Embed Size (px)
Citation preview
1 | Trang Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS)
www.scis.hcmussh.edu.vn
SCIS Commentary là chuyên mục cung cấp các bài phân tích và bình luận sự kiện quan hệ quốc tế đương đại. Quan điểm trong các bài viết hoàn toàn là của riêng tác giả và không đại diện cho quan điểm chính thức của Trung tâm Nghiên cứu quốc tế (SCIS), Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Tp.HCM. Mọi hình thức sao chép đối với các bài bình luận này đều phải có sự cho phép của Trung tâm SCIS cũng như xác nhận từ tác giả. Những phản hồi cho bài bình luận xin vui lòng gửi thư về địa chỉ của Ban biên tập chuyên mục: [email protected].
Nguồn: CNN Philippines
ASEAN VÀ CHIẾN LƯỢC ẤN ĐỘ - THÁI BÌNH DƯƠNG
MỞ VÀ TỰ DO (FOIP)
Phần 2
2 | Trang Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS)
www.scis.hcmussh.edu.vn
Phản ứng của ASEAN trước “chiến lược Ấn
Độ - Thái Bình Dương Mở và Tự Do”
ASEAN trở thành vị trí quan trọng trong
bản đồ chiến lược của cả bốn quốc gia –
Mỹ, Nhật, Ấn Độ và Úc, do đó tổ chức này
đối mặt với một áp lực phải tự định vị
chính mình trước các kế hoạch của các
cường quốc. Một số nhà phân tích cho
rằng lí do ASEAN thực sự cần quan tâm
đến điều này vì đối với các cường quốc
trên thì việc công nhận tầm quan trọng
của thể chế này là bước đi quan trọng để
có thể tham gia sâu hơn vào khu vực và
ngược lại ASEAN cũng khẳng định được vị
trí của mình trong chiến lược của các
nước lớn.
Trong khoảng thời gian khá ngắn từ khi
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu
về FOIP vào cuối năm 2017, các nhà lãnh
đạo của các nước kể trên lần lượt nhắc lại
rất nhiều lần trong các phát biểu về vai trò
quan trọng của ASEAN. Vào tháng 3, 2018,
trước Diễn đàn ASEAN – Úc tổ chức tại Úc,
Thủ tướng Úc Julie Bishop đã khẳng định
vị trí của ASEAN như là trái tim của khu
vực Ấn Độ - Thái Bình Dương và tầm quan
trọng của tổ chức này trong chính sách đối
ngoại Úc. Sau hội nghị, vai trò trung tâm
của ASEAN trong sự phát triển kiến trúc
khu vực dựa trên luật lệ lần nữa được ghi
nhận trong “Tuyên bố Sydney: Tuyên bố
chung của ASEAN và Úc về Hội nghị
Thượng đỉnh đặc biệt”.
Đối với Ấn Độ, thủ tướng Ấn Độ Modi
trong phát biểu tại Đối thoại Shangri-La,
hội nghị thường niên về an ninh khu vực
Châu Á vào tháng 6 năm 2018 đã đề cập
đến ASEAN như là trung tâm của khu vực
Ấn Độ - Thái Bình Dương. Bộ trưởng Bộ
Ngoại giao Nhật Bản Tara Kono cũng
khẳng định ASEAN là trái tim của chiến
lược FOIP Nhật Bản trong một cuộc phỏng
vấn vào tháng 7 năm 2018.
Tuy nhiên, các phát biểu về vai trò nổi bật
của ASEAN từ lãnh đạo các cường quốc
trên chỉ mang tính ngoại giao bước đầu vì
một kế hoạch hành động chi tiết vẫn chưa
được công bố rõ ràng ngoại trừ cam kết
113.5 triệu USD của Mỹ. Điều này có thể lí
giải về sự do dự của ASEAN trước FOIP.
Trong cuộc họp giữa các Bộ trưởng Bộ
Ngoại giao 10 nước thành viên ASEAN tại
Singapore vào tháng 8, 2018 vừa qua,
ASEAN đã có những thảo luận và phát
biểu chính thức về FOIP. Theo đó, ASEAN
không muốn trở thành “người bị kẹt ở thế
giữa” trong chiến lược FOIP – chiến lược
có chứa đựng các yếu tố kiềm chế Trung
Quốc ở khu vực. Lịch sử từng mắc kẹt
trong sự tranh giành ảnh hưởng giữa các
cường quốc trên thế giới khiến ASEAN
thận trọng đối với bất kì chiến lược nào có
tính chất đối đầu với Trung Quốc hiện nay.
Về mặt ngôn ngữ, “chiến lược Ấn Độ -
Thái Bình Dương Mở và Tự Do” rõ ràng
gây quan ngại khi từ “châu Á – Thái Bình
Dương” được thay thế bằng “Ấn Độ - Thái
Bình Dương”, một cách ngầm hiểu sự loại
trừ Trung Quốc về mặt địa lí. Thuật ngữ
này là điểm khác của chính quyền Trump
so với các chính sách của Mỹ ở khu vực
châu Á – Thái Bình Dương trước đây. Mỹ
3 | Trang Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS)
www.scis.hcmussh.edu.vn
ủng hộ vai trò quan trọng của Ấn Độ như
là kiến trúc sư chính đối đầu với Trung
Quốc tại khu vực. Không giống các chính
sách của Tổng thống Obama có phần nhẹ
giọng ở khu vực này, chính quyền Trump
và chính sách FOIP của Mỹ thể hiện các
yếu tố chống Trung Quốc mặc dù chưa có
tuyên bố thẳng thắn và công khai các biện
pháp cụ thể. Chẳng hạn như, việc khuyến
khích trật tự hàng hải tự do và mở ở khu
vực Ấn Độ - Thái Bình Dương hàm ý nhắc
nhở về các hành động gây hấn của Trung
Quốc ở Biển Đông. Hay việc kêu gọi cơ sở
hạ tầng và logistics mở là một thách thức
đối với sáng kiến Vành đai và Con đường
(BRI) của Trung Quốc. Hay sự nhấn mạnh
vào thương mại và đầu tư mở làm liên
tưởng đến căng thẳng cuộc chiến thương
mại Mỹ - Trung gần đây. Mặt khác, với
tham vọng mở rộng ảnh hưởng của chiến
lược FOIP đến châu Phi và ủng hộ châu Phi
trở thành “chủ thể toàn cầu chính” hàm ý
bao vây sự gia tăng ảnh hưởng của Trung
Quốc ở khu vực này. Sự vận động trong
mối quan hệ của các cường quốc đã tạo
cho ASEAN cơ hội lựa chọn cho mình
nhưng đồng thời đây cũng không phải lựa
chọn dễ dàng gì cho các nhà lãnh đạo
ASEAN.
Rõ ràng là với cơ chế hoạt động hiện tại,
ASEAN khó có thể sẵn sàng đưa ra quyết
định và ASEAN đang do dự về việc có nên
chủ động đưa ra các phản ứng trước chiến
lược FOIP. Các thành viên ASEAN tiếp tục
quan sát xem các cường quốc có cam kết
lâu dài đối với khu vực. Ý tưởng là mỏ
neo, là trung tâm, vị trí quan trọng trong
chiến lược mặc dù rất hấp dẫn với ASEAN,
thế nhưng lựa chọn tham gia vào chiến
lược này cũng đồng nghĩa ASEAN có khả
năng tham gia vào cuộc đối đầu ngày một
gia tăng giữa các cường quốc. Lựa chọn
này sẽ làm xói mòn kiến trúc nội khối
ASEAN cũng như gây chia rẽ nội bộ
ASEAN. Và trong tuyên bố chung gần đây
sau cuộc họp AMM lần thứ 51 tại
Singapore, ASEAN ghi nhận sẽ xem xét cẩn
thận các sáng kiến mới từ các đối tác
ngoại khối. ASEAN cũng tuyên bố chính
thức rằng sẽ thảo luận sâu hơn về kế
hoạch hợp tác khu vực Ấn Độ - Thái Bình
Dương.
Với sự đa dạng vốn có của tở chức, các
quốc gia thành viên ASEAN có phản ứng
khác nhau về vai trò của họ và của tổ chức
nói chung trước chiến lược FOIP. Bởi lẽ dù
có chia sẻ cách tiếp cận về khu vực, bốn
nước Mỹ, Nhật, Ấn Độ và Úc vẫn có những
nguyên tắc riêng của họ.
Indonesia là quốc gia chủ động nhất trong
ASEAN trước sáng kiến này khi Tổng thống
Indonesia Joko Widodo cũng đưa ra tầm
nhìn cho hợp tác Ấn Độ - Thái Bình Dương
tương tự như các đối tác ngoại khối. Thế
nhưng, kế hoạch Ấn Độ - Thái Bình Dương
của Indonesia đề xuất cố gắng đảm bảo
rằng tính trung tâm và sự độc lập của
ASEAN được duy trì trong bất kì chiến
lược lớn nào ở cấp độ toàn cầu. Và để cụ
thể hóa tầm nhìn chiến lược của mình,
Indonesia và Ấn Độ đã hình thành quan hệ
đối tác chiến lược toàn diện, đặc biệt
trong lĩnh vực hợp tác hàng hải vào tháng
5 vừa qua. Sau đó, Indonesia thông báo
chính thức về hợp tác phát triển chiến
4 | Trang Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS)
www.scis.hcmussh.edu.vn
lược Ấn Độ - Thái Bình Dương chung với
Nhật Bản trong chuyến thăm của Bộ
trưởng Ngoại giao Nhật Bản Tara Knono
đến Jakarta vào tháng 6, 2018. Các bước
đi này của Indonesia được xem là nỗ lực
đầy tham vọng của quốc gia này nhằm
khẳng định vị trí dẫn đầu trong ASEAN và
mong muốn được nhìn nhận như là cường
quốc đang lên ở khu vực. Trong khi đó,
Singapore rất thận trọng trước chiến lược
FOIP. Trong phát biểu Fullerton về triển
vọng của ASEAN 2018, của Bộ trưởng
Ngoại giao Singapore, tiến sĩ Vivian
Balakrishnan đã đưa ra các mối quan ngại
về khả năng triển vọng của chính sách
FOIP với vị trí của Đông Nam Á trong tính
toán của các cường quốc. Balakrishnan
khẳng định là Singapore là một quốc gia
nhỏ và mong muốn một hệ thống đa
phương tôn trọng luật pháp. Đồng thời
với vị trí chủ tịch ASEAN năm 2018 cùng
với chủ đề “Tự cường và Sáng tạo”,
Singapore tin rằng các quốc gia thành viên
phải cẩn trọng để tránh đưa ra quyết định
sai lầm hoặc quyết định bị chi phối đưa ra
quyết định. Mặt khác, Malaysia trong một
bước đi khá chủ động đã cùng kí kết với
Nhật Bản bản ghi nhớ về hợp tác quốc
phòng hồi tháng 9 vừa qua. Bước đi được
xem như là sự đồng tình của Malaysia
tham gia vào kế hoạch Ấn Độ - Thái Bình
Dương do Nhật Bản đề xuất.
Tuy nhiên, Thái Lan, Việt Nam và các quốc
gia trong khu vực vẫn chưa có tuyên bố
chính thức và rõ ràng đối với chiến lược
FOIP. Nhìn chung các quốc gia đều “chờ
đợi và xem xét” các bước đi tiếp theo của
chính sách FOIP để tránh rơi vào tình
huống khó xử khi có thể bị cho là công
khai chống lại các cường quốc khác như
Trung Quốc và Nga cũng như bảo toàn sự
thống nhất cho ASEAN.
Trong giai đoạn hình thành của chiến lược
FOIP, ASEAN thận trọng xem xét các thành
tố quan trọng của FOIP cũng như ngụ ý
sách lược và kế hoạch cụ thể của cả bốn
nước Mỹ, Nhật, Ấn Độ và Úc. Với mối lo về
khả năng “rơi vào bẫy” tranh giành ảnh
hưởng của các cường quốc cũng như khả
năng có thể bị gạt ra bên lề (nếu do dự),
ASEAN gặp thách thức trong các quyết
định và tính đoàn kết của mình để có thể
đưa ra thông điệp mạnh mẽ trước các
cường quốc ngoại khối.
5 | Trang Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS)
www.scis.hcmussh.edu.vn
ThS. Hoàng Cẩm Thanh hiện là Giảng viên chuyên ngành Chính trị Quốc tế, đang công tác tại Khoa
Quan hệ Quốc tế, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí
Minh.
