Artykuł (PDF, 471.78 kB)

Studia Psychologiczne. t. 53 (2015), z. 1, s. 33–45PL ISSN 0081-685X

DOI: 10.2478/v10167-010-0113-4

Paweł HolasWydział Psychologii

Uniwersytet Warszawski

TENDENCYJNOŚCI UWAGOWE W FOBII SPOŁECZNEJ. ZASTOSOWANIE I WYNIKI BADAŃ OKULOGRAFICZNYCH

(EYE-TRACKINGOWYCH)

Fobia społeczna należy do najczęściej występujących zaburzeń lękowych w populacji ogólnej. Podstawowym założeniem poznawczych modeli lęku społecznego jest hipoteza, że tendencyjności uwagowe grają kluczową rolę w jego występowaniu i utrzymywaniu się mimo naturalnych ekspozycji społecznych. W ciągu ostatnich 3 dekad przeprowadzono wiele badań nad tym zaburzeniem z zastosowaniem emocjonalnych wersji standardowych zadań behawioralnych, głównie: testu Stroopa, zadania na lokalizację punktu i wizualnego przeszukiwania. Ich wyniki generalnie potwierdzają występowanie tendencyjności uwagowych u osób lękowych społecznie, jednakże ze względu na ograniczenia metodologiczne, są one niejednoznaczne i nie umożliwiają w pełni wgląd w naturę obserwowanych tendencyjności i rozstrzygnięcie jakiego komponentu uwagi one dotyczą. Wielu z tych ograniczeń nie posiada nowa metodologia badawcza – okulografia, pozwalająca na bardziej bezpośrednią i naturalistyczną ocenę uwagi wizualnej jawnej. Niniejszy artykuł poświęcony jest przedstawieniu wyników badań nad tendencyjnościami uwagi w fobii społecznej, ze szczególnym akcentem położonym na zastosowanie, rezultaty i kierunki rozwoju badań nad fobią społeczną przy użyciu eye-trackingu.

Słowa kluczowe: fobia społeczna, tendencyjności uwagowe, okulografia, eye-tracking

WSTĘP

Zaburzenia lękowe stanowią jedne z naj-bardziej powszechnych problemów zdrowot-nych, wg różnych badań ich rozpowszechnienie w ciągu życia kształtuje się w przedziale od 8% do 29% (Kessler, Chiu, Demler, i Walters, 2005).

Wśród zaburzeń lękowych szczególne miejsce zajmuje fobia społeczna ze względu na najczęst-sze występowanie, niski wskaźnik zgłaszalno-ści do leczenia, chroniczność przebiegu, a także wysoką współzachorowalność z innymi zaburze-niami psychicznymi (Schneier, 2006). Wskaźnik rozpowszechnienia w ciągu życia kształtuje się dla tego zaburzenia na ponad 12% (Kessler, Ber-

glund, Demler, Jin, i Walters, 2005). Przejściowy lęk społeczny dotyczący obawy przed negatywną oceną ze strony innych ludzi jest stosunkowo nor-malnym i powszechnym zjawiskiem. Jego bar-dziej nasilona forma – fobia społeczna (inaczej zaburzenie lęku społecznego), stanowi problem kliniczny który jako taki znalazł swoje miejsce w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych (DSM) dopiero od 1980 r. Fobia społeczna charakteryzuje się występowaniem zauważalnego i uporczywego lęku przed byciem upokorzonym lub ośmieszo-nym w sytuacjach społecznych i związanym z tym unikaniem zwykle wielu różnych takich sytuacji (American Psychiatric Association, 2000). Wiąże się ona nie tylko ze znacznym cierpieniem osoby,

-

-

-

-

-

Paweł Holas34

Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 1, s. 33–45

związany z nią lęk i unikanie prowadzi zarów-no do pogorszenia jakości życia jak i funkcjono-wania w wielu różnych domenach życiowych: interpersonalnej, szkolnej, zawodowej i rodzinnej ( Katzelnick i wsp., 2001).

Zaburzenie lęku społecznego jest na szczęście dość skutecznie leczone zarówno farmakoterapią jak i psychoterapią, zwłaszcza poznawczo-beha-wioralną (patrz meta-analizy Hofmann i Smits, 2008; Norton i Price, 2007). Jednakże istnieje grupa pacjentów, którzy nie reagują na żaden z powyższych sposobów leczenia, również sko-jarzonego. Badacze i klinicyści, nadzieję na sku-teczniejszą terapią pokładają w lepszym zrozu-mieniu natury samego zaburzenia i związanych z nim tendencyjności procesów poznawczych, w szczególności procesów uwagi.

Wiele różnych metodologii i zadań poznaw-czych znalazło swoje zastosowanie do badań tych tendencyjności, wśród nich szczególnie często używano zadanie na lokalizację punktu i emocjonalny Stroop (Bögels i Mansell, 2004). Bez wątpienia jednak, użycie bardziej bezpo-średniej metody oceny uwagi jawnej – pomiaru ruchów gałek ocznych – daje szczególną spo-sobność uzyskania wglądu w naturę uwagi jej tendencyjności.

W niniejszym artykule zostaną pokrótce omówione modele poznawcze i wyniki badań nad tendencyjnościami uwagi w zaburzeniu lęku społecznego przy użyciu emocjonalnych wersji standardowych zadań behawioralnych mierzą-cych czas reakcji, a następnie wyniki badań przy użyciu okulografii (eye-trackingu).

MODELE POZNAWCZE FOBII SPOŁECZNEJ

Na przestrzeni ostatnich 3 dekad, szereg badaczy postawiło hipotezę, iż tendencyjności w przetwarzaniu informacji lękogennych (zwią-zanych z zagrożeniem) mogą grać istotną rolę w etiologii i podtrzymywaniu lęku i zaburzeń lękowych (Beck, Emery, i Greenberg, 1985; Eysenck, 1992, Williams, Watts, MacLeod,

i Mathews, 1988). W szczególności postulowano związane z lękiem mechanizmy obejmujące nad-mierną czujność (selektywność) w przetwarzaniu sygnałów lękogennych w stosunku do neutral-nych lub pozytywnych.

Kierunki badań eksperymentalnych nad ten-dencyjnościami poznawczymi w fobii społecznej pozostają w związku z dominującymi teoriami lub modelami poznawczymi próbującymi wyjaśnić podłoże obserwowanych zjawisk. W literaturze najczęściej referowane są dwa modele poznawcze fobii społecznej: Clark i Wells (1995) oraz Rapee i Heimberg (1997). Oba zakładają, że uwaga sku-piona na zagrożeniu jest kluczowym zjawiskiem podtrzymującym lęk społeczny. Oba modele różnią się wszakże co do tego, gdzie ta uwaga jest głównie kierowana przez osobę cierpiącą na fobię w sytuacji społecznej. Wg. Clarka i Wellsa (1995) skupia się ona na wewnętrznych sygnałach zagrożenia (objawy wegetatywne lęku), co razem z tendencją do unikania kontaktu wzrokowego redukuje możliwość dostrzeżenia w otoczeniu pozytywnych, społecznych sygnałów zwrotnych. Według Rapee i Heimberga (1997) uwaga osób fobicznych jest selektywnie skierowana przede wszystkim na zewnętrze bodźce sygnalizujące zagrożenie negatywną oceną społeczną, takie jak np. wyraz mimiczny wstrętu.

TENDENCYJNOŚCI UWAGI W FOBII SPOŁECZNEJ

Nadmierna czujność na sygnały zagrożenia, jak już wspomniano, dotyczy zjawiska selek-tywności uwagi w stosunku do bodźców lęko-gennych w porównaniu do nielękogennych (e.g. Eysenck, 1992; Mogg i Bradley, 1998). Według niektórych badaczy, nadmierna czujność w sto-sunku do tych bodźców szybko ustępuje ich uni-kaniu, co ma stanowić reakcją obronną minimali-zującą zagrożenie (e.g. Mogg, Bradley, de Bono, i Painter, 1997).

Modele fobii społecznej inkorporują ele-menty hipotezy wzmożonej czujności-unikania.

-

-

-

-

-

Tendencyjności uwagowe w fobii społecznej. Zastosowanie i wyniki badań okulograficznych 35


W modelu Clarka i Wellsa (1995) zakłada się, że fobicy unikają bodźców zagrażających zaraz po ich wstępnej detekcji. W sytuacji społecznej osoba fobiczna zaraz po wstępnym wzmożonym przetwarzaniu zagrażającej informacji (np. gry-mas na twarzy rozmówcy), wycofuje swoją uwagę z tego bodźca, co w konsekwencji uniemożliwia zarówno habituację na ten bodziec jak i zmianę przypisywanego mu znaczenia (np. grymas nie jako wyraz odrzucenia, lecz skupienia uwagi na rozmówcy). Rapee i Heimberga (1997) natomiast zakładają inaczej, wg nich osoby fobiczne mają trudności w wycofaniu (odangażowaniu) uwagi od bodźców lękogennych. Z drugiej strony bada-cze ci również przyznają, że tzw. zachowania zabezpieczające (zachowania „chroniące” przed wystąpieniem tego czego osoba się bardzo boi np. ośmieszenia) mogą wpłynąć na unikanie tych bodźców (np. unikanie kontaktu wzrokowego). Zatem zarówno wzmożona czujność, jak i unika-nie zagrożenia mogą stanowić istotne elementy tendencyjności uwagowych w fobii społecznej (patrz meta-analiza Heinrichs i Hofmann, 2001), podobnie z resztą jak i w innych zaburzeniach lękowych (patrz meta-analiza Armstrong and Ola-tunji, 2012).

Szereg paradygmatów eksperymentalnych związanych z pomiarem czasu reakcji i jej poprawności znalazło zastosowanie do testowania hipotez dotyczących trzech kluczowych postulo-wanych teoretycznie tendencyjności uwagi w lęku społecznym: nadmiernej czujności, unikania a także hipotezy trudności w odwracaniu uwagi od sygnałów zagrożenia społecznego. Najczęściej używane z nich to: emocjonalne zadanie Stroopa (Mathews i MacLeod, 1985; Stroop, 1935), zmo-dyfikowane zadanie na lokalizację punktu (Mac-Leod, Mathews i Tata, 1986) oraz zadanie wizu-alnego przeszukiwania (Gilboa-Schechtman, Foa, i Amir, 1999). Zostaną one pokrótce omówione w kolejnym podrozdziale.

BADANIA NAD TENDENCYJNOŚCIAMI UWAGI W FOBII SPOŁECZNEJ

– STANDARDOWA METODOLOGIA BEHAWIORALNA

Emocjonalny test StroopaJest to najczęściej używany paradygmat

w badaniach procesów poznawczych w zabu-rzeniach emocjonalnych. W zadaniu tym osoba badana musi nazwać kolor pokazywanego słowa, które może mieć różny kolor czcionki. Uwa-żano, że dłuższy czas nazywania koloru słowa związanego z zagrożeniem w stosunku do neu-tralnego jest indeksem selektywności uwagi na zagrożenie. Jednakże wcale nie jest jasne, czy powyższy efekt interferencji jest spowodowany przez selektywność uwagi związaną z lękiem, czy też wydłużony czas reakcji jest pochodną innych procesów poznawczych (Ruiter i Bros-schott, 1994). Ze względu na powyższe niejasno-ści należy podchodzić ostrożnie do interpretacji wyników badań z użyciem tego zadania.

Emocjonalny Stroop jest często stosowanym zadaniem w fobii społecznej i lęku społecznym (analogu nieklinicznym fobii społecznej). Sze-reg badań wykazało, zgodnie z hipotezą spe-cyficzności, iż osoby fobiczne dłużej nazywają kolor słów zagrażających społecznie niż słów neutralnych bądź słów oznaczających zagrożenie fizycznie (Becker, Rinck, Margraf, i Roth, 2001; Lundh i Ost, 1996; Maidenberg, Chen, Craske, Bohn, i Bytritsky, 1996; Mattia, Heimberg, i Hope, 1993), chociaż w jednym badaniu nie potwierdzono różnicy pomiędzy słowami zagra-żającymi społecznie i niespołecznie (Amir et al., 1996). Badania porównawcze osób z fobią spo-łeczną w stosunku osób z innymi zaburzeniami lękowymi przyniosły mieszane rezultaty zakresie specyficzności materiału w stosunku do którego obserwowano zjawisko interferencji. W jednym z nich zaobserwowano, iż osoby z zaburzeniem panicznym, w przeciwieństwie do fobików nie wykazują tendencyjności uwagowych na słowa społeczne (Hope, Rapee, Heimberg i Dombeck, 1990), ale w innych badaniach wykazano ten-

-

-

-

-

-

Paweł Holas36


dencyjności uwagi na słowa społeczne zarówno w zaburzeniu panicznym (Maidenberg i wsp., 1996) jak i zaburzeniu lękowym uogólnionym (Becker i wsp., 2001).

Zmodyfikowane zadanie na lokalizację punktu (modified dot-probe task)

W zadaniu tym osoba wpierw skupia uwagę na punkcie fiksacji wzroku na środku ekranu, który po 1000ms zostaje zastąpiony przez dwa bodźce o różnej walencji emocjolnalnej leżące obok siebie w linii horyzontalnej, bądź wertykal-nej. Jeden z nich jest zwykle lękogenny a drugi neutralny. W zależności od wersji zadania mogą to być dwa słowa, lub dwa zdjęcia/ piktogramy twarzy. Przykładowo, w badaniach uwagi w lęku społecznym, zagrażające społecznie słowo – głu-pek i neutralne – sweter. Słowa te znikają typo-wo po 500ms i w miejscu jednego bądź drugiego z nich pojawia się kropka. Zadaniem badanego jest jak najszybsze zareagowanie poprzez naci-śnięcie odpowiedniego klawisza po zlokalizowa-niu kropki. To zadanie ma szereg zalet w stosun-ku do emocjonalnego testu Stroopa. Po pierwsze, ponieważ równoczasowo prezentowane są dwa bodźce o różnym znaczeniu emocjonalnym, to zadanie to faktycznie mierzy uwagę selektywną. Po drugie, może ono zarówno mierzyć uwagę selektywną do bodźca zagrażającego (nadmierna czujność), jak i uwagę selektywną od tego bodź-ca, czyli unikanie.

i. Zmodyfikowane zadanie na lokalizację punktu w wersji ze słowamiBadania przy użyciu zmodyfikowanego zada-

nia na lokalizację punktu w wersji ze słowa-mi, przyniosły niejednoznaczne wyniki. Szereg badań nie znalazło przekonywujących dowodów na to, że istnieje selektywna uwaga na słowa zagrażające społecznie w fobii społecznej (Amir, Elias, Klumpp i Przeworski, 2003; Asmundson i Stein, 1994; Horenstein i Segui, 1997) i lęku społecznym (Mansell, Ehlers, Clark, i Chen, 2002). Amir i wsp. (2003) wykazał istnienie ten-dencyjności uwagi wobec słów zagrażających

społecznie, ale ich charakter skłonił go wysunię-cia wniosku, iż osoby lękowe społecznie wyka-zują raczej trudności z wycofaniem uwagi ze słów zagrażających społecznie, niż nadmierną czujność w stosunku do nich; wniosek zgodny z modelem fobii społecznej Rapee i Heimberga (1997). Okazało się bowiem, że pacjenci fobicz-ni w stosunku do grupy kontrolnej dłużej reagują kiedy cel (kropka) znajduję się po przeciwnej stronie niż wskazówka (słowo lękowe społecz-nie), natomiast szybciej kiedy kropka pojawiała się po tej samej stronie.

Istnieje wszakże możliwość, iż brak wykaza-nia wzmożonej czujności na słowa zagrażające społecznie, może być pochodną współwystępo-wania u tych pacjentów zespołu depresyjnego lub innych zaburzeń lękowych. Na taką moż-liwość wskazują wyniki badań Musa, Lepine, Clark, Mansell, i Ehlers (2003), którzy wykazali wzmożoną czujność na słowa zagrażające spo-łecznie, ale tylko u tych pacjentów fobicznych bez współzachorowań: u tych którzy mieli depre-sję nie występowała ona w ogóle, a u pacjentów ze współwystępującymi innymi zaburzeniami lękowymi, nie była ona specyficzna dla słów lękogennych społecznie.

ii. Zmodyfikowane zadanie na lokalizację punktu w wersji z twarzamiZadania eksperymentalne mierzące uwagę

wizualną w których prezentowane są słowa, mają jedną zasadniczą wadę – niską trafność ekologiczną. W realnych sytuacjach interperso-nalnych zagrożenie społeczne stanowią w pierw-szym rzędzie reakcje mimiczne, a potem dopiero wypowiadane słowa. W związku z tym przepro-wadzono szereg badań z zastosowaniem zmo-dyfikowanego zadania na lokalizację punktu w których materiałem bodźcowym były zdjęcia bądź piktogramy ludzkich twarzy. Ich wyniki były rożne w zależności od szeregu czynników: czasu prezentacji bodźców, manipulacji wzbu-dzaniem lęku przed oceną społeczną, tym czy użyto w badaniu par obiektów w których jeden był społeczny (twarz) a drugi niespołeczny (np.

-

-

-

-

-



zdjęcie stołu). Generalnie badania w których wykryto nadmierną czujność u osób fobicznych i lękowych społecznie pokazywały symulta-nicznie twarze lekogenne i neutralne przez czas równy 500ms (Mogg, Philippot i Bradley, 2004) bądź krótszy; np. Mogg i Bradley (2002) wyka-zali selektywność na maskowane lękogenne twa-rze prezentowane przez 17 ms. Kiedy pokazy-wano pary twarzy zła-neutralna przez 1250 ms, zaobserwowano trend statystyczny w odwrotną stronę (Mogg, Philippot i Bradley, 2004). Unika-nie twarzy zostało zaobserwowane w badaniach w których przez 500 ms prezentacji kontrastowa-no twarze z obiektami użytku domowego takimi jak stół, bądź krzesło w warunkach stresu spo-łecznego (Mansell, Clark, Ehlers i Chen, 1999). Osoby wysoko lękowe społecznie, które spodzie-wały się, że będą dawały mowę zaraz po badaniu (stres społeczny), unikały patrzenia zarówno na twarze lękogenne jak i pozytywne w stosunku do osób nisko lękowych społecznie. Ten sam paradygmat zastosowano w badaniu pacjentów cierpiących na fobię społeczną z grupą kontrolną osób zdrowych (Chen, Ehlers, Clark, i Mansell, 2002), uzyskując nieco odmienny wynik – uni-kanie patrzenia na twarze (ogólnie, nie tylko na zagrażające) w grupie klinicznej, ale tylko w warunku bez stresu społecznego.

Podsumowując badania przy użyciu zmo-dyfikowanego zadania na lokalizację punktu, w sposób ostrożny podtrzymują hipotezę wzmo-żonej czujności-unikania na materiał zagrażają-cy w fobii i lęku społecznym, chociaż istnieją duże rozbieżności w tym zakresie. W jednych badaniach stwierdzono wzmożoną czujność na bodźce sygnalizujące zagrożenie społeczne 500 ms po pojawieniu się tego bodźca (Mogg, Philippot i wsp., 2004), tymczasem w innych badaniach raportowano unikanie tego materiału po tym samym czasie (np. Vassilopoulos, 2005). Tendencyjności uwagi dotyczą tylko materiału zagrażającego społecznie (Pishyar, Harris i Men-zies, 2004), a w innych badaniach nie były one specyficzne dla zagrożenia (np. Chen i wsp., 2002).

Zadanie wizualnego przeszukiwania (visual search task)

Zadanie to bezpośrednio mierzy selektywność uwagi, gdyż ocenia zdolność detekcji danego bodźca pośród innych. W zadaniu tym, bodziec (cel) jest prezentowany pośród tła innych bodź-ców. Selektywna uwaga na zagrożenie jest miarą szybszego czasu detekcji bodźca celowego jeśli jest on zagrażający w stosunku do tego kiedy jest neutralny. Zadanie to może służyć również do oceny dystrakcji spowodowanej przez bodźce zagrażające, czyli również jednego z indeksów uwagi selektywnej. Badanemu więcej zajmu-je czasu aby rozpoznać bodziec celowy, kiedy tło stanowią bodźce zagrażające w stosunku do neutralnych. Jeżeli w zadaniu tym należy zna-leźć twarz o danym wyrazie mimicznym pośród tłumu twarzy o innym wyrazie mimicznym, jest on często nazywany „zadaniem Twarz w Tłumie” (Face-in-the-Crowd task). W zadaniu tym na ekranie prezentowane są grupy twarzy z których albo wszystkie takie same (np. uśmiechnięte) albo jedna twarz jest inna niż pozostałe (np. zła pośród neutralnych). Zadaniem osoby badanej jest zdecydować poprzez naciśnięcie klawisza, czy jedna twarz jest inna.

Badania z „zadaniem Twarz w Tłumie” w fobii społecznej przynoszą zróżnicowane rezultaty. W niektórych, wykazano wzmożoną detekcję twarzy negatywnych w stosunku do osób zdro-wych (Gilboa-Schechtman, Foa, i Amir, 1999); w innych, nie stwierdzono wzmożonej detekcji twarzy lękogennych u osób z lękiem społecznym w stosunku do kontrolnych (Esteves, 1999; Win-ton, Clark, i Edelmann, 1995).

Istnieją również doniesienia, w których zaob-serwowano wzmożoną detekcję zarówno twarzy (piktogramów) zagrażających jak i pozytywnych u osób fobicznych w porównaniu do grupy kontro-lnej, w warunku kiedy tło (tłum) składał się z twa-rzy emocjonalnych (Ashwin, Holas, Broadhurst, Kokoszka, Georgiou i Fox, w recenzji). Powyższy wynik zdaniem tych badaczy sugeruje, że osoby fobiczne mogą postrzegać zarówno twarze złe, jak i pozytywne jako społecznie zagrażające. Znajduje

-

-

-

-

-

Paweł Holas38


to swoje uzasadnienie w obecnych uzupełnieniach modelu fobii społecznej, w których akcentuje się to, że fobicy obawiają się nie tylko negatywnej ale i pozytywnej oceny społecznej (Weeks, Heimberg, i Rodebaugh, 2008; Weeks, Norton, i Heimberg, 2009).

Warto również dodać, że wyniki badań nad efektem Twarzy w Tłumie w innych zaburze-niach lękowych wskazują na to, że zarówno osoby cierpiące na zaburzenie paniczne jak i zaburzenie lękowe uogólnione mają wzmożo-ny efekt nadrzędności złości (zagrożenia) w sto-sunku do osób zdrowych (m in. Ashwin, Holas, Cahill, Kokoszka, Georgiou, i Fox, 2012).

Inne paradygmatyRezultaty nielicznych badań z użyciem emo-

cjonalnej wersji zadania wskazówek Posnera (Posner, 1980), wskazują na to, że osoby lękowe społecznie mają trudności w odwracaniu uwagi od bodźców zagrażających (Amir, Klumpp i Przeworski, 2003). W zadaniu tym pojawia się wpierw wskazówka emocjonalna albo neutralna, po której zniknięciu na ekranie po tej samej stro-nie (zgodna), albo przeciwnej (niezgodna) poja-wia się cel, na który osoba badana ma zareago-wać. Trudności w odwracaniu uwagi wnioskuje się na podstawie prób niezgodnych, w których konieczne jest odangażowanie uwagi, żeby ją następnie można było przenieś na cel.

Badacze chcąc bezpośrednio przetestować hipotezę trudności w odwracaniu uwagi od zagrożenia związaną z lękiem opracowali para-dygmat klasyfikacji liter w którym zadaniem osoby badanej jest jak najszybsza detekcja jednej z dwóch różnych liter pojawiających na lewo, prawo, w dół bądź do góry od prezentowanych wcześniej na środku ekranu bodźców o różnej walencji emocjonalnej (Fox, Lester, Russo, Bow-les, Pichler, i Dutton, 2001, Georgiou, Bleakley, Hayward, Russo, Dutton, i wsp., 2005). Fox i wsp. (2001), a następnie ten sam zespół bada-czy (Georgiou i wsp., 2005) znaleźli dowody potwierdzające trudności w odwracaniu uwagi od słów (Fox i wsp., 2001) i twarzy, przy SOA

(odstęp czasowy między wskazówką a celem) 600ms (Georgiou i wsp., 2005) u osób z wysoką cechą lęku. Holas (2006) zastosował to zadanie u pacjentów z fobią społeczną i grupą kontrolną z użyciem piktogramów twarzy i SOA 600 ms nie uzyskując potwierdzenia hipotezy trudności w odwracaniu uwagi od twarzy wyrażającej złość w stosunku do neutralnej w grupie klinicznej.

BADANIA OKULOGRAFICZNE W FOBII SPOŁECZNEJ

Tak jak opisano w poprzednich paragrafach standardowe badania behawioralne z użyciem pomiaru czasu reakcji mają szereg ograniczeń metodologicznych, w tym również w zakresie ich zewnętrznej i ekologicznej trafności. Powyż-sze metodologie dają jedynie migawkowy sta-tyczny wycinek procesów uwagi, nie pozwalając na pełną ocenę on-line wizualnej uwagi. Tych ograniczeń nie ma metodologia okulograficz-na, a szerzej eye-trackingowa, w której moż-liwa jest ocena dokładnego zachowania gałki ocznej osoby badanej bez konieczności udziela-nia przez niego jawnej odpowiedzi. Metodolo-gia ta pozwala zatem na bardziej bezpośrednią i naturalistyczną ocenę uwagi wizualnej jawnej, zarówno jej selektywności (której indeksem jest latencja ruchu gałki ocznej (sakada) do bodźca oraz czas fiksacji na nim); jak i ocenę odwraca-nia/ unikania utrzymywania uwagi na bodźcu (w tym tzw. dwell time – całkowity czas pozosta-wania wzrokiem na wyznaczonym rejonie zain-teresowania). Ponadto umożliwia ona badaczom ocenę uwagi w wybranym, zdeterminowanym wcześniej rejonie (np. oczy), co ma istotne prze-łożenie na badania w fobii społecznej w której postuluje się unikanie patrzenia w oczy drugiej osoby jako istotny mechanizm zaburzenia.

Ponieważ jest to stosunkowo nowa metodo-logia badawcza, istnieje dość niewielka liczba opublikowanych badań z jej użyciem w lęku społecznym, w dodatku ich wyniki są niejedno-znaczne.

-

-

-

-

-



Horley, Williams, Gonsalvez i Gordon (2003) monitorowali ruchy gałek ocznych osób fobicz-nych oraz dobranej grupy kontrolnej, patrzących przez 10 s bez żadnej instrukcji (tzw. swobodne patrzenie – free viewing) na pojedyncze zdjęcia twarzy wyrażających smutek, radość i obojęt-ność. Okazało się, że fobicy krócej patrzyli na region oczu, jednakże intensywniej przyglądali się niecharakterystycznym częściom twarzy, niż osoby zdrowe. Horely i wsp. (2004) powtórzy-li to badanie dodając twarze wyrażające złość. Ponownie zaobserwowali u fobików hiperska-nowanie twarzy z unikaniem patrzenia w oczy, zwłaszcza wobec twarzy wyrażających złość. Wyniki te sugerują zarówno nadmierną czujność, jak i przede wszystkim unikanie zagrożenia spo-łecznego – patrzenia w oczy (Horley Williams, Gonsalvez, i Gordon, 2004). Replikacja powyż-szych badań na większej grupie chorych (n=36) wykonana przez zespół Holas, Bielecki, Krejtz wykazała, iż pacjenci unikają patrzenia na twa-rze w stosunku do osób zdrowych, jednakże nie stwierdzono istotnej interakcji pomiędzy rodza-jem emocji, a grupą badanych, nie stwierdzono również unikania patrzenia w oczy przy uśred-nionych 10 s swobodnego patrzenia (Holas, Bie-lecki i Krejtz, w przygotowaniu).

Z powyższych badań nie sposób wyciągnąć wszakże wniosków o chronometrii (przebiegu czasowym) tendencyjności uwagowych, ponie-waż dane okulograficzne zostały w nich uśred-nione z całych 10 s obserwacji. Nie można inny-mi słowy wykluczyć, że pacjenci początkowo patrzyli na charakterystyczne obszary twarzy, w tym szczególnie oczy, aby potem dopiero odwrócić od nich uwagę. Moukheiber i wsp., (2010) zastosowali podobną metodologię (swo-bodne patrzenie na zdjęcia pojedynczej twarzy) do oceny awersji oczu przez osoby fobiczne i kontrolne oraz sprawdzali czy ma na to wpływ płeć osoby na zdjęciu (Moukheiber, Rautureau, Perez-Diaz, Soussignan, Dubal, Jouvent i Pelis-solo, 2010). Po za oceną liczby fiksacji i uśred-nionego czasu fiksacji na okolicach oczu podczas 10 s prezentacji twarzy, badacze sprawdzili czy

podczas pierwszych 300ms fiksacje mieściły się w tym prederminowanym obszarze (oczy), czy też po za nim. Wyniki wskazują na to, że fobicy generalnie mają mniej fiksacji i mniej utrzymują wzrok na oczach wszystkich 6 rodzajów emo-cjonalnych twarzy, niezależnie od płci twarzy na zdjęciu. Ponadto okazało się, iż poziom unika-nia patrzenia w oczy koreluje z nasileniem fobii społecznej mierzonej skalą Leibowitza (LSAS). Zaobserwowano wszakże, że pierwsze fiksacje (czasokres 0-300ms) zarówno w grupie zdro-wych, jak i chorych istotnie częściej dotyczyły oczu niż obszaru po za nimi. Wyniki badań wła-snych przyniosły podobne rezultaty w zakresie wczesnej nadczujności osób fobicznych wobec zagrożenia w pierwszych 300 ms swobodnego patrzenia. Okazało się bowiem, że u osób z zabu-rzeniem lęku społecznego stwierdzono więk-szą liczbę fiksacji na oczach twarzy o wyrazie mimicznym złości w porównaniu do grupy kon-trolnej (Holas, Bielecki i Krejtz, 2012). Wzięte całościowo, wyniki opisane powyżej sugerują wzorzec czujność-unikanie związane z lękiem społecznym. Interesujące wyniki uzyskali Weeks, Howell i Goldin (2013) w nowatorskim badaniu z użyciem video klipów. W ich badaniu okazało się, że osoby cierpiące na zaburzenie lęku społecznego wykazują globalne unikanie wzroku w odpowiedzi zarówno na pozytywne, jak i negatywne filmy video w porównaniu do osób zdrowych. Według tych badaczy unikanie wzroku można zatem uznać jako biomarker lęku społecznego (Weeks i wsp., 2013)

Inne badania okulograficzne nie potwierdziły jednak spostrzeżenia, iż osoby lękowe społecz-nie unikają patrzenia w oczy prezentowanych twarzy (Muhlberger, Wieser, i Pauli, 2007; Wie-ser, Pauli, i Mühlberger, 2009). W badaniu Wie-ser i wsp., (2009), w którym obok okulografii używano również innych psychofizjologicznych pomiarów (HR, SCR), kobiety lękowe społecz-nie dłużej, a nie krócej patrzyły w oczy oraz reagowały akceleracją uderzeń serca kiedy wzrok osoby w prezentowanej animacji był skierowany prosto na nich. Być może, różnice w wynikach

-

-

-

-

-

Paweł Holas40


mogą wynikać z tego, że w badaniach w których nie stwierdzono unikania oczu, oceny dokony-wano wobec twarzy neutralnych, a próba badana zwykle nie była kliniczna (osoby nisko-wysoko lękowe społecznie).

W opisanych do tej pory badaniach okulo-graficznych prezentowano jednoczasowo poje-dynczy bodziec (twarz), a instrukcja mówiła o swobodnym przyglądaniu jej się; metoda nie stwarzająca warunku przetargu pomiędzy kon-kurującymi o uwagę bodźcami, a zatem de facto nie rozstrzygająca o selektywności uwagi. Czy uwaga u osób lękowych jest selektywna w sto-sunku do materiału emocjonalnego/ lękogennego czy nie, można ocenić w zadaniach, w których jednoczasowo prezentowane są bodźce emocjo-nalne i neutralne, podobnie jak w zadaniu na lokalizację punktu.

Aby zatem ocenić selektywność uwagi i zre-plikować wyniki badań z pomiarem czasu reakcji w zadaniu na lokalizację punktu, Garner, Mogg i Bradley (2006) przeprowadzili badanie w któ-rym skupili się na początkowym ruchu gałek ocznych osób wysoko i nisko lękowych społecz-nie. Ich zadaniem było swobodne patrzenie na pary twarzy (uśmiechnięta vs neutralna, zła vs neutralna) w dwóch warunkach: podczas stresu społecznego (świadomość konieczności wygło-szenia mowy po wykonaniu zadania) i bez niego (Garner i wsp., 2006). W warunku ze stresem społecznym, osoby wysoko lękowe były szybsze z rozpoczęciem pierwszego ruchu gałki ocznej do twarzy emocjonalnych (wesoła i zła), jednak-że patrzyły na nie krócej niż osoby nisko lękowe społecznie. Według autorów badania świadczy to o tym, że osoby lękowe społecznie w warunku wzbudzenia lęku przed oceną, wykazują tenden-cyjności uwagi polegające na szybkim spojrze-niu na twarze wyrażające emocje (wzmożonej detekcji), a także szybkim odwróceniu od nich uwagi. Zasugerowali również, że tendencyjno-ści specyficzne dla zagrożenia mogą być obec-ne u pacjentów cierpiących na fobię społeczną. Gamble i Rapee (2010) zaadresowali te sugestie rekrutując grupę fobików i osób zdrowych, któ-

rych zadaniem było patrzenie przez okres 5 s na te same pary twarzy co w badaniu Garner i wsp. (2006), a także dodatkowo na pary: twarz i przedmiot gospodarstwa domowego. Badacze dzięki temu chcieli sprawdzić z pomocą meto-dologii eye-trackingowej czy osoby fobiczne unikają patrzenia na twarze kiedy mają możli-wość w zamian zwrócenia uwagi na przedmioty (patrz: Chen i wsp., 2002; Mansell i wsp., 1999). Wyniki pokazały, że tendencyjności uwagowe dotyczyły jedynie pary twarzy i występowały tylko w pierwszych 500 ms: pacjenci byli w tym okresie bardziej czujni wobec twarzy złych w porównaniu do osób zdrowych oraz wobec twarzy wesołych, chociaż w tym drugim zakre-sie nie było istotnych różnic między grupami. Te rezultaty wskazują według autorów na to, że fobia społeczna wiąże się jedynie z wczesną nadmierną czujnością wobec zagrożenia, ale nie z późniejszymi tendencyjnościami podtrzymy-wania (engagement) uwagi.

Do odmiennych wniosków doszedł zespół badaczy, który testował przy pomocy eye-trackera trafność hipotezy wczesna czujność – późne unikanie u osób lękowych społecznie (Wieser, Pauli, Weyers, Alpers i Mühlberger, 2009). Badacze prezentowali przez 3 s pary twarzy: emocjonalna (uśmiechnięta, zła) z neu-tralną, osobom nisko i wysoko obawiającym się negatywnej oceny społecznej (FNE) (Wieser i wsp, 2009). Wysoko obawiający się (HFNE) w porównaniu do nisko (LFNE) częściej patrzyli na twarze emocjonalne w pierwszej sekundzie pomiaru, by w kolejnej zacząć unikać patrzenia w ich stronę – wynik częściowo potwierdzający hipotezę czujność-unikanie w lęku. Okazało się również, że efekt ten był modulowany przez płeć twarzy, badani bowiem wykazywali preferencje w patrzeniu na zdjęcia uśmiechniętych kobie-cych twarzy.

Buckner i wsp., (2010) oceniali okulograficz-nie swobodne patrzenie przez 2 s. osób z niską (LTSA) i wysoką cechą lęku społecznego (HTSA) na obrazki składające się z twarzy (wstręt lub uśmiechnięta) otoczonej przez 3 obiekty (np.

-

-

-

-

-



dom) o dopasowanych do twarzy własnościach (emocja, wzbudzenie, lękogenność) (Buckner, Maner, i Schmidt, 2010). Okazało się, że osoby z podwyższoną cechą lęku społecznego wykazują relatywną trudność w odwróceniu uwagi od twa-rzy zagrażającej społecznie (wstręt), czego miarą był wolniejszy wskaźnik odwracania uwagi od twarzy wyrażających wstręt pomiędzy 1000ms a 2000ms prezentacji (dłuższy czas fiksacji na twarzy wyrażającej wstręt niż wesołej).

Inny zespół badaczy zadał sobie pytanie czy występuje różnica pomiędzy osobami wyso-ko (HSA) i nisko (LSA) lękowymi społecznie w zakresie jawnej (explicit) oceny (poziom przyjacielskości) tłumu twarzy o różnym pozio-mie zagrożenia (matryca 4x4 złożona z twarzy uśmiechniętych i zmiennej liczby twarzy wyraża-jących złość) (Lange, Heuer, Langner, Keijsers, Becker i Rinck, 2011). W szczególności badaczy interesowało sprawdzenie czy wzorzec ruchów gałek ocznych koresponduje w jakiś sposób z tą oceną. Okazało się, że HSA wykazują większą tendencję do skupiania się (większa liczba fik-sacji) na twarzach złych niż LSA, przy prezen-tacji tłumu twarzy przez 500ms. Natomiast przy dłuższych prezentacjach (2500ms) HSA szybciej uciekali wzrokiem z twarzy wyrażających złość niż LSA. Nie stwierdzono różnic w zakresie oceny (ratingu) tłumu pomiędzy grupami, ale w obu grupach proporcja patrzenia na twarze złe była najlepszym predyktorem tej oceny (Lange i wsp., 2011).

Przy pomocy eye-trackingu podjęto również badania dotyczące trafności teorii uwagowej kontroli (the attentional control theory), według której kluczowym czynnikiem powodującym lęk jest upośledzenie świadomej kontroli uwagi (Eysenck, Derakshan, Santos i Calvo, 2007). W tym celu posłużono się emocjonalnym zada-niem sakad z bodźcami o charakterze twarzy (uśmiechnięta, zła, lękliwa, smutna i neutralna) prezentowanymi osobom nisko (LSA) i wyso-ko (HSA) lękowym społecznie (Wieser, Pauli, i Mühlberger, 2009). Monitorowano ruchy gałek ocznych osób badanych, podczas gdy ich zada-

niem było wykonywanie pro- albo antysakad w odpowiedzi na pojawiającą się peryferyjnie twarz. Okazało się, że HSA robili więcej błęd-nych prosakad (tzn. niezgodnych z instrukcją aby wykonywać ruch w przeciwną stronę czyli antysakadę) w kierunku wszystkich rodzajów twarzy, czyli mieli generalne trudności z hamo-waniem odruchowego patrzenia na twarze w porównaniu do LSA. Autorzy wyniki te zinter-pretowali jako potwierdzenie upośledzenia kon-troli uwagowej w lęku społecznym, dotyczące wszakże wszystkich wyrazów mimicznych, a nie tylko tych związanych z zagrożeniem (Wieser i wsp., 2009). Te rezultaty wspierają pogląd, iż lęk, w tym wypadku o charakterze społecznym, może być związany z trudnościami w kontroli uwagowej (Eysenck i wsp., 2007). Wyniki badań własnych nad tym zagadnieniem z użyciem eye-trackingu u 23 pacjentów z fobią społeczną oraz 22 zdrowymi osobami kontrolnymi wykonujący-mi zadanie emocjonalnych antysakad z 4 rodza-jami twarzy (zła, smutna, wesoła oraz neutral-na) przyniosły nieco odmienne rezultaty (Holas, Wichrowski, Bielecki i Krejtz, 2013). Stwier-dzono dłuższe latencje prawidłowych antysakad w porównaniu do prawidłowych proskad, a także większą liczbę błędnych prosakad przy instrukcji patrzenia w przeciwną stronę, ale efekty były niezależnie od rodzaju emocji i grupy badanej. Okazało się zatem, że nie tylko osoby cierpiące na zaburzenie lęku społecznego, lecz także osoby kontrolne wykazywały w tym badaniu upośle-dzenie kontroli uwagowej (Holas i wsp., 2013).

W ostatnich latach opublikowano dwie prace z użyciem okulografii w lęku społecznym w któ-rych wykazano znaczenie tendencyjności uwagi w kierunku bodźców pozytywnych. Chen, Clark, MacLeod, and Guastella (2012) uzyskali wyniki wskazujące na to, że osoby lękowe wykazywały większą trudność z odwracaniem uwagi od bodź-ców pozytywnych niż osoby zdrowe, nie stwier-dzili natomiast nadczujności uwagi na bodźce emocjonalne. Schofield, Inhoff i Coles (2013) wykazali natomiast, że fobicy społeczni podob-nie przetwarzają bodźce emocjonalne i neutralne

-

-

-

-

-

Paweł Holas42


w przeciwieństwie do osób zdrowych, które pre-ferencyjnie kierowały uwagę na twarze wyraża-jące radość i łatwiej odwracały uwagę od twarzy zagrażających przy prezentacji bodźca powyżej 1000ms. Według badaczy, rezultaty te sugerują, że “tendencyjność’ uwagi w fobii społecznej, może być w istocie związana z relatywnym bra-kiem tendencyjności u osób zdrowych (Schofield i wsp., 2013).

UWAGI METODOLOGICZNE, KIERUNKI PRZYSZŁYCH BADAŃ

OKULOGRAFICZNYCH

Pomimo entuzjazmu badaczy w stosunku do stosowania badań okulograficznych jako bardziej rzetelnych niż tradycyjne zadania z pomiarem czasu reakcji do oceny tendencyjności uwagi, warto wskazać na parę ograniczeń tej metody. Fiksacje i uwaga wizualna nie zawsze są ide-alnie skorelowane, chociaż przy swobodnym patrzeniu, ruchy gałek ocznych zwykle dokład-nie podążają za i są nawigowane przez zmiany w uwadze niejawnej (Kowler, 1995). Ponieważ zmiany w uwadze niejawnej (covert attention) mogą pojawić się wcześniej, a nawet niezależnie od sakadowych ruchów gałek ocznych (Stelmach, Campsall i Herdman, 1997), niektórzy badacze postulują, aby używać równolegle dodatkowe pomiary manualnych czasów reakcji, szczegól-nie w badaniach późnych stadiów przetwarzania informacji (Stevens, Rist i Gerlach, 2011).

W podsumowaniu, metodologia eye-trackingowa stanowi obiecującą alternatywę w stosunku do standardowych, behawioralnych metod badań nad tendencyjnościami uwagi w lęku i fobii społecznej. Do tej pory opubliko-wano stosunkowo niewiele badań z jej użyciem, a ich wyniki trudno ująć w spójną i jednoznacz-ną całość. W zależności od badania stwierdzano bowiem zarówno nadmierną czujność, jak i ten-dencję do unikania, a także trudność w odwraca-niu uwagi od materiału emocjonalnego i zagra-żającego społecznie. Raportowano również brak

tendencyjności propozytywnych stwierdzanych u osób zdrowych lub brak różnic jakichkolwiek różnic w zakresie uwagi na bodźce emocjonalne w stosunku do osób zdrowych. Dalsze badania z użyciem okulografii są potrzebne do dokład-niejszego opisu charakteru tendencyjności uwagi w lęku i fobii społecznej. Ze względu na rosną-cą popularność tej metodologii, można spodzie-wać się w najbliższych latach dalszego rozkwitu badań eye-trackingowych, łączonych z pomiara-mi psychofizjologicznymi, neurowizualizacyjny-mi i behawioralnymi, a także wykorzystujących rzeczywistość wirtualną.

PodziękowaniaArtykuł powstał dzięki środkom Minister-

stwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w grancie nr N N402 269036.

REFERENCJE

American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed., text rev.). American Psychiatric Association: Washington, DC.

Amir, N., Elias, J., Klumpp, H. i Przeworski, A. (2003). Attentional bias to threat in social phobia: Facilitated processing of threat or difficulty disengaging atten-tion from threat? Behaviour Research and Therapy, 41, 1325–1335.

Amir, N., McNally, R. J., Riemann, B. C., Burns, J., Lorenz, M. i Mullen, J. T. (1996). Suppression of the emotional Stroop effect by increased anxiety in patients with social phobia. Behaviour Research and Therapy, 34, 945–948.

Armstrong, T. i Olatunji, B. O. (2012). Eye tracking of attention in the affective disorders: A meta-analytic review and synthesis. Clinical Psychology Review, 32, 704–723.

Ashwin, C., Holas, P., Cahill, S., Kokoszka, A., Georgiou, G. A. i Fox, E. Enhanced anger superio-rity effect in generalized anxiety disorder and panic disorder Journal of Anxiety Disorders. 2012 Mar; 26(2): 329–36. Epub 2011 Nov 28.

-

-

-

-

-



Ashwin Ch., Holas P., Broadhurst S., Kokoszka A., Geo-rgiou G. i Fox E. (under review). Enhanced detection of threatening and friendly faces in social phobia. Cognition and Emotion.

Asmundson, C. J. G. i Stein, M. B. (1994). Selective pro-cessing of social threat in patients with generalized social phobia: Evaluation using a dot-probe para-digm. Journal of Anxiety Disorders, 8, 107–117.

Becker, E. S., Rinck, M., Margraf, J. i Roth, W. T. (2001). The emotional Stroop effect in anxiety disor-ders: General emotionality or disorder specificity? Journal of Anxiety Disorders, 15, 147–159.

Beck, A. T., Emery, G. i Greenberg, R. L. (1985). Anxie-ty disorders and phobias: A cognitive perspective. New York: Basic Books.

Bögels, S. M. i Mansell, W. (2004). Attention processes in the maintenance and treatment of social phobia: Hypervigilance, avoidance and self-focused atten-tion. Clinical Psychology Review, 24, 827−856.

Buckner, J.D., Maner, J.K. i Schmidt N.B. (2010). Dif-ficulty disengaging attention from social threat in social anxiety. Cogn Ther Res; 34: 99–105.

Chen, N.T., Clarke, P.J.F., MacLeod, C. i Guastella, A.J. (2012). Biased attentional processing of positive stimuli in social anxiety disorder: an eye movement study. Cognitive Behaviour Therapy, 41, 96–107.

Chen, Y. P., Ehlers, A., Clark, D. M. i Mansell, W. (2002). Patients with generalized social phobia direct their attention away from faces. Behaviour Research and Therapy, 40, 677–687.

Clark, D. M. i Wells, A. (1995). A cognitive model of social phobia. In R. G. Heimberg, M. R. Liebowitz, D. A. Hope i F.R. Schneier (Eds.), Social Phobia: Diagnosis, assessment, and treatment (pp. 69–93). New York 7 Guilford Press.

Eysenck, M. W. (1992). Anxiety: The cognitive perspec-tive. Hillsdale, NJ: Erlbaum.

Esteves, F. (1999). Attentional bias to emotional facial expressions. European Review of Applied Psycholo-gy, 49, 91–96.

Eysenck, M. W., Derakshan, N., Santos, R. i Calvo, M. G. (2007). Anxiety and cognitive performance: Atten-tional control theory. Emotion, 7, 336–353.

Fox, E., Lester, V., Russo, R., Bowles, R. J., Pichler, A. i Dutton, K. (2001). Facial expressions of emotion: are angry faces detected more efficiently? Cognition and Emotion, 14(1), 61–92.

Gamble A i Rapee R. The time-course of attention to emotional faces in social phobia. J Behav Ther Exp Psy 2010; 41: 39–44.

Garner, M., Mogg, K. i Bradley, B. P. (2006). Orienting and maintenance of gaze to facial expressions in social anxiety. Journal of Abnormal Psychology, 115, 760–770.

Georgiou, G. A., Bleakley, C., Hayward, J., Russo, R., Dutton, K., et al., 2005. Attentional disengage-ment from emotional faces. Visual Cognition, 12, 145–158.

Gilboa-Schechtman, E., Foa, E. B. i Amir, N. (1999). Attentional biases for facial expressions in social phobia: The face-in the-crowd paradigm. Cognition and Emotion, 13, 305–318.

Heinrichs, N. i Hofmann, S. G. (2001). Information pro-cessing in social phobia: a critical review. Clinical Psychology Review, 21(5), 751–770.

Hofmann, S. G. i Smits, J. A. J. (2008). Cognitive-be-havioral therapy for adult anxiety disorders: A meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. Journal of Clinical Psychiatry, 69, 621–632.

Holas, P. (2006). Przetwarzanie bodźców afektywnych u pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi (niepubli-kowana praca doktorska), Warszawski Uniwersytet Medyczny.

Holas, P., Bielecki, M. i Krejtz, I., Zastosowanie Eye-trackingu w badaniach nad fobią społeczną. I Polska Konferencja Eye-trackingowa, Lublin 30 XI 2012.

Holas, Bielecki i Krejtz (w przygotowaniu). Visual scan path of emotional faces in social phobia.

Holas, P., Wichrowski, A., Bielecki M., Krejtz, I. (2013).Testowanie hipotezy upośledzonej kontroli uwago-wej w fobii społecznej. Badanie eye-trackingowe z użyciem zadania emocjonalnych antysakad. II Pol-ska Konferencja Eyetrackingowa, Warszawa, 28–29 Listopad, Warszawa, Polska.

Hope, D. A., Rapee, R. M., Heimberg, R. G. i Dombeck, M. J. (1990). Representations of the self in social phobia: Vulnerability to social threat. Cognitive The-rapy and Research, 14, 177–189.

Horenstein, M. i Segui, J. (1997). Chronometrics of attentional processes in anxiety disorders. Psychopa-thology, 30, 25–35.

Horley, K., Williams, L. M., Gonsalvez, C. i Gordon, E. (2003). Social phobics do not see eye to eye: Avisual scanpath study of emotional expression processing. Journal of Anxiety Disorders, 17, 33–44.

-

-

-

-

-

Paweł Holas44


Horley K, Williams LM, Gonsalvez C i Gordon E. (2004). Face to face: visual scanpath evidence for abnormal processing of facial expressions in social phobia. Psychiatry Res; 127(1–2): 43–53.

Katzelnick, D. J., Kobak, K. A., DeLeire, T., Henk, H. J., Greist, J. H., Davidson, R. J. T., et al. (2001). Impact of generalized social anxiety disorder in managed care. American Journal of Psychiatry, 158, 1999–2007.

Kessler, R. C., Berglund, P., Demler, O., Jin, R., Merikan-gas, K. R. i Walters, E. E. (2005). Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey replication. Archi-ves of General Psychiatry, 62, 593–602.

Kessler, R. C., Chiu, W. T., Demler, O. i Walters, E. E. (2005). Prevalence, severity, comorbidity, and 12-month DSM-IV disorders in the National Comor-bidity Survey Replication. Archives of General Psy-chiatry, 62, 617−627.

Klumpp, H. i Amir, N. (2010). Preliminary study of attention training to threat and neutral faces on anxious reactivity to a social stressor in social anxie-ty. Cognitive Therapy and Research, 14, 177–189.

Kowler, E. (1995). Eye movements. In S. M. Kosslyn, & D. N. Osheron (Eds.), Visual cognition. Cambridge (MA): MIT.

Lange, W.-G., Heuer, K., Langner, O., Keijsers, P. J., Becker, E. S. i Rinck, M. (2011). Face value: Eye movements and the evaluation of facial crowds in social anxiety. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, l 42(3), 355–363.

Lundh, L. G. i O¨ st, L. G. (1996). Stroop interference, self-focus and perfectionism in social phobics. Per-sonality and Individual Differences, 20, 725–731.

Maidenberg, E., Chen, E., Craske, M., Bohn, P. i Bytrit-sky, A. (1996). Specificity of attentional bias in panic disorder and social phobia. Journal of Anxiety Disor-ders, 10, 529–541.

Mansell, W., Clark, D. M., Ehlers, A. i Chen, Y. (1999). Social anxiety and attention away from emotional faces. Cognition and Emotion, 13, 673–690.

Mathews, A. i MacLeod, C. (1985). Selective processing of threat cues in anxiety states. Behaviour Research and Therapy, 23, 563–569.

Mattia, J. L., Heimberg, R. G. i Hope, D. A. (1993). The revised Stroop colour-naming task in social phobics. Behaviour Research and Therapy, 31, 305–313.

Mogg, K. i Bradley, B. P. (1998). A cognitive-motiva-tional analysis of anxiety. Behaviour Research and Therapy, 36, 809–848.

Mogg, K. i Bradley, B. P. (2002). Selective orienting of attention to masked threat faces in social anxiety. Behaviour Research and Therapy, 40, 1403–1414.

Mogg, K., Bradley, B. P., de Bono, J. i Painter, M. (1997). Time course of attentional bias for threat information in nonclinical anxiety. Behaviour Rese-arch and Therapy, 35, 297–303.

Mogg, K., Philippot, P. i Bradley, B.P. (2004). Selective attention to angry faces in clinical social phobia. Journal of Abnormal Psychology, 113, 160–165.

Moukheiber, A., Rautureau, G., Perez-Diaz, F., Sous-signan, R., Dubal, S., Jouvent, R. i Pelissolo, A. (2010). Gaze avoidance in social phobia: objective measure and correlates. Behaviour Research and Therapy 48 (2), 147–151.

Posner, M. I. (1980). Orienting of attention. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 32, 3–25.

Muhlberger, A., Wieser, M. i Pauli, P. (2007). Visual attention during virtual social situations depends on social anxiety. Cyberpsychology and Behavior, 11(4), 425–430.

Musa, C., Lepine, J., Clark, D. M., Mansell, W. i Ehlers, A. (2003). Selective attention in social phobia: The effect of a concurrent depressive disorder. Behaviour Research and Therapy, 41, 1043–1054.

Norton, P. J. i Price, E. C. (2007). A meta-analytic review of adult cognitive-behavioral treatment outcome across the anxiety disorders. Journal of Nervous and Mental Disease, 195, 521–531.

Pishyar, R., Harris, L. M. i Menzies, R. G. (2004). Atten-tional bias for words and faces in social anxiety. Anxiety, Stress, and Coping, 17, 23–36.

Rapee, R. M. i Heimberg, R. G. (1997). A cognitive-be-havioral model of anxiety in social phobia. Behavio-ur Research and Therapy, 35, 741–756.

Ruiter, C. i Brosschott, J. F. (1994). The emotional Stro-op interference effect in anxiety: Attentional bias or cognitive avoidance? Behaviour Research and Therapy, 32, 315–319.

Schneier, F.R. (2006). Clinical practice. Social anxiety disorder. N Engl J Med.; 355: 1029–36.

Schofield, C.A., Inhoff, A.W. i Coles, M.E. (2013). Time-course of attention biases in social phobia. Journal of Anxiety Disorders, 27, 661–669.

-

-

-

-

-



Stelmach, B., Campsall, J. M. i Herdman, C. M. (1997). Attentional and ocular movements. Journal of Expe-rimental Psychology: Human Perception and Per-formance, 23(3), 823–844.

Stevens, S., Rist, F. i Gerlach, A., L. (2011). Eye move-ment assessment in individuals with social pho-bia: Differential usefulness for varying presentation times?: J Behav Ther Exp Psychiatry, vol. 42, no. 2, pp. 219–224.

Stroop, J. R. (1935). Studies of interference in serial ver-bal reactions. Journal of Experimental Psychology, 18, 643–662.

Vassilopoulos, S. Ph. (2005). Social anxiety and the vigilance-avoidance pattern of attentional proces-sing. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 33, 13–24.

Weeks, J. W., Heimberg, R. G. i Rodebaugh, T. L. (2008). The Fear of Positive Evaluation Scale: asses-sing a proposed cognitive component of social anxie-ty. Journal of Anxiety Disorders, 22(1), 44–55.

Weeks, J. W., Howell, A. N., i Goldin, P. R. (2013). Gaze avoidance in social anxiety disorder. Depression and Anxiety, 30(8), 749–756.

Weeks, J. W., Norton, P. J. i Heimberg, R. G. (2009). Exploring the latent structure of two cognitive com-ponents of social anxiety: taxometric analyses of fears of negative and positive evaluation. Depression and Anxiety, 26(2), 40–48.

Wieser, M. J., Pauli, P. i Mühlberger, A. (2009). Probing the attentional control theory in social anxiety: An emotional saccade task. Cognitive, Affective & Beha-vioral Neuroscience, 9, 314–322.

Wieser, M.J., Pauli, P., Weyers, P., Alpers, G.,W. i Mühl-berger A. (2009). Fear of negative evaluation and the hypervigilance-avoidance hypothesis: an eye-tracking study. J Neural Transm. 116(6): 717–23.

Williams, J. M. G., Watts, F. N., MacLeod, C. i Mat-thews, A. (1988). Cognitive psychology and emotio-nal disorders. Chichester, England: Wiley.

Winton, E., Clark, D. M. i Edelmann, R. J. (1995). Social anxiety, fear of negative evaluation and the detection of negative emotion in others. Behaviour Research and Therapy, 33, 193–196.

Paweł HolasPsychology Department

Warsaw University, Poland

ATTENTIONAL BIASES IN SOCIAL ANXIETY DISORDER. APPLICATIONS AND RESULTS OF EYE-TRACKING STUDIES

ABSTRACT

Social phobia is one of the most prevalent anxiety disorder. Cognitive models of this disorder share the same assumption that attentional biases are crucial factors in the etiology and maintenance of it. Over the last three decades a number of studies employing emotional versions of standard behavioral tasks have been applied to study attentional biases in socially anxious individuals. Among them the most frequently used were: Stroop test, dot-probe and visual search tasks. Their results generally confirmed occurrence of attentional biases in social anxiety, however they were not unequivocal and fully conclusive because of methodological limitations. Eye-tracking is a new methodology which is free from some of those limitations because it allows for more direct and naturalistic evaluation of overt visual attention. The present paper describes briefly the results of research on attentional biases in social anxiety and social phobia, with a main emphasis on eye-tracking studies.

Keywords: social phobia, social anxiety, attentional biases, eye-tracking

-

-

-

-

-

Documents

Artykuł (PDF, 471.78 kB)