ASYA YUumlZYILINDA EJDER amp HİLAcircL

TUumlRKİYE-CcedilİN EKONOMİK İLİŞKİLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ İCcedilİN BİR YOL HARİTASI İstanbul | Aralık 2016

Yasal Uyarı Bu ccedilalışmadan yapılacak alıntılarda (iktibaslarda) 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35rsquoinci maddesinde oumlngoumlruumllen şartlara uyulmalıdır Raporda yer alan bilgiler Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi iccedilin Sabancı Uumlniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi Uzmanı Dr Altay Atlı tarafından guumlvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan elde edilmiştir Bununla beraber bu ccedilalışmada kullanılan kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu yayındaki bilgilerin kullanılması sonucunda DEİK uumlyelerinin ve kamuoyunun uğrayabilecekleri doğrudan veveya dolaylı zararlardan kacircr yoksunluğundan manevi zararlardan ve uumlccediluumlncuuml kişilerin uğrayabileceği zararlardan dolayı DEİK hiccedilbir şekilde sorumlu tutulamaz

copy Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu | Aralık 2016 DEİK Hakkında Tuumlrk oumlzel sektoumlruumlnuumln dış ticaret uluslararası yatırımlar hizmetler muumlteahhitlik ve lojistik başta olmak uumlzere dış ekonomik ilişkilerini yuumlruumltme bu bağlamda yurt iccedili ve dışı yatırım imkacircnlarını araştırma Tuumlrkiyersquonin ihracatını artırmaya katkı sağlama ve benzeri iş geliştirme ccedilalışmalarını koordine etmekle goumlrevlidir Bu amaccedilla 1986 yılında kurulan DEİK 11 Eyluumll 2014rsquode ccedilıkarılan 6552 sayılı kanunla yeni bir yapıya kavuşmuş daha da guumlccedillendirilerek ldquoTuumlrk oumlzel sektoumlruumlnuumln dış ekonomik ilişkilerini yuumlruumltmerdquo goumlrevini tamamıyla uumlstlenmiştir Temmuz 2016 tarihi itibarıyla DEİKrsquoin 103 kurucu kuruluşu 127rsquosı uumllke bazlı toplam 134 İş Konseyi ve bu İş Konseylerini oluşturan 1000rsquonin uumlzerinde uumlye firması mevcuttur Bu ccedilalışma ile ilgili olanolmayan her tuumlrluuml resmi yazışma iccedilin adres aşağıdaki gibidir Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) River Plaza Buumlyuumlkdere Caddesi Bahar Sokak No 13 Kat 10 Levent 34394 İstanbul Telefon (90) (212) 339 50 00 Faks (90) (212) 270 30 92 E-posta infodeikorgtr wwwdeikorgtr | twittercomdeikiletisim Dr Altay Atlı Sabancı Uumlniversitesi buumlnyesindeki İstanbul Politikalar Merkezirsquonin (İPM) Asya Ccedilalışmaları Programırsquonda uzman olarak goumlrev yapmakta ve Boğaziccedili Uumlniversitesi ile Koccedil Uumlniversitesirsquonde uluslararası ekonomi politik Asya ekonomileri ve Asya-Pasifikrsquote uluslararası ilişkileri konularında ders vermektedir Dr Atlı İstanbul Alman Lisesirsquonden mezun olduktan sonra Boğaziccedili Uumlniversitesi İktisat Boumlluumlmuumlrsquonden lisans derecesini almış yuumlksek lisansını Avustralyarsquoda Deakin Universitesirsquonde Uluslararası İşletme alanında doktorasını ise Boğaziccedili Uumlniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Boumlluumlmuumlrsquonde tamamlamıştır Tuumlrkiyersquonin Asya uumllkeleri ile ilişkileri ve Tuumlrk dış politikasının ekonomik boyutları da Dr Atlırsquonın araştırma alanları arasında yer almaktadır Torino World Affairs Institute Stiftung Mercator German Marshall Fund ve Australian National University tarafından 2012 yılında duumlzenlenen programda ldquoGlobal Emerging Voices Fellowrdquo olarak seccedililen Atlı 2014-2015 doumlneminde Global İlişkiler Forumu (GİF) tarafından ldquoYoung Academics Fellowrdquo olarak kabul edilmiş ve sonrasında Şanghay Uumlniversitesi Kuumlresel Ccedilalışmalar Merkezirsquonde misafir araştırmacı olarak bulunmuştur Bir doumlnem DEİK araştırma koordinatoumlruuml olarak da goumlrev yapmış olan Dr Atlı oumlzel sektoumlre kuumlresel ekonomi uluslararası ticaret ve Asya ekonomileri konularında danışmanlık hizmetleri vermekte ve Hong Kong koumlkenli guumlncel haber-yorum sitesi Asia Timesrsquoda koumlşe yazarlığı yapmaktadır

Yasal Uyarı Bu ccedilalışmadan yapılacak alıntılarda (iktibaslarda) 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35rsquoinci maddesinde oumlngoumlruumllen şartlara uyulmalıdır Raporda yer alan bilgiler Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi iccedilin Sabancı Uumlniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi Uzmanı Dr Altay Atlı tarafından guumlvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan elde edilmiştir Bununla beraber bu ccedilalışmada kullanılan kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu yayındaki bilgilerin kullanılması sonucunda DEİK uumlyelerinin ve kamuoyunun uğrayabilecekleri doğrudan veveya dolaylı zararlardan kacircr yoksunluğundan manevi zararlardan ve uumlccediluumlncuuml kişilerin uğrayabileceği zararlardan dolayı DEİK hiccedilbir şekilde sorumlu tutulamaz

copy Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu | Aralık 2016 DEİK Hakkında Tuumlrk oumlzel sektoumlruumlnuumln dış ticaret uluslararası yatırımlar hizmetler muumlteahhitlik ve lojistik başta olmak uumlzere dış ekonomik ilişkilerini yuumlruumltme bu bağlamda yurt iccedili ve dışı yatırım imkacircnlarını araştırma Tuumlrkiyersquonin ihracatını artırmaya katkı sağlama ve benzeri iş geliştirme ccedilalışmalarını koordine etmekle goumlrevlidir Bu amaccedilla 1986 yılında kurulan DEİK 11 Eyluumll 2014rsquode ccedilıkarılan 6552 sayılı kanunla yeni bir yapıya kavuşmuş daha da guumlccedillendirilerek ldquoTuumlrk oumlzel sektoumlruumlnuumln dış ekonomik ilişkilerini yuumlruumltmerdquo goumlrevini tamamıyla uumlstlenmiştir Temmuz 2016 tarihi itibarıyla DEİKrsquoin 103 kurucu kuruluşu 127rsquosı uumllke bazlı toplam 134 İş Konseyi ve bu İş Konseylerini oluşturan 1000rsquonin uumlzerinde uumlye firması mevcuttur Bu ccedilalışma ile ilgili olanolmayan her tuumlrluuml resmi yazışma iccedilin adres aşağıdaki gibidir Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) River Plaza Buumlyuumlkdere Caddesi Bahar Sokak No 13 Kat 10 Levent 34394 İstanbul Telefon (90) (212) 339 50 00 Faks (90) (212) 270 30 92 E-posta infodeikorgtr wwwdeikorgtr | twittercomdeikiletisim Dr Altay Atlı Sabancı Uumlniversitesi buumlnyesindeki İstanbul Politikalar Merkezirsquonin (İPM) Asya Ccedilalışmaları Programırsquonda uzman olarak goumlrev yapmakta ve Boğaziccedili Uumlniversitesi ile Koccedil Uumlniversitesirsquonde uluslararası ekonomi politik Asya ekonomileri ve Asya-Pasifikrsquote uluslararası ilişkileri konularında ders vermektedir Dr Atlı İstanbul Alman Lisesirsquonden mezun olduktan sonra Boğaziccedili Uumlniversitesi İktisat Boumlluumlmuumlrsquonden lisans derecesini almış yuumlksek lisansını Avustralyarsquoda Deakin Universitesirsquonde Uluslararası İşletme alanında doktorasını ise Boğaziccedili Uumlniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Boumlluumlmuumlrsquonde tamamlamıştır Tuumlrkiyersquonin Asya uumllkeleri ile ilişkileri ve Tuumlrk dış politikasının ekonomik boyutları da Dr Atlırsquonın araştırma alanları arasında yer almaktadır Torino World Affairs Institute Stiftung Mercator German Marshall Fund ve Australian National University tarafından 2012 yılında duumlzenlenen programda ldquoGlobal Emerging Voices Fellowrdquo olarak seccedililen Atlı 2014-2015 doumlneminde Global İlişkiler Forumu (GİF) tarafından ldquoYoung Academics Fellowrdquo olarak kabul edilmiş ve sonrasında Şanghay Uumlniversitesi Kuumlresel Ccedilalışmalar Merkezirsquonde misafir araştırmacı olarak bulunmuştur Bir doumlnem DEİK araştırma koordinatoumlruuml olarak da goumlrev yapmış olan Dr Atlı oumlzel sektoumlre kuumlresel ekonomi uluslararası ticaret ve Asya ekonomileri konularında danışmanlık hizmetleri vermekte ve Hong Kong koumlkenli guumlncel haber-yorum sitesi Asia Timesrsquoda koumlşe yazarlığı yapmaktadır

İccedilindekiler

Boumlluumlm 1

Youmlnetici Oumlzeti 1

Boumlluumlm 2

Giriş 7

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı 9

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı 28

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları 33

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları 39

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti 42

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar 44

Boumlluumlm 9

Sonuccedil 47

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

1

Boumlluumlm 1

Youmlnetici Oumlzeti

Mevcut Tuumlrkiye-Ccedilin Halk Cumhuriyeti ticari ve ekonomik ilişkilerinde

Tuumlrkiye accedilısından dengesiz bir durum soumlz konusudur Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe ihraccedil

ettiği her bir dolarlık mal karşılığı bu uumllkeden on doların uumlzerinde mal ithal

etmektedir İki uumllke arasındaki mevcut ticaret accedilığı her geccedilen yıl

buumlyuumlmektedir Karşılıklı yatırım ve hizmet ticareti ilişkilerinde ise son

doumlnemlerde nispeten bir canlanma olsa da henuumlz iş hacimleri duumlşuumlk

seviyelerdedir Ccedilin ile olan ticaret accedilığını kapatmak kısa ve orta vadede olası

goumlruumlnmemekle birlikte ikili ekonomik ilişkileri daha dengeli ve suumlrduumlruumllebilir

bir duumlzleme oturtmak muumlmkuumlnduumlr Bu raporda Tuumlrkiye ve Ccedilin lsquodeki

ekonomik gelişimler ve kuumlresel ekonomik eğilimler dikkate alınarak ikili

ekonomik ilişkilerinin dengeli ve suumlrduumlruumllebilir bir duumlzleme oturtulması iccedilin

aşağıda maddeler halinde belirtilen yol haritası oumlnerilmektedir

11 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında artış potansiyeli taşıyan uumlruumlnlere

odaklanarak bu uumlruumlnlerde pazar paylarının artırılmasına youmlnelik

ccedilalışmalar yapılması

Raporda Guumlmruumlk Tarife İstatistik Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek

1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin değerlendirme yapılmış ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat

potansiyeli taşıyan uumlruumlnler belirlenmiştir Bu uumlruumlnlerin oumlzet listesi beş ana

grup altında her grubun oumlzellikleri ve o uumlruumln grubu iccedilin oumlnerilen eylem planı

ile birlikte aşağıdaki tabloda yer almaktadır

Bu uumlruumlnlere youmlnelik olarak ilgili kamu kuruluşları ve oumlzel sektoumlr temsilci

kuruluşlarının ortak ccedilalışmaları sonucunda Ccedilin pazarında kalıcılık

sağlanabilir Ccedilin yavaşlayan ekonomik buumlyuumlmesine rağmen uumllke ekonomisi

duumlşuumlk maliyetli ihracata dayalı buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil pazardaki

tuumlketime ağırlık veren bir modele doğru geccediliş yapmaktadır Ccedilinrsquodeki iccedil

tuumlketim artışının sağlayacağı imkacircnlardan etkili bir şekilde faydalanabilmek

iccedilin Tuumlrkiyersquonin ihracatında hedefleri net olarak belirlemesi ve ccedilalışmalarını

bu hedeflere youmlnelik olarak yoğunlaştırması oumlnem kazanmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

2

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında Potansiyel Taşıyan Hedef Uumlruumlnler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

3

12 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrk ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenerek ithalatın Tuumlrk ekonomisine en fazla

getiriyi sağlayacak şekilde planlanması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalat ekonomi uumlzerinde cari accedilığı arttırıcı bir yuumlk

oluştururken uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara mamullere ulaşmasını

sağlayarak imalat sanayisinin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı

zamanda tuumlketicinin de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla ticaret accedilığını

oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca

Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonominin

ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmek oumlnem

kazanmaktadır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında esas olarak ara mamul ithalatı

uumlzerine odaklanılması ve buradan alınan verimin yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar

yapılması gerekmektedir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme

ve inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların yanı sıra yurt dışından yuumlksek teknolojili

iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde

duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli

sermaye ve teknoloji yoğun sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu

nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uzun vadeli bir vizyon oluşturarak

Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım yaptığı sektoumlrlere odaklanması ve buralardan

ara mamul ithalatına ağırlık vermesi oumlnem kazanmaktadır Ccedilinrsquoin bu

bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite ve

kapasitesini artırmayı imalat suumlrecinin her kademesinde teknolojiyi oumln plana

ccedilıkartmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı ccedilerccedilevesinde ortaya

konulmuştur Soumlz konusu program kapsamında yer alan sektoumlrlerdeki

gelişim uumllkemiz iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul

ithalatı iccedilin cazip kaynaklar oluşturacaktır

13 Ticaret accedilığının telafi edilmesi ve Tuumlrk ekonomisine katma değer

sağlanması iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekmesi bu

bağlamda yuumlksek potansiyel sunan sektoumlrlere odaklanılarak bu

alanlarda karşılıklı fayda prensibi temelinde yatırım ilişkileri

oluşturulması

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli

firmaların buumlyuumlk bir ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet

goumlstermektedir Bu firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden

Tuumlrkiyersquoye ithal edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik

ccedilalışmaktadır Ancak Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli olan Ccedilinrsquoden daha yuumlksek katma

değere sahip Tuumlrkiyersquonin suumlrduumlruumllebilir ve yenilikccedili uumlretime dayalı

kalkınmasına katkı sağlayacak yatırımları ccedilekmektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

4

Ccedilin ekonomisi emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili uumlretimden sermaye yoğun ve

yuumlksek teknoloji odaklı bir yapıya doğru doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve

inovasyon ccedilalışmalarını desteklemektedir 2015 yılında Ar-Ge faaliyetlerine 350

milyar ABD Dolarının uumlzerinde yatırım yapmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda en

fazla yatırım yapan uumllkelerden birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi

geccedilerek en fazla patentin alındığı uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan

teknolojik kapasitesinden faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak

uumlretim imkacircnlarını iccedileren guumlccedilluuml Ar-Ge potansiyeli olan yatırım projelerinin

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik edilmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı

olacağı gibi Tuumlrkiye pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve

Tuumlrkiyersquonin merkezinde olduğu Yeni İpek Yolu projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba

goumlsteren Ccedilin accedilısından da fayda sağlayacaktır Oluşan bu karşılıklı fayda

yatırım ilişkilerinin uzun vadede suumlrduumlruumllebilirliğini sağlayacaktır Bu

ccedilerccedilevede ccedilalışmaların Ccedilinrsquoin yurt dışına accedilılımında oumlncelikli olarak belirlediği

demiryolu elektrik telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat

ve elektronik sektoumlrlerinde yoğunlaştırılması fayda sağlayacaktır

14 Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının bu uumllkedeki yatırım teşvik rejimine

youmlnelik yeni uygulamalardan istifade ederek rekabetin daha duumlşuumlk ve

teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef alarak ve hizmet

sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanarak artırılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquodeki yatırımları henuumlz oldukccedila duumlşuumlk seviyede olduğu gibi

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı da giderek

zorlaşmaktadır Ccedilin pazarındaki rekabetin yuumlksekliği ticarette olduğu gibi

Tuumlrk firmalarının yatırım yoluyla da Ccedilinrsquoe girişlerini guumlccedilleştiren bir etkendir

Diğer yandan uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar

haline getiren duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve

yatırımcıların kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir Ancak

Ccedilinrsquoin uumllkeye daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmesi Tuumlrk firmaları accedilısından yeni olanakların

oluşmasını sağlamaktadır

Emek yoğun Tuumlrk yatırımları iccedilin lokasyon tercihi olarak maliyetlerin ccedilok

yuumlkseldiği uumllkenin kalkınmış doğu boumllgeleri yerine daha uygun koşullar

sağlayan Ccedilinrsquoin orta boumllgelerine odaklanılması faydalı olacaktır Uumllkenin

batısında da Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi de oumlzel konumu ve Tuumlrkiye ile

kuumlltuumlrel bağları nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin oumlnemli bir potansiyel

sunmaktadır

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne youmlnelmektedir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde konumlanan yabancı firmalar pazarda

yerini almış durumdadır Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilinrsquoin buumlyuumlk bir pazar olmasının yanında Ccedilin huumlkuumlmetinin

hizmet sektoumlruumlne youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeleri

sayesinde olumlu bir yatırım ortamı sunulmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

5

15 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile hizmet ticaretinin artırılması ve bu kapsamda

turizm ilişkilerine ağırlık verilmesi

Ccedilinrsquode hızla buumlyuumlyen orta sınıfın artan harcanabilir gelirleriyle hizmet

sektoumlruumlne doumlnuumlk artan talepleri Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı

potansiyelini arttırmaktadır Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet

ticaretinde ticaret fazlası bulunmaktadır Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve inşaat takip

etmektedir Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret

accedilığı veren bir uumllkedir ve Ccedilinrsquoin en fazla hizmet alımı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en

buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoden yurtdışına turizm

amaccedillı olarak 2015 yılında 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Ccedilinrsquoden daha

fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin

genel turizm promosyon ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinrsquoe ve Ccedilinli turiste youmlnelik

ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi oumlnem kazanmaktadır

16 Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuumlnuumln geliştirilmesi ve etkin bir

şekilde istihdam edilmesi

Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi

tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş yapma anlayışını iyi bilen personel

istihdam etmesi faydalı olacaktır Mevcut durumda Tuumlrk firmaları tarafından

ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml

koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle tercih edilmektedirler Ancak bu

şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan

ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda yetersiz kalmaktadır

Buna karşılık Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi almış yuumlksek lisans ve doktora yapan

Tuumlrk oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak

oluşturmaktadır Bu kaynak sistemli bir şekilde değerlendirilmeli ve istihdamı

sağlanmalıdır

17 Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının ve Tuumlrk malı imajının Ccedilin toplumu

nezdinde guumlccedillendirilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde bir Tuumlrkiye imajı henuumlz oluşmamıştır Bu yuumlzden

Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının oluşturulmasına youmlnelik projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır

18 Ticaret ve yatırım ilişkilerini destekleyen finansman imkacircnlarının

artırılması

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması da gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesine ilaveten Ccedilinrsquode

temsilcilik ofisi seviyesinde faal olan Tuumlrk bankalarının da bankacılık

hizmetleri vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması

accedilısından gereklidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

6

19 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde tuumlm paydaşları kurumsal bir

yapı iccedilerisinde bir araya getirerek koordinasyonu ve guumlccedil birliğini

sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulması

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil topluma ait

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış kurumsallaştırılmış ve kesintisiz bir

eşguumlduumlm mekanizmasının oluşturulması bu raporda ortaya konan yol

haritasının da daha etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır

Bu amaccedil doğrultusunda bir kamu ve oumlzel sektoumlr sivil toplum ve akademik

kuruluşlarının katılımıyla ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon

Kurulursquonun hayata geccedilirilmesi faydalı olacaktır

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve uumllke

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşması muumlmkuumln

olacaktır Son doumlnemlerde iki uumllke arasında artan karşılıklı diyalog istişare ve

iletişim ekonomik işbirliğinin daha uumlst seviyelere taşınabilmesi iccedilin uygun

ortamı sağlamaktadır

Kuumlresel ekonomideki Asyalaşma ve ekonomik guumlcuumln Batırsquodan Doğursquoya kayışı

suumlrecinde Ccedilin duumlnyanın en buumlyuumlk ikinci ekonomik guumlcuuml olarak yaptığı

atılımlarla kuumlreselleşme suumlrecinin oumlncuuml aktoumlrlerinden birisi haline

gelmektedir Dolayısıyla Tuumlrkiye iccedilin de Ccedilin ile daha yuumlksek hacimli daha

kaliteli ve daha yuumlksek katma değerli ekonomik işbirliklerini suumlrduumlruumllebilir ve

dengeli bir duumlzlemde tesis etmek bir tercihten oumlte bir mecburiyet olarak

ortaya ccedilıkmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

7

Boumlluumlm 2

Giriş

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Halk Cumhuriyeti ile ticari ve ekonomik ilişkilerinde Tuumlrkiye

aleyhine buumlyuumlmeye devam eden bir ticaret accedilığı bulunmaktadır Tuumlrkiyersquoden

Ccedilinrsquoe 2015 yılında toplam 24 milyar dolarlık ihracat yapılırken aynı oumlnemde

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat 249 milyar dolara ccedilıkmıştır Tuumlrkiye halen Ccedilinrsquoe

yaptığı her bir dolarlık ihracata karşılık bu uumllkeden on doların uumlzerinde ithalat

yapmaktadır Bu eğilimin devam etmesi durumunda 2010 yılında iki uumllke

huumlkuumlmetleri tarafından accedilıklanmış olan 2020 yılına kadar 100 milyar dolarlık

ticaret hacmi hedefine ulaşılırsa Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı uumlzerinde yılda 80 milyar

doların uumlzerinde bir yuumlk oluşmuş olacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki yatırım ilişkilerinde de benzer bir durum soumlz

konusudur Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımları halen oldukccedila sınırlı seviyededir TC

Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim ayı itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk

sermayesi 173 milyon dolar tutarındadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi de yeterli

duumlzeyde değildir TC Ekonomi Bakanlığı verilerine goumlre 30 Haziran 2016

itibariyle Tuumlrkiyersquode yerleşik 49933 yabancı sermayeli firma arasında Ccedilin

sermayeli 786 firma bulunmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine goumlre ise

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımı son yıllarda artmış olmakla beraber 6423 milyon

dolar seviyesindedir Bu rakam Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyada hızla artan yatırımları

iccedilerisinde oldukccedila kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır

Son yıllarda iki uumllke arasındaki hizmet ticareti artmakta Ccedilin firmaları

uumllkemizde altyapı projeleri uumlstlenmekte turizm gelirlerinde de yavaş da olsa

bir artış soumlz konusu olmaktadır Ancak tuumlm parametreler birlikte ele

alındığında Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini dengelemesi gerektiği

gerccedileği karşımıza ccedilıkmaktadır Ticaret accedilığının kısa ve orta vadede

kapatılması gerccedilekccedili bir hedef değildir Ancak somut verilerin analitik bir

şekilde işlenmesiyle Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerindeki guumlccedilluuml ve

zayıf tarafları karşı karşıya olduğu tehditler ve fırsatlar ortaya konulabilir Bu

şekilde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe karşı ekonomik pozisyonunu iyileştirmesi ve uzun

vadede suumlrduumlruumllebilir bir şekilde devam ettirebilmesi iccedilin bir yol haritası

ccedilıkartılabilir

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye-Ccedilin mevcut ekonomik ilişkilerinin durumunun

detaylı bir tablosunu ortaya koyduktan sonra analitik bir inceleme ile bahsi

geccedilen potansiyeli belirlemek ve bu doğrultuda Tuumlrkiyersquonin karar alıcılarına ve

iş ccedilevrelerine somut oumlneriler getirmektir

Bu raporun Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerine bir denge

kazandırmak amacıyla ortaya koyacağı ldquoyol haritasırdquo esas olarak aşağıdaki

unsurlar uumlzerine inşa edilmektedir

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek potansiyel taşıyan alanların uumlruumln

bazında belirlenerek hedef uumlruumlnlerin ortaya konulması

2 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenmesi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalata

bağımlılığının arttığı alanların ortaya konulması

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

8

3 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekebilmesi iccedilin yuumlksek potansiyel

sunan sektoumlrlerin belirlenmesi

4 Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode daha fazla yatırım yapabileceği sektoumlr ve

boumllgelerin belirlenmesi

5 İki uumllke arasındaki hizmet ticaretinin değerlendirilerek yuumlksek potansiyel

arz eden alanlarda işbirliği oumlnerilerinin ortaya konulması

6 İkili ekonomik ilişkileri destekleyecek insan guumlcuuml markalaşma finansman

ve eşguumlduumlm gibi alanlarda atılabilecek adımların belirlenmesi

Yukarıda anılan altı temel unsurun her biri iccedilin raporda birer boumlluumlm

ayrılmıştır Ccedilalışmanın sonuccedil kısmında oumlnceki boumlluumlmlerde yapılan tespitler

uumlzerinden somut politika oumlnerileri geliştirilecek ve bunların bir araya

getirilmesiyle Tuumlrk-Ccedilin ekonomik ilişkileri iccedilin bir yol haritası ortaya

konulacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

1

Boumlluumlm 1

Youmlnetici Oumlzeti

Mevcut Tuumlrkiye-Ccedilin Halk Cumhuriyeti ticari ve ekonomik ilişkilerinde

Tuumlrkiye accedilısından dengesiz bir durum soumlz konusudur Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe ihraccedil

ettiği her bir dolarlık mal karşılığı bu uumllkeden on doların uumlzerinde mal ithal

etmektedir İki uumllke arasındaki mevcut ticaret accedilığı her geccedilen yıl

buumlyuumlmektedir Karşılıklı yatırım ve hizmet ticareti ilişkilerinde ise son

doumlnemlerde nispeten bir canlanma olsa da henuumlz iş hacimleri duumlşuumlk

seviyelerdedir Ccedilin ile olan ticaret accedilığını kapatmak kısa ve orta vadede olası

goumlruumlnmemekle birlikte ikili ekonomik ilişkileri daha dengeli ve suumlrduumlruumllebilir

bir duumlzleme oturtmak muumlmkuumlnduumlr Bu raporda Tuumlrkiye ve Ccedilin lsquodeki

ekonomik gelişimler ve kuumlresel ekonomik eğilimler dikkate alınarak ikili

ekonomik ilişkilerinin dengeli ve suumlrduumlruumllebilir bir duumlzleme oturtulması iccedilin

aşağıda maddeler halinde belirtilen yol haritası oumlnerilmektedir

11 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında artış potansiyeli taşıyan uumlruumlnlere

odaklanarak bu uumlruumlnlerde pazar paylarının artırılmasına youmlnelik

ccedilalışmalar yapılması

Raporda Guumlmruumlk Tarife İstatistik Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek

1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin değerlendirme yapılmış ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat

potansiyeli taşıyan uumlruumlnler belirlenmiştir Bu uumlruumlnlerin oumlzet listesi beş ana

grup altında her grubun oumlzellikleri ve o uumlruumln grubu iccedilin oumlnerilen eylem planı

ile birlikte aşağıdaki tabloda yer almaktadır

Bu uumlruumlnlere youmlnelik olarak ilgili kamu kuruluşları ve oumlzel sektoumlr temsilci

kuruluşlarının ortak ccedilalışmaları sonucunda Ccedilin pazarında kalıcılık

sağlanabilir Ccedilin yavaşlayan ekonomik buumlyuumlmesine rağmen uumllke ekonomisi

duumlşuumlk maliyetli ihracata dayalı buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil pazardaki

tuumlketime ağırlık veren bir modele doğru geccediliş yapmaktadır Ccedilinrsquodeki iccedil

tuumlketim artışının sağlayacağı imkacircnlardan etkili bir şekilde faydalanabilmek

iccedilin Tuumlrkiyersquonin ihracatında hedefleri net olarak belirlemesi ve ccedilalışmalarını

bu hedeflere youmlnelik olarak yoğunlaştırması oumlnem kazanmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

2

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında Potansiyel Taşıyan Hedef Uumlruumlnler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

3

12 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrk ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenerek ithalatın Tuumlrk ekonomisine en fazla

getiriyi sağlayacak şekilde planlanması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalat ekonomi uumlzerinde cari accedilığı arttırıcı bir yuumlk

oluştururken uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara mamullere ulaşmasını

sağlayarak imalat sanayisinin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı

zamanda tuumlketicinin de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla ticaret accedilığını

oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca

Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonominin

ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmek oumlnem

kazanmaktadır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında esas olarak ara mamul ithalatı

uumlzerine odaklanılması ve buradan alınan verimin yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar

yapılması gerekmektedir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme

ve inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların yanı sıra yurt dışından yuumlksek teknolojili

iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde

duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli

sermaye ve teknoloji yoğun sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu

nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uzun vadeli bir vizyon oluşturarak

Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım yaptığı sektoumlrlere odaklanması ve buralardan

ara mamul ithalatına ağırlık vermesi oumlnem kazanmaktadır Ccedilinrsquoin bu

bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite ve

kapasitesini artırmayı imalat suumlrecinin her kademesinde teknolojiyi oumln plana

ccedilıkartmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı ccedilerccedilevesinde ortaya

konulmuştur Soumlz konusu program kapsamında yer alan sektoumlrlerdeki

gelişim uumllkemiz iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul

ithalatı iccedilin cazip kaynaklar oluşturacaktır

13 Ticaret accedilığının telafi edilmesi ve Tuumlrk ekonomisine katma değer

sağlanması iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekmesi bu

bağlamda yuumlksek potansiyel sunan sektoumlrlere odaklanılarak bu

alanlarda karşılıklı fayda prensibi temelinde yatırım ilişkileri

oluşturulması

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli

firmaların buumlyuumlk bir ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet

goumlstermektedir Bu firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden

Tuumlrkiyersquoye ithal edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik

ccedilalışmaktadır Ancak Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli olan Ccedilinrsquoden daha yuumlksek katma

değere sahip Tuumlrkiyersquonin suumlrduumlruumllebilir ve yenilikccedili uumlretime dayalı

kalkınmasına katkı sağlayacak yatırımları ccedilekmektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

4

Ccedilin ekonomisi emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili uumlretimden sermaye yoğun ve

yuumlksek teknoloji odaklı bir yapıya doğru doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve

inovasyon ccedilalışmalarını desteklemektedir 2015 yılında Ar-Ge faaliyetlerine 350

milyar ABD Dolarının uumlzerinde yatırım yapmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda en

fazla yatırım yapan uumllkelerden birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi

geccedilerek en fazla patentin alındığı uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan

teknolojik kapasitesinden faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak

uumlretim imkacircnlarını iccedileren guumlccedilluuml Ar-Ge potansiyeli olan yatırım projelerinin

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik edilmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı

olacağı gibi Tuumlrkiye pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve

Tuumlrkiyersquonin merkezinde olduğu Yeni İpek Yolu projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba

goumlsteren Ccedilin accedilısından da fayda sağlayacaktır Oluşan bu karşılıklı fayda

yatırım ilişkilerinin uzun vadede suumlrduumlruumllebilirliğini sağlayacaktır Bu

ccedilerccedilevede ccedilalışmaların Ccedilinrsquoin yurt dışına accedilılımında oumlncelikli olarak belirlediği

demiryolu elektrik telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat

ve elektronik sektoumlrlerinde yoğunlaştırılması fayda sağlayacaktır

14 Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının bu uumllkedeki yatırım teşvik rejimine

youmlnelik yeni uygulamalardan istifade ederek rekabetin daha duumlşuumlk ve

teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef alarak ve hizmet

sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanarak artırılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquodeki yatırımları henuumlz oldukccedila duumlşuumlk seviyede olduğu gibi

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı da giderek

zorlaşmaktadır Ccedilin pazarındaki rekabetin yuumlksekliği ticarette olduğu gibi

Tuumlrk firmalarının yatırım yoluyla da Ccedilinrsquoe girişlerini guumlccedilleştiren bir etkendir

Diğer yandan uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar

haline getiren duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve

yatırımcıların kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir Ancak

Ccedilinrsquoin uumllkeye daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmesi Tuumlrk firmaları accedilısından yeni olanakların

oluşmasını sağlamaktadır

Emek yoğun Tuumlrk yatırımları iccedilin lokasyon tercihi olarak maliyetlerin ccedilok

yuumlkseldiği uumllkenin kalkınmış doğu boumllgeleri yerine daha uygun koşullar

sağlayan Ccedilinrsquoin orta boumllgelerine odaklanılması faydalı olacaktır Uumllkenin

batısında da Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi de oumlzel konumu ve Tuumlrkiye ile

kuumlltuumlrel bağları nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin oumlnemli bir potansiyel

sunmaktadır

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne youmlnelmektedir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde konumlanan yabancı firmalar pazarda

yerini almış durumdadır Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilinrsquoin buumlyuumlk bir pazar olmasının yanında Ccedilin huumlkuumlmetinin

hizmet sektoumlruumlne youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeleri

sayesinde olumlu bir yatırım ortamı sunulmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

5

15 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile hizmet ticaretinin artırılması ve bu kapsamda

turizm ilişkilerine ağırlık verilmesi

Ccedilinrsquode hızla buumlyuumlyen orta sınıfın artan harcanabilir gelirleriyle hizmet

sektoumlruumlne doumlnuumlk artan talepleri Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı

potansiyelini arttırmaktadır Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet

ticaretinde ticaret fazlası bulunmaktadır Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve inşaat takip

etmektedir Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret

accedilığı veren bir uumllkedir ve Ccedilinrsquoin en fazla hizmet alımı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en

buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoden yurtdışına turizm

amaccedillı olarak 2015 yılında 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Ccedilinrsquoden daha

fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin

genel turizm promosyon ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinrsquoe ve Ccedilinli turiste youmlnelik

ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi oumlnem kazanmaktadır

16 Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuumlnuumln geliştirilmesi ve etkin bir

şekilde istihdam edilmesi

Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi

tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş yapma anlayışını iyi bilen personel

istihdam etmesi faydalı olacaktır Mevcut durumda Tuumlrk firmaları tarafından

ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml

koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle tercih edilmektedirler Ancak bu

şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan

ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda yetersiz kalmaktadır

Buna karşılık Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi almış yuumlksek lisans ve doktora yapan

Tuumlrk oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak

oluşturmaktadır Bu kaynak sistemli bir şekilde değerlendirilmeli ve istihdamı

sağlanmalıdır

17 Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının ve Tuumlrk malı imajının Ccedilin toplumu

nezdinde guumlccedillendirilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde bir Tuumlrkiye imajı henuumlz oluşmamıştır Bu yuumlzden

Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının oluşturulmasına youmlnelik projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır

18 Ticaret ve yatırım ilişkilerini destekleyen finansman imkacircnlarının

artırılması

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması da gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesine ilaveten Ccedilinrsquode

temsilcilik ofisi seviyesinde faal olan Tuumlrk bankalarının da bankacılık

hizmetleri vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması

accedilısından gereklidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

6

19 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde tuumlm paydaşları kurumsal bir

yapı iccedilerisinde bir araya getirerek koordinasyonu ve guumlccedil birliğini

sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulması

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil topluma ait

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış kurumsallaştırılmış ve kesintisiz bir

eşguumlduumlm mekanizmasının oluşturulması bu raporda ortaya konan yol

haritasının da daha etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır

Bu amaccedil doğrultusunda bir kamu ve oumlzel sektoumlr sivil toplum ve akademik

kuruluşlarının katılımıyla ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon

Kurulursquonun hayata geccedilirilmesi faydalı olacaktır

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve uumllke

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşması muumlmkuumln

olacaktır Son doumlnemlerde iki uumllke arasında artan karşılıklı diyalog istişare ve

iletişim ekonomik işbirliğinin daha uumlst seviyelere taşınabilmesi iccedilin uygun

ortamı sağlamaktadır

Kuumlresel ekonomideki Asyalaşma ve ekonomik guumlcuumln Batırsquodan Doğursquoya kayışı

suumlrecinde Ccedilin duumlnyanın en buumlyuumlk ikinci ekonomik guumlcuuml olarak yaptığı

atılımlarla kuumlreselleşme suumlrecinin oumlncuuml aktoumlrlerinden birisi haline

gelmektedir Dolayısıyla Tuumlrkiye iccedilin de Ccedilin ile daha yuumlksek hacimli daha

kaliteli ve daha yuumlksek katma değerli ekonomik işbirliklerini suumlrduumlruumllebilir ve

dengeli bir duumlzlemde tesis etmek bir tercihten oumlte bir mecburiyet olarak

ortaya ccedilıkmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

7

Boumlluumlm 2

Giriş

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Halk Cumhuriyeti ile ticari ve ekonomik ilişkilerinde Tuumlrkiye

aleyhine buumlyuumlmeye devam eden bir ticaret accedilığı bulunmaktadır Tuumlrkiyersquoden

Ccedilinrsquoe 2015 yılında toplam 24 milyar dolarlık ihracat yapılırken aynı oumlnemde

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat 249 milyar dolara ccedilıkmıştır Tuumlrkiye halen Ccedilinrsquoe

yaptığı her bir dolarlık ihracata karşılık bu uumllkeden on doların uumlzerinde ithalat

yapmaktadır Bu eğilimin devam etmesi durumunda 2010 yılında iki uumllke

huumlkuumlmetleri tarafından accedilıklanmış olan 2020 yılına kadar 100 milyar dolarlık

ticaret hacmi hedefine ulaşılırsa Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı uumlzerinde yılda 80 milyar

doların uumlzerinde bir yuumlk oluşmuş olacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki yatırım ilişkilerinde de benzer bir durum soumlz

konusudur Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımları halen oldukccedila sınırlı seviyededir TC

Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim ayı itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk

sermayesi 173 milyon dolar tutarındadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi de yeterli

duumlzeyde değildir TC Ekonomi Bakanlığı verilerine goumlre 30 Haziran 2016

itibariyle Tuumlrkiyersquode yerleşik 49933 yabancı sermayeli firma arasında Ccedilin

sermayeli 786 firma bulunmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine goumlre ise

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımı son yıllarda artmış olmakla beraber 6423 milyon

dolar seviyesindedir Bu rakam Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyada hızla artan yatırımları

iccedilerisinde oldukccedila kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır

Son yıllarda iki uumllke arasındaki hizmet ticareti artmakta Ccedilin firmaları

uumllkemizde altyapı projeleri uumlstlenmekte turizm gelirlerinde de yavaş da olsa

bir artış soumlz konusu olmaktadır Ancak tuumlm parametreler birlikte ele

alındığında Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini dengelemesi gerektiği

gerccedileği karşımıza ccedilıkmaktadır Ticaret accedilığının kısa ve orta vadede

kapatılması gerccedilekccedili bir hedef değildir Ancak somut verilerin analitik bir

şekilde işlenmesiyle Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerindeki guumlccedilluuml ve

zayıf tarafları karşı karşıya olduğu tehditler ve fırsatlar ortaya konulabilir Bu

şekilde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe karşı ekonomik pozisyonunu iyileştirmesi ve uzun

vadede suumlrduumlruumllebilir bir şekilde devam ettirebilmesi iccedilin bir yol haritası

ccedilıkartılabilir

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye-Ccedilin mevcut ekonomik ilişkilerinin durumunun

detaylı bir tablosunu ortaya koyduktan sonra analitik bir inceleme ile bahsi

geccedilen potansiyeli belirlemek ve bu doğrultuda Tuumlrkiyersquonin karar alıcılarına ve

iş ccedilevrelerine somut oumlneriler getirmektir

Bu raporun Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerine bir denge

kazandırmak amacıyla ortaya koyacağı ldquoyol haritasırdquo esas olarak aşağıdaki

unsurlar uumlzerine inşa edilmektedir

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek potansiyel taşıyan alanların uumlruumln

bazında belirlenerek hedef uumlruumlnlerin ortaya konulması

2 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenmesi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalata

bağımlılığının arttığı alanların ortaya konulması

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

8

3 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekebilmesi iccedilin yuumlksek potansiyel

sunan sektoumlrlerin belirlenmesi

4 Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode daha fazla yatırım yapabileceği sektoumlr ve

boumllgelerin belirlenmesi

5 İki uumllke arasındaki hizmet ticaretinin değerlendirilerek yuumlksek potansiyel

arz eden alanlarda işbirliği oumlnerilerinin ortaya konulması

6 İkili ekonomik ilişkileri destekleyecek insan guumlcuuml markalaşma finansman

ve eşguumlduumlm gibi alanlarda atılabilecek adımların belirlenmesi

Yukarıda anılan altı temel unsurun her biri iccedilin raporda birer boumlluumlm

ayrılmıştır Ccedilalışmanın sonuccedil kısmında oumlnceki boumlluumlmlerde yapılan tespitler

uumlzerinden somut politika oumlnerileri geliştirilecek ve bunların bir araya

getirilmesiyle Tuumlrk-Ccedilin ekonomik ilişkileri iccedilin bir yol haritası ortaya

konulacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

2

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında Potansiyel Taşıyan Hedef Uumlruumlnler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

3

12 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrk ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenerek ithalatın Tuumlrk ekonomisine en fazla

getiriyi sağlayacak şekilde planlanması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalat ekonomi uumlzerinde cari accedilığı arttırıcı bir yuumlk

oluştururken uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara mamullere ulaşmasını

sağlayarak imalat sanayisinin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı

zamanda tuumlketicinin de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla ticaret accedilığını

oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca

Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonominin

ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmek oumlnem

kazanmaktadır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında esas olarak ara mamul ithalatı

uumlzerine odaklanılması ve buradan alınan verimin yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar

yapılması gerekmektedir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme

ve inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların yanı sıra yurt dışından yuumlksek teknolojili

iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde

duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli

sermaye ve teknoloji yoğun sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu

nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uzun vadeli bir vizyon oluşturarak

Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım yaptığı sektoumlrlere odaklanması ve buralardan

ara mamul ithalatına ağırlık vermesi oumlnem kazanmaktadır Ccedilinrsquoin bu

bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite ve

kapasitesini artırmayı imalat suumlrecinin her kademesinde teknolojiyi oumln plana

ccedilıkartmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı ccedilerccedilevesinde ortaya

konulmuştur Soumlz konusu program kapsamında yer alan sektoumlrlerdeki

gelişim uumllkemiz iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul

ithalatı iccedilin cazip kaynaklar oluşturacaktır

13 Ticaret accedilığının telafi edilmesi ve Tuumlrk ekonomisine katma değer

sağlanması iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekmesi bu

bağlamda yuumlksek potansiyel sunan sektoumlrlere odaklanılarak bu

alanlarda karşılıklı fayda prensibi temelinde yatırım ilişkileri

oluşturulması

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli

firmaların buumlyuumlk bir ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet

goumlstermektedir Bu firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden

Tuumlrkiyersquoye ithal edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik

ccedilalışmaktadır Ancak Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli olan Ccedilinrsquoden daha yuumlksek katma

değere sahip Tuumlrkiyersquonin suumlrduumlruumllebilir ve yenilikccedili uumlretime dayalı

kalkınmasına katkı sağlayacak yatırımları ccedilekmektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

4

Ccedilin ekonomisi emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili uumlretimden sermaye yoğun ve

yuumlksek teknoloji odaklı bir yapıya doğru doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve

inovasyon ccedilalışmalarını desteklemektedir 2015 yılında Ar-Ge faaliyetlerine 350

milyar ABD Dolarının uumlzerinde yatırım yapmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda en

fazla yatırım yapan uumllkelerden birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi

geccedilerek en fazla patentin alındığı uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan

teknolojik kapasitesinden faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak

uumlretim imkacircnlarını iccedileren guumlccedilluuml Ar-Ge potansiyeli olan yatırım projelerinin

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik edilmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı

olacağı gibi Tuumlrkiye pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve

Tuumlrkiyersquonin merkezinde olduğu Yeni İpek Yolu projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba

goumlsteren Ccedilin accedilısından da fayda sağlayacaktır Oluşan bu karşılıklı fayda

yatırım ilişkilerinin uzun vadede suumlrduumlruumllebilirliğini sağlayacaktır Bu

ccedilerccedilevede ccedilalışmaların Ccedilinrsquoin yurt dışına accedilılımında oumlncelikli olarak belirlediği

demiryolu elektrik telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat

ve elektronik sektoumlrlerinde yoğunlaştırılması fayda sağlayacaktır

14 Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının bu uumllkedeki yatırım teşvik rejimine

youmlnelik yeni uygulamalardan istifade ederek rekabetin daha duumlşuumlk ve

teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef alarak ve hizmet

sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanarak artırılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquodeki yatırımları henuumlz oldukccedila duumlşuumlk seviyede olduğu gibi

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı da giderek

zorlaşmaktadır Ccedilin pazarındaki rekabetin yuumlksekliği ticarette olduğu gibi

Tuumlrk firmalarının yatırım yoluyla da Ccedilinrsquoe girişlerini guumlccedilleştiren bir etkendir

Diğer yandan uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar

haline getiren duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve

yatırımcıların kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir Ancak

Ccedilinrsquoin uumllkeye daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmesi Tuumlrk firmaları accedilısından yeni olanakların

oluşmasını sağlamaktadır

Emek yoğun Tuumlrk yatırımları iccedilin lokasyon tercihi olarak maliyetlerin ccedilok

yuumlkseldiği uumllkenin kalkınmış doğu boumllgeleri yerine daha uygun koşullar

sağlayan Ccedilinrsquoin orta boumllgelerine odaklanılması faydalı olacaktır Uumllkenin

batısında da Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi de oumlzel konumu ve Tuumlrkiye ile

kuumlltuumlrel bağları nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin oumlnemli bir potansiyel

sunmaktadır

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne youmlnelmektedir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde konumlanan yabancı firmalar pazarda

yerini almış durumdadır Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilinrsquoin buumlyuumlk bir pazar olmasının yanında Ccedilin huumlkuumlmetinin

hizmet sektoumlruumlne youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeleri

sayesinde olumlu bir yatırım ortamı sunulmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

5

15 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile hizmet ticaretinin artırılması ve bu kapsamda

turizm ilişkilerine ağırlık verilmesi

Ccedilinrsquode hızla buumlyuumlyen orta sınıfın artan harcanabilir gelirleriyle hizmet

sektoumlruumlne doumlnuumlk artan talepleri Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı

potansiyelini arttırmaktadır Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet

ticaretinde ticaret fazlası bulunmaktadır Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve inşaat takip

etmektedir Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret

accedilığı veren bir uumllkedir ve Ccedilinrsquoin en fazla hizmet alımı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en

buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoden yurtdışına turizm

amaccedillı olarak 2015 yılında 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Ccedilinrsquoden daha

fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin

genel turizm promosyon ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinrsquoe ve Ccedilinli turiste youmlnelik

ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi oumlnem kazanmaktadır

16 Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuumlnuumln geliştirilmesi ve etkin bir

şekilde istihdam edilmesi

Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi

tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş yapma anlayışını iyi bilen personel

istihdam etmesi faydalı olacaktır Mevcut durumda Tuumlrk firmaları tarafından

ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml

koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle tercih edilmektedirler Ancak bu

şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan

ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda yetersiz kalmaktadır

Buna karşılık Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi almış yuumlksek lisans ve doktora yapan

Tuumlrk oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak

oluşturmaktadır Bu kaynak sistemli bir şekilde değerlendirilmeli ve istihdamı

sağlanmalıdır

17 Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının ve Tuumlrk malı imajının Ccedilin toplumu

nezdinde guumlccedillendirilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde bir Tuumlrkiye imajı henuumlz oluşmamıştır Bu yuumlzden

Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının oluşturulmasına youmlnelik projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır

18 Ticaret ve yatırım ilişkilerini destekleyen finansman imkacircnlarının

artırılması

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması da gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesine ilaveten Ccedilinrsquode

temsilcilik ofisi seviyesinde faal olan Tuumlrk bankalarının da bankacılık

hizmetleri vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması

accedilısından gereklidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

6

19 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde tuumlm paydaşları kurumsal bir

yapı iccedilerisinde bir araya getirerek koordinasyonu ve guumlccedil birliğini

sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulması

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil topluma ait

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış kurumsallaştırılmış ve kesintisiz bir

eşguumlduumlm mekanizmasının oluşturulması bu raporda ortaya konan yol

haritasının da daha etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır

Bu amaccedil doğrultusunda bir kamu ve oumlzel sektoumlr sivil toplum ve akademik

kuruluşlarının katılımıyla ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon

Kurulursquonun hayata geccedilirilmesi faydalı olacaktır

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve uumllke

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşması muumlmkuumln

olacaktır Son doumlnemlerde iki uumllke arasında artan karşılıklı diyalog istişare ve

iletişim ekonomik işbirliğinin daha uumlst seviyelere taşınabilmesi iccedilin uygun

ortamı sağlamaktadır

Kuumlresel ekonomideki Asyalaşma ve ekonomik guumlcuumln Batırsquodan Doğursquoya kayışı

suumlrecinde Ccedilin duumlnyanın en buumlyuumlk ikinci ekonomik guumlcuuml olarak yaptığı

atılımlarla kuumlreselleşme suumlrecinin oumlncuuml aktoumlrlerinden birisi haline

gelmektedir Dolayısıyla Tuumlrkiye iccedilin de Ccedilin ile daha yuumlksek hacimli daha

kaliteli ve daha yuumlksek katma değerli ekonomik işbirliklerini suumlrduumlruumllebilir ve

dengeli bir duumlzlemde tesis etmek bir tercihten oumlte bir mecburiyet olarak

ortaya ccedilıkmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

7

Boumlluumlm 2

Giriş

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Halk Cumhuriyeti ile ticari ve ekonomik ilişkilerinde Tuumlrkiye

aleyhine buumlyuumlmeye devam eden bir ticaret accedilığı bulunmaktadır Tuumlrkiyersquoden

Ccedilinrsquoe 2015 yılında toplam 24 milyar dolarlık ihracat yapılırken aynı oumlnemde

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat 249 milyar dolara ccedilıkmıştır Tuumlrkiye halen Ccedilinrsquoe

yaptığı her bir dolarlık ihracata karşılık bu uumllkeden on doların uumlzerinde ithalat

yapmaktadır Bu eğilimin devam etmesi durumunda 2010 yılında iki uumllke

huumlkuumlmetleri tarafından accedilıklanmış olan 2020 yılına kadar 100 milyar dolarlık

ticaret hacmi hedefine ulaşılırsa Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı uumlzerinde yılda 80 milyar

doların uumlzerinde bir yuumlk oluşmuş olacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki yatırım ilişkilerinde de benzer bir durum soumlz

konusudur Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımları halen oldukccedila sınırlı seviyededir TC

Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim ayı itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk

sermayesi 173 milyon dolar tutarındadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi de yeterli

duumlzeyde değildir TC Ekonomi Bakanlığı verilerine goumlre 30 Haziran 2016

itibariyle Tuumlrkiyersquode yerleşik 49933 yabancı sermayeli firma arasında Ccedilin

sermayeli 786 firma bulunmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine goumlre ise

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımı son yıllarda artmış olmakla beraber 6423 milyon

dolar seviyesindedir Bu rakam Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyada hızla artan yatırımları

iccedilerisinde oldukccedila kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır

Son yıllarda iki uumllke arasındaki hizmet ticareti artmakta Ccedilin firmaları

uumllkemizde altyapı projeleri uumlstlenmekte turizm gelirlerinde de yavaş da olsa

bir artış soumlz konusu olmaktadır Ancak tuumlm parametreler birlikte ele

alındığında Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini dengelemesi gerektiği

gerccedileği karşımıza ccedilıkmaktadır Ticaret accedilığının kısa ve orta vadede

kapatılması gerccedilekccedili bir hedef değildir Ancak somut verilerin analitik bir

şekilde işlenmesiyle Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerindeki guumlccedilluuml ve

zayıf tarafları karşı karşıya olduğu tehditler ve fırsatlar ortaya konulabilir Bu

şekilde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe karşı ekonomik pozisyonunu iyileştirmesi ve uzun

vadede suumlrduumlruumllebilir bir şekilde devam ettirebilmesi iccedilin bir yol haritası

ccedilıkartılabilir

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye-Ccedilin mevcut ekonomik ilişkilerinin durumunun

detaylı bir tablosunu ortaya koyduktan sonra analitik bir inceleme ile bahsi

geccedilen potansiyeli belirlemek ve bu doğrultuda Tuumlrkiyersquonin karar alıcılarına ve

iş ccedilevrelerine somut oumlneriler getirmektir

Bu raporun Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerine bir denge

kazandırmak amacıyla ortaya koyacağı ldquoyol haritasırdquo esas olarak aşağıdaki

unsurlar uumlzerine inşa edilmektedir

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek potansiyel taşıyan alanların uumlruumln

bazında belirlenerek hedef uumlruumlnlerin ortaya konulması

2 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenmesi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalata

bağımlılığının arttığı alanların ortaya konulması

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

8

3 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekebilmesi iccedilin yuumlksek potansiyel

sunan sektoumlrlerin belirlenmesi

4 Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode daha fazla yatırım yapabileceği sektoumlr ve

boumllgelerin belirlenmesi

5 İki uumllke arasındaki hizmet ticaretinin değerlendirilerek yuumlksek potansiyel

arz eden alanlarda işbirliği oumlnerilerinin ortaya konulması

6 İkili ekonomik ilişkileri destekleyecek insan guumlcuuml markalaşma finansman

ve eşguumlduumlm gibi alanlarda atılabilecek adımların belirlenmesi

Yukarıda anılan altı temel unsurun her biri iccedilin raporda birer boumlluumlm

ayrılmıştır Ccedilalışmanın sonuccedil kısmında oumlnceki boumlluumlmlerde yapılan tespitler

uumlzerinden somut politika oumlnerileri geliştirilecek ve bunların bir araya

getirilmesiyle Tuumlrk-Ccedilin ekonomik ilişkileri iccedilin bir yol haritası ortaya

konulacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

3

12 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrk ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenerek ithalatın Tuumlrk ekonomisine en fazla

getiriyi sağlayacak şekilde planlanması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalat ekonomi uumlzerinde cari accedilığı arttırıcı bir yuumlk

oluştururken uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara mamullere ulaşmasını

sağlayarak imalat sanayisinin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı

zamanda tuumlketicinin de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla ticaret accedilığını

oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca

Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonominin

ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmek oumlnem

kazanmaktadır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında esas olarak ara mamul ithalatı

uumlzerine odaklanılması ve buradan alınan verimin yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar

yapılması gerekmektedir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme

ve inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların yanı sıra yurt dışından yuumlksek teknolojili

iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde

duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli

sermaye ve teknoloji yoğun sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu

nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uzun vadeli bir vizyon oluşturarak

Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım yaptığı sektoumlrlere odaklanması ve buralardan

ara mamul ithalatına ağırlık vermesi oumlnem kazanmaktadır Ccedilinrsquoin bu

bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite ve

kapasitesini artırmayı imalat suumlrecinin her kademesinde teknolojiyi oumln plana

ccedilıkartmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı ccedilerccedilevesinde ortaya

konulmuştur Soumlz konusu program kapsamında yer alan sektoumlrlerdeki

gelişim uumllkemiz iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul

ithalatı iccedilin cazip kaynaklar oluşturacaktır

13 Ticaret accedilığının telafi edilmesi ve Tuumlrk ekonomisine katma değer

sağlanması iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekmesi bu

bağlamda yuumlksek potansiyel sunan sektoumlrlere odaklanılarak bu

alanlarda karşılıklı fayda prensibi temelinde yatırım ilişkileri

oluşturulması

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli

firmaların buumlyuumlk bir ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet

goumlstermektedir Bu firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden

Tuumlrkiyersquoye ithal edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik

ccedilalışmaktadır Ancak Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli olan Ccedilinrsquoden daha yuumlksek katma

değere sahip Tuumlrkiyersquonin suumlrduumlruumllebilir ve yenilikccedili uumlretime dayalı

kalkınmasına katkı sağlayacak yatırımları ccedilekmektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

4

Ccedilin ekonomisi emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili uumlretimden sermaye yoğun ve

yuumlksek teknoloji odaklı bir yapıya doğru doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve

inovasyon ccedilalışmalarını desteklemektedir 2015 yılında Ar-Ge faaliyetlerine 350

milyar ABD Dolarının uumlzerinde yatırım yapmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda en

fazla yatırım yapan uumllkelerden birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi

geccedilerek en fazla patentin alındığı uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan

teknolojik kapasitesinden faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak

uumlretim imkacircnlarını iccedileren guumlccedilluuml Ar-Ge potansiyeli olan yatırım projelerinin

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik edilmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı

olacağı gibi Tuumlrkiye pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve

Tuumlrkiyersquonin merkezinde olduğu Yeni İpek Yolu projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba

goumlsteren Ccedilin accedilısından da fayda sağlayacaktır Oluşan bu karşılıklı fayda

yatırım ilişkilerinin uzun vadede suumlrduumlruumllebilirliğini sağlayacaktır Bu

ccedilerccedilevede ccedilalışmaların Ccedilinrsquoin yurt dışına accedilılımında oumlncelikli olarak belirlediği

demiryolu elektrik telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat

ve elektronik sektoumlrlerinde yoğunlaştırılması fayda sağlayacaktır

14 Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının bu uumllkedeki yatırım teşvik rejimine

youmlnelik yeni uygulamalardan istifade ederek rekabetin daha duumlşuumlk ve

teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef alarak ve hizmet

sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanarak artırılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquodeki yatırımları henuumlz oldukccedila duumlşuumlk seviyede olduğu gibi

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı da giderek

zorlaşmaktadır Ccedilin pazarındaki rekabetin yuumlksekliği ticarette olduğu gibi

Tuumlrk firmalarının yatırım yoluyla da Ccedilinrsquoe girişlerini guumlccedilleştiren bir etkendir

Diğer yandan uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar

haline getiren duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve

yatırımcıların kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir Ancak

Ccedilinrsquoin uumllkeye daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmesi Tuumlrk firmaları accedilısından yeni olanakların

oluşmasını sağlamaktadır

Emek yoğun Tuumlrk yatırımları iccedilin lokasyon tercihi olarak maliyetlerin ccedilok

yuumlkseldiği uumllkenin kalkınmış doğu boumllgeleri yerine daha uygun koşullar

sağlayan Ccedilinrsquoin orta boumllgelerine odaklanılması faydalı olacaktır Uumllkenin

batısında da Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi de oumlzel konumu ve Tuumlrkiye ile

kuumlltuumlrel bağları nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin oumlnemli bir potansiyel

sunmaktadır

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne youmlnelmektedir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde konumlanan yabancı firmalar pazarda

yerini almış durumdadır Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilinrsquoin buumlyuumlk bir pazar olmasının yanında Ccedilin huumlkuumlmetinin

hizmet sektoumlruumlne youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeleri

sayesinde olumlu bir yatırım ortamı sunulmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

5

15 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile hizmet ticaretinin artırılması ve bu kapsamda

turizm ilişkilerine ağırlık verilmesi

Ccedilinrsquode hızla buumlyuumlyen orta sınıfın artan harcanabilir gelirleriyle hizmet

sektoumlruumlne doumlnuumlk artan talepleri Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı

potansiyelini arttırmaktadır Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet

ticaretinde ticaret fazlası bulunmaktadır Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve inşaat takip

etmektedir Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret

accedilığı veren bir uumllkedir ve Ccedilinrsquoin en fazla hizmet alımı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en

buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoden yurtdışına turizm

amaccedillı olarak 2015 yılında 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Ccedilinrsquoden daha

fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin

genel turizm promosyon ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinrsquoe ve Ccedilinli turiste youmlnelik

ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi oumlnem kazanmaktadır

16 Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuumlnuumln geliştirilmesi ve etkin bir

şekilde istihdam edilmesi

Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi

tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş yapma anlayışını iyi bilen personel

istihdam etmesi faydalı olacaktır Mevcut durumda Tuumlrk firmaları tarafından

ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml

koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle tercih edilmektedirler Ancak bu

şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan

ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda yetersiz kalmaktadır

Buna karşılık Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi almış yuumlksek lisans ve doktora yapan

Tuumlrk oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak

oluşturmaktadır Bu kaynak sistemli bir şekilde değerlendirilmeli ve istihdamı

sağlanmalıdır

17 Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının ve Tuumlrk malı imajının Ccedilin toplumu

nezdinde guumlccedillendirilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde bir Tuumlrkiye imajı henuumlz oluşmamıştır Bu yuumlzden

Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının oluşturulmasına youmlnelik projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır

18 Ticaret ve yatırım ilişkilerini destekleyen finansman imkacircnlarının

artırılması

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması da gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesine ilaveten Ccedilinrsquode

temsilcilik ofisi seviyesinde faal olan Tuumlrk bankalarının da bankacılık

hizmetleri vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması

accedilısından gereklidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

6

19 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde tuumlm paydaşları kurumsal bir

yapı iccedilerisinde bir araya getirerek koordinasyonu ve guumlccedil birliğini

sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulması

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil topluma ait

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış kurumsallaştırılmış ve kesintisiz bir

eşguumlduumlm mekanizmasının oluşturulması bu raporda ortaya konan yol

haritasının da daha etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır

Bu amaccedil doğrultusunda bir kamu ve oumlzel sektoumlr sivil toplum ve akademik

kuruluşlarının katılımıyla ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon

Kurulursquonun hayata geccedilirilmesi faydalı olacaktır

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve uumllke

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşması muumlmkuumln

olacaktır Son doumlnemlerde iki uumllke arasında artan karşılıklı diyalog istişare ve

iletişim ekonomik işbirliğinin daha uumlst seviyelere taşınabilmesi iccedilin uygun

ortamı sağlamaktadır

Kuumlresel ekonomideki Asyalaşma ve ekonomik guumlcuumln Batırsquodan Doğursquoya kayışı

suumlrecinde Ccedilin duumlnyanın en buumlyuumlk ikinci ekonomik guumlcuuml olarak yaptığı

atılımlarla kuumlreselleşme suumlrecinin oumlncuuml aktoumlrlerinden birisi haline

gelmektedir Dolayısıyla Tuumlrkiye iccedilin de Ccedilin ile daha yuumlksek hacimli daha

kaliteli ve daha yuumlksek katma değerli ekonomik işbirliklerini suumlrduumlruumllebilir ve

dengeli bir duumlzlemde tesis etmek bir tercihten oumlte bir mecburiyet olarak

ortaya ccedilıkmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

7

Boumlluumlm 2

Giriş

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Halk Cumhuriyeti ile ticari ve ekonomik ilişkilerinde Tuumlrkiye

aleyhine buumlyuumlmeye devam eden bir ticaret accedilığı bulunmaktadır Tuumlrkiyersquoden

Ccedilinrsquoe 2015 yılında toplam 24 milyar dolarlık ihracat yapılırken aynı oumlnemde

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat 249 milyar dolara ccedilıkmıştır Tuumlrkiye halen Ccedilinrsquoe

yaptığı her bir dolarlık ihracata karşılık bu uumllkeden on doların uumlzerinde ithalat

yapmaktadır Bu eğilimin devam etmesi durumunda 2010 yılında iki uumllke

huumlkuumlmetleri tarafından accedilıklanmış olan 2020 yılına kadar 100 milyar dolarlık

ticaret hacmi hedefine ulaşılırsa Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı uumlzerinde yılda 80 milyar

doların uumlzerinde bir yuumlk oluşmuş olacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki yatırım ilişkilerinde de benzer bir durum soumlz

konusudur Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımları halen oldukccedila sınırlı seviyededir TC

Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim ayı itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk

sermayesi 173 milyon dolar tutarındadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi de yeterli

duumlzeyde değildir TC Ekonomi Bakanlığı verilerine goumlre 30 Haziran 2016

itibariyle Tuumlrkiyersquode yerleşik 49933 yabancı sermayeli firma arasında Ccedilin

sermayeli 786 firma bulunmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine goumlre ise

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımı son yıllarda artmış olmakla beraber 6423 milyon

dolar seviyesindedir Bu rakam Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyada hızla artan yatırımları

iccedilerisinde oldukccedila kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır

Son yıllarda iki uumllke arasındaki hizmet ticareti artmakta Ccedilin firmaları

uumllkemizde altyapı projeleri uumlstlenmekte turizm gelirlerinde de yavaş da olsa

bir artış soumlz konusu olmaktadır Ancak tuumlm parametreler birlikte ele

alındığında Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini dengelemesi gerektiği

gerccedileği karşımıza ccedilıkmaktadır Ticaret accedilığının kısa ve orta vadede

kapatılması gerccedilekccedili bir hedef değildir Ancak somut verilerin analitik bir

şekilde işlenmesiyle Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerindeki guumlccedilluuml ve

zayıf tarafları karşı karşıya olduğu tehditler ve fırsatlar ortaya konulabilir Bu

şekilde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe karşı ekonomik pozisyonunu iyileştirmesi ve uzun

vadede suumlrduumlruumllebilir bir şekilde devam ettirebilmesi iccedilin bir yol haritası

ccedilıkartılabilir

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye-Ccedilin mevcut ekonomik ilişkilerinin durumunun

detaylı bir tablosunu ortaya koyduktan sonra analitik bir inceleme ile bahsi

geccedilen potansiyeli belirlemek ve bu doğrultuda Tuumlrkiyersquonin karar alıcılarına ve

iş ccedilevrelerine somut oumlneriler getirmektir

Bu raporun Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerine bir denge

kazandırmak amacıyla ortaya koyacağı ldquoyol haritasırdquo esas olarak aşağıdaki

unsurlar uumlzerine inşa edilmektedir

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek potansiyel taşıyan alanların uumlruumln

bazında belirlenerek hedef uumlruumlnlerin ortaya konulması

2 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenmesi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalata

bağımlılığının arttığı alanların ortaya konulması

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

8

3 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekebilmesi iccedilin yuumlksek potansiyel

sunan sektoumlrlerin belirlenmesi

4 Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode daha fazla yatırım yapabileceği sektoumlr ve

boumllgelerin belirlenmesi

5 İki uumllke arasındaki hizmet ticaretinin değerlendirilerek yuumlksek potansiyel

arz eden alanlarda işbirliği oumlnerilerinin ortaya konulması

6 İkili ekonomik ilişkileri destekleyecek insan guumlcuuml markalaşma finansman

ve eşguumlduumlm gibi alanlarda atılabilecek adımların belirlenmesi

Yukarıda anılan altı temel unsurun her biri iccedilin raporda birer boumlluumlm

ayrılmıştır Ccedilalışmanın sonuccedil kısmında oumlnceki boumlluumlmlerde yapılan tespitler

uumlzerinden somut politika oumlnerileri geliştirilecek ve bunların bir araya

getirilmesiyle Tuumlrk-Ccedilin ekonomik ilişkileri iccedilin bir yol haritası ortaya

konulacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

4

Ccedilin ekonomisi emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili uumlretimden sermaye yoğun ve

yuumlksek teknoloji odaklı bir yapıya doğru doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve

inovasyon ccedilalışmalarını desteklemektedir 2015 yılında Ar-Ge faaliyetlerine 350

milyar ABD Dolarının uumlzerinde yatırım yapmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda en

fazla yatırım yapan uumllkelerden birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi

geccedilerek en fazla patentin alındığı uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan

teknolojik kapasitesinden faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak

uumlretim imkacircnlarını iccedileren guumlccedilluuml Ar-Ge potansiyeli olan yatırım projelerinin

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik edilmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı

olacağı gibi Tuumlrkiye pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve

Tuumlrkiyersquonin merkezinde olduğu Yeni İpek Yolu projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba

goumlsteren Ccedilin accedilısından da fayda sağlayacaktır Oluşan bu karşılıklı fayda

yatırım ilişkilerinin uzun vadede suumlrduumlruumllebilirliğini sağlayacaktır Bu

ccedilerccedilevede ccedilalışmaların Ccedilinrsquoin yurt dışına accedilılımında oumlncelikli olarak belirlediği

demiryolu elektrik telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat

ve elektronik sektoumlrlerinde yoğunlaştırılması fayda sağlayacaktır

14 Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının bu uumllkedeki yatırım teşvik rejimine

youmlnelik yeni uygulamalardan istifade ederek rekabetin daha duumlşuumlk ve

teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef alarak ve hizmet

sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanarak artırılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquodeki yatırımları henuumlz oldukccedila duumlşuumlk seviyede olduğu gibi

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı da giderek

zorlaşmaktadır Ccedilin pazarındaki rekabetin yuumlksekliği ticarette olduğu gibi

Tuumlrk firmalarının yatırım yoluyla da Ccedilinrsquoe girişlerini guumlccedilleştiren bir etkendir

Diğer yandan uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar

haline getiren duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve

yatırımcıların kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir Ancak

Ccedilinrsquoin uumllkeye daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmesi Tuumlrk firmaları accedilısından yeni olanakların

oluşmasını sağlamaktadır

Emek yoğun Tuumlrk yatırımları iccedilin lokasyon tercihi olarak maliyetlerin ccedilok

yuumlkseldiği uumllkenin kalkınmış doğu boumllgeleri yerine daha uygun koşullar

sağlayan Ccedilinrsquoin orta boumllgelerine odaklanılması faydalı olacaktır Uumllkenin

batısında da Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi de oumlzel konumu ve Tuumlrkiye ile

kuumlltuumlrel bağları nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin oumlnemli bir potansiyel

sunmaktadır

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne youmlnelmektedir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde konumlanan yabancı firmalar pazarda

yerini almış durumdadır Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilinrsquoin buumlyuumlk bir pazar olmasının yanında Ccedilin huumlkuumlmetinin

hizmet sektoumlruumlne youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeleri

sayesinde olumlu bir yatırım ortamı sunulmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

5

15 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile hizmet ticaretinin artırılması ve bu kapsamda

turizm ilişkilerine ağırlık verilmesi

Ccedilinrsquode hızla buumlyuumlyen orta sınıfın artan harcanabilir gelirleriyle hizmet

sektoumlruumlne doumlnuumlk artan talepleri Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı

potansiyelini arttırmaktadır Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet

ticaretinde ticaret fazlası bulunmaktadır Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve inşaat takip

etmektedir Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret

accedilığı veren bir uumllkedir ve Ccedilinrsquoin en fazla hizmet alımı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en

buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoden yurtdışına turizm

amaccedillı olarak 2015 yılında 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Ccedilinrsquoden daha

fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin

genel turizm promosyon ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinrsquoe ve Ccedilinli turiste youmlnelik

ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi oumlnem kazanmaktadır

16 Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuumlnuumln geliştirilmesi ve etkin bir

şekilde istihdam edilmesi

Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi

tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş yapma anlayışını iyi bilen personel

istihdam etmesi faydalı olacaktır Mevcut durumda Tuumlrk firmaları tarafından

ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml

koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle tercih edilmektedirler Ancak bu

şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan

ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda yetersiz kalmaktadır

Buna karşılık Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi almış yuumlksek lisans ve doktora yapan

Tuumlrk oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak

oluşturmaktadır Bu kaynak sistemli bir şekilde değerlendirilmeli ve istihdamı

sağlanmalıdır

17 Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının ve Tuumlrk malı imajının Ccedilin toplumu

nezdinde guumlccedillendirilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde bir Tuumlrkiye imajı henuumlz oluşmamıştır Bu yuumlzden

Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının oluşturulmasına youmlnelik projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır

18 Ticaret ve yatırım ilişkilerini destekleyen finansman imkacircnlarının

artırılması

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması da gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesine ilaveten Ccedilinrsquode

temsilcilik ofisi seviyesinde faal olan Tuumlrk bankalarının da bankacılık

hizmetleri vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması

accedilısından gereklidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

6

19 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde tuumlm paydaşları kurumsal bir

yapı iccedilerisinde bir araya getirerek koordinasyonu ve guumlccedil birliğini

sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulması

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil topluma ait

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış kurumsallaştırılmış ve kesintisiz bir

eşguumlduumlm mekanizmasının oluşturulması bu raporda ortaya konan yol

haritasının da daha etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır

Bu amaccedil doğrultusunda bir kamu ve oumlzel sektoumlr sivil toplum ve akademik

kuruluşlarının katılımıyla ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon

Kurulursquonun hayata geccedilirilmesi faydalı olacaktır

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve uumllke

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşması muumlmkuumln

olacaktır Son doumlnemlerde iki uumllke arasında artan karşılıklı diyalog istişare ve

iletişim ekonomik işbirliğinin daha uumlst seviyelere taşınabilmesi iccedilin uygun

ortamı sağlamaktadır

Kuumlresel ekonomideki Asyalaşma ve ekonomik guumlcuumln Batırsquodan Doğursquoya kayışı

suumlrecinde Ccedilin duumlnyanın en buumlyuumlk ikinci ekonomik guumlcuuml olarak yaptığı

atılımlarla kuumlreselleşme suumlrecinin oumlncuuml aktoumlrlerinden birisi haline

gelmektedir Dolayısıyla Tuumlrkiye iccedilin de Ccedilin ile daha yuumlksek hacimli daha

kaliteli ve daha yuumlksek katma değerli ekonomik işbirliklerini suumlrduumlruumllebilir ve

dengeli bir duumlzlemde tesis etmek bir tercihten oumlte bir mecburiyet olarak

ortaya ccedilıkmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

7

Boumlluumlm 2

Giriş

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Halk Cumhuriyeti ile ticari ve ekonomik ilişkilerinde Tuumlrkiye

aleyhine buumlyuumlmeye devam eden bir ticaret accedilığı bulunmaktadır Tuumlrkiyersquoden

Ccedilinrsquoe 2015 yılında toplam 24 milyar dolarlık ihracat yapılırken aynı oumlnemde

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat 249 milyar dolara ccedilıkmıştır Tuumlrkiye halen Ccedilinrsquoe

yaptığı her bir dolarlık ihracata karşılık bu uumllkeden on doların uumlzerinde ithalat

yapmaktadır Bu eğilimin devam etmesi durumunda 2010 yılında iki uumllke

huumlkuumlmetleri tarafından accedilıklanmış olan 2020 yılına kadar 100 milyar dolarlık

ticaret hacmi hedefine ulaşılırsa Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı uumlzerinde yılda 80 milyar

doların uumlzerinde bir yuumlk oluşmuş olacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki yatırım ilişkilerinde de benzer bir durum soumlz

konusudur Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımları halen oldukccedila sınırlı seviyededir TC

Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim ayı itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk

sermayesi 173 milyon dolar tutarındadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi de yeterli

duumlzeyde değildir TC Ekonomi Bakanlığı verilerine goumlre 30 Haziran 2016

itibariyle Tuumlrkiyersquode yerleşik 49933 yabancı sermayeli firma arasında Ccedilin

sermayeli 786 firma bulunmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine goumlre ise

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımı son yıllarda artmış olmakla beraber 6423 milyon

dolar seviyesindedir Bu rakam Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyada hızla artan yatırımları

iccedilerisinde oldukccedila kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır

Son yıllarda iki uumllke arasındaki hizmet ticareti artmakta Ccedilin firmaları

uumllkemizde altyapı projeleri uumlstlenmekte turizm gelirlerinde de yavaş da olsa

bir artış soumlz konusu olmaktadır Ancak tuumlm parametreler birlikte ele

alındığında Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini dengelemesi gerektiği

gerccedileği karşımıza ccedilıkmaktadır Ticaret accedilığının kısa ve orta vadede

kapatılması gerccedilekccedili bir hedef değildir Ancak somut verilerin analitik bir

şekilde işlenmesiyle Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerindeki guumlccedilluuml ve

zayıf tarafları karşı karşıya olduğu tehditler ve fırsatlar ortaya konulabilir Bu

şekilde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe karşı ekonomik pozisyonunu iyileştirmesi ve uzun

vadede suumlrduumlruumllebilir bir şekilde devam ettirebilmesi iccedilin bir yol haritası

ccedilıkartılabilir

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye-Ccedilin mevcut ekonomik ilişkilerinin durumunun

detaylı bir tablosunu ortaya koyduktan sonra analitik bir inceleme ile bahsi

geccedilen potansiyeli belirlemek ve bu doğrultuda Tuumlrkiyersquonin karar alıcılarına ve

iş ccedilevrelerine somut oumlneriler getirmektir

Bu raporun Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerine bir denge

kazandırmak amacıyla ortaya koyacağı ldquoyol haritasırdquo esas olarak aşağıdaki

unsurlar uumlzerine inşa edilmektedir

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek potansiyel taşıyan alanların uumlruumln

bazında belirlenerek hedef uumlruumlnlerin ortaya konulması

2 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenmesi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalata

bağımlılığının arttığı alanların ortaya konulması

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

8

3 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekebilmesi iccedilin yuumlksek potansiyel

sunan sektoumlrlerin belirlenmesi

4 Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode daha fazla yatırım yapabileceği sektoumlr ve

boumllgelerin belirlenmesi

5 İki uumllke arasındaki hizmet ticaretinin değerlendirilerek yuumlksek potansiyel

arz eden alanlarda işbirliği oumlnerilerinin ortaya konulması

6 İkili ekonomik ilişkileri destekleyecek insan guumlcuuml markalaşma finansman

ve eşguumlduumlm gibi alanlarda atılabilecek adımların belirlenmesi

Yukarıda anılan altı temel unsurun her biri iccedilin raporda birer boumlluumlm

ayrılmıştır Ccedilalışmanın sonuccedil kısmında oumlnceki boumlluumlmlerde yapılan tespitler

uumlzerinden somut politika oumlnerileri geliştirilecek ve bunların bir araya

getirilmesiyle Tuumlrk-Ccedilin ekonomik ilişkileri iccedilin bir yol haritası ortaya

konulacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

5

15 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile hizmet ticaretinin artırılması ve bu kapsamda

turizm ilişkilerine ağırlık verilmesi

Ccedilinrsquode hızla buumlyuumlyen orta sınıfın artan harcanabilir gelirleriyle hizmet

sektoumlruumlne doumlnuumlk artan talepleri Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı

potansiyelini arttırmaktadır Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet

ticaretinde ticaret fazlası bulunmaktadır Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve inşaat takip

etmektedir Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret

accedilığı veren bir uumllkedir ve Ccedilinrsquoin en fazla hizmet alımı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en

buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoden yurtdışına turizm

amaccedillı olarak 2015 yılında 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Ccedilinrsquoden daha

fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin

genel turizm promosyon ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinrsquoe ve Ccedilinli turiste youmlnelik

ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi oumlnem kazanmaktadır

16 Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuumlnuumln geliştirilmesi ve etkin bir

şekilde istihdam edilmesi

Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi

tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş yapma anlayışını iyi bilen personel

istihdam etmesi faydalı olacaktır Mevcut durumda Tuumlrk firmaları tarafından

ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml

koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle tercih edilmektedirler Ancak bu

şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan

ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda yetersiz kalmaktadır

Buna karşılık Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi almış yuumlksek lisans ve doktora yapan

Tuumlrk oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak

oluşturmaktadır Bu kaynak sistemli bir şekilde değerlendirilmeli ve istihdamı

sağlanmalıdır

17 Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının ve Tuumlrk malı imajının Ccedilin toplumu

nezdinde guumlccedillendirilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde bir Tuumlrkiye imajı henuumlz oluşmamıştır Bu yuumlzden

Tuumlrkiyersquonin uumllke markasının oluşturulmasına youmlnelik projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır

18 Ticaret ve yatırım ilişkilerini destekleyen finansman imkacircnlarının

artırılması

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması da gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesine ilaveten Ccedilinrsquode

temsilcilik ofisi seviyesinde faal olan Tuumlrk bankalarının da bankacılık

hizmetleri vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması

accedilısından gereklidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

6

19 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde tuumlm paydaşları kurumsal bir

yapı iccedilerisinde bir araya getirerek koordinasyonu ve guumlccedil birliğini

sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulması

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil topluma ait

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış kurumsallaştırılmış ve kesintisiz bir

eşguumlduumlm mekanizmasının oluşturulması bu raporda ortaya konan yol

haritasının da daha etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır

Bu amaccedil doğrultusunda bir kamu ve oumlzel sektoumlr sivil toplum ve akademik

kuruluşlarının katılımıyla ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon

Kurulursquonun hayata geccedilirilmesi faydalı olacaktır

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve uumllke

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşması muumlmkuumln

olacaktır Son doumlnemlerde iki uumllke arasında artan karşılıklı diyalog istişare ve

iletişim ekonomik işbirliğinin daha uumlst seviyelere taşınabilmesi iccedilin uygun

ortamı sağlamaktadır

Kuumlresel ekonomideki Asyalaşma ve ekonomik guumlcuumln Batırsquodan Doğursquoya kayışı

suumlrecinde Ccedilin duumlnyanın en buumlyuumlk ikinci ekonomik guumlcuuml olarak yaptığı

atılımlarla kuumlreselleşme suumlrecinin oumlncuuml aktoumlrlerinden birisi haline

gelmektedir Dolayısıyla Tuumlrkiye iccedilin de Ccedilin ile daha yuumlksek hacimli daha

kaliteli ve daha yuumlksek katma değerli ekonomik işbirliklerini suumlrduumlruumllebilir ve

dengeli bir duumlzlemde tesis etmek bir tercihten oumlte bir mecburiyet olarak

ortaya ccedilıkmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

7

Boumlluumlm 2

Giriş

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Halk Cumhuriyeti ile ticari ve ekonomik ilişkilerinde Tuumlrkiye

aleyhine buumlyuumlmeye devam eden bir ticaret accedilığı bulunmaktadır Tuumlrkiyersquoden

Ccedilinrsquoe 2015 yılında toplam 24 milyar dolarlık ihracat yapılırken aynı oumlnemde

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat 249 milyar dolara ccedilıkmıştır Tuumlrkiye halen Ccedilinrsquoe

yaptığı her bir dolarlık ihracata karşılık bu uumllkeden on doların uumlzerinde ithalat

yapmaktadır Bu eğilimin devam etmesi durumunda 2010 yılında iki uumllke

huumlkuumlmetleri tarafından accedilıklanmış olan 2020 yılına kadar 100 milyar dolarlık

ticaret hacmi hedefine ulaşılırsa Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı uumlzerinde yılda 80 milyar

doların uumlzerinde bir yuumlk oluşmuş olacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki yatırım ilişkilerinde de benzer bir durum soumlz

konusudur Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımları halen oldukccedila sınırlı seviyededir TC

Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim ayı itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk

sermayesi 173 milyon dolar tutarındadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi de yeterli

duumlzeyde değildir TC Ekonomi Bakanlığı verilerine goumlre 30 Haziran 2016

itibariyle Tuumlrkiyersquode yerleşik 49933 yabancı sermayeli firma arasında Ccedilin

sermayeli 786 firma bulunmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine goumlre ise

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımı son yıllarda artmış olmakla beraber 6423 milyon

dolar seviyesindedir Bu rakam Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyada hızla artan yatırımları

iccedilerisinde oldukccedila kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır

Son yıllarda iki uumllke arasındaki hizmet ticareti artmakta Ccedilin firmaları

uumllkemizde altyapı projeleri uumlstlenmekte turizm gelirlerinde de yavaş da olsa

bir artış soumlz konusu olmaktadır Ancak tuumlm parametreler birlikte ele

alındığında Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini dengelemesi gerektiği

gerccedileği karşımıza ccedilıkmaktadır Ticaret accedilığının kısa ve orta vadede

kapatılması gerccedilekccedili bir hedef değildir Ancak somut verilerin analitik bir

şekilde işlenmesiyle Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerindeki guumlccedilluuml ve

zayıf tarafları karşı karşıya olduğu tehditler ve fırsatlar ortaya konulabilir Bu

şekilde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe karşı ekonomik pozisyonunu iyileştirmesi ve uzun

vadede suumlrduumlruumllebilir bir şekilde devam ettirebilmesi iccedilin bir yol haritası

ccedilıkartılabilir

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye-Ccedilin mevcut ekonomik ilişkilerinin durumunun

detaylı bir tablosunu ortaya koyduktan sonra analitik bir inceleme ile bahsi

geccedilen potansiyeli belirlemek ve bu doğrultuda Tuumlrkiyersquonin karar alıcılarına ve

iş ccedilevrelerine somut oumlneriler getirmektir

Bu raporun Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerine bir denge

kazandırmak amacıyla ortaya koyacağı ldquoyol haritasırdquo esas olarak aşağıdaki

unsurlar uumlzerine inşa edilmektedir

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek potansiyel taşıyan alanların uumlruumln

bazında belirlenerek hedef uumlruumlnlerin ortaya konulması

2 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenmesi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalata

bağımlılığının arttığı alanların ortaya konulması

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

8

3 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekebilmesi iccedilin yuumlksek potansiyel

sunan sektoumlrlerin belirlenmesi

4 Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode daha fazla yatırım yapabileceği sektoumlr ve

boumllgelerin belirlenmesi

5 İki uumllke arasındaki hizmet ticaretinin değerlendirilerek yuumlksek potansiyel

arz eden alanlarda işbirliği oumlnerilerinin ortaya konulması

6 İkili ekonomik ilişkileri destekleyecek insan guumlcuuml markalaşma finansman

ve eşguumlduumlm gibi alanlarda atılabilecek adımların belirlenmesi

Yukarıda anılan altı temel unsurun her biri iccedilin raporda birer boumlluumlm

ayrılmıştır Ccedilalışmanın sonuccedil kısmında oumlnceki boumlluumlmlerde yapılan tespitler

uumlzerinden somut politika oumlnerileri geliştirilecek ve bunların bir araya

getirilmesiyle Tuumlrk-Ccedilin ekonomik ilişkileri iccedilin bir yol haritası ortaya

konulacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

6

19 Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde tuumlm paydaşları kurumsal bir

yapı iccedilerisinde bir araya getirerek koordinasyonu ve guumlccedil birliğini

sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulması

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil topluma ait

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış kurumsallaştırılmış ve kesintisiz bir

eşguumlduumlm mekanizmasının oluşturulması bu raporda ortaya konan yol

haritasının da daha etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır

Bu amaccedil doğrultusunda bir kamu ve oumlzel sektoumlr sivil toplum ve akademik

kuruluşlarının katılımıyla ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon

Kurulursquonun hayata geccedilirilmesi faydalı olacaktır

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve uumllke

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşması muumlmkuumln

olacaktır Son doumlnemlerde iki uumllke arasında artan karşılıklı diyalog istişare ve

iletişim ekonomik işbirliğinin daha uumlst seviyelere taşınabilmesi iccedilin uygun

ortamı sağlamaktadır

Kuumlresel ekonomideki Asyalaşma ve ekonomik guumlcuumln Batırsquodan Doğursquoya kayışı

suumlrecinde Ccedilin duumlnyanın en buumlyuumlk ikinci ekonomik guumlcuuml olarak yaptığı

atılımlarla kuumlreselleşme suumlrecinin oumlncuuml aktoumlrlerinden birisi haline

gelmektedir Dolayısıyla Tuumlrkiye iccedilin de Ccedilin ile daha yuumlksek hacimli daha

kaliteli ve daha yuumlksek katma değerli ekonomik işbirliklerini suumlrduumlruumllebilir ve

dengeli bir duumlzlemde tesis etmek bir tercihten oumlte bir mecburiyet olarak

ortaya ccedilıkmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

7

Boumlluumlm 2

Giriş

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Halk Cumhuriyeti ile ticari ve ekonomik ilişkilerinde Tuumlrkiye

aleyhine buumlyuumlmeye devam eden bir ticaret accedilığı bulunmaktadır Tuumlrkiyersquoden

Ccedilinrsquoe 2015 yılında toplam 24 milyar dolarlık ihracat yapılırken aynı oumlnemde

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat 249 milyar dolara ccedilıkmıştır Tuumlrkiye halen Ccedilinrsquoe

yaptığı her bir dolarlık ihracata karşılık bu uumllkeden on doların uumlzerinde ithalat

yapmaktadır Bu eğilimin devam etmesi durumunda 2010 yılında iki uumllke

huumlkuumlmetleri tarafından accedilıklanmış olan 2020 yılına kadar 100 milyar dolarlık

ticaret hacmi hedefine ulaşılırsa Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı uumlzerinde yılda 80 milyar

doların uumlzerinde bir yuumlk oluşmuş olacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki yatırım ilişkilerinde de benzer bir durum soumlz

konusudur Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımları halen oldukccedila sınırlı seviyededir TC

Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim ayı itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk

sermayesi 173 milyon dolar tutarındadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi de yeterli

duumlzeyde değildir TC Ekonomi Bakanlığı verilerine goumlre 30 Haziran 2016

itibariyle Tuumlrkiyersquode yerleşik 49933 yabancı sermayeli firma arasında Ccedilin

sermayeli 786 firma bulunmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine goumlre ise

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımı son yıllarda artmış olmakla beraber 6423 milyon

dolar seviyesindedir Bu rakam Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyada hızla artan yatırımları

iccedilerisinde oldukccedila kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır

Son yıllarda iki uumllke arasındaki hizmet ticareti artmakta Ccedilin firmaları

uumllkemizde altyapı projeleri uumlstlenmekte turizm gelirlerinde de yavaş da olsa

bir artış soumlz konusu olmaktadır Ancak tuumlm parametreler birlikte ele

alındığında Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini dengelemesi gerektiği

gerccedileği karşımıza ccedilıkmaktadır Ticaret accedilığının kısa ve orta vadede

kapatılması gerccedilekccedili bir hedef değildir Ancak somut verilerin analitik bir

şekilde işlenmesiyle Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerindeki guumlccedilluuml ve

zayıf tarafları karşı karşıya olduğu tehditler ve fırsatlar ortaya konulabilir Bu

şekilde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe karşı ekonomik pozisyonunu iyileştirmesi ve uzun

vadede suumlrduumlruumllebilir bir şekilde devam ettirebilmesi iccedilin bir yol haritası

ccedilıkartılabilir

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye-Ccedilin mevcut ekonomik ilişkilerinin durumunun

detaylı bir tablosunu ortaya koyduktan sonra analitik bir inceleme ile bahsi

geccedilen potansiyeli belirlemek ve bu doğrultuda Tuumlrkiyersquonin karar alıcılarına ve

iş ccedilevrelerine somut oumlneriler getirmektir

Bu raporun Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerine bir denge

kazandırmak amacıyla ortaya koyacağı ldquoyol haritasırdquo esas olarak aşağıdaki

unsurlar uumlzerine inşa edilmektedir

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek potansiyel taşıyan alanların uumlruumln

bazında belirlenerek hedef uumlruumlnlerin ortaya konulması

2 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenmesi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalata

bağımlılığının arttığı alanların ortaya konulması

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

8

3 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekebilmesi iccedilin yuumlksek potansiyel

sunan sektoumlrlerin belirlenmesi

4 Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode daha fazla yatırım yapabileceği sektoumlr ve

boumllgelerin belirlenmesi

5 İki uumllke arasındaki hizmet ticaretinin değerlendirilerek yuumlksek potansiyel

arz eden alanlarda işbirliği oumlnerilerinin ortaya konulması

6 İkili ekonomik ilişkileri destekleyecek insan guumlcuuml markalaşma finansman

ve eşguumlduumlm gibi alanlarda atılabilecek adımların belirlenmesi

Yukarıda anılan altı temel unsurun her biri iccedilin raporda birer boumlluumlm

ayrılmıştır Ccedilalışmanın sonuccedil kısmında oumlnceki boumlluumlmlerde yapılan tespitler

uumlzerinden somut politika oumlnerileri geliştirilecek ve bunların bir araya

getirilmesiyle Tuumlrk-Ccedilin ekonomik ilişkileri iccedilin bir yol haritası ortaya

konulacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

7

Boumlluumlm 2

Giriş

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Halk Cumhuriyeti ile ticari ve ekonomik ilişkilerinde Tuumlrkiye

aleyhine buumlyuumlmeye devam eden bir ticaret accedilığı bulunmaktadır Tuumlrkiyersquoden

Ccedilinrsquoe 2015 yılında toplam 24 milyar dolarlık ihracat yapılırken aynı oumlnemde

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat 249 milyar dolara ccedilıkmıştır Tuumlrkiye halen Ccedilinrsquoe

yaptığı her bir dolarlık ihracata karşılık bu uumllkeden on doların uumlzerinde ithalat

yapmaktadır Bu eğilimin devam etmesi durumunda 2010 yılında iki uumllke

huumlkuumlmetleri tarafından accedilıklanmış olan 2020 yılına kadar 100 milyar dolarlık

ticaret hacmi hedefine ulaşılırsa Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı uumlzerinde yılda 80 milyar

doların uumlzerinde bir yuumlk oluşmuş olacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki yatırım ilişkilerinde de benzer bir durum soumlz

konusudur Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımları halen oldukccedila sınırlı seviyededir TC

Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim ayı itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk

sermayesi 173 milyon dolar tutarındadır Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi de yeterli

duumlzeyde değildir TC Ekonomi Bakanlığı verilerine goumlre 30 Haziran 2016

itibariyle Tuumlrkiyersquode yerleşik 49933 yabancı sermayeli firma arasında Ccedilin

sermayeli 786 firma bulunmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine goumlre ise

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımı son yıllarda artmış olmakla beraber 6423 milyon

dolar seviyesindedir Bu rakam Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyada hızla artan yatırımları

iccedilerisinde oldukccedila kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır

Son yıllarda iki uumllke arasındaki hizmet ticareti artmakta Ccedilin firmaları

uumllkemizde altyapı projeleri uumlstlenmekte turizm gelirlerinde de yavaş da olsa

bir artış soumlz konusu olmaktadır Ancak tuumlm parametreler birlikte ele

alındığında Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini dengelemesi gerektiği

gerccedileği karşımıza ccedilıkmaktadır Ticaret accedilığının kısa ve orta vadede

kapatılması gerccedilekccedili bir hedef değildir Ancak somut verilerin analitik bir

şekilde işlenmesiyle Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerindeki guumlccedilluuml ve

zayıf tarafları karşı karşıya olduğu tehditler ve fırsatlar ortaya konulabilir Bu

şekilde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe karşı ekonomik pozisyonunu iyileştirmesi ve uzun

vadede suumlrduumlruumllebilir bir şekilde devam ettirebilmesi iccedilin bir yol haritası

ccedilıkartılabilir

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye-Ccedilin mevcut ekonomik ilişkilerinin durumunun

detaylı bir tablosunu ortaya koyduktan sonra analitik bir inceleme ile bahsi

geccedilen potansiyeli belirlemek ve bu doğrultuda Tuumlrkiyersquonin karar alıcılarına ve

iş ccedilevrelerine somut oumlneriler getirmektir

Bu raporun Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerine bir denge

kazandırmak amacıyla ortaya koyacağı ldquoyol haritasırdquo esas olarak aşağıdaki

unsurlar uumlzerine inşa edilmektedir

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek potansiyel taşıyan alanların uumlruumln

bazında belirlenerek hedef uumlruumlnlerin ortaya konulması

2 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında Tuumlrkiye ekonomisine yuumlksek katma değer

sağlayan kalemlerin belirlenmesi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yaptığı ithalata

bağımlılığının arttığı alanların ortaya konulması

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

8

3 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekebilmesi iccedilin yuumlksek potansiyel

sunan sektoumlrlerin belirlenmesi

4 Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode daha fazla yatırım yapabileceği sektoumlr ve

boumllgelerin belirlenmesi

5 İki uumllke arasındaki hizmet ticaretinin değerlendirilerek yuumlksek potansiyel

arz eden alanlarda işbirliği oumlnerilerinin ortaya konulması

6 İkili ekonomik ilişkileri destekleyecek insan guumlcuuml markalaşma finansman

ve eşguumlduumlm gibi alanlarda atılabilecek adımların belirlenmesi

Yukarıda anılan altı temel unsurun her biri iccedilin raporda birer boumlluumlm

ayrılmıştır Ccedilalışmanın sonuccedil kısmında oumlnceki boumlluumlmlerde yapılan tespitler

uumlzerinden somut politika oumlnerileri geliştirilecek ve bunların bir araya

getirilmesiyle Tuumlrk-Ccedilin ekonomik ilişkileri iccedilin bir yol haritası ortaya

konulacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

8

3 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekebilmesi iccedilin yuumlksek potansiyel

sunan sektoumlrlerin belirlenmesi

4 Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode daha fazla yatırım yapabileceği sektoumlr ve

boumllgelerin belirlenmesi

5 İki uumllke arasındaki hizmet ticaretinin değerlendirilerek yuumlksek potansiyel

arz eden alanlarda işbirliği oumlnerilerinin ortaya konulması

6 İkili ekonomik ilişkileri destekleyecek insan guumlcuuml markalaşma finansman

ve eşguumlduumlm gibi alanlarda atılabilecek adımların belirlenmesi

Yukarıda anılan altı temel unsurun her biri iccedilin raporda birer boumlluumlm

ayrılmıştır Ccedilalışmanın sonuccedil kısmında oumlnceki boumlluumlmlerde yapılan tespitler

uumlzerinden somut politika oumlnerileri geliştirilecek ve bunların bir araya

getirilmesiyle Tuumlrk-Ccedilin ekonomik ilişkileri iccedilin bir yol haritası ortaya

konulacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

9

Boumlluumlm 3

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ticareti her iki uumllkenin de ekonomik liberalleşme ve kuumlresel

piyasalarla buumltuumlnleşme suumlrecine girdikleri 1980rsquoli yıllardan itibaren artmaya

başlamış ve 1990rsquolı yılların ortasından itibaren hız kazanmıştır Ccedilinrsquoin 2001

yılında Ccedilinrsquoin Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuumlrsquone (DTOuml) uumlye olmasının ardından

Ccedilinrsquoden yapılan ithalat ihracata nazaran ccedilok daha hızlı artmıştır

Şekil 1 Yıllara Goumlre Tuumlrkiye-Ccedilin Ticareti (1975-2015)

Kaynak TUumlİK

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı 1999 yılından bu yana ithalat kadar hızlı olmasa da

her yıl duumlzenli olarak artış goumlstermiş bu doumlnem iccedilerisinde sadece 2004 2014

ve 2015rsquote bir oumlnceki yıla goumlre azalma eğilimine girmiştir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatının 2014 yılındaki bir yıl oumlncesine goumlre 205 2015 yılında ise yine bir

yıl oumlncesine goumlre 156 seviyesinde azalması buumlyuumlk oumllccediluumlde talep tarafındaki

daralmadan kaynaklanmaktadır Ccedilinrsquodeki ekonomik buumlyuumlmenin son

doumlnemlerde hız kesmesinin neden olduğu bu durum Tuumlrk ihracatccedilısının

Ccedilinrsquode bundan sonra daha ccediletin şartlarla karşı karşıya olacağına işaret

etmektedir

0

5

10

15

20

25

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Milyar ABD Doları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

10

Şekil 2 Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Kaynak TUumlİK

Şekil 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın bu uumllkeden

yapılan ithalatı karşılama oranı da son derecek duumlşuumlk bir seviyededir 2015

yılında Tuumlrkiyersquonin toplam dış ticaretinde bu oran 694 olarak

gerccedilekleşmişken Ccedilin ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı 97

seviyesinde kalmıştır Tuumlrkiyersquonin yaşamakta olduğu kronik cari accedilık sorunu

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Ccedilin ile olan ticaretindeki bu durumun uumllke ekonomisi

uumlzerine olumsuz youmlnde bir baskı oluşturduğu anlaşılmaktadır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe olan ihracatının zayıflığının tek kaynağı Ccedilinrsquodeki talep

daralması değil aynı zamanda ihracatın kompozisyonundaki kırılganlıklardır

Bu bir taraftan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının belirli kalemlere aşırı bir şekilde

yoğunlaşmış olması ve uumlruumln bazında yeterince ccedileşitlilik olmamasıdır Diğer

taraftan da ihracatta katma değeri duumlşuumlk hammadde ve birincil uumlruumlnlerin

ağırlıkta olmasıdır Bu durum Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatını orta ve uzun vadede

suumlrduumlruumllebilir bir buumlyuumlme zeminine oturmasını engellemekte ve Ccedilin

ekonomisindeki talep dalgalanmalarına karşı kırılgan bir hale getirmektedir

000

010

020

030

040

050

060

070

080

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Tuumlrkiyenin Toplam Dış Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

Tuumlrkiyenin Ccedilin ile Ticaretinde İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

11

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe İhracatında İlk On Kalem (2015)

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 2015 yılında 241 milyar dolarlık bir hacme sahip olan

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında tek bir kalem mermer tuumlm ihracatın 301rsquoine

ilk beş kalem tuumlm ihracatın 521rsquoine ilk on kalem ise tuumlm ihracatın

611rsquoine karşılık gelmektedir Yine aynı tabloda goumlruumllen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatını buumlyuumlk oumllccediluumlde maden ve metal cevherleri gibi katma değeri duumlşuumlk

hammaddelerin oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu durum Tuumlrkiyersquonin

ihracatının Ccedilinrsquoin hammadde talebinde ve kuumlresel piyasalardaki emtia

fiyatlarında oluşan dalgalanmalara karşı kırılgan hale getirmektedir

Dolayısıyla ihracatın dışsal etkenlere karşı daha korunaklı bir hale getirilerek

suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmeye kavuşturulabilmesi iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

yeni accedilılımlara gidilmesi potansiyel taşıyan uumlruumlnlerin tespit edilerek bu

uumlruumlnlerin ihracatının artırılması youmlnuumlnde aktif bir şekilde ccedilalışmalar yapılması

gerekmektedir

Raporun bu boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hangi kalemlerde ne kadar ihracat

potansiyeli olduğunu detaylı bir analizle uumlruumln bazında belirlenmesi

amaccedillanmaktadır Bu boumlluumlmdeki analiz iccedilin Guumlmruumlk Tarife İstatistik

Pozisyonlarında (GTİP) doumlrt haneye inilerek 1200 uumlruumln pozisyonu iccedilin

değerlendirme yapılmıştır Her uumlruumln pozisyonu iccedilin şu veriler

değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatı

2 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ihracatında Ccedilinrsquoin payı

3 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatı

4 Goumlsterge ticaret potansiyeli

5 Nispi goumlsterge ticaret potansiyel oranı

6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ihracatında son beş yıldaki yıllık

ortalama artış

7 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış

Uumlruumln Grubu

Ccedilinrsquoe İhracat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Mermer traverten ekosin ve inşaata elverişli kireccedilli taşlar

725974 301

2 Krom cevherleri 186003 77 3 Kurşun cevherleri 117258 49 4 Kıymetli metal cevherleri 114744 48 5 Bakır cevherleri 111212 46

6 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

108305 45

7 Yuumln ve yapağı 28442 12 8 Merkezi ısıtma kazanları 28196 12

9 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

27189 11

10 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

25697 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

12

Analizde kullanılan ham veriler Birleşmiş Milletler COMTRADE veri

tabanından alınmış ve hesaplamalarda bu veriler kullanılmıştır Yıllık artış

oranları Ccedilinrsquode soumlz konusu uumlruumln iccedilin talebin ne hızda arttığını ve Tuumlrkiyersquonin

ihraccedil uumlruumlnlerinin bu pazarda rekabet guumlccedillerini ne oumllccediluumlde artırdıklarını

goumlstermektedir Goumlsterge ticaret potansiyeli (GTP) ve nispi goumlsterge ticaret

potansiyel oranı (NGTPO) ise soumlz konusu uumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin ihracatını

artırması iccedilin ne kadarlık bir potansiyel olduğunu ortaya koymaktadır Bu

parametreler DTOuml buumlnyesindeki Uluslararası Ticaret Merkezirsquonin

ekonomistleri Christian Helmers ile Jean-Michel Pasteelsrsquoin 2006rsquoda

yayınlanan ldquoUumlruumln Bazında İkili Ticaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Operasyonel Bir Yaklaşımrdquo (Assesing Bilateral Trade Potential at the

Commodity Level An Operational Approach) başlıklı ccedilalışmalarında

oumlnerdikleri metodolojinin Tuumlrkiye-Ccedilin ticaret verileri uumlzerinde kullanılması

suretiyle hesaplanmıştır

METODOLOJİ

Ccedilıkış noktası olarak Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde Ccedilinrsquoe mevcut durumda yaptığı ihracatın dolar değeri (A) ele alınmaktadır Bu oranın Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde tuumlm duumlnyaya yapmakta olduğu ihracat (B) iccedilerisinde ne kadar paya sahip olduğu hesaplanır (C=AB) Ccedilinrsquoin aynı uumlruumlnde tuumlm duumlnyadan yaptığı ithalat (D) pazarın buumlyuumlkluumlğuumlne işaret eder ve Tuumlrkiyersquonin Ccedilin pazarında ne kadar bir paya sahip olduğunun hesaplanmasını sağlar (E=AD) Bu noktada Helmers ile Pasteelsrsquoin getirdikleri yaklaşım goumlsterge ticaret potansiyeli vasıtasıyla bir uumllkenin ihracatıyla diğer uumllkenin ithalatı arasında en yuumlksek seviyede tamamlayıcılık arz eden uumlruumlnlerin tespit edilmesidir Bu bağlamda GTS=min(B D)-A olarak tanımlanmakta ve burada ithalat yapan uumllkenin teorik olarak ihracat yapan uumllkenin o uumlruumlndeki tuumlm ihracatını kapsayabileceği varsayımında bulunulmaktadır Bu şuumlphesiz ki ccedilok kuvvetli bir sayımdır dolayısıyla hesaplamalar sonucu ortaya ccedilıkan rakamların kesin sonuccedillar değil uumlruumlnler arasında kıyaslama ve sırlama yapmaya yarayacak birer goumlsterge olarak ele alınması faydalı olacaktır

1200 uumlruumln pozisyonunun her biri iccedilin yukarıda sıralanan parametrelerin

hesaplanması ve kıyaslanması sonucu Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında yuumlksek

potansiyel taşıdığı duumlşuumlnuumllen beş grup uumlruumln ortaya ccedilıkmıştır Oumlncelik sırasına

goumlre bu gruplar şu şekildedir

A Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

60 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

B Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu ama

bununla birlikte daha fazla ticaret iccedilin de potansiyelin bulunduğu ancak

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının duumlşuumlk oranda arttığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO gt

80 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış lt 10

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

13

C Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek bir ihracatının olduğu

ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin orta ya da duumlşuumlk seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı gt 1 milyon $ NGPTO lt

50 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

D Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda orta seviyede bir ihracatının

olduğu ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek seviyede olduğu

bununla birlikte Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı = 50 bin $ - 1 milyon $

NGPTO gt 90 Ccedilinrsquoin toplam alımında yıllık artış gt 10

E Grubu uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda ihracatının duumlşuumlk seviyede olduğu

ya da hiccedil olmadığı ancak daha fazla ticaret iccedilin potansiyelin ccedilok yuumlksek

seviyede olduğu bununla birlikte Tuumlrkiyersquonin Ccedilin dışında ihracatının yuumlksek

olduğu ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yuumlksek oranda artırdığı uumlruumlnler

Değişkenler iccedilin kriterler Tuumlrkiyersquonin mevcut ihracatı lt 50 bin $ NGPTO gt

90 Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya ihracatı gt 100 milyon $ Ccedilinrsquoin toplam alımında

yıllık artış gt 10

Yapılan değerlendirmeye goumlre 25 uumlruumln pozisyonu A Grubu iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 60rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

Tablo 2 A Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Dabaklanmış veya aprelenmiş kuumlrkler

2 Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

3 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan taştan veya diğer mineral maddelerden eşya

4 Pamuk doumlkuumlntuumlleri

5 Seramik emaye veya cam sanayiinde kullanılan muumlstahzar pigmentler muumlstahzar donuklaştırıcılar ve boyalar

6 8701 ila 8705 Pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam parccedila ve aksesuarı

7 Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıda muumlstahzarları

8 Hurma incir

9 Pamuklu mensucat

10 Zeytinyağı ve fraksiyonları

11 Yuumlksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

12 Pamuk ipliği

13 Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme yuumlzme havuzları ve kuumlccediluumlk oyun havuzları

14 Suumlnger taşı zımpara taşı tabii korindon tabii Suumlleyman taşı ve diğer tabii aşındırıcılar

15 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan mineral maddeler

16 Tabii veya terkip yoluyla elde edilen deri ve koumlseleden giyim eşyası ve aksesuarı

17 Kauccediluktan yeni dış lastikler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

14

18 Ev işlerinde kullanılmaya mahsus kendinden elektrik motorlu elektro-mekanik cihazlar

19 Nikel cevherleri ve zenginleştirilmiş nikel cevherleri

20 Uumlzuumlmler

21 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan gıda muumlstahzarları

22 Diğer metal cevherler ve zenginleştirilmiş diğer metal cevherleri

23 Tarım uumlruumlnlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar

24 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

25 Sular (mineral sular ve gazlı sular dahil) ve alkolsuumlz diğer iccedilecekler

Tablo 2rsquode A Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

A Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Makinalar Otomotiv Tabii Kaynaklar

Diğer

Uumlzuumlm Kuumlrkler Tıpta cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar

Motorlu taşıt aksam parccedila ve aksesuarları

Nikel cevheri

Seramik ve cam sanayinde kullanılan boyalar

Hurma incir Pamuklu mensucat

Ev işlerinde kullanılan elektrikli cihazlar

Araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat

Suumlnger taşı zımpara taşı

Spor veya accedilık hava oyunlarına mahsus eşya ve malzeme

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

Tarımda kullanılan makina ve cihazlar

Kauccediluktan dış lastikler

Zeytinyağı Deri ve koumlseleden giyim eşyası

Telefon ve kayıt cihazları

Gıda ve iccedilecekler alanında uumlzuumlm oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Tuumlm

duumlnyaya 2015 yılında 570 milyon dolarlık uumlzuumlm ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracatı ise sadece 888 bin dolar seviyesinde yer almıştır Buna karşılık

son beş yıldır Ccedilin uumlzuumlm alımını yılda ortalama 17 artırmaktadır Uumllkede

uumlretilen uumlzuumlmuumln buumlyuumlk bir kısmı Ccedilinrsquoin hızla gelişen ve yılda 185rsquolik bir

buumlyuumlme oranına ulaşmış olan şarap enduumlstrisi iccedilin kullanılmaktadır İncirde

de benzer bir durum soumlz konusu olup Tuumlrkiyersquonin bu uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe

ihracatını yılda ortalama 33 oranında artırıyor olması olumlu bir gelişmedir

Zeytinyağı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracat konusunda uzunca bir suumlredir hedef

olarak belirlediği bir uumlruumln olmakla beraber halen Ccedilin kentlerindeki

suumlpermarketlerin raflarında İtalyan İspanyol ve Yunan zeytinyağlarının

egemen durumda olduğu goumlruumllmektedir Tuumlrkiye halen toplam zeytinyağı

ihracatının sadece 47rsquosini Ccedilinrsquoe yapmaktadır Her ne kadar Ccedilin mutfağında

zeytinyağı kullanılmasa da refah seviyesi artan Ccedilin tuumlketicisinin Batı

mutfaklarına ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak zeytinyağına talep de

artmaktadır Zeytinyağına talep sadece bireysel tuumlketicilerden değil esas

olarak restoranlardan gelmekte ve yıllık bazda 13rsquoin uumlzerinde buumlyuumlyen olan

Ccedilinrsquoin restoran sektoumlruuml talep iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

15

Ccedilikolata ve kakao iccedileren uumlruumlnler de zeytinyağı gibi Ccedilin tuumlketicisinin ilgisinin

arttığı uumlruumlnlerdir ve Ccedilinrsquoin ithalatı bu kalemde her yıl ortalama 24 oranında

artmaktadır Mevcut durumda bu alandaki ihracatının sadece 06rsquosını Ccedilinrsquoe

yapan Tuumlrkiye iccedilin bu alanda oumlnemli bir potansiyel soumlz konusudur Ccedilinrsquoin

ccedilikolata pazarı halen 17 milyar dolarlık bir buumlyuumlkluumlğe sahiptir Tuumlketicilerin

ccedilikolata ve genel olarak şekerleme konusunda markaya oumlnem vermeleri

pazarda ithal uumlruumlnlerin ağırlık kazanmasına sebep olmaktadır Tuumlrk markaları

iccedilin de gerekli tanıtım ccedilalışmalarının yapılması halinde artan pazar payları soumlz

konusu olabilir

Gıda uumlruumlnleri konusunda bu noktada bir parantez accedilarak Ccedilin pazarına girişte

kaynaklanan zorluklara değinmekte faydalı olacaktır Oumlncelikle bu alandaki

guumlmruumlk vergilerinin yuumlksekliği bir sorun teşkil etmektedir TC Ekonomi

Bakanlığırsquonın hazırladığı ldquoPazara Giriş Engelleri 2015 Raporurdquonda belirtildiği

uumlzere et uumlruumlnlerinde 10-25 balık uumlruumlnlerinde 10-175 suumlt uumlruumlnlerinde

10-20 yaş sebze ve meyvelerde 5-30 yağlarda 4-25 işlenmiş et ve balık

uumlruumlnlerinde 5-15 şeker mamullerinde 8-50 işlenmiş sebze ve meyvelerde

5-30 alkolsuumlz iccedileceklerde 5-35 alkolluuml iccedilkilerde 40 tuumltuumln ve

mamullerinde 10-57 arasında değişen vergiler uygulanmaktadır Vergilerin

yanı sıra Ccedilinrsquoe gıda ithalatında uygulanan guumlmruumlk kontrolleri analiz ve

denetimler de ciddi bir tarife dışı engel oluşturmaktadır Birccedilok uumlruumlnde

Tuumlrkiyersquonin ciddi bir ihracat potansiyeli olmasına rağmen bu engeller

nedeniyle ihracatın gerccedilekleşemediği bilinmektedir Bu nedenle oumlzellikle gıda

alanında suumlreccedillerin basitleştirilmesi iccedilin huumlkuumlmetler arasında yapılacak

muumlzakereler fayda sağlayabilir

Ccedilinrsquode sağlıklı tuumlketim ve hijyen bilincinin artması şişelenmiş iccedilme suyu

talebini arttırmaktadır Halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme

suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı pazar

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln ise aynı doumlnemde 96 milyar dolardan 156 milyar dolara

yuumlkseleceği oumlngoumlruumllmektedir Son verilere goumlre bir yılda tuumlm duumlnyaya 1533

milyon dolarlık su ihraccedil etmiş olan Tuumlrkiye bu ihracatın sadece 1 milyon

dolarlık kısmını Ccedilinrsquoe yapmış olup bu alanda henuumlz kullanılmamış ciddi bir

potansiyel bulunmaktadır

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri sektoumlrlerinde Tuumlrkiye ile Ccedilin birccedilok alanda kuumlresel

piyasalarda birbirlerine rakip olarak konumlanmaktaysalar da sektoumlruumln bazı

girdilerinde ve belirli nihai uumlruumlnlerde Ccedilinrsquoe oumlnemli bir ihracat potansiyeli

oluştuğu goumlruumllmektedir Ccedilinrsquoin yılda 14rsquoin uumlzerinde bir buumlyuumlme sergilemiş

olan hazır giyim sektoumlruuml bu alanda pazarın buumlyuumlmeye devam ettiğine işaret

etmektedir Ccedilin son beş yılda duumlnyada pamuk ipliği alımını yılda ortalama

23 pamuklu mensucat alımını ise ortalama 10 artırmıştır Diğer yandan

kuumlrkler ile deri ve koumlseleden hazır giyim eşyaları bu sektoumlrde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihraccedil potansiyelinin yuumlksek olduğu kalemler olarak oumln plana

ccedilıkmaktadır Tuumlrk ihracatccedilıları kuumlrk pazarında oluşan imkacircnları başarıyla

değerlendirmekte ve son doumlnemlerde Ccedilinrsquoe kuumlrk ihracatını her yıl iki katının

uumlzerinde artırmaktadırlar Aynı trendin deri ve koumlseleden giyim eşyaları

alanında da yakalanabileceği duumlşuumlnuumllmektedir

ldquoCcedilinrsquode halen kişi başına yılda 9 litre olan şişelenmiş iccedilme suyu tuumlketiminin oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl iccedilerisinde 125 litreye ccedilıkacağı Toplam şişelenmiş su ihracatı 153 milyon dolar olan Tuumlrkiye bu potansiyeli değerlendirebilir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

16

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquode pazar payını artırabileceği kalemlerin arasında tıpta

cerrahide dişccedililikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar ev işlerinde

kullanılan elektrikli cihazlar tarımda kullanılan makina ve cihazlar telefon ve

kayıt cihazları ile birlikte otomotiv sektoumlruumlnde motorlu taşıt aksam parccedila ve

aksesuarları araccedilların iccedil ve dış lastiği iccedilin mensucat ile kauccediluktan dış lastikler

yer almaktadır

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoe Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi buumlyuumlk miktarlarda krom bakır demir

ve kurşun cevheri ihraccedil etmektedir Bunlara ek olarak nikel cevherlerinin de

ihracatının artırılabileceği goumlruumllmektedir Tuumlrkiye nikel accedilısından zengin bir

uumllke olmasa da son doumlnemlerde oumlzellikle oumlzel sektoumlruumln girişimleriyle uumlretim

artmaya başlamıştır Ccedilinrsquoin duumlnyadan ithalatının her yıl ortalama 19

oranında arttığı duumlşuumlnuumllecek olursa uumllkemizde uumlretimin artmasıyla Ccedilinrsquoe de

ihracatın oumlnemli miktarlara artırılabileceği goumlruumllmektedir

Yapılan analize goumlre 29 uumlruumln pozisyonu bu ccedilalışmada B Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında bir milyon dolar

ve uumlzerinde yıllık hacme sahip Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre

80rsquoin uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ancak Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının

yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir A Grubursquondaki uumlruumlnler

Tuumlrkiyersquonin rekabet guumlcuumlnuumln olduğu aynı zamanda Ccedilinrsquode de alımların

yuumlksek hızla arttığı uumlruumlnlerken B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin

guumlccedilluuml olduğu ancak Ccedilinrsquoin alımlarının daha duumlşuumlk bir hızda arttığı uumlruumlnlerdir

Tablo 3 B Grubursquondaki Uumlruumlnler

1 Sıvılar iccedilin pompalar 2 Sertleştirilmemiş vulkanize kauccediluktan diğer eşya 3 Plastikten hortumlar borular ve bağlantı elemanları 4 Vulkanize edilmiş kauccediluktan boru ve hortumlar 5 Diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

6 Sadece veya esas itibariyle 8407 veya 8408 pozisyonlarındaki motorların aksam ve parccedilaları

7 Petrol yağları ve bituumlmenli minerallerden elde edilen yağlar 8 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme)

9 Borular kazanlar tanklar depolar ve benzeri diğer kaplar iccedilin musluklar valfler

(vanalar) ve benzeri cihazlar 10 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

11 Koyun veya kuzuların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

12 Demir veya ccedilelikten diğer eşya

13 Sığırların veya atların dabaklama veya ara kurutmadan sonra ileri derecede hazırlanmış deri ve koumlseleleri

14 İzole edilmiş teller kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 Karıştırılmış kauccediluk (vulkanize edilmemiş) 16 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

17 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri (genişlikleri 600 mm veya daha

fazla)

18 Metal doumlkuumlmhaneleri iccedilin dereceler doumlkuumlm plakaları doumlkuumlm modelleri metaller metal karbuumlrler cam mineral maddeler kauccediluk veya plastik maddeler iccedilin kalıplar

19 Ferro-alyajlar

20 Elektriğin kontrol veya dağıtımına mahsus olup 8535 veya 8536 pozisyonlarında yer alan iki veya daha fazla cihazla donatılmış tablolar panolar konsollar masalar kabinler ve diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları

21 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parccedilaları 22 Dokunmamış mensucat 23 Akrilik polimerler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

17

24 Plastikten diğer eşya ve 3901 ila 3914 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya

25 Santrifuumljler sıvıların veya gazların filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus

makina ve cihazlar

26 Yuumlzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariccedil) yuumlzeyaktif muumlstahzarlar yıkama muumlstahzarları (yardımcı yıkama muumlstahzarları dahil) ve temizleme muumlstahzarları

27 Post deri ve koumlselelerin hazırlanması dabaklanması veya işlenmesi deri veya koumlseleden yapılan ayakkabı veya diğer eşyanın imaline veya tamirine mahsus makina ve cihazlar (dikiş makinaları hariccedil)

28

Tarifenin başka yerinde yer almayan veya belirtilmeyen mensucat kağıt deri ve benzeri sanayilerde kullanılan tuumlrde apre veya finisaj muumlstahzarları boyayıcı maddelerin sabitleştirilmesini veya boyama işlemini hızlandırmayı sağlayıcılar ve diğer uumlruumlnler ve muumlstahzarlar

29 Gerilimi 1000 voltu geccedilmeyen elektrik devrelerinin anahtarlanmasına veya korunmasına veya elektrik devresine veya elektrik devresinden bağlantı yapmaya mahsus elektrik teccedilhizatı

Tablo 3rsquode B Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında şu şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

B Grubu

Enduumlstriyel Uumlruumlnler Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Kimyasallar Tuumlketici uumlruumlnleri

Sıvılar iccedilin pompalar plastik hortum ve borular kauccediluk hortum ve borular

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlseleleri

Petrol yağları

Oturmaya mahsus mobilya

Musluklar valfler ve benzer cihazlar

Deri ve koumlselelerin hazırlanması iccedilin makina ve cihazlar

Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri

Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

Mensucat ve deri iccedilin kimyasal boyalar

Akrilik polimerler

Elektrik devrelerinin korunması iccedilin teccedilhizat

Dokunmamış mensucat

Yuumlzeyaktif organik maddeler

İzole teller ve kablolar

Santrifuumljler sıvı veya gazları filtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar

B Grubursquondaki uumlruumln pozisyonlarında en dikkat ccedilekici husus tekstil ve hazır

giyim sektoumlruumlnuumln bu grupta da oumln plana ccedilıkmasıdır A Grubursquonda deri ve

koumlseleden yapılmış uumlruumlnler yer alırken B Grubursquonda farklı hayvanlardan elde

edilen deri ve koumlselenin tekstil hammaddesi olarak Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

ihracatında potansiyel arz ettiği ve bununla birlikte bu hammaddenin

işlenmesi iccedilin gerekli araccedil ve cihazların da ihracatının artırılabileceği

goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

18

Yukarıda sıralanmış olan enduumlstriyel uumlruumlnler ve kimyasallarda da Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquoe ihracat potansiyeli buluyorken B Grubursquondaki diğer ilgi ccedilekici bir uumlruumln

grubunu da mobilyalar oluşturmaktadır Ccedilin halen duumlnyanın en buumlyuumlk

ihracatccedilısı olmasına rağmen uumllkede gelişen orta kesimin tuumlketim tercihleri

doğrultusunda ithal mobilyaya talebi de artırmaktadır Tuumlrk mobilya sektoumlruuml

bir suumlredir bu talebe karşılık vermeye başlamıştır Halen Ccedilinrsquoin tuumlm duumlnyadan

mobilya ithalatı yılda ortalama 7 oranında buumlyuumlrken Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe

mobilya ihracatı yılda ortalama 44 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrkiyersquonin yıllık 7877 milyon dolar hacminde olan mobilya ihracatının

sadece binde 2rsquosi Ccedilinrsquoe gitmektedir Tuumlm bu veriler Tuumlrk mobilyaları iccedilin

Ccedilinrsquode geniş bir alan olduğuna işaret etmektedir

Ccedilalışma kapsamında yapılan hesaplamalara goumlre 20 uumlruumln pozisyonu C Grubu

iccedilin belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında 1

milyon dolar ve uumlzerinde yıllık hacme sahip ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 50rsquonin altında ticaret potansiyeli sunan buna karşılık

Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarının yılda 10rsquoun altında artırmakta olduğu

uumlruumlnlerdir

C Grubu Tuumlrkiyersquonin guumlccedilluuml hacirclihazırda yuumlksek bir ticaret hacminin olduğu

ancak Tuumlrk uumlruumlnleri iccedilin Ccedilin pazarının buumlyuumlk oumllccediluumlde doygunluğa ulaşmış

olmasına rağmen Ccedilinrsquoin toplam ithalatının hızlı bir şekilde artması nedeniyle

katma değer artırıcı ccedilalışmalarla ihracatın artırılabileceği uumlruumln gruplarından

oluşmaktadır

Tablo 4 C Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri 2 Kıymetli metal cevherleri 3 Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit 4 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

5 Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler aksam ve parccedilaları

6 Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

7 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilalı tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar

8 Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dacirchil)

9 Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası (oumlrme) 10 Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya (oumlrme) 11 Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri (beyaz ccedilikolata dahil) 12 Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

13 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin takım elbiseler takımlar ceketler blazerler elbiseler etekler pantolon etekler pantolonlar askılı ve uumlst oumln parccedilası olan tulumlar kısa pantolonlar ve şortlar (oumlrme) (yuumlzme kıyafeti hariccedil)

14 Makarnalar kuskus

15 Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler (varis ccedilorapları dacirchil) ve patik şeklinde ccediloraplar (oumlrme)

16 Reccedileller joumlleler marmelatlar meyve veya sert kabuklu meyve puumlresi meyve veya sert kabuklu meyve ezmeleri

17 Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin goumlmlekler 18 Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin bluzlar goumlmlekler ve goumlmlek-bluzlar

19 Plastikten sofra eşyası mutfak eşyası diğer ev eşyası ve sağlık veya tuvalet eşyası

20 Ambalaj iccedilin torba ve ccediluvallar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

19

Tablo 4rsquote C Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak da muumlmkuumlnduumlr

C Grubu

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Gıda uumlruumlnleri

Makineler Tabii Kaynaklar

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri

Kakao iccedilermeyen şeker mamulleri

Demir veya ccedilelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

Bakır cevherleri ve zenginleştirilmiş bakır cevherleri

Kadınlar ve kız ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Makarnalar kuskus

Ev veya ccedilamaşırhane tipi yıkama makinaları

Kıymetli metal cevherleri

Erkekler ve erkek ccedilocuklar iccedilin giyim uumlruumlnleri

Reccedileller joumlleler marmelatlar

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri tabii borik asit

Tişoumlrtler fanilalar atletler kaşkorseler ve diğer iccedil giyim eşyası

Kazaklar suumlveterler hırkalar yelekler ve benzeri eşya

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar soketler ve patik şeklinde ccediloraplar

Kuumlrkten giyim eşyası ve aksesuarı ve kuumlrkten diğer eşya

Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları

C Grubursquonda tekstil uumlruumlnlerinin ağırlıkta olması bu alanda Ccedilinrsquode talebin

yuumlksek olduğunu ve Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin daha yuumlksek katma değerle

rekabet guumlccedillerini artırmaları halinde bu pazarda daha kuvvetli bir şekilde yer

alabileceğine işaret etmektedir Dokunmuş halılar ve yatak ccedilarşafları masa

oumlrtuumlleri tuvalet ve mutfak bezleri gibi ev tekstili uumlruumlnlerinin yanı sıra birccedilok

erkek ve kadın giyim uumlruumlnuuml bu kapsamda değerlendirilebilir Oumlrnek olarak

tişoumlrtler fanilalar atletler ve kaşkorseler başta olmak uumlzere iccedil giyim eşyası

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel arz eden bir alan olarak

goumlruumllmektedir Bu kalemde Tuumlrkiyersquoye tuumlm duumlnyaya 2015 yılında toplam 30

milyar dolarlık ihracat yapmış olsa da bu ihracatın sadece binde 3rsquouuml Ccedilinrsquoe

yapılmıştır Diğer yandan Ccedilinrsquoin soumlz konusu kalemde giderek daha fazla

ithalat yapmakta olduğu goumlruumllmektedir Bir yandan uumllkede maliyetlerin

artması nedeniyle tekstil uumlretimimin Ccedilin dışına ccedilıkması diğer yandan da

uumllkeden gelişen orta sınıfın giyim konusunda ithal uumlruumlnlerine artan bir talep

goumlstermesi nedeniyle Ccedilinrsquoin iccedil giyim ithalatı her yıl ortalama 33 oranında

artmaktadır Tuumlrkiyersquonin ihracattaki rekabet avantajı Ccedilinrsquoin ise artan ithalatı

bir araya getirildiğinde Tuumlrkiyersquonin bu pazarda buumlyuumlk oumllccedilekte bir potansiyele

sahip olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

20

Gıda uumlruumlnlerinde kakao iccedilermeyen şekerli mamuller makarna ve kuskus ile

reccedilel joumlle ve marmelatlar C Grubursquonda yer almaktadır Tuumlrkiye tuumlm bu

uumlruumlnlerde yuumlksek ihracat hacimlerine sahip olmakla birlikte Ccedilin pazarından

henuumlz tam olarak yararlanamamaktadır Oumlrneğin Tuumlrkiyersquonin yıllık 418 milyon

dolarlık makarna ihracatının sadece 29 milyon doları 391 milyon dolarlık

reccedilel ihracatının 19 milyon doları 441 milyon dolarlık kakao iccedilermeyen şekerli

uumlruumlnler ihracatının ise 43 milyon dolarlık kısmı Ccedilinrsquoe yapılmaktadır Buna

karşılık Ccedilinrsquode sağlıklı ve yuumlksek kaliteli gıda uumlruumlnlerine talebin artmasıyla ve

yeni kuşakların tercihlerinin bu youmlnde gelişmesiyle tuumlm bu uumlruumlnlerin ithalatı

hız kazanmıştır ve yıllık ortalama ithalat artışı makarna iccedilin 35 reccedilel iccedilin

37 şekerli uumlruumlnler iccedilin ise 49 seviyesindedir

Tuumlrkiye 2015 yılı verilerine goumlre toplam 250 milyon dolarlık bakır cevheri

ihracatının 444rsquouumlnuuml 232 milyon dolarlık borat ve borik asit ihracatının

4672rsquosini 115 milyon dolarlık kıymetli metal cevheri ihracatının ise tamamına

yakınını ( 995) Ccedilinrsquoe yapmaktadır Bu kalemlerde esas olarak ihraccedil edilen

uumlruumlne Tuumlrkiyersquode nasıl daha fazla katma değer katılabileceği doğrultusunda

ccedilalışmaların yapılması faydalı olacaktır

Yapılan değerlendirmelere goumlre 55 uumlruumln pozisyonu D Grubu iccedilin belirlenen

kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında orta duumlzeyde yıllık

hacme sahip (50 bin ile 1 milyon dolar arasında) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin

metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin

duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir Bu

gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin henuumlz Ccedilinrsquoe yuumlksek miktarlarda ihracat

yapmadığı ancak rakamların artırılması iccedilin yuumlksek bir potansiyel olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 5 D Grubursquondaki Uumlruumlnler 1 Yumuşakccedilalar

2 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml deriden olan ayakkabılar

3 Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar bitkisel uumlruumlnlerden elde edilen yapışkan sıvılar ve kıvam verici maddeler

4 Kadın ve kız ccedilocuklar iccedilin mantolar kabanlar kolsuz ceketler pelerinler anoraklar (kayak ceketleri dahil) ruumlzgarlıklar ve benzeri eşya

5 Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

6 Kullanılmış veya yeni paccedilavralar sicim ip ve halat doumlkuumlntuumlleri ve sicim ip ve halattan veya dokumaya elverişli maddelerden kullanılmış eşya

7 Bu fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan oumllccedilme veya muayene alet cihaz ve makinaları profil projektoumlrleri

8 Malt huumllasası 9 Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri 10 Elektronik entegre devreler

11 Motorlu taşıtlarda bisikletlerde veya motosikletlerde kullanılan tuumlrden elektrikli aydınlatma veya işaret cihazları

12 Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar ve benzeri eşya

13 Maddelerin (metal ağaccedil dokumaya elverişli madde kacircğıt plastik maddeler gibi) sertliğini dayanıklılığını mukavemetini elastikiyetini veya diğer mekanik oumlzelliklerini denemeye ve kontrol etmeye mahsus makina ve cihazlar

14 Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları okul ccedilantaları goumlzluumlk kılıfları duumlrbuumln mahfazaları fotoğraf makinası mahfazası muumlzik aletleri mahfazaları silah ve tabanca kılıfları ve benzeri mahfazalar

15 Hazırlanmış veya konserve edilmiş kabuklu hayvanlar yumuşakccedilalar ve diğer su omurgasızları

16 Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar (ameliyat masaları muayene masaları kliniklerde kullanılmaya mahsus mekanik tertibatlı karyolalar dişccedili koltukları) doumlnduumlrme yuumlkseltme ve yatırma tertibatlı berber koltukları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

21

ve benzeri koltuklar bu eşyaların aksam ve parccedilaları 17 Taze uumlzuumlm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dacirchil) uumlzuumlm şırası

18 Tarla ve bahccedile tarımına ormancılığa kuumlmes hayvancılığına veya arıcılığa mahsus diğer makina ve cihazlar (mekanik veya termik tertibatlı ccedilimlendirmeye mahsus olanlar dacirchil) kuumlmes hayvancılığına mahsus civciv ccedilıkartma ve buumlyuumltme makina ve cihazları

19 Cam aynalar

20 Dış tabanı kauccediluktan plastik maddeden tabii veya terkip yoluyla elde edilen koumlseleden ve yuumlzuuml dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabılar

21 Kahve ccedilay ve Paraguay ccedilayı huumllasası esans ve konsantreleri ve esası bu uumlruumlnler veya kahve ccedilay Paraguay ccedilayı olan muumlstahzarlar kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer maddeler ve bunların huumllasa esans ve konsantreleri

22 Malttan uumlretilen biralar

23 Yağlama muumlstahzarları ve dokumaya elverişli maddelerin deri ve koumlselenin post ve kuumlrklerin veya diğer maddelerin katı ve sıvı yağlarla yağlanmasına mahsus muumlstahzarlar

24 Motosikletler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar 25 Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri 26 Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya 27 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariccedil) (ağırlık itibariyle 85 den az pamuk iccedilerenler)

28 Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları jartiyerler ve benzeri eşya ve bunlar iccedilin parccedilalar

29 Karde edilmiş (strayhgarn) yuumln iplikleri 30 Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri 31 Diğer halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 32 Ortopedik cihazlar

33 Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar ve diğer ağaccedillar iccedilin yapraklar

34 Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makina ve cihazlar (asansoumlrler yuumlruumlyen merdivenler konveyoumlrler teleferikler gibi)

35 Sabit değişken veya ayarlanabilir (oumln ayar yapılabilir) elektrik kondansatoumlrleri

36

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar (takma dişleri temizlemeye ve onları ağızda sabit tutmaya mahsus pat ve tozlar dahil) diş aralarını temizlemekte kullanılan iplikler (diş iplikleri) bireysel kullanıma mahsus ambalajlarda perakende satılacak hale getirilmiş

37 Atlı karıncalar salıncaklar atış stantları ve diğer fuar ve panayır eğlencelerine mahsus eşya gezici sirkler ve gezici hayvan sergileri gezici tiyatrolar

38 Haşarat oumllduumlruumlcuuml kemirici hayvanlara karşı koruyucu zararlı mantarları ve bitkileri yok edici suumlrguumlnleri oumlnleyici uumlruumlnler

39 Bu fasılın 4 nolu notunda belirtilen eczacılık eşyası ve muumlstahzarları

40

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri emdirilmiş veya kaplanmış veya perakende satılacak şekilde hazırlanmış veya ambalajlanmış pamuklar gaz bezleri bandajlar ve benzeri maddeler (sargılar sparadralar hardal yakıları gibi)

41 Suumlpuumlrgeler ve fırccedilalar

42 Margarin bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağların veya farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya muumlstahzarları

43 Enzimler tarifenin başka bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan muumlstahzar enzimler

44 Hidrometreler ve yuumlzer tuumlrdeki benzeri aletler termometreler pirometreler barometreler higrometreler ve psikrometreler

45 Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları ve cilt bakımı iccedilin manikuumlr ve pedikuumlr muumlstahzarları

46 Tedavide veya korunmada kullanılmak uumlzere karışık olan veya karışık olmayan uumlruumlnlerden oluşan ilaccedillar

47 Bitki ve bitki kısımları 48 Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları 49 Mikrofonlar ve bunların mesnetleri hoparloumlrler 50 Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin alet ve cihazlar 51 Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler 52 Kuru baklagiller (kabuksuz) 53 Dış tabanı ve yuumlzuuml kauccediluk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar

54 Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu yağlı mum ozokerit linyit mumu turb mumu diğer mineral mumlar sentez veya diğer işlemlerle elde edilen benzeri uumlruumlnler

55 Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları (skipli yuumlk kaldırıcıları hariccedil) bucurgatlar ve ırgatlar krikolar

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

22

Tablo 5rsquote D Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu pozisyonlarda

Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru sıralanmışlardır Bu

listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

D Grubu

Gıda ve İccedilcecekler

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Tuumlketici Uumlruumlnleri

Enduumlstriyel uumlruumlnler Tıbbi Malzemeler Kimyasallar

Yumuşakccedilalar kabuklu hayvanlar su omurgasızları

Koumlsele ve deriden ayakkabılar

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

Oumllccedilme ve muayene aletleri

Ağız veya diş sağlığını korumaya mahsus muumlstahzarlar

Difosfor pentaoksit fosforik asit ve polifosforik asitler

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

Kauccediluk ve plastik maddeden ayakkabılar

Sandıklar bavullar valizler evrak ccedilantaları

Turbojetler turbopropellerler ve diğer gaz tuumlrbinleri

Tıpta cerrahide diş hekimliğinde ve veterinerlikte kullanılan mobilyalar

Vazelin parafin mikro-kristal buumlnyeli petrol mumu

Kahve ve ccedilay huumllasası esans ve konsantreleri

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

Cam aynalar Elektronik entegre devreler

Tıpta cerrahide dişccedililikte veya veterinerlikte kullanılan eczacılık maddeleri

Enzimler

Malttan uumlretilen biralar ve malt huumllasası

Sutyenler korseler korse kemerleri pantolon askıları ccedilorap bağları

Motosikletler Yağlama muumlstahzarları Ortopedik cihazlar

Karboksiamid gruplu bileşikler karbonikasidin amid fonksiyonlu bileşikleri

Margarin Karde edilmiş yuumln iplikleri

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

Ccedilimentodan betondan veya suni taştan eşya

Bitkisel oumlzsu ve huumllasalar pektik maddeler pektinatlar ve pektatlar

Kuru Baklagiller Dokuma yer kaplamaları

Haşarat oumllduumlruumlcuuml

Uzunlamasına testere ile biccedililmiş dilimlenmiş veya yaprak halinde accedilılmış ağaccedillar

Suumlpuumlrgeler ve Fırccedilalar

Kaldırma elleccedilleme yuumlkleme veya boşaltma işlerine mahsus makina ve cihazlar

Guumlzellik veya makyaj muumlstahzarları

Elektrik kondansatoumlrleri

Mikrofon ve hoparloumlrler

Hava taşıtlarının aksam ve parccedilaları

Atlıkarıncalar salıncaklar atış stantları

Fiziksel ve kimyasal analiz iccedilin aletamp cihazlar

Palangalar ve ağır yuumlk kaldırıcıları

Bu ccedilalışma kapsamındaki hesaplamalara goumlre 18 uumlruumln pozisyonu E Grubu iccedilin

belirlenen kriterlere uymaktadır Bunlar Tuumlrkiyersquonin yuumlksek seviyede ihracatı

(100 milyon dolar ve uumlzeri) Ccedilinrsquoe yapılan ihracatın duumlşuumlk olduğu (50 bin

dolardan az) ancak Helmers-Pasteelsrsquoin metodolojisine goumlre 90rsquoın uumlzerinde

ticaret potansiyeli sunan ve Ccedilinrsquoin duumlnyadan alımlarını yılda 10rsquoun uumlzerinde

artırmakta olduğu uumlruumlnlerdir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

23

Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin aslında ihracatta rekabet guumlcuumlnuumln

olduğu ancak mevcut potansiyele rağmen henuumlz Ccedilin pazarına yeterince

girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarda girdiği duumlşuumlnuumllmektedir

Tablo 6 E Grubursquondaki Uumlruumlnler

Tablo 6rsquoda E Grubursquonda yer alan uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu

pozisyonlarda Ccedilinrsquoe yaptığı ihracatın hacmine goumlre ccediloktan aza doğru

sıralanmışlardır Bu listeyi ana başlıklar altında aşağıdaki şekilde

sınıflandırmak muumlmkuumlnduumlr

E Grubu

Tarım ve gıda uumlruumlnleri

Tekstil ve giyim uumlruumlnleri

Otomotiv Enduumlstriyel uumlruumlnler

Şekerler ve şeker şurupları

Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri

Emniyet camları Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

Balık filetoları Motor ateşleme tertibatları

Siklik hidrokarbonlar

Peynir Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler

Kayısı kiraz şeftali erik

Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri

Yaprak tuumltuumln tuumlruumln uumlruumlnleri

1 Spor kayak ve yuumlzme kıyafetleri diğer giyim eşyası

2 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak uumlzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar

3 Emniyet camları 4 Etilen polimerleri

5 Kıvılcım ateşlemeli veya sıkıştırma ateşlemeli iccedilten yanmalı motorlarda kullanılmaya mahsus elektrikli ateşleme veya hareket ettirme tertibat ve cihazları

6 Diğer şekerler (kimyaca saf laktoz maltoz glikoz ve fruumlktoz dahil) (katı halde) ilave aroma veya renk verici maddeler katılmamış şeker şurupları suni bal karamel

7 İnsan kanı tedavide korunmada veya teşhiste kullanılmak uumlzere hazırlanmış hayvan kanı serum ve diğer kan fraksiyonları ve bağışıklık sağlayan uumlruumlnler

8 Balık filetoları ve diğer balıketleri (kıyılmış olsun olmasın) (taze soğutulmuş veya dondurulmuş)

9 Peynir ve pıhtılaştırılmış uumlruumlnler 10 Kayısı kiraz şeftali (nektarin dacirchil) erik ve ccedilakal eriği (taze) 11 Diğer meyveler (taze) 12 Yaprak tuumltuumln ve tuumltuumln doumlkuumlntuumlleri

13 Tuumltuumln veya tuumltuumln yerine geccedilen maddelerden yapılmış purolar uccedilları accedilık purolar sigarillolar ve sigaralar

14 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 15 Siklik hidrokarbonlar

16 Kuumllccedile veya diğer ilk şekillerde diğer alaşımlı ccedilelikler diğer alaşımlı ccedilelikten yarı mamuller

17 Elektrik enerjisi uumlretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertoumlrleri 18 Diğer gemiler

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

24

E Grubursquonda yer alan uumlruumln grupları oumlncelikle gıda sektoumlruumlnde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquode keşfedebileceği yeni alanlar olabileceğini goumlstermektedir Peynir ve suumlt

uumlruumlnleri Ccedilinrsquode hızla gelişmekte olan bir alandır Suumlt uumlruumlnlerinde yerli

uumlretimde yaşanan hijyen ve standartlaşma sorunları ithal uumlruumlnlere olan

talebin artmasına yol accedilmıştır Ccedilinrsquode son verilere goumlre 117 milyar dolarlık suumlt

95 milyar dolarlık yoğurt 16 milyar dolarlık suumlruumllebilir yağ ve 253 milyon

dolarlık peynir pazarı bulunmaktadır Peynir Ccedilinli tuumlketicinin Batı

mutfaklarına olan ilgisinin artması sonucunda giderek fazla talep goumlrmektedir

ve halen Ccedilinrsquoin peynir ithalatı yılda 28 oranında artmaktadır Buna karşılık

Tuumlrk ihracatccedilısı henuumlz Ccedilin pazarına girmek iccedilin bir teşebbuumlste bulunması soumlz

konusu olamamıştır Benzer şekilde kayısı kiraz şeftali erik gibi taze

meyvelerde de Ccedilinrsquoin yıllık ithalatı 32 oranında artmaktadır Tuumltuumln ve tuumltuumln

uumlruumlnleri de Ccedilinrsquode buumlyuumlk talebin olduğu ithalatın arttığı alanlardır ve

Tuumlrkiyersquonin tuumltuumln uumlreticileri iccedilin oumlnemli imkacircnlar sunmaktadır İki uumllke

huumlkuumlmetleri arasında 14 Kasım 2015 tarihinde imzalanan ldquoTuumlrkiyeden Ccediline

İhraccedil Edilecek Suumlt Uumlruumlnleri İccedilin Veterinerlik ve Sağlık Şartları Konusunda

Protokol ile Tuumlrk Kirazlarının Ccediline İhraccedil Edilmesine Youmlnelik Bitki Sağlığı

Gereklilikleri Protokoluumlrdquo ilgili uumlruumln alanlarında olumlu gelişmelere yol accedilacağı

duumlşuumlnuumllmektedir Son olarak taraflar arasında 3 Eyluumll 2016 tarihinde

imzalanan ldquoTuumlrkiyersquonin Antep Fıstığının Ccedilinrsquoe İhraccedil Edilmesi Anlaşmasırdquo da

bu accedilıdan oumlnem taşımaktadır Diğer gıda gruplarında da benzer anlaşmaların

imzalanarak altyapının guumlccedillendirilmesi faydalı olacaktır

Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde beş grup altında tespit edilen uumlruumlnler farklı

oumlzellikler taşımakla birlikte tamamı Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatı accedilısından

oumlnemli potansiyel arz etmektedir Yukarıda belirtildiği şekilde her grup iccedilin

farklı yaklaşımlar gerekmektedir

A Grubursquondaki uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin hacirclihazırda yuumlksek miktarda Ccedilinrsquoe ihracat

yaptığı ancak bununla birlikte Ccedilinrsquodeki talebin de artmaya devam ettiği

yuumlksek ihracat potansiyelli uumlruumlnlerdir Bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki pazar payını kalıcı bir hale getirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapılmalıdır

B Grubursquondaki uumlruumlnlerin A Grubursquondakilerden farkı Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarındaki guumlccedilluuml varlığına rağmen bu gruptaki uumlruumlnler iccedilin Ccedilinrsquoin talebinin

daha yavaş artmasıdır Dolayısıyla bu gruptaki uumlruumlnlerde rekabet guumlcuumlnuumln

artırılması oumlnem taşımaktadır

C Grubursquondaki uumlruumlnler yine Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hacirclihazırda yuumlksek miktarda

ihracat yaptığı ancak Tuumlrkiyersquonin ihracatını daha fazla artırması iccedilin

potansiyelin duumlşuumlk olduğu uumlruumlnlerdir Bu uumlruumlnler iccedilin katma değeri artırıp

uumlruumln ccedileşitlendirmesine gidilerek Ccedilin pazarında yeni alanların yaratılması

gerekmektedir

D Grubursquondaki uumlruumlnler yuumlksek potansiyele ve Ccedilinrsquoin alımlarını hızlı bir şekilde

artırmasına rağmen Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının orta seviyelerde olduğu

uumlruumlnlerdir ve bu uumlruumlnler iccedilin ticaret hacminin artırılması piyasadaki rakiplere

karşı avantaj sağlanarak pazar paylarının artırılması gerekmektedir

E Grubursquondaki uumlruumlnler ise Tuumlrkiyersquonin tuumlm duumlnyaya yuumlksek oranlarda ihracat

yaptığı Ccedilinrsquoin de duumlnyadan alımlarını artırdığı ancak Tuumlrkiyersquonin Ccedilin

pazarına henuumlz girmediği ya da ccedilok duumlşuumlk miktarlarla girdiği uumlruumlnlerdir Bu

uumlruumlnler iccedilin de pazara giriş ccedilalışmalarına odaklanmak faydalı olacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

25

Yukarıda bahsi geccedilen beş farklı grupta ele alınan Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında

oumlncelikle ele alınmasında fayda goumlruumllen uumlruumlnler aşağıdaki şekilde

oumlzetlenmiştir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında potansiyel taşıdığı ileri suumlruumllen bu uumlruumlnlerin her

birisi iccedilin Ccedilin pazarında en buumlyuumlk paya sahip uumllkelerin hangileri olduğu ne

kadarlık bir ihracat hacmine sahip oldukları ve ne oranda bir guumlmruumlk

vergisine maruz kaldıkları Tuumlrkiyersquonin bahsi geccedilen uumlruumlnle ilgili verileriyle

kıyaslamalı olarak Tablo 7rsquode verilmektedir Bu veriler Tuumlrk ihraccedil uumlruumlnlerinin

Ccedilinrsquoe karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri rekabet ortamının

anlaşılabilmesi iccedilin oumlnem taşımaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

26

Tablo 7 Tuumlrkiyersquonin Ccediline İhracatı İccedilin Potansiyel Taşıyan Uumlruumlnlerde Başlıca Pazar Payı Sahibi Uumllkeler

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyenin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Kuumlrkler A Hong Kong 155493 0

23959 128 Danimarka 90744 128 Tuumlrkiye 23959 128

Tıpta cerrahide ve dişccedililikte kullanılan aletler

A ABD 2255436 43

19645 43 Almanya 1027891 43 Japonya 781274 43

Pamuklu mensucat A Pakistan 173778 0

14626 101 Japonya 78512 101 Tuumlrkiye 14626 101

Pamuk ipliği ve pamuk doumlkuumlntuumlleri

A Hindistan 31668 10

11821 10 Vietnam 14145 0 Tuumlrkiye 11821 10

Ccedilikolata ve kakao iccedileren diğer gıdalar

A İtalya 140379 88

6178 88 Polonya 71820 88 Almanya 43310 88

Hurma incir ananas A Tayland 150583 0

6006 174 Filipinler 54426 0 Malezya 14313 0

Motorlu taşıt parccedila ve aksesuarları

A Almanya 10072295 94

8675 94 Japonya 7202034 94 Guumlney Kore 3886413 9

Plastikten hortum boru B Almanya 206333 88

10733 88 Japonya 161384 88 ABD 161384 88

Koyun kuzu sığır at deri ve koumlselesi

B Hindistan 47747 56

4728 8 Pakistan 28999 56 Etiyopya 25426 0

Deri ve koumlse hazırlanması iccedilin cihazlar

B İtalya 35680 83

1234 83 Tayvan 8487 83 Almanya 8407 83

Dokunmamış mensucat B Japonya 240481 98

1919 98 ABD 166081 98 Tayvan 121167 31

Oturmaya mahsus mobilya

B Almanya 298391 17

1961 17 Guumlney Kore 209467 17 Japonya 182302 17

Dokunmuş halılar yer kaplamaları

C Tuumlrkiye 25800 12

25800 12 Mısır 9117 12 Hindistan 6174 117

Kıymetli metal cevherleri C Avustralya 411798 0

134675 0 Peru 256168 0 Meksika 236168 0

Tabii boratlar ve bunların konsantreleri

C Tuumlrkiye 118038 0

118038 0 Bolivya 10868 0 Şili 191 0

Demir ccedilelikten elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus radyatoumlrler

C Tuumlrkiye 30694 207

30694 207 Polonya 8297 207 Almanya 7163 207

Yatak ccedilarşafları masa oumlrtuumlleri mutfak bezleri

C Pakistan 26859 0

9566 143 Hindistan 15294 143 Tuumlrkiye 9566 143

Kuumllotlu ccediloraplar taytlar kısa ve uzun konccedillu ccediloraplar

C Tuumlrkiye 18490 154

18490 154 Japonya 8297 154 Guumlney Kore 6422 111

Makarnalar kuskus C Tayvan 28843 152

2869 152 İtalya 17831 152 Guumlney Kore 16548 15

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

27

Ccediline en fazla ihracat yapan uumllkeler Tuumlrkiyersquonin ihracatı

Uumlruumln Grup Uumllke Hacim (000$)

Vergi ()

Hacim (000$)

Vergi ()

Reccedileller joumlleler marmelatlar

C Fransa 9866 94

1680 94 Hindistan 7964 94 ABD 7964 94

Uumlzuumlm şarabı ve uumlzuumlm şırası

D Fransa 650630 147

256 147 Avustralya 253878 147 Şili 166311 147

Şallar eşarplar fularlar kaşkollar peccedileler duvaklar

D İtalya 64936 145

735 145 Fransa 25625 145 İngiltere 15140 145

Dokuma yer kaplamaları D Hindistan 2325 127

477 127 Guumlney Kore 2191 127 ABD 1905 127

Vurularak ccedilalınan muumlzik aletleri

D Endonezya 2324 0

152 175 ABD 1562 175 Hollanda 1466 175

Vakumlu elektrik suumlpuumlrgeleri

D Almanya 20993 3

632 3 Malezya 19130 0 Guumlney Kore 7889 27

Şekerler ve şeker şurupları

E ABD 95708 275

1 275 Avustralya 11604 275 Almanya 11337 275

Peynir E Yeni Zelanda 146589 22

0 121 Avustralya 81425 121 ABD 55644 121

Yaprak tuumltuumln

E Zimbabwe 575499 10

0 10 Brezilya 433527 10 ABD 223148 10

Kayısı kiraz şeftali erik E Şili 464 0

0 115 ABD 97 115

Kanada 12 115

Ccedilin ekonomisinin otuz yılı aşkın bir suumlredir gerccedilekleştirmekte olduğu ccedilift

haneli buumlyuumlme performansı gerilemektedir Nitekim Ccedilin ekonomisi 2016

yılının uumlccediluumlncuuml ccedileyreğinde 67 olarak buumlyuumlmuumlş olup ve ilerleyen yıllarda bu

oranın daha da azalması beklenmektedir Ccedilinrsquoin buumlyuumlme hızındaki duumlşuumlş bu

uumllkedeki pazarları ve dolayısıyla yapılacak olan ihracatı olumsuz youmlnde

etkilese de Ccedilin ekonomisindeki doumlnuumlşuumlmuumln başarıyla gerccedilekleştirilmesi uumllke

iccedili pazarlarda yeni imkacircnların oluşmasını sağlayacaktır Ccedilin 2016-2020

doumlnemini kapsayan 13 Beş Yıllık Kalkınma Planırsquonda belirtildiği gibi duumlşuumlk

maliyete dayalı ihracat yuumlksek tasarruf oranları ve altyapı ile ağır sanayiine

yatırım temeli uumlzerine inşa edilmiş olan buumlyuumlme modelinden daha ccedilok iccedil

pazardaki tuumlketime katma değeri yuumlksek yatırımlara ağırlık veren bir modele

doğru geccediliş yapmaktadır

Ccedilinrsquodeki bu ekonomik doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iccedil tuumlketimin artması sadece yerel

uumlretimin ihracattan ccedilok iccedil pazarları hedeflemesi anlamına gelmemektedir Bu

durum yapılacak olan ihracat potansiyelinin arttığına işaret etmektedir

Perakende satışların 2010 ile 2016 arasında yıllık ortalama 131rsquolik bir artış

sergilemiş olması bu anlamda olumlu bir sinyal vermektedir Ccedilinrsquode yeni

gelişmekte olan orta sınıf uumllke iccedil pazarındaki tuumlketimin belkemiğini

oluşturmaktadır Uumllkedeki toplam harcanabilir gelir resmi verilere goumlre 5

trilyon dolar seviyesindedir Tuumlm bu veriler hızla gelişen ve ithal mallarına da

artan bir talebi olan bir pazarın varlığına dikkat ccedilekmektedir Tuumlrk

ihracatccedilısının bu pazarda daha fazla yer edinebilmesi iccedilin Ccedilinrsquodeki ekonomik

doumlnuumlşuumlm suumlreci ve Ccedilin pazarındaki talebin şekillenmesi yakından

izlenmelidir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

28

Boumlluumlm 4

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden toplam ithalatı 2015 yılında 249 milyar dolar olarak

gerccedilekleşmiştir Bu rakam Ccedilinrsquoi Tuumlrkiyersquonin en fazla ithalat yaptığı uumllke

konumuna getirmektedir Buna ilaveten Ccedilin Tuumlrkiye başlıca ticaret ortakları

arasında ithalatının en hızlı artırdığı uumllke konumundadır Tuumlrkiyersquonin 2006 ile

2015 yılları arasındaki toplam ithalatı iccedilinde Ccedilinrsquoin payı 69rsquodan 120rsquoye

ccedilıkmıştır

Tuumlrkiyersquonin cari accedilığı 2015 yılında 322 milyar dolar seviyesinde gerccedilekleşmiştir

ve bu accedilık buumlyuumlk oumllccediluumlde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretindeki mallar dengesinde

oluşan 634 milyar dolarlık accedilıktan kaynaklanmaktadır Aynı yıl Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile olan ticaretinde 225 milyar dolarlık bir accedilık olduğu duumlşuumlnuumllecek

olursa Ccedilinrsquole yapılan ticaretin Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu uumlzerinde ciddi bir

etkisi olduğu goumlruumllmektedir Mevcut durum karşısında Ccedilin ile olan accedilığı

oumlnlemek iccedilin korumacı tedbirlere başvurmak ya da ticaret accedilığını tamamen

kapatmayı hedeflemek de gerccedilekccedili bir yaklaşım değildir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden

yaptığı ithalat bir taraftan Tuumlrkiye ekonomisi uumlzerine cari accedilık uumlzerinden bir

yuumlk oluştururken diğer taraftan uumlreticilerin daha uygun fiyatlarla ara

mamullere ulaşmasını sağlamakta ve dolayısıyla ihracata youmlnelik ccedilalışan

uumlreticilerin rekabet guumlcuumlne katkıda bulunmakta ve aynı zamanda tuumlketicinin

de alım guumlcuumlnuuml artırmaktadır Dolayısıyla Ccedilin ithalat uumlruumlnlerine bağımlılığı

kontrol altında tutarken yapılan ithalatın Tuumlrkiye ekonomisine katma değer

sağlamasını temin etmekte daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır

Tablo 8 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatında İlk On Kalem (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat (lsquo000 $)

Pay ()

1 Telefon cihazları ses goumlruumlntuuml veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar

2958983 119

2 Otomatik bilgi işlem makinaları ve bunlara ait birimler manyetik veya optik okuyucular

1394110 56

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller 510944 21 4 Televizyon cihazlarına mahsus aksam ve parccedilalar 464710 19 5 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariccedil) 450808 18

6 Aydınlatma cihazları ışıklı panolar ışıklı tabelaları ve benzer eşya ve bu eşyanın aksam ve parccedilaları

391264 16

7 Karayolu taşıtları iccedilin aksam parccedila ve aksesuarlar

373588 15

8 Diyodlar transistoumlrler vb yarı iletken tertibat ışık yayan diyodlar monte edilmiş piezo elektrik kristaller

361990 15

9 Elektrik transformatoumlrleri statik konvertoumlrler ve enduumlktoumlrler

309974 12

10 Uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler diğer oyuncaklar kuumlccediluumlltuumllmuumlş modeller bilmeceler

304478 12

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

29

Tablo 8rsquode Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında toplam ithalatının 302rsquosine karşılık gelen ilk on kalem goumlruumllmektedir Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bu uumllkeye yapılan ihracata nazaran daha fazla uumlruumln ccedileşitliliği goumlsterir Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatına konu olan tuumlm kalemler GTİP doumlrt haneli pozisyonlara inilerek 1200 uumlruumln iccedilin değerlendirilmiştir Her uumlruumln pozisyonu iccedilin aşağıdaki veriler değerlendirmeye alınmıştır

1 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatı 2 Soumlz konusu uumlruumlnuumln Ccedilinrsquoden yapılan toplam ithalat iccedilerisindeki payı 3 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatı 4 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlndeki toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payı 5 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ihracatı 6 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoin ihracatındaki payı 7 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden soumlz konusu uumlruumlndeki ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 8 Tuumlrkiyersquonin soumlz konusu uumlruumlnde toplam ithalatında son beş yıldaki

yıllık ortalama artış 9 Ccedilinrsquoin soumlz konusu uumlruumlnde duumlnya toplam ihracatındaki payı

Bu veriler ışığında Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında Ccedilinrsquoin payının en fazla olduğu uumlruumlnler Tablo 9rsquoda sıralanmaktadır Tablo 9 Tuumlrkiyersquonin Toplam İthalatında Ccedilinrsquoin Payının 90rsquoın Uumlzerinde Olduğu Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $) Pay

1 Oyuncaklar uumlccedil tekerlekli bisikletler skuterler oyuncak bebekler benzeri eğlencelik modeller

304478 900

2 Bebek arabaları bunların aksam ve parccedilaları 39888 902

3 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyeleri 34199 964

4 Dantel keccedile veya diğer dokumaya elverişli maddelerden yapılmış veya oumlruumllmuumlş şapkalar ve diğer başlıklar saccedil fileleri

33372 907

5 Yapma ccediliccedilekler yapraklı dallar meyveler ve bunların aksamı 33056 983

6 Magnezyum ve magnezyumdan eşya 31203 980

7 Bayram karnaval veya diğer eğlenceler iccedilin eşya 29467 915

8 Fosforik esterler ve bunların tuzları (lakto fosfatlar dahil) 17946 921

9 Saccedil tarakları suumls tarakları ve benzerleri saccedil tokaları kıvırma pensleri saccedil firketeleri bigudiler

16582 958

10 Soğanlar şalotlar sarımsaklar pırasalar 8546 992

11 Sadece ve esas itibariyle 8519 ila 8521 pozisyonlarında yer alan cihazların aksam parccedila ve aksesuarı

6870 900

12 Evcil domuz veya yaban domuzu kılları porsuk kılları veya fırccedila imali iccedilin diğer kıllar

6824 100

0

13 Şemsiyeler ve guumlneş şemsiyelerinin aksam suumls ve teferruatı 4708 918

14 Dokumaya elverişli diğer bitkisel liflerden dokunmuş mensucat kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat

3636 968

15 Saatlerin zarfları ve bunların aksam ve parccedilaları 2309 956

16 Her nevi maddeden şeritlerin birleştirilmesi veya oumlruumllmesi suretiyle yapılmış şapkalar ve başlıklar

2173 920

17 Diğer saat makinaları (tamamlanmış ve birleştirilmiş) (cep ve kol saatleri hariccedil)

1935 984

18 Adi metallerden dosya kutuları fiş kutuları tasnif ve ayırım kutuları kacircğıtlıklar kalem kutuları kaşe askılıkları ve benzeri buumlro eşyası

1543 924

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye

dacirchil edilmemiştir

Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

30

Tablo 9rsquodaki verilerde dikkat ccedileken husus Tuumlrkiyersquonin toplam ithalatında payı yuumlksek olan başka bir deyişle Ccedilinrsquoin uumllkemizde yuumlksek pazar payına sahip kalemlerin ccediloğunlukla tuumlketici uumlruumlnlerinden oluşmasıdır

Tablo 10rsquoda ise son beş yıldır Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatını en hızlı artırmakta olduğu kalemlerin listesi yer almaktadır

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden İthalatını En Yuumlksek Oranda Artırdığı Uumlruumln Pozisyonları (2015)

Uumlruumln Grubu Ccedilinrsquoden İthalat

(lsquo000 $)

2011-15 Ortalama Yıllık

Artış ()

1 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yarı mamuller

510944 282

2 Diğer alaşımlı ccedilelikten yassı hadde mamulleri

275135 149

3 Demir veya alaşımsız ccedilelikten yassı hadde uumlruumlnleri

129545 132

4

Demir veya ccedilelikten diğer ince ve kalın borular (dikişli perccedilinli veya benzeri şekillerde kapatılmış) (iccedil ve dış kesitleri daire şeklinde olupdış ccedilapı 4064 mmyi geccedilenler)

125313 403

5 Azotlu mineral veya kimyasal guumlbreler 81895 632

6 Taşkoumlmuumlruumllinyit ve turbdan elde edilen kok ve soumlmikok

36345 108

7 Fotoğrafccedilılıkta kullanılan hassas hale getirilmiş boş fotoğraf levhaları ve boş duumlz filmler

21141 220

8 Tedavide kullanılan kurutulmuş guddeler ve diğer organlar

13022 231

9 5906 pozisyonundaki oumlrme mensucattan yapılmış giyim eşyası

3773 151

10 Guumlmuumlş (altın veya platin yaldızlı guumlmuumlş dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde)

2678 443

11

Hazırlanmış veya konserve edilmiş balıklar havyar ve balık yumurtalarından elde edilen havyar yerine kullanılan uumlruumlnler

2648 141

12 İşlenmemiş nikel 2523 293

13

Esası sentetik polimer veya kimyasal olarak tadil edilmiş tabii polimerler olup sulu ortamda dağılan ve ccediloumlzuumllen boyalar ve vernikler

2123 116

14 Potaslı mineral veya kimyasal guumlbreler 1822 138

15 Karışım halinde alkilbenzenler ve alkilnaftalinler

1303 473

2015 yılında Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının bir milyon doların altında olduğu kalemler listeye dacirchil edilmemiştir Kaynak Birleşmiş Milletler COMTRADE

Tablo 10 Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatının en fazla artırmakta olduğu uumlruumlnlerin yerel uumlretimde girdi olarak kullanılan hammaddeler ve ara mamuller ile enduumlstriyel uumlruumlnler olduğunu goumlstermektedir Bu tuumlr uumlruumlnler Tuumlrkiyersquonin uumlretimine ve dolayısıyla ihracatına katma değer sağlamaktadır Tablo 9rsquoda ccediloğunluğu oluşturan tuumlketici uumlruumlnleri uumllkemizdeki tuumlketiciler tarafından

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

31

duumlşuumlk maliyeti nedeniyle tercih edilmekte ve dolayısıyla satın alma guumlcuumlnuuml artırmakta iken hammadde ve girdilerin Ccedilinrsquoden nispeten duumlşuumlk maliyetle ithal edilebilmesi uumllkemizdeki uumlretime ve genel olarak sanayiye katkı sağlamaktadır Bu nedenle oumlnemli olan ticaret accedilığını oumlnlemek iccedilin korumacı oumlnlemler almaktansa ithalatın muumlmkuumln olduğunca uumllkemiz ekonomisine yuumlksek katma değer sağlayacak ekonomimizin ihtiyaccedillarına karşılık verecek şekilde yapılmasını temin etmektir Bunun iccedilin oumlncelikle Tuumlrkiyersquode hangi uumlruumln gruplarının uumlretiminde ne kadar Ccedilin menşeli girdi ve ara mamul kullanıldığını tespit etmek ve bu gruplardan yapılan ithalatın kalitesinin artırılması iccedilin ccedilalışmalarda bulunmak fayda sağlayacaktır Bu ccedilalışma kapsamında Tuumlrkiyersquode farklı sektoumlrlerde uumlretim suumlrecinde kullanılan ithal malı ara mamullerin ve bunların iccedilerisinde Ccedilin menşeli olan ara mamullerin dağılımının goumlsterildiği bir girdi-ccedilıktı matrisi hazırlanmıştır Bu matris Avrupa Birliği sponsorluğunda 2011 verileri kullanılarak hazırlanan ve Kasım 2013rsquote yayınlanan Duumlnya Girdi-Ccedilıktı Veritabanı temel alınarak hazırlanmıştır Matriste Tuumlrkiyersquodeki farklı sektoumlrlerde ne kadar ara mamul kullanıldığı bunların ne kadara yerel piyasalardan temin edildiği ne kadarının ithal edildiği ve ne kadarının da Ccedilinrsquoden ithal edildiği goumlruumllmektedir Buna goumlre Tuumlrkiyersquode Ccedilinrsquoden ithal edilen ara mamulleri en fazla kullanan sektoumlrler şu şekilde sıralanmaktadır

Tablo 11 Tuumlrkiyersquode Farklı sektoumlrlerde Ccedilin Menşeli Ara Mamullerin Kullanımı Tuumlrkiyersquode

Ara Mamuluuml Kullanan Sektoumlr

Ara Mamulde İthalata

Bağımlılık ()

İthal Ara Mamul

İccedilerisinde Ccedilin Malları ()

Kullanılan Başlıca Ccedilin Menşeli Ara Mamul

Grupları

1 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

206 418 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Kimyasal uumlruumlnler Temel ve suni metaller

2 Elektrikli ve optik aletler

221 146 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Plastik

3 İnşaat 151 139 Plastik Metal dışı madenler Temel ve suni metaller

4 Metal dışı madenler

144 119 Metal dışı madenler Madencilik Temel ve suni metaller

5 Elektrik gaz su

35 113 Elektrikli ve optik aletler Temel ve suni metaller Diğer makinalar

6 Diğer imalat uumlruumlnleri

294 112 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Temel ve suni metaller Diğer makinalar

7 Plastik 147 101 Plastik Kimyasal uumlruumlnler Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri

8 Diğer işletme hizmetleri

110 100 Tekstil ve tekstil uumlruumlnleri Elektrikli ve optik aletler Metal dışı madenler

9 İnşaat 227 107 Metal dışı madenler Temel ve suni metaller Elektrikli ve optik aletler

10 Posta ve telekomuumlnikasyon

90 98 Elektrikli ve optik aletler Hava taşımacılığı Kara taşımacılığı

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

32

Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal edilen ara mamuller uumlretime ve Tuumlrkiyersquonin

ihracatına katkıda bulunmaktadır Dolayısıyla Ccedilinrsquoden yapılan ithalat

konusunda en yapıcı yaklaşım ara mamul ithalatının başta yukarıdaki tabloda

belirtilen alanlar olmak uumlzere Tuumlrkiye ekonomisine en yuumlksek katma değeri

sağlayacak şekilde yapılmasıdır Bunun iccedilin maliyet avantajına sahip olmakla

birlikte aynı zamanda yuumlksek kaliteli ara mamullerin ithalatı teşvik

edilmelidir

Tuumlrkiye teknoloji kapasitesini yuumlkseltmek iccedilin ccedilaba goumlstermekte olan bir

uumllkedir Bu amaccedil doğrultusunda uumllke iccedilerisinde eğitim araştırma geliştirme ve

inovasyona youmlnelik ccedilalışmaların suumlrduumlruumllmesinin yanı sıra yurtdışından

teknoloji ve yuumlksek teknoloji iccedileren ara mamullerin ithalatı oumlnem

kazanmaktadır Ccedilin son doumlnemlerde duumlşuumlk katma değer ve emek yoğun

sektoumlrlerden daha yuumlksek katma değerli sermaye ve teknoloji yoğun

sektoumlrlere doğru bir geccediliş yapmaktadır Bu suumlreccedil iccedilerisinde Ccedilin Tuumlrkiye iccedilin

teknolojinin alınabileceği bir kaynak haline gelmektedir Bu nedenle Ccedilinrsquoden

ithalatta uzun vadeli bir vizyon oluşturarak Ccedilinrsquoin teknoloji alanında atılım

yaptığı sektoumlrlere odaklanmak ve buralardan ara mamul ithalatına ağırlık

vermek oumlnem kazanmaktadır

Ccedilinrsquoin bu bağlamda oumlncelikli olarak belirlediği sektoumlrler Ccedilinrsquodeki imalat kalite

ve kapasitesini artırmayı hedefleyen ldquoMade in China 2025rdquo programı

ccedilerccedilevesinde ortaya konulmuştur Ccedilin Devlet Konseyi tarafından 20 Mayıs

2015 tarihinde accedilıklanan program uumllkeyi teknoloji ve suumlrduumlruumllebilir gelişme

accedilısından kalkınmış uumllkelerin seviyesini getirmeyi amaccedillamakta ve on

oumlncelikli sektoumlr uumlzerine odaklanmaktadır Bu sektoumlrlerdeki gelişim uumllkemiz

iccedilin kaliteli teknoloji iccedilerikli ve duumlşuumlk maliyetli ara mamul ithalatı iccedilin cazip

kaynaklar oluşturacaktır Soumlz konusu sektoumlrler şunlardır

Okyanus muumlhendisliği teccedilhizatı ve

yuumlksek teknolojili gemiler

Sayısal kontrol araccedilları ve robotlar

Havacılık teccedilhizatı

Bilişim Teknolojileri

Demiryolu teccedilhizatı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yapılan ithalatında tuumlketici uumlruumlnlerinin ağırlığının

azaltılması ancak arz tarafındaki gelişmelerle başka bir deyişle Ccedilinrsquode

maliyetlerin artması ve Ccedilin ihraccedil uumlruumlnlerinin pahalılaşarak cazibesini

yitirmesiyle muumlmkuumln olacaktır Halen boumlyle bir suumlreccedil devam etmekte olup

Ccedilinrsquode başta işccedililik olmak uumlzere maliyetler yuumlkselmektedir Bu nedenle

tuumlketici uumlruumlnlerinde Ccedilinrsquoden yapılan ithalatın belirli bir oumllccediluumlde de olsa

zamanla azalacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında

esas olarak ara mamul ithalatı uumlzerine odaklanması ve buradan alınan verimin

yuumlkseltilmesi iccedilin ccedilalışmalar yapılması gerekmektedir

Yukarıdaki listede yer alan sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden yuumlksek katma

değerli ve teknolojik iccedilerikli ara mamul ithalatı iccedilin oumlnemli bir potansiyel

oluşmaktadır

Enerjide yuumlksek tasarruf sağlayan

taşıtlar

Enerji teccedilhizatı

Yeni malzemeler

Tıbbi teccedilhizat

Tarım makinaları

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

33

Boumlluumlm 5

Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Yatırımları

Ccedilinrsquoin yurtdışı doğrudan yatırımları son on yıldır hızlı bir artış goumlstermektedir

Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere 2015 yılında Ccedilin firmaları tuumlm duumlnyada toplam

1276 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapmıştır Bu alanda Ccedilin ile kuumlresel

ekonominin başat yatırımcı uumllkeleri ABD ile Japonya arasındaki fark giderek

azalmaktadır Oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilinrsquoin yurtdışı yatırımlarının her yıl

ortalama 10 oranında artması beklenmektedir 2013 yılında Ccedilin Ulusal

Kalkınma ve Reform Komisyonu ile Ticaret Bakanlığırsquonın almış olduğu yurtdışı

yatırımlarda devlet izni şartının birccedilok sektoumlr iccedilin kaldırılmasına youmlnelik

kararın Ccedilin firmalarının yurtdışı yatırımlarına hız kazandırması

beklenmektedir

Tablo 12 Karşılaştırmalı Yurtdışı Doğrudan Yatırım

Milyon ABD Doları

Yıl Duumlnya ABD Japonya Ccedilin Tuumlrkiye 1990 244 8822 30 9820 50 7749 8300 - 160 1991 198 8571 32 6960 31 6383 9130 270 1992 203 7929 42 6470 17 3042 4 0000 650 1993 236 2812 77 2470 13 9130 4 4000 140 1994 285 3564 73 2520 18 1209 2 0000 490 1995 356 6270 92 0740 22 6303 2 0000 1130 1996 392 3445 84 4260 23 4278 2 1140 1100 1997 467 4294 95 7690 25 9931 2 5625 2510 1998 681 0361 131 0040 24 1521 2 6338 3670 1999 1 075 1246 209 3910 22 7430 1 7743 6450 2000 1 163 0637 142 6260 31 5574 9158 8700 2001 583 3738 124 8730 38 3329 6 8854 4970 2002 497 4710 134 9460 32 2808 2 5184 1430 2003 528 5689 129 3520 28 8005 2 8547 4800 2004 897 6095 294 9050 30 9514 5 4980 7800 2005 818 6904 15 3690 45 7812 12 2612 1 0640 2006 1 351 9521 224 2200 50 2659 17 6340 9240 2007 2 165 1908 393 5180 73 5488 26 5061 2 1060 2008 1 703 6627 308 2960 128 0195 55 9072 2 5490 2009 1 098 8243 287 9010 74 6987 56 5290 1 5530 2010 1 391 9178 277 7790 56 2634 68 8113 1 4690 2011 1 557 6404 396 5690 107 5991 74 6540 2 3300 2012 1 308 8198 318 1970 122 5487 87 8035 4 1050 2013 1 310 6178 307 9270 135 7488 107 8437 3 5270 2014 1 318 4700 316 5490 113 5948 123 1199 6 6580 2015 1 474 2422 299 9690 128 6538 127 5600 4 7780

Kaynak Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) FDIMNE

veritabanı (wwwunctadorgfdistatistics)

Tuumlrkiye Ccedilin sermayesinin son doumlnemlerde ilgi goumlsterdiği uumllkeler arasında yer

alsa da halen Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquodeki yatırımları bu uumllkenin tuumlm duumlnyadaki

yatırımları arasında kuumlccediluumlk bir yer tutmaktadır Ccedilin Ticaret Bakanlığı verilerine

goumlre ise Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayesi ancak 6423 milyon dolar seviyesindedir

Bununla birlikte TC Ekonomi Bakanlığı verilerine 30 Haziran 2016 itibariyle

Tuumlrkiyersquode yerleşik yabancı sermayeli 49933 firma arasında Ccedilin sermayeli

sadece 786 firma bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

34

Tablo 13 Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin Sermayeli Şirketlerin Sektoumlrel Dağılımı

Sektoumlr

Şirket Sayısı

Sektoumlr Şirket Sayısı

1 Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu

352 11 Bilgisayar ve ilgili faaliyetler

11

2 Perakende ticaret ve ticaret komisyonculuğu

129 12 Tekstil uumlruumlnleri imalatı 11

3 Lokantalar ve oteller 36 13 Posta ve telekomuumlnikasyon

10

4 Destekleyici ulaştırma faaliyetleri seyahat acenteleri

33 14 Motorlu taşıt ve diğer ulaşım aracı imalatı

8

5 Taşocakcılığı ve diğer madencilik

29 15 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler

7

6 Elektrik gaz buhar ve sıcak su uumlretimi ve dağıtımı

27 16 Kara hava su ve boru hattı taşımacılığı

7

7 Diğer iş faaliyetleri 22 17 Derinin işlenmesi ve deriden uumlruumln ve diğer giyim uumlruumlnuuml imalatı

6

8 İnşaat 20 18 Gayrimenkul faaliyetleri 6

9 Makine ve teccedilhizat imalatı

18 19 Eğlence dinlenme kuumlltuumlr ve sporla ilgili faaliyetler

5

10 Finans eğitim tarım hizmetleri ve diğer hizmet faaliyetleri

14 20 Diğer 35

Motorlu taşıt ve motosikletlerin ticareti hariccedil Radyo televizyon diğer haberleşme cihazları dacirchil

Kaynak TC Ekonomi Bakanlığı

Tablo 13rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin sermayeli firmaların buumlyuumlk bir

ccediloğunluğu toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet goumlstermektedir Bu

firmaların tamamına yakını tuumlketici uumlruumlnlerinin Ccedilinrsquoden Tuumlrkiyersquoye ithal

edilmesi ve Tuumlrkiye pazarındaki dağıtımına youmlnelik ccedilalışmaktadır Tablo

13rsquodeki sıralamada uumlccediluumlncuuml sırada yer alan lokantalar ve oteller kalemi

uumllkemizde son doumlnemlerde sayısı artan Ccedilin restoranlarına işaret etmektedir

Tabloda doumlrduumlncuuml sırada yer alan taş ocakccedilılığı ve madencilik alanı ise firma

sayısı nispeten az olsa da Ccedilinrsquoin uumllkemizdeki en geniş ccedilaplı yatırımlarına konu

olmaktadır Aynı zamanda bu alan Tuumlrkiyersquodeki Ccedilin yatırımlarıyla bağıntısını

da ortaya net bir şekilde koymaktadır Oumlrneğin son doumlrt-beş yıl iccedilerisinde

Antalya Burdur ve Ispartarsquoda yer alan blok mermer ocağı işletmeleri Ccedilin

şirketleri tarafından satın alınmıştır ve halen buralarda yapılan uumlretim

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatında hacim accedilısından ilk sırada yer alan kalemi

oluşturmaktadır

Ccedilinrsquoden daha fazla yatırım ccedilekilmesi Tuumlrkiyersquonin bu uumllkeyle ticari ve ekonomik

ilişkilerinde bir denge oluşturulması accedilısından oumlnem taşımaktadır Oumlncelikle

Tuumlrkiyersquonin cari accedilık sorunu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde sermaye girişlerinin oumldemeler

dengesi uumlzerine olumlu etkisi olduğu goumlruumllmektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

35

Doğrudan yabancı yatırım girişi uumllke iccedilinde rekabetin artarak sektoumlrlerdeki

kalitenin yuumlkselmesini teknoloji know-how ve deneyim kazanımını yeni

istihdam oluşturulmasını sağlamakta ve dış ticaret uumlzerine olumlu bir etki

oluşturmaktadır Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekilmesiyle Tuumlrkiye

ekonomisi iccedilin tuumlm bu alanlar iccedilin fayda sağlamak muumlmkuumln olacaktır

Bununla birlikte doğrudan yabancı yatırım iki uumllke arasında uzun vadeli

ekonomik ilişki ccedileşitlerinin oluşturulmasını sağlamakta ve bu da sosyal

yakınlaşmayı tarafların birbirlerini daha iyi tanımasını birbirleriyle iş

yapmayı oumlğrenmesini sağlamaktadır

Tuumlrkiyersquoye yakın coğrafyalarda benzer ekonomik yapılara sahip uumllkelerin Ccedilin

ile tesis etmiş oldukları yatırım ilişkileri bu anlamda dikkat edilmesi ve ders

ccedilıkartılması gereken oumlrnekler sunmaktadır Avruparsquonın yaşadığı ekonomik

krizden en ccedilok etkilenen uumllkelerden olan Yunanistan uumllke iccedili kaynakların

yetersiz kaldığı ve uluslararası yatırımcıların da uumllkeden ccedilekildiği bu doumlnemde

Ccedilin ile işbirliği yapmış ve uumllkedeki limanlar iccedilin Ccedilin sermayesi davet

edilmiştir Yunan huumlkuumlmeti Ccedilin Okyanus Denizcilik Şirketi (COSCO) ile Pire

Limanı iccedilin 43 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamış ve soumlz konusu limandaki

iki terminal Ccedilinli firma tarafından yapılan yatırımlarla yenilerek işletilmeye

başlamıştır Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında

COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner

sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır

COSCO PİRE LİMANI YATIRIMI

Ccedilin yatırımı Pire Limanırsquonın ccedilehresini değiştirmiş ve 2010 yılında COSCOrsquonun işletmeyi almasından bu yana Pire Limanırsquondan geccedilen konteyner sayısı doumlrt katına ccedilıkmıştır Ccedilin yatırımından sonra sadece Ccedilin bandıralı gemiler değil kuumlresel lojistik sektoumlruumlnuumln tuumlm buumlyuumlk denizcilik şirketleri Pire Limanırsquonı daha fazla kullanmaya başlamışlardır Ccedilinrsquoin bu yatırımdan sağladığı fayda ise ihraccedil uumlruumlnlerini Avrupa pazarlarına daha kısa ve daha duumlşuumlk maliyetli bir şekilde ulaştırma imkacircnıdır Dolayısıyla Ccedilin ile Yunanistan karşılıklı fayda prensibi uumlzerinden guumlccedilluuml bir yatırım ilişkisi kurmuştur ve bu durum soumlz konusu ilişkinin suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamaktadır

İtalya da Ccedilinrsquoin son doumlnemlerde yatırımlarını artırdığı bir uumllkedir İtalyarsquonın

amacı krizin etkilerinin suumlrduumlğuuml bir doumlnemde mali guumlcuumlnuuml artırmak ve bu

şekilde ekonomiyi tekrar bir buumlyuumlme suumlrecine geccedilirmektir Ccedilin ise İtalyan

markalarını satın alarak Avrupa pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmeye

ccedilalışmaktadır Bu nedenle yine Yunanistanrsquoa benzer şekilde tuumlketici uumlruumlnleri

sektoumlruuml uumlzerinden karşılıklı fayda oluşmuş ve bu doğrultuda Ccedilinrsquoden İtalyarsquoya

yatırımlar başlamıştır Uluslararası danışmanlık firması KPMGrsquonin verilerine

goumlre son beş yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquoin İtalyarsquoda yaptığı şirket satın almalarının

toplam değeri 10 milyar eurorsquoya ulaşmıştır Yat uumlreticisi Ferretti otomobil

uumlreticisi De Tomaso motosiklet uumlreticisi Benelli şarkuumlteri uumlreticisi Fiorucci

moda markaları Miss Sixty Desmo ve Cerruti Ccedilinli firmalar tarafından satın

alınan İtalyan markaları arasında yer almaktadır Son olarak Ccedilin Ulusal Kimya

Firması (ChemChina) lastik uumlreticisi Pirellirsquonin ccediloğunluk hissesini satın

almıştır Ccedilin yatırımları sayesinde İtalya kriz sonrası ekonomiyi yeniden

canlandıracak kaynakları sağlamakta Ccedilin ise İtalyarsquoya yatırım yaparak Avrupa

pazarlarındaki konumunu guumlccedillendirmektedir

ldquoCcedilin hammadde ve arz guumlven-

liğine doumlnuumlk yatırımlarının yanı sıra İtalya İsrail gibi uumllkelerde

gerccedilekleştirdiği teknoloji yatırım-ları ve ortaklıları ile de uluslar-arası etkinliğini arttırmaktadır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

36

Ccedilinrsquoin İsrailrsquodeki yatırımları ise teknoloji odaklı olarak şekillenmektedir Ccedilin

firmaları ilgi goumlsterdikleri teknolojilerde İsrailrsquode yatırımlar yaparken İsrail de

Ccedilinrsquoden gelen kaynak sayesinde teknoloji kapasitesini geliştirmektedir Son uumlccedil

yıl iccedilerisinde İsrailrsquodeki Ccedilin yatırımlarının toplam tutarının sıfırdan 4 milyar

dolara ulaşmıştır Son olarak Ccedilinrsquoin devlete ait gıda uumlretici firması Bright Food

Group İsrailrsquoin suumlt uumlruumlnleri uumlreticisi Tnuvarsquonın ccediloğunluk hissesini almıştır Bu

satın almada da Ccedilinrsquoin amacı teknolojik kapasitesini artırmaktır Satın

almaları yanı sıra Ccedilin İsrail ile teknolojik işbirliğine de ağırlık vermektedir ve

Tel Aviv Uumlniversitesi ile Pekin Uumlniversitesirsquonin 300 milyon dolarlık yatırımla

ortaklaşa hayata geccedilirdikleri inovasyon merkezi buna guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye bu uumllkelere benzer bir şekilde Ccedilin ile karşılıklı fayda prensibi

uumlzerinden bir yatırım ilişkisi kurabilir ve bu ilişkiyi geliştirebilir Bu noktada

şu sorulara yanıt aranmalıdır Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde neye ihtiyacı

var Ccedilinrsquoden gelecek yatırım bu alanlara ne gibi katkılarda bulunabilir Ccedilinrsquoin

kendi faydası accedilısından bu alanlarda yatırım yapmak konusunda ne gibi bir

motivasyonu olabilir

Tuumlrkiye 2014-2018 doumlnemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planıyla ldquoyenilikccedili

uumlretim istikrarlı yuumlksek buumlyuumlmerdquo ile ldquouluslararası değer zinciri hiyerarşisinde

uumlst basamaklara ccedilıkmış yuumlksek gelir grubu uumllkeler arasına girmiş ve mutlak

yoksulluk sorununu ccediloumlzmuumlş bir uumllke haline gelmeyirdquo amaccedillanmaktadır

Ccedilinrsquoden gelecek olan yatırım sadece sermaye girişi yoluyla oumldemeler

dengesine katkıda bulunmasıyla değil kalkınma hedeflerine ulaşılması

accedilısından sağlayacağı katma değer oumllccediluumlsuumlnde Tuumlrkiye ekonomisine faydalı

olacaktır Bu nedenle Ccedilinrsquoden gelecek yatırım teşviki konusunda bu alanlara

odaklanılması ve karşılıklı fayda ilişkilerinin kurulması oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquonin kalkınma suumlrecinde teknoloji kapasitesini artırmak teknolojiyi

faydaya doumlnuumlştuumlrmek ve imalatta teknoloji iccedileriğini artırmak suretiyle katma

değeri yuumlkseltmek oumlncelikli hedefleri arasında yer almaktadır Bununla

birlikte Ccedilin de kendi ekonomisinde emek yoğun ve duumlşuumlk teknolojili

uumlretimden sermaye yoğun ve yuumlksek teknolojiye odaklı bir yapıya doğru

doumlnuumlşuumlm geccedilirmekte Ar-Ge ve inovasyon ccedilalışmaları desteklenmekte ve

teknoloji alanında uluslararası işbirliği projeleri geliştirilmektedir Ar-Ge

faaliyetlerine 2015 yılında toplam 350 milyar doların uumlzerinde bir kaynak

ayırmış olan Ccedilin duumlnyada bu alanda yatırım en fazla yatırım yapan uumllkelerden

birisi olduğu gibi yakın geccedilmişte ABDrsquoyi geccedilerek en fazla patentin alındığı

uumllke haline de gelmiştir Ccedilinrsquoin artan teknolojik kapasitesinden

faydalanabilmek iccedilin teknoloji transferi ve ortak uumlretim imkacircnlarını iccedileren

guumlccedilluuml Ar-Ge unsurları olan yatırım projelerinin Tuumlrkiyersquoye ccedilekilmesi teşvik

edilmelidir

Ccedilin teknoloji firması Huaweirsquonin Tuumlrkiyersquodeki faaliyetleri guumlzel bir oumlrnektir

Tuumlrkiye pazarına 2002 yılında girmiş olan şirket sabit hat ve GSM

operatoumlrlerine telekomuumlnikasyon altyapısı hizmetleri vermektedir Şirket

Tuumlrkiyersquode uumlretim yapmamakta uumlruumlnleri Ccedilinrsquoden ithal etmektedir Ancak

Huaweirsquonin İstanbulrsquoda 2010 yılında 50 milyon dolarlık bir yatırımla faaliyet

geccedilmiş Ar-Ge merkezi bulunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

37

Huawei aynı zamanda 2008 yılında beri İstanbul Teknik Uumlniversitesi (İTUuml) ile

birlikte yeni kuşak telekomuumlnikasyon sistemlerine youmlnelik bir laboratuvar

işletmektedir Tuumlrkiyersquode uumlretim yapma planlarını da accedilıklamış olan

Huaweirsquonin bu hedefi gerccedilekleştiğinde Tuumlrkiye ekonomisine teknoloji

youmlnuumlnden sağladığı katma değer artacaktır

Tuumlrkiyersquonin benzer oumlrnekleri teşvik etmesi faydalı olacaktır Teknoloji iccedileriği

sadece telekomuumlnikasyon ya da bilişim sektoumlruuml değil yukarıdaki listeye dahil

olan ve Tuumlrkiye iccedilin kalkınma suumlrecindeki konumları belirlenen birccedilok sektoumlr

iccedilin oumlnem kazanmaktadır Onuncu Kalkınma Planırsquonda da belirtildiği uumlzere

Tuumlrkiye iccedilin enerji guumlvenliğinin sağlanması hayati oumlnem taşımaktadır ve bu da

yeni teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir Benzer şekilde tarımda

teknolojiye dayalı bir buumlyuumlme sağlanması madenlerin yurticcedilinde katma değeri

artırılarak uumlretimi ve ihracı lojistik taşımacılık ve ticaret sektoumlrlerinde yeni

teknolojilerin kullanımıyla verimliliğin artırılması Tuumlrkiyersquonin ekonomik

kalkınması iccedilin olmazsa olmaz koşullardır Tuumlm bu alanlarda Ccedilinrsquoden gelecek

yatırımlar belirli koşulların gerccedilekleşmesi ve teknoloji iccedileriğinin sağlanması

durumunda fayda sağlayacaktır

Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında halen guumlneş enerjisi ve hidroelektrik alanlarında

işbirliği yapılmaktadır Bununla birlikte Mersin Akkuyu ve Sinoprsquota yapılacak

olan iki nuumlkleer santralin ardından yapımı planlanan uumlccediluumlncuuml nuumlkleer santral

iccedilin Tuumlrkiyersquonin Ccedilin Devlet Nuumlkleer Teknoloji Şirketi (SNPTC) ile goumlruumlşmelere

başlamış olması iki uumllke arasında Haziran 2016rsquoda nuumlkleer enerji alanında

işbirliğine dair mutabakat zaptı imzalanması ve 2012 yılında imzalanmış olan

ldquoNuumlkleer Enerjinin Barışccedilıl Amaccedillarla Kullanımına Dair Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Huumlkuumlmeti ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti Huumlkuumlmeti Arasında İşbirliği

Anlaşmasırsquonınrdquo 25 Ağustos 2016 tarihli Resmi Gazetersquode yayınlanarak

yuumlruumlrluumlğe girmesi iki uumllkenin de enerji teknolojisi arasında işbirliğinin artarak

devam edeceğine işaret etmektedir

Ccedilin Başbakanı Li Keqiang 5 Mart 2015 tarihinde Ulusal Halk Kongresirsquone

sunduğu Huumlkuumlmet Ccedilalışma Raporursquonda demiryolu elektrik

telekomuumlnikasyon makine imalat otomotiv uccedilak imalat ve elektronik

sektoumlrlerinin yurtdışına accedilılma konusunda oumlncelikli sektoumlrler olarak

belirlendiğini accedilıklamıştır Bu sektoumlrlerde Ccedilinrsquoin dışarıya yatırım

potansiyelinin artması beklenebilir Demiryolları ve genel olarak taşımacılık

ve ulaştırma altyapısı Ccedilinrsquoden yatırım ccedilekilebilecek bir alandır Ccedilin son

doumlnemlerde duumlnya ccedilapında bir ldquoyuumlksek hızlı tren diplomasisirdquo uygulamakta ve

bu alanda sahip olduğu teknolojiyi diğer uumllkelere aktif bir şekilde

pazarlamaktadır Son olarak Mart 2015rsquote Ccedilinrsquoin Rusyarsquonın ilk hızlı tren projesi

olan Moskova-Kazan hattında 43 milyar dolarlık bir yatırım yapacağı

accedilıklanmıştır İstanbul-Ankara hızlı tren projesinde yer almış olan Ccedilin ve bu

alanda uumllkemizdeki yeni projelere de katılabilir Ccedilin huumlkuumlmetinin geliştirdiği

Ccedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayarak arada bir

ekonomik kuşak oluşturmayı hedefleyen olan Yeni İpek yolu projesinde

Tuumlrkiye Avrupa ile Asya arasındaki konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır

Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi

goumlstermektedir

ldquoCcedilinrsquoi demiryolları ve deniz hatları uumlzerinden Avruparsquoya bağlayacak Yeni İpek Yolunda Tuumlrkiye lojistik konumuyla oumlnemli bir yer tutmaktadır Ccedilin bu nedenle Tuumlrkiyersquodeki taşımacılık altyapısı gelişimine ilgi goumlsterdiği bilinmektedir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

38

Halen Ccedilin uumlniversitelerinde Tuumlrkiye demiryollarında Ccedilin yatırımın

artırılmasına ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesine youmlnelik araştırma

projelerinin yapıldığı bilinmektedir Dolayısıyla Ccedilinrsquoin ilk aşamada 40 milyar

dolarlık bir fon ayırdığı Yeni İpek Yolu Projesi kapsamında Tuumlrkiyersquodeki

ulaştırma altyapısı projelerine Ccedilin yatırımın ccedilekilmesi iccedilin oumlnemli imkacircnlar

oluşmaktadır Benzer şekilde Tuumlrkiyersquonin Avrasya coğrafyasında bir lojistik

uumlssuuml olmak youmlnuumlndeki hedefi accedilısından Yeni İpek Yolu projesi ve bu proje

kapsamında Ccedilinrsquoden ccedilekilecek olan yatırımlar oumlnemli katkı sağlayabilirler Bu

anlamda 14 Kasım 2015 tarihinde Tuumlrkiye ile Ccedilin Halk Cumhuriyeti

huumlkuumlmetleri arasında imzalanan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21 Yuumlzyıl

Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin

Mutabakat Muhtırası ile Edirne-Kars Yuumlksek Hızlı Tren projesini kapsayan

Demiryolu İşbirliği Anlaşması işbirliğinin artırılması ve somut sonuccedillara

ulaşılabilmesi iccedilin gerekli zemini hazırlamıştır

Madencilik ve altyapı projeleri alanında Ccedilin firmaları Tuumlrkiyersquode hacirclihazırda

faaliyet goumlstermekte ve uumlstlendikleri projelerde Ccedilin teknolojisini

kullanmaktadırlar Oumlrneğin Ccedilin Makine Muumlhendislik Şirketi (CMEC) 1984rsquoten

beri Tuumlrkiyersquode faal durumdadır CMEC Zonguldakrsquotan Şırnakrsquoa kadar

Tuumlrkiyersquonin birccedilok yerinde termal santral ve koumlmuumlr madenleri inşa etmiştir

Tuumlrkiyersquode ilk kez Ccedilin finansmanı ile 1994 yılında koumlmuumlr madeni inşa eden

CMEC 2001 yılında beri de termal enerji alanında faaliyet goumlstermekte olup

buguumlne kadar 12 santral inşa etmiştir

Bu sektoumlre Ccedilin firmaların sadece proje uumlstlenici olarak değil yatırımcı olarak

girmelerinin sağlanması işbirliğinin uzun vadede daha verimli ve

suumlrduumlruumllebilir olmasını sağlayacaktır Mevcut durumda Ccedilin firmaları mermer

ocaklarını satın alıp burada ccedilıkartılan mermeri işlenmeden Ccedilinrsquoe ihraccedil

etmektedirler Hacirclbuki Tuumlrkiyersquonin madencilikte kalkınma hedefi ccedilıkartılan

madenleri uumllke iccedilinde işlenip katma değer kazandırıldıktan sonra ihraccedil

edilmesi youmlnuumlndedir Bu amaccedil goumlzetilerek ve karşılıklı fayda prensibi de

korunarak Ccedilin ile yatırım ilişkileri yeniden şekillendirilebilir

Oumlzetle Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden daha fazla doğrudan yatırım ccedilekmesi sermaye

girişinin oumldemeler dengesi uumlzerindeki olumlu etkisinin yanı sıra Tuumlrkiyersquonin

kalkınma hedeflerine katkısı accedilısından da fayda sağlayacaktır Bu nedenle

Tuumlrkiye Ccedilinrsquoden yatırım yoluyla teknoloji ve katma değer sağlayabileceği

alanlar uumlzerine odaklanmalı ve Ccedilinrsquoin bu alanlara yapabileceği yatırımları

teşvik etmelidir Bu durum Tuumlrkiye accedilısından faydalı olacağı gibi Tuumlrkiye

pazarında daha buumlyuumlk pay sahibi olmak isteyen ve Tuumlrkiyersquonin merkezinde

olduğu Yeni İpek Yolu Projesini geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsteren Ccedilin accedilısından

da fayda sağlayacak ve oluşan bu karşılıklı fayda yatırım ilişkilerinin uzun

vadede suumlrduumlruumllebilirliğini artıracaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

39

Boumlluumlm 6

Ccedilinrsquodeki Tuumlrk Yatırımları

Ccedilinrsquoin 1970rsquolerin sonlarından beri suumlrduumlrmekte olduğu yuumlksek buumlyuumlme

suumlrecinin itici guumlccedillerinden birisi de uumllkeye gelen yabancı yatırımlar olmuştur

Ccedilin yabancı sermaye accedilısından cazip bir uumllke olmaya devam etmektedir ve

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine goumlre

2015 yılında uumllkeye 1356 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım girmiştir

Ancak Tuumlrk şirketlerinin Ccedilinrsquodeki yatırım imkacircnlarından henuumlz yeterince

faydalanabildiği soumlylenemez TC Merkez Bankası verilerine goumlre 2016 Ekim

ayı sonu itibariyle Ccedilinrsquodeki toplam Tuumlrk yatırımı sadece 173 milyon dolar

tutarındadır

Tuumlrk firmaları accedilısından Ccedilinrsquodeki genel yatırım ortamı giderek zorlaşmaktadır

Ccedilin pazarındaki yuumlksek rekabetin ticarette olduğu gibi Tuumlrk firmalarının

yatırım yoluyla Ccedilinrsquoe girişlerini de guumlccedilleştiren bir etkendir Bununla birlikte

uzun yıllardır Ccedilinrsquoi yabancı yatırımcılar iccedilin cazip bir pazar haline getiren

duumlşuumlk maliyet avantajı giderek ortadan kalkmakta ve yatırımcıların

kullandıkları tuumlm girdilerin maliyeti yuumlkselmektedir İşguumlcuuml maliyetleri bu

konuda guumlzel bir oumlrnek teşkil etmektedir 1990rsquolarda ve 2000rsquolerin başında

yabancı sermaye Ccedilinrsquoe ucuz işguumlcuumlnden faydalanmak iccedilin gelirken zamanla

Ccedilin işguumlcuumlnuumln kalkınmakta olan Asyarsquoda en pahalı olduğu uumllke haline

gelmiştir Son on yıl iccedilerisinde Ccedilinrsquode ortalama işguumlcuuml maliyetinin doumlrt katı

arttığı bilinmektedir Bloomberg verilerine goumlre halen imalat sektoumlruumlnde

ccedilalışan bir fabrika işccedilisinin aylık uumlcreti Şanghayrsquoda 450 dolar Guangzhoursquoda

400 dolar seviyesindeyken ortalama uumlcretler Endonezyarsquoda 240 dolar

Vietnamrsquoda 150 dolar Laosrsquota 130 dolar Bangladeş ve Kamboccedilyarsquoda 70 dolar

Myanmarrsquoda ise 50 dolardır Bu nedenle emek yoğun sektoumlrlerde yabancı

sermayenin Ccedilin yerine Guumlney ve Guumlneydoğu Asya uumllkelerine youmlneldiği bir

doumlnem başlamıştır Elektrik su vs gibi diğer girdi maliyetlerinde de benzer bir

durum soumlz konusudur

Diğer yandan Tuumlrkiyersquonin yatırımcı olarak Ccedilinrsquoe geccedil ve duumlşuumlk hacimle girmiş

olması bu uumllkede bir Tuumlrk yatırımcı ağının oluşamamasına yol accedilmıştır bu da

bundan sonra pazara girmek isteyecek olan Tuumlrk yatırımcılar iccedilin bir guumlccedilluumlk

yaratmaktadır

Bu zorluklara rağmen Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquode yatırım yapmaları iccedilin

imkacircnlar halen soumlz konusudur Bu ccedilalışmada Ccedilinrsquodeki Tuumlrk yatırımlarının

artırılması iccedilin uumlccedil hedefe odaklanılması oumlnerilmektedir

Ccedilinrsquode yatırım teşvikine youmlnelik yeni uygulamalardan (serbest boumllgeler

gibi) faydalanmak

Rekabetin daha duumlşuumlk ve teşviklerin daha fazla olduğu boumllgeleri hedef

almak

Hizmet sektoumlruumlndeki imkacircnlardan faydalanmak

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

40

Otuz yılı aşkın bir suumlredir uumllkeye ccedilift haneli buumlyuumlme oranları getiren duumlşuumlk

maliyet avantajına sahip ihracat altyapı ve ağır sanayi yatırımları ve yuumlksek

tasarruf oranlarını temel alan buumlyuumlme modeli kuumlresel ekonominin ve Ccedilinrsquoin

değişen koşulları iccedilerisinde artık suumlrduumlruumllebilirliğini yitirmiş durumdadır Bu

yuumlzden Ccedilinrsquoin buumlyuumlmesi de hız kesmektedir Bu durum karşısında Ccedilin

huumlkuumlmeti ihracat yerine iccedil talebe yatırımlarda ise nicelikten ccedilok niteliğe

oumlnem veren yeni bir modele doğru bir doumlnuumlşuumlm modelini uygulamaktadır Bu

suumlreccedil iccedilerisinde ve yukarıda belirtildiği gibi girdi maliyetlerinin yuumlkseldiği bir

ortamda Ccedilin daha yuumlksek katma değerli yabancı yatırım ccedilekmek iccedilin yeni

uygulamaları hayata geccedilirmektedir

Bu uygulamaların başında ilk olarak Şanghayrsquoda devreye sokulmuş olan

ldquoserbest ticaret boumllgesirdquo uygulaması gelmektedir Eyluumll 2013rsquode hayata geccedilirilen

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde yatırım ve ihracat teşvikleri serbest doumlviz

ticareti imkacircnları ve farklı alanlarda vergi muafiyetleri sunularak olumlu bir

yatırım ortamı oluşturulması amaccedillanmaktadır Boumllgede yatırım yapacak olan

yabancı firmalar iccedilin buumlrokratik işlemler de kolaylaştırılmaktadır Halen 29

kilometrekarelik bir alan uumlzerine kurulu olan ancak civar boumllgelerdeki finans

merkezleri ve teknoloji parklarını da kapsayacak şekilde 120 kilometrekarelik

bir alana genişletilmesi oumlngoumlruumllen serbest boumllge Ccedilin huumlkuumlmeti tarafından

ileride kademeli olarak uumllkenin genelinde uygulanması amaccedillanan reformlar

iccedilin bir deneme platformu olarak goumlruumllmektedir Şu ana kadar yaklaşık bin beş

yuumlzuuml yabancı sermayeli olmak uumlzere toplam yedi binin uumlzerinde firma

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesirsquonde faaliyete geccedilmiş durumdadır

Şanghay Serbest Ticaret Boumllgesi ile birlikte Ccedilin Devlet Konseyi tarafından

onaylanan ve yakın gelecekte faaliyete geccedilecek olan Tianjin Fujian ve

Guangdong eyaletlerindeki serbest ticaret boumllgeleri Ccedilinrsquode yatırım yapmayı

planlayan Tuumlrk şirketleri iccedilin uygun koşullar sunmaktadır Bu nedenle bu

serbest boumllgelerin gelişimi yakından takip edilerek Tuumlrk firmalarının

buralardaki yerlerini alabilmeleri iccedilin gerekli ccedilalışmalar yapılmalıdır

Ccedilinrsquoin ekonomik accedilıdan diğer boumllgelerine nazaran daha gelişmiş olan doğu

kıyı şeridi (Pekin Şanghay Tianjin Liaoning Hebei Shandong Jiangsu

Zhejiang Fujian Guangdong ve Hainan) maliyetlerin uumllkenin geri kalanına

goumlre ccedilok daha yuumlksek olduğu rekabetin de benzer şekilde daha fazla olduğu

ve bu nedenlerden dolayı pazara girmenin giderek zorlaştığı bir boumllgedir Bu

nedenle Ccedilinrsquoin doğu boumllgeleri giderek da az yabancı yatırım alırken oumlncelikle

orta boumllgelere (Heilongjiang Jilin Shanxi Anhui Jiangxi Henan Hubei ve

Hunan) ve sonrasında uumllkenin batısına (Sincan Tibet İccedil Moğolistan

Chongqing Guangxi Ningxia Sichuan Guizhou Yunnan Shaanxi Gansu

Qinghai) yabancı yatırımcıların ilgisinin arttığı goumlruumllmektedir Bu boumllgelerde

maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel

olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde 2014

yılında yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken

orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgeler iccedilin 16rsquolık artışlar soumlz konusu

olmuştur

ldquoCcedilinrsquoin orta ve doğu batı boumllgelerde maliyetler uumllkenin doğusuna goumlre daha duumlşuumlkken mevcut altyapı ve genel olarak yatırım ortamı da giderek iyileşmektedir 2014 yılında Ccedilinrsquoin doğu boumllgelerinde yapılan doğrudan yabancı yatırım sadece 11 oranında artmışken orta boumllgeler iccedilin 75 batı boumllgelerde 16rsquolık artış yaşanmıştır

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

41

Tuumlrk yatırımları iccedilin Ccedilinrsquoin orta boumllgeleri olarak tanımlanan ve yukarıda listesi

verilen eyaletlere odaklanılması faydalı olacağı gibi uumllkenin batısında da

Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesi oumlzel konumu nedeniyle Tuumlrk yatırımcılar iccedilin

oumlnemli bir potansiyel sunmaktadır Bu boumllge Tuumlrkiyersquoye coğrafi yakınlığı ve

boumllgenin nuumlfusunun yaklaşık 40rsquoını oluşturan Uygur Tuumlrklerinden

kaynaklanan kuumlltuumlrel yakınlık nedeniyle Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki ekonomik

ilişkiler accedilısından avantajlı bir konumda bulunmaktadır Boumllgede Tuumlrk

mallarına buumlyuumlk ilgi goumlsterilmekte boumllgenin başkenti Urumccedilirsquodeki Tuumlrkiye

Ticaret Merkezirsquonde yaklaşık 6 bin metrekarelik bir alan uumlzerinde yuumlzuumln

uumlzerinde firma 300 kadar Tuumlrk markasının satışını yapmaktadır Diğer yandan

Urumccedilirsquoye 40 km uzaklıktaki Ccedilin-Tuumlrk Sanayi İşbirliği Boumllgesi Tuumlrk

firmalarına uygun şartlarda yatırım imkacircnı sunmaktadır

Sincan boumllgesi Tuumlrk firmalarının sağladığı bu tuumlr imkacircnların ve avantajlı

konumun yanı sıra Yeni İpek Yolu projesi uumlzerinde de Ccedilinrsquoin Batırsquoya accedilılan

kapısı olarak konumlanması nedeniyle oumlnem taşımaktadır Hacirclihazırda birccedilok

Avrupalı firmanın Sincan boumllgesinde yatırım yapmaya başladığı burada

uumlretim gerccedilekleştirip Sincanrsquodan tuumlm Ccedilin pazarına accedilıldığı bilinmektedir

Oumlrneğin Alman firması Volkswagenrsquoin 2013 yılında Urumccedilirsquode kurduğu

otomotiv fabrikası gerek soumlz konusu firma iccedilin gerekse boumllgenin ekonomik

kalkınması accedilısından fayda sağlamaktadır Firma bu fabrika sayesinde Ccedilin

pazarındaki konumu guumlccedillendirmekte Ccedilinrsquoin batısına youmlnelik teşviklerden ve

bu boumllgenin kalkınma suumlrecinden fayda sağlamaktadır Sincan Uygur Oumlzerk

Boumllgesirsquone ise fabrika sayesinde artan istihdam insan kaynağı gelişimi

teknoloji kapasitesi ihracat kapasitesi ve vergi geliri gelmektedir Dolayısıyla

yatırım karşılıklı fayda prensibi uumlzerine kurulmuştur ve dolayısıyla uzun

vadede ciddi bir potansiyel taşımaktadır Tuumlrk firmaları da benzer formlarda

işbirliği ve yatırım projelerini Urumccedilirsquode ve Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin

diğer boumllgelerinde hayata geccedilirilebilirler

Ccedilin ekonomik buumlyuumlme suumlrecinde oumlzellikle duumlşuumlk maliyet avantajına sahip

imalat sektoumlruumlnde yabancı yatırım almışsa da son doumlnemlerde yabancı

sermaye daha ccedilok hizmet sektoumlruumlne gelmektedir Hizmet sektoumlruumlnde Ccedilinrsquoe

gelen yabancı yatırımların tamamı iccedilerisindeki payı ilk kez 2010 yılında imalat

sektoumlruumlnuuml geccedilmiştir Ccedilin Ticaret Bakanlığırsquonın accedilıkladığı son verilere goumlre

uumllkeye yabancı sermaye girişleri iccedilerisinde imalat sektoumlruumlnuumln payı 334 iken

hizmet sektoumlruumlnuumln payı 554 olarak gerccedilekleşmiştir Başta eğitim finansal

hizmetler turizm ve sağlık sektoumlruuml olmak uumlzere farklı alanlarda Ccedilin iccedilerisinde

oluşan talebe karşılık verecek şekilde yabancı firmalar Ccedilin pazarına

yatırımlarla girmektedirler Bu sektoumlrlerde uluslararası tecruumlbeye sahip olan

Tuumlrk şirketleri iccedilin Ccedilin geniş bir pazar ve Ccedilin huumlkuumlmetinin hizmet sektoumlruumlne

youmlnelik uygulamaları ve mevzuattaki iyileştirmeler sayesinde uygun bir

yatırım ortamı sunmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

42

Boumlluumlm 7

Tuumlrkiye ile Ccedilin Arasında Hizmet Ticareti

Ccedilinrsquoin genişlemekte olan orta sınıfın yabancı menşeli uumlruumlnlere artan talepleri

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatı potansiyelini arttırmaktadır

Tablo 14 Tuumlrkiyersquonin Hizmet İhracatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 26616

2 Taşımacılık 14253

3 Bireysel ve kuumlltuumlrel hizmetler 1874

4 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 1119

5 Kamu hizmetleri 826

6 İnşaat 782

7 Finansal hizmetler 658

8 Diğer işletme hizmetleri 248

9 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 208

10 Diğer 2024

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Tuumlrkiyersquonin mal ticaretinin aksine hizmet ticaretinde ticaret fazlası

bulunmaktadır 2015 yılında Tuumlrkiye toplam 467 milyar dolarlık hizmet

ihracatı gerccedilekleştirmiş buna karşılık 227 milyar dolarlık hizmet ithalatı

yapmıştır Tablo 14rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere Tuumlrkiyersquonin en guumlccedilluuml olduğu hizmet

sektoumlruuml turizmdir ve bu sektoumlruuml taşımacılık takip etmektedir

Tablo 15 Ccedilinrsquoin Hizmet İthalatı (2015)

Sektoumlr Toplam ihracat

(milyon $)

1 Turizm 292200

2 Taşımacılık 75614

3 Diğer işletme hizmetleri 39542

4 Fikri muumllkiyet kullanım hakkından doğan bedeller

22022

5 Telekomuumlnikasyon ve bilişim hizmetleri 11408

6 İnşaat 10197

7 Sigorta ve emeklilik hizmetleri 9327

8 Finansal hizmetler 2645

9 Kamu hizmetleri 2566

10 Diğer 3375

Kaynak ITC UNCTAD DTOuml ortak veri tabanı

Ccedilin ise Tuumlrkiyersquoden farklı olarak hizmet sektoumlruumlnde dış ticaret accedilığı veren bir

uumllkedir Tablo 15rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere Ccedilin 2015 yılında yaptığı toplam 2865

milyar dolarlık hizmet ihracatına karşılık 4689 milyar dolarlık hizmet ithalatı

gerccedilekleştirmiştir Ccedilinrsquoin en fazla hizmet ithalatı accedilık arayla turizm

sektoumlruumlnde olmaktadır ve bu sektoumlruuml sırasıyla taşımacılık ve işletme

hizmetleri izlemektedir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

43

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe hizmet ihracatında en buumlyuumlk potansiyel turizm sektoumlruumlnde

goumlruumllmektedir Yukarıdaki tablolarda da goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye turizm

hizmetleri sunan Ccedilin ise turist goumlnderen bir uumllkedir Ccedilin Turizm

Araştırmaları Enstituumlsuumlrsquonuumln verilerine goumlre 2015 yılında Ccedilinrsquoden yurtdışına

turizm amaccedillı olarak 120 milyon ccedilıkış yapılmıştır ve oumlnuumlmuumlzdeki beş yıl

iccedilerisinde bu rakamın 155 milyona ulaşması beklenmektedir Tuumlrkiye ise

henuumlz bu pazardan yeterli pay alamamaktadır Tuumlrkiyersquoye gelen Ccedilinli turist

sayısı 2015 yılında 362 milyon yabancı turist arasında 087 pay ile

313704rsquotuumlr Ccedilinli turist sayısının 2000 yılında 021 pay ile 21518rsquoden bu

seviyeye ccedilıkmış olması bir ilerleme olarak kabul edilse de Tuumlrkiyersquonin

Ccedilinrsquodeki bu buumlyuumlk turist pazarından daha fazla pay alabilir Tuumlrk

Havayollarırsquonın Ccedilinrsquode doumlrt destinasyona (Pekin Şanghay Guangzhou Hong

Kong) direkt uccediluşlar gerccedilekleştirmesi ve elektronik vize uygulamasıyla Ccedilin

vatandaşlarına uumllkemize girişlerde kolaylık sağlanması oumlnemli bir etki

yaratmıştır Bunun oumltesinde Ccedilinrsquoden daha fazla turist ccedilekilebilmesi iccedilin

ccedilalışmalar yapılması ve bu kapsamda Tuumlrkiyersquonin genel turizm promosyon

ccedilalışmalarının yanı sıra Ccedilinli turiste youmlnelik ccedilalışmaların hayata geccedilirilmesi

oumlnem kazanmaktadır

Tuumlrkiyersquoye ccedilekilecek turistlerin yanı sıra Tuumlrk firmalarının Ccedilin Halk

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde sağlayacakları hizmet konusunda da imkacircnlar

bulunmakla birlikte bu alandaki buumlrokratik engeller hizmet ticaretinin

artmasını engellemektedir Soumlz konusu sektoumlrdeki yabancı firmalar Ccedilinrsquode

ancak geccedilici lisansla hizmet verebilmekte ve coğrafi anlamda da ancak sınırlı

bir alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlrebilmektedir Buna ek olarak mevzuattaki

belirsizlikler hizmet ticareti konusunda olumsuz bir durum yaratmaktadır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

44

Boumlluumlm 8

Ekonomik İlişkileri Destekleyici Unsurlar

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile ekonomik ilişkilerini daha dengeli bir zemine oturtmak ve

bu ccedilerccedilevede karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirebilmek iccedilin bazı

destekleyici unsurların mevcut olması ve bunların hedefe youmlnelik şekilde

youmlnetilmesi gerekmektedir Bu unsurlar şu şekildedir

Ccedilinrsquole iş yapmaya youmlnelik kalifiye iş guumlcuuml

Uumllke markasının guumlccedillendirilmesi

Finansman imkacircnları

Paydaşlar arasında koordinasyon ve ortak hareket

Ccedilin ile iş yapmanın kuumlltuumlrel farklılıklardan kaynaklanan zorlukları

bulunmaktadır Sektoumlruuml ne olursa olsun Ccedilin ile iş yapacak her Tuumlrk firmasının

Ccedilince bilen Ccedilinrsquoi ve Ccedilin insanını iyi tanıyan Ccedilinlilerin duumlşuumlnce tarzını ve iş

yapma anlayışını iyi bilen personel istihdam etmesi gerekmektedir Mevcut

durumda Tuumlrk firmaları tarafından ya mevcut personel Ccedilinrsquoe goumlnderilerek

yetiştirilmekte ya da Uygur Tuumlrkuuml koumlkenli ccedilalışanlar Ccedilince bilgileri nedeniyle

tercih edilmektedirler Ancak bu şekilde bir insan guumlcuuml oluşturma yaklaşımı

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile artan ekonomik ilişkileri goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda

yetersiz kalmaktadır

Ccedilinrsquode uumlniversite eğitimi alan yuumlksek lisans ve doktora yapan Tuumlrk

oumlğrencileri hedeflenen kalifiye işguumlcuuml iccedilin oumlnemli bir kaynak oluşturmaktadır

Bu oumlğrenciler Ccedilinrsquode uzun suumlre eğitim almakta Ccedilinceyi iyi derecede

oumlğrendikleri gibi Ccedilin duumlşuumlnce tarzı ve iş yapma anlayışına da hacirckim

olmaktadırlar Ne var ki bu oumlğrencilerin mezuniyet sonrası istihdamı iccedilin

organize bir sistem olmadığı iccedilin buumlyuumlk bir ccediloğunluğu edindikleri becerileri

yeterince kullanamadıkları işlerde ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar Ccedilinrsquode

eğitim alan Tuumlrk oumlğrencilerinin bir veri tabanının oluşturularak bunun Ccedilin ile

iş yapan Tuumlrk firmalarının ve Tuumlrkiye ile iş yapan Ccedilin firmalarının kullanımına

accedilılması ikili ekonomik ilişkilerde işguumlcuuml havuzunun kalitesinin yuumlkseltilmesi

accedilısından faydalı olacaktır

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ticaretinde en oumlnemli sorunlardan birisi Ccedilinli tuumlketici

nezdinde bir Tuumlrkiye imajının oluşmamış olmasıdır Ccedilinli tuumlketici nezdinde

bir ldquoTuumlrk malı algısırdquo henuumlz mevcut değildir Bu yuumlzden Tuumlrkiyersquonin uumllke

markasının oluşturulmasına youmlnelik ldquoTurqualityrdquo gibi projelerin yanı sıra Ccedilin

pazarına ve Ccedilinli tuumlketiciye youmlnelik bir olumlu algı oluşturma ccedilalışması

yuumlruumltuumllmesi oumlnem kazanmaktadır Bu ccedilerccedilevede oumlzel sektoumlruuml temsil eden

kuruluşların Tuumlrk malını tanıtımına youmlnelik ccedilalışmaları fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

45

Mevcut tanıtım gruplarının ve faaliyetlerinin yanı sıra Ccedilinrsquode hedef olarak

belirlenen uumlruumlnlere youmlnelik tanıtım faaliyetlerinin yapılması fayda

sağlayacaktır İhraccedil uumlruumlnlerine youmlnelik ve genel olarak ekonomik anlamda

yapılacak tanıtımların oumltesinde Tuumlrkiyersquonin uumllke imajının guumlccedillendirilmesi Ccedilin

toplumu nezdinde olumlu bir Tuumlrkiye algısının geliştirilmesi ekonomik

ilişkilerde accedilılım sağlanabilmesi iccedilin elverişli bir zemin oluşmasına katkı

sağlayacaktır Ccedilinrsquoe youmlnelik kamu diplomasisi faaliyetleri bu anlamda oumlnem

kazanmaktadır Bu kapsamda gerccedilekleştirilecek olan kuumlltuumlr ve tanıtım

etkinlikleri fayda sağlayacaktır Tuumlrkiyersquode 2012rsquonin Ccedilin Kuumlltuumlr Yılı 2013rsquouumln ise

Ccedilinrsquode Tuumlrk Kuumlltuumlr Yılı olarak ilan etmesi ve bu kapsamda etkinlikler

gerccedilekleştirilmesi toplumlar arası etkileşim accedilısından olumlu bir etki

yaratmıştır Bu etkinin kalıcı olabilmesi ve geniş kitlelere yaygınlaştırılması

iccedilin oumlzellikle popuumller kuumlltuumlruumln bir araccedil olarak kullanılması Tuumlrk popuumller

kuumlltuumlr uumlruumlnlerinin Ccedilinceye uyarlanması Ortadoğu ve Balkanlarrsquoda buumlyuumlk ilgi

goumlren Tuumlrkiye yapımı televizyon dizilerinin Ccedilinli izleyicilerle buluşturulması

gibi girişimler etkili olacaktır Bu anlamda Ccedilinrsquoin 2018 yılını Ccedilinrsquode Tuumlrkiye

Turizm Yılı ilan etmiş olması oumlnemli bir fırsattır

Ccedilin ile kurulacak ticaret ve yatırım ilişkileri iccedilin sağlıklı bir finansman

altyapısı sağlanması gerekmektedir İki uumllke bankalarının karşılıklı olarak

diğer uumllkede faaliyet goumlstermesi ve bankacılık hizmetleri sunması bu accedilıdan

oumlnemlidir Duumlnyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar accedilısından en buumlyuumlk

bankası olan Ccedilin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC) Mayıs 2015 itibariyle

Tekstilbankrsquoın ccediloğunluk hissesini alarak Tuumlrkiye pazarına girmiş Mayıs

2016rsquoda ise Bank of Chinarsquonın Tuumlrkiyersquode kuruluş izni başvurusu Bankacılık

Duumlzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından kabul edilmiştir Ccedilin

bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkiler accedilısından fayda

sağlayacaktır Aynı şekilde Garanti Bankası Ccedilinrsquode 1999rsquodan İş Bankası da

2006rsquodan beri temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlstermektedir Tuumlrk

bankalarının Ccedilinrsquode temsilcilik ofisinden oumlteye geccedilerek bankacılık hizmetleri

vermeye başlaması ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından

faydalı olacaktır

Ccedilinrsquoe youmlnelik ekonomik ilişkilerle ilgili kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplumdan

tuumlm paydaşlar arasında yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir eşguumlduumlm

sistemi oluşturulması bu ccedilalışmada ortaya konan yol haritasının da daha

etkin bir şekilde hayata geccedilirilmesine katkı sağlayacaktır Bu amaccedil

doğrultusunda bir ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo

hayata geccedilirilmesi oumlnerilmektedir Buguumlne değin farklı kuruluşlar tarafından

ilgili paydaşlar bir araya getirilmiş ve fikir alışverişinde bulunulması

amaccedillanmıştır Ancak bu girişimler duumlzenli olmayan ve somut oumlneriler

getirmeyen toplantıların oumltesine geccedilememiştir Kurumsal bir yapıya sahip

sekretaryası olan duumlzenli faaliyet goumlsterecek olan boumlylesine bir kurul Ccedilin ile

ilişkilerin geliştirilmesine youmlnelik ccedilaba goumlsteren tuumlm paydaşları bir araya

getirerek bir sinerji oluşmasını Tuumlrkiyersquonin bu youmlndeki girişimlerinin bir

uyum ve guumlccedil birliği iccedilerisinde yapılmasını sağlayacak bu anlamda etkiyi ve

verimliliği artıracaktır Soumlz konusu kurulda temsil edilmesi duumlşuumlnuumllen taraflar

şu şekildedir

ldquoICBC gibi Ccedilin bankalarının Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlstermesi ekonomik ilişkilerin gelişimi accedilısından fayda sağlayacaktır Ccedilinrsquode 1999rsquodan beri temsilcilik ofisi olan Garanti Bankası ile 2006rsquodan beri aynı şekilde temsilcilik ofisi seviyesinde faaliyet goumlsteren İş Bankasırsquonın bankacılık hizmetleri vermeye başlaması da ilişkilerin finansman altyapısının tamamlanması accedilısından gereklidir

rdquo

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

46

Kamu Kuruluşları Oumlzel Sektoumlr Sivil Toplum

Dışişleri Bakanlığı DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Ccedilin uumlzerine ccedilalışan akademisyenler

Ekonomi Bakanlığı Ccedilinrsquoe youmlnelik faaliyetleri olan diğer tepe kuruluşlar

Duumlşuumlnce Kuruluşları

Kalkınma Bakanlığı Duumlnya Tuumlrk İşadamları Konseyi (DTİK)

Guumlmruumlk ve Ticaret Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan ihracatccedilı birlikleri

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Ccedilinrsquode hedef olarak belirlenen uumlruumlnlere odaklanan tanıtım grupları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Hazine Muumlsteşarlığı

Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatoumlrluumlğuuml

Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığı

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulursquonunrdquo hayata geccedilirilmesi

sayesinde paydaşlar arasındaki iletişim kesintisiz ve ortak hedeflere odaklı

olarak yapılandırılmış bir hale getirilebilir Bu kurul Tuumlrkiye iccedilerisindeki ilgili

tuumlm paydaşlara veri sunacağı gibi Tuumlrkiye-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma

Ekonomik Komisyonursquona Şubat 2016rsquoda Tuumlrkiye ile Ccedilin arasında oluşturulan

ve başbakan yardımcıları seviyesinde duumlzenli olarak toplanacak olan

Huumlkuumlmetlerarası İşbirliği Komitesirsquone ve ilk toplantısını Kasım 2016rsquoda

gerccedilekleştiren Tuumlrkiye-Ccedilin Dışişleri Bakanları İstişare Mekanizmasına oumlnemli

derecede fayda sağlayacaktır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

47

Boumlluumlm 9

Sonuccedil

Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ticaret accedilığının tamamen

kapatılmasının en azından kısa ve orta vadede muumlmkuumln olmadığı ancak

Tuumlrkiyersquonin Ccedilin ile olan ekonomik ilişkilerinde daha dengeli bir konuma

ulaşabileceği ileri suumlruumllmuumlş ve bu amaca ulaşılabilmesi iccedilin hedefler ve somut

oumlnerilerden oluşan bir ldquoyol haritasırdquo ortaya konulmuştur

Bu yol haritasını oluşturan adımlar oumlzetle şu şekildedir

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoe ihracatının artırılması iccedilin ccedilalışmada uygulanan analiz

sonucu tespit edilen ve yuumlksek ihracat potansiyeli taşıyan uumlruumlnler iccedilin

uumlruumln bazında pazara giriş ve pazar payı artırma ccedilalışmalarının yapılması

Tuumlrkiyersquonin Ccedilinrsquoden ithalatında uumllkemizdeki yerel uumlretime katma değer

sağlayacak ara mamullerin ithalatına odaklanılması

Belirlenen oumlncelikli sektoumlrlerde Tuumlrkiyersquonin kalkınma hedeflerine katkıda

bulunacak şekilde Ccedilinrsquoden teknoloji iccedileren doğrudan yatırımların teşvik

edilmesi

Tuumlrk firmalarının Ccedilinrsquodeki yatırımlarının artırılabilmesi iccedilin Ccedilinrsquode yeni

başlayan serbest ticaret boumllgesi gibi uygulamalardan faydalanılması Ccedilinrsquoin

orta ve batı boumllgelerinde oluşan yatırım potansiyelinden istifade edilmesi

bu kapsamda Sincan Uygur Oumlzerk Boumllgesirsquonin sunduğu avantajların

değerlendirilmesi Ccedilinrsquoin oumlncuumlluumlk ettiği Yeni İpek Yolu projesi

ccedilerccedilevesinde oluşan yatırım potansiyelinden faydalanılması

Tuumlrkiyersquoden Ccedilinrsquoe hizmet ihracatına ağırlık verilmesi ve bu ccedilerccedilevede

turizm sektoumlruumlnuumln oumln planda tutulması

Ccedilin ile iş yapmaya youmlnelik becerilere sahip kalifiye bir işguumlcuuml havuzunun

oluşturulması bu ccedilerccedilevede Ccedilinrsquode eğitim goumlren Tuumlrk oumlğrencilere ağırlık

verilmesi

Ccedilinli tuumlketici nezdinde olumlu bir Tuumlrk malı algısının oluşturulması iccedilin

gerekli ccedilalışmaların yapılması

İlişkilerin finansman altyapısını oluşturmak iccedilin karşılıklı olarak Tuumlrk ve

Ccedilin bankalarının aktif olması

ldquoCcedilin ile Ekonomik İlişkiler Koordinasyon Kurulurdquo adı altında Ccedilin ile

ekonomik ilişkiler konusunda faal olan kamu ve oumlzel sektoumlrdeki paydaşlar

arasında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış bir eşguumlduumlm sistemi

oluşturulması

Yukarıda belirtilen adımların etkili bir şekilde atılması ve bu yol haritasının

uygulanması konusunda devamlı bir suumlreccedil oluşturulması halinde Tuumlrkiyersquonin

Ccedilin ile ekonomik ilişkilerinde daha suumlrduumlruumllebilir daha dengeli ve Tuumlrkiye

ekonomisine daha yuumlksek katma değer sağlayan bir yapıya ulaşılabilecektir

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

A S Y A Y Uuml Z Y I L I N D A E J D E R amp H İ L Acirc L

48

İki uumllke arasında siyasi ilişkilerin 2016 itibariyle oldukccedila olumlu bir duumlzleme

girmiş durumdadır İki uumllke arasında artan uumlst duumlzey diyalog ve oluşturulan

istişare mekanizmaları sayesinde sorunların muumlzakere ve karşılıklı anlayışla

ccediloumlzuumllmesi ağırlık kazanmıştır Tuumlrkiye ile Ccedilinrsquoin iki sene art arda G-20

başkanlığını uumlstlenmeleri ve bu suumlre boyunca G-20 troykasında birlikte

ccedilalışmaları huumlkuumlmetler ve buumlrokrasi iş duumlnyası ekonomi akademi ve sivil

toplum olmak uumlzere Tuumlrkiye ile Ccedilin arasındaki iletişimin ccedilok youmlnluuml olarak

gelişmesini sağlamıştır Bunlara ilaveten Ccedilinrsquoin Tuumlrkiyersquode 15 Temmuz 2016

tarihindeki başarısız darbe girişimi sonrasında Tuumlrkiyersquonin seccedililmiş

huumlkuumlmetine ve demokratik değerlerini savunan halkına vakit kaybetmeden

net ve istisnasız destek vermiş olması Dışişleri Bakanı Wang Yirsquonin kullandığı

ifadeyle ldquoCcedilinrsquoin Tuumlrkiye iccedilin kara guumln dostu olduğunurdquo goumlstermesi uumllkeler

arasındaki işbirliği ortamının kuvvetlenmesinin yolunu accedilmıştır Boumlyle olumlu

bir ortamda ekonomik ilişkiler uumlzerinde yapılacak kapsamlı katılımcı ve

kuramsal bilgiyi uygulama ile bağdaştıran ccedilalışmalar iki uumllke arasındaki

ekonomik ilişkilerin rahatlıkla daha uumlst seviyelere taşınmasını sağlayacaktır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır

Bu ccedilalışma DEİK Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkanı Sayın Murat Kolbaşı ve Tuumlrkiye-Ccedilin İş Konseyi Başkan Yardımcısı Sayın Necati Abacıoğlursquonun sponsorluğunda hazırlanmıştır