P A Ń S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y P AŃS T W O W Y I N S T Y T U T B A D A W C Z Y

O P R A C O W A N I E Z A M Ó W I O N E P R Z E Z M I N I S T R A ŚR O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA

DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz CHOCIWEL (231)

Warszawa 2009

Autorzy: SŁAWOMIR MĄDRY*, SŁAWOMIR KURKOWSKI *,

ANNA PASIECZNA**, PAWEŁ KWECKO**, IZABELA BOJAKOWSKA**,

HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, GRAśYNA HRYBOWICZ***

Główny koordynator MGśP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA**

Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI**

Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRYŚ-GODLEWSKA**

we współpracy z JOANNĄ SZYBORSKĄ-KASZYCKĄ **

Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA **

* - Przedsiębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce

** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

*** - Przedsiębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN ……………….

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2008

Spis treści I. Wstęp (Sławomir Mądry)........................................................................................................ 3

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Sławomir Kurkowski)................................... 4

III. Budowa geologiczna (Sławomir Mądry).............................................................................. 6

IV. ZłoŜa kopalin (Sławomir Mądry)......................................................................................... 8

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir Mądry) ....................................................... 11

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (Sławomir Mądry) ................................. 13

VII. Warunki wodne (Sławomir Mądry).................................................................................. 14

1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 14

2. Wody podziemne...................................................................................................... 15

VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 17

1. Gleby (Anna Pasieczna, Paweł Kwecko)................................................................. 17

2. Osady (Izabela Bojakowska).................................................................................... 20

3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec)................................... 23

IX. Składowanie odpadów (GraŜyna Hrybowicz).................................................................... 25

X. Warunki podłoŜa budowlanego (Sławomir Mądry)............................................................ 31

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Sławomir Kurkowski)..................................................... 32

XII. Zabytki kultury (Sławomir Kurkowski)............................................................................ 37

XIII. Podsumowanie (Sławomir Mądry, GraŜyna Hrybowicz)................................................ 38

XIV. Literatura ......................................................................................................................... 39

3

I. Wstęp

Arkusz Chociwel Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany

w 2008 r. w Przedsiębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A)

i w Przedsiębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (plansza B). Mapę sporzą-

dzono zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000”

(2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współrzędnych 1942.

Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geologiczno-gospo-

darcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Chociwel, wraz z materiałami autorskimi (Bobiński,

2003).

Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem występowania kopalin oraz gospodarki

złoŜami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo-

logii inŜynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Ponadto przedstawia stan geo-

chemiczny gleb i osadów wodnych oraz moŜliwości deponowania odpadów.

Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych

i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska

przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo-

darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informacje mogą

być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz-

twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach eko-

fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną po-

moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro-

dowiska oraz planów gospodarki odpadami.

Materiały niezbędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w:

− Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego

w Warszawie,

− Urzędach Wojewódzkim i Marszałkowskim w Szczecinie,

− urzędach powiatowych, miejskich i gminnych,

− Nadleśnictwach Lasów Państwowych.

Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym

we wrześniu i październiku 2008 roku.

4

Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowiskowej

Polski (MGśP). Dane dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych

opracowanych dla komputerowej bazy danych o złoŜach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Chociwel wyznaczają współrzędne 15°15’–15°30’ długości geograficz-

nej wschodniej i 53°20’–53°30’ szerokości geograficznej północnej. Jego powierzchnia wy-

nosi około 305 km2.

Teren omawianego arkusza połoŜony jest w centralnej części województwa zachodnio-

pomorskiego, w powiecie stargardzkim (gminy: Chociwel, Dobrzany, Stargard Szczeciński,

Stara Dąbrowa, Marianowo i Ińsko). Niewielka część omawianego terenu naleŜy do powiatu

łobeskiego (gmina Węgorzyno).

Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) cały opisywany obszar

znajduje się w makroregionie Pojezierze Zachodniopomorskie, w mezoregionie Pojezierze

Ińskie (fig. 1).

Pojezierze Ińskie obejmuje strefę moren czołowych ostatniego zlodowacenia. Cechuje

je urozmaicona rzeźba terenu z licznymi wzniesieniami i obniŜeniami zajętymi przez jeziora

i doliny rzeczne. NajwyŜszym wzniesieniem jest góra Głowacz (179,7 m n.p.m.) znajdująca

się w północno-wschodniej części obszaru arkusza. Kręte doliny rzeczne rozciągają się rów-

noleŜnikowo lub z północnego wschodu na południowy zachód. NajniŜszy punkt w dolinie

Pęzinki koło Barzkowic leŜy na wysokości 48,2 m n.p.m.

Obszar omawianego arkusza znajduje się w obrębie zachodniopomorskiego regionu

klimatycznego (Woś, 1999). Średnia suma opadów wynosi około 630 mm, a średnia tempera-

tura roczna około +8°C. Dni z pokrywą śnieŜną jest średnio 50, z przymrozkami 90. Okres

wegetacyjny trwa 210–220 dni. Istotną cechą lokalnego klimatu Pojezierza Ińskiego jest jego

duŜa zmienność i nieregularność, związana ze skomplikowaną rzeźbą terenu.

Chociwel jest niewielkim miasteczkiem, liczącym około 3,3 tys. mieszkańców, pełnią-

cym funkcje usługowe dla gminy. Zakłady przemysłowe reprezentują branŜe: spoŜywczą

(browar), drzewną (tartak) i materiałów budowlanych. Drugie miasto Dobrzany, znajdujące

się w południowej części obszaru arkusza, pełni podobne funkcje. Liczy około 2,5 tys. miesz-

kańców. Znajduje się tu przemysł: drzewny (meblarski), odzieŜowy (szwalnia) i metalowy.

Opisywany teren jest obszarem rolniczym z duŜą ilością lasów. Dominują gleby słab-

szych klas bonitacyjnych: IV, V i VI. Uprawia się tu zboŜa (głównie Ŝyto), ziemniaki, hoduje

bydło i trzodę chlewną. Sporo jest uŜytków zielonych, w tym łąk na glebach pochodzenia

5

organicznego. W Marianowie znajdują się gospodarstwa agroturystyczne. Przemysł wydo-

bywczy ma niewielkie znaczenie. Przy północnej granicy opisywanego terenu znajduje się

czynna kopalnia kruszywa naturalnego „Mokrzyca”.

Fig. 1. PołoŜenie arkusza Chociwel na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002)

1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granice mezoregionów

Podprowincja: PobrzeŜa Południowobałtyckie Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: PobrzeŜe Szczecińskie Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie

Mezoregion: 313.31 – Równina Pyrzycka Mezoregion: 314.42 – Pojezierze Choszczeńskie 313.32 – Równina Nowogardzka 314.43 – Pojezierze Ińskie 314.44 – Wysoczyzna Łobeska 314.45 – Pojezierze Drawskie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie

Mezoregion: 314.63 – Równina Drawska

Przez Chociwel przebiega droga krajowa nr 20, prowadząca ze Stargardu Szczecińskie-

go, przez Szczecinek i Bytów do Gdyni. Ponadto ma tu swój początek droga wojewódzka

nr 144 do Nowogardu. W zachodniej części arkusza znajduje się fragment niedokończonej

przedwojennej autostrady Szczecin – Gdańsk (droga wojewódzka nr 142). Pozostałe drogi

mają charakter lokalny, łącząc poszczególne wsie z ośrodkami miejskimi i gminnymi. Przez

obszar arkusza przechodzi linia kolejowa ze Szczecina do Koszalina i Gdańska oraz nieczyn-

na od 1996 r. kolejka wąskotorowa.

6

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną terenu arkusza Chociwel przedstawiono według Szczegółowej

mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Jodłowski, 2007a,b).

Obszar arkusza, pod względem tektonicznym, połoŜony jest w obrębie niecki szczeciń-

skiej (pomorska część synklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskiego). Cała powierzchnia

obszaru arkusza pokryta jest osadami czwartorzędowymi (fig. 2). Starsze utwory znane są

jedynie z wierceń.

Na całym obszarze arkusza występują osady górnego permu (cechsztynu), wykształco-

ne w sposób typowy dla NiŜu Polskiego – w postaci czterech cyklotemów skał ewaporato-

wych: wapieni i dolomitów, anhydrytów i soli. W podłoŜu permu występuje karbon eksterni-

dów waryscyjskich, przedstawiony w wielu publikacjach, spisanych m.in. w opracowaniu pt.

„Karbon w Polsce” (Zdanowski, śakowa, 1995).

Trias wykształcony jest w postaci piaskowców, iłowców, mułowców, iłołupków

z gipsem, dolomitów i wapieni.

Osady jury reprezentowane są przez utwory lądowe: piaskowce, mułowce, łupki ilaste,

piaski i iły, niekiedy z wkładkami węgla brunatnego, twardego lub sieczki roślinnej. Po trans-

gresji morskiej w jurze środkowej osadzały się: łupki ilaste, mułowce, piaskowce,

z wkładkami mułowców wapnistych, dolomitów i syderytów.

Kreda dolna to osady lądowe reprezentowane przez iłowce, mułowce i piaskowce,

a w stropie morskie piaskowce glaukonitowe i margle piaszczyste, których całkowita miąŜ-

szość osiąga 57 m. Morskie osady kredy górnej reprezentowane są przez margle z wkładkami

wapieni, iłowce margliste i opoki. Ich grubość lokalnie dochodzi do ponad 2000 m.

Trzeciorzęd reprezentowany jest przez oligocen i miocen. Osady oligocenu, o miąŜszo-

ści do 100 m, leŜą transgresyjnie na kredzie górnej. Wykształcone są jako osady morskie: iły,

mułki ilaste i piaszczyste. W miocenie, w środowisku lądowo-jeziornym, osadzały się piaski i

mułki, z cienkimi wkładkami węgla brunatnego. Osady miocenu przed sedymentacją czwarto-

rzędu uległy głębokiej erozji, w wyniku której zachowały się fragmentarycznie, jedynie na

wyniesieniach powierzchni podczwartorzędowej.

Obszar arkusza pokryty jest zwartą pokrywą osadów czwartorzędowych. Jej grubość

jest silnie zróŜnicowana i zmienia się w zaleŜności od ukształtowania powierzchni podłoŜa

i współczesnej rzeźby terenu. Największą miąŜszość czwartorzędu rzędu 240 m stwierdzono

w Starzycach, w strefie głębokiej rynny subglacjalnej. W strefie moren czołowych koło Li-

nówka wynosi ona 139 m, a koło Barzkowic tylko 8 m.

7

Fig. 2. PołoŜenie arkusza Chociwel na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa,

A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006)

Czwartorzęd; holocen: 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; Trzeciorzęd; oligocen: 41 – piaski, mułki, iły i węgiel brunatny; Drobne formy akumulacji lodowcowej: a – kry utworów neogeńskich i paleogeńskich, b – drumliny, c – ozy; Zasięgi zlodowaceń: d – zasięg fazy pomorskiej zlodowacenia wisły. Zachowano oryginalną numerację z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000.

Osady zlodowaceń południowopolskich reprezentowane są przez gliny zwałowe, piaski

wodnolodowcowe oraz mułki zastoiskowe. Występują one na ogół w głębokich obniŜeniach.

8

Miejscami są jednak silnie zaburzone glacitektonicznie i pojawiają się przy powierzchni tere-

nu jako moreny spiętrzone. W glinach występują otoczaki i porwaki iłów oligoceńskich.

Zlodowacenia środkowopolskie reprezentowane są przez dwa poziomy glin zwałowych.

Gliny są podścielone i rozdzielone piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Miejscami wy-

stępują równieŜ mułki zastoiskowe. Dolny poziom glin zwałowych wiązany jest ze zlodowa-

ceniem odry, a górny – warty.

Zlodowacenia północnopolskie (stadiał górny zlodowacenia wisły) objęły swym zasię-

giem cały obszar arkusza. Z fazą leszczyńsko-poznańską są związane piaski i Ŝwiry wodnolo-

dowcowe o miąŜszości do 16 m oraz gliny zwałowe o miąŜszości kilku metrów, lokalnie

większej, do 20 m w Dobrzanach i do 30 m w Miałce. Na powierzchni występują głównie

utwory lodowcowe i wodnolodowcowe fazy pomorskiej. Gliny zwałowe z tego okresu, war-

stwą o miąŜszości kilku metrów, pokrywają prawie całą wysoczyznę. Miejscami na glinach

zalegają piaski ze Ŝwirem i pyły lodowcowe o miąŜszość 1–2 m, maksymalnie 7 m. Zasięg

fazy pomorskiej na omawianym terenie wyznaczają moreny czołowe (rejon Dłuska

i Linówka). Wzgórza czołowomorenowe zbudowane są z glin pylastych i piasków gliniastych

ze Ŝwirem. Sporadycznie w strefach krawędziowych zalegają piaski róŜnoziarniste, lokalnie

ze Ŝwirem. Były one kiedyś eksploatowane w Ŝwirowni w Dłusku. W zachodniej i centralnej

części obszaru arkusza licznie reprezentowane są formy szczelinowe – ozy i kemy. Ozy zbu-

dowane są z piasków i Ŝwirów, a kemy z piasków, piasków ze Ŝwirem, mułków i glin. Na

północ od Chociwla oraz w rejonie Marianowa, i Lutkowa występują pokrywy wodnolodow-

cowych piasków i piasków ze Ŝwirem (sandry), o miąŜszości do 4–5 m.

W holocenie w licznych zagłębieniach wytopiskowych po martwym lodzie i w rynnach

subglacjalnych akumulowały namuły piaszczyste, piaszczysto-humusowe i torfiaste oraz tor-

fy. Na ogół ich miąŜszość nie przekracza 4 m. W spągu torfów pojawiają się gytie: organicz-

ne, organiczno-mineralne i wapienne. Dna dolin rzecznych wypełniają piaski z domieszką

humusu o miąŜszości nieprzekraczającej 3 m.

IV. ZłoŜa kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Chociwel znajduje się 5 złóŜ czwartorzędowych piasków

i Ŝwirów oraz piasków, przydatnych w budownictwie i drogownictwie (Gientka i in., red.,

2008). Ich charakterystykę gospodarczą i klasyfikację sozologiczną przedstawiono w tabeli 1.

Szczegółowe informacje o złoŜach zamieszczono równieŜ w kartach informacyjnych opraco-

wanych dla komputerowej bazy danych.

9

Piaski i Ŝwiry oraz piaski jako kopalina towarzysząca zostały udokumentowane w zło-

Ŝach: „Mokrzyca” (Doboszyńska, 1981; Wałecki, Zembrzycka, 1997; Sienkiewicz, Wałecki,

2004a) i „Wiechowo II” (Surma, 1986), a piaski miejscami z domieszką Ŝwirów w złoŜach

„Bród” (Gawroński, 1992), „Mosina” (Bubień, Sikorski, 1963) i „Sulino” (Trubecka, Mesyń-

ska, 1984). Według mapy geologicznej (Jodłowski, 2007a) są to utwory z okresu fazy pomor-

skiej stadiału górnego zlodowacenia wisły, reprezentowane przez osady wodnolodowcowe,

tworzące równiny sandrowe (złoŜa „Mokrzyca” i „Bród”) lub wzgórza (wały) ozów (złoŜa

„Wiechowo II”, „Mosina” i „Sulino”). Wszystkie złoŜa, z wyjątkiem złoŜa „Mosina”, które

zostało udokumentowane powyŜej zwierciadła wód gruntowych, są częściowo zawodnione.

ZłoŜe „Mokrzyca” składa się z 2 pól – zachodniego i wschodniego, połoŜonych po dwóch

stronach lokalnej drogi.

Parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóŜ kruszywa naturalnego zostały przed-

stawione w tabeli 2.

Granice złoŜa „Mokrzyca” były dwukrotnie zmieniane kolejnymi dodatkami do doku-

mentacji geologicznej. Jego powierzchnia była zmniejszana o obszary wcześniej wyeksplo-

atowane w latach 1997 i 2004 (Wałecki, Zembrzycka, 1997; Sienkiewicz, Wałecki, 2004a).

W 2004 r. do złoŜa „Mokrzyca” zostały równieŜ włączone zasoby złoŜa „Mokrzyca II” (Ze-

mbrzycka, 1995). Zostało ono skreślone z „Bilansu zasobów...” po wcześniejszym opracowa-

niu dodatku nr 1 do dokumentacji geologicznej (Sienkiewicz, Wałecki, 2004b), rozliczającym

pozostałe w złoŜu zasoby.

ZłoŜa zostały poddane klasyfikacji sozologicznej ze względu na ich ochronę oraz

ochronę środowiska. Wszystkie zaliczono do klasy 4 tj. do złóŜ powszechnie występujących.

Za konfliktowe (klasa B) uznano złoŜa: „Mokrzyca”, „Bród”, „Wiechowo II” i „Mosina”

ze względu na połoŜenie w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Ponadto złoŜe

„Bród” znajduje się w granicach otuliny Ińskiego Parku Krajobrazowego, a teren złoŜa

„Wiechowo II” porasta las. ZłoŜe „Sulino” zlokalizowane poza wyŜej wymienionymi obsza-

rami jest małokonfliktowe (klasa A).

Tabela 1

ZłoŜa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby

geologiczne bilansowe

(tys. t)

Kategoria rozpoznania

Stan zagospodarowania

złoŜa

Wydobycie (tys. t)

Zastosowanie kopaliny

Klasyfikacja złóŜ

Nr złoŜa

na mapie

Nazwa złoŜa Rodzaj

kopaliny

Wiek kompleksu

litologiczno- surowcowego

wg stanu na 31.12.2007 (Gientka i in., red., 2008) Klasy 1–4

Klasy A–C

Przyczyny konfliktowości

złoŜa

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2 Mokrzyca pŜ, p1) Q 1 026 C1+C2 G 158 Skb, Sd 4 B Natura 2000

3 Bród p Q 53 C1 Z 0 Skb, Sd 4 B Natura 2000, K

5 Wiechowo II pŜ, p1) Q 1 622 C1* N 0 Skb, Sd 4 B Natura 2000, L

6 Mosina p Q 38 C1* Z 0 Skb, Sd 4 B Natura 2000

7 Sulino p Q 772 C1* Z 0 Skb, Sd 4 A

Dobrzany pŜ Q ZWB

Dobrzany II pŜ Q ZWB

Mokrzyca II p Q ZWB

Rubryka 3: p – piaski, pŜ – piaski i Ŝwiry, 1) – kopalina towarzysząca Rubryka 4: Q – czwartorzęd Rubryka 6: C1 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych, C1* – złoŜe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: złoŜa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – złoŜe wykreślone z „Bilansu zasobów...” (zlokalizowane na mapie dokumenta-cyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe Rubryka 10: 4 – złoŜa powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoŜa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: K – ochrona krajobrazu, L – ochrona lasów.

10

11

Tabela 2

Parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóŜ kopalin okruchowych Nazwa złoŜa

Mokrzyca Wiechowo II Parametry piaski i Ŝwiry

piaski Bród Sulino piaski

i Ŝwiry piaski

Mosina

powierzchnia złoŜa

(ha) 19,63 4,54 3,48 11,43 3,17

miąŜszość złoŜa

(m) 0,0–5,0 śr. 1,7

0,0–7,9 śr. 2,4

2,1–6,8 śr. 3,7

2,8–19,7 śr. 11,7

2,0–11,1 śr. 6,1

0,7–8,0 śr. 4,8

śr. 3,4

grubość nadkładu

(m) 0,0–1,2 śr. 0,4

0,2–1,2 śr. 0,5

0,2–1,2 śr. 0,4

0,0–3,0 śr. 0,4

śr. 0,6

stosunek N/Z 0,11 0,08 0,03 0,03 nie

obliczono

punkt piaskowy (2 mm)

(%) 36,8–79,1 śr. 62,4

80,8–98,8 śr. 88,5

65,7–100 śr. 91,0

83,9–99,0 śr. 91,4

14,9–67,7 śr. 48,1

78,0–99,0 śr. 94,8

79,9–91,7 śr. 80,2

zaw. pyłów mineralnych

(%) 0,2–4,7 śr. 1,5

0,2–4,5 śr. 1,6

0,8–8,1 śr. 4,0

1,1–6,3 śr. 2,8

0,8–6,8 śr. 2,3

1,0–10,5 śr. 5,6

0,74–1,70 śr. 1,3

zaw. zaniecz. obcych

(%) ślady brak * brak brak brak *

zaw. S całk. w przel. na SO3

(%) 0,003–0,03 śr. 0,01

0,004–0,02 śr. 0,01

* * 0,002–0,14 śr. 0,06

0,05–0,14 śr. 0,09

*

Zastosowanie wg dokumentacji

budownictwo i drogownictwo drogownictwo

* - nie badano

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Chociwel eksploatowane jest tylko złoŜe „Mokrzyca”. Wydobycie

prowadzone jest przez firmę „Torpol” sp z o.o. na podstawie koncesji waŜnej do 31.12.2015 r.

Dla kaŜdego z pól złoŜa ustanowiono, jedną decyzją, oddzielny obszar i teren górniczy. Ob-

szar górniczy pola zachodniego ma powierzchnię 20,42 ha, a teren górniczy zajmuje 27,22 ha.

Odpowiednio dla pola wschodniego wartości te wynoszą 9,07 ha i 12,02 ha. Wydobycie pro-

wadzone jest na polu wschodnim. Na północ i wschód od pola zachodniego znajduje się kilka

wypełnionych wodą wyrobisk wgłębnych, ulegających samorekultywacji. Woda znajduje się

równieŜ w dnie eksploatowanego wyrobiska na polu wschodnim. Poza granicami złoŜa znaj-

dują się zwały zdjętego nadkładu. Na północ od granic pola zachodniego usytuowano zakład

przeróbczy, w którym kruszywo jest przesiewane i płukane.

Do 2006 r. Spółdzielnia Usług Rolniczo-Przemysłowych „Kruszbór” sp. z o.o. z Cho-

ciwla eksploatowała złoŜe „Bród”. Powstało wyrobisko wgłębne o długości 500 m, szeroko-

ści 250 m i głębokości do 5 m częściowo wypełnione wodą. Prace rekultywacyjne nie były tu

wykonywane. W wyrobisku spotyka się nagromadzenia odpadów komunalnych.

12

ZłoŜe piasków i Ŝwirów „Mosina” było eksploatowane do 1988 r. i zostało w większo-

ści wyeksploatowane. Na obszarze złoŜa znajduje się niezrekultywowane wyrobisko. Resztę

terenu złoŜa pokrywają łąki oraz las (młodnik). W granicach złoŜa znajduje się punkt niekon-

cesjonowanej eksploatacji (nr 1). Długość i szerokość wyrobiska, z którego okoliczni miesz-

kańcy pozyskują piasek ze Ŝwirem, wynosi 10 m, a wysokość ściany do 3 m.

ZłoŜe piasków „Sulino” eksploatowane było krótko w latach 80. Wyczerpano jedynie

niewielką część udokumentowanych zasobów. Eksploatacja została zaniechana, a wyrobisko

zrekultywowane.

Na obszarze złoŜa piasków i Ŝwirów „Wiechowo II” znajduje się stare, zalane wodą wy-

robisko, powstałe przed jego udokumentowaniem. Po sporządzeniu karty rejestracyjnej nie

było ono eksploatowane.

Tereny złóŜ „Dobrzany” (Solczak, 1972) i „Dobrzany II” (Solczak, 1976), wykreślo-

nych z Bilansu zasobów, zostały zrekultywowane przez zalesienie. Na obszarze dawnego zło-

Ŝa „Dobrzany” znajduje się jednak punkt niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa (nr 2).

W eksploatowanym wyrobisku stokowo-wgłębnym o długości 70 m, szerokości 30 m i głę-

bokości do 4–6 m znajduje się nielegalne składowisko odpadów, zwoŜonych tu przez oko-

liczną ludność.

Na wschód od Dobrzan, do 1984 r., na potrzeby nieistniejącej obecnie cegielni polowej,

eksploatowano gliny zwałowe. W 1986 r. opracowano „Kartę rejestracyjną złoŜa surowca

ilastego Dobrzany”(Lewkowicz, Paprocka, 1986), w której stwierdzono, Ŝe surowiec moŜe

być wykorzystany do produkcji cegły pełnej jedynie przy selektywnej eksploatacji (eliminacja

okruchów wapieni) i ręcznym formowaniu cegły. Właściciel terenu złoŜa prawdopodobnie nie

uzyskał zgody na zmianę sposobu uŜytkowania gruntów i nie kontynuował wydobycia. Karta

nie została zatwierdzona i tym samym złoŜe nie znalazło się w „Bilansie zasobów...”. Wyro-

bisko poeksploatacyjne w latach późniejszych zostało zrekultywowane na cele rolnicze.

Na północny wschód od Chociwla, pomiędzy linią kolejową a zakładami „Scanbet”,

produkującymi prefabrykaty betonowe, w latach 1990 – 1992, na obszarze około 0,25 ha,

eksploatowane były piaski. Według Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, arkusz Chociwel

(Bobiński, 2003) wydobycie prowadził prywatny uŜytkownik, który w 1990 r. zlecił opraco-

wanie karty rejestracyjnej złoŜa „Chociwel - Bród” (brak egzemplarza karty w archiwum geo-

logicznym Urzędu Marszałkowskiego i w Centr. Arch. Geol.). Nie została ona jednak za-

twierdzona, a złoŜe o takiej nazwie nigdy nie figurowało w „Bilansie zasobów...”. Po zaprze-

staniu wydobycia wyrobisko poeksploatacyjne zostało, na koszt miasta, zrekultywowane na

cele rolnicze.

13

Poza wyŜej wymienionymi punktami niekoncesjonowanej eksploatacji podczas wizji te-

renu, zlokalizowano jeszcze jeden (nr 3). Znajduje się on 1 km na wschód od Barzkowic, na

terenie lasów państwowych. W wyrobisku stokowym o długości i szerokości 60 m oraz

o wysokości ściany 6 – 7 m eksploatowane są piaski ze Ŝwirem.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Prace penetracyjne i poszukiwawcze, prowadzone na obszarze arkusza Chociwel w la-

tach sześćdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku, nie dały podstawy do wyznaczenia

jakiegokolwiek obszaru prognostycznego bądź perspektywicznego. Na podstawie ich wyni-

ków wyznaczono tylko trzy obszary negatywne dla udokumentowania złóŜ piasków.

W rejonie występowania moren czołowych koło Dłuska wykonano 7 sond o głębokości

3,0–5,0 m i 3 otwory o głębokości 5,0–6,0 m. Jedną sondę o głębokości 2 m zlokalizowano

w dnie Ŝwirowni w Dłusku. W trzech sondach i w jednym otworze nawiercono piaski drob-

noziarniste, a w sąsiedztwie Ŝwirowni piaski średnio- i gruboziarniste z pojedynczymi ziar-

nami Ŝwiru, zalegające pod nadkładem glin i piasków gliniastych, o grubości 3,0–4,5 m. Po-

zostałe sondy i otwory natrafiły tylko na gliny zwałowe (Nowak, Turza, 1969).

Na pozostałych dwóch obszarach (Foltyniewicz, 1986) w rejonie Marianowa wykonano

w sumie 5 sond, o głębokości 5,0 m. Stwierdzono jedynie występowanie glin i piasków gli-

niastych.

Na podstawie analizy dokumentacji złóŜ torfów, przeprowadzonej zgodnie z kryteriami

bilansowości i przy uwzględnieniu wymogów ochrony środowiska (OstrzyŜek, Dembek,

1996), wyznaczono 10 niewielkich torfowisk spełniających wymogi stawiane obszarom po-

tencjalnej bazy surowcowej – obszary prognostyczne (tabela 3). Są to torfowiska niskie (ob-

szary nr I, II, V, VI), przejściowe(nr IV, IX) i mieszane (nr III, VII, VIII, X). Występujące

w nich torfy mogą być wykorzystywane w rolnictwie, a niektóre takŜe, z uwagi na wysoki

stopień rozkładu powyŜej 30%, jako torfy lecznicze (borowiny). Pozostałe torfowiska, wystę-

pujące na obszarze arkusza, nie zostały uznane za obszary perspektywiczne dla udokumento-

wania złóŜ torfu, ze względu na połoŜenie w obszarach chronionych (Iński Park Krajobrazo-

wy wraz z otuliną), na terenach leśnych oraz w sąsiedztwie cieków wodnych i na obszarach

źródliskowych. Niektóre z nich są terenami uŜytkowanymi rolniczo, są zmeliorowane i wyko-

rzystywane jako łąki, pastwiska lub pola orne.

14

Tabela 3

Wykaz obszarów prognostycznych

Nr obszaru

na mapie

Po-wierzch-

nia (ha)

Rodzaj kopa-liny

Wiek kompl. litolog.-surow.

Parametry jakościowe

Średnia grubość

nad-kładu (m)

Grubość kompl. litolog.-surow.

(m)

Zasoby w kat.

D1 (tys. m3)

Zasto-sowanie kopa-liny

1 2 3 4 5 6 7 8 9 24,8 %

I 5,0 t Q popielność rozkład 49 %

0,0 3,39 170 Sr, I

14,8 % II 8,0 t Q

popielność rozkład 41 %

0,0 2,23 178 Sr, I

8,6 % III 5,5 t Q

popielność rozkład 15 %

0,0 3,84 199 Sr

18,1 % IV 3,5 t Q

popielność rozkład 20 %

0,0 1,90 66 Sr

18,0 % V 2,3 t Q

popielność rozkład 40 %

0,0 1,62 36 Sr, I

19,1 % VI 3,5 t Q

popielność rozkład 44 %

0,0 2,83 99 Sr, I

15,1 % VII 2,0 t Q

popielność rozkład 44 %

0,0 1,80 36 Sr, I

15,0 % VIII 4,5 t Q

popielność rozkład 50 %

0,0 1,64 74 Sr, I

10,0 % IX 1,3 t Q

popielność rozkład 36 %

0,0 1,73 22 Sr, I

14,2 % X 6,5 t Q

popielność rozkład 36 %

0,0 2,97 188 Sr, I

Rubryka 3: t - torfy Rubryka 4: Q - czwartorzęd Rubryka 9: kopaliny: Sr – rolnicze, I – torfy lecznicze (borowiny)

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Większa część obszaru arkusza Chociwel leŜy w dorzeczu Iny, która jest prawobrzeŜ-

nym dopływem Odry. Jedynie niewielki fragment północno-wschodniej części omawianego

terenu jest odwadniany przez Ukleję, dopływ Regi, która wpada bezpośrednio do Morza Bał-

tyckiego. W rejonie tym, otaczając jezioro Dłusko od południa i południowego-zachodu,

przebiega dział wodny I rzędu.

Największą rzeką na omawianym terenie jest Krąpiel, prawobrzeŜny dopływ Iny. Ma

ona swój początek w jeziorze Kamienny Most (58 ha). Następnie kierując się na zachód prze-

pływa przez jezioro Chociwel (59 ha). Jej prawobrzeŜnym dopływem jest Okra, a lewobrzeŜ-

nymi Krępa i Pęzinka. Krępa przepływa przez jeziora Marianowskie (80 ha) i Wiechowskie

(19,5 ha). Do systemu hydrograficznego naleŜą równieŜ liczne jeziora, poza wyŜej wymie-

nionymi, są to: Szadzko (83 ha), Dłusko (23 ha), Linówko (30 ha), Lutkowskie (30 ha), Doli-

15

ce (19 ha), Ińsko (590 ha) i Okonie (40 ha). Jeziora: Ińskie, Dłusko i Okonie leŜą częściowo

na obszarze sąsiedniego arkusza Ińsko. Niektóre jeziora są płytkie, np. zarastający Kamienny

Most ma największą głębokość 2 m, Linówko 3,7 m, Szadzko 2,6 m, Linówko około 2 m,

inne średnio głębokie, np.: Dłusko 12,3 m, Dolice 7,5 m, Okonie 12,2 m, Marianowskie 8 m,

natomiast najgłębsze Ińsko osiąga 41,7 m.

Na obszarze arkusza nie prowadzi się monitoringu wód płynących. W roku 2005 (Ra-

port ..., 2006) wody Krąpieli badane w punkcie monitoringowym przy ujściu do Iny (arkusz

Dolice) zaliczone zostały do III klasy, tj. do wód o zadowalającej jakości według kryteriów

zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004 r., (DzU nr 32, poz.

284).

Wody jeziora Ińsko w 2002 r., zgodnie z wymogami Rozporządzenia Ministra Środowi-

ska z dnia 5.11.1991 r. (Dz U Nr 116, poz. 503), spełniały wymogi I klasy czystości (Ra-

port ..., 2004). Jedynie zawartość związków organicznych, oznaczana metodą CHZTCr, od-

powiadała normie II klasy. Jakość wód pozostałych jeziorach z obszaru arkusza badano po raz

ostatni w latach 1996 – 2001. Do drugiej klasy czystości, przede wszystkim ze względu na

zanieczyszczenia bakteriologiczne, zaklasyfikowano wody jezior Marianowskiego i Okuni,

a do trzeciej – Chociwla, Kamiennego Mostu, Szadzka. Wody pozaklasowe miało jedynie

Jezioro Wiechowskie (Landsberg - Uczciwek, red., 2002).

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne obszaru arkusza Chociwel i jakość wód podziemnych przed-

stawiono na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Wiśniowski, Jezier-

ski, 2004).

Na omawianym terenie występują dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i trzeciorzę-

dowe.

Czwartorzędowe piętro wodonośne występuje prawie na całym obszarze arkusza

(z wyjątkiem centrum) i składa się z 3 poziomów wodonośnych: nadglinowego, górnego mię-

dzyglinowego i dolnego międzyglinowego.

Pierwszy poziom występuje lokalnie, zwykle w piaskach i Ŝwirach sandrów. Warstwa

wodonośna, o miąŜszości kilku metrów i współczynniku filtracji około 20 m/dobę, ma cha-

rakter swobodny. Poziom ten jest słabo izolowany, toteŜ wody w nim występujące są zagro-

Ŝone przenikaniem zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Brak jest studni ujmujących wody

tego poziomu.

16

Górny międzyglinowy poziom wodonośny jest głównym poziomem uŜytkowym na

większej części obszaru arkusza, gdzie stanowi podstawową bazę zaopatrzenia ludności

w wodę. Składa się z jednej, lokalnie z dwóch warstw wodonośnych, zbudowanych z wodno-

lodowcowych utworów piaszczystych lub piaszczysto-Ŝwirowych, o miąŜszości od kilku me-

trów we wsi Szadzko do ponad 16 m we wsi Ścienne. Przykryty jest pakietem glin o grubości

od około 15 m w okolicy Dobrzan i Lisowa do ponad 100 m w pobliŜu Lutkowa i w związku

z tym charakteryzuje się napiętym zwierciadłem wody. ZłoŜoność i budowy geologicznej

powoduje zróŜnicowanie współczynnika filtracji, który zmienia się od 1 do 69 m/dobę.

Dolny międzyglinowy poziom wodonośny ujmowany jest jedynie w Kozach Pomor-

skich i Białej Ińskiej. Podobnie jak poziom wyŜszy, składa się z jednej lub z dwóch warstw

utworów wodnolodowcowych – piasków bądź piasków ze Ŝwirem, o łącznej miąŜszości oko-

ło 30 m. Od powierzchni izolowany jest pakietem glin o grubości ponad 100 m. Zwierciadło

wody jest napięte, a współczynnik filtracji warstwy wodonośnej wynosi około 12,5 m/dobę.

Trzeciorzędowe piętro wodonośne występuje w zachodniej i południowo-zachodniej

części obszaru arkusza i związane jest z piaszczystymi utworami miocenu. Zalega na głębo-

kości od kilkunastu metrów w rejonach, gdzie miocen jest wypiętrzony glacitektonicznie, do

79 m koło Karkowa. Zwierciadło wody ma charakter napięty. Wartość współczynnika filtracji

waha się od kilku do około 20 m/dobę.

śaden z omówionych poziomów wodonośnych na omawianym obszarze nie ma rangi

głównego zbiornika wód podziemnych (Kleczkowski, red., 1990) (fig. 3). Dla zlewni Iny

opracowano dokumentację hydrogeologiczną ustalającą jej zasoby dyspozycyjne (Kieńć i in.,

2004).

Wody pięta czwartorzędowego i trzeciorzędowego, szczególnie w strefach zaburzeń

glacitektonicznych, pozostają w kontakcie hydraulicznym, przez co nie róŜnią się znacząco

składem chemicznym. Najczęściej naleŜą do typu wodorowęglanowo-wapniowego (HCO3-

Ca). Ze względu na podwyŜszoną zawartość manganu (0,07–0,20; śr. 0,13 mg Mn/dm3)

i Ŝelaza (0,0–9,2; śr. 2,3 mg Fe/dm3), wymagają tylko prostego uzdatniania. Pozostałe skład-

niki mineralne na ogół nie przekraczają norm obowiązujących dla wód pitnych (Rozporzą-

dzenie Ministra Zdrowia z dnia 29.03.2007 r., DzU nr 61, poz. 417). Zawartość chlorków

wynosi 4,7–50,1; śr. 12,0 mg Cl/dm3, siarczanów 1,0–70,0; śr. 17,4 mg SO4/dm3 i azotanów

(w przeliczeniu na azot) 0,00–0,62; śr. 0,06 mg N-NO3/dm3. W ponad połowie badanych

studni stwierdzono niewielkie przekroczenia dopuszczalnej zawartości amoniaku, którego

zawartość (w przeliczeniu na azot) wahała się od 0,19 do 0,82; śr. 0,46 mg N-NH4/dm3.

17

Na mapie zostały zaznaczone ujęcia komunalne i przemysłowe o zatwierdzonych zaso-

bach eksploatacyjnych powyŜej 50 m3/h. śadne z ujęć na obszarze arkusza nie posiada wy-

znaczonej i obowiązującej pośredniej strefy ochrony sanitarnej.

Fig. 3. PołoŜenie arkusza Chociwel na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP)

w Polsce wymagających szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (red.) (1990) Granica GZWP: 1 – w ośrodku porowym, 2 – obszar wysokiej ochrony GZWP (OWO). Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 123 – Zbiornik międzymorenowy Stargard – Goleniów, czwartorzęd (Q).

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stęŜeń metali

określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.

w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU nr 165, poz. 1359). Do-

puszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup uŜytkowania, ich zakresy oraz

18

przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 231– Chociwel, umieszczono w tabeli 4.

W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o zawartości przeciętnych (median) pier-

wiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych

wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró-

bowanie w siatce 5×5 km.

Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m)

w regularnej siatce 5×5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po-

kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe.

Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia an-

tropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo-

wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd,

Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze-

niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry)

z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-

Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką

zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z uŜyciem spektrome-

tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wy-

konano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jako-

ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach

analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710,

SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników

Zastosowana gęstość pobierania próbek (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna

do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi

w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5×0,5 km, czyli jedna

próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicz-

nych zostały, więc przedstawione na mapie w postaci punktów.

Lokalizację miejsc pobierania próbek (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przed-

stawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasy-

fikowanych do grupy A, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września

2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU nr 165, poz. 1359).

19

Tabela 4

Zawartość metali w glebach (w mg/kg)

Wartości dopuszczalne stęŜeń w glebie lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.)

Zakresy zawartości

w glebach na arkuszu 231 –

Chociwel

N=6

Wartość przeciętnych

(median) w glebach na arkuszu 231 –

Chociwel

N=6

Wartość przeciętnych

(median) w glebach obszarów niezabu-dowanych Polski 4)

N=6522

Grupa B 2) Grupa C 3) Frakcja ziarnowa <1 mm Mineralizacja HCl (1:4)

Głębokość (m p.p.t.)

Metale

Grupa A 1)

0,0–0,3 0–2 Głębokość (m p.p.t.)

0,0–0,2

As Arsen 20 20 60 <5 – <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 7 – 31 19 27

Cr Chrom 50 150 500 2 – 7 3 4

Zn Cynk 100 300 1000 21 – 53 26 29

Cd Kadm 1 4 15 <0,5 – <0,5 <0,5 <0,5

Co Kobalt 20 20 200 1 – 3 1 2

Cu Miedź 30 150 600 2 – 7 4 4

Ni Nikiel 35 100 300 2 – 5 3 3

Pb Ołów 50 100 600 4 – 25 13 12

Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05 – 0,07 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 231– Chociwel w poszczególnych grupach uŜytkowania As Arsen 6

Ba Bar 6

Cr Chrom 6

Zn Cynk 6

Cd Kadm 6

Co Kobalt 6

Cu Miedź 6

Ni Nikiel 6

Pb Ołów 6

Hg Rtęć 6 Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 231 – Chociwel do poszczególnych grup uŜytkowania (ilość próbek)

6

1) grupa A a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obsza-

ru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne,

b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeŜeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za-groŜenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob-szarów tych stęŜenia zachowują standardy wynikają-ce ze stanu faktycznego,

2) grupa B - grunty zaliczone do uŜytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewio-ne, nieuŜytki, a takŜe grunty zabudowane i zurbani-zowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych,

3) grupa C - tereny przemysłowe, uŜytki kopalne, tere-ny komunikacyjne,

4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000

N – ilość próbek

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stęŜeń dopusz-

czalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września

2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca-

łego kraju (tabela 4).

20

Przeciętne zawartości badanych pierwiastków w glebach arkusza są mniejsze lub równe

w stosunku do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski.

Większą wartość mediany wykazuje jedynie zawartość ołowiu.

Pod względem zawartości metali, wszystkie badane próbki spełniają warunki klasyfika-

cji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne uŜyt-

kowanie gruntów.

Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoŜli-

wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie

ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstających na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se-

dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodzących z erozji, a takŜe składników

wytrącających się z wody oraz osadzania się materiału docierającego ze ściekami przemysło-

wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana większość potencjalnie szkodliwych metali i związ-

ków organicznych trafiających do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne

mogą szkodliwe oddziaływać na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i często pośred-

nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawartości szkodliwych składników są poten-

cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Część szkodliwych składników zawartych

w osadach moŜe ulegać ponownemu uruchomieniu do wody w następstwie procesów che-

micznych i biochemicznych przebiegających w osadach, jak równieŜ mechanicznego poru-

szenia wcześniej odłoŜonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów

albo podczas transportu bądź bagrowania. TakŜe podczas powodzi zanieczyszczone osady

mogą być przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów

Jakość osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami cięŜkimi oceniono

na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia

2002 r. w sprawie rodzajów oraz stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanie-

czyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z dnia 14.05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze

względów ekotoksykologicznych zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) –

określające zawartość pierwiastka, powyŜej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ

zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 5 zamieszczono obowiązujące

w Polsce dopuszczalne zawartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji

21

rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów

wodnych Polski i ich wartości PEL.

Tabela 5

Zawartość pierwiastków i trwałych zanieczyszczeń organicznych w osadach wodnych (mg/kg)

Pierwiastek Rozporządzenie

MŚ* PEL**

Tło geochemiczne

Arsen (As) 30 17 <5

Chrom (Cr) 200 90 6

Cynk (Zn) 1000 315 73

Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5

Miedź (Cu) 150 197 7

Nikiel (Ni) 75 42 6

Ołów (Pb) 200 91 11

Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05

* – ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498).

** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

Materiał i metody badań laboratoryjnych

W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki

badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In-

spektora Ochrony Środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ).

Próbki osadów jeziornych pobrano z głęboczków jeziora. W badaniach analitycznych

wykorzystano frakcję ziarnowa drobniejsza niŜ 0,2 mm. Zawartości arsenu, chromu, ołowiu,

miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem

plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą kró-

lewską, oznaczenia kadmu wykonano metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji

płomieniowej (FAAS), takŜe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą

królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii ab-

sorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wyko-

nano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Państwowego Instytutu Geologicznego

w Warszawie.

Prezentacja wyników

Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta

o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub

niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych wartościach PEL (niebieski). Przy

22

klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, Ŝadnego

pierwiastka nie przewyŜszała górnej granicy wartości dopuszczalnej w tej grupie.

W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego kaŜdy punkt opisano na mapie

symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów

Spośród jezior znajdujących się na arkuszu zbadane zostały osady jeziora Chociwel,

Kamienny Most, Marianowskiego i Szadzko (tabela 6). Osady jeziora Szadzko charakteryzują

się bardzo niskimi zawartościami potencjalnie szkodliwych pierwiastków w porównaniu do

wartości ich tła geochemicznego. W osadach jezior Chociwel, Kamienny Most i Marianow-

skim występują znacząco podwyŜszone zawartości badanych pierwiastków, zwłaszcza cynku,

miedzi, ołowiu i rtęci. JednakŜe są to zawartości niŜsze od ich dopuszczalnych stęŜeń według

Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., są one takŜe niŜsze od ich

wartości PEL, powyŜej której obserwuje się szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne.

Dane prezentowane na mapie umoŜliwiają jedynie ocenę zanieczyszczenia osadów

w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla

odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych

i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości do-

puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

Tabela 6

Zawartość pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg)

Pierwiastek Chociwel (1997 r.)

Kamienny Most (1997 r.)

Marianowskie (1996 r.)

Szadzko (1996 r.)

Arsen (As) 5 11 13 5

Chrom (Cr) 19 19 20 8

Cynk (Zn) 192 157 127 47

Kadm (Cd) 2 1 1,4 <0,5

Miedź (Cu) 25 30 17 8

Nikiel (Ni) 14 19 14 4

Ołów (Pb) 67 52 35 16

Rtęć (Hg) 0,31 0,27 0,13 0,05

23

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań

Do określenia dawki promieniowania gamma i stęŜenia radionuklidów poczarnobyl-

skiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu

Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994).

Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuŜ profili o przebiegu N-S, prze-

cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku

stwierdzenia stref o podwyŜszonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km.

Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas

pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym

przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników

Z uwagi na to, Ŝe gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych

w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi ar-

kusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest moŜliwy, gdyŜ te dwie krawędzie są

zbieŜne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono

jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji

wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuŜ zachodniej

lub wschodniej granicy opisywanego arkusza.

Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmują sumę promieniowania

pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki

Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuŜ profilu zachodniego wynoszą od około

22 nGy/h do około 45 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 30 nGy/h i jest nieco niŜ-

sza od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. WzdłuŜ profilu wschodniego war-

tości promieniowania gamma zmieniają się od około 20 do około 72 nGy/h i przeciętnie wy-

noszą około 35 nGy/h.

231 W PROFIL ZACHODNI 231E PROFIL WSCHODNI

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Chociwel (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50

5911960

5913932

5917582

5919528

5923811

m

nGy/h

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50 60 70 80

5912009

5916492

5920635

5924670

5926777

5929324

m

nGy/h

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 0,5 1 1,5 2 2,5

5911960

5913932

5917582

5919528

5923811

m

kBq/m2

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 10 20 30 40 50

5912009

5916492

5920635

5924670

5926777

5929324

m

kBq/m2

24

25

W profilu zachodnim dawki promieniowania gamma wykazują niewielkie zróŜnicowa-

nie, co świadczy o tym, Ŝe występujące wzdłuŜ profilu osady lodowcowe i wodnolodowcowe

charakteryzują się podobnym poziomem radioaktywności. W profilu wschodnim gliny zwa-

łowe cechują się wyŜszymi wartościami promieniowania gamma (25–72 nGy/h) w porówna-

niu z piaszczysto-Ŝwirowymi osadami wodnolodowcowymi (20–25 nGy/h). Maksymalne

dawki promieniowania gamma (około 50–70 nGy/h), zarejestrowane w północnej części pro-

filu, są rezultatem wysokiego udziału stęŜenia radionuklidu cezu w całkowitej sumie promie-

niowania, a więc nie są to wartości promieniowania gamma naturalne dla glin zwałowych.

StęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuŜ profilu zachodniego

wynoszą od 0 do 14,2 kBq/m2, a wzdłuŜ profilu wschodniego wahają się od 0,5 do 42,8 kBq/m2

i są w większości bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczo-

nych. NajwyŜsze stęŜenia rzędu 13,0–14,0 kBq/m2 w profilu zachodnim i 20,0–40,0 kBq/m2

w profilu wschodnim, zarejestrowane w północnych odcinkach obu profili, są związane z nie-

wielką anomalią występującą miedzy Ińskiem a Maszewem. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe

w Ŝadnym przypadku stwierdzone stęŜenia nie stwarzają zagroŜenia dla upraw ani dla osób

korzystających z płodów rolnych i runa leśnego (w tym równieŜ grzybów) pochodzących z te-

go terenu. Stwierdzone zanieczyszczenia nie niosą równieŜ zagroŜenia dla jakości wód pod-

ziemnych.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów

Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano

uwzględniając zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” z dnia 27 kwietnia

2001 r. (DzU 07.39.251) z późniejszymi zmianami oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska

z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, bu-

dowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk

odpadów (DzU Nr 61, poz. 549). Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego

w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienio-

nych aktów prawnych, umoŜliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania

na etapie projektowania składowisk.

Przedstawione na Mapie geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza-

cyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróŜnicowane w nawiązaniu do 3 typów skła-

dowisk:

26

N – odpadów niebezpiecznych,

K – odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne,

O – odpadów obojętnych

Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko-

wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje:

− wyłączenie terenów, na których bezwzględnie nie moŜna lokalizować składowisk odpa-

dów,

− warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich

władz i słuŜb,

− wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i skarp potencjalnych

składowisk.

Na mapie, w nawiązaniu do powyŜszych kryteriów, wyznaczono:

− obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów,

− obszary o warunkach izolacyjnych spełniających przyjęte kryteria dla określonego typu

składowisk odpadów,

− obszary moŜliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadające naturalnej warstwy

izolacyjnej.

Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola-

cyjności pozwala wyróŜnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich

obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie:

− izolacyjnych właściwości podłoŜa – odpowiadających wyróŜnionym wymaganiom skła-

dowania odpadów,

− rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyję-

tych obszarów ochrony.

Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymie-

nione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami oraz doku-

mentami planistycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego.

Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i ścian bocznych poten-

cjalnych składowisk są uzaleŜnione od typu składowanych odpadów (tabela 7).

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróŜnienie:

− warunków izolacyjności podłoŜa zgodnych z wymaganiami dla określonego typu skła-

dowisk (przyjętymi w tabeli 7),

27

− zmiennych właściwości izolacyjnych podłoŜa (warstwa izolacyjna znajduje się pod

przykryciem osadami piaszczystymi o miąŜszości do 2,5 m, miąŜszość lub jednorodność

warstwy izolacyjnej jest zmienna).

Tabela 7

Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ

składowiska miąŜszość [m]

współczynnik filtracji [m/s]

rodzaj gruntów

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9

K – odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne ≥ 1 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi-

ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „ZagroŜenia powierzchni ziemi” i są przedsta-

wione razem na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do

materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej zaznaczono lokalizację wierceń, których

profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń terenów POLS.

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagroŜenia głównego

uŜytkowego poziomu wodonośnego przeniesiony z arkusza Chociwel Mapy hydrogeologicz-

nej Polski w skali 1:50 000 (Wiśniowski, Jezierski, 2004). Stopień zagroŜenia wód podziem-

nych wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo

niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (od-

porności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale takŜe czynników zewnętrznych,

takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronio-

nych. Stopień ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym róŜne naturalne i antropoge-

niczne uwarunkowania. Dlatego teŜ obszarów o róŜnym stopniu zagroŜenia nie naleŜy wprost

porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone

tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o róŜnym zagro-

Ŝeniu jakości wód podziemnych.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów

Na obszarze objętym arkuszem Chociwel bezwzględnemu wyłączeniu z moŜliwości

składowania odpadów podlegają:

28

− zabudowa Dobrzan i Chociwla będących siedzibami Urzędów Miast i Gmin oraz zwarta

zabudowa miejscowości: Barzkowice, Sulino, Lutkowo, Lisowo, Linówko, Biała, Dłu-

gie,

− obszar objęty ochroną prawną w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA

2000 „Ostoja Ińska” PLB 320008 (dyrektywa ptasia),

− lasy o powierzchni powyŜej 100 hektarów,

− rezerwaty przyrody: „Głowacz” (leśny) i rezerwat florystyczny koło Linówka,

− obszary źródliskowe, podmokłe, bagienne i łąki wykształcone na glebach pochodzenia

organicznego,

− powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w obrębie dolin rzek:

Krępa, Pęzinka, Krąpiel, Okra i mniejszych cieków,

− strefy (do 250 m) wokół jezior: Chociwel, Kamienny Most, Karkowo, Dłusko, Ińsko,

Linówko, Dolice, Szadzko, Marianowskie, Wiechowskie i pozostałych akwenów,

− tereny o nachyleniu powyŜej 10º,

− obszary zagroŜone ruchami masowymi ziemi (rejon na północny-wschód od Dłuska, re-

jon na południowy-wschód od jeziora Dolice i miejscowości Bobrowniki) (Grabowski,

2007),

− obszary o płytko (poniŜej 5 m) połoŜonym zwierciadle wód podziemnych.

Ponad 80% powierzchni analizowanego terenu znajduje się na obszarach bezwzględnie

wyłączonych z moŜliwości składowania odpadów.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo-

wisk odpadów obojętnych

Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i ścian

bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpośrednio na

powierzchni występują grunty spoiste spełniające kryteria przepuszczalności (tabela 7) lub

grunty spoiste, których strop znajduje się nie głębiej niŜ 2,5 m p.p.t.

Pod katem składowania odpadów obojętnych rozpatrywano obszary, gdzie w strefie

głębokości do 2,5 m p.p.t. występują gliny zwałowe młodsze stadiału górnego zlodowacenia

wisły. Budują one powierzchnie wysoczyzny morenowej, ich miąŜszość nie przekracza na

ogół 4 m. Są to gliny mocno zapiaszczone, w stropie przewaŜnie odwapnione o jasnobrązo-

wym, brązowym i brązowoszarym zabarwieniu, w spągu szare. Miejscami omawiane osady

leŜą bezpośrednio na glinach zwałowych starszych, tworząc pakiet izolacyjny o miąŜszości

dochodzącej do około 25 m.

29

W miejscach, w których gliny zwałowe przykrywa warstwa pyłowatych piasków ze

Ŝwirami (wodnolodowcowymi) właściwości izolacyjne podłoŜa mogą być mniej korzystne

(zmienne). Są to najczęściej bezstrukturalne piaski róŜnoziarniste ze Ŝwirami i pojedynczymi

głazikami i głazami w stropie. Ich przeciętna miąŜszość wynosi 1–2 m i często przechodzą

w gliny zwałowe.

Obszary predysponowane do składowania do składowania odpadów obojętnych wyzna-

czono w rejonie Barzkowic w gminie Stargard Szczeciński; Kolonii Wiechowo i Sulina

w gminie Marianowo oraz Odargowa i Dobrzan w gminie Dobrzany.

Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk w rejonie Dobrzan jest zabudowa

miejscowości będącej siedzibą Urzędu Gminy oraz połoŜenie w granicach strefy ochronnej

Ińskiego Parku Krajobrazowego.

Wyznaczone obszary mają duŜe powierzchnie o równinnym charakterze, połoŜone są

przy drogach. UmoŜliwia to lokalizację składowisk w dogodnej odległości od zabudowań.

Problem składowania odpadów komunalnych

W strefie głębokości do 2,5 m p.p.t., na obszarach, na których moŜliwe jest składowanie

odpadów nie występują osady, których właściwości izolacyjne spełniałyby kryteria przyjęte

dla składowania odpadów komunalnych.

W profilach otworów wykonanych w pobliŜu miejscowości gminnej Dobrzany stwier-

dzono występowanie pakietów gliniastych o miąŜszościach 20 – 24 m. W miejscu tym gliny

zwałowe górne zlodowacenia wisły tworzą wspólny pakiet z glinami dolnymi. Teren

w bezpośrednim sąsiedztwie otworów moŜna dodatkowo rozpoznać pod kątem składowania

odpadów komunalnych.

W Linówku i Marianowie znajdują się składowiska odpadów komunalnych. W obu

przypadkach wykorzystano wyrobiska poeksploatacyjne, których podłoŜe zabezpieczono

geomembraną. Składowisko w Linówku zlokalizowane jest na obszarze podlegającym bez-

względnemu wyłączeniu z moŜliwości składowania odpadów z uwagi na połoŜenie

w obszarze NATURA 2000. Składowisko w Marianowie zlokalizowane jest na obszarze

bezwzględnie wyłączonym z moŜliwości składowania odpadów ze względu na płytko wystę-

pujące zwierciadło wód podziemnych. W Starzycach znajduje się przewidziany do likwidacji

mogilnik, w którym przechowuje się przeterminowane środki ochrony roślin.

Charakterystyka najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych

Gliny zwałowe, które tworzą naturalną barierę geologiczną potencjalnych składowisk

odpadów spełniają kryteria izolacyjności, przewidziane dla składowania odpadów obojętnych.

30

PoniewaŜ nie dysponujemy dokładnymi danymi charakteryzującymi wykształcenie lito-

logiczne glin decyzję o lokalizacji składowisk w wytypowanych obszarach powinno poprze-

dzić dodatkowe rozpoznanie geologiczne.

Najbardziej korzystne warunki hydrogeologiczne, rozpatrywane pod kątem składowania

odpadów mają obszary wyznaczone w rejonie Odargowa gdzie nie ma uŜytkowego poziomu

wodonośnego.

Bardzo niski i niski stopień zagroŜenia wód uŜytkowych poziomów wodonośnych ma-

ją obszary wyznaczone w rejonie Dobrzan, częściowo Sulina i na północ od Barzkowic.

Średni stopień zagroŜenia ustalono w okolicach Barzkowic z uwagi na słabą izolację po-

ziomu uŜytkowego. Większość obszarów wyznaczono na terenach, na których poziom wo-

donośny występuje na głębokości 15–50 m p.p.t. (w rejonie Sulina 100–150 m p.p.t.) i jest

dobrze izolowany od zanieczyszczeń powierzchniowych warstwami osadów słaboprzepusz-

czalnych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych

Pod kątem składowania odpadów moŜna rozpatrywać wyrobisko po niekoncesjonowa-

nej eksploatacji kruszywa naturalnego eksploatowanych rejonie Szadzka. Konieczne będzie

dodatkowe rozpoznanie geologiczne i wykonanie sztucznej bariery izolującej podłoŜe i skar-

py obiektu przed odciekami. Wyrobiska eksploatowanych na tych terenach złóŜ, wyrobiska

złóŜ wykreślonych z „Bilansu Zasobów...” oraz pozostałe punkty lokalnej, niekoncesjonowa-

nej eksploatacji surowców znajdują się na terenach bezwzględnie wyłączonych z moŜliwości

składowania odpadów i nie powinny być rozpatrywane pod tym kątem.

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróŜnio-

nych typów odpadów naleŜy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozy-

cji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicz-

nych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia

24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy,

eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk na

obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowa-

dzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie

dokumentacji geologiczno-inŜynierskiej i hydrogeologicznej, dołączonych do wniosku

o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska od-

padów.

31

Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów

lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równieŜ na etapie uzgodnienia warunków

zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie

uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi-

ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu in-

westycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują za-

sięgi występowania w podłoŜu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących do-

brą naturalną izolację dla połoŜonych głębiej poziomów wodonośnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podłoŜa budowlanego na obszarze arkusza Chociwel opracowano na podsta-

wie map: topograficznej i geologicznej (Jodłowski, 2007a) oraz obserwacji terenowych.

Z analizy wyłączono obszary: Ińskiego Parku Krajobrazowego, lasów i gleb chronionych,

złóŜ kopalin mineralnych oraz tereny poeksploatacyjne i zwartej zabudowy miejskiej. Obsza-

ry, dla których oceniono geologiczno-inŜynierskie warunki podłoŜa budowlanego stanowią

około 25% powierzchni arkusza. O warunkach geologiczno-inŜynierskich decydują: rodzaj

i stan gruntów, ukształtowanie terenu, a takŜe połoŜenie zwierciadła wód gruntowych i ewen-

tualne zagroŜenie procesami geodynamicznymi. Uwzględniając te kryteria wydzielono rejony

korzystne i niekorzystne (utrudniające) dla budownictwa.

Kryterium dla wydzielenia obszarów o korzystnych warunkach budowlanych było wy-

stępowanie gruntów spoistych, w stanie zwartym, półzwartym lub twardoplastycznym oraz

gruntów niespoistych średniozagęszczonych, na których nie występują zjawiska geodyna-

miczne, a głębokość wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t. Grunty spoiste to nieskonsolido-

wane gliny zwałowe zlodowaceń północnopolskich. Grunty niespoiste to piaski średnie,

drobne i pylaste, miejscami z domieszką piasków grubych i Ŝwirów z głazikami, średnioza-

gęszczone, pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego. Obszary wyróŜnione na pod-

stawie w/w kryteriów rozmieszczone są na terenie całego arkusza, przede wszystkim na wy-

soczyznach polodowcowych i równinach sandrowych. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe ze względu na

duŜe urozmaicenie morfologii terenu, nawet na wyznaczonych na mapie obszarach o korzyst-

nych warunkach budowlanych, znajdują się niewielkie tereny ze wzniesieniami o spadkach

stoków powyŜej 12% oraz zagłębienia z płytko występującymi wodami gruntowymi, okreso-

wo nawet podtapiane, których nie da się przedstawić w skali mapy.

Obszary o warunkach geologiczno-inŜynierskich niekorzystnych, utrudniających bu-

downictwo wyznaczono na gruntach słabonośnych: organicznych z wodami agresywnymi,

32

spoistych miękkoplastycznych i plastycznych oraz niespoistych luźnych, w których zwiercia-

dło wód gruntowych znajduje się na głębokości mniejszej niŜ 2 m. Są to doliny rzek, głównie

tarasy zalewowe Krąpieli, Okry, Krępy i Pęzinki, a takŜe inne obniŜenia w powierzchni wy-

soczyzny, poprzecinane gęstą siecią niewielkich cieków wodnych, zazwyczaj podmokłe

i zabagnione. Budownictwo utrudnione jest równieŜ na stokach: moren czołowych (rejon Bo-

brownik), kemów, ozów, dolin rzecznych (dolina Pęzinki na wschód od Dobrzan) i rynien

polodowcowych (rynna jeziora Dłusko) o nachyleniu przekraczającym 12%. Są to tereny za-

groŜone ruchami osuwiskowymi (Grabowski, red. i in., 2007), na których mogą występować

powierzchniowe ruchy masowe, szczególnie po pozbawieniu ich szaty roślinnej oraz

w przypadku prowadzenia tam robót ziemnych i obciąŜenia obiektami budowlanymi. Przed

przystąpieniem do prac budowlanych w takich rejonach wymagane jest sporządzenie doku-

mentacji geologiczno-inŜynierskiej.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Chociwel gleby chronione (klasy I–IVa) zajmują około 25% jego

powierzchni i są dość równomiernie rozrzucone po całym terenie. Łąki na glebach pocho-

dzenia organicznego występują w wielu miejscach, w dolinach rzek, a takŜe w zagłębie-

niach terenu, czasami bezodpływowych, po dawnych, całkowicie zarośniętych jeziorach.

Lasy występują w większych kompleksach w północnej i wschodniej części obszaru arku-

sza, na wzgórzach morenowych, a ponadto zajmują niewielkie powierzchnie na pozostałym

obszarze.

Obszary prawnie chronione zajmują około 50% powierzchni terenu mapy. Znajduje się

tu zachodnia część, utworzonego w 1981 r., Ińskiego Parku Krajobrazowego (IPK) wraz

z otuliną, pełniącą funkcję strefy ochronnej. Park zajmuje powierzchnię 17 763 ha, a jego

otulina 26 240 ha. Chroni najcenniejsze przyrodniczo i krajobrazowo tereny w centralnej czę-

ści Pojezierza Ińskiego. Jest to obszar krajobrazu polodowcowego z licznymi jeziorami, śród-

leśnymi torfowiskami, wąwozami i kompleksami lasów bukowych i łęgowych, stanowiących

doskonałą ostoję dzikiej zwierzyny. Na terenie parku występują takie gatunki ssaków chro-

nionych jak nietoperze, jeŜ, wiewiórka, gronostaj, wydra, bóbr i łasica. Dzięki licznym na

terenie parku siedliskom wodno-błotnym, bardzo bogato reprezentowana jest awifauna. śyją

tu i mają swoje stanowiska lęgowe ptaki rzadkie i chronione: bielik, orlik krzykliwy, kania

ruda, kania czarna, błotniak stawowy, bąk, gągoł, derkacz, bocian biały, bocian czarny, zimo-

rodek oraz Ŝuraw. W licznych jeziorach Ŝyją rzadkie gatunki ryb, takie jak sieja i sielawa.

Spośród płazów spotkać moŜna traszkę grzebieniastą i zwyczajną, rzekotkę drzewną, kumaka

33

nizinnego i Ŝabę śmieszkę. Gady reprezentowane są przez Ŝółwia błotnego, jaszczurki zwinkę

i Ŝyworodną, padalca, zaskrońca zwyczajnego oraz Ŝmiję zygzakowatą. Na mocno zróŜnico-

wanym pod względem siedliskowym terenie parku, flora jest bardzo bogata i róŜnorodna.

Dotychczas rozpoznano około 700 gatunków roślin naczyniowych, spośród których 28 to

rośliny prawnie chronione, m.in. wawrzynek wilczełyko, centuria pospolita, paprotka zwy-

czajna, widłaki goździsty i jałowcowaty, pełnik europejski, orlik pospolity, rosiczka okrągło-

listna, śnieŜyczka przebiśnieg, turzyca oścista i inne. Do osobliwości naleŜą pływające wyspy

na jeziorach Linówko i Kamienny Most. Na opisywanym terenie, w granicach parku znajdują

się 2 rezerwaty przyrody (tabela 8).

Na północ od Jeziora Ińsko został utworzony w 1985 r. rezerwat leśny „Głowacz”, obej-

mujący najwyŜsze wzgórza morenowe Pojezierza Ińskiego (Góra Głowacz 179,7 m n.p.m.)

oraz liczne oczka wodne, torfowiska i mokradła. RóŜnorodność siedlisk spowodowała wy-

kształcenie wielu zbiorowisk roślinnych. Największe powierzchnie zajmują lasy, a wśród nich

lasy bukowe i brzozowe. Na południe od szczytu Góry Głowacz wykształciło się mszarne

torfowisko przejściowe. Zbiorowiska wodne i bagienne rozwijają się w małych, licznie wy-

stępujących na terenie rezerwatu bezodpływowych zagłębieniach.

Drugim rezerwatem znajdującym się w granicach Ińskiego Parku Krajobrazowego jest,

utworzony w 2007 r., rezerwat florystyczny „Bórbagno Miałka”. Utworzono go celem za-

chowania boru bagiennego z rzadkimi gatunkami roślin naczyniowych (m.in. bagna zwyczaj-

nego, borówki bagiennej, Ŝurawiny błotnej, wełnianki pochwowatej, modrzewnicy zwyczaj-

nej, rosiczki okrągłolistnej) i torfowców. Ponadto niedostępny i podmokły teren rezerwatu

jest lokalną ostoją zwierzyny.

W obrębie arkusza znajdują się równieŜ 4 uŜytki ekologiczne (tabela 8). UŜytek „Dłu-

skie Wzgórza” połoŜony jest częściowo w obrębie Ińskiego Parku Krajobrazowego, częścio-

wo jego otulinie, „Węgorzyński Derkacz” w jego granicach, „Wyszkowa Góra” w otulinie,

a „Stawy Lutkowskie” poza otuliną. Mają one na celu ochronę podmokłych łąk, będących

ostoją derkacza („Węgorzyński Derkacz”) oraz ekosystemów wodnych z miejscami lęgowymi

rzadkich gatunków ptaków wodnych, zwłaszcza gągoła („Stawy Lutkowskie”), a takŜe krajo-

brazu morenowego („Wyszkowa Góra” i „Dłuskie Wzgórza”).

Na obszarze arkusza, w 9 miejscach rośnie 11 drzew pomnikowych, w tym 6 dębów

szypułkowych, 2 daglezje, 2 sosny zwyczajne i lipa drobnolistna (tabela 8).

34

Tabela 8

Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i uŜytków ekologicznych Numer obiektu na mapie

Forma ochrony Miejscowość Gmina

Powiat Rok

zatwier. Rodzaj obiektu

(powierzchnia w ha)

1 2 3 4 5 6

1 R Ścienne Ińsko stargardzki 1985 L – „Głowacz”

(78,70)

2 R Linówko Ińsko stargardzki 2007 Fl – „Bórbagno Miałka”

(34,20)

3 P nadl. Dobrzany leśn. Lublino, oddz. 125b

Chociwel stargardzki 2005 PŜ

sosna pospolita

4 P Linówko Ińsko stargardzki 1999 PŜ

lipa drobnolistna

5 P nadl. Dobrzany leśn. Kielno, oddz. 450g

Ińsko stargardzki 2005 PŜ

dąb szypułkowy

6 P Barzkowice Stargard Szczeciński stargardzki 2006 PŜ

sosna pospolita

7 P Barzkowice Stargard Szczeciński stargardzki 2006 PŜ

dąb szypułkowy

8 P Barzkowice Stargard Szczeciński stargardzki 2006 PŜ

2 dęby szypułkowe

9 P nadl. Dobrzany leśn. Pęzino, oddz. 371c

Stargard Szczeciński stargardzki 2006 PŜ

2 daglezje

10 P nadl. Dobrzany leśn. Pęzino, oddz. 374l

Stargard Szczeciński stargardzki 2006 PŜ

dąb szypułkowy

11 P nadl. Dobrzany leśn. Kielno, oddz. 576f

Dobrany stargardzki 2005 PŜ

dąb szypułkowy

12 U Dłusko Węgorzyno łobeski 1993 „Dłuskie Wzgórza”

(23,0)

13 U Dłusko Węgorzyno łobeski 1997 „Węgorzyński Derkacz”

(41,5)

14 U Biała Dobrzany stargardzki 1993 „Wyszkowa Góra”

(35,0)

15 U Wiechowo Marianowo stargardzki 1996 „Stawy Lutkowskie”

(42,82)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny, Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – leśny, Fl – florystyczny; rodzaj pomnika przyrody: PŜ – przyrody Ŝywej.

Prawie cały obszar arkusza Chociwel naleŜy do krajowej sieci ekologicznej ECONET

(Liro, red., 1998), która jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej

zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla róŜnych regionów przy-

rodniczych kraju. Są one wzajemnie ze sobą powiązane korytarzami ekologicznymi, zapew-

niającymi ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Wschodnią i centralną

część omawianego terenu zajmuje międzynarodowy obszar węzłowy Pojezierza Drawskiego

(fig. 5).

35

Fig. 5. PołoŜenie arkusza Chociwel na tle mapy systemów ECONET (Liro, red., 1998)

1 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 6M – Pojezierza Drawskiego, 7M – Drawy; 2 – międzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 4m – Pojezierza Choszczeńskiego; 3 – krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 1k – Płoni, 2k – Iny, 3k – Regi.

Około 85% omawianego terenu znajduje się w obszarze specjalnej ochrony ptaków Na-

tura 2000 „Ostoja Ińska”. Chroniony teren wyróŜnia się zróŜnicowaną rzeźbą terenu, a liczne

jeziora, oczka wodne i torfowiska oraz lasy, stwarzają idealne warunki siedliskowe dla wielu

gatunków zwierząt i roślin, a przede wszystkim ptactwa – gniazduje tu ponad 140 gatunków

ptaków, m. in.: bielik, łabędź krzykliwy, bąk, błotniak stawowy, bocian czarny, kania ruda

i czarna, orlik krzykliwy, puchacz, zimorodek, rybitwa czarna i białowąsa, Ŝuraw i derkacz

(Ziarnek, Piątkowska, red., 2008). Został on prawnie zatwierdzony rozporządzeniem Ministra

Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura

2000 (z późniejszymi zmianami). Informacje na jego temat zaczerpnięto ze strony interneto-

wej MŚ http://www.mos.gov.pl/1strony_tematyczne/natura2000/index.shtml.

Na obszarze Ińskiego Parku Krajobrazowego organizacje pozarządowe proponują utwo-

rzenie równieŜ specjalnego obszaru ochrony siedlisk o nazwie „Pojezierze Ińskie”.

Tabela 9

Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 PołoŜenie centralnego

punktu obszaru PołoŜenie administracyjne obszaru

w granicach arkusza Lp.

Typ obszaru

Kod obszaru

Nazwa obszaru i symbol

oznaczenia na mapie

Długość geogr.

Szerokość geogr.

Powierzchnia obszaru Kod

NUTS Województwo Powiat Gmina

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 F PLB320008 Ostoja Ińska

(P) 15º26’08’’E 53º27’27’’N 87 710,94 ha

PL0G1 PL0G2

zachodniopomorskie stargardzki

łobeski

Chociwel Dobrzany

Ińsko Marianowo

Stara Dąbrowa Węgorzyno

Rubryka 2: F – obszar specjalnej ochrony ptaków, całkowicie zawierający w sobie specjalny obszar ochrony siedlisk Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: P – obszar specjalnej ochrony ptaków

36

37

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Chociwel znajduje się wiele stanowisk archeologicznych. Są one

rozrzucone na całym terenie, za wyjątkiem obszarów leśnych. NajwaŜniejsze z nich zostały

zaznaczone na mapie. Są to grodziska, osady oraz cmentarze kultury łuŜyckiej, wczesnośre-

dniowieczne i średniowieczne, a takŜe sporadycznie znaleziska staroŜytne. Na uwagę zasłu-

guje wczesnośredniowieczne grodzisko pierścieniowate z podwójnym wałem ziemnym (IX–

X w.) w Dobrzanach. Nad jeziorem Szadzko znajdują się pozostałości rycerskiego zamku

obronnego z przełomu XIII i XIV w. Do dziś pozostało wzgórze zamkowe, kryjące funda-

menty i fragmenty murów. Doskonale czytelne są wały ziemne z bastionami i głęboka na

13 m fosa.

W Chociwlu ochronie konserwatorskiej podlega gotycki kościół halowy z XV w. Za-

chowały się takŜe resztki murów obronnych, a w pobliŜu dworca kolejowego oglądać moŜna

fragmenty małomiasteczkowej zabudowy z przełomu XIX i XX w.

W Dobrzanach znajduje się klasycystyczny kościół z XVIII wieku oraz szachulcowe

domy mieszkalne z XVII i XIX w., otoczone malowniczą małomiasteczkową zabudową

z przełomu XIX i XX wieku.

W Marianowie znajduje się, otoczony murem obronnym, pocysterski zespół klasztorny

Sióstr Cystersek z XIII w., złoŜony z kościoła, klasztoru i budynków gospodarczych. Obok

znajduje się odrestaurowany park przykościelny.

W wielu wsiach znajdują się zabytkowe kościoły w typie pomorskim – murowane

z głazów narzutowych lub z głazów i z cegły, z ceglanymi portalami i laskowaniem okien-

nym, zwykle jednonawowe, z wieŜą. Są one w: Bobrownikach, Długim, Białej, Lutkowie,

Wiechowie, Kępnie, Odargowie, Szadzku i Dolicach. W rejestrze zabytków znajduje się rów-

nieŜ drewniana wieŜa kościoła w Linówku z przełomu XVII i XVIII w.

W Kamiennym Moście znajduje się pałac z początku XVII w., później przebudowywa-

ny w wieku XIX i XX. Pozostałymi zabytkami architektonicznymi są: pałac w Barzkowicach

i dwór w Miałce, oba pochodzące z XIX w. Na cmentarzach i przy kościołach znajdują się

pomniki i lapidaria poświęcone ludności niemieckiej zamieszkującej te tereny przed 1945

rokiem XX w. Parki podworskie i przypałacowe, dawniej zaniedbane, ostatnio częściowo

uporządkowane, istnieją w: Karkowie, Kamiennym Moście, Sątyrzu, Miałce, Linówku, Liso-

wie, Starzycach i Barzkowicach.

38

XIII. Podsumowanie

Teren arkusza Chociwel posiada walory przyrodniczo-krajobrazowe znaczące w skali

regionalnej i krajowej. Obszary prawnie chronione zajmują około 50% powierzchni arkusza

(Iński Park Krajobrazowy wraz ze strefą ochronną i licznymi rezerwatami). Walory przyrod-

niczo-krajobrazowe omawianego terenu doceniono w systemie Natura 2000 i ECONET, do-

tyczących waloryzacji i ochrony środowiska w nawiązaniu do standardów europejskich.

Na obszarze arkusza dominuje gospodarka rolna i leśna. Ośrodkami miejskimi są Cho-

ciwel i Dobrzany. Skupiony tu drobny przemysł reprezentuje branŜe: spoŜywczą, drzewną,

materiałów budowlanych, odzieŜową i metalową. Cały obszar arkusza posiada duŜe moŜliwo-

ści rozwoju usług turystycznych i rekreacyjnych.

W ramach niniejszego opracowania przedstawiono stan bazy surowcowej na obszarze

omawianego arkusza, obejmuje ona 5 złóŜ kruszywa naturalnego (piasków i Ŝwirów oraz pia-

sków). ZłoŜe „Wiechowo II” jest niezagospodarowane. ZłoŜa „Mosina” i „Sulino” są zanie-

chane. W pierwszym pozostała niewielka część udokumentowanych zasobów, a teren poeks-

ploatacyjny uległ częściowej samorekultywacji. Drugie złoŜe zostało wyeksploatowane jedy-

nie do poziomu wód gruntowych, po czym wyrobisko zrekultywowano. Eksploatacja złoŜa

„Bród” została zakończona w 2006 r., a jego teren nie został jeszcze zrekultywowany. Obec-

nie wydobycie kruszywa naturalnego prowadzone jest tylko ze złoŜa „Mokrzyca”.

Spośród licznych wystąpień torfów 10 uznano za obszary prognostyczne. Zebrane dane

z opracowań archiwalnych, w których przedstawiono wyniki poszukiwań piasków i Ŝwirów,

nie dały podstaw do wyznaczenia obszarów perspektywicznych i prognostycznych.

Na omawianym terenie, wody podziemne o znaczeniu uŜytkowym występują w utwo-

rach czwartorzędowych. Spośród czterech wyróŜnionych poziomów wodonośnych zasadnicze

znaczenie dla zaopatrzenia ludności w wodę mają dwa poziomy międzyglinowe.

Na terenach objętych arkuszem Chociwel wyznaczono obszary predysponowane do

składowania odpadów wyłącznie obojętnych. Wyznaczono je na terenie gmin Stargard Szcze-

ciński, Marianowo i Dobrzany.

W razie konieczności budowy składowiska odpadów komunalnych moŜna dodatkowo

rozpoznać obszar wyznaczony w rejonie miejscowości gminnej Dobrzany, gdzie nawiercono

pakiety gliniaste o 20–24 m miąŜszości.

Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod kątem składowania odpadów są korzystne.

39

Część obszarów zlokalizowano na terenach, na których nie ma uŜytkowego poziomu

wodonośnego, na pozostałych stopień zagroŜenia wód zanieczyszczeniami powierzchniowy-

mi jest przewaŜnie niski i bardzo niski.

Pod kątem składowania odpadów moŜna rozpatrywać wyrobisko po niekoncesjonowa-

nej eksploatacji kruszywa naturalnego w rejonie Szadzka. Wyrobiska eksploatowanych, za-

niechanych i wykreślonych z „Bilansu Zasobów...” złóŜ oraz punkty niekoncesjonowanej

eksploatacji surowców na potrzeby lokalne znajdują się na terenach bezwzględnie wyłączo-

nych z moŜliwości składowania odpadów.

Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu

przestrzennym mogą być rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla

środowiska i zdrowia ludzi bądź pogarszających stan środowiska. Wskazane tereny spełniają

w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim.

PrzewaŜają tereny o korzystnych warunkach budowlanych. Większość z nich nie zosta-

ła przedstawiona na mapie, gdyŜ na ogół pokrywają się z obszarami występowania gleb chro-

nionych wysokich klas bonitacyjnych. Znajdują się one równieŜ na terenach niewaloryzowa-

nych, w granicach Ińskiego Parku Krajobrazowego.

Bogactwo obszarów prawnie chronionych, jezior, urozmaiconego krajobrazu oraz za-

bytków historii i kultury, predysponuje rejon do rozwijania funkcji wypoczynkowych

i turystycznych przy równoczesnym rozwijaniu produkcji rolnej i leśnej.

XIV. Literatura

BOBIŃSKI W. 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Cho-

ciwel. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

BUBIEŃ E., SIKORSKI M., 1963 – Karta rejestracyjna „Mosina” dla złoŜa kruszywa natu-

ralnego. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

DOBOSZYŃSKA K., 1981 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 z rozpoznaniem jakości

kopaliny w kat. B złoŜa kruszywa naturalnego „Mokrzyca”. Centr. Arch. Geol.

Państw. Inst. Geol., Warszawa.

FOLTYNIEWICZ W., 1986 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za złoŜami kruszywa na-

turalnego na terenie województwa szczecińskiego. Gminy: Brojce, Chojna, Dobrza-

ny, Dolice, Goleniów, Gryfice, Ińsko, Kozielice, Lipiany, Łobez, Marianowo, Płoty,

Pyrzyce, Radowo Małe, Resko, Stara Dąbrowa, Stargard Szczeciński, Trzcińsko

Zdrój, Trzebiatów. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

40

GAWROŃSKI J., 1992 – Dokumentacja geologiczna uproszczona złoŜa kruszywa naturalne-

go (piasku) „Bród” dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Centr. Arch. Geol.

Państw. Inst. Geol., Warszawa.

GIENTKA M., MALON A., DYLĄG J., red., 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód pod-

ziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO-RYBAK J., 2007 –

System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predyspono-

wanych do występowania ruchów masowych w województwie zachodniopomor-

skim. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

Instrukcja opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Państw.

Inst. Geol., Warszawa.

JODŁOWSKI J., 2007 a – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz

Chociwel. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

JODŁOWSKI J., 2007 b – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali

1:50 000 arkusz Chociwel. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

KIEŃĆ D., JĘDRUSIAK M., KRAWCZYK J., NOWACKI F., SERAFIN R., ZBOROW-

SKI K., 2004 – Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych wód pod-

ziemnych zlewni Iny, Płoni i Gowienicy wraz z GZWP nr 123 Stargard – Goleniów.

Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa

KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziem-

nych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000.

AGH Kraków.

KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War-

szawa.

LANDSBERG-UCZCIWEK M. (red.), 2002 – Raport o stanie środowiska w województwie

zachodniopomorskim w roku 2001. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

w Szczecinie.

LEWKOWICZ J., PAPROCKA I., 1986 – Karta rejestracyjna złoŜa surowca ilastego (glina

zwałowa) „Dobrzany”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdraŜania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska.

Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol.,

Warszawa.

41

MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida

Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment

guidelines.

MARKS L., BER. A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna

Polski w skali 1:500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

NOWAK A., TURZA M., 1969 – Sprawozdanie z badań geologiczno-zwiadowczych

za kruszywem naturalnym wykonanych w ramach prac budŜetowych w powiecie

Łobez, woj. szczecińskie. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

Obszary Natura 2000 – http://www.mos.gov.pl/1strony_tematyczne/natura2000/index.shtml

OSTRZYśEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóŜ torfowych

w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uw-

zględnieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. Centr.

Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2002–2003,

2004 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie.

Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004–2005,

2006 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie.

Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia

5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny od-

powiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi. Dziennik Ustaw z dnia 16 grud-

nia 1991 r., nr 116, poz. 503.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz

stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw

z dnia 14 maja 2002 r., nr 55, poz. 498.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jako-

ści gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw z dnia 4 października

2002 r., nr 165, poz. 1359.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych

wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powin-

ny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw z dnia

10 kwietnia 2003 r., nr 61, poz. 549.

42

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla

prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia

monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dzien-

nik Ustaw z dnia 1 marca 2004 r., nr 32, poz. 284.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej

ochrony ptaków Natura 2000 (z późniejszymi zmianami). Dziennik Ustaw z dnia 21

października 2004 r., nr 229, poz. 2313.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przezna-

czonej do spoŜycia przez ludzi. Dziennik Ustaw z dnia 6 kwietnia 2007 r., nr 61,

poz. 417.

SIENKIEWICZ S., WAŁECKI J., 2004 a – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej

w kat. C1 złoŜa kruszywa naturalnego „Mokrzyca”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst.

Geol., Warszawa.

SIENKIEWICZ S., WAŁECKI J., 2004 b – Dodatek nr 1 (rozliczeniowy) do dokumentacji

geologicznej w kat. C1 złoŜa kruszywa naturalnego „Mokrzyca II".

SOLCZAK E., 1972 – Dokumentacja geologiczna kruszywa naturalnego „Dobrzany”

w kat. C1 z jakością kopaliny w kat. B. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., War-

szawa.

SOLCZAK E., 1976 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 z rozpoznaniem jakości kopaliny

w kat. B złoŜa kruszywa naturalnego „Dobrzany II”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst.

Geol., Warszawa.

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy

Radioekologiczne Polski cz. I. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy

Radioekologiczne Polski cz. II. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

SURMA D., 1986 – Karta rejestracyjna złoŜa kruszywa naturalnego dla potrzeb budownictwa

komunikacyjnego „Wiechowo II”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

TRUBECKA M., MEDYŃSKA K., 1984 – Karta rejestracyjna złoŜa piasku (kruszywo natu-

ralne drobne) „Sulino”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dziennik Ustaw z dnia 27 kwietnia 2001 r.,

nr 39, poz. 251 (tekst jednolity).

WAŁECKI J, ZEMBRZYCKA D, 1997 – Dodatek do dokumentacji geologicznej w kat. C1

z rozpoznaniem jakości kopaliny w kat. B złoŜa kruszywa naturalnego „Mokrzyca”.

43

Archiwum Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego

w Szczecinie.

WIŚNIOWSKI Z., JEZIERSKI P., 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000

arkusz Chociwel. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

WOŚ A, 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo PWN, Warszawa.

ZDANOWSKI A., śAKOWA H., 1995 – Karbon w Polsce. Prace Państ. Inst. Geol. t. 148,

Warszawa

ZEMBRZYCKA D., 1995 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoŜa kruszy-

wa naturalnego „Mokrzyca II”. Archiwum Urzędu Marszałkowskiego Województwa

Zachodniopomorskiego w Szczecinie.

ZIARNEK K., PIĄTKOWSKA D. (red.), 2008 – Europejska sieć ekologiczna Natura 2000

w województwie zachodniopomorskim. Biuro Konserwacji Przyrody w Szczecinie.