ATLANTICA E ATLANTISMO

8/7/2019 ATLANTICA E ATLANTISMO

1/21

1 M EMILIA GARCA PAZ

PABLO GUIMERNS SANJORGE


2/21

NDICE

1.- CONTEXTO HISTRICO-CULTURAL

1.1.- Contexto internacional e renovacin cultural en occidente px. 3

1.2.- Contexto en Espaa e a movida madrilea px. 5

1.3.- Transformacins polticas e culturais en Galicia px. 7

2.- ATLNTICA E O ATLANTISMO

2.1.- Orixes e evolucin de Atlntica px. 9

2.2.- Particularidades px. 13

2.3.- Autores px. 14

3.- OUTRAS PROPOSTAS A PARTIR DE ATLNTICA

3.1.- Antn Reixa px. 17

3.2.- Manuel Rivas px. 19

2


3/21

CONTEXTO HISTRICO-CULTURAL

A dcada dos oitenta quizais sexa unha das mis transcendentais e mticas no

mbito poltico-cultural para varias xeracins de homes e mulleres na actualidade. Os que

a viviron recrdana como anos de cambio, ruptura e mesmo rebelda, e os que nonremntanse a estes anos con grande interese e na procura de elementos que agora

recobran importancia e mesmo son tendencia na moda e no comportamento. Para

entendermos o proceso de renovacin cultural que se est a levar a cabo neses anos en

Galicia preciso coecer tamn o entorno, pensamento e circunstancias europeas e

universais no que se moven os artistas e creadores autctonos. No Estado espaol estamos

a vivir a culminacin do proceso de transicin democrtica, etapa finalizada coa chegada

dos socialistas ao poder. Mentres tanto, fra das nosas fronteiras e en tan s 10 anosasistimos a anos de mxima tensin entre os bloques, anos de relaxacin propia da Glasnot

e Perestroika e finalmente a unha inslita desintegracin do bloque sovitico.

CONTEXTO INTERNACIONAL E RENOVACIN CULTURAL EN OCCIDENTE.

A dcada dos 80 foron anos fortemente convulsos no plano internacional polas

guerras en Oriente Medio de Irn e Irak, a guerra afgano-sovitica, a guerra do Lbano en

1982, o bombardeo de Libia en 1986 ou a primeira Intifada na Franxa de Gaza e

Cisxordania. A crise do bloque comunista pxose de manifesto con sucesos como as

protestas de Tiananmen de 1989, a Revolucin do Terciopelo en Checoslovaquia ou o

derrocamento do rxime de Ceausescu en Rumana, mentras que na Unin Sovietica de

Gorbachove se empezaban a desenvolver as primeiras polticas reformistas e de apertura

(Perestroika e Glasnot) que remataran coa desintegracin do Pacto de Varsovia en 1989 e

polo tanto co fin da Guerra Fra.

No plano econmico temos que mencionar o crecemento extraordinario de novas

economas como as do sueste asitico ou a crecente liberalizacin econmica sufrida en

pases da Europa do Este co debilitamento dos rximes comunistas. Xapn e Alemaa

Occidental sern os pases desenvolvidos que mis crecern nesta dcada, mentres outras

economas como a dos Estados Unidos e do Reino Unido, baixo os gobernos de Reagan e

Margaret Tatcher, adoptarn polticas econmicas fortemente neoliberais. Os pases en

desenvolvemento en todo o mundo enfrontaranse non obstante a grandes dificultades

3


4/21

econmicas e sociais, xa que sufrirn mltiples crises provocadas pola dbeda externa,

requirindo moitas destas economas solicitar asistencia financeira do Fondo Monetario

Internacional e do Banco Mundial. Etiopa foi testemua neste eido dunha fame xeralizada

a mediados dos oitenta que obrigou a inxentes esforzos por parte da comunidade

internacional.

Outros sucesos salientables nesta dcada foron a aparicin da SIDA, facndose

pblica a sa existencia por primeira vez en 1981. Esta enfermidade converterase nunha

pandemia que causar estragos de enormes proporcins a nivel mundial durante toda a

dcada, feito que ter gran incidencia tamn no mundo da arte e da cultura. A

transformacin tecnolxica e electrnica ter tamn un gran impulso nestes anos coa

aparicin dos primeiros ordenadores persoais (IBM, 1981), videoxogos e co avance de

tecnoloxas como Internet que revolucionarn a cultura, industria e forma de

comunicarnos ata os nosos das

No mbito cultural non posbel falar de arte espaola nin galega nos anos 80 sen

facer mencin ao horizonte internacional neste campo, que estar profundamente

marcado polo cosmopolitismo, secularismo, pluralismo e anti-dogmtismo. S hai que

pensar no alcance que tiveron movementos como o Novo Expresionismo Alemn ou a

Transvangarda italiana no noso pas, ou tamn na eclosin expositiva, do galerismo,

coleccionismo e do mercado estilstico en xeral, con novas institucins e feiras de arte que

empezaron a crearse a nivel Europeo e estatal como puntos de intercambio de

coecemento entre artistas e tendencias internacionais.

O neoliberalismo avanza sen trabas tamn no mundo da arte, quedando patente que

a linguaxe de mercado e de marketing se introduce ferozmente neste mundo no que

debera primar a orixinalidade e a transgresin. A cultura pasa agora a ser produtocultural (a vangarda o mercado, segundo A. Onito Oliva), e cultura de masas ou de

espectculo. A denominada crise de valores da intelectualidade plsmase na

imposibilidade de calquera tipo de rebelin ante esta situacin, e a continua referencia

morte da arte que preludian certos intelectuais, que alleos ao compromiso con calquera

causa utpica, refxianse no pracer que produce a arte pola arte. Os Estados Unidos son o

maior exemplo deste supermercado da arte, con Andy Wahol e a sa The Factory no

Soho neoiorquino exercendo a colonizacin estilstica no resto do occidente dende os anos

4


5/21

60. Europa constitese non obstante nunha reserva espiritual con certa primaca cultural

anda conservada, que recurirn os artistas americanos constantemente en busca de

novos referentes do pasado. O neoexpresionismo alemn promover a recuperacin do

esplendor creativo da Alemaa de comezos de sculo basicamente no eido pictrico ,

nunha sorte de eclecticismo culturalista transversal que recoller a tradicin romntica, acentroeuropea e en xeral a da toda a historia da arte. En Italia ter gran importancia a

Transvangarda italiana promovida na Bienal de Venecia de 1980 por Bonito Oliva, en

contraposicin arte povera italiana dos anos 70.

A cultura pop da que xa falamos ter como principal medio de diseminacin a

televisin e a radio, novos instrumentos de diseminacin artstica que popularizarn sen

dbida tamn outras novidades da cultura popular. Na msica cobrar gran importancia o

movemento New Wave, con gran influenza tamn no comportamento e nas artes plsticas,

as como a msica electrnica (polo impulso nos avances tecnolxicos da poca como os

sintetizadores, gravadores dixitais e computadoras) ou o heavy metal. Nestes anos crase

tamn a canle de televisin MTV, popularizndose o videoclip moderno e dndose a

coecer artistas internacionais da talla de Michael Jackson, Madonna ou David Bowie,

celebridades que sern referentes tamn no propio mundo da moda, onde marcarn

tendencia. En canto Sptima Arte encontrmonos con Hollywood e a sa industria

focalizada na audiencia de masas e o auxe das tcnicas informticas e de efectos especiais.

Steven Spielberg e Woody Allen sern os mximos representantes no mundo do mercado e

no cine de autor estadounidense, mentras en Europa destacan cineastas como Bertolucci,

Louis Malle, W. Wenders ou Pedro Almodovar.

CONTEXTO EN ESPAA EA MOVIDA MADRILEA.

A transicin cara a democracia vaise consolidar no Estado espaol ao versesuperado o intento de golpe de estado de 1981 e tras eleccins de 1982 coas que o Partido

Socialista de Felipe Gonzlez accede ao goberno. Espaa recupera o pulso e o terreo

perdido durante esta dcada no plano internacional firmndose o protocolo de adhesin

OTAN en 1982, facendo ingreso na Comunidade Econmica Europea en 1986, ou

celebrndose numerosos eventos como o Mundial de Ftbol en 1982 e as Olimpiadas de

Barcelona ou a Exposicin Universal xa no 1992. En contraposicin, ETA continuar a sa

actividade terrorista con novos atentados e masacres, tanto contra exrcito e forzas de

5


6/21

seguridade como contra poboacin civil (como no atentado a un Hipercor en Barcelona no

ano 1987), feitos que conmocionarn fortemente sociedade espaola.

No plano cultural a

chamada movida madrileasignificar un estandarte do

instante inmediatamente

posterior transicin

democrtica espaola, unha

expresin artstica que

acabar por definir unha das

tramas culturais mis

importantes, influntes, e

polo tanto decisivas no plano

social das ltimas dcadas. A

movida madrilea mitifcase

tamn pola natureza da

mesma e pola sa singularidade. Representa as ganas de liberdade persoal tras a morte de

Franco, a europeizacin (recordemos o cambio esttico e estilstico que representa o punk

britnico exportado a todo o mundo), a perda de complexos, a modernidade e tamn a

ilusin pola situacin poltica do momento coa viraxe a un goberno de esquerdas no noso

pas, algo impensable dende haba mis de 40 anos. Segundo Pedro Almodovar, mximo

exponente no mbito do cine, nos anos 80 existe un momento en que de pronto la gente

pierde el miedo a la polica, a los vecinos, a la propia familia, al ridculo y a uno mismo1.

O momento cumbre da movida madrilea pode establecerse no maio de 1981, no

Concerto de Primavera organizado pola Asociacin Cultural Arquitectura da UniversidadePolitcnica de Madrid, onde actuaron grupos como Nacha Pop, Mam, Secretos, Rubi y los

Casinos, Ttem, Alaska y los Pegamoides, Modelos, Flash Strato o Farenheit 451. Anda

que o ambito da msica foi o mis representativo, a movida tamn trouxo grandes cambios

e novas vertientes no cine (con Pedro Almodovar o Ivn Zulueta), na literatura (a

Narrativa de la Posmodernidad, entorno ao Crculo de Bellas Artes de Madrid, con

autores como Vicente Molina Foix, Gregorio Morales ou Jos Antonio Gabriel y Galn), na

1

EL MUNDO MAGAZINE. Madrid, 2002, nm.155. Disponibleen

6

Camerino da sala Marquee, febreIro de 1981. De esquerda a dereita:

Canut, Alaska, Eduardo Benavente, Fabio de Miguel (McNamara),

Berlanga, Pablo Sela e Juan Costus. Abaixo: Furia, Juan Prez deAyala, Ana Curra e Javier Benavente.


7/21

fotografa (traballos de Alberto Garca Alix) e na pintura (Ceesepe, El Hortelano, Miguel

Trillo, Miquel Barcel, ou Antoni Tpies, coas mis independientes e diversas corrientes

artsticas: nova figuracin, abstracin ou expresionismo).

TRANSFORMACINS POLTICAS E CULTURAIS EN GALICIA

Os cambios en Galiza veen da man das transformacins e acontecementos no

resto do Estado e da propia conxuntura local. En 1981 entramos na etapa da autonoma,

coa aprobacin do Estatuto galego e a posta en funcionamento da Xunta de Galicia

gobernada pola dereita. A Lei de Normalizacin Lingstica aprbase en 1983, un ano

despois trasldanse os restos de Castelao ao Panten dos Galegos Ilustres de Compostela e

en 1985 ponse en marcha a TVG. En 1987 Xerardo Fernndez Albor deixa o goberno tras

unha mocin de censura en prol do socialista Fernando Gonzlez Laxe nun goberno

tripartito con Coalicin Galega e o Partido Nacionalista Galego. O nacionalismo empezaba

a acadar cotas de poder e influencia na sociedade galega nun momento de certo

escepticismo poltico e

nun contexto de forte

crise social e econmica

(con altas taxas de paro e

unha forte reconversin

naval que afectar sobre

todo a cidades como

Vigo, ncleo onde se

desenvolver a chamada

movida viguesa).

Efectivamente,xunto movida

madrilea e en paralelo

desenvolveuse na cidade

olvica un movemento de

renovacin esttica e

musical. En clubs como

Angara, Satchmo, O

7


8/21

Cerne da Devoura ou El Kremlin empeza a pincharse msica New Wave e a nova

sensacin madrilea baseada no Tecno-punk ao tempo que comezan a formarse novos

grupos efmeros na sa duracin pero con gran repercusin na vida nocturna daquel Vigo

en total decaemento. Bar, TrenVigo, Siniestro Total, Golpes Bajos, Os Resentidos

(liderados por Antn Reixa) Aerolneas Federales ou Semen up son algunhas desas bandasque se basean na diversidade estilstica, na posmodernidade e na falta de compromiso

social para conformar o que ser un dos principais ncleos de renovacin musical en toda

a pennsula.

Paralelo a isto encontrmonos un novo panorama no mundo literario con creadores

atrados polas claves primitivistas e neoexpresionistas alleos ao debate poltico. Atlntica e

os traballos de Menchu Lamas, Antn Patio, Lamazares, Xos Freixanes ou nxel Huete

represennta neste eido o genius loci galego. No ambito escultrico e pictrico

encontrmonos cos traballos de Tono Carbajo, Daro Basso, Isaac Prez Vicente, Francisco

Leiro, Din Matamoro ou Jorge Barbi.

No marco da autonoma e coa posta en marcha da Xunta de Galicia, algunhas

institucins pblicas empezaran a desenvolver programas dinamizadores para sector

artstico. Neste eido destacaron principalmente das experiencias: a Bienal da Arte da

Deputacin de Pontevedra e a Seccin de Artes Plsticas da Xunta de Galicia. A primeira

delas satisfarase dun pulo transformador a partir de 1982 coa sa profesionalizacin,

convertendo cidade do Lrez nun centro punteiro onde acudan artistas crticos e

coleccionistas de todas as tendencias do panorama espaol e internacional. En 1984 crease

na Consellera de Educacin e Cultura unha Seccin de Artes Plsticas para impulsar a

proxeccin da arte galega no exterior, a sensibilizacin interna das artes plsticas e para

crear unha serie de axudas a creadores e entidades. A nova crtica, a creacin de

numerosas galeras e salas de artes (como Abside, Giannini e Finisterrae na Corua, aGalera Novecento ou a Abel Lepina en Vigo,Labirinto en Pontevedra, e as salas Torques,

Matisse e Sargadelos en Compostela) e a posta en marcha dun incipiente mercado

artstico supuxo unha dinamizacin e impulso que nunca antes se vira no sector artstico

galego.

8


9/21

ATLNTICA E O ATLANTISMO

Anda que non se poida tomar a Atlntica como referente exclusivo da renovacin

dos oitenta, xa que caeriamos nun concepto simplificador, si hai que facer fincap na

trascendencia que vai ter en forma dunha nova xeracin que entra en xogo a principios de

esta dcada en Galicia.

Se nun principio, o estmulo que moveu a un grupo se artistas a formular novas

sobre a actividade plstica no contexto galego foi o afn de renovacin do devandito

contexto dentro da dinmica clsica dos factores xeracionais, co factor engadido dun clima

favorable derivado da ansia de modernidade va transicin democrtica, o certo que, a

medida que os feitos transcendan e as expectativas aumentaban, o aluvin de vocesprotagonistas e doutrinas fundacionais fixeron derivar o termo Atlntica no concepto de

Atlantismo. Este discurso terico que retomaba as particularidades de Galicia apoiouse nas

lecturas de Risco, a Xeracin Ns ou Lus Seoane, conectando deste xeito co movemento

dos Renovadores- Laxeiro, Colmeiro, Torres-, coa idea romana de Finis Terrae e a

oposicin entre Atlntico e Mediterrneo.

No libro de X. Antn Castro, Expresin Atlntica. Arte galega dos 80, en 1985,recllese unha serie de paradigmas que van rexer esa identidade que o grupo da Atlntica

estaba a buscar: a coexistencia de factores nacionalistas-cosmopolitas, a relacin tradicin-

modernidade, as relecturas de sensibilidades prximas Romnico e Barroco, as

disquisicins arredor do celtismo e da prehistoria; a recuperacin dunha vea

antropolxica, o primitivismo, a saudade, o expresionismo, o romanticismo; a imaxinacin

trascendente e fabuladora, unha nocin pola arte canalizada mediante o pracer de pintar e

da talla directa da escultura popular galega acompaados dunhas doses altas de

individualismo dos artistas galegos.

ORIXES E EVOLUCIN DE ATLNTICA

A idea daAtlntica xerouse en Vigo nos derradeiros anos dos anos 70, trala viaxe a

New York dos artistas Anxel Huete, Menchu Lamas, Guillermo Monroy e Antn Patio,

contando o nacemento desta inciativa co apadriamento de Romn Pereiro, amante e

coleccionista de arte na cidade viguesa, quen cumpriu un labor de mecendego que sera

9


10/21

fundamental para o desenvolvemento do proxecto. Vai ser a cidade estadounidense onde

visiten o Museo de Arte Moderna, MOMA, onde admiran as obras dos abstractos

americanos coma Pollock, Rothko, Motherwell ou De Kooning. A orixe da Atlntica foi

vertixinosa xa que hai que ter en conta que esa primeira viaxe en Nova York realizouse en

primavera e que en verano estbase a realizar esa primeira mostra.

Vai a ser nunha xuntanza mantida con Romn Pereiro abordouse o definitivo

bautismo da experiencia, chegndose o nome de Atlntica. Antes de decantarse por ese

nome haba uns presupostos previos, nos que se falou nun principio, como unha certa

parodia, o nome de presentar un nome alternativo ao de Escola do Pacfico, de quen

coeceran obras durante a sa viaxe a Amrica. Mis se o nome final de Atlntica

realizouse en feminino foi porque pareca menos evidente a sa vinculacin coa dimensin

real do ocano.

Naquel momento fundacional foi moi importante, pois, a viaxe a Amrica e todas

esas connotacins en relacin coa Escola do Pacfico e o puxante expresionismo e action

painting transocenicos. Pero tamn estaba a hubicacin atlntica, de mar aberto,

conectado coa aventura, anda que tomada nun sentido mtico. Outro feito importante era

o intento consciente de conexin e insercin do discurso galego no estatal, presidido este

naquela poca pola movida dos oitenta.

A pesar de estar iniciada esta corrente no ncleo de Vigo, uniranse despois cos

membros do grupo corus Galga. De este xeito Atlntica constitese dende o seu

nacemento nun movemento nutrido de creadores.

Nun documento publicado por Xavier Seoane no seu libro Reto ou rendicin

recllese baixo o encabezamento Atlntica. Texto programtico, Baiona, agosto-setembro,1980 recolle as razns bsicas do seu nacemento e que a continuacin relatamos:

ATLNTICA es una sociedad formada por intelectuales y artistas y su objeto

bsico es la promocin y divulgacin de las ltimas tendencias de las Artes Plsticas en

Galicia.

Est abierta a todos aquellos que no difieran bsicamente de sus criterios estticos

(apertura y dinamismo esttico)

10


11/21

Objetivo:

- Promocin y divulgacin de las ltimas tendencias del arte gallego en Galicia y

fuera de ella, considerando todos los lenguajes de expresin plstica (pintura escultura,

arquitectura, cermica, fotografa, vdeo, poesa virtual)

- Contribucin a la formacin del arte actual.- Difusin del arte de otros pueblos de Galicia.

- Realizacin de exposiciones monogrficas de autores de mximo relieve.

- Organizacn anual de una muestra de arte que se convierta en el exponente de

las ltimas manifestaciones de la creatividad gallega, tanto de artistas de renombre

como de las ltimas generaciones.

Perspectivas de la creacin de un museo de vanguardia que acoja

primordialmente las ltimas tendencia de las Artes Plsticas.

ATLNTICA 80: Primeras manifestacin anual del grupo ATLNTICA

- Se celebrar en Bayona la Real del 14 de agosto al 14 de septiembre del presente

ao.

- Abarcar pintura, escultura y arquitectura.

- Se celebrar en la Casa de la Cultura, antiguo Hospital de Caridad.

- El criterio para la invitacin de autores estuvo este ao, por urgencia de tiempo,

a cargo de la directiva de Atlntica, que se ha basado ms en la obra ltima de los

autores que en sus aos de profesionalidad.

- En prximas ediciones se efectuarn la invitacin despus de detenido estudio a

lo largo del ao de las exposiciones de toda Galicia, comentarios de las crtica e

intercambio de criterios entre todos los miembros del grupo Atlntica, apoyndose

siempre en la trayectoria creativa del artista en el ltimo ao.

- Durante la celebracin de la muestra habr mesas redondas sobre temas de arte

as como la discusin crtica de la propia muestra, interviniendo tanto los participantescomo ajenos a la muestra.

- Conferencias sobre cultura y arte en Galicia por personalidades de renombre.

Coloquio sobre la Crtica del Arte en Galicia.

Ser en agosto de 1980 cando a Atlntica faga a sa presentacin cunha exposicin

na que participan vintetrs artistas e catro equipos de arquitectos. Entre os pintores

estaban entre outros: Correa Corredoira, Xos Freixanes, Anxel Huete, Menchu Lamas,

11


12/21

Antn Lamazares, Antn Patio, Manuel Ruibal ou Vidal Souto. En canto os escultores

atopamos a Ignacio Basallo ou Daz Fuentes e por mencionar entre os arquitectos estaban

Iago Seara ou Felipe Pea.

Posteriormente exporn en Vigo (1981), Madrid (1981), Salvaterra do Mio (1982) eSantiago de Compostela (1983), onde se unir o grupo Francisco Leiro.

Romn Pereiro, exercendo xa coma presidente de Atlntica, declara no catlogo da

exposicin de Baiona2: Atlntica considera necesario que se escoite este grito de

afirmacin da actual realidade plstica galega, e trata de coordinar na presente mostra

o esforzo creativo individual co noso colectivo sociocultural()

En canto a evolucin cabe salientar que de xeito rxido a Atlntica remata en 1983

coa ltima exposicin en Santiago de Compostela, e cada artista a partir dese momento

iniciarn camios de xeito individual. Pero a pesar disto os seus obxectivos e os seus froitos

permaneceron na potenciacin de novos artistas e sucesivas mostras colectivas, que

recoeceron a sa forza innovadora (Nova xeracin Artistas lucenses, Imaxes dos oitenta

desde Galicia, A toda tela), realizadas xa estas ltimas polo goberno autnomo.

A hora de falar da arte galega actual, non hai dbida de que compre falar dun antes

e dun despois de Atlntica. Se a posteriori, a pesar dos avances indudbeis que se

produciron a todos os niveis dentro da arte galega actual, non calou como se esperaba os

preceptos da Atlntica foi por non existir unha mentalidade tanto na sociedade como nas

clases dirixentes e economicamente privilexiadas para comprender a trascendencia que

pode ter a nivel cultural e social, pero tamn a nivel econmico e mesmo poltico, unha arte

propia certamente puxante.

De todos xeitos, a experiencia de Atlntica marcou os seus compoentes. Para

Manuel Moldes, o balance da experiencia resultou moi positivo, e o feito de que logo os

participantes teren seguido cada un a sa particular traxectoria non mis que unha

consecuencia lxica e tamn positiva- do proceso:

2SEOANE RIVAS, X., Reto ou rendicin: (unha aproximacin aos presupostos tericos e creativos da arte

galega); Sada (A Corua), Ed. Do Castro, 1994; px. 92

12


13/21

Estes tres ou catro anos de Atlntica foron alegres, creativos e mesmo divertidos.

Os que participamos activamente no colectivo Atlntica vivimos unha experiencia que

non esqueceremos. Como aportacin ao panorama galego, puxeron-se as bases do que

veu despois. Agora, desde a nosa perspectiva actual, as cousas foron-se decantando dun

xeito ms individual, a xente madurou, abriu camiosEntre todos penso que se chegoua que a arte galega tea o seu peso especfico dentro do panorama estatal, e estamos

comezando a abrir fronteiras no contexto internacional. Nunca pasou nada parecido en

Galiza

PARTICULARIDADES

En canto as lias estticas e creativas fundamentais deste grupo era moitas e

plurais, e isto sen dbida dificulta as sistematizacins que se an a realizar a posteriori,

mis anda se temos en conta que hai creadoras que sistematizaban na sa obra elementos

de das ou mis tendencias, quizais como anticipo do eclecticismo que se ira xerar

despois. Xa desde o principio a pluralidade de tendencias dexouse notar. Nela aparecan

representados case todos os rexistros creativos do momento pero o peso mis forte

levrona as tendencias abstractas e en concreto a influencia do expresionismo abstracto da

grande escola americana (sen dbida tomado isto na viaxe a Nova York). Esta influencia da

abstraccin definiuse por un cariz primitivista, de orientacin antropolxica, feito que

retomaba mitos ancestrais e esquemas figurativos emparentados coa tradicin popular,

mis pag que relixiosa, e con presupostos estilsticos que parecan reactualizar o romnico

ou o barroco. Estas caractersticas formais e discursivas estiveron moi presentes entre un

bo nmero dos representantes da Atlntica- o outro amplo sector participou das correntes

da abstraccin de influencias norteamericana e catal e, dun xeito similar, outros artistas

de traxectorias independentes tamn acudiron a fabulacins e relatos entroncados coa

iconografa autctona e as vivencias da paisaxe galega, dentro do clima global, isto ,internacional, de recuperacin da pintura na faceta mis clida e humanista.

Sera mis tarde cando moitos destes artistas militantes na abstraccin iran

tendendo a figuracin de filiacin expresionista a travs do novo expresionismo alemn, a

transvangarda, os novos salvaxespero a introducin de elementos figurativos nalgns

deles derivaran nun mbito simblico ou emblemtico.

13


14/21

AUTORES

monos centrar aqu nos principais representantes da corrente Atlntica en canto en

tanto renovacin que produciron na arte galega da poca e centrndonos na sa

producin entre os anos 1980 e 1983 aproximadamente. nesta etapa cando se leva a caboa nova corrente anda que despois estes autores irn evolucionando a unha arte propia e

fora as veces dos preceptos da Atlntica. Analizaremos os pintores mis importantes e

despois no campo escultrico mximo expoente da escultura contempornea galega,

Francisco Leiro

A) Pintura

Antn Patio (Monforte, 1957) tal vez o artista

mis representativo dentro desta nova proposta na arte

galega de comezos dos anos oitenta. Vaise formar en Vigo e

en Madrid e vai ser un dos organizadores da exposicin na

praza da Princesa la cidade olvica. Na sa evolucin

artstica apreciase o desenrolo nuns comezos da

investigacin conceptual pero logo da mencionada viaxe a

Nova York e o nacemento de Atlntica cando a sa obra se

deixe influr por unha figuracin primitivista en grandes

formatos moi prximo o graffitti. Na producin artstica de

esta poca son salientables series como Recortes vexetais

ouDornas. A caracterstica fundamental da sa pintura a

de ser feita a machazos, cun contido de axitacin popular

coincidindo cunha recuperacin da linguaxe expresionista

propia da lia mis dura dos renovadores.

Juan Manuel Bonet Correa defina as o papel de Antn Patio na Atlntica:

Antn Patio a cabeza visible, e tamn a cabeza pensante, de Atlntica

Os comezos de Menchu Lamas (Vigo, 1954) teen bastantes similitudes cas do seu

compaeiro Antn Patio. Sen embargo, as sas formulacins artsticas participan dunha

obstinacin pictrica mis contundente con respecto a autonoma da imaxe. As sas

14

Antn Patio, Testa deitada, 1985


15/21

primeiras pinturas, recollidas nas series como Escaleiras, Tboas de pasar o ferro ou

Abanos ou Aspas subordinan a ancdota temtica coti puro exercicio da cor e da

composicin, eficacia duns cadros que foron evolucionando sobre os temas figurativos

animais ou humanos. A ambigidade dos seus personaxes cae tamn baixo o influxo da

la, un dos temas mis recorrentes da sa producin. Xa na segunda metade dos anosoitenta os seus cadros orintanse cara a posicins mis enigmticas como fragmentos de

muros ou las, reducindo as formas e potenciando mis o fondo pictrico.

A integracin afectiva de Guillermo Monroy (Vigo,

1954-1982) fixo que os seus compaeiros se implicasen

mis anda no proxecto da Atlntica e como consecuencia o

seu falecemento s 28 anos, supuxo un duro golpe para o

grupo. Na sa obra destaca o carcter eminentemente

cromtico e diludo pero a vez nervioso, cunha influencia

clara a os seus artistas predilectos: Matisse e De Kooning

que vira nas sas viaxes a Pars e Nova York. Entre a sa

producin destaca as series comoEscribas e Vents.

Antn Lamazares (Maceira, Laln, 1954) foi bolseiro

da Deputacin de Pontevedra e do Concello de Laln durante

1976 e 1978. A sa obra inicial caracterzase por unha figuracin propia dun bosque

animado, como sada dunha fbula humana pero tamn cunha certa retranca galega. O

largo da dcada dos oitenta o interese pola materia pictrica, as superficies ou as texturas

orixinarn cadros con grandes incisins brillantes e vernizadas, con incisins, signos ou

outros trazos grficos.

A formacin de Xos Freixanes (Pontevedra, 1953) desenvolveuse nas facultades deBelas Artes de Bilbao e Madrid complementadas con diversas viaxes que vai a realizar por

Europa anda que tamn se vai a interesar por outras civilizacins. Este interese vaise a ver

na repercusin que van ter as sas estadas en frica. Nos seus comezos destaca a

inspiracin expresionista mediante unha figuracin sobrecargada, pero vai ser cando

comece a participar na Atlntica cando a luminosidade da sa cor se site preto da rbita

do fauvismo. Entre a sa producin destaca Baista (1982), Cazador de elefantes (1984)

ou Camio de Santidade (1985).

15

Guillermo Monroy,Dous homes con

peto, 1981


16/21

Manuel R. Moldes (Pontevedra, 1949) vai participar dende a sa cidade natal da

Atlntica. A pesar de que nun principio se aproxime abstraccin surrealista

posteriormente ter mis en conta un esprito narrativo, querendo contar historias reais e

interpretar o seu xeito unha lenda, ben sexa medieval- como en Presenzas de Alfonso X ou

a serie Batallas, de 1982- ben sexa popular relacionada coas vivencias dos personaxes quehabitan os seus cadros, algns sados dos relatos locais.

A pintura de Xavier Correa Corredoira (A Corua, 1952) orientouse cara a figuracin

libre e un pulo neoexpresionista a travs de series ou homenaxes como: Work in progress,

os cristais dedicados a James Joyce ouBoxing Mach.

Outros artistas pertencentes Atlntica son: Reimundo Patio, Alberto Datas,

Rafael R. Baixeras, Xess Vzquez, Alberte Permuy, Manuel Quintana Martelo, Vidal

Souto ou Csar Otero.

B) Escultura

As como na pintura a corrente predominante foi o neoxpresionismo no mbito da

escultura presentouse un panorama mis indefinido e plural. As correntes do minimalismo

americano ou o discurso do Land Art foron algunhas das pezas claves nas influencias da

escultura dos oitenta.

En Galicia o substrato da tradicin segue a proxectar

unha producin vinculada a imaxinera popular. A talla directa

sobre o material unha prctica comn e a pedra e a madeira

son os materiais predilectos. En canto a escultores debemos

salientar a Silverio Rivas, Mon Vasco, Luis Borrajo, Ignacio

Basallo ou Paco Pestana. Pero se unha figura destaca entre

todos estas e Francisco Leiro.

Francisco Leiro (Cambados, 1957) frmase en Santiago,

Barcelona e Madrid. Nos anos setenta comeza a sa producin

artstica con obras de forma abstracta e orgnica que aproveitan

as influencias das erosins marias. Posteriormente a sa

producin ir evolucionando ata o ano 1982. Ser aqu cando

arranque unha producin dirixida a consolidar uns sinais de

16

Francisco Leiro, Salom, 1982


17/21

identidade propios . O interese suscitado pola obra de Leiro debido as exposicins de

Atlntica convrtese nun fenmeno que acada dimensins internacionais: conforma unha

das imaxes de marca das propostas expresionistas, primitivas e salvaxes que an definir

boa parte da arte espaola do momento. Vai ser a galera Montenegro, de Madrid, quen lle

sirva de plataforma para a difusin da sa producin. Os resultados deste furorlembrbaos Antn Castro nun artigo publicado en 1985 na revista Lpiz3: Do ano 80 84,

van sar do seu taller mis de cen esculturas con destino a coleccionistas, fundacins,

galeras e outras institucins que descubriron a xenial individualidade de Leiro e

quixeron dotar as sas coleccins dalgunha mostra do seu traballo. Non sen pena, o

escultor cambads va como as obras saan do estudio a medida que estaban

terminadas.

Esta etapa vertixinosa vai dar como resultado algunhas das sas obras mis

emblemticas:Eva, 1982;Parella, 1983 ou a impoente Sansn derribando as columnas

do templo, de 1984. En todas elas manifstanse os trazos bsicos do seu traballo:

figuracin expresionista e distorsionante na que conflen o popular e o sarcstico no eido

do galego coas formulacins dos salvaxes alemns (Lupertz, Baselitz, Immendorf), as

analoxas con Miguel ngel ou as esculturas exipcias. A madeira trtase de forma directa,

acentuando mis anda o seu carcter expresionista.

Na segunda metade da dcada dos oitenta afronta novas experimentacins,

abandonando os volmenes modelados para investigar nos contrastes xeomtricos vez

que incorpora novos materiais. A finais da dcada trasldase a Nova York, onde segue

traballando na actualidade pero sen perder ese carcter autnomo e de vinculacin con

Galicia que tanto lle caracteriza.

OUTRAS PROPOSTAS A PARTIR DE ATLNTICA

ANTN REIXA

Antonio Xavier Rodrguez Reixa (Vigo, 1957-) considerase actualmente unha das

maiores iconas da cultura galega. A sa traxectoria inciase nos anos 70 ao rematar a

carreira de Filoloxa Galega, entrando en contacto coas vangardas poticas do momento e

3VV.AA, Galicia arte, t. XVI, Arte Contempornea (I); A Corua, Hrcules, 1993; px. 405

17


18/21

fundando o grupo de Comunicacin Potica Rompente. Nesta etapa fai pblicas mis de

setenta obras de poesa (entre elas o libro colectivo Silabario da turbina e As ladillas do

travesti ) e embarcase na docencia impartindo clases de lingua e literatura galega. Nos

anos 80 foi un dos maiores representantes da chamada movida viguesa co grupo Os

Resentidos (1982-1994), que ter continuidade na evolucin musical galega nos anos 90 nomovemento coecido comoRock Brav.

Artista polifactico, participou tamn na producin de cinema (O Lapis do

Carpinteiro) e series de televisin como Mareas Vivas, as como no teatro, na radio e na

prensa (na actualidade columnista do Xornal de Galicia).

O seu papel no grupo Os

Resentidos foi clave ao ser o

encargado das letras e da voz na

banda. Dous ex-membros de

Siniestro Total, Alberto Torrado

e Xavier Soto, que

posteriormente ser substitudo

por Xabier Debesa, sern os

compoentes adicados

guitarra, baixo, gaita e teclados.

Este grupo de pop-rock

conseguiu, baixo o selo

discogrfico de Grabaciones

Accidentales, o fito histrico de

popularizar a primeira cancin

en galego a nivel estatal co tema Galicia Canibal, amais de conseguir que o seu disco Jeide 1990 fora elixido pola revista Rockdelux como o mellor disco espaol do ano.

Xa na etapa brav e coa banda disolta, Reixa encamiase a un novo proxecto

persoal coa creacin deNacin Reixa, grupo vasco-galego de funk, rock e acid-jazz. O Rock

Brav ser considerado polos seus propios integrantes coma un rock sen capar e de aldea.

A parte de Antn Reixa, destacar tamn neste movemento o artista Xurxo Souto, lider e

vocalista do grupo Os Diplomticos de Monte-Alto, e tamn outros como Os Herdeiros da

18


19/21

Crus, Kaos, Xenreira ou Skrnio. O movemento mesmo colleu transcendencia noutros

eidos coma o xornalstico e literario, coa identificacin e apoio de autores como Santiago

Jaureguizar, Xos Manuel Pereiro e Manuel Rivas.

MANUEL RIVAS

Manuel Rivas Barrs un xornalista, novelista, ensasta e poeta galego nacido no

barrio corus de Monte Alto en 1957. A sa carreira artstica comeza entorno aos anos 70

coa publicacin dos seus primeiros artigos de opinin no El Ideal Gallego, fundando

tamn o grupo potico Loia en 1977. Considerase hoxe en da un dos escritores mis

importantes do panorama literario galego. A sa bagaxe creativa ampla, con deceas de

libros escritos orixinalmente en galego pero

traducidos a mltiples idiomas pola sa

proxeccin internacional. Algunhas das obras

mis importantes deste prolfico autor son Un

milln de vacas, obra narrativa publicada en

1989, Que me queres, amor?, libro co que

conseguiu en 1996 o Premio Nacional de

Literatura e que foi levado ao cine por Jos Luis

Cuerda coa adaptacin A lingua das

bolboretas. Outra obra levada tamn gran

pantalla neste caso por Antn Reixa foi O lapis

do carpinteiro, de 1998. A sa ltima novela, Os

libros arden mal, tamn acadou numerosos

premios as como crticas positivas.

En poesa destacan obras como Anisia e outras sombras, publicado en 1981 encolaboracin con Xavier Seoane, Ningn Cisne (1989) ou O Pobo da noite, antoloxa

potica de 1996. Comprometido con Galiza, escribiu numerosos artigos e ensaios

literarios coma Galicia, el bonsai Atlntico, publicado en 1989, no que repasa a situacin

econmica, social e mesmo lingstica do pas4. O autor considera nesta obra que Galicia

o cuarto trastero de Espaa e avoga pola constitucin dunha fronte atlntica. Outros

ensaios son Toxos e Flores, co que conseguiu o Premio de Xornalismo de La Voz de Galicia

4 RIVAS, MANUEL; Galicia, el bonsai atlntico; Madrid, El Pas Aguilar, 1989., pxs 37-43.

19

Manuel Rivas nos anos 80


20/21

en 1991, ou o recente A corpo aberto, publicado no 2008. A sa labor lvao a campos que

van mis al do artstico, sendo socio fundador de Greenpeace Espaa en 1984,

implicndose fortemente na creacin da plataforma Nunca Mis tras o desastre do

Prestige en novembro do 2002, ou apoiando plataforma Queremos Galego na sa

ofensiva contra a poltica lingstica da Xunta de Nez Feijoo nesta ltima lexislatura.

20


21/21

BIBLIOGRAFA

SEOANE RIVAS, X., Reto ou rendicin: (unha aproximacin aos presupostos

tericos e creativos da arte galega); Sada (A Corua), Ed. Do Castro, 1994

VV.AA, Galicia arte, t. XVI, Arte Contempornea (I); A Corua, Hrcules, 1993

GUASCH, A.M;El arte del ltimo siglo XX: del posminimalismo a lo multicultural;

Madrid, Alianza editorial, 2003

RIVAS, MANUEL; Galicia, el bonsai atlntico; Madrid, El Pas Aguilar, 1989.

PABLO GUIMERNS SANJORGE

M EMILIA GARCA PAZ

21

Documents

ATLANTICA E ATLANTISMO