AtatÃ¼rk - Din ve Laiklik Ãœzerine

8/3/2019 Atatrk - Din ve Laiklik zerine

1/290

ATATRK\

Din ve La ik l ikzer ine

KAYNAKYAYINLARI


2/290

Bu kitabn yayn haklanAnaliz Basm Yayn Tasarm Uygulama Ltd. ti.nindir.

Birinci Basm: Austos 1997

ikinci Basm: Aralk 1997

Teknik Hazrlk: Analiz Basm Yayn

Bask: Yaylack Matbaas

ISBN: 975-343-184-8

KAYNAK YAYINLARI: 230

KAYNAKYAYINLftRI

ANALZ BASIM YAYIN TASARIM UYGULAMA LTD. Tl.

stiklal Caddesi 184/4 80070 Beyolu-stanbul

Tel: (0212) 252 21 56 - 252 21 99 Faks: 249 28 92


3/290

ATATRKDin ve Laiklik

zerine

Derleyen: Dou Perinek-


4/290


5/290

NDEKLER

SUNU 11

BRNC BLM1909-1919KURTULU SAVAI NCES 17

31 Mart Vakas zerine

istanbul Halkna Beyanname 1731 Mart Vakas zerineistanbul Kara ve Deniz Kuvvetlerine Beyanname 18Musa ve Isa 20Allah' inkr Mmkn mdr? 20Ruh Kuvveti 21

KNC BLM1919-1924

SYASAL DEVRM DNEM 23slam eteleri 23Muhammed mmetinin Hrriyet ve istiklali iin 23Hilafete Ballk 24Hilafeti Korumak 24Allah ve Peygambere Niyaz 25Hilafet Merkezinin galine Tepki 25Hilafetin Kuatlm Durumu 25Mukaddesat Kurtarmak 26Saltanat ve Hilafet Makamlarnn Ayrlmazl , 26slam leminin Kuvvetleri' 26slam leminin Uyan ve Yardm 27Halife Haindir ve Dmann Elindedir (1) 27Halife Haindir ve Dmann Elindedir (2) 29Hilafet Makamna Verilecek Yetkiler 30

ngilizler ve Halife 31islam leminin Hilafete Ball 31


6/290

Hilafetin zgrln Geri Vermek 32Geleneksel inanlardan Arnm Milli Eitim 32Allahn Yardm ve Milletin Yenilmez Gc 32-

Panislamizm 33Hilafet Makamn gal Edenlerin Meruluk art 3331 Mart Vakas 33Halife Milletin Efendisi Yaplamaz 34Panislamizm 34Kompradorlara ve Hilafetilere Tavr 35Arapa renmenin Gereksizlii 36Cami Krssnden Halk Aydnlatacak Olanlarn Nitelii 36

stanbul, Peygamber, Hilafet 37Hilafet Makam Halkndr 37Dini Deerler 37Evliyalara Deil, Mehmetie Gvenmek 38Akl ve Safsata 38Bilim ve Mantksz nanlar 38Tanrnn Birlii, Bykl ve Son Peygamber 39Dine Sayg, Halifelik ve Milli Egemenlik 49Milli Egemenlik ve Halife 49Halife Abdlmecid'e Kutsal Emanetleri Teslim veKutlamalar Bildirmek zere Meclis'ten Bir HeyetinSeilerek Gnderilmesine Dair Meclis ReisliiTezkerelerine likin Olarak 50eyhislamlar, Ayet, Hadis, Gericilik 50Saltanat 51

TBMM ve Halife, Devrim ve Gericilik 52Din, Heykel ve Resim 52Halifelik ve Milli Egemenlik 53slam ve Kadn 53Hkmdarlarn evresindeki Gericiler 53slam Dini, Akl, Fen ve Bilim 54slam ve Ruhbanlk, Din Eitimi 54Dini nceleyecek Bilginlerin Yetitirilmesi 54

slam lemini Birletirme Siyaseti 55Din, Kadn ve Bilim 55


7/290

Allah ve Mslmanlarn Kuvveti 56Anneden Alman Din Eitimi 57Mslman Olmayan Unsurlar 58

Allah'n ve Kuran'n stedii Hkmet 58rtnme 59slam leminde Blnmeler 60eriattaki rayla Hkmet Esas 60Medrese Eitimi 61Dinsizlik ve nan Gzelletirmek 63Yaratl, Adem ve Havva 63Halifelik ve Panislamizm 64

Allahn alma Emri 64slam ve Miskinlik 65Allah, Cami, Hutbenin Dili 65Asl Etken: ktisat 67Hkmdarlarn Allah Tarafndan Gnderildii Teorisi 68Kanaatkrlk, Allah ve Akl 69Hkimiyet ve stiklalin Yaratcs 69Yaratl ve Ortaklaa alma 70

eriat, Din Eitimi ve Aile 70Din, Akl, Mantk, Kamu Yarar 71ada Olmak ve Kfirlik 71slam lkelerinin Esareti 71slamn Kavimlere Kabul Ettirilmesi ve Trkler 72slam-Hristiyan Dmanl 73slam ve Trklerin Milli Benlii 73slamiyet, Ruhban Snf, Hocalarn Giyimi 74

Dinin Zorbala Alet Edilmesi,Ulemann Rol, Gericilie Devrimci Dikta 75Gericilie iddetli Karlk 77Batl nanlar ve Gerek slam 77Ulema, Hakiki eriat, bn Rd'ler 77Milletleri Esaretten Kurtaran Byk Fikir Akmlar 78Fransz Devrimi, Dou'dan Bat'ya Yry 78Trk Tarihinde slamn ve Halifenin Rol, Dine nanma 79Gericilii Ezmek 80


8/290

Peygamber ve Danma 81Peygamber'in Dnyaya Bildirisi 81Panislamizm ve Panturanizm 82

Bin Yl ncesinin Kanunlar, Mecelle ve adalk 82Gerici Hareketleri Bomak 82Dinsizlik Deil Maddilik 83slam ve Siyaset 83

NC BLM4 MART 1924 SONRASITOPLUMSAL VE KLTREL DEVRM DNEM 85

Halifeliin Kaldrlmas 85Hilafet, Patrikhane, Hahamlk 85Milli Ahlakn Temeli 86Halife ve Sultanlarn Despotluu 86Khne Zihniyetler, Uygarlk ve Fen 87Bilim ve Fen Dnda Yolgsterici Aramak 87Kutsal Kitaplar Tank Gsteren Rehberler 87

Din ve Ahlak 88Cumhuriyetin ftihar Ettii Hoca 88Banazlk ve Uygarlk 89eriat Oyunlar ve Gemiin Zorbalk Kurumlar 89Halifelik 90Dini Fikirlere Sayg 90Akl, Mantk ve Zek ile Hareket Etmek 90slam Dnyas ve Uygarlk 90

Sultan ve Halifelerin Dmanla birlii 91Halife, Eitim ve retimin Birlii 91Devrimi Kabul Etmeyen Zihniyetler Darmadan Edilecek 92eyhler, Derviler, Tarikat Reisleri 92Mft, Hatip ve mamlar 93Tekkeler 93apka ve Hocalar 94Dnya htiyalarn Esas Alan dare 94

Din ve Mezhep Ba 94


9/290

Din ve Millet 95Halifelik ve Milli Egemenlik 95Allah'n Glgesi ve Millet 95

Hoca ve retmen 96Mslmanlarn Halifesine syan 96Milletin Aldatlmas 97Namaz 97Panislamizm 97Din Oyunu Aktrleri 98Belki Birtakm Kafalar Kesilecektir 98Halife Abdlmecit Efendi 99

Devletin Dini, Egemenlik, Vicdan zgrl 102Gei Dneminde Halifeye Tavr 110Dine Sayg Bayrann Anlam 112Tekkeler, Zaviyeler, Trbeler, Tarikatlar 113Atatrk'n El Yazsyla Allah'n Douu 115Atatrk'n El Yazsyla Muhammed ve slamiyet 137Atatrk'n El Yazsyla Dinin Rol 171

Eski Kanunlara Balanmak 232Kur'an'n evirisi ve Din Adamlar 232Camiler 232Kutsal Tabiat 232Talih 233En nemli Etken: ktisat 233Hayatn Douu ve Evrim 234Akl 235

Dnyann Oluumu 235Milletin Maneviyatna Saldranlar,Menemen Olay ve Kubilay 235nsanlk Allah' Yaratt 236nsan Tabiat Tretti 236Tabiat, nsan Zeks, Bilinmezciliin Reddi 237nsan Zeks ve Tarih 237Ahretin Reddi 238

Ulusal Manevi Kuvvet 239


10/290

Gkten ndii Sanlan Kitaplar 239Siyasete Yn Veren Temel: Kltr ve Ekonomi 239Kara Banazlk 240Atatrk'n El Yazsyla CHP Kongresi inProgram Taia'nda Ddinseltilik (Laiklik) 241

DRDNC BLMANILARDA AKTARILANLAR 251

Din lerlemeye Engel 251Kur'an' evirmek 252Dua 254Hz. Muhammed 254

Yaz Devrimi Ayda 255Laiklik, Din ve Dnya lerinin Ayrlmas 255Din Simsarlar 256Necip Arap Kavmi ve Trklk 257Din ve Halifelik 258Dinde Zorlama 259Muhammed 259Ezan ve Kur'an Okunmasnda Mzik 260

Allah Kavram 260Musa ve Muhammed 260Din Vardr ve Lazmdr 261Yaratl 261Mevlna Byk Adamd 261Mevlnay Takdir Ederim 262Dini Eitim-Milli Eitim 264Atatrk'n Laiklii ve Sebepleri zerine 265

Namaz 265Medresenin Bozduu Kafalar 266Sava Dua ile Deil, Mehmetiin Kanyla Kazandk 267Medreseler Bir Daha Almayacak 267

SM DZN 269

KAVRAM DZN 271

KAYNAKA 285


11/290

SUNU

Bu kitap, Mustafa Kemal Atatrk'n din ve laiklik zerine syle-diklerini ve yazdklarn ieriyor. Btn eserleri bu adan incelendi.

Yaymlanmam el yazlarna da ulald. Bu nedenle derlemenin ek-siksize yakn olduu sylenebilir. Dikkatimizden kaan bilgiler varsa,okuyucularmzn bizi uyarmalarn diliyoruz.

Atatrk'n din ve laiklik zerine grlerini konuya gre deil, fa-kat tarih srasna gre derledik. Bylece zamann ak iinde O'nundncesindeki gelime ve olgunlama da izlenebilir.

Daha nemlisi, Atatrk'n dnceleri ile Kemalist Devrim pratiiarasndaki ilikinin incelenmesidir. Atatrk, herhangi bir dn ada-

m deildir; ncelikle bir eylem adamdr; bir devrimin nderidir.Atatrk'n grleri, bir ynyle Cumhuriyet ideolojisinin, en nemli

belgeleridir. te yandan bu grler, dnce tarihi malzemesi olmanntesinde, bir devrim pratiinin kantlardr. Atatrk'n dnsel olgunla-masnn temelini, Kemalist Devrim srecinde bulabiliriz. Devrimin top-lumsal dinamii ve ihtiyalar, Atatrk'n dncelerindeki gelimeninynn ve ieriini belirlemitir.

Atatrk'n nderlik ettii devrimde, 3 Mart 1924 tarihi, bir dnm nok-tasdr. O gn, halifeliin kaldrlmasyla biflikte Kemalist Devrim'in si-yasal program tamamlanmt. Bu program zetle, emperyalizmin ve Os-manl Devleti'nin iktidarna son vermek ve onlarla ibirlii yapan igericilii tasfiye etmekti.

Her devrimde kilit sorun, iktidarn ele geirilmesidir. Kemalist Dev-rim'de iktidarn btnyle kazanlmas birka aamada gerekleti. 23Nisan 1920'de Ankara'da TBMM'nin almasyla, emperyalist igalcilerin

ve padiahn stanbul merkezli iktidarlarnn karsnda yeni bir iktidaroda olutu. Aslnda Cumhuriyet, o gn fiilen kurulmutu.

11


12/290

Geri Kurtulu Sava'nm banda ama, "vatann bamszl" ya-nnda "Hilafet ve Saltanat makamn kurtarmak" diye ifade edilmiti.Ancak asl ama, tam tersine, padiahtan kurtulmak ve "milletin ege-

menliini" gerekletirmekti. Mustafa Kemal, Kurtulu Sava'nm seyriiinde, "Makam Hilafet ve Saltanatn herhangi bir ahsn deil, Trkiyehalknn" olduunu belirleyen aklamalarda bulundu.1 Halife, milletinefendisi yaplamazd.2 Atatrk, zaferden sonra henz saltanat kaldrl-madan Meclis'in gizli oturumunda yapt bir konumada ise, millet h-kimiyetine, halife de olsa, hibir ekilde ortak kabul edilemeyeceini be-lirtti.3 Devrim, kendi doal seyri iine girmiti.

Devrimin karsndaki iktidar odaklar birer birer alt edildi.nce emperyalist igale son verildi.Arkasndan 1 Kasm 1922 gn saltanat resmen kaldrld ve

"mill egemenlik" kurumlatrld.Fiilen var olan Cumhuriyet, 29 Ekim 1923'te ilan edildi. Buna

ramen halifelie dokunulmamt. Ne var ki halifelik, cumhuriyetlebadamyordu; sultanln bir kalntsyd. Milli egemenlik teorisinegre, iktidar, kaytsz artsz "millete" aitti ve paylalamazd.

Son darbe 3 Mart 1924 gn halifelie indirildi.Meclis'te halifeliin kaldrlmas iin yaplan grmelerde, Ba-bakan smet Paa, "Kurtulu Sava srasnda millete ve orduya, 'Ha-life dmannzdr, sizi esir etmek isteyenlerle beraber olmutur' diyeaktan aa syledik" der. Kurtulu Sava'nn "Hilafeti kurtaraca-z" diye yrtld grn, "ehitlere bundan byk hrmetsiz-lik olamaz" diye eletirir ve "Kurtulu Sava'nn esas ideali bam-szlkt" saptamasnda bulunur.4

Atatrk, Saltanattan Cumhuriyet'e uzanan yllan, "gei devri"olarak nitelemiti.5 Kemalist Devrim'in bu gei dnemi, aslnda ha-lifeliin kaldrlmasyla sona erdi ve yeni bir aamaya geildi. Artkdevrimde siyasal iktidar fethedilmesi sreci tamamlanm, top-

1 TBMM Gizli Celse Zabtlar, c.III, s.40.6 Mart 1922 gnl oturum.2ASD, c.l, s.201.3 TBMM Gizli Celse Zabtlar, c.III, s.1052. 18 Kasm 1922 gnl oturum.

4 TBMM Zabt Ceridesi, c.7/1, s.30-78.5 Nutuk/Sylev, c.II, s.l 117.

12


13/290

lumsal ve kltrel dnm balamt. Nitekim ayn gn, TevhidiTedrisat Kanunu karlarak retim birletirildi; eriye ve Evkaf Ve-kaleti kaldrld.6

Kemalist nderlik, siyasal devrim dneminde, daha sonra girieceitoplumsal ve kltrel dnm iin, bir rgtsel hazrlk ve ymakyapt. Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni CumhuriyetHalk Frkas olarak yeniden rgtledi, bylece devrime nderlik edecekekirdek gc, ncy yaratt ve pekitirdi.

Kukusuz ideolojik planda da bir hazrlk yapld. 1924 ylma kadarizlenen ideolojik izgi, siyasal hedefle belirlenmiti, bu anlamda snr-lyd. O dnem iin ideolojik sorun, milli egemenlik doktrinini hkimklmakt. Bu amala, ideolojik mcadele, zellikle iktidarn kaynannilahi olduu teorisinin ypratlmasna ynelikti. Bylece Saltanat ve Hi-lafetin ideolojik temeli kertildi. Dnsel planda Allah'n hkimiyetiteorisinden milletin hkimiyeti teorisine geildi.

Bununla birlikte dinsel ideoloji toptan hedef alnmad. MustafaKemal, yeri geldike slam dinine, Allah'n birliine ve Muhammed'inAllah'n resul olduuna inancn belirtti. Tekkeleri ve dier dinsel ku-

rumlan, mmkn olduu kadar emperyalizme kar mcadele safna ka-zanmaya alt.Ancak devrimin nderlii, daha Kurtulu Sava dneminde slami

ideolojinin altn oymaya ynelik bir aydnlatma mcadelesine de ba-lad. zellikle akl, bilin, bilim, fen, adalama, milliyetilik, milliahlak gibi burjlva-devrimci ideolojinin deerleri ilendi ve dinsel ilkelerde b deerlere gre yorumland. Dayanlacak asl manevi gcn milletolduu vurguland. Panislamizm eletirildi. Hristiyan dmanlnn

zararlar anlatld. Kurtulu Sava nderlii, kaderi deil, almay sa-vundu. Din ricaline ve dinsel eitime kar tavr ald. Dini "demok-ratlatrmaya" ve Kur'an ile ibadetin Trkeletirilmesine ynelik g-rler aklad.

Siyasal hkimiyetin ele geirilmesi, her zaman ekonomik, toplumsalve kltrel bir programn uygulanmas iindir. Siyasal devrim, bu an-lamda bir anahtardr, toplumsal dnmn kapsn aar.

6 Bu kanunlarla ilgili olarak bkz. Ferit llsever, Cumhuriyet Devrimi Kanunlar, 2. basm,Kaynak Yaynlan, ubal 1997, stanbul, s. 19 vd.

n


14/290

Kemalist Devrim'de de byle olmutur. Devrimin nderliinin ka-fasnda, kukusuz daha Kurtulu Sava'nm banda bir programvard. Aslnda bu program, devrimin dmanlar da biliyordu. Mus-

tafa Kemal iin verilen idam fetvas bunu gsterir. Herkes farkndadrki, Anadolu'da demokratik bir ihtilal balamtr.

Ancak devrimin nderlii, ncelikle yakn hedefini aklamt,dier hedefler "zaman gelince" gndeme getirilecekti. Atatrk, iz-ledii stratejiyi ilerde, Byk Nutuk'ta anlatacaktr. 1927 ylnda ge-riye dnp bakarak Anadolu ihtilalinin zn yle belirler:

"Osmanl hkmetine, Osmanl padiahna ve mslimnin ha-

lifesine isyan etmek ve btn milleti ve orduyu isyan ettirmeklzm geliyordu."7

Kemalist hareket, ncelikle bir siyasal akmdr; devrimci bir ha-rekettir. Atatrk de bir filozof deil, bir siyasal eylemin nderidir; birdevrimin mimardr. Bu nedenle kltrel tavrn ve felsefesini, bir fi-lozof gibi deil, fakat devrimin stratejisine, aamalarna, eylem plan-na gre toplumun gndemine getirmitir.

1924 ncesinde henz laiklik ilkesi kabul edilmemi, halifelik bilekaldrlmamtr. Mustafa Kemal, Samsun'a ayak bast andan bala-yarak, iktidarn ele geirilmesi hedefine ilerlerken, siyasal dzlemde ke-sin bir kararllk gstermekle birlikte, ideolojik planda belli uzlamalar-da bulunmutur. Kltrel hesaplama iin gerekli siyasal iktidar tekelikurulduktan sonra, burjuva-demokratik devrimin ideolojisi btn bo-yutlaryla savunulmutur,

Kemalist nderlik, siyasal devrimi esas olarak tamamladktan son-

ra, dinsel ideolojiye kar kapsaml bir ideolojik mcadele at. Artkdin ve Allah'n Aydnlanma felsefesindeki yerlerine konmalarnn da"zaman gelmiti".

3 Mart 1924 gn halifeliin kaldrlmas, kltrel devrim dnemi-nin balangcdr, yoksa tamamlanmas deildir. Nitekim 1924 Anaya-sasnn 2. maddesinde "Trkiye devletinin dini, slm dinidir" diye ya-zyordu. Buna ramen, halifeliin kaldrlmasndan sonra Cumhuriyetynetiminin sylemi deimitir. Bu dnemde daha nce dinsel ide-

7 Nutuk/Sylev, c.l, s.20.

14


15/290

olojiye verilen dnlerin hibirine rastlanmaz. Artk konumalarda Al-lah'n ad anlmaz, slami inanca vurgu yaplmaz, dua edilmez. ByleceKemalist Devrim, Byk Fransz Devrimi'nin temsil ettii evrensel ide-olojik yatana girmi, gerek kiiliini bulmutur.

te bu nedenlerle, Kemalizmin din, Allah, laiklik gibi konulardakifelsefesi ve pratii, 1924 ncesine bakarak saptanamaz. Nasl Mustafa Ke-mal'in 1924 ncesi konumalarndan alntlar yaplarak halifelik yanlsolduu sylenemezse, slami inanca ilikin 1924 ncesindeki szlerinegnderme yaplarak din konusundaki grleri de aklanamaz.

Oysa Cumhuriyet Devrimi'ni ykmak isteyenler ve onlarla uzla-

anlar, 60 yldr byle yapyorlar. Bunlar, kendilerine hizmet edecek"bilim" esnaf da bulmulardr. Cumhuriyet'in laikliini, Cumhuri-yet'in henz laik olmad dnemin belgelerine dayandrma ii, onla-ra verilmitir. Kemalist Devrim'in laiklii, son elli yln laiklik d-man ynetimlerinin ihtiyalarna gre, yeniden imal edilmitir. Butavr, ne laiklik adna paylaabiliriz, ne de gerek adna.

Kukusuz, toplumsal ve kltrel dnmlerin koullarnn hazr-lanmasna daha siyasal devrim dneminde giriildi. Bu adan 1924 son-rasndaki yneliin kklerini, 1924 ncesinde bulabiliriz. En azndan buiki dnem arasndaki balant ve kopular aklamak diye bir sorunu-muz vardr, bunu gz ard etmiyoruz. Ancak halifeliin kaldrlmasnda kapsayan siyasal devrim dneminin ideolojisini, 1924 sonrasndankopararak incelediimiz zaman, byk bir yanlgya deriz. O d-nemde din ve laiklik konusu, Kurtulu Sava'n ve siyasal iktidar ka-zanmann ihtiyalarna gre ele alnd. Buna, snrland demek daha

doru olur elbette. Ancak iktidarn ele geirilmesi sreci bitince, o s-nrlar da kalkmtr.

Bu aklamalar, elinizdeki derlemenin blmlerini de belirlemitir.I. Blm, 1909-1919 yllarn, Kurtulu Sava ncesini kapsyor.II. Blm, 1919'dan 1924'e uzanan Siyasal Devrim Dnemi'dir.III. Blm, 1924 yl Mart aynda halifeliin kaldrlmasyla

balar.Atatrk'n din ve laiklik konusundaki tavrn anlatan hatralarn,

bu blmn dnda, IV. Blm'de topladk. Afetinan'n Atatrk

15


16/290

Hakknda Htralar ve Belgelerkitabnda aktard alntlar, belge ni-teliinde olduu iin, "Hatralar" blmnde deil, III. Blm'dedeerlendirilmitir.

Hatralar, gvenilir kaynaklardan saylmazlar; hele Atatrk'e ili-kinse. Nitekim okuyucu, aktarlanlarn bir ksmnn, o dnemin belgele-riyle temelden elitiini grecektir. Kald ki, farkl kimselerin hatralararasnda da elimeler vardr. rnein Kazm Karabekir'in anlattklar,Atatrk'n 1923 ylnda din konusunda materyalist bir konumda oldu-unu belirler. Dier baz anlarda ise, Atatrk' islamc kesime kabul et-tirme kaygs ar basar.

yle anlalyor ki, bazlar "hatralarn" kendi ideolojik ama-lar iin kullanmlardr. Bylece kendi keyiflerine gre bir "Atatrk"imal etmilerdir. Buna ramen, hibir ayrm gzetmeden, yaymlan-m hatralar da kitabn sonuna almay yararl grdk. Aratrma-clar ve okuyucu, kukusuz bunlar deerlendirecek; yazl belgelerlekarlatracaktr.

Atatrk'n din ve laiklik konusundaki aklamalarn, herkesin ko-layca anlamas iin dilini sadeletirerek yaymlyoruz. Bugn anla-

lan szcklere dokunmadk, o dnemin havasn ve byk devrimcinderin kendine zg slubunu korumaya zen gsterdik.

Bu derlemeden yararlanmay kolaylatrmak iin, kitabn sonunabir kavram ve ad dizini eklenmitir.

Atatrk'n ve Kemalist Devrim'in din ve laiklik konusundaki gr-lerinin kapsaml bir incelemesi ve tahlili iin, Kemalist Devrim adlalmamn "Din ve Allah" konusunu ieren 2. cildine baklabilir.

Bata Sadk Perinek, Feyza Perinek, Fatma Yazc ve KurtuluGran olmak zere, bu derlemede byk emekleri olan btn arkada-lara yrekten teekkr, ederim.

Dou Perinekistanbul, 15 Temmuz 1997

16


17/290

BRNC BLM

1909- 1919KURTULU SAVAI NCES

31 Mart Vakas zerinestanbul Halkna Beyanname(Tam metin)

1. Millet, kendisini senelerden beri zulmle idare eden mstebitidareyi paralad ve meru Merutiyeti kurdu. Bu kansz ve mutludevrimden zarar grm olan menfaat dkn eski idareciler, eskihale dnebilmek, iin bin trl hile, desise ve alakla bavurarak

Merutiyet hkmetimize yaralar amajc istedi, istanbul faciasnasebep olarak kan dkt.2. Millet, yaamnn ve geleceinin tek garantisi olan merutiyetin

paralanarak er'i kanunlarn, toplumun kurtuluu ve saadetinin temeliolan Kanunu Esasimizin (Anayasa) ayaklar altna alnmak istendiinigrd. Bu alaka durumun yaratlmasna sebep olanlara hak ettiklericezay vermek iin stanbul zerine yrmeye karar verdi, ilk yapckuvvet olmak zere ite bizi istanbul surlar karsnda grdnz bu

Hareket Ordusu'nu buraya gnderdi.3. Hareket Ordusu'nun maksat ve grevi, meru Merutiyet

hkmetimizi hibir kuvvetin sarsamayaca surette kuvvetlendirmek vesrf eriat kuvvetleri ile perinlenen Kanunu Esasinin (Anayasa) stndehibir kanun, hibir kuvvet olmadn ve olamayacan ispat eylemekve meru Merutiyetimizin devamndan memnun olmayan vatan ve mil-let hainlerine kesin surette bir ibret dersi vermektir.

4. Zulm grm ahali ve tarafsz askerler tamamiyle himaye edi-lecektir. Ancak tahrikiler ve fesatlar mutlaka layk olduklar karninikouturmadan kurtulamayacaklardr.

17


18/290

5. Faziletli din ilmi heyeti bamzn tadr. Fakat ahsi karlarve adi menfaatleri iin yalandan alim klna brnen birtakm ha-fiyeler ve karclar elbette kanun penesinden kurtulamayacaklardr.

6. Muhterem millet mebuslarnn ve onlarn gvenine sahip ve-killer heyetinin hayatlar've Kanuni Esasinin kendilerine saladhukuk ve yetkileri tamamiyle salanacak ve skn ve genel sevintemin olunacaktr.

7. Vatann milli selamet ve saadetinin gerektirdii bu askeri icraatesnasnda yardm, dahili inzibat ve skneti ve cmle ahalinin can vemal emniyeti iin her trl tedbir alnm bulunmaktadr.

8. Muhterem eliler ve tm yabanc misafirlerin huzurlarnn bo-zulmalarna meydan verilmeyecektir.

9. stanbul'un feci olaynda kanlan dklen ehitlerin ruhlarkarsnda hesap vemeye, korku ve dehete kaplmaya mahkm olan-lar ancak bu kanl faciann failleri ve tevikileridir. Bu hakikati her-kes bilmeli, tela ve heyecana kaplmayp msterih olmaldr.

19 Nisan 1909

Hareket Ordusu Komutan H. Hsn Paa'mnimzasyla yaymlanan bu beyanname, Kurmay

Bakan Mustafa Kemal tarafndan kaleme

alnmtr. Bkz. Sadi Borak, Atatrk'n Resmi

Yaynlara Girmemi Sylev Deme Yazma ve

Syleileri, Kaynak Yaynlan, 2. Basm, istan-

bul, ubat 1997, s.271-272.

31 Mart Vakas zerinestaubul Kara ve Deniz Kuvvetlerine Beyanname(Tam metin)

33 yllk uzun ve uursuz bir istibdat devrinden sonra btn Os-manl milletinin galeyana gelen hamiyetiyle kurtarlm bulunan

meru merutiyetimizi yine istibdadn cellat ellerine brakmak gibi la-

18


19/290

netli bir maksat gden bin trl hile ve fesatlara bavurup nihayetgrnrde gya eriat istiyormu gibi, hakikatte ise dinimize tamamenaykn olarak kanl bir askeri ihtilal karlmasna sebep olmu bulunan

lanetli ve vicdansz istibdat taraftarlar, ile birtakm alak karclarniblise telkinlerine kapl ve payitahtn Millet Meclisi mebuslarnn alkanlara boyanmasna ve milletin temiz alnna silinmesi zor bir siyah lekesrlmesine sebep olmu bulunan Hassa Ordusu efradiyle Bahriye veTophane efradnn vaki hareketi 600 senelik lekesiz bir namus ve itaattamakta olan mukaddes Osmanl Ordusunu pek byk bir utancadrm ve bu lekenin harikulde bir hzla temizlenmesi iin Ayas-tefanos (Yeilky) ve Kkekmece'ye gelmi olan kinci ve ncordulardan ayrlan bir dzenli Osmanl kuvvetine dayanarak Allah'nyardm ile Kanuniesasinin bundan sonra her trl tecavz ve halden ko-runmas payitahta asayi ve emniyetin iadesi iin gerekli etkili tedbirleralnmas ve Mart'n 31. gnn Osmanl milletinin en uursuz gn ha-line getirmeye sebep olan hafiyelerle alak tabiatl karclarn layk ol-duklar cezann tayini maksadyla giriecekleri her trl icraatta ser-bestlii muhafaza edebilmek ve bu sayede Osmanl ordusunun namu-

sunu koruyabilmek iin istanbul'da bulunan kara ve deniz silah arka-dalarndan aadaki hususlar talep eder.

Evvela: Mart'n 31. gnnden evvel istanbul'daki kara ve denizktalar ve gemilere memur olan yksek rtbeli subaylarn tekrarktalarna iade olunmalarna katiyen engel olunmayarak bunlarn btnemirlerine kaytsz artsz itaat gstereceklerine ve siyasi ilere bundansonra hibir suretle mdahale etmeyerek yalnz mukaddes askeri va-zifeleriyle megul olacaklarna dair eyhlislam ve Fetva Emini ve Ders

Vekili efendiler hazretleriyle kendi kumandanlar huzurunda ve Kur'anzerine ellerini basm olduklar halde bir gn iinde genel olarakstanbul'da bulunan efrat ve kk zabitler yemin edeceklerdir.

kinci olarak: "eriat isteyiniz" diye kandrarak vatan tehlikeyedrm olan alaklarn cezalandrlmas iin ordunuzca alnacakinzibat tedbirlerine katiyen mdahale etmeyerek ve ordumuz efradnahatta yan gzle bile bakmayarak onlar kendi kardeleri gibi bi-lecekler ve kendilerini kandrm olan hafiyelerle alaklar kendi za-bitlerine ihbar eyleyeceklerdir.

19


20/290

"Bu iki talebimiz stanbul'da bulunan kara ve deniz tm silah ar-kadalarmz tarafndan iyi surette kabul olunarak tam bir itaat veciddiyet gsterdikleri takdirde icraatmz srasnda kendilerine ke-sinlikle iliilmeyecei hususlarnn efrada anlayacaklar dille ihtarolunmas ve itaat derecelerinin acele tarafndan bildirilmesi ricaolunur."

19 Nisan 1909Atatrk Ansiklopedisi, May Yaynlan, c.I, s. 141-

143 ve Ali Cevat, kinci Merutiyetin ln ve

Otuzbir Mart Hadisesi, Ankara, 1960, s.137-

141'den aktaran Sadi Borak, Atatrk'n ResmiYaynlara Girmemi Sylev Deme Yazma ve

Syleileri, Kaynak Yaynlan, 2. basm, ubat1997, s.272-274.

Musa ve sa

Musa, Msrllarn kamlar altnda inleyen yahudilerin bu tazyikve esaretten kurtulmaktan ibaret olan meyillerinin belirmesinin uy-gulaycs oldu. , sa;zamannn sonsuz sefaletlerini idrak ve toplumun aclar ektii

devirde lemde gereklemeye balam olan efkatin gereini din ha-linde tercme ve bildirmek yolunu bildi.

1914 Zabit ve Kumandan ile Hasbihal, Atatrk'n

Askerlie Dair Eserleri, Ankara, 1959, s. 14.

Allah' nkr Mmkn mdr?

Atatrk, 2 Aralk 1916 Cuma gn notlarnda ise u kitab oku-duunu kaydediyor: Tarih-i Islamn Birinci Zeyli: "Allah' inkrmmkn mdr?"

(...)

20


21/290

3 Aralk 1916 (20 Kasm 1916 Pazar)'da ise yine ayn kitab oku-yor ve bitirdiini kaydederek u notlar yazyor:

"Btn feylesoflarn, trl dinlere mensup olanlarn hepsi, ru-hun var olduunu ve olmadn, ruhun ve cismin bir veya ayrolup olmadn, ruhun yaayp yaamadn inceliyor.

"Bunda, bilim ve fenne dayananlar olumlu. mam Gazali, bn-iSina, bn-i Rd gibi slam bilginlerinin beyanlar, baya anla-ytan bsbtn bakadr; yalnz ifadelerinde ok rumuz var. Din-dar dnrler, kurallar, bilim ve fenni,1 felsefeyi, anlaylar,eriat yorumlamak iin evirip evirmeye gayret etmiler."

2-3 Aralk 1916Afetinan, M. Kemal Atatrk'n Karlsbad Hat-ralar, Ankara, 1983, Trk Tarih Kurumu Ya-

' yn,s.23.

Ruh Kuvveti

Biz, bireysel kahramanlk sahneleriyle megul olmuyoruz. Yalnizsize, Bombasrt olayn anlatmadan geemeyeceim. Karlkl siperlerarasnda uzaklk sekiz metre, yani lm kesin Birinci siperdekiler,hibiri kurtulmamacasna toptan dyor; ikincidekiler, onlarn yerinegidiyor. Fakat imrenilecek lde bir lmllk ve raz olula biliyor mu-sunuz! leni gryor, dakikaya kadar leceini biliyor, hi ufak birzaaf bile gstermiyor; sarslmak yok! Okuma bilenler, ellerinde KuranKerim, cennete girmeye hazrlanyorlar. Bilmeyenler, kelimei ehadetekerek yryorlar. Bu, Trk askerindeki ruh gcn gsteren, ala-cak derecede ve kutlanacak bir rnektir. Emin olmalsnz ki, anakkalemuharebesini kazandran, bu yksek ruhtur.

1918

Atatrk'n Anafartalar Muharebelerine Ait Ha-

tralar, Ankara, 1934, TTK Yayn, s. 16.

/ 21


22/290


23/290

KNC BLM

1919-1924SYASAL DEVRM DNEM

slam eteleri

slam etelerinin teekklnde ise hibir vakit siyasi bir mahiyet ortayakmamr. Mtarekeden sonra Devlete iki defa ilan edilmi olan affabirok slam asker firarisi ve bir ksm slam ekiyas dahil olduu sradaRum ekyasndan 20 kadar ismi bilinen kiiler aman dilemilerdir.

21 Mays 1 9 1 9 'Belgelerle Trk Tarihi, say. 14, Kasm 1968,

s.6-7'den aktaran: Sadi Borak, Atatrk'n Resmi

Yaynlara Girmemi Sylev Deme Yazma ve

Syleileri, Kaynak Yaynlan, 2. Basm, stan-

bul, ubat 1997, s.319.

Mnhammed mmetinin Hrriyet ve stiklali in

Btn slam dnyasnn iki gzbebei olan Trk ve Arap mil-letlerinin ayrlk yznden ayr ayr zaafa dmesi, Muhammet mmetiiir anl bir halde elele vererek Muhammet mmetinin hrriyet ve is-tiklallyeti urunda mcahede eylemek, bizler iin farz- ayndr. Un-

23


24/290

surlarn safln ve geleneklerini koruma ile Hilafetin kutsal makametrafnda toplanarak kfirlerin esaretinden yakay kurtarmaya ynelenmcehadatnzda asil zatnzla beraber olduumu arzederim.

16 Haziran 1919Irak eyhlmeayihi Uceymi Paa Hazretlerine,Aktaran: Sadi Borak, Atatrk'n Resmi Yaynla-ra Girmemi Sylev Deme Yazma ve Sylei-leri, Kaynak Yaynlan, 2. Basm, istanbul,ubat 1997, s.324.

Hilafete Ballk

Yce saltanat makam ve hilafetin ve yce milletlerinin hayatmnson noktasna kadar her zaman koruyucu ve sadk bir bireyi gibi ka-lacam, en yksek bir ballkla arz eder ve sz veririm.

KullarMustafa Kemal

8-9 Temmuz 1919

Hkmdar Hazretlerinin Saray Dairesi YksekBaktiplii Araclyla Padiah HazretininKatna telgraf, ASD,* c.I, s.29.

Hilafeti Korumak

En son olarak niyazm udur ki, istekleri gerekletiren Allah

Hazretleri, sevgili balaycya saygyla, bu kutsal vatann sahibi vesavunucusu ve Ahmediye'nin yce buyruuyla kyamet gnne kadarsadk bekisi olan temiz milletimizi ve saltanat makam ve yce hi-lafeti korumak ve kutalatmz dnmekle ykml olan heyetimizibaarl klsn!.. Amin.

23 Temmuz 1919"Erzurum Kpngresi'ni Aarken", ASD, c.I, s.7.

* Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Trk nklp Tarihi Enstits Yaym. Bundan sonra"ASD" olarak belirtilecektir. (Y.N.)

24


25/290

Allah ve Peygambere Niyaz

Bu birletirici kurtulu toplantmz sona ererken, istekleri ger-

ekletiren Allah Hazretlerinden doru yolu gstermesini ve anlPeygamberimizin, ruhunun btn stnlklerinden, bereketinden ba-lamas, dileiyle, vatan ve milletimize ve sonsuz devletimize mutlugelecekler dilerim.

7 Austos 1919

"Erzurum Kongresi'ni Kaparken", ASD, c.I, s.7.

Hilafet Merkeznin galine Tepki

Saltanatn bakenti ve hilafet merkezinin, hkmdar saraylarinakadar boucu bir biimde igal edilmesiyle, devletin can evinde ya-banc tekeli ve basks kuruldu ve btn bu haklarmz yok edengiriimlere kar merkezi hkmet, ihtimal ki tarihte ei grlmemibir biimde tahamml etti ve daima zayf ve ciz bir konumda kald.

te bu durum milletimizi iddetli bir uyana yneltti.4 Eyll 1919"Sivas Kongresi'ni Aarken", ASD, c.I, s.8.

Hilafetin Kuatlm Durumu

Harbiye Nazn Cemal Paa Hazretlerine:(...) Btn anlamyla saltanatn bakenti ve hilafetimiz, u andakuatmada olup egemenliimiz burada manen, fiilen geerli deildir.

29 Ekim 1919Sivas, ASD, c.I, s.45.

25


26/290

Mukaddesat Kurtarmak

Mukaddesatn kurtarma gayesiyle rpnan btn millet, ibu ka-rarllk ve mcadele yolunda her trl glkleri, ne olursa olsun vekesin olarak krp sprecektir.

1919

Nutuk, c.III, s.930.

Saltanat ve Hilafet Makamlarnn Ayrlmazl

Saltanat makam ayn zamanda hilafet makam olduu iin, padia-hmz, islam topluluunun da bakandr. Mcadelemizin birinci gayesiise saltanat ve hilafet makamlarnn ayrlmasn amalayan dmanlar-mza, milli iradenin buna uygun olmadn gstermek ve, bu kutsal ma-kamlar, yabanclarn esaretinden kurtararak, padiahn yetkisini, d-mann tehdit ve zorundan serbest klmaktr.

24 Nisan 1920

ASD, c.I, s.62.

slam leminin Kuvvetleri

Yabanclarn en ok korktuklar, olaanst rktkleri slamiyet si-yasetinin aka ifadesinden mmkn olduu kadar kanmaya ken-dimizi zorunlu grdk. Fakat maddi ve manevi kuvvetler karsnda,btn dnya ve Hristiyan siyasetinin en iddetli (hrslarla)* Hallar

Sava yapmasna kar, snr dnda bize arka kacak, bir dayanaknoktas oluturacak kuvvetleri dnmek zorunluluu da pek tabii idi.te darda ifade etmemekle beraber hakikatte bu dayanak noktasnaramaktan geri durmadk. Elbette esenlik ve kurtulu iin (bavurdu-umuz biricik kaynak),* slam leminin kuvvetleri olmutu.

24 Nisan 1920

TBMM Gizli Celse Zabtlar, c.I, s.2.

* Eksiklerin tamamlanmas iin tarafmdan dzeltilerek eklendi-Mustafa nver. (TBMMGizli Celse Zabtlarindski not.)

26


27/290

slam leminin Uyan ve Yardm

Bu bir halk harektdr ve slam leminin yardmna da dayanyoruz.

Trklerin son bamsz Mslman milleti olduu gibi bamsz ka-lacaktr. Baka yerlerdeki Mslmanlar da, dmanlarmza karmcadele edeceklerdir. Bunlar ounlukla ngiliz idaresindedirler. Bizbu Hal harektnn, en son atayla kar karyayz. Ancak, slamlemi, ldrc; bir biimde uyanmtr.

10 Mays 1920

ASD, c.III, s. 15.

Halife Haindir ve Dmann Elindedir (1)

Hilfet ve saltanatn korunmas zaten birinci esasmzdr. Hakikatendndmz gerek kurtulua ulamak iin, arzettiim vehile hilafetve saltanat makamna ballmz ve o makamn gerekli btn artla-rnn korunmas birinci esasmzdr. B islm dnyasnn dayana olan

gerek ban oluturmaya birinci derecede yardmc olan bu makamihmal etmek hibir vakitte akl kr deildir. Ve bunu bizden zorla almakmmkn deildir. Gayeye ulamak iin iddetle ihtiy duyduumuzkuvvetler birinci derece islm dnyasdr. Bu islm dnyasnn ikide birde Yce Meclisinizin hilfet ve saltanat, halife ve sultan meselesiyle u-ramasnda sakncalar vardr. Bu sakncalar imdiye kadar filiyatiylegrdk. Bunu bizden zorla almak isterlerse her trl mcadeleyi yaparz.kide bir de Yce Meclisinizin (bu mesele zerinde mzakere ve mna-

kaa amas caiz deildir kanaatindeyim. Bugn bu makam igal edenzat) bu millet ve memleket iin hain bir adamdr. (Alklar) Msaadebuyurunuz beyim. Hain bir adamdr. (Alklar, bravo sadalar) YceMeclisinizde imdiye kadar pek byk ve cidden tarihi cretler grdk.Ne acdr ki, imdi hilafet ve saltanat makamn igal eden zat bu milletiin hain bir adamdr. spat ettiniz ve bu milletin btn mukadderatnabtn manasiyle elkoymu olduunuzu ispat ettiniz. Bunun sayesindebize btn dnya, btn dmanlarmz nem vermektedirler. Bu Mec-

lis cidden tarihi hizmet ve cesaretler gstermitir. Bunu gstererek bir

27


28/290

milletin varln akladnz. Dnyada byk devrim yapan ve bykkuvveti olan devletlerle, zellikle bugn fevkalde elverili artlarlatemas ve balant oluturulmutur.

( . . . )Halife ve sultan hakknda ok sz syleniyor. Arzeylediim zere

btn kudreti alglam ve hzla yrmek lzumuna raz olmulardr.imdi durum byle iken b ynde devam etmek menfaatimizin gerei-dir. nk halife ve padiah sfatn taknm olan kimsenin bu milletiyanltmak, saptrmak iin bizzat urat birtakm saptrc tekilatlarvardr. Bu tekilt o saptrmaya kendisinde cret gren bir adam geer-sizdir ve geersiz olacaktr. Bizi reddetmek akl kr deildir. Bnlktr.

Oysa gerek durum byle deildir. Bu millet her ey yapar, kendi ge-leceini korumak iin ve bunun stnde ona da hrmet ve riayet eder.Onun da meru ve sakl haklarn tanr. Onun meru haklar bu milletiyoketmek ve ke drmek deildir. Cret ve cesaret grdmununla anlalyor.

Bu milletin zihniyetinde; mutlaka padiah ve halife olan zatn emrinekaytsz artsz ve dnmeksizin itaat etmek mecburiyetinde bulundu-undan dolay bunu avucumuzda tutalm ve istediimiz eyleri ken-dimiz emrettirelim. Fakat biz bu i ile oynamazsak dmanlarmzdagrrler ki, ngilizler ve ingilizlerle beraber alan dmanlarmznbtn mitleri mahvolacaktr. Bundan dolay bizim iin zaaf eseri ola-caktr. Zaten beyanname tarznda baz kabul edilmi esaslarla bu mak-sadmzn salanmas iin belirtilenin korunmas ve btn dnyaya ilnve hatt btn yeminlerimize ilve olunmutur.

( ) . .

Mustafa Kemal Paa Hazretleri (Devamla): Msaade buyurur mu-sunuz? Bu meseleye temas edersek bu mesele bu kadar ifade ve tamam-lanm bir konu deildir. Bu mesele, geni, nazik ve "nemli meseledir.Bugn fiilen uygulamak zere yaptmz birtakm kanun maddelerivardr. Bunlara buna benzer bir ifadeyi koyunca bize sorarlar, (halifeniznerededir? Halifeniz esir midir? Nerededir) halife ve padiahnz?

Ne cevap vereceksiniz?.. Esir mi diyeceiz? ite ulu limlerimizve faziletlilerimiz vardr. Esir olan adam padiah olamaz. Biz teden

beri diyoruz ki, halife ve padiahmzn er kuvvet ve kudretini kul-

28


29/290

lanmas yasaktr, hainane hareket ediyor. Dolaysyla bu mesele ile u-ramak geerli deildir. Nerde bizim halife ve padiahmz deriz vebjjun ya onu tanmak lzm veyahut onun yerine derhal birisini geir-

mek lzm gelir, buyurursunuz. Dolaysyla bu ii byle bulank yap-mak halife ve padiah nerede, hilafet ve saltanat makam nerededir, esir-dir, yahut kudret ve kuvvetini kullanamaz dersek kaldrrz. indenkamayz. Sonra ufak bir madde ile iinden kamayz. Balantsnedir, hukuku nedir? Onlar iin kanun yapmak lzm gelir. (...)

MustafaKemal Paa Hazretleri (Devamla): Yani biz kabul ediyor veherkese de ispat ediyoruz ki hilafet ve saltanat makamn biz de hibirvakit bamzn zerinden atamayz ve Yce Meclisinizin ilk veya ikincioturumunda zaten resmen ve kesin olarak bu sz ye grme konusuyaplacak. Gelecekte ise beyannamede de zaten hilafet ve saltanat maka-mna kar olan durumumuz resmen ifade edilmi bulunur. Buyurduu-nuz saknca dmanlara cevap verebilir zannndaym. Fakat meseleninesasndan zmne giriilecek olursa l^m ierisinden kamayz, hemde dmanlarmza tereddt ve phe alarz. Dolaysyla szkonusu

edilmemesi daha iyidir.25 Eyll 1920

Kzm ztrk, Atatrk'n TBMM Ak ve GidiOturumlarndaki Konumalar, Kltr Bakan-l yayn, Ankara 1981, s.296-300.Atatrk, gizli oturumda yapt bu konuma-sn, 1927 yl 15-20 Ekim gnleri arasnda oku-duu Byk Nutuk'a da almtr. Nutuk'ta tr-nak iinde alnt olarak aktarlmakla birlikte,zet yapld anlalyor. Bundan sonraki aln-tya baknz.

Halife Haindir ve Dmann Elindedir (2)

Trk ulusunun ve onun biricik temsilcisi bulunan yce Meclis'in,yurt ve ulusun bamszln, yaamasn gven altnda bulundur-

29


30/290

maya alrken, halifelik ve padiahlkla halife ve padiahla bu den-li ok ilgilenilmesi sakncaldr. imdilik bunlardan hi sz etmemekyksek karlar gereidir. Eer ama bugnk halife ve padiaha olan

ball bir daha syleyip belirtmekse bu kii haindir. Dmanlarn,yurt ve ulusa ktlk yapmakta kullandklar aratr. Buna "halife yepadiah" deyince, ulus, onun buyruklarna uyarak dmanlarn istek-lerini yerine getirmek zorunda kalr. Hain ya da makamnn gcnve yetkisini kullanmas yasak edilmi olan kii aslnda padiah vehalife olamaz. "yle ise, onu indirip yerine hemen bakasn seeriz"demek istiyorsanz, buna da bugnk durum ve koullar elverilideildir. nk padiahlktan ve halifelikten karlmas gereken kii,ulusun iinde deil, dmanlarn elindedir. Onu yok sayarak baka bi-rini tanmak dnlyorsa, o zaman bugnk halife ve padiah hak-larndan vazgemeyerek stanbul'daki hkmetiyle bugn olduu gibi,makamn koruyup almalarn srdrebileceine gre, ulus ve yceMeclis, asl amacn unutup halifeler sorunu ile mi uraacak? Ali ileMuaviye an m yaayacaz? Ksacas bu sorun geni, ince venemlidir. zm, bugnn ilerinden deildir.

Sorunu kknden zmeye giriecek olursak bugn iindenkamayz. Bunun da zaman gelecektir.Bugn koyacamz yasa ilkeleri varlmz ve bamszlmz

kurtaracak olan Millet Meclisi'ni ve ulusal hkmeti glendirecekanlam ve yetkiyi ykmlenmeli ve dile getirmelidir!

25 Eyll 1920

Nutuk-Sylev, c.II, s.759. Bu konumann TBMM tutanaklarn-

da yer alan ilgili blm iin bir nceki alntya baknz.Atatrk, TBMM gizli oturumunda yapt bu konumasn,1927 yl 15-20 Ekim gnleri arasnda okuduu Byk Nutuk'tazetlemi. Nutuk'ta trnak iinde alnt olarak aktarlmakla bir-likte, bu alnt tutanaklarda aynen yer almyor.

Hilafet Makamna Verilecek Yetkiler

Bir ilke olarak Hilafet makamn ve saltanat kabul ediyoruz.

30


31/290

Bunu kabul ettikten sonra Efendiler, kutsal eriatn ye tabiatn birgerei olarak ona, birtakm hukuk ve yetki vereceiz. Fakat istiyor

musunuz? Bunlar bugn konumaya karar verelim (hayr sesleri).Bugn konutuumuz, ona vermeyeceimiz eylerdir. Burada ver-memek istediimiz eyleri sz konusu ediyoruz. Vereceimiz ve ver-mek istediimiz eylerden sz etmenin zaman deildir.

20 Ocak 1921ASD, c.I, s. 157.

ngilizler ve Halife

ngilizler esaret altnda bulundurduklar slam lemine kar, daima,basksn kolayca srdrebilmek iin, kymetli bir alete, bir araca muh-tatrlar. Bu ihtiyalarn zaman zaman aa vurmulardr. ngilizleringznde bu deerli ara, hilafet makamna oturtacaklar kiidir.

29 Ocak 1921ASD, c.V, s.17.

slam leminin Hilafete Ball

slam lemi pek iten ve vicdani balarla hilafet ve saltanat maka-mna baldrlar. Bu slamn btnnn ball sarslmazdr. Fakat buhakik ballk ve bu kesin ballk, hilafet ve saltanat makamna kankiiden bir ey ister. O da, bugne kadar stanbul'daki kiinin gsterme-

mi olduu eylemler ve davrantr. Oysa gstermi olmasndan dolay,o hilafet ve saltanat makamna bal olan btn slam lemi, yine o hi-lafet ve saltanat makamnn dokunulmazln salamak iin, buna gcolan ve buna kefil olan Trkiye devletiyle ayn grtedir. (...) zetle busorun, milletin, istedii dakikada zebilecei bir sorundur. zmndezorluk olmayabilir. Fakat bugnden sz konusu edilmesine bendenizcegerek yoktur (ok doru sesleri).

29 Ocak 1921ASD, c.V, s.l8-19.

31


32/290

Hilafetin zgrln Geri Vermek

Trkiye Byk Millet Meclisi, milletin kararllna ve inancna da-yanarak, stanbul'u dman tehdidinden ve igalinden kurtararak, vata-nn asl kesine katmak ve hilafet ve saltanat makamnn zgrlngeri vermeye ynelik grevini yerine getirmek iin alacaktr.

6 ubat 1921ASD, c.III, s.21.

Geleneksel nanlardan Arnm Milli Eitim

Bu sava yllar iinde bile dikkatle hazrlanmas gereken milleitim programlar gelitirmeliyiz. Btn eitim sistemimizin verimliolarak alaca temelleri hazrlamalyz. Benim inancma gre mil-letimizin geri kalnda geleneksel eitim yntemleri en byk etkenolmutur. Mill eitimden sz ettiim zaman btn gelenekselinanlardan, Dou'dan ya da Bat'dan gelen btn yabanc etkilerdenarnm, mill niteliimize uyan eitimi anlyorum.

Haziran 1921Aktaran: Niyazi Berkes, Trkiye'de adala-ma, Dou-BaU Yaynlan, stanbul, 1979, s.524.

Allahn Yardm ve Milletin Yenilmez Gc

Biz Trkiye'nin bamszln ve btnln kurtarmaya al-yoruz. Allah'n yardm ve Trk milletinin yenilmez kuvveti sayesindegayemize ulaacaz.

Austos 1921ASD, c.III, s.28.

32


33/290

Panislamizm

Birliimiz Panislamizme ynelik deildir; mazlumlarn zalimlere

kar birliidir ve bunun baarya ulaacandan eminim. Trkiye,emperyalizme kar mcadelesiyle iyi rnek olmu ise, bundan pekbyk bir bahtiyarlk duyacam.

Bu geceye neden olan Sefir Hazretlerine teekkrlerimi arzederim.

14 Kasm 1921Azerbaycan Elisi Abilof onuruna dzenlenenlendeki konumas, Hakimiyeti Milliye, 15Kasm 1921'den aktaran: Sadi Borak,

Atatrk'n" Resmi Yaynlara Girmemi Sylev Deme Ya- zma ve Syleileri, Kaynak Yaynlan, 2.Basm, stanbul, ubat 1997, s. 139.

Hilafet Makamn gal Edenlerin Meruluk art

Ancak Efendiler! Yce Meclisiniz byle bir karar almadan ok evvel,

baka bir karar almtr. Onu baz nedenlerle ve zellikle tutanak ktibibey, kendileri irade ve ifade buyurdular ki: "Hilafet ve saltanat maka-mn igal eden kiiler, her tri iddet ve zordan kurtulmu olarak,milletin gnlnde kendini grd gn, yalnz ve ancak yce heyetinizinbildirecei esaslar erevesinde meruluk artn kazanacaktr" ifa-desinden ibarettir.

1 Aralk 1921

ASD, c.I, s. 197-198.

31 Mart Vakas

Nihayet 324'te tekrar Hrriyetin ilann istedik, merutiyet istedik,mill hakimiyetimizin gereklemesini istedik, Sultan Hamit derhal bukitab bize gsterdi: "Pekl bu kitab m istiyorsunuz! Maksadnz bu

kitap mdr? Alnz verdim!" dedi. Millet ve onun vekilleri bu kitaba

33


34/290

dayanarak stanbul'da topland. ok gemeden Efendiler, 31 MartVakas kt. Ben de 31 Mart Vakas'nda stanbul'a giren Hareket Or-dusunun yannda ve belki banda bulunanlardan biriyim. O zavallmillet vekillerinin Ayastafonos'ta, urada burada felakete uram birhalde rpndklarn kendi gzmle grm bir adamm. Nihayetieriye girdik. Birok kanlar akttk, birok insanlar astk: "lle dedik,bu kitab tatbik edeceksiniz". Derhal: "Pekl tatbik edelim!" cevabnaldk. Ne oldu, Efendiler! Onu mtaakp, Sultan Hamid'in indiril-mesinden sonra Sultan Reat tahta kt.

1 Aralk 1921

ASD, c.I, s.206-207.

Halife Milletin Efendisi Yaplamaz

Biz ve btn slam lemi iin yce ve kutsal ve manevi bir balantnoktas olan Hilafet makam bile, btn slam lemiyle beraber bizim

milletimiz tarafndan belki daha kuvvetli, derin duygularla yce ve kut-saldr. Ancak Efendiler! Bu yksek makamn kutsalln saygyla kut-sam olmakla beraber bu makamda oturacak kiiyi, hibir zaman efen-di yapmak sz konusu deilir; Muhammed'in parlak eriatyla uzla-trmak mmkn deildir.

(Seydlkavmi hadimihm) buyurmulardr. Millete Efendilik yok-tur. Hizmet vardr.

1 Aralk 1921ASD, c.I, s.201.

Panislamizm

Efendiler, Panislamizmi ben yle anlyorum: Bizim milletimiz veonu temsil eden Hkmetimiz, elbette dnya yznde var olan btndindalarmzn, mesut ve refah iinde olmasn isteriz. (...) Btn

34


35/290

slamiyete mensup insanln, slam leminin refah ve mutluluu,kendi refah ve mutluluumuz gibi deerlidir! (...) Fakat Efendiler! Bu

toplumun byk bir imparatorluk, maddi bir imparatorluk halinde, birnoktadan idaresini dnmek istiyorsak, bu bir hayaldir! Bilime,manta, fenne aykr bir eydir! Efendiler dikkat buyurunuz ve birtarih hakikat, bir fenn hakikat ve bilim olarak her zaman hatrda tu-tunuz ki, bir siyas cismin, snrn geemeyecei bir kuvvet hedefivardr! Nasl ki bir insann iyi bir biimde oluumu iin birtakmmantkl tabi yollar vardr. Eer bu izgide tabiata aykrlk olursa,eer insanln oluumunda, izgiye tecavz edilmesi sz konusu

olursa, o zaman karnzda ya sfra inmi bir cce ya da dev gibi birey grrsnz! nsann oluumu iin byle olduu gibi, insanlardanolumu toplumlarda da, bu kural srecektir ve geerlidir.

(...) Afrikalar, Suriyeler, Iraklar, Makedonyalar, Bulgaristan, Srbis-tan vb... (...) Btn bu evre, bu geni evre iinde; iklimi eitli veorada yaayan halkn kkeni eitli, her ey eitli olduktan sonra, bun-larn toplamn bir imparatorluk altnda bulundurmak ve yaatmak

mmkn myd?(...) Biz Panislamizm yapmadk. Belki "yapyoruz, yapacaz" dedik.Dmanlar da, "yaptrmamak iin bir an nce ldrelim!" dediler. Pan-turanizm yapmadk! "Yaparz, yapyoruz dedik, yapacaz dedik" veyine "ldrelim" dediler. (...) Biz byle, yapmadmz ve yapamad-mz kavramlar zerinde koarak, dmanlarmzn saysn ve zeri-mizdeki basklarn oaltmaktansa, tabi snrlara, meru snrlaradnelim.

1 Aralk 1921ASD, c.I, s.200-201.

Kompradorlara ve Hilafetilere Tavr

stanbul'un saf, samimi ve mtevaz kitlesine minnettarm.

4 Aralk 1921ASD, c.III, s.71.

35


36/290

Arapa renmenin Gereksizlii

Hoca efendi, memleket harp ediyor, bamszln ve varln

kurtarmaya alyor. Byle nemli zamanlarda, Arap dili ile vakitgeirmek, bu grbz Trk ocuklarn cephelerden alkoyarak, bu ka-ranlk odalara tkmak gnahtr. Bir dil, bu trl karanlk odalar iinderenilemez. Dil renmek daha ok bir ortam meselesidir. Akehir,bir Anadolu, bir Trk kasabasdr. Burada Arapa konuan kimseyoktur. Onun iin, burada renmeye lzum da yoktur. nk bugnArapa, artk bilim ve fen dili deildir. Bir memlekette Arapa bilenuzmanlar yetitirmek, memleket ihtiyac iin yeterlidir. Eer amabyle bir dil uzman yetitirmekse iki tane gen, renim iin Msr'agnderilir. Cami-l-ezher midir, nedir, orada birka sene renimyaptrlr, ortam da Arapa olduu iin, bu genler, Arap dilini buekilde kolayca ve daha dzenli olarak renmi olurlar. Memlekete,yabanc bir dil uzman olarak gelirler.

1921Aktaran: Asm Us, Grdklerim, Duyduklarm,Duygularm, s. 98-99.

Cami Krssnden Halk Aydnlatacak Olanlarn Nitelii

Efendiler, camilerin kutsal krsleri, halkn ruhan, ahlak gdalarna,en yce, en verimli kaynaklardr. Dolaysyla, camilerin ve mescitlerinkrslerinden, halk aydnlatacak, ona yol gsterecek kymetli hutbelerin

ieriine, halka renme imknn salamak, en nemli grtr (id-detli alklar, bravo sesleri).

Krslerden halkn anlayabilecei bir dille ruhuna ve beynine ses-lenildiinde, slam topluluunun vcudu canlanr, beyni temizlenir,inanc kuvvetlenir, kalbi cesaret bulur. Fakat buna gre, hutbe okumaerefine erenlerin sahip olmalar gereken bilimsel nitelikler, deerlizellikler ve dnyann durumunu anlamalar ok nem tamaktadr.

1 Mart 1922ASD, c.I, s.231-232.

36


37/290

stanbul, Peygamber, Hilafet

Efendiler; stanbul/ Cenab Peygamber'in bizzat ilgi gsterdii,

Ebaeyyublensar Halit Hazretlerinin, on drt yzyldan beri ehitolarak gmld yeri, manevi idaresi altnda tuttuu bir ehirdir.Be yzyl sreyle Trkiye'nin hkmet merkebi olmu bir ehirdir(yine olacaktr sesleri). Milletimiz, gnlleri fetheden bu ehirde, beyzyl hilafetin yce katn korumaktadr.

1 Mart 1922ASD, c.I, s.237.

Hilafet Makam Halkndr

Evet balyz, nk hilafet ve saltanat makam, herhangi bir kiinindeildir. Dorudan doruya, btn slam leminin grmeleriyle bir-likte Trkiye halkndadr. O makam bizimdir. Muhafaza ettik ve sonunakadar muhafaza edeceiz (Alklar).

6 Mart 192211BMMGizli Celse Zabtlar, c.III, s.40.

Dini Deerler

Yksek Meclisinizin ilk toplant gnlerinde kabul ettii bir esas

vardr ki, o esas, milli geleneklerimizi ve din deerlerimizi btnylekorur. imdiye kadar olduu gibi bundan sonra da, o esasa uyumlu ha-reket ederek, mutlu sona gven iinde ulaacamza phe yoktur.(nallah sesleri.)

20 Temmuz 1922ASD, c.V, s.24.

37


38/290

Evliyalara Deil, Mehmetie Gvenmek

Yurt topran kar kar, kann aktarak ve cann vererek sa-vaan Mehmetiin hakkn ben evliyalara kaptrmam. Kimileri be-

nim bu davranma, halkn inancn inciten yersiz bir davran g-zyle bakm olabilirler; ama ben hele yurdun savunmasnda gveni-lecek gcn evliyalarn, yatrlarn "maneviyat" olamyacan hatr-latmay artk zorunlu bulmutum.

Kadri Yaman, Yurt Mdaafasnda Trk Genli-

i, 1938, s.26-27'den aktaran Atatrklk, An-

kara, 1983, c.I, s.213.

Akl ve Safsata

Milleti millet yapan, ilerleten ve ykselten kuvvetler vardr: Fikirkuvvetleri ve toplumsal kuvvetler...

Fikirler, anlamsz, mantksz safsatalarla dolu olursa, o fikirlerhastalkldr. Yine toplumsal hayat, akl ve mantktan uzak, yararsz

ve zararl birtakm inanlar ve geleneklerle dolarsa fel olur.27 Ekim 1922

ASD, c.II, s.43.

Bilim ve Mantksz nanlar

Bilim ve fen nerede ise oradan alacaz ve milletin her bireyininkafasna koyacaz. Bilim ve fen iin kayt ve art yoktur.

Hibir mantkl kanta dayanmayan birtakm geleneklerin, inanlarnkorunmasnda srar eden milletlerin ilerlemesi, ok g olur; belki de hiolmaz. lerlemede, kayt ve artlar aamayan milletler, hayat, akla vepratie gre gzlemleyemez. Hayat felsefesini geni gren milletlerinegemenlii ve esareti altna girmeye mahkmdur.

27 Ekim 1922

ASD, c.II, s.44.

38


39/290

Tanrnn Birlii, Bykl ve Son Peygamber

Tanr birdir, byktr. Tanrsal detlerin grnmesine bakarak di-

yebiliriz ki, insanlar iki snfta, iki devirde ele alnabilir. lk devir, in-sanln ak ve genlik devridir. kinci devir, insanln ergenlik veolgunluk devridir. nsanlk, birinci devrede, tpk bir ocuk gibi, tpkbir gen gibi, yakndan ve maddi aralarla kendisiyle ilgilenilmesinibekler. Allah, kullar gereken olgunluk noktasna eriinceye kadar,ilerinden aralarla dahi, kullaryla ilgilenmeyi tanr olmann gereisaymtr. Onlara Hazret-i Adem Aleyhisselamdan itibaren yazl yada yazsz, snrsz denecek kadar ok haberciler, peygamberler ve

eliler gndermitir. Fakat; Peygamberimiz araclyla en sn dinhakikatleri ve uygarl verdikten sonra, artk insanlkla birtakmaraclar koyarak iliki kurmay gerekli grmemitir. nsanln kav-rama dzeyi, aydnlanmas ve geliimi; her kulun, dorudan doruyailah esinlerle iliki kurma yeteneine ulatn kabul buyurmutur.Ve bu nedenledir ki, Hz. Peygamber, son peygamber olmutur ve ki-tab, eksiksiz kitaptr. Son peygamber olan Muhammet Mustafa(Sallllah Aleyhi Vesellem) 1394 sene evvel rum nisan iinde re-

biulevvel aynn on ikinci pazartesi gecesi sabaha doru tanyeriaarrken dodu, gn domadan....

Bugn o gndr. naallah byk raslantdr. (naallah! sesleri)Gerekten de Arab tarihiyle bu akam doum gnnn yldnmnerastlyor. Hazreti Muhammet, ocukluk ve genlik gnlerini geirdi.Fakat henz peygamber olmad. Yz nurlu, sz ruhan, ergin vegrte bedelsiz, sznde sadk ve halm ve mertlikte bakalarna stn

olan Muhammet Mustafa, evvela bu zel ve ayrtedici nitelikleriyle ka-bilesi iinde "Muhammed-l emin" oldu.Muhammet Mustafa, peygamber olmadan evvel kavminin sevgisine,

saygsna, gvenine eriti. Ondan sonra ancak krk yanda nebilik vekrk yanda elilik geldi. Dnyann vnc Efendimiz sonsuz teh-likeler iinde, lsz skntlar ve zahmetler karsnda 20 sene altve slam dinini kurmaya ait peygamberlik grevini yerine getirmeyibaardktan sonra gkyznn ve cennetin en yce katna ulat. Ken-

disinden aydnlanmaya erimi olan btn mslmanlar ve zellikle

39


40/290

Ashab-Gzin (sohpetiyle ereflenen sekinler) birok gzyalar dkt-ler. Fakat insanln gerei olan bu zntl durumun faydasz olduunuderhal alglayan anlayl kimseler, Peygamberin arkasndan alamak

deil, mmetin ilerini bir an evvel iyi bir biimde yrtmeye ulatrancak tedbir almak kanaatiyle toplandlar. Resul Ekrem'e halife olacak biremir seimi sz konusu edileli. Zt Risaletpenahi, dostu olan HazretiEbubekir'den ahsen ok holanrd ve son nefeslerini yaarken Ebu-bekir'in kendisine halef olmasnn uygun olacan eitli tarzlardaiaret dahi buyurmulard. Buna gre toplanp resmen bir seim yap-maktan baka bir i kalmam olduuna hkmolunabilirdi.

Oysa bu seim keyfiyeti o kadar basit olmad. Aksine mesele ok g-

rmefere, ok tartmalara ve ok esasl anlamazlklara urad. Emi-lin seiminde nemli olarak, eit gr noktas belirdi. Bu gr-lerden birisi, halifelik makamn haketmek, mmetin ilerini grebilmekiin gerekli olan kudret ve yeterliin kural kabul edilmesiydi. Buna grehalifelik makam en kuvvetli ve en etkili ve en ergin kavmin olacakt. Bugr peygamberin sohbetine erien topluluun idi.

kinci gr; o gne kadar Islamn baarsna hizmet eden kavmin

hilafete hak kazanm saylmasyd. Bu Ensann (Peygambere yardmeden Hazrec ve Evs kabilelerinden Medineliler) gryd.nc fikir ise akrabalk kuvvetinden yanayd. Bu da Haimilerin

gr idi. Bu grten oybirliiyle birini tercih etmek ve emirin se-imini sonuca ulatrmak mmkn olmad. En sonunda dalma ve ka-rkln derhal nne gemek gerektii kansna varan Hazretimer'in etkisiyle hazreti Ebubekir'e biat olundu. Grlyor ki, ilk ha-lifenin seiminde genel eilimin tabi toplanndan ok kiisel etki, be-

lirleyici olmutur.Efendiler! Bu muhalefet ve tartmalarn yersiz olduunu san-

mayalm. Gerekten de hilafet emri, slam milletlerince en byk biritir. nk efendiler, peygamberin halifelii, slam ehli arasnda birbalant olan bir emirliktir. Ve slam ehlinin birlik sz zere top-lanmalarn salayan bir emirliktir.

Emirlik ise, Byk Allah'n bir sr ve hikmetidir ki, kurulmas daima

sindirme ve kuvvet artna baldr. Ve o nedenle asl maksat da fesad

40


41/290

defetmek ve asayiin korunmas ve cihat ilerinin dzenlenmesi ile kamuilerinin iyi dzenlenmesi ve dzeltilmesinden ibarettir. Bu dahi ancaksindirme ve kuvvete baldr. Allahn adeti bu yolda yryegelmitir.

Buna gre yukarda akladm farkl grten birincinin -ki kuv-veti ve etkisi olan kavmin, milletin halifelie varis olmas gryd-dier grlere tercih edilmesi ve galip olmas tabiidir ve Hazreti Ebu-bekir'in etkili olarak halifelik makamn igal etmesi isabet oldu. te busuretle Peygamberin zamanndan sonra halifelik unvanyla bir slamemirlii olutu.

Fakat Efendiler, Peygamberin vefatyla derhal her tarafta dnmebalad, gericilik balad, isyan balad. Hazreti Ebubekir bunlar berta-

raf etti. Duruma hakim oldu. Bir taraftan da slam emirliinin snrlarngeniletmeye yneldi. Ebubekir son demlerine yaklanca kendi seil-mesindeki zorluklar hatrlad ve Hazreti mer'i vasiyetname ile bizzatseti ve millete takdim eyledi.

Hazreti mer'in halifelik zamannda islam memleketi fevkalade de-necek derecede hzla geniledi. Servet oald. Oysa; bir milletin iindeservet ve zenginlik ortaya kmas, insanlar arasnda yapsal dmanlkolaylarna ve bu da, ihtilal ve fitne domasna sebep olmak, bu fesad

dnyasnn hallerindendir. te bu nokta; Hazreti mer'in zihnini trma-lyordu. Bir de Hazreti mer hatrlyordu ki: Resul Ekrem gizli srlanolan kendisiyle sohpet erefine ulaanlara unu demiti: "mmetim,dmanlarn yenecek, Mekke, Yemen, Kuds ve am' fethedecek, ara-larnda fitne ve ihtilal ve dmanlklar karak gemi melikler mes-leine gireceklerdir."

Hazreti mer, bir gn Huzeyfe ibni Yeman (Radiyallahanh) Haz-retlerine deniz gibi alkant yaratacak fitneyi sorduu zaman aldcevapta: "Senin iin ondan zarar yok, senin zamannla onun arasndakapal bir kap vardr" dedi. Hazreti mer sordu:

-Bu kap krlacak m, yoksa alacak m?Huzeyfe: "Krlacak!" dedi.Hazreti mer: "yle ise artk kapanmaz" dedi. Ve zntsn

aklad. Hakikaten kap krlmak kanlmazd. nk islam lkelerigenilemiti, i oalmt. Bu emirlik biimi ve idare tarzyla her

yerde gelimi bir adalet uygulanmas zor olmutu. Hazreti mer,bunu alglyor ve sklyor ve Allah'na yalvararak diyordu ki:

41


42/290

-Yarap! Ruhumu al!mer, bir gn alarken sebebi soruldu: "Nasl alamaym ki, Frat

kenarnda bir olak kaybolsa korkanm ki mer'den sorulur" diye

ceVap verdi.Evet; Hazreti mer (Radiyallahanh) artk Hilfet unvan altndaki

emirlik tarznn bir devlet idaresine yetmediini, bir zatn kendi fa-ziletinde, kendi kudretinde ve hatt kendi byklnde olsa dahi birdevletin idaresine yetmediini, anlamndaki btn kapsamyla algla-mt. Hatt, bu endie ile idi ki; mer, kendinden sonra artk bir halifednemez oldu. Kendisine olunu salk verdikleri zaman (Bir hanedenbir kurban yetiir) dedi. Abdurrahman bin Avf ard:

"Ben, seni veliahd eylemek istiyorum" dedi. O da: "Bana, kabul et,deyu rey ve nasihat eyler misin?" dedikte mer: "Edemem, ya Avf!"dedi.

Abdurrahman "Vallahi ben de sonsuza dein bu ie giremem"dedi. En nihayet mer, en mkul noktaya temas etti. Emirlik, devletve millet iini danmaya havale etti. mer'den sonra ashab (pey-gamberin sohbetine katlm olanlar) topluluu ve btn halk, mes-

cidi tklm tklm doldurdu. Ve orada baz dikkat eken durumlarla,mmetin idaresini yine setikleri bir halifeye verdiler.

Hazreti Osman, halife oldu. Fakat krlmaya mahkm olan kap artkkrlmt, islam lkesinin her tarafnda bin trl dedikodu ve ho-nutsuzluk balad. Zavall Osman, ciz ve hi derecesinde bir durumadt. O kadar ki, am Valisi Muaviye, onun hayatn korumak iin hi-mayesi altna davet etti. Buna olur veremeyen Hazreti Osman, velyetialtndaki taraftan, kendisinin korunmas iin asker gndermeyi teklif etti.Bunlarn hibirisine meydan kalmad. Her tarafta isyan eden muhtelifblgeler halk Medine'de evinin iinde Hazreti Osman' kuatma altnaald. Ve muhterem einin yannda ehit etti. Birok grltl ve kanlolaylardan sonra Hazreti Ali (Keremallahvehe) Hilafet Makamna ge-tirildi. Tekrar edelim ki, kap krlmt.

Ayn rktan olmakla beraber, Irak baka bir ey, Yemen baka birey, Suriye baka bir ey ve Hicaz topra da bambaka bir eydir.

Hicaz'da bir halife, Suriye'de kuvvete dayanan bir vali ile Sffn'de

42


43/290

kar karya gelmee mecbur oldu. Muaviye, Hazreti Ali (Keremalla-hvehe)nin hilfetini tanmyor ve aksine onu Osman'n kanna gir-mekle suluyordu.

, Grevi, islm dnyasnda Kur'an hkmlerinin uygulanmasm sala-maktan ibaret olan halife, mzraklarna Kur'an sayfalar geirilmi Erne-viye ordusunun karsnda muharebeyi kesmeye mecbur oldu. Zorunluolarak taraflar hakemlerinin verecei karara uymaya sz verdi.

Muaviye'nin temsilcisi Amr bnil As ile Hazreti Ali'nin temsilcisiEbu Mus-el E'ari hakemlik anlamasn dzenlemek iin kar kar-ya geldikleri zaman Hazreti Ali hazr bulunuyordu. (MminlerinEmri Ali ile Muaviye arasnda hakem anlamasdr) diye yazlan

cmleye derhal Muaviye'nin temsilcisi itiraz etti ve dedi ki: (OMminlerin Emri kelimesini oradan kaldr. Sen yalnz emrinde bu-lananlarn Emri olabilirsin! am ahalisinin Emri deilsin.)

Hazreti Ali, isminin bandaki sfatnn kaldrlmasna olur verdi.Bundan sonra iki taraf temsilcisinin birbirine kar kulland dihiyle, herkese bilinir. Bunda muvaffak olan Amr ibnil As, Mu-aviye'ye hilfetini mjdeledi.

Dier taraftan Hazreti Ali de hakemlerin hkmne sadk kalacanasz verdii halde biraz tereddtten sonra halifelii yrtmeye devam etti.Grlyor ki, Reslullah'n vefatndan yirmi be sene kadar az birzaman sonra islmiyet dnyas iinde, islmn en byk zevatndan ikisikar karya hilafet iddias ile arkalarndan srkledikleri ayn djn veayn rktaki insanlar kanlar iinde brakmakta saknca grmediler. Ennihayet, hiylesinde muvaffak olan, sf ve temiz olann malp ve olukocuunu mahv perian eyledi. Ve bu suretle hilfet unvan altndaki

islm emirliini yine hilfet unvan altnda islm saltanatna dntrd.Emevi sultanl, byk istillar yapmakla beraber batan sona kanlve ac olaylarla ancak doksan seneyi doldurabilmi ve Hicretin 132. se-nesinde Arap milleti, Emevi sultanlarn balarndan atm ve yerinebaka hamda bir devlet kurmutur. Bu devlete Abbasi Devleti ve dev-letin banda bulunan insanlara da halife derlerdi.

Faaliyet merkezi Irak'ta bulunan Abbasi Halifelii'nin varlna ra-men Endls'te dahi (Resulullah'n Halifesi) ve (Mminlerin Emrinin)

unvanlaryla asrlarca saltanat srm hkmdarlar mevcuttu.

43


44/290

Szlerime balang olarak izah etmitim ki, bundan (1500) seneevvel, yani Peygamberin Hicretinden iki buuk asr evvel Orta-Asya'da muazzam bir Trkiye Devleti mevcuttu. slamdan nce mev-

cut olan bu devletlerin sahibi Trkler, bundan (1000) sene evvel is-lm kabul ettiler. Evvel arka doru lkelerini genileterek in hu-duduna kadar nfuzlarn yrttler. Abbasi Halifeleri zamannda bucivanmert Trkler, asalet ve kahramanlkla n salan Trkler, askerolarak Suriye'ye, Irak'a kadar geldiler. Abbasi halifelerinin idaresialtnda bulunan bu yerlerde nfuz kazandlar. En yksek idare ve emrikumanda makamlarna verdiler. Hicr drdnc yzylda idi ki, Sel-

uk Hkmeti nam altnda muazzam bir Trk devleti teekkl etti.Bu devletin nam altnda faaliyet yrten Trkler, bir taraftan Kaf-kasya'ya dier taraftan gneye Iran ve Irak'a ve Suriye'ye ve batya,Anadolu'ya nfuz eyledi. Badat'ta oturan Abbasi halifeleri bu mu-azzam Trk devletinin nfuz alanna girmiti. Gerekten de bu Trkdevleti beinci asr ortasnda Maverannehr ve Harezmi, am ve M-sr' ve Anadolu ktasnn ounu ve birok lkeleri zapt ile hududunuKgar'dan ve Seyhun mecrasndan Akdeniz'e ve Kzl Deniz'e ve

Umman Denizi'ne kadar geniletti ve Badat'ta bulunan Abbasi ha-lifelerini, irade ve idaresi altna ald,-

Badat'ta, ayn merkezde Melikah 'namnda Trk hkimiyetinitemsil eden bir zatla halife namn tayan Muktedibillh yan-yanaoturdular ve akraba oldular.

Bu durum ve bu manzaray biraz tahlil etmek isterim:Trk Hakan ki, muazzam bir Trk Devletinin hkimiyet ve sal-

tanatn1

temsil ediyor, yannda bir hilfet makamnn ayrca korun-masnda bir zarar grmyor. Eer byle bir saknca grseydi zatenidaresi altna ald makam.ortadan kaldrmak ve o makama ait sfatve yetkiyi kendi makamnda birletirmek mmknd. Hazreti Se-lim'in aa yukar be asr sonra Msr'da yaptn eer isteseydiMelikah, daha o zaman Badat'ta yapjn olurdu.

Ad anlann belki yalnz dnd bir ey var idiyse, o daTrkiye Seluk Devletine daha sadk ve hilafet makamna daha lyk

dier birinin Hlife Muktedibillh'a hedef olmasn salamakt.

44


45/290

Gerekten de Muktedibillh'n veliahd olan olunu azil ve onunyerine kendi torununu geirmek iin halifeye bask yapt. Melikahlmeseydi bu, byle olacakt.

imdi Efendiler, hilafet makam sakl olarak onun yannda millhakimiyet ve saltanat makam ki, -Trkiye Byk Millet Meclisi'dir-elbette yan-yana durur ve elbette Melikah'n makam karsnda cizve hi derecesinde bir makam sahibi olmaktan daha yce bir tarzdabulunur; nk bugnk Trkiye Devletini temsil eden Trkiye B-yk Millet Meclisi'dir. nk btn Trkiye halk, btn kuvvetiyle ohilafet makamnn dayana olmay dorudan doruya yalnz vicdanve din bir grev olarak stleniyor ve ykmleniyor.

Tarihin irdelenmesi silsilesi zerinde birka adm daha beraberatalm:

Bu admlarmz bizi bugnk idare eklimizin ne kadar tabi, nekadar zaruri ve Trkiye iin ve btn islm lemi iin ne kadar yararl veyerinde olduu sonucuna ulatracaktr. Efendiler: Orta-Asya'da devletstne devlet tekil etmi olan Trkler daha batda ran Selukileri veAnadolu'da da Rum Selukileri nam altnda pek muazzam ve pek me-

denilemi devletler oluturmulardr. Konya'da hkmet merkezlerinikurmu olan Rum Selukileri bildiiniz zere (699) senesine kadarvarlklarn koruyorlar. Bilinen slm-Trk devlederi faaliyet yrtrkenCengiz Han namndaki cihangir Karakurum'dan karak (559) senesindehudutlarn in denizine, Baltk denizine, Karadeniz'e kadar genileti-yor. Cengiz'in torunu Hlg idi, ki (656) Hicr senesinde Badad' zap-tederek Abbas Halifesi Mutasm idam ediyor bu suretle dnya yzndefiilen hilfete son veriyor.

Alemlerin fahrinin (Peygamber) ahrete gmesinden sonra Resul'nbirinci halifesi Ebubekir, ne dnyay istemi, ne de dnya ona ynel-miti. kinci Halife Hazreti mer, toplumdaki varlklarn durdurulama-yaca kansn hayatnda yakinen alglayarak ruhu zdrap iinde vefatetti.

Hazreti Osman'a gelince: Kanlmaz olan me iinde kannAllah'n kitabna aktarak dnyay terk eyledi.

Hazreti Ali, hilfeti elinde tutamamak ve Resuln ehli beytinin hu-kukunu koruyamamak kt bahtllyla alaya alaya gitti.

45


46/290

Emeviler, doksan seneden fazla hilfeti muhafaza edemediler. Ennihayet hilafet nfuzunu Badat surlarna kapatmaya mecbur olan Ab-

basi halifelerinin sonuncusu Mutasm evlt ve ev halkyla ve sekizyz bin kii Badat ahalisiyle beraber Hlg'ya kurban verdiler.Abbas Halifeleri'nin zaafn grmekle (Resulullah'n halifesi) ve

(mminlerin emri) unvanlarn alm olan hilafet nfuzlar Elhamrasaraynn kapsndan kamamaya mahkm kalan Endls'teki halife-lerin de hicr beinci yzyln bandaki fec sonu bilinir.

Badat'ta Hlg'nun yolat nemli olaylar sonucunda yeryzzerinde halife ve hilfet makam yokedilmi bir hale getiriliyor. Bun-

dan sene sonra, yani (659) hicr tarihinde idi ki, Abbas halifeleri nes-linden Elmustansrbillh isminde bir zat Hlg'dan kurtulup MsrHkmetine snd ve bu zat Msr Meliki tarafndan halife tannd.Bundan sonra on yedi zat halife unvann tayarak ve fakat, hibir yet-kisi, hibir etki ve nfuzu olmayarak dorudan doruya Msr Hkme-tinin himayesinde birbirini kmseyerek hayatlarn srdrmlerdir.

Seluk Devletinin idaresinde genel dalma olmas zerine Trkler,

(699) hicr tarihinde Seluk Devleti yerine Osmanl Devletini can-landrarak kurdular.Bu devletin ulularndan Yavuz Hazretleri (924) hicr tarihinde

Msr' zapteyledii zaman orada idam eyledii Msr hkmdarndanbaka, unvan halife olan bir zat buldu. Halife sfatnn byle bir cizkimse tarafndan kullanlmas islm lemi iin ayp olduuna pheetmediinden o sfat Trkiye Devletinin kuvvetine dayandrarak can-landrmak ve yceltmek zere ald.

Efendiler! Osmanl Devleti ki, (699) da kurulmutu, hilfeti ald(924) tarihinden ancak elli sene sonrasna kadar cihan tarihindeykseli dnemi denilen ve birbiri ardna gelen ve byk baarlarladolu aa yukar yzyllk bir dnem yaad... Ondan sonraEfendiler; d balyor.

Efendiler! D dneminin her safhas Trkiye Devletinin hu-dutlarn biraz daha darlatryor, Trk milletinin maddi ve mnevi kuv-

vetlerini biraz daha fazla snrlyor, devletin istikllini darbeliyor, araziservet, nfus ve millet haysiyeti azam bir sratle yklp yok oluyor. Ni-

46


47/290

hayet Ali Osman'n 36. ve sonuncu padiah Vahdettin'in saltanat dne-mindeTrk milleti, en derin esaret ukurunun nne getiriliyor. Binlerceseneden beri istikll kavramnn asl rnei olan Trk milleti bir tekme

ile bu ukurun iine yuvarlanmak isteniyor... Fakat bu tekmeyi vur-durmak iin bir hain, bilinsiz, idraksiz bir hain lzmd. Nasl ki, ka-nunen idam lzm gelenlerin bile ipini ekmek iin insann yce vicdanve kalbinden soyutlanm bir yaratk aranr. dam hkmn verenlerinbyle di bir araca ihtiyalar vardr. O kim olabilir?

Trkiye devletinin istiklline son veren, Trkiye halknn hayatn,namusunu, erefini yok eden, Trkiye'nin idam kararn ayaa kal-

karak ve btn endamiyle kabul etmeye yatkn kim olabilir?(Vahdettin, Vahdettin! sesleri, grltler.)Ne acdr ki, bu milletin hkmdar diye, sultan diye, padiah diye,

halife diye banda bulundurduu Vahdettin... (Allah kahretsin! sa-dalar.) Vahdettin, bu alaka hareketiyle yalnz kendinin lyk olduubir muameleyi kabul etmi olmaktan baka hibir ey yapm olmad.

Vahdettin, bu hareketiyle kendini ldrd ve temsil eyledii idareeklinin silinip gitmesini zorunlu kld. Fakat Efendiler; millet hibir

vakit bu haince hareketin kurban olmaa raz olamazd. nk mil-let, grenek gerei banda bulunann hareketinin zn kolaylklaalglayacak yetenek erginliinde idi. Millet, tarihin aklndan, yz-yllardan beri urad felketlerin sebeplerini bir anda ortadan kald-rabilecek duyarllk ve uyanta idi.

Millet, ahslarn saltanat hrs, tahakkm hrs, istila hrsndanbalayarak, kar ve rahat salama ve sefahat ve rezaleti geniletme,savurganlk ve israf gibi hasis amalar iin ara ve kuvvet olmak

yznden kendi benliini unutacak mertebede geirdii gafletlerin acsonularndan derhal kurtulabilecek erginlik ve olgunlukta idi. Artkmilletin en mkul ve meru ve en insani yetkisini kullanmak zamangeldiinde tereddd kalmamt. Cihan tarihinde bir Cengiz, bir Sel-uk, bir Osman devleti kuran ve bunlarn hepsini olaylarla tecrbe ey-leyen Trk milleti, bu defa dorudan doruya kendi nam ve sfatndabir devlet kurarak btn felketlerin karsnda yaratltan sahipolduu yetenek ve kudretle mevki kazand (iddetli alklar.) Millet,geleceini dorudan doruya eline ald ve mill saltanat ve hkimiyeti

47


48/290

bir ahsta deil, btn bireyleri tarafndan seilmi vekillerindenoluan yce bir Mecliste temsil etti. te o Meclis, yce Meclisinizdir;Trkiye Byk Millet Meclisi'dir. Milletin saltanat ve hkimiyet ma-

kam yalnz ve ancak Trkiye Byk Millet Meclisi'dir. Ve bu h-kimiyet makamnn hkmetine, Trkiye Byk Millet Meclisi Hk-meti derler. Bundan baka bir saltanat makam, bundan baka birhkmet heyeti yoktur ve olamaz.

Kendine hilfeti yaktran bu ahs mevki harap olunca hilfetmakam ne olacaktr? suali hatra gelir.

Efendiler! Abbas halifeleri devrinde Badat'ta ve ondan sonra

Msr'da hilfet makamnn, yzyllar boyu saltanat makamiyle yanyana ve fakat ayr ayr bulunduunu grdk. Bugn dahi saltanat vehkimiyet makamiyle hilfet makamnn yan yana bulunabilmesi entabi hallerdendir. u farkla ki, Badat'ta ve Msr'da saltanatmakamnda bir ahs oturuyordu. Trkiye'de o makamda asl olanmilletin kendisi oturuyor. Hilfet makamnda dahi Badat ve Msr'daolduu gibi kudretsiz veya snmac bir aciz ahs deil, dayanaTrkiye Devleti plan bir yce ahs oturacaktr.

Bu suretle bir taraftan Trkiye halk ada bir medenilemi devlethalinde her gn daha dayankl olacak, her gn daha mesut ve refahiinde olacak, her gn daha ok insanln ve benliini anlayacak,ahslarn hyaneti tehlikesine kendisini mruz bulundurmayacak vedier taraftan hilfet makam da, btn islm leminin ruh ve vicdannnve imannn balant noktas, islm kalbinin ferahlamasna neden ola-bilecek bir deer ve ycelikte grnecektir.

Efendiler! Trkiye Devletinin, Trkiye Byk Millet Meclisi ve

onun hkmeti kavramlarnn millet ve memleketimiz iin ne kadar kuv-vet ve esenlie ulama saadeti vdettiini aklamaya lzum gremem. senelik fiil tecrbeler ve bunun mesut semereleri yeterli fikir ve ka-naat verebilir inancndaym. Bundan sonra hilfet makamnn dahiTrkiye Devleti iin ve btn islm lemi iin ne kadar verimli olacanda gelecek btn aklyla gsterecektir (naallah sesleri). '

Trk ve Islam-Trkiye Devleti iki saadetin grnme ve belirme-sine kaynak ve kken olmakla dnyann en bahtiyar bir devleti ola-caktr (naallah sesleri).

48


49/290

Bu sunular ve aklamama son vermek iin yce heyetinize unuarzedeyim ki, btn arkadalarmn sz konusu olan meselenin esa-snda tamamen birlemi ve ittifak etmi olduunu, byk bir vicdankanaatiyle ve fikr muhakeme ile beraber olduunu gryorum. Bu halmilletimizin cidden teekkrn gerektiren bir haldir. Yksek heyeti-nizin sonsuz takdir ve kutlamalar gerektiren bir hakkdr. Demindenayrntl bir nerge okunmutu, imdi okunan bir iki nerge daha var.Her nn ierii, arzettiim gibi esas noktalarda, birdir. Dolay-syla, yaplacak ey bu n daha belirgin ve daha gzel bir tarzdatesbit etmek ve yksek heyetinizin kesin oyunu alarak bir an evveliln etmek ve bu sayede btn dmanlarmzn aleyhimizde aldtedbirlere engel olmaktr (iddetli alklar).

1 Kasm 1922

ASD, c.I, s.270 vd.

Dine Sayg, Halifelik ve Milli Egemenlik

urasn unutmamal ki, bu idare biimi, bir Bolevik sistemideildir. nk, biz ne Bolevikiz, ne de Komnist; ne biri, ne brolamayz. nk, biz milliyetperver ve dinimize sayglyz. zetlebizim hkmet biimimiz tam bir demokrat hkmetidir. Ve dilimizdebu hkmet, "halk hkmeti" diye anlr.

(...)Hilafeti muhafaza edeceiz. u artla ki, Byk Millet Meclisi ve

millet, halifenin dayanaca bir dayanak ve kuvvet olacaktr.

2 Kasm 1922

"Petit Parisien Muhabirine Bursa'da Verilen

Deme", ASD, c.III, s.51-52.

Milli Egemenlik ve Halife

Trkiye halk kaytsz artsz egemenliine sahip olmutur. Ege-menlik, hibir renkte, hibir biimde, hibir anlam ve yol gstericilikte

49


50/290

ortaklk kabul etmez. Halife olsun, unvan ne olursa olsun, bu milletinkaderinde hibir pay sahibi olamaz.

18 Kasm 1922TBMM Gizli Celse Zabtlar, c.III, s. 1052.

Halife Abdlmecid'e Kutsal Emanetleri Teslim ve KutlamalarBildirmek zere Meclis'ten Bir Heyetin Seilerek GnderilmesineDair Meclis Reislii Tezkerelerine likin Olarak

Efendiler! phe yok ki, Halifenin zatna (Efendi) demek, onunerefinin deerini azaltr. Bu kullandmz (Efendi) kelimesi zntvericidir ki genelletiinden bertaraf edilemiyor. Bu Rum kelimesidir.Rum unvaniyle halifenin erefi ykseltilmek isteniliyor! Halife (haz-rettir) ve ona (hazret) denilir. Ona lisanmzda baka bir unvan yok-tur. Sonra vuku bulan ifadelerde tabi bizim meclisimiz, bizim mil-letimiz, hakikati ifade edecek tbirler kullanyor. Halife zatlar (ms-lmanlarn hdimi, haremin hdimi) onun hakik tbirleri budur. Her-kes ahsen istedii lakaplar kullanabilir. Fakat hakik unvan Msl-manlarn Halifesi'dir. Haremin Hdimi'dir ve hazrettir.

Salhattin Bey (Mersin): Hazrettir. Fakat mevcudolan grenekleresayg gsterilir, onlar devam ettirilir.

Gazi Mustafa Kemal Paa (Ankara): Onlar dalkavuka la-kaplardr.

20 Kasm 1922

ASD, c.I, s.280.

eyhislamlar, Ayet, Hadis, Gericilik

Milletimiz, ne eyhislamlarn din gereidir, diye gericilie snanfetvalarna ve ne de halife ve padiahn, camilerden alnan ayet vehadislerle ssl ve o szlerden oluan sancaklar balannda tayanhilafet ordularna; ve ne de Milli Mcadeleye devamn, hibir ey

50


51/290

retilemediinden baka, bsbtn mahvna neden olacan ve yokolacan syleyerek, milleti, bamszlk ve egemenliinde savsakla-maya zorlayan Babli nde gelenlerinin gafilce ve cahilce alma-

larna; ve en sonunda, ne de uaklaryla halifenin, padiahn be-yannamelerini savaan ordumuz saflarna atan ve halife adna hareketettiini syleyen Yunan ordusunun aldatmalarna; zerre kadar ilgigstermedi ve gstermeyecektir. (...) Bu millet, yzyllardan beri bugibi gericilerin, cahillerin, ikiyzllerin, karclarn, serserilerin sz-lerine inanmak safln gsterdiinden dolaydr ki, bugn amurdanve sazdan izbelerde oturmaya mahkm, plak ayaklaryla ve plakbedenleriyle amurlarn, karlarn, yamurlarn amansz tokatlar al-tnda yeniden akln bana toplamak zorunda kalmtr.

16 Ocak 1923

ASD, c.ll, s.58-59.

Saltanat

Olaylar ve tarih tecrbelerimiz, bize milleti koyun srs halindekeyfin, arzu ve ihtiraslarn ve hibir suretle tatmin edilemiyen men-faatlerin elde edilmesine srklemekle yokolmas sonucunu douran ma-hiyete dnen idare tarzlarnn artk memleketimizde uygulama yerininkalmadn gstermitir. Millet, hkimiyetini deil, hkimiyetin bir zer-resini dahi bakasna terk ve devrini gerektirecek felketin, kn,hayl krklnn acsn her an kalp ve vicdannda hissetmektedir. Zateniradenin ve hkimiyetin paralanamaz ve blnemez olduunu ilmen vehakikaten dndkten sonra byle bir nazariyenin eyleme uygulanma-sna kalkmak ancak nazar ve yapay bir ie zorunlu olarak yelten-mekten baka bir suretle yorumlanmas mmkn deildir. Millet vememleketimiz iin ise bu zorunluluk gemitir. Milleti hkimiyetindenyoksun eden engel, milletin galeyan ve hakl taknlyla biraz zahmetlive fakat sonu olarak baarl surette ortadan kaldrlmtr.

16 Ocak 1923

(stanbul Gazeteleri Temsilcilerine)

ASD, c.ll, s.58.

51


52/290

TBMM ve Halife, Devrim ve Gericilik

Trkiye Byk Millet Meclisi Halifenin deildir ve olamaz. Tr-

kiye Byk Millet Meclisi, yalnz ve yalnz milletindir. (...) Bu meclisyalnz ve yalnz milletin emrine uymak zorundadr.

Hilafet makamn bu ekilde tandktan sonra, bu makam, Trkiyemilletinin egemenliini zedeleyecek bir makam diye anlamak dorudeildir. (...) Ancak, bir saknca doarsa bunu, yalnz bu makama at-fetmek gerekmez. Bunu yapmak iin, en nce dncelerini eriat kis-vesine sokan baz cahiller, karclar ve dalkavuklar ortaya kabilir.

(...) Franszlar, byk ihtilali geri getirmek iin tam bir yzyl a-lmlardr. Hayat felsefesinin garip bir grnmdr ki, her yararlve yeni eye kar kesinlikle bir kuvvet kar. Buna bizim dilimizde(irtica) derler. (...) Btn millet emin ve rahat olsun ki, devrimi ya-panlar, bu gibi olumsuz kuvvetleri, kt noktalarda yok edecek kud-ret ve yetenek ve nleme sahiptirler.

18 Ocak 1923ASD, c.II, s.63.

Din, Heykel ve Resim

Aydn ve dindar olan milletimiz, gelimenin nedenlerinden biri olanheykeltral, en st derecede ilerletecek ve memleketimizin her kesiatalarmzn ve bundan sonra yetiecek evlatlarmzn hatralarn gzel

heykellerle dnyaya duyuracaktr.(...) Milletimiz din ve dil gibi kuvvetli iki erdeme sahiptir. Bu er-demleri hibir kuvvet, milletimizin kalp ve vicdanndan ekip ala-mamtr ve alamaz. nsanlar olgunlamak iin baz eylere muhtatr.Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet ki bi-limin gerektirdii eyleri yapmaz; itiraf etmeli ki, o milletin, ilerleme yo-lunda yeri yoktur.

22 Ocak 1923

ASD, c.II, s.66-67.

52


53/290

Halifelik ve Milli Egemenlik

Ondan sonra hilfet meselesine sz getirerek hilfetin yalnzTrkiye halkn deil btn islm lemini kapsamas nedeniyle bumakam hakknda bir karar vermek Trk milletinin yetkisi dnda bu-lunduu, hilafet makamnn bir balant noktas olarak korunduu veibu makama Trkiye'nin mill egemenliini kaytlama mahiyetindehi bir yetkinin verilemiyeceini ve koruyucu halifenin de ayn fikirve kanaate sahip bulduklarn sandklarn izah eylemilerdir.

22 Ocak 1923

(Bursa'da ark Sinemas'nda Halkla Konuma)ASD, c.II, s.70.

slam ve Kadn

Dmanlarmz bizi dinin etkisi altnda kalm olmakla suluyorlar

ve duraklamamz ve dmz buna balyorlar. Bu yanltr.Bizim dinimiz hibir zaman, kadnlarn erkeklerden geri kalmasn is-tememitir. Allahn emrettii ey, mslim ve mslimenin, beraber ola-rak bilim ve irfan kazanmasdr. Kadn ve erkek, bu bilim ve irfan ara-mak ve nerede bulursa oraya gitmek ve onunla donanmak zorundadr.slm ve Trk tarihi incelenirse grlr ki, bugn kendimizi bin trlkaytlarla kaytl zannettiimiz eyler yoktur.

31 Ocak 1923ASD, c.II, s.86.

Hkmdarlarn evresindeki Gericiler

Hkmdarlar, kendilerini zihinde tasarlanan bir kuvvetin temsilcisitanrlar ve bundan zevk alrlar. Ancak onlarn evresindeki karclar,

bunu din kisvesine brndrerek btn milleti aldatmaya, alaltmaya

33


54/290

alrlar. (...) Bu gibilere gerici ve hareketlerine gericilik derler. (...)Fetva ile ya da u, bu gibi telkinlerle milleti gericilie yneltmek is-teyenlerin yeri, zindan olacaktr.

31 Aralk 1923

ASD, c.II, s.88.

slam Dini, Akl, Fen ve Bilim

Bizim dinimiz en akla uygun ve en tabi bir dindir. Ve ancak bun-

dan dolaydr ki, son din olmutur. Bir dinin tabi olmas iin akla,fenne, bilime ve manta uymas gerekir. Bizim dinimiz, bunlarabtnyle uygundur.

31 Ocak 1923

ASD, c.II, s.90.

slam ve Ruhbanlk, Din Eitimi

slam toplumunda hi kimsenin, bir zel snf halinde, varlnkorumaya hakk yoktur. Kendilerinde byle bir hak grenler, dinihkmlere uygun davranm olmazlar. Bizde ruhbanlk yoktur, he-pimiz eitiz ve dinimizin hkmlerini ayn arlkla renmeye mec-buruz. Her birey, dinini, diyanetini, imann renmek iin bir yeremuhtatr. Oras da okuldur.

31 Ocak 1923

ASD, c.II, s.90.

Dini nceleyecek Bilginlerin Yetitirilmesi

Milletimizin, memleketimizin irfan yuvalan bir olmaldr. Btnmemleket evlad, kadn ve erkek, ayn ekilde oradan kmaldr. Fakat,

nasl ki her konuda yksek meslek ve uzmanlk sahipleri yetitirmek ge-

54


55/290

rekliyse, dinimizin felsef hakikatlerini inceleyecek, anlayacak, rene-cek; ilim ve fennine sahip olacak, sekin ve hakik yce bilginleri yeti-tirecek kurumlara sahip olmalyz.

31 Ocak 1923ASD, c.II, s.90.

slam Alemini Birletirme Siyaseti

Arkadalar! Bu siyaset (Yavuz Sultan Selim'in slm lemini birle-tirme siyaseti), Trk unsurunun hayatnn, topluluunun, mutluluunungerektirdii bir siyaset deildir. Bu, yalnz bu milletin her naslsa banagemi ve onu naslsa zorbal altna alm bir kiinin kendi ihtirasndoyurmak iin uygulad bir siyaset idi. Onun iin kiiler deitike,kiiler sndke bu siyaset de snmtr. Ancak millet her birini ayrayr elde etmeye alarak kendi kuvvetini, kendi kudretini, her eyinivermi ve kendi hayat ile ve kendi evi ile uramaya vakit bulama-mtr. Bu aklamalardan kan noktalar unlardr:

Bir unsur iin, bir millet iin izlenecek siyaset ne olmaldr? Ken-

dimizi ele alalm: Biz din bir siyaset izleyebiliriz. Mill bir siyaset iz-leyebiliriz. Veyahut hem mill, hem de din bir siyaset izleyebiliriz.Din siyaset izleyelim dediimiz zaman herkese bilinen ifadesiylesylemek lazm gelirse, slam birletirmek siyaseti demektir.

2 ubat 1923Trkiye'nin Gelecei zerine zmir'de HalklaKonuma, aktaran: Sadi Borak, Atatrk'n Res-mi Yaynlara Girmemi Sylev Deme Yazma

ve Syleileri, Kaynak Yaynlar, 2. Basm,stanbul, ubat 1997, s. 161.

Din, Kadn ve Bilim

Daima ne srlen bir ey vardr ki o da din engellemesidir. Bil-hassa Batllar, bilhassa bu milleti yok etmek isteyen o koyu dman-

lar bizi daima her iimizi din etkisi altnda tutmulardr.

55


56/290

Halbuki arkadalar; bunda byk bir hata vardr. nk bizim di-nimiz hibir vakit byle bir ey istemez. Tabii iinizde bulunan hocaefendiler ok iyi bilirler ki Allahn emrettii emir, Mslman ve Ms-

limenin ve evli kadnlarn da beraber olarak her trl ilim ve irfanelde etmesidir. Dinin emrettii budur. Gene hepimiz biliriz ki bu ilimve irfan aramaya mecburuz. Nerede bulunursa bulunsun oraya git-mek, onu bulmak, almak, onunla cihazlanmaya dince de mecburuz.Evvela derim ki, Allah emri Mslman ve Mslimenin ayn dereceilmen, fazileten ve her gr noktasnda olgunlamasdr. kincieriat Kur'an ile hatrlatmak istiyorum. Bu nerede ise oraya kadar gi-decektir. Kim?. Hepsi gidecektir; kadn da gidecektir. Bunun zerine

dinin bir engellemesi yoktur.

2 ubat 1923*Trkiye'nin Gelecei zerine izmir'de HalklaKonuma, aktaran: Sadi Borak, Atatrk'n Res-mi Yaynlara Girmemi Sylev Deme Yazma

ve Syleileri, Kaynak Yaynlan, 2. Basm, s-tanbul, ubat 1997, s. 177.

Allah ve Mslmanlarn Kuvveti

Efendiler! Bu siyasetin iinde hem dirtsel siyaset vardr. Hem deulusal siyaset vardr. Bunun zerine biz birbirine kartrlm vefakat uygulanabilecek, akln kabul edecei bir siyaset takip etmiolmalyz. Eer slamlardan, "Allah" kelimelerini ykseltmek bir din-sel grev olarak isteniyorsa, hi phe yok, Mslmanlar ne kadarkuvvetli, kudretli ve fakat btn bu kudret ve kuvvet ne kadardimaen yksek olursa, ilimde, fende ne kadar yetikin olursa ta-biatiyle "Allah" kelimelerini ykseltmeyi o kadar ok iyi yapmasn

* Bu metin ASD, c.II, s.86'da "31 Ocak 1923" tarihli olarak ve farkl bir ierikle yeralyor.

56


57/290

bilir ve Allah ancak bu tarzda almadan daha ok memnun olabilir.Btn slam ehline de ne yapmak lazm geleceine dair kuvvetli vemaddi bir rnek gsterilmi olur.


ve Syleileri, Kaynak Yaynlan, 2. Basm, s-tanbul, ubat 1997, s. 163.

Anneden Alnan Din Eitimi

Arkadalar, yzyllardr srp gelen zihniyetleri, detleri ve ge-lenekleri kknden karp atabilmek itiraf etmelidir ki, kolay bir eydeildir. G bir meseledir. rnek: Ben kendimden bahsettim. Benimrahmetli anam beni terbiye ederken bana derdi ki, "Padiahta ve ha-lifede yedi evliya kuvveti var." Ben zaten evliyann ne olduunu,

byk ve zeri yeil rtl birtakm metfonlere bakaraktan renmekistiyordum. Her halde byk bir ey, manevi, gkten inmi bir eygibi hatrma gelirdi. Ve bunun yedi tanesinin kuvvetine malik olaninsan ne olacakt? Dehet veren bir ey! Ve byle bir byklk kor-kusunun ve bykl belirten hakknda sz sylemek de gnahtr.Annemin de bana verdii terbiye bu idi. Ve hi phe etmem ki,oumuzun ald terbiye budur. Annemin de kabahati yoktur. nkona da annesi ayn terbiyeyi vermiti.


ve Syleileri, Kaynak Yaynlan, 2. Basm,stanbul, ubat 1997, s.175.

57


58/290

Mslman Olmayan Unsurlar

Bu devleti, yeni Trkiye Devletini kuran bir asl unsur vardr. Ve

bu unsur ile almalarn birletirmi, talihlerini birletirmi un-surlar da vardr. Bu unsurlardan vatanda da vardr. Baka baka dinve mezhepte bulunanlar vardr. Bu memleketi ve bu devletin hakikidayanana daima, iyi, yksek, saygl duygularla duygulanm gl-leri (?) ve hareketleri ile daima bu duygular iinde gemi bulunanrklarn ayn dinden olmas art deildir. Misal: Musevi vatan-dalarmz gibi... phe yok ki Musevi vatandalarmz hibir vakittebu memlekette olduundan daha ok refah ve saadete malik olmazlar.

imdiye kadar byle olmutur. Yeni Trkiye, bu suretle kendilerinedaha ok inandrc ve emniyet verici olur. Dier unsurlar dahi, Ms-lman olmayan unsurlar dahi mbadeleden sonra memleketimizdekalm olacaklar dahi emin olabilirler ki, imdiye kadar kapldklarteviklerin bundan sonra hibir faydas, etkisi, hkm olmadn tak-dir ederler ve tam sadakatla bu milletin iinde yaamaa karar ve-rirlerse hibir vakitte bu millet tarafndan kt muameleye maruz kal-

mayacaklar, insaniyetin gerektirdii btn hususlarn kendileri hak-knda tatbik edilmi olduunu greceklerdir.

2 ubat 1923

Trkiye'nin Gelecei zerine zmir'de Halkla

Konuma, aktaran: Sadi Borak, Atatrk'n Res-

mi Yaynlara Girmemi Sylev Deme Yazma

ve Syleileri, Kaynak Yaynlan, 2. Basm,

stanbul, ubat 1997, s.225.

Allah'n ve Kuran'n stedii Hkmet

Gerekten de akll ve anlayl olanlar iin ok faydal bir eydir.u veya bu ite, o ilerde uzman ve derin bilgisi olan insanlarn sz-lerine itaat iyilii gitirir, saadeti ve refah getirir. Millet her noktadan

58


59/290

kedi yararlarn muhafaza edecek olan ve yararlar korumak iin lazmolan vasflar, meziyetleri toplam bulunduunu kabul ederek setii in-sanlardan, vekillerden kurulu bir raya malik olursa ve bu ra, adalet

zerine hareket ederse ite Allahn ve Kur'an'n istedii hkmet olur.ok iftihara ayandr ki milletimiz ancak 1 300 sene sonra bu

Kur'an hakikatlerini fiili halde gstermi oldu.

2 ubat 1923

Trkiye'nin Gelecei zerine zmir'de Halkla

Konuma, aktaran: Sadi Borak, Atatrk'n Res-

mi Yaynlara Girmemi Sylev Deme Yazma

ve Syleileri, Kaynak Yaynlar, 2. Basm, s-tanbul, ubat 1997, s.187.

rtnme

Ben sanyorum ki bu millete, bu memlekete cmlenizce malumolduu gibi uradan buradan gelmi olan bu kt det -ki ne din, neahlk ve ne tabiat bunu kabul etmez- ve ne de Allah emretmitir. Bukt halleri Batnn ssl romanlarna ssl bir tarzda geirenler yine sa-raylardr. nk saraylar hakikatan yukardan aa ak bir kafesleayrlm birtakm yaratklarla dolu idi. Kasabalarda ve ehirlerde ya-banclarn dikkatini eken nemli manzara ve ifade olunan nemli halcmlemizce malumdur ki, daha ok rtnme ekli zerinde tespit edil-mitir. Bu rtnme ekline bakanlar hkm veriyorlar ki, kadn evinden

baka bir yer grmez ve gremez. nk sokaa kt zaman gz veher taraf kapal olmaya mahkmdur. Efendiler bu rtnme ekli dinicab da deildir. Hatta o kadar deildir ki, meru da deildir. Din gereirtnmeyi ifade etmek lazm gelirse ksaca diyebiliriz ki, kadnlarnrtnmesi, klfet gerektirmeyecek ve adaba uymayacak ekilde ol-mamak artiyle basit olmaldr

Documents

AtatÃ¼rk - Din ve Laiklik Ãœzerine