Arrainen izenak mendebaldean

Eneko Barrutia

Arrainen izenak mendebaldean daukiezan formak eta, ahal dala,euren definizinoak aurkeztuten ahaleginduko naz ondorengo orrial-deetan. Mendebaldekoak dirala esaneran ez dot esan gura batuan era-biltekoak ez diranik, neure eritxiz hiztegian sinonimoakaz holakorikezin da egin eta. Euren lekua eta erabilerea euki behar leukie euskal-kian zein batuan: “paneka” baizen erabilgarria da “takart”, “dontzella”baizen batua “lula”, “krabarroka” besteko gomendagarria “gonbiz”,etab. Alde honetatik salatu eta konpondu egin behar litzateke hizte-gietan eta enparaduetan mendebaldeko berbak orain arte euki dabendiskriminazinoa.

Behar honek dialektologia dau oinarri eta Bizkaiko herrietanarrantzaleak erabilten dabezan berbak aztertuko dira. Dana dala,alperrik dialektologiatik abiatu, behar honen helburua arrainonforma landua agertutea da, eta ez herri bakotxeko fonetikeak eragitendauan forma horren ahoskerea. Hau da, “txitxarro zuria” agertuko da,eta ez “txitxarro suridxa”, “txitxarro suridxe” edo antzekorik.

Definizinoak emoneran gaztelania eta latinezko izen zientifikoakiminiko dodaz. Ezinezko egiten jatanean azalpen txikitxuren batemoten ahaleginduko naz. Arrain batzuk definituteko orduan infor-

193

Bizkaierazko idazle klasikoak eta lege ikuspegia: zer jaso

mazino entziklopedikoa izaten da onena, besterik euki ezean: nonibilten diran, zelan koxten diran, etab. Holan jokatu ezkero, artiku-luak luzeegiak urtengo eustan bildurrez eta neure hasikerako asmotikurrinduko nenduan bildurrez, hemen holangorik ez gehitutea eraba-gi dot. Argitaratuteko daukadan hiztegian joango litzatekez horreekazalpen guztiok, dokumentazinoagaz batera. Hemen, ahal danik etadefinizinorik laburrenak emonaz, Bizkaian erabilten diran izenenikuspegi arin eta orokor bat aurkeztu gura dot.

Arrain asko, neuk dakidala, lehenengoz dokumentauko dira.Danetara 334 sarrera dira, azpi-sarrerak be kontuan hartuta: “txitxa-rro”-ren barruko “txitxarro baltza”, “txitxarro zuria”, etab. “A”-tik“lupina”-rainoko 191 sarreretatik Orotariko Euskal Hiztegia-n 86 ezdira agiri, %45 izango litzateke han jasota ez dagoana. Dana dala,Azkueren hiztegian badagoz Orotarikoak jaso ez dituan berba batzuk.

Aurkezpena oestetik lestera egingo dot, Santurtzitik hasiko gara.Honen ostean Armintzatik Ondarroarainoko euskerazko berbak eto-rriko dira.

194

Eneko Barrutia

Santurtzi

E. = Euskerea.G. = Gaztelerea.L. = Latinezko izen zientifikoa.

Bar.: Barianteak.v. = Sinonimoak ikusteko.

abadejo . “E. abadejo, abario, abalaio”.aguacío . “E. abus, sisangre”.aguja. “E. akula. L. Belone belone”.americano . “G. herrera. E. errio-arrain, amerikano. L. Lithognathus

mormyrus”.anchoa. “G. anchova, boquerón. E. antxoba, bokart. L. Engraulis

encrasicholus”.ángel. “G. angelote. E. billau. L. Squatina squatina”.anguila . “E. aingira”.arenque. “E. arinka”. v. sardina gallega .arguaje . “G. marsopa. E. mazopa”.arreatado ?; arreatao . Amerikanoaren antzeko hatxeko arraina.atún. “E. zimarroi, hegalabur”.babosa . “E. belenera, mauts, otsobabazto”.bacalao . “E. makallo, makallao, makillao”.ballena . “E. ballena”.barbarín . “G. salmonete. E. barbarin”.besugo . “E. besegu, besigu”.bocadulce . “G. boquidulce”. Tiburoi mota bat.b o c a rt e . “E. bokart, antxo b a”. Di ru d i a n ez Sa n t u rtziko berbea

“anchoa” da, alperrik beste hau bere jakin.

195

Arrainen izenak mendebaldean

boga. “E. boga”.bonito. “G. bonito del norte, atún blanco, albacora. E. atun, hegalu-

ze. L. Thunnus alalunga, Germo alalunga”.breca. “E. breka”.buey. “E. karramarro, noka”.cabra. “G. cabrilla. E. kabra”.cabra de altura . “E. itxaskabra”.cabracho. “E. gonbiz”. Hatxekoa. Cfr. cabra de altura.caila, cailón. Tiburoi mota bat.carioca. “E. karioka”.carramarr o. “E. karramarro”.centollo. “E. langusta-karramarro”.chicharrillo , chicharrito . “E. txitxarrillo”.chicharro. “G. jurel. E. txitxarro”.

JARGUA, CHICHARRITO DE JARGUA. Txikitxua.CHICHARRITO DE FREIR. Hamar-hamabi zentimetrokoak.GUANERO. Bardingoak, kiloan bost edo sei sartzen dira.COLAMARILLA. “E. txitxarro zuria”. Buztanaren akabua horis-

kea da.ESCOPETERO. Handi-handia.

chicharrón . Baltza eta handia.chillo. “E. Bermeo-Mundaka: besegu-txillo, Lekeitio-Ondarroa: txi-

llo”. Besegu kume hazia.chipirón . “E. tximinoi, txibi”. v. jibión.cimarrón . “G. atún. E. zimarroi, hegalabur”.colanegra . “E. buztanbaltz, kolanegra”.congrio. “E. angira, aingira. L. Conger conger”.cuerva. “G. estornino. E. makarel, betandi. L. Scomber japonicus”.curvina . “E. burbina”.dorada. “E. urreburu, dorada. L. Sparus aurata”.durdo. “G. maragota. E. durdo, durdoi”.faneca. “E. takart, palanka”.

196

Eneko Barrutia

gallano . “E. txistu, galjoi”.gallo. “E. ollar”.gato. “G. borrico, rata de mar. E. itxaskatu. L. Chimaera monstrosa”.gobio . “E. buruzko”.golayo. “G. colayo, olayo. E. kolaio, itsuki”.jibia. “G. sepia. E. txibia, txoko”.jibión. “G. calamar, chipirón. E. tximinoi”.julia. “E. lula, txilipitxero”.lamprea . “E. lanproi, lanpre, lanpra. L. Petromyzon marinus”.langosta . “E. langusta, langosta”.langostino . “E. langustino, langostino”.lenguado . “E. lenguado”.liba. “E. liba, makallao arrain”.lija. “E. lixa”.lirio. “E. lirio, perlita, arrainatz”.locha. “G. brotola. E. lotxa, lotza”.lubina . “E. lupina”.manta . “E. manta”.marrajo , tiburón marrajo . “E. marraixu”.melva. “E. melba”.merluza . “E. lebatz. L. Merluccius merluccius”.mielga . “E. mielga”. Tiburoi mota bat.mojarramojijón . “G. mejillón. E. muxilla, mutxilloi, mojojoi. L. Mytilus edu -

lis”.morena. “E. angira-mora”.muble. “E. lasun”.nécora. “E. nekora, parte txarreko karramarro”.ostra . “E. ostra”.palometa . “G. zapatero, japuta, castañeta. E. papardo”.pancho. “E. Bermeo-Mundaka: txillo. Lekeitio-Ondarroa: pantxo”.papardón. “G. paparda. E. botakar, lantzoi. L. Scomberesox saurus”.

197

Arrainen izenak mendebaldean

parrocha. “E. parrotxa”.parrochilla . Parrotxa txikerra.patalín . “G. patelo”.pescadilla . “E. peskadilla”.pispirute . Gaztelerazko “chopa” izan leiteke.pitarrosa . “E. itsuki, pitarrosa, momatx, moma”.pota 1. “E. potxa”.pota 2. Txibia kumea.pulpo. “E. amarratz, olagarro”.quisquilla . “E. ezkira, izkira”.rape. “E. zapo”.raya. “E. arraia”.rey. “E. papardo gorri”.rodaballo. “E. rodaballo, errebollo”.sable . “E. espadin, sable”.salvadeo . “G. araña, salbario. E. salbario, saburdin, salbeu”.sardina. “E. sardina”.

CHIMBO. Hamabost bat zentimetrokoa.ISABELA. Handi-handia, sardinea halako bi.SARDINA DE SAN ANTONIO. “E. San Antonio sardina”.

sardina gallega . “G. arenque. E. sardin zahar”. v. arenque.serrano . “E. karraspio, sarrau, txarro”.sopa. “G. salema. E. bedarjale, salba, sabai. L. Sarpa salpa”.tembladera . “G. torpedo. E. eskuikara”.tiburón. “E. tiburoi”.tolino. “G. tonina, delfín. E. izurda”.verdel. “E. berdel. L. Scomber scombrus”.

198

Eneko Barrutia

Armintzatik Ondarroara:

A = ArmintzaB = BermeoM = MundakaE = ElantxobeL = LekeitioO = Ondarroa

abadejo (A, B, M). “G. abadejo”. Bar.: abario, abalaio.abakando (A, E, L, O); abakondo (B, M). “G. abacanto, bogavante.

L. Homarus vulgaris”.abalaio (L). “G. abadejo”. Bar.: abadejo, abario.abario (E, O). “G. abadejo”. Bar.: abadejo, abalaio.abixoi (L). Abotxaren antzeko arraina.abotx (L). “G. aguacío, pez plata, pejerrey”. Bar.: abus.abruzko (M). “G. gobio”. Bar.: buruzko, otsoburuzko.abusio (A). “G. aguacío, pez plata, pejerrey”. Bar.: abus.abus (B, M); aus (E). “G. aguacío, pejerrey”. Bar.: abusio, abotx. v.

sisangre.ahotxiki (M). “G. chopa. L. Spondyliosoma cantharus”. v. zapatero.aingeru (L). “G. pez angel, angelote. L. Squatina squatina”. v. billau.aingira (E, L, O); angira (A, B, M) 1. “G. congrio. L. Conger conger”.

ANGIRA BALTZA (B, M). Kostakoa.ANGIRA-BIZAR (M). Ophidion barbatum eta Ciliata mustela? v.

lebatz-aingira ?AINGIRA MELABARDA (L). Txikina.ANGIRA-MORA (B, M); MORA (E, O); AINGIRA MOROI

(L); MOROI (L). “G. morena, murena. I. moray. L. Muraenahelena”.

ANGIRA ZURIA (B, M). Kanpokoa.

199

Arrainen izenak mendebaldean

aingira (E, L, O) 2. “G. anguila. L. Anguilla anguilla”. v. angila, sar-dita.

ainkame (E). “G. cazón?”akula (A, B, M, E, L, O). “G. aguja. L. Belone belone”.akula bidegarde (B, M); akula biregarde (O); akula bideberde (E);

akula melebarda (L). “G. pez espada, emperador. L. Xiphias gla -dius”. v. pez espada , txontxo-ezpata . Batzuetan ez da pez espada,kazan, atunetan atrapaten dan beste bat baino.

albokera (B, M, L); albakora (O). 1. ‘G. listado”. v. listado . 2.Beharbada “bacoreta” edo Euthynnus alleteratus bere izan leiteke.

allikot (E); alluet (B, M). “G. aligote”. Pagellus familiakoa.amarratz (A, E); amorrotz (B, M). “G. pulpo. L. Octopus vulgaris”. v.

olagarro.a m e ri k a n o (E); m e ri k a n o (L). “G. americano, herrera. L.

Lithognathus mormyrus”. v. errio-arrain .angila (M). “G. anguila. L. Anguilla anguilla”. v. aingira , sardita.angula (A, M, O). “G. angula”.angulo (L). Angulearen modukoa baina luzeagoa.antxoba (A, B, M, E, L, O); antxoga (B) 1. “G. anchoa, anchova,

boquerón. L. Engraulis encrasicholus”. v. bokart.antxobilla (B, M, E, L). Lebatz kumea.arenke (B). “G. arenque”. Bar.: arinka. v. sardina zahar .arinka (M, E); arinka zahar (M). “G. arenque”. Bar.: arenke. v. sar-

dina zahar .arinkoi (B, M, L). “G. arencón”.armoma (E, L). “G. gato marino. L. Scyliorhinus stellaris”. v. moma

1.arraia (A, B, M, E, O). “G. raya”. Raja familiakoak orokorrean.

HARRIKO ARRAIEA (B)arraingaizto (O). “G. marsopa”. v. mazopa.arraingorr i (B, M). Trigla familiakoa. v. kukutz, kolo.arrain-hats ?; arrainatz (L). “G. lirio”. v. lirio, perlita .

200

Eneko Barrutia

arrain tropikal (M). “L. Balistes carolinensis”. v. Bartolo.arrain zur i (L). v. esperloi , esparloi .atalo (A, B, M, E). “G. pez luna. L. Mola mola”. v. peixa.atun (A, B, M, E, O). “G. albacora, bonito del norte, atún blanco. L.

Thunnus alalunga, Germo alalunga”. v. hegaluze.ATUN BIRIBILA (B, M, E). Bost kilotik zortzi kilorako atuna.ATUN HANDIA (B, M); ATUN HAUNDIA (E). Hamar kilo-

tik gorako atuna.auenbolo (B, M). Gaztelaniazko “granadero” izan leiteke. Dana dala

beste arrain baten izena bere bada.ballena (B, M, L, O). “G. ballena”.ballena kuma (M). v. zeroi.barbarin (A, L); barbain (B, M, E, O). “G. barbarín, salmonete. L.

Mullus surmuletus”.Bartolo (M). “L. Balistes carolinensis”. v. arrain tropikal .bedarjale (B, M). “G. salema. L. Sarpa salpa”. v. sabai, salba .begihandi (A, B, M); begihaundi (E). Tximinoi klase bat, handia,

normalak baino begihandiagoak.begitxiki (E). Begihandiari kontrajarten jakon tximinoia.belenera (M). “G. babosa”, Blennius familiako arrainak. v. mauts ,

otsobabazto .berdel (A, B, M, E, L, O) 1. “G. verdel, caballa. L. Scomber scom -

brus”. Cfr. makarel. BERDEL BEGIHANDIA (L). “G. cuerva, estornino. L. Scomber

japonicus”. Bar.: betandi. v. makarel.berlenka (O). Perlitearen antzeko arraina.besegu (A, B, M, E). “G. besugo. L. Pagellus bogaraveo”. Bar.: besigu.besegu-txillo (B, M). Txilloa eta beseguaren tartekoa, 500-700 gra-

moko arraina.besigu (L, O). “G. besugo. L. Pagellus bogaraveo”. Bar.: besegu.betandi (L); betaundi (E, O). “G. estornino. L. Scomber japonicus”.

v. makarel.

201

Arrainen izenak mendebaldean

billau (B, M, E, O). “G. pez angel, angelote, villano. L. Squatinasquatina”. v. aingeru.

boga (A, B, M, L, O). “G. boga. L. Boops boops”.bokart (A, B, M, L). “G. anchoa, boquerón, bocarte. L. Engraulis

encrasicholus”. v. antxoba.BITSETAKO BOKARTA (M). Bokart zuriagoa.BOKART BALTZA (M). Bokart lepo azul ederra, kiloan hogeta

hamar edo hogeta zortzi sartuko dira. Beste arrain bati bere esa-ten jako.

bolador (B, M, E). “G. pez volador. L. Cheilopogon heterurus”.botakar (B, M); botakor (L). “G. paparda. L. Scomberesox saurus”. v.

lantzoi .breka (A, B, M, E, L, O). “G. breca”.brianda (B, M). Makallo arrainaren antzekoa. Molva macrophthalma

beharbada.burbina (M, L, O); burbin (B, M). “G. corvina”. Bar.: gurbina.burutu , buruto (M). Brekearen antzekoa baina surzapalagoa da eta

hagin zorrotzak daukaz.buruzbeherako (B, M). Urreburuaren antzekoa. v. tanborrero.buruzko (A). “G. gobio”. Bar.: abruzko, otsoburuzko.buztanbaltz (E, L, O). Oblada melanura seguru antzean. v. popa-

miento, kolanegra .dentoi (M). Brekearen antzekoa. Gaztelaniazko “dentón” beharbada.

Bar.: lentoi.dontzella (O). “G. julia, doncella. L. Coris julis”. v. lula, txilipitxer o.dorada (A, B, M). “G. dorada. L. Sparus aurata”. v. urreburu.durdo (A, M, E, L, O); durdoi (B). “G. durdo, maragota. L. Labrus

bergylta”.duroi (B, M). Tiburoia lako arrain handia.e g o i (O). “G. pez de San Pe d ro. L. Zeus faber”. v. o l l a r 2, pez mart i n.errebollo (E, L, O). “G. rodaballo. L. Psetta maxima”. Bar.: rodaba-

llo.

202

Eneko Barrutia

errege (B, M), beseguen erregea (M). “G. rey, palometa roja. L. Beryxdecadactylus”. v. papardo gorr i.

erremero (O). Bar.: erromero. Ondarroan azalean egoten diranmeroai geituten jake, hondokoa meroa izango litzateke. Cfr. mero.

errio-arrain (B, M). “G. herrera, americano. L. Lithognathus mormy -rus”. v. amerikano .

erromero (B, M). Meroaren antz-antzekoa. Bar. erremero.eskartxio (L). Arrain txiki bat.eskuikara (L); eskukera (B, M). “G. tembladera. L. Torpedo marmo -

rata”.espadin (B, M). “G. sable”. v. sable.esparloi (B, M); esperloi (L, O). Lepoan espita handia daukan tibu-

roiaren antzeko arraina. v. arrain zur i.ezkira (A, B, M). “G. quisquilla, camarón”. Bar.: izkira.

EZKIRA BALTZA (B, M). Zuria baino handiagoa, azal gogorradauka.

EZKIRA GORRIA (B, M). Bar.: izkira gorri. Txikitxua da.EZKIRAR (M). Ilunagoa eta lisua.EZKIRA ZURIA (B, M). Azala mehe-mehea dauka.

faneka (A). “G. faneca”. v. palanka , takart.fogonero (M, L). “G. fogonero, carbonero”.galjoi (B, M). “G. gallano, gayano. L. Labrus ossifagus”. Bar.: kaioi. v.

txistu .ganba (B, M, E, O). “G. gamba”.garda (A, B, M, E, O); karda (O); kardai (L). “G. tintorera. L.

Prionace glauca”.gonbiz?; gonbix (B, M); ponpix (L); bonbus (E). “G. cabracho”.

Hatxekoa, ez kanpokoa. Cfr. itxaskabra. Elantxoben kanpokoaizan leiteke.

guardazobil (M). “G. pez martillo”. v. txapeloker .gurbina (E). “G. corvina”. Bar.: burbina.haginzorrotz (B, M, E, L, O). “G. bonito del sur. L. Sarda sarda”.

203

Arrainen izenak mendebaldean

hegalabur (L). “G. cimarrón, atún, atún rojo. L. Thunnus thynnus”.v. zimarroi .

hegaluze (L). “G. bonito del norte”. v. atun.hondarrazpiko (O). Hondar azpian egoten dan arraina.itsuki (A, E) 1. “G. pintarroja. L. Scyliorhinus canicula”. v. pitarrosa .itsuki (B) 2. “G. colayo. L. Galeus melastomus”. v. kolaio.itxas-arratoi (M). “G. pez rata?”itxaskabra (B, M, L); itxoskabra (E); ittoskabra (O). “G. cabracho”.

Cfr. gonbiz. Badirudi erabilera desbardinak egon leitekezala.EZ HAZTEKO ITXOSKABREA (E). Txiki-txikitxuak.ITXASKABRA ESPILUZEA (L). Handia.

itxaskatu (B, M). “G. borrico. L. Chimaera monstrosa”. v. kato-kolaio?

itxukin (O). “G. salmón”. v. salmoi .izkira (L, O); kiskira (E). “G. quisquilla”. Bar.: ezkira.IZKIRA GORRIA (L, O); KISKIRA GORRIA (E). Bar.: ezkira

gorri.izurda (A, B, M, E, L, O). “G. delfín, tonina. L. Delphinus delphis”.jibi (A). “G. jibia, sepia”. Bar. txibia.jibinoi (A). “G. jibión, chipirón, calamar”. Bar.: tximinoi.kabra (A, B, M, E, L, O). “G. cabra, cabrilla”.

KABRA BALTZA (M). Kostako ilunagoa, baltzagoa.KABRA GORRIA (B, M, E). “G. gallineta. L. Helicolenus dacty -

lopterus”.KABRA MONTESA (O). Kantiletan atrapaten diran gorri han-

diak.KOSTAKO KABREA (B, M). Txikia.TIANO-KABRAK (L). Itzalak. Eskotekoak.

kabratxo (A). “G. cabracho”.kaioi (A). Galjoi emea beharbada. Bar.: galjoi.kañamo (E). Galjoiaren antzekoa-edo.karioka (B, M, L, O). “G. carioca”.

204

Eneko Barrutia

kariokilla (B, M, L, O). “G. carioquilla”.karramarro (B, M, L, O). “G. cangrejo”. “Buey” eta antzeko maris-

koak bere izendatzeko erabilten da.HATX-KARRAMARROA (L). Hatxetan egoten diranak.ERRIOKO KARRAMARROA (M). Berdea. v. zeruko karramar -

ro.HORMAKO KARRAMARROA (L). v. infernuko karramarr o.INFERNUKO KARRAMARROA (M). Baltza eta koadratua. v.

kirriska.KARRAMARRO-BIZARRA (M). Liocarcinus puber edota Xantho

incisus beharbada.PARTE TXARREKO KARRAMARROA (L). “G. nécora”. v.

nekora.SARE-KARRAMARROA (L). Txiki-txikinak. Pateloa seguru ant-

zean. v. patelo.ZERUKO KARRAMARROA (M). Berdea. v. errioko karramar -

ro.karraspio (M, E, L, O). “G. serrano, carraspio”. v. sarrau , txarro.kaskarratoi (B, M). “G. cangrejo moruno?” v. santiagito .katxalote (B, M, L). “G. cachalote”.kazoi (M). Gaztelaniazko “cazón” beharbada.kirriska (O). Karramarro baltza. v. infernuko karramarr o.kiskilloi (A, M). “G. quisquillón”.klabito (L, O). Lebatz kumetxua. v. pitillo .kolaio (A, M, E, L, O). “G. colayo, olayo. L. Galeus melastomus”. v.

itsuki 2.KATU-KOLAIOA (E). Beharbada Chimaera monstrosa edota

Coryphaenoides rupestris.KOLAIO EMEA (L). Txikitxuak. Gris argiak-edo.

kolaka; kolak (E). “G. lirio, bacaladilla”. v. lirio, perlita .kolanegra (M). Seguru antzean Oblada melanura. v. buztanbaltz ,

popamiento .

205

Arrainen izenak mendebaldean

kolo (M). v. arraingorr i, kukutz, perloi.kolondrin (O). Perloiaren arrazakoa.koreano (B, M). Burbinaren antzekoa baina txikia. Bal-baltza.korkoi (A, B, M). “G. corcón”. v. ur-lasun , kosta-lasun .kukutz (A, B, M); kukurtzo (E); kukutzo (E). Trigla familiakoak oro-

korrean. v. kolo, perloi.KUKUTZ BALTZA (B, M). “G. perlón. L. Eutrigla gurnardus”.

v. perloi baltz .kulina (L). “G. maruca”. v. makallao arrain , maruka.langusta (E, O); langosta (A, B, M, L). “G. langosta. L. Palinurus

vulgaris, Palinurus elephas”.langostino (B, M 1. “G. langostino”.langostino 2. “G. cigala. L. Nephrops norvegicus”.langusta-karramarr o (E). “G. centollo”.lanproi (B, M, L); lanpra (E, O). “G. lamprea. L. Petromyzon mari -

nus”.lantesa (E); lantes (L). “G. lantesa”.lantzoi (A, E, O). “G. paparda. L. Scomberesox saurus”. v. botakar .l a s u n (A, B, M, E, L, O). “G. muble. L. Chelon labro s u s”. Cfr. kork o i .

KOSTA-LASUNA (O). v. korkoi.LASUN OGIJALEA (M)HONDO-LASUNA (B, M)UR-LASUNA (L)

latigillo (M). Arrastako arraina.latigo (M). Angira kumea.LATIGO GORRIAK (M). Ik. latigillo.latxa (B, M); alatxe (L) Sardinaren antzekoa. v. sapalo .lebatz (A, B, M, E, L); leatz (O). “G. merluza. L. Merluccius merluc -

cius”.LEBATZ GAZTE (M). Kilo bira allegetan ez dana.lenguadu (A); lenguau (B, M, E, L, O). “G. lenguado”.lentoi (L, O). Brekearen antzekoa.

206

Eneko Barrutia

liba (E). “G. liba”. v. makallao arrain .lirio (A, B, M, E). “G. lirio, bacaladilla. L. Micromesistius poutassou”..

v. arrain-hats , kolaka, perlita .listado ; listau (M). “G. listado”. v. albokera .lixa (B, M, E, L, O). “G. negrito”.lotxa (A, B, M, E); lotza (L, O). “G. brótola de fango, locha. L.

Urophycis blennioides”.LOTXA BALTZA (B, M); LOTZA BALTZA (L). Ur handiago-

koa.LOTXA ZURIA (B, M)

lula (A, M, E); luia (L). “G. julia, doncella. L. Coris julis”. v. dontze-lla, txilipitxero.BANDERA ESPAÑOLA (L). Espainiako banderearen koloreak

daukazan luiea.lupina (E, L, O); lupin (A, B, M). “G. lubina”.

LUPINA-SALMONAU (O). Beharbada “trucha marisca”, Salmotrutta.

makallao (L, O); makallo (A, B, M); makillao (E). “G. bacalao”.makallao arrain (L, O); makallo arrain (B, M); makillao arrain (E).

“G. pez de bacalao”. Espezie desbardinak sartzen dira: libea, maru-kea, etab.

makallao txiki (O). “G. bacaladilla”. v. makallo kuma .makallo kuma (B, M). “G. bacaladilla”. v. makallao txiki .makarel (A); makael (B, M, E, L). “G. cuerva, estornino. L. Scomber

japonicus”. v. betandi , berdel begihandi .makon (L). “G. babosa”. Zantarra jateko. Mautsa jateko gozoa litza-

teke. v. belenera , mauts, otsobabazto .manta (B, M, L). “G. pez manta”.marmoka (E, L, O); marmok (B, M). “G. medusa”. Ondarroan mar-

mokea behean egoten dana da eta medusea flotan ibilten dana.Cfr. medusa.

207

Arrainen izenak mendebaldean

MARMOKA BURUHANDIA (L). Handiak.marmok arrain (B, M) 1.. “G. medusa”.marmok arrain (B, M) 2. “G. peregrino. L. Cetorhinus maximus”.marmok-bola (M). Marmokea.marmok-lanpara (M). Lanparearen antzeko marmokea.marraixu, marraix o (B, M, E); marraxo (L, O). “G. marrajo. L.

Lamna nasus”.maruka (E); maruja (O). “G. maruca”. v. kulina , makallao arrain .mauts (E). “G. babosa”. v. belenera , otsobabazto .

MAUTS ESKAMADUN (E)mazopa; masopa (B, M, L). “G. marsopa”. v. arraingaizto .maztranga (M, E, L). Dasyatis pastinaca beharbada.mediana (B, M, E, L, O). Kilo biranzko lebatza.medusa (O). “G. medusa”. Cfr. marmoka.melba (A, B, M, E, O). “G. melva”.mero (B, M, E, L, O). “G. mero”. Cfr. erremero.

HONDOKO MEROA (B, M).MERO BALTZA (B, M, L). Polyprion americanus beharbada.

mielga (B, M, E, L, O). “G. mielga”. Besteren bat bere izan leiteke.moja (B, M, E). “G. patudo. L. Thunnus obesus”.moma (A, B, M) 1. “G. gato marino. L. Scyliorhinus stellaris”. v.

armoma .moma (L) 2. “G. pintarroja. L. Scyliorhinus canicula”. v. pitarrosa ,

itsuki , momatx.momatx (L, O). “G. pintarroja. L. Scyliorhinus canicula”. v. pitarro-

sa, itsuki 1, moma 2.mustur biribil (E). Brekearen tipoko arraina.mutxarri (O). “G. aguacío, pejerrey”. v. sisangre.mutxilloi (O). “G. mojojón, mejillón. L. Mytilus edulis”. Bar.: muxi-

lla, mojojoi.muxar (B, M, O). “L. Diplodus vulgaris”. Diplodus annularis bere

beharbada. Badirudi Mundakan txikia dala, erderazko “mojarri-lla”, “mojarra” barik. Cfr. muxoi, sarbo. v. partxemiki .

208

Eneko Barrutia

muxoi (B, M); muxo (M). “L. Diplodus sargus”. Gaztelerazko “sargo”antza, “mujón” bere erderazko berbea da. v. sarbo.MUXOI GORRIA (B, M); MUXO GORRIA (M). v. sarbo

gorria .MUXOI ZURIA (B, M)

muxo-muxar (M). Muxoia eta muxarraren bitartean dagoan hazia.nekora (B, M, O). “G. nécora”. v. parte txarreko karramarr o.neskazar (A, B, M, E, L, O). “G. garneo, escacho. L. Trigla lyra”.

Trigla familiako arraina edozelan bere.olagarro (L, O); olabarro (O) 1. “G. pulpo”. v. amarratz .ollar (B, M, E, L, O) 1. “G. gallo”.ollar (M, E) 2. “G. pez de San Pedro. L. Zeus faber”. v. egoi, pez mar-

tin.otazotz (L). Handiak, katxaloteen estilokoak.otsobabazto (B). “G. babosa”. Blennius familiakoak. v. belenera ,

mauts .otsoburuzko (B). “G. gobio”. Bar.: abruzko, buruzko.palanka (O). “G. faneca”. v. takart.pantalla (B, M). Pantallearen antzeko marmokea, handia.pantxo (A, L, O). “G. pancho, panchito”. v. txillo.papardo (A, B, M, E, L, O). “G. zapatero, palometa, japuta, casta-

ñeta. L. Brama brama”.papardoen errege (L, O). “G. rey, palometa roja. L. Beryx decadacty -

lus”. v. errege, papardo gorr i.papardo gorr i (B, M, E). “G. rey, palometa roja. L. Beryx decadacty -

lus”. v. errege, papardoen errege .parbo (B, M). “G. parbo”.parrotxa (A, B, M, E, L, O). “G. parrocha”.partxemiki (E, L). v. muxar.pastanka (O). Eskuikarea beharbada.patelo (M). “G. patejo, patexo, patela, patelo. L. Polybius henslowi”.

v. sare-karramarroa .

209

Arrainen izenak mendebaldean

peixa (L); pexa (O). “G. pez luna. L. Mola mola”. v. atalo.pelikato (A, B, M). Berdel edo makarel kumea.perlita (O). “G. lirio, bacaladilla. L. Micromesistius poutassou”. v.

arrainatz , kolaka, lirio.perloi (A, B, M, E, L, O). Trigla familiakoak. Herrien arabera arrain

gehiago edo gitxiago sartu leitekez izen honen barruan.PERLOI BALTZA (B, M, O). “G. perlón. L. Eutrigla gurnardus”.

v. kukutz baltz .peskadilla (B, M, E, L, O). “G. pescadilla”.

PESKADILLA POPULAR (B, M); POPULAR (B, M, O)pez espada (B, E, L). “G. pez espada. L. Xiphias gladius”. v. akula

bidegarde , txontxo-ezpata .pez martin (L). “G. pez de San Pedro. L. Zeus faber”. v. egoi, ollar 2.pez piloto (B, M, O). “G. pez piloto”.pez sierra (M). “G. pez sierra”.pikuda (B, M). Arraia handi bat.pikula (L). Begi handiak, buru handia eta gorputz mehe-mehea dau-

kan perloiaren antzeko arraina. Ur handikoa da eta haragi zuri-zuria dauka. Auenboloa izan leitekean susmoa daukat.

pitarrosa (B, M). “G. pitarrosa, pintarroja. L. Scyliorhinus canicula”.v. itsuki , moma, momatx .

platuxa (B, M, E); platus (O). “G. platija”.popamiento (B); popamento (B). “L. Oblada melanura”. v. buztan-

baltz , kolanegra .pospolo (E). Takartaren antzekoa.potxa (B, M, E, O). “G. pota”.putxano (B, M, L, O). Perloi kumea. Trigla familiako beste bati bere

geitu leio beharbada.rodaballo (B, M). “G. rodaballo. L. Psetta maxima”. Bar.: errebollo.sabai (M, L); sabaia (B, E). “G. salema. L. Sarpa salpa”. v. bedarjale .sable (B, O); sabla (L). “G. (pez) sable”. v. espadin .saburdin (L). “G. araña. L. Trachinus draco”. v. salbario , salbeu .

210

Eneko Barrutia

salba (O). “G. salema. L. Sarpa salpa”. v. bedarjale .salbario (A, B, M, E). “G. araña. L. Trachinus draco”. v. saburdin , sal-

beu.FRANTSES SALBARIOA; SALBARIO FRANTSESA (M). “G.

faneca brava. L Callionymus lyra?”salbeu (O). “G. araña. L. Trachinus draco”. v. saburdin , salbario .salmoi (B, M, E, L). “G. salmón”. v. itxukin .santiagito (M, E). “G. santiaguito, santiaguiño”. v. kaskarratoi .sapalo (B, M, L); sabalo (O); txabalo (E). “G. sabalo”. v. latxa.sarbaist (O). Sarboa eta buztanbaltzaren klaseko arraina.sarbo (E, L, O) “L. Diplodus sargus”. v. muxoi.

SARBO GORRIA (E). v. muxoi gorria .sardina (A, B, M, E, L, O). “G. sardina. L. Sardina pilchardus”.

SAN ANTONIO SARDINEA (B, M, O). “G. sardina de SanAntonio”. Legezko sardinea.

sardina zahar (M, E); sardin zahar (L). “G. arenque”. v. arinka.sardita (B, M). “G. anguila. L. Anguilla anguilla”. v. aingira .sarrau (A). “G. carraspio, serrano”. Bar.: txarro. v. karraspio .serrutxo (B, M, E). 1. “G. listado. L. Katsuwonus pelamis”. 2. “G.

bonito del sur. L. Sarda sarda”.sisangre (O). “G. aguacío, pejerrey”. v. abotx, abus, mutxarr i.tabernero arrain (M); tabernero (M). Txillo kumearen gainako arrai-

na. Brekea baino argiagoa.takart (B, M, L, O); takert (E). “G. faneca”. Ondarroan txikiari

bakarrik esaten jako. v. faneka, palanka.tanborrero (M). v. buruzbeherako .tapakulo (L). Errebolloaren antzekoa, arantza bakoa.taukuto (B, M). Izurdearen antzekoa. Txikitxua eta mustur laburra-

goa.tiburoi (M, E, L, O). “G. tiburón”.toll (A, B, M, E, L, O). Tiburoi klase bat.tomatero (B, M, E). Atun txikia, kilo bi eta hirukoa.

211

Arrainen izenak mendebaldean

traman (L, O); tramai (A, B, M). Arraiearen antzekoa baina handia-goa, haragi zuri-zurikoa.

txapeloker (O). “G. pez martillo”. v. guardazobil .txarro (B). “G. serrano, carraspio”. Symphodus familiakoa. Sin.:

karraspio .txelba (L, O). Brekearen estilokoa.txermol (O). “G. listado. L. Katsuwonus pelamis”. v. serrutxo.txibi (O). “G. jibión, chipirón, calamar”. v. jibinoi, tximinoi.txibia (B, M, E); txibi (L). “G. sepia, jibia, choco. L. Sepia officina -

lis”. Bar.: jibi. v. txoko.KANPOKO TXIBIEA (B). Popan hazurra dauka.

txilinbaltz (O). Balio gitxiko txitxarro bat.txilipitxer o (B). “G. julia. L. Coris julis”. v. lula.txillo (A, L) 1. Besigu kume hazia. Cfr. pantxo. v. besegu-txillo .txillo (B, M) 2. Besegu kumea. Cfr. besegu-txillo. v. pantxo.tximinoi (B, M, E, L). “G. jibión, chipirón, calamar”. v. txibi.

KRIAUN-TXIMINOI (L). Tximinoi zaharra baino luzengeagoa.TXIMINOI ZAHARRA (M, L). Handiak.

txintxin (B, M); txitxin (L). Antxoba kumea.t x i s t u (A, E, L, O). “G. gallano, gayano. L. L a b rus ossifagus”. v. g a l j o i .txitxarrillo (B, M). “G. chicharrillo, chicharrito”. v. txitxarro kuma .txitxarro (A, B, M, E, L, O). “G. chicharro, jurel, charro. L.

Trachurus trachurus”.KALA-TXITXARROA (B, M, L)KAZA-TXITXARROA (B, M, L)TXITXARRO BALTZA (B, M, E, L, O). v. txitxarro buruhandi .TXITXARRO BURUHANDIA (M). v. txitxarro baltz .TXITXARRO FRANTSESA (M). v. txitxarro marikoi .TXITXARRO KUMA (B, M). “G. chicharrillo, chicharrito”. v.txitxarrillo .TXITXARRO MARIKOI (B, M, E, L, O). Txitxarro handia. v.txitxarro frantses .

212

Eneko Barrutia

TXITXARRO ZURIA (B, M, E, L, O). v. kaza-txitxarr o.txoko (O). “G. sepia, jibia, choco. L. Sepia officinalis”. v. txibia.txontxo-ezpata (E). “G. pez espada”. v. akula bidegarde , pez espada .urreburu (B, M, E, O). “G. dorada”. Bermeotar batzuen esanetan ez

da doradea. v. dorada.urta (M). Brekearen antzekoa. Cfr. dentoi. zapatero (B). “G. chopa. L. Spondyliosoma cantharus”. v. ahotxiki .zapo (A, B, M, L, O); itxasapo (M); itxosapo (A, B, E). “G. rape. L.

Lophius piscatorius, Lophius budegassa”.ZAPO BALT ZA (B, M, L). “G. rape negro. L. Lophius budegassa” .ZAPO ZURIA (B, M, L). “G. rape blanco. L. Lophius piscatorius”.

zentollo (B, M). “G. centollo”. v. langusta-karramarr o.zeroi (B, M, L). Ballena kumea edo ballenea. v. ballena , ballena

kuma.zigala (M, E). “G. cigala. L. Nephrops norvegicus”. v. langostino 2.zimarroi (A, B, M, E, O). “G. cimarrón, atún, atún rojo. L. Thunnus

thynnus”. v. hegalabur .

213

Arrainen izenak mendebaldean