzlar. Evrim deneyimin, zeknn, bilginin bymesidir ve bu byme kavray anlar,daha derin amalar, daha doru davalar, daha istenen etkiler grdmzde ortaya kan anlar yaratr.u anda byk kavray annda durmaktayz: lmden sonra yaam yoktur. Yaz yazdm yerde,yandaki odada hi kimsenin olmamas benim iin ne kadar kesinse bu da ok gemeden herkes iinkesin olacaktr. uras gerek ki odaya girmeksizin hi kimsenin olmadn kesin biimdekantlayamam; ama btn durumsal kantlar benim inancm destekler. lm her zaman bo olanodadr.

lmden sonra yaam ve lmsz ruh gibi birbirine balanan byk miller amalarna ulam;bizimle gereklik arasnda durmulardr. Ama onlarn gidileri her eyi deitirecektir ve her eyideitirmeleri de kesindir.

YALITILMAEski dinler ve felsefeler, insann bilimi ve teknolojiyi bilmemesinin zalim kld bir dnyada

insan iin efkatli snaklard. Bizi grmezden gelmeye hi urama, diyorlard her zaman, nkardmzda sefaletten ve dehetten baka hibir ey yok.

Dars souk ve plak, der anne; ama bir gn ocuk dar kar. Bu a hl bizim dardaki ilkgnmz ve kendimizi yalnz hissediyoruz; daha zgr ve daha yalnz.

Teklipletirici toplumlarmz bizleri kendimizi daha yalnz hissetmeye zorluyorlar. Yzlerimizemaskeler takyorlar ve gerek zlerimizi yaltyorlar. Hepimiz iki dnyada yayoruz: mutlaklarneski, rahat, insan merkezli dnyas ve grecelerin etin, gerek dnyas. Sonuncular, grecelikgereklii, bizi dehete dryor; hepimizi yaltyor ve cceletiriyor.

Daha byk toplumsal ilgi, paradoksal bir ekilde, bu yaltlmay sadece artrabilir. Toplum dahafazla mdahale edip gzetim kurduka ve iyi Samariten roln oynadka, ona daha az ihtiyaduyulur ve gizli birey daha yalnzlar.

Olmak istediimiz kiilerden ne denli uzak olduumuzu gitgide daha fazla biliyoruz. Bir insanndoumuyla olduu ve olmaya koulland kiiden baka biri olabileceine gitgide daha azinanyoruz. Bilim mekanik tabiatmz aa vurduka, eziyet edilen bir zgr insan, her birimizdekibir Robin Hood, zel akln ormanlarnn iine o kadar ok ekiliyor.

Ne var ki btn bu yalnzlklar, bymemizin, darya ilk yalnz kmzn, zgrlmzn birparasdr. Bir ocuk bylesi bir korku ve yalnzlktan, evresinde sahte bir biimde sevecen ve basitbir serap ina ettirerek korunur. Byr; yalnzlk ve gereklikle karlamak zere dar kar veorada, yaltlmaya kar sevgiden, dostluktan ve kendi hemcinslerine duygular beslemektenkaynaklanan daha gerek bir koruma oluturur.

' Luka incili'nde, skntda olan kiilere acyan ve yardm eden, iyi yrekli figr, (.n.)Bir kez daha sonsuzluun kaytsz sreci, bizi ilk bakta bir keye sktrm gzkyor. Ancak

biz sadece kendi aptallmz ve zayflmzla keye skyoruz. Ka yolu ak.

KAYGILARKayg, rastlantnn genel zorunluluunun zerimizdeki, bize zg, ho olmayan etkisine verdiimiz

addr. Btn kayglar bir anlamda tevik eder. Zayflar tahamml duygusunun tesinde tevikedebilir; ancak insanln bir btn olarak tevik edilmesi esastr.

Mutlu bir dnyada btn kayglar oyun olurdu. Kayg acya neden olan bir eksikliktir; oyun hazzaneden olan bir eksikliktir. zde durumlarda iki farkl insan: Birinin hissedebilecei kaygyken,tekisi iin bu bir oyundur.

Kayglar, gerek yaammzdaki kutup ile srm olmay hayal ettiimiz yaamdaki kar- kutuparasndaki gerilimlerdir.

Ezoterik metafizik kayglar ile pratik gndelik kayglar vardr. Temel nitelikte evrensel kayglar ilezel nitelikte bireysel kayglar vardr. nsan daha duyarl olduka, kendisinin ve bakalarnnbilincine daha fazla vardka, bugnn kt rgtlenmi dnyasnda, daha fazla kaygl olacaktr.

Kayglar unlardr:Yaamn anlamn bilmeme kaygs.Gelecei bilmeme kaygs.lm kaygs.Doruyu seme kaygs. Seilerim nereye gtrecektir? Seebilir miyim?Bakas olma kaygs. Herkes benim iin bakasdr, kendimin ou dahil.Sorumluluk kaygs.Sevememe ve bakalarna yardm edememe kaygs: Ailemize, dostlarmza, lkemize, btn

insanlara. Bu durum, artan bakas olma bilincimizle vahimlemektedir.Bakalarnca sevilmeme kaygs.Respublica2 kayglar-toplumsal adaletsizlik, hidrojen bombas, alk, rklk, ar tehlikeli

politikalar, ovenizm, ve dierleri.Hrs kaygs. Ben olmak istediim kii miyim? Bakalarnn (iverenlerim, ailem, dostlarm)

olmam istedikleri kii miyim?Toplumsal mevki kaygs. Snfa, soya sopa, paraya, toplumdaki statye ilikin.Para kaygs. Yaamn gereklerine sahip miyim? zel bir yatn ve eski ustalarn tablolarndan

oluan bir galerinin yaamn gerekleri olarak grnebilecei durumlar vardr.Zaman kaygs. stediklerimi yapacak zamanm var m?Seks kaygs. kaygs. Doru ii mi yapyorum? Yaplmas gerektii kadar iyi yapyor muyum?Salk kaygs.Bir broda yalnz olmak-hepsi de ayn anda alan bir sr telefon. Bu kayglar bizleri bir klabilir.

Hepimiz de onlar hissediyoruz. Ama sanki bir lkenin yurttalarnn her biri kendi evinde barikatkurup lkeyi savunabilirmi gibi, onlarn bizi yaltmasna izin veriyoruz.

RASTLANTIYaamda sahip olduum tek kesinlik bir gn leceimdir. Gelecekte baka hibir eyden emin

olamam. Ama ya hayatta kalyoruz (ve imdiye dein insanlk tarihinde geni bir ounluk hayattakalmtr) ve hayatta kalmayabilecekken hayatta kalmak bize mutluluk dediimiz eyi veriyor; ya dahayatta kalmyoruz ve bunu bilmiyoruz.

Rastlant evrimsel bir sre iin temel nemdedir. Onun baz kiisel etkileri bizi mutsuz klar,nk rastlant tanm gerei eitliki deildir. Anladmz biimiyle, yasa ve adalet gibi terimlerekaytszdr.

Rastlantnn amac bizi ve maddenin geriye kalan ksmn, evrime zorlamaktr. Evrime tabi birsrete ancak evrime urayarak hayatta kalmay srdrebiliriz. nsan evriminin amac bu yzden unutanmaktr: Varolmak iin evrim geirmeliyiz. Ve gereksiz eitsizlii ortadan kaldrmamz-bir bakadeyile, insani alanda rastlanty snrlamamz-bu,nermenin belirgin bir sonucudur. Bu yzden,kesilebilecekleri iin ellerden nefret etmekte; ya da onlarn kesilmeyeceklerini grmek iin her trnlemi almamakta ne kadar anlam varsa, genel olarak rastlantdan tr mutsuz olmakta da o kadaranlam vardr.

Bizden daha zenginlerin sahip olduklarna ve daha yoksullarn sahip olamadklarna ilikinbilgimiz hibir zaman daha yaygn olmamt. Bu yzden, bakalarnn sahip olduklarn isteme olanhaset ve sahip olunan eylere bakalarnn sahip olmasn istememe olan kskanlk, hibir zamandaha yaygn olmamtr.

Her an kendi mitik mutlu adam vardr: Bilgelie sahip adam, dehaya, ermilie, gzellie,ender olan ve ounluun sahip olamad ne varsa ona sahip olan adam. Yirminci yzyln mutluadam paraya sahip olan adamdr. lmden sonra dllendirici bir yaam olduu fikrine olaninancmz dllendirici bir u anki yaam yaratma kapasitemizin gelimesinden daha abuk yokolduundan hibir zaman yetkinlik modeline erimek iin daha iddetli bir kararllk olmad.

Aklla, gzellikle ve byklk tohumlaryla douyoruz. Ama para farkl bir ey. Zengin dodu,diyoruz; ama onun gerei tam tamna bu deil. Zengin bir ailede, zengin ana babadan domuolabilir. nsan zeki ya da gzel doar, ama zengin domaz. Ksacas, zeknn, gzelliin ve teki hasetduyulabilecek insani niteliklerin datlmasndan farkl olarak, parann datlmas, aresi bulunur bireydir. Hasedin etkili olabilecei bir alandr. nsani durum ounlua, servetin datlmasndaki bufazladan hazmedilemez ar eitsizlik olmakszn da yeterince insafsz grnyor. Bir milyoner olunasl olur da bir milyonerin olu olmaya cesaret eder?

byk tarihsel kar k unlardr:(a) siyasal zgrln eksikliine kar k;(b) usd toplumsal kast sistemlerine kar k;(c) servetteki byk eitsizlie kar k.Birinci kar k Fransz Devrimi ile balad; kincisi devam ediyor; ncs balyor.Anladmz biimiyle serbest giriim, bir insann istedii kadar zengin olmasna olanak vermektir.

Bu, serbest giriim deil, serbest vampirizmdir.Byk yirminci yzyl denklemi ben=sendir. Ve byk yirminci yzyl haset olgusu da ben senden

daha azmdr.teki btn olgular gibi, her yerde ve zamanda grlen bu haset olgusu, dnyann servetini eit

klma arzusu, bir yararllktr. Yarar ortadadr: Daha zengin lkeleri, Souk Sava eklinde,servetlerini, gerek ve metaforik anlamda zorla vermeye zorlayacaktr ve daha imdidenzorlamaktadr.

Bir yararlln kusurlar onun kullanlmaz hale gelmiliinin tohumlardr. Bu haset olgusunda ikiana kusur vardr. Birincisi, paraya sahip olmann ve mutlu olmann eanlaml olduklar varsaymnadayanmaktadr. Kapitalist bir toplumda bunlar ok geni lde yledir; ama bu eylerin doasndaolan bir ey deildir. Sadece kapitalist bir toplumun doasndadr bu. Ve servetin mutlulua giden tekyol olduunu savunan bu varsaym, eer varolacaksa kapitalist toplumun zendirmesi gereken buvarsaym, sonunda bylesi toplumlarda derin deiikliklere yol aacak bir varsaymdr.

Kapitalist bir toplum, yelerini haset etmeye ve haset edilmeye koullar; ancak bu koullama birhareket biimidir ve hareket kapitalist toplumdan daha iyi bir topluma doru olacaktr. Marxndedii gibi, kapitalizmin kendi ykmnn tohumlarn ierdiini sylemiyorum; kendi dnmnntohumlarn ierdiini sylyorum. Ve bu tohumlan ekmeye balamann zaman oktan gelmitir.

Bu haset olgusundaki ikinci kusur, onun eit klma gereidir; ve btn eit klma hareketleriduraanla eilim gsterir. Eitletirmeye sahip olmalyz, ama duraanl istemiyoruz.Devinimsizlikten karlan bu uslamlama, eitsizliin evrimsel bir enerji deposu olduunu ileri srensav, eitsizlik yandalarnn-zenginlerin-tarafndaki en gl uslamlamalardan biridir. u ankidurumumuz olan servette tmel eitsizlik tatmin edici deildir, ve servetin oransal eitsizlii, yanistrapla ve usd bir ekilde srklendiimiz durum, tehlike doludur. Baka bir nihai durumaihtiyacmz var.

Bu haset, dnya yoksullarnn zayf parmaklarnn yzyllar boyunca Batda depolam olduumuzyaam tarzn, bilgiyi ve serveti bu korkun yoklay nedir? nsanlktr. nsanlk bu hasetr, biryanda bu tutma arzusu, bir yanda bu alma arzusudur. Ayaktakm eliliin nnde lklar atarken, acyalanlar ortal iren bir biimde kaplarken, ktcl zenginler daha bencilleir ve yoksulluktanvahileenler daha umutsuz olurlarken, rklar rklardan nefret ederken, binlerce tekil olay insanninsana kar bu son byk atmasn alevlendiriyormu gibi grnrken, bu haset olgusu korkun birey gibi gzkebilir. Ama ben inanyorum ki, ve bu, inanmann balangta akl yrtmekten dahanemli olduu bir durumdur, insanln byk akl banda ekirdei bu haset olgusunu gerekteolduu gibi grecektir: nsanl daha insan klacak byk bir g, sadece tek bir zme-sorumlulua-olanak veren bir durum.

Daha nce olduumuz ey cesarete ve akla ihtiya duyduumuz bir boaz, hileli bir yol, bir geitgibidir. Arkaya dnmeye almay deil ilerlemeyi sndrme cesareti; ve akl kullanma akl; korkudeil, kskanlk deil,-haset deil, ama akl. Klavuzumuz akl olmal ve safralar-nk atacak okeyimiz var-aklla atmalyz.

u anda bulunduumuz yer, Kolombun durduu ve denize bakt yerdir.Bir ruh arma seans srasnda medyumdan kt varsaylan sise benzer madde, (.n.)2(Lat.) Kamusal. (.n.)

III. NEMOBtn bu kayglarn izini aratrp yce bir idaralmas kaynana varyorum: Nemonun kayna.Freud Galyay blen keyfi ama ibilir bir Sezar gibi, insan psikesini paraya, ya da

etkinlie bld: teki iki paray kontrol etmeye ya da bastrmaya alan sper-ego; bilinliarzularn alan olan ego; ve bilind glerin karanlk kaosu olan id. Freuda gre, bir aradaetkileimi hem gerektiren hem de psikenin bu parasnn ilevlerini aklayan ey, libido, yanicinsel arzu idi; bu arzu bilindmdan kaynaklanyor ya da fkryor, ego tarafndan kullanlyor vesper-ego tarafndan da az ok dzenleniyordu. ou psikolog gnmzde cinsel arzunundavranlarmz ynlendiren ve onlarn yaktn salayan ham enerjinin nemli bir oluturucu esiolduunu, ama tek enin o olmadn kabul ediyor. Bir baka ok temel drt de gvenlik ihtiyac.

Ama ben her insan psikesinin drdnc bir eye sahip olduuna inanyorum; Freudunterminolojisinde yer alan bir szc kullanarak. buna nemo adn veriyorum. Bununla sadece hikimseyi deil, ayn zamanda hi kimse olma durumunu-hi kimseliki-kastediyorum. Ksacas,fizikilerin gnmzde bir kar-madde postulatn ortaya atmalar gibi, biz de insan psikesinde birkar-egonun varolabilme olasln dnmeliyiz. Bu, nemodur.

Eer bu kavram psikologlarn ok fazla dikkatini ekmemise bunun nedeni, cinsel ve gvenlik (yada hayatta kalma) arzular trnden gerekten temel teki iki drt gibi, insanda ok uzun sredirbulunmam olmas olabilir. Cinsel tatmin ve gvenlik arzular zgl olarak insani arzular biledeildir; hemen hemen btn canl madde tarafndan paylalrlar. Ancak nemo zgl olarak insanibir psiik gtr; uygarln, iletiimin, yalnzca insana zg olan karlatrma ve varsaymlarretme yeteneinin bir ilevidir. Bundan baka, negatif bir gtr. Cinsel arzu ya da gvenlikdurumlarnda olduu gibi, ona doru ekilmeyiz; tersine onun tarafndan itiliriz. Sper-ego, ego ve iden azndan insann benliine byk lde elverili grnrler ve hem bireysellii hem de trkorumaya yardm ederler. Ama nemo kamptaki dmandr.

Varolan eyin varolmay gibi sadece kart durumlar hayal edebilmemizden deildir bu; bizsaysz ara durum hayal edebiliriz. Ve biz, insanlk durumunun ya da toplumun ya da eitimimizin yada ekonomik durumumuzun kusurlar olmasayd, o zaman hayal ettiimiz eyleri olabilirdikdncesine inandmz lde, nemomuz davranlarmz zerinde g kazanr. Ksacas o, bizimgenel ve kiisel eitsizlik duygumuz ve bilgimizle sk iliki iinde byr.

Nemonun aresi asla bulunamayacak temel grnleri vardr. Ben asla tarihi Shakespeare ya datarihi Kleopatra olamam; onlarn modern bir edeeri asla olamam. Asla sonsuza dein yaayamam ...ve bunun gibi. Kendimin hibir zaman olmayacam saysz ey olduunu hayal edebilirim; hibirzaman fiziksel ve psikolojik kusurlar olmakszn olamayacam iin, bu benim kendimin ve biliminare bulma glerinin tesindedir. Kanlmaz olan bir eitsizlik durumu olarak adlandrmakmantksal anlamda sama olsa da, gerekte onu byle dnrz. Ve bu, hepimizdeki nemonun kalcmetafizik anlam olarak nitelendirilebilir.

Nemo, bir insann kendi bounalnn ve geiciliinin duygusudur; greceliliinin, ballnn;gcl hiliinin duygusudur.

Hepimiz baarszlz; hepimiz lrz.Hi kimse bir hi kimse olmak istemez. Btn edimlerimiz ksmen yreimizin derinliinde

hissettiimiz boluu doldurmak ya da maskelemek iin tasarlanr.Hepimiz sevilmekten ya da nefret edilmekten holanrz; bu anmsanacamzn, varolduumuzun

bir iaretidir. Bu nedenle, sevgi yaratamayanlarn ou nefret yaratmlardr. O da anmsanr.Btnn nndeki bireysel ey; Varolmu olan, varolan ve varolacak olan her eyin karsndaki

nemsizliim. Hepimiz hemen hemen cceyiz ve ccelerin karakteristik komplekslerine ve psikolojikzelliklerine sahibiz; telafi edici kurnazlk ve kt niyetle dolu aalk duygulan.

Bir kimseyi neyin oluturduu konusunda farkl fikirlerimiz vardr; ama genel olarak kabul edilenbaz zellikler bulunur: Adm duyurmam gereklidir; iktidara sahip olmalymdr-fiziksel, sosyal,entelektel, sanatsal, siyasal... ama iktidara. Ardmda antlar brakmalym, anmsanmalym. Hayranolunmalym, haset edilmeliyim, nefret edilmeliyim, korkulmalym, arzulanmalym. Ksacas, kalcolmalym, telere uzanmalym, hem bedenin tesine hem de bedenin yaamnn tesine.

lmden sonra yaama inanma ksmen nemo'yu aldatmak iin yaplan bir devekuu giriimidir.Yeni cennet, lmden sonra canllarn amaszca dolamay srdrdkleri o anmsanan ller

dnyasna giritir. nsan eski cennete iyi eylemler ve tanrsal llufla erimeyi baaryordu; ama yenicennete sadece eylemlerle eriebiliyor: Anmsanacak olan iyi ya da kt eylemler. Yeni cennetleseilmiler trlerinin-bu tr ne olursa olsun-kt hretleri, en nlleri, en byk olanlar.

Nemoyu yenilgiye uratmann balca iki yolu vardr: Uyuabilirim ya da atabilirim. indeyaadm toplumla uyuursam, nemli birisi olduumu kantlayabilmek iin, baarnn kabul edilmisimgelerini, stat simgelerini kullanacam. Baz niformalar baarl olduumu kantlar; bazlarbaarsz olduumu gizler. niformann ekici yanlarndan bir tanesi, insan, baarszln suununbir blmnn her zaman iin grubun zerine atabilecei bir duruma sokmasdr. Bir niforma onugiyen herkesi eit klar. Hepsi birlikte baarszla urarlar; eer baar varsa, onu hepsi paylarlar.

Nemoma atarak, kendi zel yaam tarzm benimseyerek kar kabilirim. zenle hazrlanm,biricik bir persona ina ederim, kitleye meydan okurum. Bohem, zppe, yabanc, hippi olurum.

Yakn zamanlarn sanatnn byk bir blm nemonun basklaryla koullanmtr. Biricik slububulabilmek iin umutsuzca aray vardr ve ok sk olarak bu aray ieriin zararna yrtlmektedir.Deha her iki gerei de yerine getirecektir; ne var ki daha az yetenekli birok ada sanat kendialameti farikalarnn kurban olmulardr. Yzylmzda sluplardaki ve tekniklerdeki devasaoullamann nedenini aklamaktadr bu; ve ayn zamanda da ok karakteristik olan sunu egzotizmiile temalarn bayalnn iftletirilmesini. Bir zamanlar sanatlar bir merkeze koarlard; imdidairenin evresine doru uuyorlar. Ve sonu, yeni rokokomuz oluyor.

Buna nemonun sanat zerindeki olumlu kt etkisi denebilir; ama ayn zamanda olumsuz bir ktetki de vardr. Hakiki anlamda yaratc (yani, nemo-ldrc) olduu hissedilen her yaptn ya dasanatnn evresinde bir pasti cangl boy atmaktadr.

Romantik ve Romantik-sonras sanatn tm nemo korkusuyla; bireyin bireyselliini tehdit eden hertrl eyden kayla sarlmtr. Klasik heykellerin, klasik mimarln, klasik iirin sakinlii belkisoylu grnr, ama sonsuz biimde uzaktr; ve klasik sanat dehasn yitirdiinde bize yavan biimdetatsz ve tekdze biimde kiisellikten uzak grnr.

Ayn zamanda da bu kadar ok kii asla byk sanata bu kadar kolay eriememitir. En iyi heryerdedir. Kendimizi ne denli kk hissedersek, yaratc olmak iin o denli az gl oluruz. te bunedenle bo yeni sluplarn, bo yeni modalarn ardna taklarak; tpk yanan bir binada paniekaplm ocuklar gibi kendimizi her k kapsna atarak kamaya urarz.

Ksa sreli mallar anda yayoruz. oumuz bylesi mallarn retimiyle ilgileniyoruz. okazmz artk mr boyu yle dursun, ancak nmzdeki be yla dayanabilecek olan eyler

retiyoruz. Zincirin bir parasyz. Nemonun baskc hegemonyas altndayz.Nfuslar arttka, nemoyu ele geirmi grnen halklar ekicilik kazanyorlar; ve bu onlarn insan

olarak deerlerine tmyle baklmakszn oluyor.Oswald, Bakan Kennedyyi gerek dmann ldrebilmek iin ldrd: Yani, nemosunu.

Gereklie kar kr deil, tersine ar duyarl bir adamd. Onu ldrmeye gtren ey hem kenditoplumunun hem de btn srecin zehirli adaletsizliiydi. Ondokuzuncu yzyl sonunun anaristsuikastlar tekrar tekrar unu doruluyorlard: Yaptklarn, kendilerini suikaste urayan kiilerleeit klabilmek iin yapyorlard. Birisi yle demiti: imdi o anmsand srece ben deanmsanacam.

Alman halk, Hitlerin yaamlarna egemen olmasna ayn nedenle izin verdi. Bireyler gibi, rklarve lkeler de nem, anlamllk duygularn yitirebilirler. Byk bir diktatr bir niforma gibidir;altndaki herkese nemonun yenilgiye uratld yanlsamasn verir.

Daha az zararl bir dzeyde onu nller ve baarllara, film yldzna, kiilike, nl kiiyeduyulan kitle hayranlnda gryoruz; dedikodu dergilerinin, plak kadn posterleri kltnn, ucuzyaam yklerinin, kadn dergileri tarafndan yaylan takliti manyerizmlerin ve yaama sluplarnnpoplerliinde gryoruz. Onu, her parlak sradanla, her gelge baarya cmerte yneltilendikkatte gryoruz. rettii her eyi byk olarak gren Hollywood deil yalnzca: Halk bu sahtebykl istiyor.

Nemo en ok gelimi ve en iyi eitilmi olanlarda en gl, en ilkellerde ve cahillerde en zayftr.Bylelikle uras ak ki, onun gc sadece daha yksek genel eitim standartlarna eriildike deil,ayn zamanda dnyann nfusu bydke artabilir. Bo zamana ve daha fazla ulalabilir bilgiyefrsat olduu lde, can sknts ve haset de artacaktr. Sahneye korkun zincirleme tepkiler kar:Bireyler arttka her biri kendini daha az birey hisseder; adaletsizlii ve eitsizlii daha akagrdke, daha aresizlemi gzkrler; daha fazla bildike tannmay daha fazla isterler; vetannmay daha fazla istedike de tannmalar daha az olas olur.

Dikkati d dnyaya ekerek nemoyu yenilgiye uratmak gitgide daha zorlat iin, gitgide iindeyaadmz kk kiisel dnyamza dnyoruz: Dostlara, akrabalara, komulara, meslekdalara.Eer nemoyu orada yenilgiye uratabilirsek, bu da en azndan bir eydir. Ve bylelikle gstermeliktketime, bakalarna yetimeye, ne denli sama ve mtevaz bir dzeyde olursa olsun-szgelimi golfoynama, talyan tarz yemek piirme, gl yetitirme becerimiz vb.-stnlmz kantlamadakiyaygn saplant kyor ortaya? Bylelikle btn biimleri iinde kumar oynama takntmz ortayakyor; hatta, daha yksek cret alma, daha salkl olma ve daha iyi eitilmi ocuklara sahip olmagibi kendi ilerinde yetkin olan eylere kafamz takyoruz.

Ancak Nemoya kar en ok grlen snak evlilik, aile, yuvadr. ocuklar, kann uzunyryleri, gerek yaam sigortasdrlar. Ne var ki nemo bu durumda ktye kullanma yol aabilir.Bireyi, herkesin nnde oynayamayaca, sadece rya leminde oynayabilecei rol evde oynamayazorlayabilir. Szde diktatr evinde diktatr olur, bu odada anmsanan olur. Anababalar tiran olmaya;kocay ya da kary sadakatsizlik etmeye zorlayabilir. Nemodan yasaklanm bir yataa katan dahayaygn grlen bir ka yoktur.

Sradan erkek ve kadn, toplumun onlara hileyle benimsettii boucu bir grler duman iindeyaar. Btn deerlendirme bamszln ve btn eylem zgrln yitirirler. Kendilerini gitgidebir makinenin paralar gibi, zel ilevleri yerine getirmekle snrlanm grrler, toplumun ekonomikyaps iindeki rollerinden baka bir rol yapmaya ne ihtiyalar ne de haklan vardr. Yurttalk

duygusu krelir. Sular nlemek, sizin ya da benim deil, polisin iidir; kenti yaatmak, sizin ya dabenim deil, belediye meclisi yesinin iidir; haklan iin arpmak, sizin ya da benim deil,ayrcalkl olmayan snflarn iidir. Bylelikle gitgide daha fazla kii ehirlerde yaar, ancak gitgidedaha fazla kii ehirli olmaktan kar. Banliylerde balayan ey dosdoru ehrin kalbine kadar eriir.

SYASAL NEMOYurttalk duygusunun krelmesi amzn en arpc fenomenlerinden birisidir. nsan siyasal bir

varlktr; ve bu krlemeye neden olan ey, baka alanlarda nemo ile urarken ne denli baarlolursak olalm, hemen hemen hepimizin de siyaset makinesindeki zavall ark dilerinden ibaretolduumuz gereidir.

Hibir siyasal gcmz yoktur. Bu yeni bir durum deildir, ama varolduuna ilikin yar-varoluuyeni bir bilinlenme vardr.

Varolduu biimiyle demokrasi, yani akl banda herhangi bir yetikinin. zgrce dile getirilen birpolitikas olan zgrce kurulmu bir partinin zgrce seilmi aday iin zgrce oy verme hakk, eniyi sistemdir. Zorunlu olarak en iyi rejimi yarataca iin en iyi sistem deildir demokrasi, en acilihtiyalar sei zgrl olan bireylere en ok sei zgrln verdii iin en iyisidir. Eersemesine izin verilirse hibir semenler grubu, ayn genel politikay gr birliiyle semeyecektir.Dnyada hibir yerde ekonomik eitlik olmad gerei zerine temellenen bu en nemli siyasalgereklik, genel politikann doru seiminin son derece ak bir ey olmas yznden semenlergrubuna baka herhangi bir politikay seme frsat vermeye gerek olmadn ve verilmemesini ilerisren herhangi bir rejimin, ulusal ve uluslararas dzeyde bir tehlike olduu anlamna gelir. Ve bu,rejim politika seiminde kantlanabilir ekilde hakl olduunda bile geerlidir. Ulusal bir .tehlikedir,nk esas olarak ayn zamanda uluslararas bir tehlikedir: t

Platoncu cumhuriyet yurttalarna, insanl ve soyluluu empoze edebiliyordu, ancak zgrce dilegetirilebilecek olann onu zgrce dile getirebilmi olan zerindeki bu ayn zorlama kabul, annda,zorla benimsetilen cjjtlerin kuramsal iyiliini azaltan bir gerilim yaratr. Hibir zaman iekamayacak u aaca yapma iekler yaptrabilirim; ya da aacn doal olarak iek aaca olaskoullar yaratabilirim. Gerek ieklerim iin daha uzun sre beklemek zorunda kalabilirim, amaonlar biricik gerek iekler olacaktr.

Demokrasi olabildiince ok kiiye seme hakk vermeye urar bu da onun kusurlarn balatanerdemidir; ne var ki oy verme hakk genileyip nfus arttka ironi daha keskinleir.

Milyonlar iktidarsz kalrken birka dzine kii eylemektedir.Herkesin oya sahip olmas bir eit zgrln genel garantisidir; ama kendi bana hibir anlam

ifade etmez. Benim oyum hibir eyi etkilemez, hibir eye karar vermez. Oyumu verip vermememinnemi yoktur.

Oy veriyorum, nk vermemek oy verme hakk ilkesinin bir yadsnmasn temsil ediyor; ama oyvermek beni, bir piyon olduum ve semenler grubu bydke gitgide daha kk bir piyonolacam duygusundan herhangi bir ekilde kurtard iin deil.

Elli yandaki aydn bir adam semen kabininde, onbe yandayken okulu terk etmi olan vezerinde oy verdii gerek sorunlar hakknda bir papaandan daha ok ey bilmeyen tezghtar birkzcazla eittir. Demokrasinin gereini yerine getirmek adna semen kabininde eit olmalargerekir, bunu syleyecek ilk kii byk olaslkla elli yandaki aydn adam olacaktr. Ne var ki budurumda zalimlik vardr, ironi ve samalk vardr. Zeki bir adam bir kara cahille ayn deildir;

gelgelelim semen kabini bunu syler.Bu zorunlu ancak acmasz eitliin ok grlen sonucu udur: Toplumun ve iinde yaadm

lkenin ynelilme tarzna dair gereklen syleyecek bir szm yoktur; onlar iin beni yasaylayapmaya zorladklar eyi yaparm; ancak enerjimin ve kaynaklarmn kalannn tamam kendi kiiselereklerim iin harcanacaktr. Bu btnsel katlmama, satran oyuncularnn, valilerin ve bakanlarnellerinde bir piyon olma duygusu grnte kozmik durumda koutunu bulur; ve bu duruma dairgrmz, karanlk bir ekilde, kendi lkemizin hkmetinde gcl olarak varolmayan bir rol almagrmzle renklenir.

Oyum koca bir nehre atlm bo bir kt parasdr; yaamm da sonsuz ak iinde kaybolmubo bir atom gibi grnr. erleme pragmatikleir; benmerkezcilik, mantksal olur; ve yasad vetehlikeli aralarla-anari, ayaklanma, ykclk-siyasal duygu ifadesi kanlmaz hale gelir.

Piyon kompleksini azaltmann tek bir pratik yolu vardr ve bu, demokrasinin allageldik tanmna(btn yetikinlerin zgrce oy vermesi hakk) ve elverili olabildiince sk ibaresini eklemektengeer. imdi byk ulusal meseleler zerinde daha sk verilen bir genel oyun teknolojik ve toplumsalsorunlaryla kesinlikle baa kabiliriz; ve ou Bat lkesinde, onu anlayp deerlendirebilmek iinyeterince yksek bir genel eitim standardyla birlikte zgr bir basnn ve nyargsz bir bilgihizmetinin elzem gvencelerini salayabiliriz ya da salayabilirdik.

Bu fikre kesinlikle kar kacak olan bir insan grubu siyasetilerin kendileridir, geri onlar gitgidearlan bir ekilde resmi olmayan (ve tehlikeli biimde maniple edilebilen) bir plebisit biimineynelmektedir: Kamuoyu yoklamas denilen eydir bu. Uslamlamalar bildiktir-kamuoyununkararszl ve duygusal tabiat, politik sreklilik olmakszn ynetmenin olanakszl, karar vermedebaz etmenlerin gizli tutulmas gerei ve bunun gibi. Bu uslamlamalar nedensiz deildir. Ne var kiiktidardaki kiilerin ilgileri, iktidar elde tutmaktan hibir zaman tmyle uzaklamaz. Muhalifleriylepolitikalar zerinde ne denli gr ayrlna derlerse dsnler, iktidar oyununun kurallarzerinde gr birliine varacaklardr; kontrol eline geiren onu elinde tutmak iin diiyle trnaylaarpabilir.

Kamu, zgrlne kavumazdan nceki kadndr. Kararlarnda kararsz ve duygusal olmusa,baka herhangi bir.ey olmasna hibir zaman izin verilmedii ya da olmas beklenmedii ya dakoulland iin olmutur. Bu, toplum iin nasl tehlikeli bir durum idiyse, imdi yetikinlerin okbyk bir ounluunun ynetime tmel katlmay da yledir,

Daha sk oy verilen bir sistem, bireyin iinde bulunduu kt durumu byk ldehafifletmeyecektir; bu durum kesinlikle saysal bir durumdur. Tek oyun hibir zaman nemi olmamasgerekir. Ama bu, daha az yaltc bir duruma doru atlan ilk admdr. Bu arada bizler iktidarszmilyonlar olarak kalacaz.

Ne var ki nemo, rastlant gibi, srecin bireye kaytszl gibi, insan iin temel nemdedir. Onunetkisi, insann, varoluunun eit olmadn bilmesinin etkisidir. Bu koulun hem edilgin deheti hemde ona are bulmak iin gereken etkin enerji kaynadr.

Nemo. ego kadar zorunlu, evrimletirici bir gtr. Ego kesinliktir, olduum eydir; nemogizilliktir, olmadm eydir. Ancak biz nemoyu baka herhangi bir g gibi kullanacak yerde, ilkelinsann imekten dehete dmesi gibi, ondan dehete dmeye kaptryoruz kendimizi. Kentimizinortasndaki bu gizemli ekilden lklar atarak kayoruz, oysa gerek dehet onun kendisinden deil,tersine bizim ondan duyduumuz dehettedir.

IV. DLN GRECEL

Eer hayal gcmzn ve gerekliimizin dileri arasndaki tuzaa dmemize izin verirsek-hayalettiimiz o daha iyi dnya ile yaadmz daha kt olan dnya arasndaki tuzak, durumumuzun pektatmin edici olmayan bir durum olduunu grebiliriz; ve geleneksel telafilerimizden biri de, kendimizimutluluk bakmndan daha stn varsaydmz yaamn btn u 'daha alt biimlerinikmsemektir. nsani dnyamz acmasz ve ksa grnebilir; ancak bu, doann geri kalan ksmndaen azndan daha ktdr. Bu avuntu daha yakn bir incelemeyi kaldrmaz, nk ortaya kan ey,iinde insann talih merdiveninde en yksekte durduu rastlant-bahedilmi ayrcalkl bir evrendeil, tersine iinde-tek bir istisnayla-gizemli bir dengenin ve canl maddenin btn biimleriarasnda bir eitlikm hkm srd bir evrendir. Ben varolmadaki bu eitlie dln greceliiadn veriyorum.

yle tanmlanabilir: dln grecelii, her duyum sahibi yaratn, evrimin herhangi biraamasnda, kendi yandan ya da baka herhangi bir yatan btn teki duyum sahibiyaratklarla normal koullarda ayn grece varolma hazzn bulmasna olanak veren eydir.Gemite olsun imdi olsun, basil olsun karmak olsun, bir saatlik ya da onyllarca sren bir mresahip btn bu duyum sahibi yaam biimleri arasndaki eitlii iki etmen kurar. Birincisi hepsinin dehaz ve ac hissedcbilmeleridir; kincisi ise hibirinin kendi haz ve ac deneyimini bir bakayaratmkiyle karlatramamasdr. Bu mutlu unuluun tek istisnas insandr.

Ama eer insan bir istisna oluturuyorsa bu, gemie ya da gelecek alara oranla deil, onunkendi ama oranladr. Kusursuz ya da kusurlu evrim aamalar bulunmas, varolmaktankarlacak haz asndan bir seraptr. Genel olarak kendi amzn insanlnn, gemi ya dagelecekteki baka herhangi bir an insanlndan daha mutlu ya da daha az mutlu olduunusylemenin bir dorulamas yoktur. Baka alarn varolmakta bulduu ya da bulaca hazznyounluunu deerlendirebilmek iin hibir araca sahip deiliz; ve uras kesin ki, btn trler gibi,btn haz kaynaklar ve duygu tarzlarnn soylar tkenebilir. Bu ise, zel mutlak dle ilikinherhangi bir hesab bozar.

Dnyamz daha gvenli grnebilir, bir bakas daha serven dolu grnm olabilir. Dnyamzdaha bilinebilir grnebilir; bir bakas daha gizem doiu olabilir. Kendi amzn, bir bakasndakizel bir avantajla dengelenemeyecek olan hibir belirgin zel avantaj yoktur.

Her yaam, zamann her bir annda kout yerde bulunur. Mutluluk skalasmda evrim dikey deil,yataydr.

Gemite, imdide ve gelecekteki btn kpekler e lde mutludur. Biz insanlara mutluolmadklar ak grnr; ama hibir kpek bunu bilmez. nsan bu yzden dln adagreceliinden bilin araclyla srgn edilmitir. Bilginin ok byk bedeli, hayal etme gc vebundan kaynaklanan karlatrma gcdr. Altn a, karlatrmadan nceki ad; ve eer birCennet Bahesi ve bir D olmu olsayd, bunlar, insann karlatrma yapamayaca veyapabildii zamanda, Tekvin 3:6 ile Tekvin 3:7 arasnda olurdu.

Her insani haset nesnesi iki kuku dourur. O, yaad durumda benim onu hayal ettiim kadarmutlu mu? Ben, onun durumunda olacam hayal ettiim kadar mutlu olur muydum? Bu kukulareitsizliin etkilerini azaltabilirler. Ne var ki mutluluun koullarnn herkes iin ayn olduunu ilerisren kapitalist anlay bizi her bir kukuya olumlu yant vermeye iter.

Lks bir yat satn alan milyoner; yeni bir araba satn alan ve iine otobs ya da trenle gidip gelenmemur; yeni bir olta satn alan ii; salam bir ift ayakkab ele geiren serseri. Kapitalist birtoplumda serserinin iiyi, iinin otobs ya da trenle gidip gelen memuru ve onun da milyoneri

kskand aksiyomatik bir olgudur. Bylesi toplumlara inananlar iin ne hazzn derecelerini ne de herbirimizin onlara kar nerede durduumuzu bilmememiz talihli bir eydir. Ne var ki insan hl elyordamyla dln hayvani greceliinin o uzak ansn aramaktadr. Hissedilen bireysel hazasndan, ondan, paraya lapan bir toplumda hayal etmeye zorlandmz kadar uzak olmasak da,yeterince uzazdr.

nsanlk, her ne kadar bilincin ve hayal gcnn gelimiliiyle dl greceliinden srgnedilmi olsa da, bu geliimin yine kendisiyle, ayn trden bilinli ve ussal, ada bir grecelikkurabilme gcne sahiptir. Bizim iin dl greceliinin eksiklii, bildiimiz eitsizlik, ilerlemeninbalca nedenidir. Eit ekilde dllendirilmediimizi ve bundan uzak olduumuzu grmemize izinverilir. Ama biz bilen, bilgiyi hogrebilen ve areyi bulabilen tek organizmayz.

Hayvanlarda bizim kazandmz ey eksiktir; ama biz onlarn hl sahip olduklarn yitirdik.Onlar insani niteliklerinden lr deil, tersine masumluklar iin sevfemiz gerekir. Onlarlabirlikte hl Cennet Bahesindeyiz; ve kendimizle birlikte her gn D yaarz.

nsani olmayan canl yaam biimleri, zifiri karanlkta kendilerinin iini de arkadalarnnkini degremeyen bir inaat iileri topluluu gibidir. Ama bize grebilmek iin k verilmitir; ve bizhemen, bazlarnn tekilerden daha kolay ve daha ho bir ii olduunu grmzdr ve bylelikleuzun haset a balamtr. Ama imdi yava yava, hepimizin de, eit mutluluu elde edemesek bile,byle bir mutlulua erimeye layk olduumuzu kavryoruz ve kavramamz da gerekir. Durumumuzunortaya koyduu mesaj ak: Bize eski karanlkta verildii gibi yeni kta ayn eitlii yaratmalyz.

nsanln evrimin bir sapmas, lme yazgl bir ikincillik durumu olmad konusunda hibirgvencemiz yok. Olsak olsak sre iinde sadece bir deneyim, bir olaslk olabiliriz. Bilin bizekendimizi koruma gc verdii kadar kendimizi yok etme gc de vermitir. nsan olmann birayrcalk olmadn, tersine, insanlk hari her eyle balantszlk olduunu hibir ey daha akagstermez.

MUTLULUK VE HASETKiisel ve toplumsal yaamlarmzdaki eitsizlik miktarn mutluluk ve haset kavramlaryla

lyoruz. Bu iki koul davranlarmza egemen oluyor ve onlarn kkenlerini ta ilkel yaambiimlerinde bulabiliriz. Mutluluk, hayatta kalma aralarna sahip olmaktr-toprak, barnak, bir e,yiyecek, yrtc hayvanlara ve asalaklara kar savunma aralarna; haset ise bu eylerin eksildiiniduymak demektir. Ksacas mutluluk, gvenlik demektir, ama hasedin edilgin yz olan gvensizlikdeneyimiyle tanmlanm bir gvenlik.

Mutluluk temelde yaam tam olduu gibi uzatma arzusudur; hasetse deitirmek. Mutluluk, buyzden evrimsel adan, ilerlemenin nndeki balca engeldir; ve haset de, onun balca kaynadr.Ne var ki hasedin u andan itibaren bir eit hayatta kalma niyeti olmas gibi mutluluk da imdiyekadar hayatta kalmaya dediini gsteren bir eit kanttr. Birisi hkmetin gemi ve imdikibaarlarnn reklamn yapan propaganda dairesi, teki ise srekli bir eletiri komitesidir.

Platonun adil toplum tanm, iinde erkek ya da kadn her bir kimsenin olduu eyden mutlu olduubir toplum tanmyd; yani hasedi barndrmayan bir toplum. Bizim adil olmayan toplumlanmzda,btn siyasal ve toplumsal atmalar mutluluk partisi ile haset partisi arasndadr; ve btn mevcutskntlarmz da biricik konumlar saldrganlk konumlar olabilecek bu iki partiyi, karlkl olarakykc kartlar olmalar dnda dnebilme konusundaki yeteneksizliimizden kaynaklanmaktadr.

Mutluluk temelde toplumsaln kartdr. Her zaman iin bir karlatrmay, bakalarnn bizimtattmz zel bir mutluluu tadabileceklerini, ama tatmadklarn bilmeyi ierir. Bu, zel mutluluk

iinde kamusal mutluluk iin de dorudur. Tiyatro seyircisi, izleyicilerle dolu stadyum, hatta tm birulus mutludur, nk bu ekilde mevcut ve mutlu olmayan bakalar vardr.

Mutluluk benim bama gelen eydir ve en yoksul kiinin mutluluu bile biriciktir; bunun iin onaancak haset edilebilir. Bu mutluluk sadece onundur ve onun olabilir. Hepimiz Crusoelarz;mutluluumuzu ve mutsuzluumuzu, hi kimse kendimiz gibi bilmez.

Bu yzden eit olmayan bir dnya yaratmak mutluluun doasnda vardr. Herkes iin eriilebilirbir mutluluk kayna herkes iin eriilebilir bir kadn gibi olur; sahip olmann mutluluk getirmesigitgide olanakszlar. Devrimlerden sonra tekrar tekrar, devrimin eli-feinin yeni bir ayrcalklsnfa dnmesinin paradoksal bakalamn gryoruz; bunlar her eyden ncc ounluktanesirgenmi olan hazlar kendilerine verdikleri iin ayrcalkldr; ve bunda bir yknme esiolabilmesine karn, bylesi elite'Icr gerekte mutlulua duyulan temel insani ihtiyacn ve mutluluuntoplumsal kart doasnn kurbanlardr.

Haset edenler karakteristik bir sahte tasmlama yaparlar: Mutluluk ayrcalkla varolur, ayrcalkktdr, bu yzden mutluluk ktdr. Birok devrimin ilk aamalarnn son derece karakteristik biryan olan Pritanizm ve birok solkanat kuramcsnn emek, sosyal zveri ve devletin iyilii gibieylere talihsiz bir ekilde yeni bir eit mutluluk yaktrma giriimleri bundan kaynaklanr. Bugiriimler byle eylerde mutluluk bulunamayaca iin deil, ama herkesin mutluluu aynkaynaklarda bulmas beklendii iin talihsizdir. Devlet tarafndan ya da bir reti gerei yahut zorlabenimsetilen mutluluun genel olarak her trl biimi kendi tanm gerei bir elikidir.

Bylesi zorla benimsetilen mutluluk-insan mutlu klacak eyi seme hakknn her trl karalan-temelde totaliterdir ve insanlk bir laboratuvar deneyinde koullanan hayvanlar gibi olana deinmutluluu yok eden haset ve onu yok eden mutluluk ... eklinde bir ksr dng oluturan hasedin birsapknldr.

Gerek, her iki partinin de hakk olduudur: Haset partisi toplumun, mutluluun balcakaynaklarna-daha adil ekonomik koullar ve gerisi-e lde erimenin salanmas gerektiini ilerisrdnde

hakldr ve mutluluk partisi de, toplumun bireye bu kaynaklarn neler olacana karar vermesikonusunda maksimum bir zgrlk tanmas gerektiini ileri srdnde hakldr. Kapitalizm dekomnizm de, bu her iki gerei iermeye ya da her mutluluk kaynana e lde erime olanaveren bir toplum kurmaya uygun deildir.

Her iki siyasal u da haset durumunun ounluku daha kolay maniple etmeye olanak verdiinikavramtr. Sa iin, basknn, sansrn ve uranln kullanmn hakl karmaktadr; sol iinse,devrimin ve ayaklanmann kullanmn. Kzgn kalabalklar askeri diktatrleri hakl karmaktadr, vebunun tersi de dorudur.

Kt olan kiisel mutluluk deil, adil olmayan toplumsal ayrcalklardan kaynaklanan zel kiiselayrcalktr. Kapitalizmin byk ktl onda sadece mutluluk kaynaklarna e lde erimeolanana sahi