Âródlàdowe s∏one ∏àki, pastwiska i szuwary 1340 ... file*Âródlàdowe s∏one ∏àki, pastwiska i szuwary (Glauco-Puccinellietalia, cz´Êç – zbiorowiska Êródlàdowe)

*Âródlàdowe s∏one ∏àki,pastwiska i szuwary(Glauco-Puccinellietalia,cz´Êç – zbiorowiskaÊródlàdowe)

Siedlisko priorytetoweKod Physis: 15.4

Definicja

Âródlàdowe siedliska ∏àkowe i szuwarowo-∏àkowe tworzà-ce si´ na terenach naturalnie zasolonych pod wp∏ywems∏onych êróde∏ i s∏onych wód wg∏´bnych, towarzyszàcychpok∏adom soli kamiennej.

Charakterystyka

Âródlàdowe halofilne s∏one ∏àki tworzà si´ na terenach za-silanych przez p∏ynàce lub stagnujàce wody s∏one. Sà oneÊródlàdowym odpowiednikiem atlantyckich s∏onych ∏àk.Charakteryzujà si´ obecnoÊcià nast´pujàcych halofilnychgatunków roÊlin: aster solny Aster tripolium, ∏oboda oszcze-powata, odm. solna Atriplex prostrata ssp. prostrata var.salina, ostrzew rudy Blysmus rufus, mlecznik nadmorskiGlaux maritima, sit Gerarda Juncus gerardi, mannica od-stajàca Puccinellia distans, muchotrzew solniskowy Spergu-laria salina, Êwibka morska Triglochin maritimum.W humidowym klimacie Polski naturalne s∏one ∏àki grupujàsi´ w miejscach wyst´powania solanek w okolicach Ko∏o-brzegu, w Wielkopolsce, na Kujawach, nad dolnà Nidà, naPodkarpaciu. Wyst´powanie solanek w tych regionach zwià-zane jest z obecnoÊcià cechsztyƒskich pok∏adów soli kamien-nej wypi´trzonych blisko powierzchni ziemi. Warunkiem ist-nienia siedliska jest sta∏y dop∏yw wód s∏onych oraz tradycyj-ny sposób u˝ytkowania, tj. koszenie i wypas ∏àk. Zmiana sto-

sunków wodnych na skutek melioracji i osuszania prowadzido ust´powania roÊlinnoÊci s∏onolubnej. Po zaprzestaniuu˝ytkowania obserwuje si´ zarastanie siedliska przez trzcin´pospolità Phragmites australis, gatunek mocno inwazyjnyo szerokim spektrum ekologicznym, przy jednoczesnym za-niku Êwiat∏olubnych halofitów. S∏one ∏àki na terenie Ko∏o-brzegu, choç zwiàzane z wyst´powaniem s∏onych êróde∏,analizowane sà zazwyczaj w ramach opracowaƒ nadmor-skiej roÊlinnoÊci solniskowej (1330), ze wzgl´du na ich loka-lizacj´ ok. 1 km od brzegu morskiego i podobieƒstwo flory-styczne (Piotrowska 1974).W ostatnim stuleciu wiele naturalnych stanowisk s∏onych ∏àkznacznie zmniejszy∏o swojà powierzchni´ bàdê to na skutekwyczerpywania si´ s∏onych êróde∏, zmian stosunków wod-nych, osuszania terenu, bàdê zaprzestania ich u˝ytkowania.Przyczyni∏a si´ do tego równie˝ stosowana na terenie rezer-watów s∏onoroÊli w Ko∏obrzegu, Ciechocinku i Owczarachk. Buska Zdroju ochrona Êcis∏a, wykluczajàca ingerencjćz∏owieka w struktur´ roÊlinnoÊci. JednoczeÊnie w tych wa-runkach dosz∏o do zmiany stosunków wodnych w otoczeniurezerwatów i niemal ca∏kowitego ustàpienia s∏onoroÊli. Naj-wi´ksze obszary naturalnych s∏onych ∏àk zachowa∏y si´ naKujawach w dolinie rzeki Zg∏owiàczki oraz w Wielkopolsce naobszarze „¸àk Pyzdrskich”. Ubo˝eniu siedliska na stanowi-skach naturalnych towarzyszy jego rozwój na terenach, gdziedop∏yw s∏onych wód zwiàzany jest z eksploatacjà soli i sola-nek oraz wykorzystywaniem i przetwarzaniem tych zasobóww procesach technologicznych przemys∏u chemicznego, wy-twarzaniem i przetwórstwem soli oraz wykorzystaniem sola-nek w lecznictwie. Siedliska antropogeniczne zlokalizowanesà g∏ównie na obszarach przemys∏owych (Màtwy, Janikowo)i zurbanizowanych przy sanatoriach (Ciechocinek, Inowro-c∏aw) oraz obiektach kulturowych zwiàzanych z tradycyjnymimetodami górnictwa solnego, zag´szczania solanki i warze-nia soli (t´˝nie, stare kopalnie i warzelnie). Poza obszaramiprzemys∏owymi i zurbanizowanymi siedlisko tworzy si´ natrasach przebiegu rurociàgów (doprowadzajàcych solank´do fabryk i odprowadzajàcych s∏one Êcieki do rzek), najcz´-Êciej w wyniku awarii tych urzàdzeƒ. W zwiàzku z zanikaniemnaturalnych siedlisk powsta∏e stanowiska antropogeniczne sàcennym poligonem badawczym, który mo˝e s∏u˝yç poznaniuekologii solnisk, a przez to rozpoznaniu mechanizmów pro-wadzàcych do odtworzenia naturalnych s∏onych ∏àk.Ochrona siedliska powinna polegaç na:– odtwarzaniu i utrzymaniu sta∏ego dop∏ywu wód s∏onych

na terenach êródlisk naturalnych poprzez rozpoznaniewarunków hydrologicznych i w miar´ mo˝liwoÊci rekon-strukcj´ uk∏adu pierwotnego;

– prowadzeniu zabiegów gospodarczych: tradycyjnego kosze-nia (raz, dwa razy w roku) oraz umiarkowanego wypasu;

– utrzymaniu sta∏ego dop∏ywu wód s∏onych w miejscachochrony zabytków kulturowych i starych procesów tech-nologicznych (np. w sàsiedztwie t´˝ni). W miejscach tychzaleca si´ tworzenie warunków do okresowych zalewówi stagnowania solanki.

97

Piaszczyste ∏awice podmorskieP

oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków

*Âródlàdowe s∏one ∏àki, pastwiska i szuwary(Glauco-Puccinellietalia, cz´Êç - zbiorowiska Êródlàdowe)

*1340

Podzia∏ na podtypy

W zale˝noÊci od warunków zasolenia i uwilgotnienia glebys∏one ∏àki ró˝nià si´ sk∏adem gatunkowym roÊlin. Wyró˝niçmo˝na nast´pujàce podtypy:1340-1 murawy z mannicà odstajàcà i muchotrze-wem solniskowym Puccinellio-Spergularietum salinae1340-2 Êródlàdowe s∏one ∏àki ze Êwibkà morskài mlecznikiem nadmorskim Triglochino-Glaucetummaritimae1340-3 halofilny szuwar z sitowcem nadmorskimScirpetum maritimi puccinellietosum1340-4 subhalofilne ∏àki z kostrzewà trzcinowà i pi´-ciornikiem g´sim Potentillo-Festucetum arundinaceae1340-5 halofilne murawy z ostrzewem rudymzbiorowisko z Blysmus rufusNa terenach zasolonych ∏àk wyst´pujà ponadto lokalniemurawy z ostrzewem sp∏aszczonym i sitem ÊcieÊnionymBlysmo-Juncetum compressi w miejscach s∏abo zasolonych,wilgotnych, silnie wydeptywanych i spasanych, na przydro-˝ach lub Êróddro˝ach. Zbiorowisko to notowane jest rów-nie˝ na siedliskach niezasolonych, jednak w obr´bie s∏o-nych ∏àk wyró˝nia si´ obecnoÊcià nast´pujàcych gatunkówodpornych na zasolenie: koniczyna rozd´ta Trifolium fragi-ferum, mlecznik nadmorski Glaux maritima, Êwibka mor-ska Triglochin maritimum, turzyca odleg∏ok∏osa Carex di-stans, komonica wàskolistna Lotus tenuis.W obr´bie oddzia∏ywania solanek ∏ćzyckich na terenachs∏abo zasolonych wyodr´bniono lokalnie murawy pastwi-skowe tworzone przez zbiorowisko z turzycà odleg∏ok∏osàCarex distans i kostrzewà czerwonà Festuca rubra. Na tor-fowiskach pradoliny warszawsko-berliƒskiej, na dzialewodnym Bzury i Neru w okolicach ¸ćzycy, zbiorowisko topokrywa∏o par´set hektarów powierzchni i by∏o najwa˝-niejszym zbiorowiskiem pastwiskowym na tym terenie.Charakterystyczna dla niego jest budowa dwuwarstwowa.Halofilne gatunki dolnej warstwy to koniczyna rozd´ta Tri-folium fragiferum, mlecznik nadmorski Glaux maritima,ostrzew rudy Blysmus rufus; górnej warstwy: turzyca odle-g∏ok∏osa Carex distans. Charakterystyczny obraz ca∏emuzbiorowisku nadajà k´py turzycy odleg∏ok∏osej. Obecniebrak aktualnych danych na temat stanu tego siedliska, zaj-mowanego obszaru, sposobu u˝ytkowania i zagro˝eƒ.Zbiorowisko to nie ma tak˝e jednoznacznie zdefiniowane-go statusu syntaksonomicznego.Okresowo zasolone u˝ytkowe ∏àki tworzy zespó∏ rajgrasuwynios∏ego Arrhenatheretum medioeuropaeum = Arrhena-theretum eliatioris w formie halofilnego podzespo∏u z komo-nicà wàskolistnà Arrhenatheretum medioeuropaeum lolieto-sum tenuifolii. Gatunki halofilne wyró˝niajàce ten podze-spó∏ to: komonica wàskolistna Lotus tenius, turzyca odleg∏o-k∏osa Carex distans, koniczyna rozd´ta Trifolium fragiferum,mannica odstajàca Puccinellia distans, mlecznik nadmorskiGlaux maritima, Êwibka morska Triglochin maritimum, no-strzyk zàbkowany Melilotus dentata, komonica skrzydlasto-

stràkowa Tetragonolobus maritimus, sitowiec nadmorskiBolboschoenus maritimus. Rozwój siedliska uwarunkowanyjest zmiennà wilgotnoÊcià, okresowym s∏abym zasoleniemgleby oraz okresowym wypasem lub koszeniem. ¸àki tegotypu zosta∏y opisane z terenu Kujaw i dolnej Nidy jako sie-dliska u˝ytkowane pod wypas i ∏àki koÊne. Niszczy je zmia-na stosunków wodnych, przeorywanie, silne nawo˝enieNPK w postaci nawozów sztucznych i obsiewanie silnymikonkurencyjnie trawami po przeoraniu.Lokalnie na siedliskach zasolonych w miejscach wzbogaco-nych w azot i materi´ organicznà wykszta∏cajà si´ niewiel-kie p∏aty zbiorowiska ∏obody oszczepowatej w odmianiesolniskowej Atriplex prostrata ssp. prostrata var. salina. Za-solenie gleby notowane w tych p∏atach jest wysokie: 6– 22mS/cm (podane jako przewodnictwo w∏aÊciwe nasyconejpasty glebowej, które jest miarà ogólnego zasolenia w gle-bie). P∏aty tego zbiorowiska majà charakter fragmentarycz-ny, bez odr´bnego siedliskowego znaczenia.

Umiejscowienie siedliska w polskiejklasyfikacji fitosocjologicznej

Klasa Asteretea tripoliumRzàd Glauco-Puccinellietalia

Zwiàzek Puccinellion maritimaeZespó∏ Puccinelio-Spergularietum salinaezespó∏ mannicy odstajàcej i muchotrzewa solni-skowego

Zwiàzek Armerion maritimaeZespó∏ Triglochino-Glaucetum maritimae ze-spó∏ Êwibki nadmorskiej i mlecznika nadmorskiego

Klasa PhragmiteteaRzàd Phragmitetalia

Zwiàzek PhragmitionZespó∏ Scirpetum maritimi zespó∏ sitowca nad-morskiego

Podzespó∏ Scirpetum maritimi puccinellietosumKlasa Molinio-Arrhenathertea

Rzàd Trifolio fragiferae-Agrostietalia stoloniferaeZwiàzek Agropyro-Rumicion crispi

Zespó∏ Potentillo-Festucetum arundinaceaezespó∏ pićiornika g´siego i kostrzewy trzcinowatejZbiorowisko Blysmus rufus

Bibliografia

BOSIACKA B. 1999. Zagro˝ona roÊlinnoÊç solniskowa w grani-cach miasta Ko∏obrzeg. Chroƒmy Przyr. Ojcz. 55: 65–71.

BOSIACKA B., ST¢PIE¡ E. 2001. Nowe stanowiska roÊlinnoÊcihalofilnej w Ko∏obrzegu. Bad. Fizjograf. nad Pol. Zach., SeriaB – Botanika 50: 117–129.

BRZEG A. 1998. Geobotaniczna charakterystyka projektowane-go rezerwatu cz´Êciowego „¸àki Pyzdrskie” w Nadwarciaƒ-skim Parku Krajobrazowym. Rocz. Nauk. Pol. Tow. Ochr.Przyr. „Salamandra” 2: 5–37.

98

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków

Siedliska morskie i przybrze˝ne,nadmorskie i Êródlàdowe solniska i wydmy

*1340

BRZEG A., KRUPA K., KRUPA A. 2000. Ginàce i zagro˝one roÊli-ny naczyniowe stwierdzone w Nadwarciaƒskim Parku Krajo-brazowym. Biul. Park. Krajobraz. 6: 131–136.

CIEÂLA W., DÑBKOWSKA-NASKR¢T H., SIUDA W. 1981. Stan za-solenia gleb w okolicy Inowroc∏awskich Zak∏adów Sodowychw Màtwach. Rocz. glebozn. 35: 88–105.

CIEÂLA W., DÑBKOWSKA-NASKR¢T H. 1984. W∏aÊciwoÊci zaso-lonych gleb w sàsiedztwie Janikowskich Zak∏adów Sodowychna Kujawach. Rocz. glebozn. 35: 139–150.

CEYNOWA-GIE¸DON M. 1994. Anomalies in the structure ofSpergularia marina (L.) Griesb. (S. salina J. et C. Presl) seedsin the area affected by soda industry in Kujawy (central Po-land). Acta Soc. Bot. Pol. 63: 333–339.

COFTA-BRONIEWSKA A. 1974. WczesnoÊredniowieczna warzel-nia soli w Inowroc∏awiu. Ziemia Kujawska 4: 5–13.

CZARNA A. 1999. Nowe gatunki flory naczyniowej projektowane-go rezerwatu cz´Êciowego „¸àki Pyzdrskie” w NadwarciaƒskimParku Krajobrazowym. Biul. Park. Krajobraz. 5: 139–148.

CZERWI¡SKI Z. 1996. Zasolenie wód i gleb na terenie Kujaw.Rocz. glebozn. 47: 131–143.

DZIUBA S. 1968. Badania faunistyczno-ekologiczne nad rozto-czami (Acarina-Mesostigmata) gleby ∏àk zasolonych. Uniw.Miko∏aja Kopernika, Prace habil. Toruƒ, 115p.

FEDOROWICZ M. 2002. Wp∏yw zasolenia na zmiennoÊç wybra-nych gatunków glikofitów. PhD Thesis – manuscript, NicolausCopernicus University, Toruƒ, 455p.

FRÑCKOWIAK H., KUCZY¡SKA I. 1996. Wp∏yw nawodnieƒ zasolo-nymi wodami Noteci na niektóre w∏asciwoÊci fiozykochemiczneorganicznych gleb ∏àkowych. Rocz. glebozn. 47: 75–82.

JACKOWIAK B. 1983. Halofity okolic kopalni soli w Wapnie(woj. pilskie). Bad. Fizjograf. nad Pol. Zach., Seria B – Bota-nika 34: 131–144.

JACKOWIAK B. 1984. Chorologiczne i synekologiczne aspektyekspansji Puccinellia distans (L.) Parl. w Polsce. Bad. Fizjo-graf. nad Pol. Zach., Seria B – Botanika 35: 67–91.

JACKSON M. L. 1958. Soil chemical analysis. Constable Ldt.,London.

KARASI¡SKA W. 2004. Halofity sielisk antropogenicznych za-chodniej cz´Êci Kujaw. PhD Thesis – manuscript, NicolausCopernicus University, Toruƒ 568p.

KARASI¡SKA W., NIENARTOWICZ A. 1998. Halofity jako chwastypól uprawnych wokó∏ fabryki sody w Màtwach. W: Kaêmier-czak E., Nienartowicz A., Piernik A., Wilkoƒ-Michalska J.(eds.) Metody numeryczne w badaniach struktury i funkcjono-wania szaty roÊlinnej. Wydawnictwo UMK, Toruƒ: 303–315.

KOBENDZA R. 1922. Solanki i roÊlinnoÊç halofilna w Zg∏owiàcz-ce. Kosmos 47: 52–59.

LATOUR J., GARSZCZY¡SKI R., SYWULA T. 1966. Badania nadsolniskami Êródlàdowymi Polski. Bad. Fizjograf. nad Pol.Zach. 18: 7–65.

LEMBICZ M. 1998. Life history of Puccinellia distans (L.) in the co-lonization of anthropogenic habitats. Phytocenosis 10: 1–34.

¸OSI¡SKA J., NIENARTOWICZ A., KEJNA A. 1998. Zmiany ro-ÊlinnoÊci halofilnej w rejonie kopalni soli w Wapnie. W: Kaê-mierczak E., Nienartowicz A., Piernik A., Wilkoƒ-Michalska J.

(eds.) Metody numeryczne w badaniach struktury i funkcjo-nowania szaty roÊlinnej. Wyd. UMK, Toruƒ: 317–337.

MATUSZKIEWICZ J. M. 2001. Przewodnik do oznaczania zbioro-wisk roÊlinnych Polski. PWN, Warszawa.

MÑDALSKI J., 1954. Nowe stanowiska halofilów i innych roÊlinw okolicach ¸ćzycy. Fragm. Flor. Geobot. 1: 69–80.

MIODUSZEWSKI W., KOWALEWSKI Z., DEMBEK W. 1988. Anali-za zmian stosunków wodnych w torfowiskowym rezerwacies∏onoroÊli. Wiad. Inst. Melior. i U˝yt. Ziel. 16: 105–120.

MIROWSKI Z., NIKLEWSKA A., PAUL J., RYTELEWSKI J. 1980.Zmiany wartoÊci produkcyjnych gleb w wyniku zasolenia naprzyk∏adzie obiektu Janikowo-Inowroc∏aw. Zesz. Nauk. ATROlsztyn, Roln. 30: 47–56.

NIENARTOWICZ A., WAROT L. 2001. Ochrona halofilów na Ku-jawach a zrównowa˝ony rozwój. Przeg. Przyr. 12: 205–214.

NIENARTOWICZ A., WILKO¡-MICHALSKA J. 1993. Numericalsyntaxonomy of the Polish halophilous plant communities.Pol. Bot. Stud. 5: 61–69.

NIENARTOWICZ A., WILKO¡-MICHALSKA J. 1993. The applicationof numerical analysis to comparison of ecological amplitudes ofhalophytic species. Variability and Evolution 2/3: 103–112.

NIKLEWSKA A., RYTELEWSKI J., BRZOZOWA D. 2000. Ocenawp∏ywu Inowroc∏awskich Zak∏adów Chemicznych na gruntypo∏o˝one w dolinie Noteci. Biul. Nauk. 9: 195–204.

NOWI¡SKI M. 1967. Polskie zbiorowiska trawiaste i turzycowe.PWRiL, Warszawa, 284p.

OLACZEK R., 1967. RoÊlinnoÊç pastwiskowa na s∏onych glebachokolic ¸ćzycy. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 74: 65–70.

OLACZEK R. 1965. O warzelniach soli w okolicach ¸ćzycy.WszechÊwiat 1965: 12–14.

PIERNIK A. 2003. Inland halophilous vegetation as indicator ofsoil salinity. Basic Appl. Ecol. 4: 525–536.

PIERNIK A. 2003. Three types of gradients in the saline ecosys-tem. Ecol. Questions 3: 85–92.

PIERNIK A. 2000. Halofity jako indykatory pod∏o˝a na Kuja-wach. PhD Thesis – manuscript, Nicolaus Copernicus Uni-versity, Toruƒ, 234p.

PIERNIK A., KAèMIERCZAK E., RUTKOWSKI L. 1996. Differentia-tion of vegetation in a saline grassland in the vicinity of Inowro-c∏aw Soda Plants at Màtwy. Acta Soc. Bot. Pol. 65: 349–356.

PIOTROWSKA H. 1974. Nadmorskie zespo∏y solniskowe w Polscei problemy ich ochrony. Ochr. Przyr. 39: 7–63.

RYTELEWSKI J., 1978. Wp∏yw przemys∏u sodowego na degradacj´Êrodowiska glebowego na przyk∏adzie Zak∏adów Sodowych w Ino-wroc∏awiu-Màtwach. Zesz. Nauk. ATR Olsztyn, Rol. 24: 27–38.

RYTELEWSKI J., KASI¡SKA D., PORADZI¡SKI M., PRZEDWOJSKI R.,WRÓBEL R. 1988. Chemizm gleb rozmieszczonych wzd∏u˝rurociàgów solankowych w rejonie Inowroc∏awia. Acta Acad.Agricult. Tech. Olszt., Agriculture 45: 35–41.

RYTELEWSKI J., PAUL J., PORADZI¡SKI M., PRZEDWOJSKI R.,ZDZIARSKI W. 1982a. Ocena wp∏ywu awarii osadnika wap-na posodowego na Êrodowisko glebowe. Zesz. Nauk. ATROlsztyn, Geodezja i Urzàdzanie Rolne 11: 175–181.

RYTELEWSKI J., PAUL J., PORADZI¡SKI M., PRZEDWOJSKI R.,ZDZIARSKI W. 1982b. Wp∏yw awarii rurociàgu solankowego

99


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*1340

100

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*1340na Êrodowisko glebowe. Zesz. Nauk. ATR Olsztyn, Geodezjai Urzàdzanie Rolne 11: 183–189.

RYTELEWSKI J., PRZEDWOJSKI R., NIKLEWSKA A. 1992. Programrekultywacji gleb zasolonych na Kujawach. Biul. Nauk. ATRw Olsztynie 1: 139–144.

SOTEK Z. 1989. Dynamika roÊlinnoÊci w rezerwacie halofilów„Ciechocinek”. Zesz. Nauk. Uniw. Szczeciƒskiego 46: 21–42.

SZULCZEWSKI J. W. 1954. Solnisko s∏onawskie dawniej a dziÊ.Ochr. Przyr. 22: 195–200.

TRZCI¡SKA-TACIK H. 1988. Halofity nad dolnà Nidà. Zesz. Nauk.Uniw. Jagielloƒskiego, DCCCLXXII, Prace Botaniczne 17: 133–154.

WAROT L. 2003. Historyczne i wspó∏czesne tendencje rozwojowehalofilów na stanowiskach Êródlàdowych. PhD Thesis – ma-nuscript, Nicolaus Copernicus University, Toruƒ, 335+61p.

WAROT L., NIENARTOWICZ A. 2001. Dynamika zbiorowiskroÊlinnych w rezerwacie halofilów „Ciechocinek”. W: Nie-nartowicz A., Kunz M. (eds.) GIS i teledetekcja w bada-niach struktury i funkcjonowania krajobrazu. Wyd. UMK(Toruƒ, 2001): 231–249.

WAROT L., NIENARTOWICZ A., ZA¸USKI T. 2001. System infor-macji o wyst´powaniu halofilów na Kujawach. W: Nienarto-wicz A., Kunz M. (eds.) GIS i teledetekcja w badaniach struk-

tury i funkcjonowania krajobrazu. Wyd. UMK (Toruƒ, 2001):241–249.

WILKO¡-MICHALSKA J. 1957. ¸àki zasolone w dolinie Noteci naodcinku Màtwy – Nak∏o. Rocz. Nauk Rol. 72-F-2: 893–920.

WILKO¡-MICHALSKA J. 1963. Halofity Kujaw. Studia Soc. Scien.Torunensis D, Botanica 7: 3–122.

WILKO¡-MICHALSKA J. 1970. Zmiany sukcesyjne w rezerwaciehalofitów w Ciechocinku w latach 1954–65. Ochr. Przyr.35: 25–51.

WILKO¡-MICHALSKA J. 1976. Struktura i dynamika populacjiSalicornia patula Duval-Jouve. Rozprawy UMK, Toruƒ,156 + 28p.

WILKO¡-MICHALSKA J. 1986. Tendencje rozwojowe i ochronahalofitów w Polsce. Acta Univ. Lodz., Folia Sozologica 3:123–129.

WILKO¡-MICHALSKA J., SZADZIEWSKI R. 1977. Beziehungenzwischen der Flora and insbesondere der Dipterenfauna derbinnenlandsalzböden von Kujawy. In: R. Tüxen (ed.) Vegeta-tion und Fauna, Ber. Symp. Internat. Verein. Veget. K-de.(Rinteln, 1976): 253–264.

Andrzej Nienartowicz, Agnieszka Piernik

101


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13401

*Murawy z mannicà odstajàcài muchotrzewem solniskowymPuccinellio-SpergularietumsalinaeKod Physis 15.41

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaruMurawy z mannicà odstajàcà i muchotrzewem solniskowymPuccinellio-Spergularietum salinae wyst´pujà w Polsce na tere-nach w zasi´gu oddzia∏ywania s∏onych wód (êródliska, wysi´-ki) zwiàzanych z cechsztyƒskimi pok∏adami soli kamiennej.Wykszta∏cajà si´ na glebach o nieco mniejszym zasoleniuni˝ solniska z solirodem. W uk∏adzie zonalnym stanowiàdrugi w gradiencie zasolenia pas roÊlinnoÊci, przylegajàcydo p∏atów soliroda zielnego. Do tego typu zbiorowisk na-le˝à równie˝ pionierskie p∏aty roÊlinnoÊci na Êwie˝ych na-mu∏ach rzecznych, do∏ach torfowych, groblach, brzegachrowów, wokó∏ êróde∏, otworów wiertniczych, basenów kà-pielowych lub na wydeptywanych, ubogich pastwiskach,niekiedy wzd∏u˝ Êcie˝ek i dróg.Zasolenie gleby, wyra˝one jako przewodnictwo w∏aÊciwenasyconej pasty glebowej – miary ogólnego zasoleniagleb, w p∏atach roÊlinnych tego siedliska (badanew ostatnich latach na terenie Kujaw) wynosi∏o od1,8 mS/cm do 26,9 mS/cm. W zwiàzku z tym, stosujàc

skal´ stopnia zasolenia gleb wg Jacksona (1958), mo˝-na stwierdziç, ˝e wyst´powa∏o ono zarówno na glebachniezasolonych (odsalanych), jak i na glebach bardzo sil-nie zasolonych. Odczyn gleby by∏ zwykle oboj´tny lubzasadowy (pH 7–9).Jest to siedlisko pó∏naturalne, gdy˝ wykszta∏ca si´ cz´stow miejscach wydeptywanych, wzd∏u˝ dróg. Bardzo dobrzerozwini´te du˝e powierzchnie tego siedliska znajdujà sińa terenach le˝àcych w zasi´gu oddzia∏ywania przemys∏usodowego, przemys∏u wydobywczego oraz przetwórstwasoli i solanek na Kujawach.

Fizjonomia i struktura zbiorowiskaZe wzgl´du na szerokie spektrum wyst´powania w gra-diencie zasolenia siedlisko to charakteryzuje si´ wewn´trz-nym zró˝nicowaniem. Generalnie charakteryzuje si´ ro-ÊlinnoÊcià niewysokà, bo osiàgajàcà 5–15 cm wysokoÊci,o ró˝nym stopniu zwarcia. Cz´Êç powierzchni p∏atu mo˝ezajmowaç naga gleba lub s∏ona woda. Podstawowymi ga-tunkami roÊlin sà tu mannica odstajàca Puccinellia distansi muchotrzew solniskowy Spergularia salina.

Reprezentatywne gatunkiMuchotrzew solniskowy Spergularia salina, man-nica odstajàca Puccinellia distans, ∏oboda oszczepo-wata odmiana solniskowa Atriplex prostrata ssp. prostratavar. salina, mlecznik nadmorski Glaux maritima, Êwibkamorska Triglochin maritimum, aster solny Aster tripolium,soliród zielny Salicornia europaea.

P∏aty mannicy odstajàcej w sàsiedztwie strefy z dominacjà soliroda zielnego na solnisku przy Inowroc∏awskich Zak∏adach Chemicznych„Soda Màtwy S.A.”, Inowroc∏aw. Fot. A. Piernik

OdmianySiedlisko charakteryzuje si´ stosunkowo du˝ym wewn´trz-nym zró˝nicowaniem.Wyró˝niono stadium inicjalne, które ma charakter pionier-skiej, nielicznej, bo czasami 1–2 lub 3–8-gatunkowej gru-py roÊlin. Wykszta∏ca si´ na Êwie˝o pozbawionych darnipowierzchniach pastwisk i ∏àk oraz na brzegach zag∏´bieƒo zmiennym poziomie wody powierzchniowej. Panuje tumuchotrzew solniskowy Spergularia salina, gatunek, którypojawia si´ zwykle pierwszy na nagich powierzchniach gle-by, tworzàc g´ste przyziemne murawy. W stadium tym wy-st´pujà te˝ pojedyncze zazwyczaj k´py mannicy odstajàcejPuccinellia distans oraz niektóre s∏onolubne roÊliny jedno-roczne, np. soliród zielny Salicornia europaea, ∏obodaoszczepowata Atriplex prostrata ssp. prostrata var. salina,pieprzyca gruzowa Lepidium ruderale.W stadium optymalnym mannica odstajàca zyskuje prze-wag´ nad muchotrzewem solniskowym albo te˝ obydwagatunki odgrywajà podobnà rol´. Mi´dzy k´pami mannicyodstajàcej pojawiajà si´ sit ÊciÊniony Juncus compressus,babka wielonasienna Plantago intermedia, brodawnik je-sienny Leontodon autumnalis, a w bardziej zasolonych p∏a-tach mlecznik nadmorski Glaux maritima, Êwibka morskaTriglochin maritimum i aster solny Aster tripolium. Stadiumoptymalne zajmuje utrwalone i bardziej stabilne podwzgl´dem poziomu wody powierzchnie pastwisk i ∏àk. Po-krycie roÊlin jest tu wi´ksze ni˝ w stadium inicjalnym.Stadium zdegradowane wyst´puje na przydro˝ach piasz-czysto-˝wirowych i na polach uprawnych wzd∏u˝ rurocià-gów solankowych. Charakteryzuje si´ zdecydowanà domi-nacjà mannicy odstajàcej Puccinellia distans i niewielkimudzia∏em innych gatunków halofilnych, niekiedy ogólnepokrycie roÊlin jest równie˝ niewielkie. W p∏atach notuje sińatomiast gatunki ruderalne i nitrofilne wkraczajàce z sà-siednich zbiorowisk, np. Chenopodium glaucum.Stadium z relatywnie du˝ym udzia∏em Salicornia europaeamo˝e byç traktowane jako forma przejÊciowa pomi´dzyÊródlàdowym solniskiem z solirodem a murawà stanowià-cà zespó∏ mannicy odstajàcej i muchotrzewa solniskowe-go. Ten uk∏ad gatunków charakteryzuje si´ wyst´powa-niem na glebach silnie i bardzo silnie zasolonych (na Ku-jawach zanotowano 9,3 – 26,9 mS/cm).

Mo˝liwe pomy∏kiSiedlisko mo˝e byç mylone ze zbiorowiskami dywanowymiz udzia∏em mannicy odstajàcej, które wyst´pujà na pobo-czach dróg jezdnych, na terenach kolejowych, na obsza-rach zasolonych i zdegradowanych przez wysypywaniegruzu i wydeptywanie. Zbiorowiska te reprezentujà dwazespo∏y roÊlinne Polygono-Marticaretum puccinellietosumoraz Lolio-Plantaginetum puccinelietosum. W obydwu tychsyntaksonach zazwyczaj zdecydowanie dominuje mannicaodstajàca Puccinellia distans, wyró˝niajàc postacie zwiàza-ne z wtórnym zasoleniem siedliska. Poza tym w pierwszymz nich dominujà roÊliny jednoroczne, jak: rdest ptasi Poly-

gonum aviculare, wiechlina roczna Poa annua, pieprzycagruzowa Lepidium ruderale. W drugim natomiast przewa-˝ajà gatunki wieloletnie z klasy Molinio-Arrhenatheretea:mniszek lekarski Taraxacum officinale, krwawnik pospolityAchillea millefolium, perz w∏aÊciwy Elymus repens, szczawk´dzierzawy Rumex crispus, brodawnik jesienny Leontodonautumnalis, pićiornik g´si Potentilla anserina, babka wà-skolistna Plantago lanceolata, koniczyna bia∏a Trifolium re-pens. Zespó∏ Polygono-Marticarietum mo˝e byç równie˝traktowany jako stadium degeneracyjne Puccinellio-Sper-gularietum salinae.

Identyfikatory fitosocjologiczne

Zwiàzek Puccinellion maritimaeZespó∏ Puccinellio-Spergularietum salinae ze-spó∏ mannicy odstajàcej i muchotrzewa solniskowego

Wilkoƒ-Michalska (1963) okreÊla to zbiorowisko na Kuja-wach jako Puccinellia distans-Spergularia salina.Inne odpowiedniki: Klasyfikacja Wielkiej Brytanii: „SM23 Spergularia marina--Puccinellia distans – zbiorowisko”Klasyfikacja niemiecka: „350301 naturnahe Salzrasen desBinnenlandes”, „2206 Salz- oder Solquelle”, „230405 Sal-zbach”, „230602 salzhaltiges stehendes Gewässer (Bin-nenlandsalzstellen)”.

Dynamika roÊlinnoÊci

Zbiorowisko reaguje doÊç szybko na zmiany nawodnie-nia s∏onà wodà (zanikanie naturalnych êródlisk, meliora-cje, osuszanie terenu) i wys∏odzenie terenu. Dochodzi dodegradacji i stopniowego zaniku siedliska. Zbiorowiskoma charakter pó∏naturalny, gdy˝ jego wytworzeniu sií dalszemu rozwojowi sprzyja ogo∏ocenie gleby i wydep-tywanie. W zwiàzku z tym zaniechanie ekstensywnegou˝ytkowania ∏àkarsko-pasterskiego prowadzi do zarasta-nia s∏onej ∏àki przez trzcin´ pospolità i zaniku wielu ga-tunków s∏onolubnych. PoÊredni wp∏yw na zachowanie sie-dliska ma równie˝ oddzia∏ywanie dzikich roÊlino˝ercównp. saren i zajćy, które poprzez zgryzanie przyczyniajàsi´ do jego zachowania.

Siedliska przyrodnicze zale˝nelub przylegajàce

Murawy z mannicà odstajàcà i muchotrzewem solnisko-wym w uk∏adzie zonalnym roÊlinnoÊci z jednej strony gra-niczà z bardziej zasolonym siedliskiem soliroda zielnego(Physis 15.112), z drugiej ze Êródlàdowymi s∏onymi ∏àka-mi ze Êwibkà morskà i mlecznikem nadmorskim (zespó∏Triglochino-Glaucetum maritimae, Physis 15.42) lubz subhalofilnà ∏àkà z kostrzewà trzcinowà i pićiornikiemg´sim (zespó∏ Potentillo-Festucetum arundinaceae, Physis15.42). Mogà graniczyç te˝ z halofilnym szuwarem z si-

102

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*13401

towcem nadmorskim (zespó∏ Scirpetum maritimi, Physis53.17) lub szuwarem trzcinowym (zespó∏ Phragmitetumaustralis, Physis 53.1112), które bezpoÊrednio porastajàbrzegi s∏onawych wód.

Rozmieszczenie geograficznei mapa rozmieszczenia

Naturalne Êródlàdowe stanowiska tego siedliska w Polscewyst´pujà na terenie Kujaw, w Wielkopolsce, w okolicach¸ćzycy, nad dolnà Nidà oraz w okolicach Wieliczki. Brakaktualnie pe∏nych danych na temat stanu tego siedliskaw obr´bie solanek ∏ćzyckich i w okolicach Wieliczki.Antropogeniczne stanowiska stosunkowo du˝ych, dobrzewykszta∏conych p∏atów tego siedliska zlokalizowane sà na∏àkach przy zak∏adach sodowych w Inowroc∏awiu-Mà-twach i Janikowie oraz w zasi´gu oddzia∏ywania tych za-k∏adów. Niewielkie p∏aty z udzia∏em astra solnego znajdu-jà si´ na terenie rezerwatu halofitów w Ciechocinku.

Znaczenie ekologiczne i biologiczne

Wyst´powanie siedliska w krajobrazie rolniczym powi´kszajego ró˝norodnoÊç biologicznà i heterogenicznoÊç. Umo˝-liwia te˝ tworzenie si´ i trwanie specyficznych powiàzaƒtroficznych i rozwojowych, na co wskazujà wyniki badaƒprzeprowadzonych na Kujawach przez Wilkoƒ-Michalskài Szadziewskiego (1977) oraz Lembicz (1998).

Gatunki z za∏àcznika II DyrektywySiedliskowejBrak.

Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy PtasiejZe wzgl´du na cz´sto silny wp∏yw antropopresji na sie-dlisko i jego lokalizacj´ w sàsiedztwie terenów uprze-mys∏owionych i zurbanizowanych gatunków ptakówz tej listy dotychczas nie notowano, chocia˝ istniejemo˝liwoÊç czasowego wykorzystywania siedliska przezptaki w czasie przelotów.

Stany, w jakich znajduje si´ siedlisko

Stany uprzywilejowaneNale˝y uprzywilejowaç stany optymalne siedliska o najbar-dziej typowym sk∏adzie gatunkowym i najbardziej stabil-nym poziomie wód gruntowych. Stadiom inicjalnym umo˝-liwiç rozwój w kierunku stadium optymalnego, a stadiazdegradowane odtwarzaç do optymalnego dla siedliskastanu ustalonego.

Tendencje do przemian w skalikraju i potencjalne zagro˝enia

Tendencje do przemianMurawy z mannicà odstajàcà i muchotrzewem solnisko-wym zanikajà przy odsoleniu terenu po regulacji stosun-ków wodnych (melioracje, osuszanie terenu, budowasztucznych zbiorników wodnych) oraz na skutek natural-nych zmian nawodnienia s∏onà wodà (zanikanie natural-nych s∏onych êródlisk). Tereny wy∏àczone z ekstensywne-go u˝ytkowania (koszenie, wypas) mogà zarastaç trzcinàpospolità Phragmites australis lub byç zast´powane przezinnà roÊlinnoÊç bardziej konkurencyjnà w stosunku domannicy odstajàcej.Potencjalne zagro˝eniaWiele stanowisk tego typu siedliska mo˝e zaniknàç na sku-tek zaprzestania u˝ytkowania. Zagro˝eniem dla tego sie-dliska jest tak˝e zmiana nawodnienia s∏onà wodà, szcze-gólnie osuszanie terenu.

103


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13401

P∏aty murawy z mannicà odstajàcà i muchotrzewem solniskowymprzy rurociàgu w Sikorowie, Kujawy. Fot. A. Piernik

Wiele stanowisk tego typu siedliska zaniknie na obszarze Ku-jaw i innych regionów Polski w wyniku realizacji ustawyo ochronie Êrodowiska, prowadzàcej do minimalizowania od-dzia∏ywaƒ na Êrodowisko. W przypadku rozwa˝anego uk∏aduekologicznego minimalizowanie oddzia∏ywaƒ polega naograniczaniu dop∏ywu s∏onych wód technologicznychoraz Êcieków przemys∏owych i komunalno-bytowych do gleby.

U˝ytkowanie gospodarczei potencja∏ produkcyjny

Murawy tego typu odznaczajà si´ niezbyt wysokà produk-cjà i majà raczej niewielkie znaczenie gospodarcze. No-wiƒski (1967) podaje, ˝e wartoÊç gospodarcza zespo∏uPuccinellio-Spergularietum salinae jest niewielka. Jedyniew razie wi´kszego udzia∏u mannicy odstajàcej zespó∏ tendostarczaç mo˝e niewielkiej iloÊci siana jako ∏àka koÊna.Na suchszych miejscach u˝ytkowany bywa cz´Êciej jakoma∏oplenne pastwisko.

Ochrona

Przypomnienie o wra˝liwych cechachSiedlisko wspierane jest przez ogo∏ocenie gleby (przejazdmaszyn rolniczych, wydeptywanie na terenach wilgotnych).Zbiorowisko, które je tworzy, jest pionierskie i rozwija si´tam, gdzie mannica odstajàca Puccinellia distans nie makonkurentów. Istnienie siedliska jest ÊciÊle zwiàzane z dop∏y-wem s∏onych wód. Brak ekstensywnego u˝ytkowania ∏àkar-sko-pasterskiego zwi´ksza ryzyko rozwoju gatunków odpor-nych na zasolenie i zacienienie przez trzcin´ pospolità Phrag-mites australis, co pociàga za sobà zubo˝enie flory oraz d∏u-goterminowe zarastanie siedliska. Nale˝y zbadaç warunkihydrologiczne, w jakich tworzy si´ i funkcjonuje siedlisko,oraz oceniç wp∏yw byd∏a na dynamik´ siedliska (zadeptywa-nie, skubanie) lub wnoszenie materii organicznej oraz mo˝-liwy wp∏yw tej materii na w∏aÊciwoÊci gleby. JednoczeÊnie na-le˝y zachowaç wszelkie Êrodki ostro˝noÊci przy zarzàdzaniupoprzez wypas ekstensywny (ryzyko zadeptania i skubanianiektórych gatunków roÊlin odpornych na stres solny).

Zalecane metody ochronyStanowiska naturalneUtrzymanie nawodnienia siedliska s∏onà wodà – ka˝da in-terwencja w nawadnianie siedliska (np. w obj´toÊç prze-p∏ywu, wysokoÊç poziomu wód) powinna byç ÊciÊle kontro-lowana. Nale˝y wykluczyç osuszanie terenu i regularniekontrolowaç przelew w istniejàcych ujćiach wody.Wypas mo˝e decydowaç o regeneracji roÊlinnoÊci halofil-nej, jest wić sposobem zarzàdzania sprzyjajàcym ochro-nie siedliska. Powinien byç utrzymany wypas ekstensywnyz obcià˝eniem w granicach 1 UGB/ha w okresie pomi´dzylipcem a koƒcem paêdziernika. Pozytywne oddzia∏ywaniaotoczenia na sterowany uk∏ad ekologiczny mogà byç pod-trzymywane poprzez przed∏u˝anie czasu otwarcia siedli-

ska, co nast´puje w przypadku stosowania wczesnego wio-sennego koszenia lub póênego wypasu byd∏a, realizowa-nego pod koniec okresu wegetacji (sierpieƒ–wrzesieƒ).Sianokosy bez nawo˝enia, ale z wywózkà materia∏u roÊlin-nego, powinny byç prowadzone w sposób tradycyjny. Reali-zowane oko∏o pierwszego lipca pozwalajà wziàç pod uwa-g´ proces budowania gniazd przez derkacza Crex crex.Stanowiska kulturowe Antropogeniczne siedliska mo˝na utrzymaç w miejscachochrony zabytków kulturowych i starych procesów techno-logicznych (np. w sàsiedztwie t´˝ni), gdzie zapewniony b´-dzie sta∏y dop∏yw s∏onej wody. Dodatkowo mo˝e byç tamwprowadzona ochrona czynna, polegajàca na stwarzaniuwarunków do okresowego zalewu i stagnowania s∏onychwód oraz prowadzony wypas lub koszenie.OdtwarzanieNa historycznych naturalnych stanowiskach powinny byç roz-poznane warunki hydrologiczne w otoczeniu s∏onych êróde∏i oceniona mo˝liwoÊç odtworzenia siedliska – przywróceniadop∏ywu s∏onej wody oraz tradycyjnego sposobu u˝ytkowania.

Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na sposóbochronyGatunki tworzàce to siedlisko, znajdujàce si´ na pod∏o˝ubardzo silnie zasolonym, sà gatunkami halofilnymi, przezco siedlisko to ma bardzo du˝e znaczenie dla narodowe-go dziedzictwa przyrodniczego.

Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniamiochronnymiSiedlisko znajduje si´ w Wielkopolsce na terenie Nadwar-ciaƒskiego Parku Krajobrazowego, jednak˝e aktualniebrak tam Êrodków finansowych na prowadzenie dzia∏aƒochronnych i monitoring siedliska.Fragmenty siedliska z udzia∏em astra solnego Aster tripo-lium znajdujà si´ na terenie rezerwatu halofitów w Ciecho-cinku, na dnie rowu przebiegajàcego przez rezerwat. Ponie-wa˝ aktualnie nie prowadzi si´ tam zabiegów polegajàcychna zapewnieniu dop∏ywu wód s∏onych do rezerwatu (daw-niej by∏a to solanka z pobliskiego basenu kàpielowego), ist-nieje zagro˝enie zupe∏nego jego zaniku. Na terenie rezer-watu istnieje mo˝liwoÊç odtworzenia zbiorowisk halofilnych.Za∏o˝enie zastawki na rowie umo˝liwi∏oby okresowe rozle-wanie si´ solanki na ∏àk´, a tym samym rozwój s∏onoroÊli.Teren rezerwatu podlega Urz´dowi Miasta Ciechocinka.Fragmenty siedliska wyst´powa∏y w rezerwacie halofitóww Owczarach k. Buska Zdroju, jednak˝e obecnie rezerwatzaroÊni´ty jest w wi´kszoÊci przez trzcin´ pospolità Phragmi-tes australis. W roku 2003 Zarzàd Zespo∏u Nadnidziaƒ-skich Parków Krajobrazowych, któremu rezerwat podlega,rozpoczà∏ akcj´ koszenia terenu rezerwatu. Do przywróce-nia tam roÊlinnoÊci halofilnej niezb´dne jest równie˝ odtwo-rzenie warunków hydrologicznych. Mo˝liwoÊci przeprowa-dzenia takich zabiegów rekultywacyjnych rozwa˝ano te˝w odniesieniu do rezerwatu halofitów B∏onie k. ¸ćzycy.

104

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*13401

105


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13401

Inwentaryzacje, doÊwiadczenia,kierunki badaƒ

Konieczne jest odnalezienie wszystkich istniejàcych stano-wisk historycznych tego siedliska, a na stanowiskach zani-k∏ych wskazane jest rozpoznanie bezpoÊrednich przyczynustàpienia siedliska, którymi mo˝e byç wyczerpanie si´ s∏o-nych wód, melioracja i zmiana stosunków wodnych. Zna-jomoÊç przyczyn zaniku siedliska u∏atwi okreÊlenie mo˝li-woÊci odtworzenia tego uk∏adu ekologicznego. Wszystkieodnalezione stanowiska powinny zostaç obj´te czynnàochronà, polegajàcà na zabezpieczeniu dop∏ywu s∏onychwód oraz przeÊwietlaniu fitocenoz.Nale˝y pog∏´biç wiedz´ na temat funkcjonowania ca∏oÊciuk∏adu, tj. biotopu i biocenozy, np. fauny przyporzàdko-wanej siedlisku, stosunków wodnych (poziom wodonoÊny,zasolenie wód gruntowych, retencja wód deszczowych),zasolenia gleb, obiegu chlorków. Zbadaç wp∏yw zarzà-dzania selektywnego poprzez sianokosy oraz wp∏yw wy-pasu byd∏a na roÊlinnoÊç (wydeptywanie, preferencje po-

karmowe roÊlino˝erców, wnoszenie materii organicznej),a tak˝e wp∏yw nawo˝enia upraw lub ∏àk sàsiadujàcychz zabezpieczanym siedliskiem.

Monitoring naukowy

Ze wzgl´du na du˝à wra˝liwoÊç siedliska na zmiany pozio-mu uwilgotnienia, a co za tym idzie równie˝ zasolenia, teczynniki ekologiczne powinny byç monitorowane co roku.Oprócz pomiarów zasolenia gleby i analizy stosunkówwodnych monitoring powinien obejmowaç ocen´ wielkoÊcipowierzchni zajmowanej przez siedlisko i zasobów popu-lacyjnych komponentów fito- i zoocenoz oraz kontrol´ sto-sowanych zabiegów gospodarczych (koszenie, wypas).

Bibliografia

Patrz: typ g∏ówny.


*Âródlàdowe s∏one ∏àki zeÊwibkà morskà i mlecznikiemnadmorskim Triglochino--Glaucetum maritimaeKod Physis 15.42

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaruÂródlàdowe s∏one ∏àki ze Êwibkà morskà i mlecznikemnadmorskim (zespó∏ Triglochino-Glaucetum maritimae) wy-st´pujà w Polsce na terenach w zasi´gu oddzia∏ywania s∏o-nych wód (êródliska, wysi´ki) zwiàzanych z cechsztyƒskimipok∏adami soli kamiennej.Wykszta∏cajà si´ na pod∏o˝u gliniastym lub torfowym, wil-gotnym lub podmok∏ym i stosunkowo znacznie zasolo-nym, zwykle w obr´bie dolin rzecznych, niecek i p∏askichobni˝eƒ terenu. Zasolenie gleby w obr´bie tego siedliskana Kujawach (wyra˝one jako przewodnictwo w∏aÊciwe na-syconej pasty glebowej – miary ogólnego zasolenia gleb)wynosi∏o 8–16 mS/cm w p∏atach zdominowanych przezÊwibk´ morskà Triglochin maritimum oraz powy˝ej20 mS/cm w p∏atach roÊlinnoÊci, gdzie dominowa∏ astersolny Aster tripolium. Odczyn gleby w tym typie siedliskajest zwykle oboj´tny.Jest to siedlisko pó∏naturalne, poniewa˝ do jego utrzyma-nia niezb´dne jest ekstensywne u˝ytkowanie ∏àkarsko-pa-sterskie. Zaniechanie takiej formy presji prowadzi do zara-

stania s∏onej ∏àki przez trzcin´ pospolità Phragmites austra-lis i zaniku wielu gatunków s∏onolubnych.

Fizjonomia i struktura zbiorowiskaW porównaniu z innymi, zw∏aszcza jednorocznymi zbioro-wiskami halofilnymi, roÊlinnoÊç porastajàca to siedliskocharakteryzuje si´ du˝o wi´kszym zwarciem, a pokrycieobiektywne dochodzi cz´sto do 100%. Ruƒ roÊlinna zró˝ni-cowana jest na dwie warstwy. Ni˝szà tworzà zwykle mlecz-nik nadmorski Glaux maritima, sit ÊciÊniony Juncus com-pressus, pićiornik g´si Potentilla anserina, koniczyna roz-d´ta Trifolium fragiferum, mannica odstajàca Puccinelliadistans. Wy˝szà warstw´ zbiorowiska budujà k´py Êwibkimorskiej Triglochin maritimum, a tak˝e lokalnie wyst´pujà-cy gatunek aster solny Aster tripolium.Rozwój roÊlinnoÊci rozpoczyna si´ zwykle z koƒcem kwiet-nia lub poczàtkiem maja. ¸àka przyjmuje wówczas kolorciemnozielony od rozwijajàcych si´ w tym okresie liÊciÊwibki morskiej Triglochin maritimum. Nieco póêniej rozwi-jajà si´ równie˝ zielone murawy mlecznika nadmorskiegoGlaux maritima. W okresie masowego kwitnienia Êwibkimorskiej, tj. ok. po∏owy maja, na tle ciemnozielonej przy-ziemnej darni zaznacza si´ warstwa wysokich kwiatosta-nów tego gatunku. Póêniej, tj. w drugiej po∏owie czerwca,∏àki przybierajà barw´ brunatnofioletowà od kwiatostanówmietlicy roz∏ogowej Agrostis stolonifera. Ma to miejsceszczególnie w p∏atach, gdzie gatunek ten wyst´puje licznie.Nieco póêniej ∏àka zmienia barw´ na kolor rdzawy, którypochodzi g∏ównie od kwiatów i owocków situ ÊciÊnionegoJuncus compressus. W miejscach, gdzie wyst´puje aster

106

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*13402

Zespó∏ Triglochino-Glaucetum maritimae w dolinie rzeki Zg∏owiàczki, Kujawy. Fot. A. Piernik

solny Aster tripolium ∏àki pokrywajà si´ fioletowymi kwiata-mi w okresie masowego kwitnienia tego gatunku, tj. w dru-giej po∏owie lipca i pierwszej po∏owie sierpnia. W drugiejpo∏owie wrzeÊnia i w paêdzierniku ∏àki bielà si´ natomiastod puchu nasion astra solnego.

Reprezentatywne gatunkiÂwibka morska Triglochin maritimum, mleczniknadmorski Glaux maritima, aster solny Aster tripolium,sit Gerarda Juncus gerardi.

OdmianySiedlisko charakteryzuje si´ wewn´trznym zró˝nicowa-niem. Na obszarze Kujaw specyfikà tego siedliska, nautrzymujàcych si´ jeszcze stanowiskach historycznychw Ciechocinku i powsta∏ych póêniej antropogenicz-nych stanowiskach w Inowroc∏awiu-Màtwach, jestobecnoÊç astra solnego. Na terenie „¸àk Pyzdrskich”w Wielkopolsce osobliwoÊcià jest obecnoÊç storczykab∏otnego Orchis palustris, który ma tu prawdopodob-nie jedyne realnie istniejàce stanowisko w tym regio-nie. Uboga forma tego siedliska charakteryzuje si´brakiem mlecznika nadmorskiego i obecnoÊcià tylkoÊwibki morskiej. Zró˝nicowanie to mieÊci si´ w ramachjednej jednostki fitosocjologicznej: zespo∏u Triglochi-no-Glaucetum maritimae.

Mo˝liwe pomy∏kiNie wyst´pujà; siedlisko dobrze odró˝nia si´ od innychuk∏adów ekologicznych.


Zwiàzek Armerion maritimaeZespó∏ Triglochino-Glaucetum maritimae zespó∏Êwibki morskiej i mlecznika nadmorskiego

Wilkoƒ-Michalska (1963) okreÊla∏a ten typ roÊlinnoÊci na Kuja-wach jako zbiorowisko Triglochin maritimum-Glaux maritima.


Zbiorowisko reaguje doÊç szybko na zmiany nawodnienia s∏onàwodà (zanikanie naturalnych êródlisk) i wys∏odzenie terenu. Za-st´powane jest przez ∏àkowe zbiorowiska glikofilne. Zmiany na-wodnienia s∏onà wodà mogà byç równie˝ powodowane bezpo-Êrednià dzia∏alnoÊcià cz∏owieka (melioracje, osuszanie terenu).W tym przypadku dochodzi te˝ do degradacji i zaniku siedliska.Zbiorowisko ma charakter pó∏naturalny, gdy˝ do jego utrzyma-nia niezb´dne jest ekstensywne koszenie i wypas. W zwiàzkuz tym zaniechanie takiej formy presji na uk∏ad ekologiczny pro-wadzi do zarastania s∏onej ∏àki przez trzcin´ i zaniku szeregugatunków s∏onolubnych. PoÊredni wp∏yw na zachowanie siedli-ska ma równie˝ oddzia∏ywanie dzikich roÊlino˝erców, np. sareni zajćy, które przez zgryzanie przyczyniajà si´ do jego trwania.


Âródlàdowe s∏one ∏àki ze Êwibkà morskà i mlecznikem nad-morskim cz´sto graniczà z halofilnym szuwarem sitowcanadmorskiego (zespó∏ Scirpetum maritimi, Physis 53.17) lub

107


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13402

Koszone p∏aty roÊlinnoÊci z dominacjà Êwibki morskiej i mlecznika nadmorskiego w dolinie rzeki Zg∏owiàczki, Kujawy. Fot. A. Piernik

szuwarem trzcinowym (zespó∏ Phragmitetum australis, Physis53.1112), które bezpoÊrednio porastajà brzegi s∏onawychwód. Fitocenozy zespo∏u Triglochino-Glaucetum maritimaemogà te˝ wyst´powaç jako trzeci pas roÊlinnoÊci w gradien-cie zasolenia i wtedy z jednej strony graniczà z murawamiz mannicà odstajàcà i muchotrzewem solniskowym (zespó∏Puccinellio-Spergularietum saline, Physis 15.41) lub ze zbio-rowiskiem situ rudego (Blysmetum rufi, Physis 15.42), jak tomia∏o miejsce lokalnie w obr´bie solanek ∏ćzyckich. Z dru-giej strony p∏aty roÊlinnoÊci nale˝àce do omawianej jednost-ki syntaksonomicznej mogà graniczyç na glebach mineral-nych z wilgotnymi ∏àkami z rz´du Molinetalia, a na torfowi-skach ze zbiorowiskiem z Carex distans. Na terenach antro-pogenicznie zasolonych graniczà one cz´sto z subhalofilnà∏àkà z kostrzewà trzcinowà i pićiornikiem g´sim (zespó∏ Po-tentillo-Festucetum arundinaceae, Physis 15.42).


Naturalne Êródlàdowe stanowiska tego siedliska w Polsce wy-st´pujà na terenie Kujaw, w Wielkopolsce i w okolicach ¸ćzy-cy. Obecnie najbardziej znane sà stosunkowo du˝e powierzch-nie tego siedliska w dolinie rzeki Zg∏owiàczki na Kujawachi „¸àk Pyzdrskich” w Wielkopolsce. Brak aktualnych danych natemat stanu tego siedliska w obr´bie solanek ∏ćzyckich.Antropogeniczne stanowiska zlokalizowane sà na ∏àkachprzy zak∏adach sodowych w Inowroc∏awiu-Màtwach i w za-si´gu oddzia∏ywania tych zak∏adów oraz – niewielkie p∏atyzdominowane przez astra solnego – na terenie rezerwatuhalofitów w Ciechocinku.


Zwi´kszanie ró˝norodnoÊci biologicznej i heterogenicznoÊcikrajobrazu.


Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy PtasiejNa rozleg∏ych obszarach „¸àk Pyzdrskich” zajmowanychprzez to siedlisko wyst´puje derkacz Crex crex.


Stany uprzywilejowaneUprzywilejowaç stany siedliska z typowà kombinacjà gatun-kowà, mo˝liwie niskim udzia∏em trzciny pospolitej Phragmitesaustralis i innych gatunków glikofilnych. Na Kujawach uprzy-wilejowaç siedliska z udzia∏em astra solnego Aster tripolium.Przyjàç struktur´ fitocenoz opisanà w przesz∏oÊci przez Wil-koƒ-Michalskà (1963) za model przy odtwarzaniu siedliskaw miejscach wyst´powania jego postaci zdegradowanych.


Tendencje do przemianNaturalne Êródlàdowe s∏one ∏àki ze Êwibkà morskài mlecznikem nadmorskim zanikajà w wyniku odsolenia te-renu po regulacji stosunków wodnych (melioracje, osusza-nie terenu, budowa sztucznych zbiorników wodnych) orazna skutek naturalnych zmian nawodnienia s∏onà wodà (za-nikanie naturalnych êródlisk). Tereny wy∏àczone z u˝ytko-wania (koszenie, wypas) zarastajà trzcinà pospolità Phrag-mites australis i zanikajà.

108

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*13402

P∏aty zespo∏u Triglochino-Glaucetum maritimae na solnisku przyInowroc∏awskich Zak∏adach Chemicznych „Soda Màtwy SA”,Inowroc∏aw. Fot. A. Piernik

Potencjalne zagro˝eniaWiele stanowisk tego typu siedliska mo˝e zaniknàç naskutek zaprzestania u˝ytkowania, co obserwuje si´ aktual-nie w dolinie rzeki Zg∏owiàczki na Kujawach i cz´Êciowona obszarze „¸àk Pyzdrskich”, gdzie wy∏àczone z u˝ytko-wania fragmenty siedliska przekszta∏cajà si´ w szuwartrzcinowy Phragmitetum australis. Zagro˝eniem dla tegosiedliska jest tak˝e zmiana nawodnienia s∏onà wodà,a szczególnie osuszanie terenu.


Zbiorowisko roÊlinne porastajàce omawiane siedlisko manajwi´ksze znaczenie w hodowli zwierzàt spoÊród wszyst-kich zbiorowisk roÊlinnoÊci s∏onolubnej w Polsce. S∏one∏àki ze Êwibkà morskà i mlecznikiem nadmorskim u˝ytku-je si´ jako ∏àki koÊne g∏ównie na stanowisku Zg∏owiàcz-ka – Janiszewo oraz w okolicach Pyzdr w Nadwarciaƒ-skim Parku Krajobrazowym.Wed∏ug Nowiƒskiego (1967) sà to ∏àki dwukoÊne dostar-czajàce siana niewielkiej wartoÊci. Olaczek (1967) przy-tacza dane wskazujàce, ˝e wartoÊç od˝ywcza siana z ta-kich ∏àk jest wy˝sza.

Ochrona

Przypomnienie o wra˝liwych cechachsiedliskaIstnienie siedliska warunkowane jest dop∏ywem s∏onychwód, a do jego utrzymania niezb´dne jest ekstensywneu˝ytkowanie ∏àkarsko-pasterskie. W zwiàzku z tym zanie-chanie takiej formy presji prowadzi do zarastania s∏onej∏àki przez trzcin´ i zaniku wielu gatunków s∏onolubnych.Nale˝y oceniç wp∏yw intensywnoÊci u˝ytkowania na dyna-mik´ siedliska oraz zbadaç warunki hydrologiczne, w ja-kich tworzy si´ i funkcjonuje siedlisko.

Zalecane metody ochronyStanowiska naturalneUtrzymanie nawodnienia siedliska s∏onà wodà, pami´ta-jàc, ˝e ka˝da interwencja w nawadnianie siedliska (np.w wielkoÊç przep∏ywu, wysokoÊç poziomu wód) powinnabyç ÊciÊle kontrolowana. Nale˝y wykluczyç osuszanie tere-nu i regularnie kontrolowaç przelew istniejàcych uj´ç wo-dy. Powinny byç prowadzone zabiegi zapobiegajàce zara-staniu przez trzcin´, tj. ekstensywny wypas i koszenie.Wypas mo˝e decydowaç o regeneracji roÊlinnoÊci halo-filnej, jest wić sposobem zarzàdzania sprzyjajàcymochronie siedliska. Powinien byç utrzymywany wypasekstensywny (0,5–1 UGB/ha) pomi´dzy czerwcema paêdziernikiem.Sianokosy, bez nawo˝enia i z wywózkà materia∏u roÊlinne-go, powinny byç prowadzone w sposób tradycyjny na prze-∏omie maja i czerwca oraz ewentualnie w sierpniu.

Stanowiska kulturoweAntropogeniczne siedliska mo˝na utrzymaç w miej-scach ochrony zabytków kulturowych i starych proce-sów technologicznych (np. w sàsiedztwie t´˝ni), gdziezapewniony b´dzie sta∏y dop∏yw s∏onych wód. Dodat-kowo mo˝e byç tam wprowadzona ochrona czynna,polegajàca na stwarzaniu warunków do okresowegozalewu i stagnowania s∏onych wód oraz prowadzonywypas lub koszenie.OdtwarzanieNa historycznych naturalnych stanowiskach powinny byçrozpoznane warunki hydrologiczne w otoczeniu s∏onychêróde∏ i oceniona mo˝liwoÊç odtworzenia siedliska –przywrócenie dop∏ywu s∏onych wód oraz tradycyjnegosposobu u˝ytkowania.

Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na sposóbochrony siedliskaZwiàzek z realizowanà w przesz∏oÊci, zw∏aszcza w okresieÊredniowiecza, gospodarczà dzia∏alnoÊcià cz∏owieka.W wyniku tego siedlisko ma du˝e znaczenie jako obiektdziedzictwa narodowego.Gatunki tworzàce to siedlisko, znajdujàce si´ na pod∏o˝ubardzo silnie zasolonym, sà gatunkami halofilnymi, przezco siedlisko to ma bardzo du˝e znaczenie dla narodowe-go dziedzictwa przyrodniczego.

Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniamiochronnymiSiedlisko znajduje si´ w Wielkopolsce na terenie Nadwar-ciaƒskiego Parku Krajobrazowego, jednak˝e aktualniebrak tam Êrodków finansowych na prowadzenie dzia∏aƒochronnych i monitoring siedliska. Fragmenty siedliska z udzia∏em astra solnego znajdujàsi´ na terenie rezerwatu halofitów w Ciechocinku, nadnie rowu przebiegajàcego przez rezerwat. Jednak˝e ak-tualnie nie prowadzi si´ tam zabiegów polegajàcych nazapewnieniu dop∏ywu wód s∏onych do rezerwatu (np. so-lanki z pobliskiego basenu kàpielowego) i istnieje zagro-˝enie zupe∏nego jego zaniku. Na terenie rezerwatu istnie-je mo˝liwoÊç odtworzenia zbiorowisk halofilnych. Za∏o˝e-nie zastawki na rowie przebiegajàcym przez rezerwatumo˝liwi∏oby okresowe rozlewanie si´ solanki na ∏àk´,a tym samym rozwój s∏onoroÊli. Teren rezerwatu podlegaUrz´dowi Miasta Ciechocinka. Rozwa˝ane sà równie˝mo˝liwoÊci odtworzenia siedliska w rezerwacie roÊlinno-Êci s∏onolubnej B∏onie ko∏o ¸ćzycy.


Konieczne jest odnalezienie wszystkich stanowisk histo-rycznych tego siedliska, a na stanowiskach zanik∏ych roz-poznanie bezpoÊrednich przyczyn zaniku siedliska (wy-czerpywanie si´ s∏onych wód, melioracje, zmiana stosun-

109


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13402

110

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*13402

ków wodnych) w celu okreÊlenia mo˝liwoÊci jego odtwo-rzenia. Wszystkie odnalezione stanowiska powinny zostaçobj´te czynnà ochronà, polegajàcà na zabezpieczeniudop∏ywu s∏onych wód oraz ekstensywnego u˝ytkowania∏àkarsko-pasterskiego.Nale˝y pog∏´biç wiedz´ na temat biotopu i jego funk-cjonowania, np. fauny zwiàzanej z siedliskiem, stosun-ków wodnych (poziom wodonoÊny, zasolenie wód grun-towych, zbieranie wód deszczowych), zasolenia gleb,obiegu chlorków. Wskazane jest zbadanie wp∏ywu za-rzàdzania selektywnego poprzez sianokosy oraz od-dzia∏ywanie wypasu byd∏a na roÊlinnoÊç (wydeptywa-nie, nanoszenie materii organicznej, preferencje pokar-mowe), a tak˝e wp∏yw nawo˝enia upraw lub ∏àk sàsia-dujàcych z siedliskiem.

Monitoring naukowy

Ze wzgl´du na du˝à wra˝liwoÊç siedliska na zmiany pozio-mu uwilgotnienia, a co za tym idzie i na zmiany zasolenia,parametry te powinny byç monitorowane ka˝dego roku.Monitoring powinien obejmowaç pomiary zasolenia glebyi analiz´ stosunków wodnych, uwzgl´dniaç pomiary wiel-koÊci powierzchni zajmowanej przez siedlisko oraz kontro-l´ zabiegów gospodarczych (koszenie, wypas).

Bibliografia



*Halofilny szuwar z sitowcemnadmorskim Scirpetummaritimi puccinellietosumKod Physis 53.17

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaruHalofilny szuwar z sitowcem nadmorskim wyst´puje w Pol-sce na terenach w zasi´gu oddzia∏ywania s∏onych wód(êródliska, wysi´ki, wody morskie). Na solniskach Êródlà-dowych, zasilanych przez s∏one êród∏a i s∏one wody wg∏´b-ne towarzyszàce pok∏adom soli kamiennej, zasiedla brze-gi s∏onawych wód (oczek wodnych, rowów), p∏askie zag∏´-bienia i obni˝enia terenu, gdzie stagnuje lub przep∏ywas∏ona woda, stanowi p∏aty w obr´bie ∏àk.Wody s∏one i gleby majà zwykle odczyn lekko zasadowy.Zasolenie gleby, wyra˝one jako przewodnictwo w∏aÊciwenasyconej pasty glebowej, czyli miary ogólnego zasoleniagleb, okreÊlane w obr´bie tego siedliska na Kujawach wy-nosi∏o od ok. 2 mS/cm do ok. 8 mS/cm, co odpowiada,wg skali zasolenia gleb Jacksona (1958), glebom s∏abozasolonym i s∏onym.

Fizjonomia i struktura zbiorowiskaW porównaniu z innymi halofilnymi zbiorowiskami roÊlin-noÊç porastajàca siedlisko jest stosunkowo wysoka. Gór-nà warstw´ roÊlinnoÊci tworzy sitowiec nadmorski Bolbo-

schoenus maritimus, oczeret Tabernaemontana Schoeno-plectus tabernaemontani i trzcina pospolita Phragmitesaustralis. Halofilny szuwar z sitowcem nadmorskim wyka-zuje tendencj´ do tworzenia facji, w których dominuje je-den z tych trzech gatunków i to decyduje o fizjonomii sie-dliska. W ni˝szej warstwie wyst´pujà zwykle halofitymlecznik nadmorski Glaux maritima, Êwibka morska Tri-glochin maritima, muchotrzew solniskowy Spergularia sa-lina, mannica odstajàca Puccinellia distans, nostrzyk zàb-kowany Melilotus dentata, ∏oboda oszczepowata – odm.solna Atriplex prostrata ssp. prostrata var. salina, lokalnieaster solny Aster tripolium, a sporadycznie nawet soliródzielny Salicornia europaea.Siedlisko mo˝e stanowiç cz´Êç ∏àk koÊnych lub wypasanych.

Reprezentatywne gatunki Sitowiec nadmorski Bolboschoenus maritimus,oczeret Tabernamontana Schoenoplectus taberna-emontani, mannica odstajàca Puccinellia distans, mu-chotrzew solniskowy Spergularia salina, Êwibka morska Tri-glochin maritimum, mlecznik nadmorski Glaux maritima,aster solny Aster tripolium.

OdmianySiedlisko charakteryzuje si´ tendencjà do tworzenia facji,w których dominujà Bolboschoenus maritimus lub Schoeno-plectus tabernaemontani albo Phragmites australis. Ostat-nia z tych facji mo˝e powstawaç na skutek braku czynni-ków ograniczajàcych ekspansj´ trzciny (zaprzestanie ko-szenia) lub przy wys∏adzaniu si´ siedliska.

111


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13403

P∏aty halofilnego szuwaru z sitowcem nadmorskim na obrze˝ach wyschni´tego rozlewiska w miejscowoÊci Turzany, Kujawy. Fot. A. Piernik

Mo˝liwe pomy∏kiRoÊlinnoÊç siedliska stanowi podzespó∏ halofilny Scirpetum ma-ritimi puccinellietosum zespo∏u sitowca nadmorskiego Scirpe-tum maritimi, z którym mo˝e byç mylona. Podzespó∏ halofilnywyró˝nia si´ zdecydowanie obecnoÊcià gatunków halofilnych.


Zwiàzek PhragmitionZespó∏ Scirpetum maritimi zespó∏ sitowca nadmorskiego

Podzespó∏ Scirpetum maritimi puccinellietosum


Zbiorowisko reaguje na zmiany nawodnienia s∏onà wodà(zanikanie naturalnych s∏onych êródlisk) i wys∏odzenie tere-nu. Traci wtedy swój halofilny charakter. Obserwuje si´ tak˝ejego zarastanie przez trzcin´ pospolità Phragmites australis,co z kolei prowadzi do eliminacji Êwiat∏olubnych halofitów.


Halofilny szuwar z sitowcem nadmorskim cz´sto porastabrzegi s∏onych wód, graniczy ze s∏onymi ∏àkami ze Êwibkàmorskà i mlecznikiem nadmorskim (zespó∏ Triglochino--Glaucetum maritimae, Physis 15.42) lub szuwarem trzci-nowym (zespó∏ Phragmitetum australis, Physis 53.1112).Mo˝e równie˝ graniczyç z murawami z mannicà odstajàcài muchotrzewem solniskowym (zespó∏ Puccinellio-Spergula-rietum salinae, Physis 15.41).


Naturalne Êródlàdowe stanowiska tego siedliska w Polsce wyst´-pujà na terenie Kujaw, w Wielkopolsce, w okolicach ¸ćzycyi nad dolnà Nidà. Stanowiska zwiàzane ze s∏onymi êród∏amiw okolicach Ko∏obrzegu analizowane sà zazwyczaj w ramachopracowaƒ nadmorskiej roÊlinnoÊci solniskowej (1330), ze

wzgl´du na ich lokalizacj´ ok. 1 km od brzegu morskiego i po-dobieƒstwo florystyczne (Piotrowska 1974). Antropogenicznestanowiska Êródlàdowe zlokalizowane sà w zasi´gu oddzia∏ywa-nia zak∏adów sodowych w Inowroc∏awiu-Màtwach i Janikowie.


Zwi´kszanie ró˝norodnoÊci biologicznej i ekologicznej.


Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy PtasiejBrak.


Stany uprzywilejowaneW dzia∏aniach ochronnych i procesach odtwarzania siedliskpreferowaç stan siedliska z du˝ym udzia∏em halofilów.


Tendencje do przemianHalofilny szuwar z sitowcem nadmorskim traci swój halo-filny charakter przy wys∏odzeniu terenu po regulacji stosun-ków wodnych (melioracje, osuszanie terenu, budowasztucznych zbiorników wodnych) oraz na skutek natural-nych zmian nawodnienia s∏onà wodà (zanikanie natural-nych s∏onych êródlisk). Tereny w obr´bie ∏àk koÊnych wy∏à-czone z u˝ytkowania (koszenie, wypas) zarastajà trzcinàpospolità Phragmites australis i zanikajà.

Potencjalne zagro˝eniaG∏ównym zagro˝eniem dla tego siedliska jest os∏abienienawodnienia s∏onà wodà, szczególnie osuszanie i wys∏o-dzenie terenu. Siedlisku zagra˝a równie˝ niekontrolowanaekspansja trzciny.


Zbiorowisko bez wi´kszego znaczenia gospodarczego.Nowiƒski (1967) podaje, ˝e znaczenie u˝ytkowe tego sie-dliska jest minimalne – jedynie materia∏ na lichà Êció∏k´.

Ochrona

Przypomnienie o wra˝liwych cechachsiedliskaIstnienie siedliska warunkowane jest dop∏ywem s∏onychwód. Nale˝y zbadaç warunki hydrologiczne, w jakich two-rzy si´ i funkcjonuje siedlisko. Do jego utrzymania niezb´d-ne jest ekstensywne u˝ytkowanie ∏àkarsko-pasterskie.

112

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*13403

W zwiàzku z tym zaniechanie takiej formy presji prowadzido zarastania s∏onej ∏àki przez trzcin´ i zaniku wielu gatun-ków s∏onolubnych. Nale˝y oceniç wp∏yw intensywnoÊciu˝ytkowania na dynamik´ siedliska oraz mo˝liwoÊç jegoodtworzenia po degradacji wywo∏anej odp∏ywem wód.

Zalecane metody ochronyZwykle siedlisko powiàzane jest ÊciÊle z wyst´powaniem in-nych cennych halofilnych siedlisk, stàd te˝ podlegaç po-winno równoleg∏ym zabiegom ochronnym.Stanowiska naturalneUtrzymanie nawodnienia siedliska s∏onà wodà – ka˝da in-terwencja w nawadnianie siedliska (np. w wielkoÊç prze-p∏ywu, wysokoÊç poziomu wód) powinna byç ÊciÊle kontro-lowana. Nale˝y wykluczyç osuszanie terenu i regularniekontrolowaç przelew istniejàcych uj´ç wody. Powinny byçprowadzone zabiegi zapobiegajàce zarastaniu przez trzci-n´, tj. koszenie, ewentualnie wypas.Stanowiska kulturoweAntropogeniczne siedliska mo˝na utrzymaç w miejscachochrony zabytków kulturowych i starych procesów techno-logicznych (np. w sàsiedztwie t´˝ni), gdzie zapewniony b´-dzie sta∏y dop∏yw s∏onych wód. Dodatkowo mo˝e byç tamwprowadzona ochrona czynna, polegajàca na stwarzaniuwarunków do okresowego zalewu i stagnowania s∏onychwód oraz prowadzony wypas lub koszenie.OdtwarzanieNa historycznych naturalnych stanowiskach powinny byçrozpoznane warunki hydrologiczne w otoczeniu s∏onychêróde∏ i oceniona mo˝liwoÊç odtworzenia siedliska –

przywrócenia dop∏ywu s∏onych wód oraz tradycyjnegosposobu u˝ytkowania, co umo˝liwi jednoczeÊnie odtwo-rzenie ca∏ej mozaiki roÊlinnoÊci halofilnej.

Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na sposóbochronyGatunki tworzàce to siedlisko, znajdujàce si´ na pod∏o˝uzasolonym, sà rzadkimi gatunkami halofilnymi, przez cosiedlisko to ma bardzo du˝e znaczenie dla narodowegodziedzictwa przyrodniczego.

Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniamiochronnymiSiedlisko znajduje si´ w Wielkopolsce na terenie Nadwar-ciaƒskiego Parku Krajobrazowego. Na terenie rezerwatuw Owczarach k. Buska Zdroju stosuje si´ okresowo kosze-nie w celu utrzymania siedliska przez ograniczenie ekspan-sji trzciny. Rezerwat ten podlega Zespo∏owi Nadnidziaƒ-skich Parków Krajobrazowych i Wojewódzkiemu Konser-watorowi Przyrody. P∏aty halofilnego zbiorowiska sitowcanadmorskiego zanik∏y na terenie rezerwatu halofitóww Ciechocinku na skutek jego osuszenia i wys∏odzenia. Naterenie rezerwatu istnieje jednak mo˝liwoÊç odtworzeniazbiorowisk halofilnych. Wybudowanie zastawki na rowieprzebiegajàcym przez rezerwat umo˝liwi∏oby okresowerozlewanie si´ solanki na ∏àk´, a tym samym rozwój s∏ono-roÊli. Teren rezerwatu podlega Urz´dowi Miasta Ciechoci-nka i Wojewódzkiemu Konserwatorowi Przyrody, z któryminale˝y uzgodniç te dzia∏ania.


Nale˝y pog∏´biç wiedz´ na temat biotopu i jego funkcjo-nowania, np. fauny przyporzàdkowanej siedlisku, stosun-ków wodnych (poziom wodonoÊny, zasolenie wód grunto-wych, zbieranie wód deszczowych), zasolenia gleb, obieguchlorków. Zbadaç wp∏yw zarzàdzania selektywnego po-przez sianokosy oraz ewentualnie wp∏yw wypasu byd∏a naroÊlinnoÊç (wydeptywanie, nanoszenie materii organicznej,preferencje pokarmowe).

Monitoring naukowy

Monitoring powinien obejmowaç pomiary zasolenia glebyi analiz´ stosunków wodnych, uwzgl´dniaç pomiary wiel-koÊci powierzchni zajmowanej przez siedlisko, zasoby po-pulacyjne gatunków halofilów i innych typów ekologicz-nych roÊlin oraz kontrol´ stosowanych zabiegów gospo-darczych (koszenie, wypas).Obserwacje mogà byç prowadzone okresowo wraz z moni-toringiem innych s∏onych ∏àk, z którymi to siedlisko sàsiaduje.

Bibliografia



113


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13403

P∏aty halofilnego szuwaru z sitowcem nadmorskim na solniskuprzy Inowroc∏awskich Zak∏adach Chemicznych „Soda Màtwy SA”,Inowroc∏aw. Fot. A. Piernik

*Subhalofilne ∏àki z kostrzewàtrzcinowà i pićiornikiemg´sim Potentillo-FestucetumarundinaceaeKod Physis 15.42

Cechy diagnostyczne

Charakterystyka Subhalofilne ∏àki z kostrzewà trzcinowà i pićiornikiem g´-sim (zespó∏ Potentillo-Festucetum arundinaceae) wyst´pujàw Polsce na terenach w zasi´gu oddzia∏ywania s∏onychwód (êródliska, wysi´ki) zwiàzanych z cechsztyƒskimi po-k∏adami soli kamiennej.Wykszta∏cajà si´ na s∏onych, wilgotnych, okresowo zalewa-nych pastwiskach, zwykle w sàsiedztwie po∏o˝onych nieconi˝ej s∏onych ∏àk ze Êwibkà morskà i mlecznikiem nadmor-skim (zespó∏ Triglochino-Glaucetum maritimae). Gleby sàbardziej spiaszczone i przez to przepuszczalne dla wód.Zasolenie gleby, wyra˝one jako przewodnictwo w∏aÊciwenasyconej pasty glebowej, stosowane jako miara ogólne-go zasolenia gleb, okreÊlone na Kujawach w p∏atach tegosiedliska wynosi∏o od 2 mS/cm do nawet 19mS/cm. Od-powiada to glebom od s∏abo zasolonych do ekstremalniezasolonych w skali Jacksona (1958).Jest to siedlisko pó∏naturalne, gdy˝ do jego utrzymanianiezb´dne jest ekstensywne u˝ytkowanie ∏àkarsko-paster-skie. Zaprzestanie u˝ytkowania prowadzi do eliminacjiÊwiat∏olubnych halofitów.

Fizjonomia i struktura zbiorowiskaRoÊlinnoÊç tego siedliska wykazuje wyraênà budow´ war-stwowà. W warstwie wy˝szej panujà du˝e k´py kostrzewytrzcinowej Festuca arundinacea o kwiatostanach si´gajà-cych do 150 cm wysokoÊci. Do tego poziomu dorastajàte˝ ostro˝eƒ polny Cirsium arvense i lokalnie rzadki gatu-nek prawoÊlaz lekarski Althaea officinalis. RoÊlinnoÊç ni˝-szej warstwy jest zwarta, pokrycie dochodzi do 100%.Mo˝na tu jeszcze wyró˝niç wy˝sze k´py turzyc (t. niby-lisiaCarex cuprina i t. odleg∏ok∏osa Carex distans) oraz traw(kostrzewa ∏àkowa Festuca pratensis, wiechlina ∏àkowaPoa pratensis) i luêne k´py Êwibki morskiej Triglochin ma-ritimum o kwiatostanach si´gajàcych do 50 cm oraz przy-ziemne ni˝sze skupienia koniczyny rozd´tej Trifolium fragi-ferum, komonicy wàskolistnej Lotus tenuis, situ ÊciÊnione-go Juncus compressus, pićiornika g´siego Potentilla an-serina, pićiornika roz∏ogowego Potentilla reptans, babkizwyczajnej Plantago major i innych.Stosunkowo du˝à rol´ odgrywajà w tym siedlisku s∏onolub-ne turzyca odleg∏ok∏osa Carex distans i komonica wàsko-listna Lotus tenuis. Halofity sà sta∏ym komponentem tegosiedliska, zwykle sà to: mlecznik nadmorski Glaux mariti-ma, Êwibka morska Triglochin maritimum, muchotrzew sol-

niskowy Spergularia salina, ∏oboda oszczepowata w odm.solnej Atriplex prostrata ssp. prostrata var. salina, manni-ca odstajàca Puccinellia distans, nostrzyk zàbkowany Meli-lotus dentata, koniczyna rozd´ta Trifolium fragiferum.

Reprezentatywne gatunkiKostrzewa trzcinowa Festuca arundinacea, pi´-ciornik g´si Potentilla anserina, turzyca niby-lisia Carexcuprina, mlecznik nadmorski Glaux maritima, Êwibkamorska Triglochin maritimum, nostrzyk zàbkowany Meli-lotus dentata, zagorza∏ek póêny Odontites serotina, cen-turia nadobna Centaurium pulchellum, perz w∏aÊciwy Ely-mus repens, kostrzewa owcza Festuca ovina, wiechlina∏àkowa Poa pratensis, zros∏owieczek solniskowy Henne-diella (Pottia) heimii (mech).

OdmianyW zale˝noÊci od stopnia wilgotnoÊci pod∏o˝a i intensyw-noÊci wydeptywania wyró˝nia si´ warianty tego siedliska.Wariant wilgotny wyst´puje na glebach o wi´kszej wilgot-noÊci i charakteryzuje go wyst´powanie halofitów: mlecz-nika nadmorskiego Glaux maritima, nostrzyka zàbkowa-nego Melilotus dentata, Êwibki morskiej Triglochin mariti-mum, a tak˝e zagorza∏ka póênego Odontites serotinai centurii nadobnej Centaurium pulchellum. P∏aty wariantusuchego charakteryzujà si´ mniejszym zadarnieniemi mniej wyraênà budowà warstwowà oraz wyst´powaniemwiechliny ∏àkowej Poa pratensis, perzu w∏aÊciwego Elymusrepens, kostrzewy owczej Festuca ovina oraz mchów zro-s∏owieczka solniskowego Hennediella (Pottia) heimii i sier-powca zakrzywionego Drepanocladus aduncus. W p∏atachsuchszych i jednoczeÊnie bardziej wydeptanych wyst´puje˝ycica trwa∏a Lolium perenne.

Mo˝liwe pomy∏kiIstniejà, najcz´Êciej z antropogenicznymi zbiorowiskamio zbli˝onym sk∏adzie gatunkowym, lecz bez udzia∏u halofilów.


Zwiàzek Agropyro-Rumicion crispiZespó∏ Potentillo-Festucetum arundinaceae ze-spó∏ pićiornika g´siego i kostrzewy trzcinowej


Zbiorowisko ma charakter pó∏naturalny, gdy˝ do jegoutrzymania, oprócz zasolenia, niezb´dne jest ekstensywneu˝ytkowanie ∏àkarsko-pasterskie. W zwiàzku z tym zanie-chanie takiej formy presji prowadzi do zanikania Êwiat∏o-lubnej roÊlinnoÊci halofilnej. Zbiorowisko reaguje tak˝ena zmiany zasolenia terenu (zanikanie naturalnych êró-dlisk). Zast´powane jest przez ∏àkowe zbiorowiska gliko-filne. Zmiany zasolenia powodowane mogà byç równie˝bezpoÊrednià dzia∏alnoÊcià cz∏owieka (melioracje, osu-

114

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*13404

szanie terenu). W tym przypadku dochodzi równie˝ do de-gradacji i zaniku siedliska. PoÊredni wp∏yw na zachowaniesiedliska ma tak˝e oddzia∏ywanie dzikich roÊlino˝erców,np. saren i zajćy, które przez zgryzanie przyczyniajà si´do jego zachowania.


Subhalofilne ∏àki z kostrzewà trzcinowà i pićiornikiem g´-sim (zespó∏ Potentillo-Festucetum arundinaceae) cz´stograniczà ze s∏onymi ∏àkami ze Êwibkà morskà i mleczni-kiem nadmorskim (zespó∏ Triglochino-Glaucetum mariti-mae, Physis 15.42) jako nast´pne zbiorowisko w uk∏adziezonacyjnym utworzonym w gradiencie zasolenia. Niekiedygraniczà z murawami z mannicà odstajàcà i muchotrze-wem solniskowym (zespó∏ Puccinellio-Spergularietum sali-nae, Physis 15.41), równie˝ jako nast´pne zbiorowiskow gradiencie zasolenia.


Naturalne Êródlàdowe stanowiska tego siedliska w Polscewyst´pujà na terenie Kujaw, w Wielkopolsce i w okolicach¸ćzycy. Antropogeniczne stanowiska zlokalizowane sà na∏àkach przy zak∏adach sodowych w Inowroc∏awiu-Mà-twach i w zasi´gu oddzia∏ywania tych zak∏adów.


Wyst´powanie specyficznych sieci troficznych. Opisali jeWilkoƒ-Michalska i Szadziewski (1977).


Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy PtasiejNie wyst´pujà.


Stany uprzywilejowaneUprzywilejowaç stany siedliska o typowym sk∏adzie gatun-kowym i iloÊciowym udziale komponentów zbiorowiska ro-Êlinnego, z mo˝liwie du˝ym udzia∏em halofilów. Na Kuja-wach zw∏aszcza uprzywilejowaç siedliska z udzia∏em zani-kajàcego prawoÊlazu lekarskiego Althaea officinalis.


Tendencje do przemianNaturalne Êródlàdowe subhalofilne ∏àki z kostrzewàtrzcinowà i pićiornikiem g´sim (zespó∏ Potentillo-Fe-stucetum arundinaceae) zanikajà przy odsoleniu terenupo regulacji stosunków wodnych (melioracje, osuszanieterenu, budowa sztucznych zbiorników wodnych) orazna skutek naturalnych zmian nawodnienia s∏onà wodà(zanikanie naturalnych êródlisk). Na terenach wy∏àczo-nych z u˝ytkowania (koszenie, wypas) zanikajà gatunkihalofilne, co powoduje zmniejszenie wartoÊci przyrod-niczej siedliska.

Potencjalne zagro˝eniaWiele stanowisk tego typu siedliska mo˝e zubo˝eç i zanik-nàç na skutek zaprzestania u˝ytkowania, co obserwuje siáktualnie w dolinie rzeki Zg∏owiàczki na Kujawach, cz´-Êciowo tak˝e na obszarze „¸àk Pyzdrskich”. Zagro˝eniemdla tego siedliska jest te˝ zmiana nawodnienia s∏onà wo-dà, szczególnie osuszanie terenu.W ostatnich latach zagro˝eniem mo˝e byç zalesianie zde-gradowanych ∏àk o roÊlinnoÊci zaliczanej do omawianegosyntaksonu, dziÊ nieu˝ytkowanych, a w przesz∏oÊci nale˝à-cych do paƒstwowych gospodarstw rolnych. Taka sytuacjawystàpi∏a na historycznych solniskach w okolicach miejsco-woÊci S∏onawy ko∏o Szubina.


Nowiƒski (1967) podaje, ˝e jest to typowo pastwiskowy ze-spó∏ roÊlinny, jednak o niewielkiej wartoÊci gospodarczej.

Ochrona

Poprzez przeciwdzia∏anie odp∏ywu s∏onych wód z pod∏o˝a,odtwarzanie zbiorowisk halofilnych stanowiàcych wcze-Êniejsze fazy rozwojowe (przed uformowaniem si´ zespo∏uPotentillo-Festucetum arundinaceae) serii sukcesyjnej.

Przypomnienie o wra˝liwych cechach Siedlisko ma mniejsze znaczenie ni˝ pozosta∏e siedliskaokreÊlane jako „Êródlàdowe s∏one ∏àki”. Nie jest w zwiàz-ku z tym wymagane stosowanie tak surowych Êrodków

115


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13404

116

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*13404

ostro˝noÊci i zasad ochrony. Jego utrzymanie jest jednakuzale˝nione od ekstensywnej dzia∏alnoÊci rolniczej (umiar-kowane koszenie i wypas, co usuwa konkurentów i powo-duje przeÊwietlanie fitocenozy). W wyniku zaniechania tychpraktyk zanika Êwiat∏olubna roÊlinnoÊç halofilna. Istniejejednak ryzyko zadeptania i nadmiernego wyskubywanianiektórych gatunków odpornych na sól.Nale˝y oceniç wp∏yw intensywnoÊci u˝ytkowania na dyna-mik´ siedliska oraz zbadaç warunki hydrologiczne, w ja-kich tworzy si´ i funkcjonuje siedlisko.

Zalecane metody ochronyStanowiska naturalneUtrzymanie nawodnienia siedliska s∏onà wodà. Ka˝da in-terwencja w nawadnianie siedliska (np. w wielkoÊç prze-p∏ywu, wysokoÊç poziomu wód) powinna byç ÊciÊle kontro-lowana. Nale˝y wykluczyç osuszanie terenu i regularniekontrolowaç przelew istniejàcych uj´ç wody. Powinny byçprowadzone zabiegi zapobiegajàce, przeÊwietlajàce fito-cenoz´, tj. ekstensywny wypas i koszenie.Wypas mo˝e decydowaç o regeneracji roÊlinnoÊci halofil-nej, jest wić sposobem zarzàdzania sprzyjajàcym ochro-nie siedliska. Powinien byç utrzymywany wypas eksten-sywny (0,5–1 UGB/ha) pomi´dzy czerwcem a paêdzierni-kiem. Nale˝y zwróciç uwag´ na mo˝liwoÊç zadeptaniai skubania przez zwierz´ta hodowlane niektórych gatun-ków odpornych na sól. Sianokosy (bez nawo˝enia i z wy-wózkà materia∏u roÊlinnego) powinny byç prowadzonew sposób tradycyjny na prze∏omie maja i czerwca orazewentualnie w sierpniu.Stanowiska kulturoweAntropogeniczne siedliska mo˝na utrzymaç w miejscachochrony zabytków kulturowych i starych procesów techno-logicznych (np. w sàsiedztwie t´˝ni), gdzie zapewniony b´-dzie sta∏y dop∏yw s∏onych wód. Dodatkowo mo˝e byç tamwprowadzona ochrona czynna, polegajàca na stwarzaniuwarunków do okresowego zalewu i stagnowania s∏onychwód, co prowadziç b´dzie do odtworzenia pe∏nej mozaikiroÊlinnoÊci halofilnej, oraz wypas lub koszenie.OdtwarzanieNa historycznych naturalnych stanowiskach powinny byçrozpoznane warunki hydrologiczne w otoczeniu s∏onychêróde∏ i oceniona mo˝liwoÊç odtworzenia mozaiki siedlisk(w tym subhalofilnych ∏àk z kostrzewà trzcinowà i pićior-nikiem g´sim) poprzez przywrócenie dop∏ywu s∏onych wódoraz tradycyjnego sposobu u˝ytkowania.

Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na sposóbochrony siedliskaSiedlisko to wspó∏tworzà rzadkie i zanikajàce gatunki ha-lofilne, przez co ma ono bardzo du˝e znaczenie dlaprzyrodniczego dziedzictwa narodowego. Poniewa˝ jestuwa˝ane za mniej cenne od pozosta∏ych siedlisk w grupie„s∏onych ∏àk”, to jest ono jeszcze ma∏o rozpoznane.

Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniamiochronnymiDotychczas nie stosowano specjalnych dzia∏aƒ ochronnychna tym typie siedliska.


Odnalezione stanowiska tego siedliska powinny zostaç ob-j´te ochronà czynnà, polegajàcà na zabezpieczeniu dop∏y-wu s∏onych wód oraz ekstensywnego u˝ytkowania ∏àkar-sko-pasterskiego.Nale˝y pog∏´biç wiedz´ na temat biotopu i jego funkcjono-wania, np. fauny przyporzàdkowanej siedlisku, dynamikiroÊlinnej, stosunków wodnych (poziom wodonoÊny, zasole-nie wód gruntowych, zbieranie wód deszczowych), zasole-nia gleb, obiegu chlorków. Nale˝y te˝ zbadaç wp∏yw zarzà-dzania selektywnego poprzez sianokosy oraz wp∏yw wypa-su byd∏a na roÊlinnoÊç (wydeptywanie, nanoszenie materiiorganicznej, preferencje pokarmowe), a tak˝e wp∏yw nawo-˝enia upraw lub ∏àk sàsiadujàcych z siedliskiem.

Monitoring naukowy

Monitoring powinien obejmowaç pomiary zasolenia glebyi analiz´ stosunków wodnych, uwzgl´dniaç pomiary wielko-Êci powierzchni zajmowanej przez siedlisko oraz kontrol´zabiegów gospodarczych (koszenie, wypas). Na terenach,gdzie siedlisko sàsiaduje ze s∏onymi ∏àkami ze Êwibkà mor-skà i mlecznikem nadmorskim i wyst´puje w mozaice zbio-rowisk halofilnych, monitoring tych siedlisk powinien byçprowadzony wspólnie w tym samym czasie, tj. raz do roku.

Bibliografia



*Halofilne murawy z ostrzewemrudym (zbiorowisko z Blysmusrufus)Kod Physis: 15.42

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaruHalofilne murawy z ostrzewem rudym (zespó∏ Blysmetum rufi)zosta∏y opisane w zasi´gu oddzia∏ywania s∏onych wód (êródli-ska, wysi´ki) zwiàzanych z cechsztyƒskimi pok∏adami soli ka-miennej w okolicach ¸ćzycy (miejscowoÊci B∏onie na zachódod ¸ćzycy i Pe∏czyska na po∏udnie od tego miasta).W pradolinie warszawsko-berliƒskiej murawy te porastajàpok∏ady starego, nienaruszonego torfu, wzniesione30–60 cm nad poziom wody. Na glebach mineralnych zaj-mujà obrze˝a s∏onych êróde∏ tak wysoko, jak wysoko si´-gajà zalewy solanki. Jest to cz´sto pierwsze siedliskow gradiencie zasolenia na tym terenie, wyst´pujàce w stre-fach najwi´kszego st´˝enia soli w pod∏o˝u. Wykszta∏ca sińa terenach stosunkowo mocno wypasanych i wydeptywa-nych. U˝ytkowane jest jako pastwisko. Obecnie brak aktu-alnych danych dotyczàcych stanu tego siedliska.

Fizjonomia i struktura zbiorowiskaZespó∏ ostrzewu rudego ma wyglàd g´sto zwartej, niskiej(5–10 cm) murawy. Tworzà jà w g∏ównej mierze ostrzew ru-dy Blysmus rufus, sit ÊciÊniony Juncus compressus, mleczniknadmorski Glaux maritima. Z innych roÊlin w wi´kszej ilo-Êci wyst´pujà Êwibka morska Triglochin maritimum, koni-czyna rozd´ta Trifolium fragiferum, mietlica roz∏ogowaAgrostis stolonifera, a w miejscach bardziej wilgotnych po-nik∏o jednoprzysadkowe Eleocharis uniglumis. Na glebachmniej zwi´z∏ych na skutek wydeptywania przez byd∏o darƒroÊlinna jest poprzerywana, wyst´pujà g∏´bokie wyrwy i za-g∏´bienia powyciskane racicami.

Reprezentatywne gatunkiOstrzew rudy Blysmus rufus, mlecznik nadmorskiGlaux maritima, sit ÊciÊniony Juncus compressus, Êwibkamorska Triglochin maritimum.

OdmianyBrak.

Mo˝liwe pomy∏kiMàdalski (1954) podaje, ˝e ostrzew rudy tworzy zbità darƒpodobnà do darni situ ÊciÊnionego Juncus compressus lubponik∏a b∏otnego Eleocharis palustris.


Zwiàzek Agropyro-Rumicion crispiZbiorowisko z Blysmus rufus


Zbiorowisko reaguje na zmiany nawodnienia s∏onà wodà(zanikanie naturalnych êródlisk) i wys∏odzenie terenu.Zmiany nawodnienia s∏onà wodà powodowane mogà byçrównie˝ bezpoÊrednià dzia∏alnoÊcià cz∏owieka (melioracje,osuszanie terenu). Dochodzi wtedy do degradacji i zanikusiedliska. Zbiorowisko ma charakter pó∏naturalny, gdy˝znajduje si´ pod sta∏ym u˝ytkowaniem pasterskim. Jednakna skutek nadmiernego wydeptywania przez byd∏o docho-dzi na glebach mniej zwi´z∏ych do przerywania darni ro-Êlinnej, wyst´pujà g∏´bokie wyrwy i zag∏´bienia powyciska-ne racicami. Obecnie brak jest aktualnych danych doty-czàcych zarówno naturalnej dynamiki tego siedliska, jaki odbywajàcej si´ pod wp∏ywem dzia∏alnoÊci cz∏owieka.


Halofilne murawy z ostrzewem rudym graniczà z jednejstrony z rozlewiskami s∏onej wody, a z drugiej ze s∏ony-mi ∏àkami ze Êwibkà morskà i mlecznikem nadmorskim(zespó∏ Triglochino-Glaucetum maritimae, Physis15.42), które zajmujà miejsca po∏o˝one wy˝ej, suchszei mniej zasolone.


Siedlisko to zosta∏o opisane tylko z obszaru wyst´powaniasolanek ko∏o ¸ćzycy (dwa stanowiska).


Zwi´kszanie ró˝norodnoÊci biologicznej, mozaiki roÊlinno-Êci oraz heterogenicznoÊci krajobrazu.


117


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13405

Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy PtasiejNie notowane.


Stany uprzywilejowaneUprzywilejowaç stany siedliska z dominacjà ostrzewu rude-go Blysmus rufus rozwijajàce si´ w dolinkach ze stagnujàcàs∏onà wodà.


Tendencje do przemianHalofilne murawy z ostrzewem rudym (zbiorowisko z Bly-smus rufus) zanikajà przy odsoleniu terenu po regulacjistosunków wodnych (melioracje, osuszanie terenu, budo-wa sztucznych zbiorników wodnych) oraz na skutek natu-ralnych zmian nawodnienia s∏onà wodà (zanikanie natu-ralnych êródlisk). Siedlisko ukszta∏towa∏o si´ w warunkachprowadzonego wypasu byd∏a, lecz aktualnie brak dok∏ad-nych danych dotyczàcych przemian tego siedliska po za-przestaniu u˝ytkowania.

Potencjalne zagro˝eniaZagro˝eniem dla tego siedliska jest zmiana nawodnienias∏onà wodà, szczególnie osuszanie terenu. Wp∏yw mo˝emieç zmiana sposobu u˝ytkowania, np. zaprzestanie wy-pasu lub wypas zbyt intensywny.


Brak, g∏ównie z uwagi na niewielki area∏ zajmowany przezzbiorowisko. Nowiƒski (1967) podaje, ˝e ten typ zbiorowi-ska to ma∏owartoÊciowe ∏àki koÊne lub liche pastwiska.

Ochrona

Przypomnienie o wra˝liwych cechachIstnienie siedliska warunkowane jest dop∏ywem s∏onychwód. Powstaje ono w warunkach ekstensywnego u˝ytkowa-nia pasterskiego. Jednak˝e w przypadku nadmiernego wy-deptywania przez byd∏o dochodzi na glebach mniej zwi´-z∏ych do przerywania darni roÊlinnej, pojawiajà si´ g∏´bo-kie wyrwy i zag∏´bienia powyciskane racicami. Nale˝y oce-niç wp∏yw intensywnoÊci u˝ytkowania na dynamik´ siedli-ska oraz zbadaç warunki hydrologiczne, w jakich tworzysi´ i funkcjonuje siedlisko.

Zalecane metody ochronyStanowiska naturalneUtrzymanie nawodnienia siedliska s∏onà wodà; ka˝da in-terwencja w nawadnianie siedliska (np. w wielkoÊç prze-p∏ywu, wysokoÊç poziomu wód) powinna byç ÊciÊle kontro-

lowana. Wymagane jest wykluczenie osuszania terenu.Nale˝y utrzymaç tradycyjny sposób wypasu i oceniç wp∏ywbyd∏a na dynamik´ siedliska (wydeptywanie, skubanie, na-noszenie materii organicznej) i ustaliç optymalnà dla sie-dliska intensywnoÊç wypasu. JednoczeÊnie nale˝y zacho-waç Êrodki ostro˝noÊci przy prowadzeniu wypasu ze wzgl´-du na ryzyko zadeptania niektórych gatunków tolerujàcychzwi´kszone zasolenie pod∏o˝a.Sianokosy bez nawo˝enia z wywózkà materia∏u roÊlinnegomogà byç stosowane jako zabieg zast´pczy na terenachporzuconych pastwisk. Nale˝y ustaliç optymalnà por´ ichprzeprowadzania oraz wp∏yw takich dzia∏aƒ gospodar-czych na dynamik´ roÊlinnoÊci.OdtwarzanieNa historycznych naturalnych stanowiskach powinny byçrozpoznane warunki hydrologiczne w otoczeniu s∏onychêróde∏ i oceniona mo˝liwoÊç odtworzenia siedliska – przy-wrócenia dop∏ywu s∏onych wód oraz tradycyjnego sposobuu˝ytkowania.

Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na sposóbochrony Gatunki tworzàce to siedlisko, znajdujàce si´ na pod∏o˝ustosunkowo silnie zasolonym, sà rzadkimi gatunkami ha-lofilnymi, przez co siedlisko to ma bardzo du˝e znacze-nie dla narodowego dziedzictwa przyrodniczego. Stoso-wany wypas ekstensywny mo˝e byç cz´Êcià dziedzictwakulturowego wsi.

Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniamiochronnymiRozwa˝ana jest mo˝liwoÊç podtrzymania i odtworzenia fi-tocenoz zespo∏u w rezerwacie B∏onie ko∏o ¸ćzycy.


Konieczne jest odnalezienie wszystkich stanowisk histo-rycznych tego siedliska, a na stanowiskach zanik∏ychrozpoznanie bezpoÊrednich przyczyn zaniku siedliska(wyczerpywanie si´ s∏onych wód, melioracje, zmianastosunków wodnych) w celu okreÊlenia mo˝liwoÊci jegoodtworzenia. Wszystkie odnalezione stanowiska powin-ny zostaç obj´te czynnà ochronà, polegajàcà na za-bezpieczeniu dop∏ywu s∏onych wód oraz tradycyjnegosposobu u˝ytkowania.Nale˝y pog∏´biç wiedz´ na temat biotopu i jego funkcjo-nowania, np. fauny przyporzàdkowanej siedlisku, stosun-ków wodnych (poziom wodonoÊny, zasolenie wód grunto-wych, zbieranie wód deszczowych), zasolenia gleb, obieguchlorków. Nale˝y zbadaç wp∏yw zarzàdzania selektywnegopoprzez sianokosy oraz wp∏yw wypasu byd∏a na roÊlinnoÊç(wydeptywanie, nanoszenie materii organicznej, preferen-cje pokarmowe), a tak˝e wp∏yw zmian w obr´bie ∏àk sàsia-dujàcych z siedliskiem.

118

Por

adni

ki

ochr

ony

sied

lisk

i g

atu

nków


*13405

119


oradnik

i ochrony siedlisk

i gatunków


*13405

Monitoring naukowy

Ze wzgl´du na du˝à wra˝liwoÊç siedliska na zmiany po-ziomu uwilgotnienia, a co za tym idzie i zasolenia, czyn-niki te powinny byç monitorowane co roku. Monitoringpowinien obejmowaç pomiary zasolenia gleby i analiz´stosunków wodnych, uwzgl´dniaç pomiary wielkoÊci po-wierzchni zajmowanej przez siedlisko, zasoby populacyj-

ne komponentów fito- i zoocenozy oraz kontrol´ zabie-gów gospodarczych (koszenie, wypas).

Bibliografia



Documents

*Âródlàdowe s∏one ∏àki, pastwiska i szuwary *1340 ... file*Âródlàdowe s∏one ∏àki, pastwiska i szuwary (Glauco-Puccinellietalia, cz´Êç – zbiorowiska Êródlàdowe)

Âródlàdowe s∏one ∏àki, pastwiska i szuwary 1340 ... file*Âródlàdowe s∏one ∏àki, pastwiska i szuwary (Glauco-Puccinellietalia, cz´Êç – zbiorowiska Êródlàdowe)