Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 8

8/7/2019 Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 8.

1/591


2/591


3/591


4/591


5/591


6/591


7/591

,,1

COLLECTIOSELECTA

SS. ECCLESIiE PATRUi^r.GXV.

PATHES OIINTI ECCLESI^: SyECllJ.6. AIGUS-JIJSUS.

VIU.


8/591

PROSTAT INSUPEU VEIVAKEMONTIS PESSULANI,

Apud VIRENQUE, Binuopoi-AM;p^Risns,

Apcd BIBLIOPOLAM, cui nomrn gallice;SOClKTIi I'OLR LA PLBLICAIIOIV DES nONS LIVIU:S,

Uiic Jes Sainls-Pires, n" iG.

S.-CJ.')DOALn!, r. TYI';)GR\PIIF.n I;I:M.\ M\M>\ll.


9/591

COLLECTIOSELECTA

SS. ECCLESItE PATRUlf,COMPLECTENS

EXQUISITISSIMA OPERATUM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATOIUA;

ACCURANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,CAHOHICO HOTrORABIO CEVOMAiVENSI ST GADnaCENSr,KONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTEUIS,

UNA CUMD. M. N. S. GTJILLON,

EPISCOPO UAP.OCHIENSI , IN FACLLTATE THEOLOGI. PARISIESSl ELOQVENTl.K SACR.KPEOFESSORE, ALCTORE LlBRl CUI TITCLUS GALHCE :

BIHLIOTHEQUE CHOISIE DES PtHES GRECS ET LJTINS.OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS DECIMUS-QUINTUS.


10/591

6R "u.


11/591

f&

L/pera ommaSANCTI Al RELII

AUGUSTINIHIPPONENSIS EPISGOPIOPERUM

PARS 111.OPERA EXEGETICA.

ENARRATIONES IN PSALMOS.

CXV.


12/591


13/591

S. AUR. AUGUSTINIHIPPONENSIS EPISCOPI

ENARRATIONESPSALMOS.

ENARPiATIO IIN PSALMUM XXXIV.

SERMO I'.De prima parte Psalmi.

I. PsALMUM istum nobis ajiibentibus fratribus et co-epis-copis meis impositum esse ^ ad tractandum, noverit Gha-ritas Vestra. Voluerunt ut hinc omnes ahquid audiamus.Ab illo enim omnes audimus, a quo pariter discimus, etin cujus schola condiscipuli sumus. Titulus ipsius moramnobis non facit, brevis est enim, et ad intelligendum,ma-sime nutritis in Ecclesia Dei, non dillicilis. Habet enim, Ipsi David. Psalmus ergo ipsi David : David interpre-tatur fortis manu , vel Desiderabilis. Psalmus ergo manu

Habilus tempore alicujus concilii. * Vidc. D. Guillon , tom. xxipas- 446-449.

1.


14/591

4 S. AtGUSTlJNl EPISCOIUtbili cL closid.n-al)ili , qui nostram inortcm vicit, qiii uobisvitam momisit : in lioc onim manu fortis, qma mortcmnostram vicit^ iu

hoc dcsidcrahilis , ciuia vitam :ctcriiampromisit. Quid cnim ibrtius maiiu hac, quic tctigitlocu-lum ct mortuus rcsurrcxit^ ? Quid fbrtius manu hac, quaemundum vicit, non fcrro armata , scd hgno transfixa ?Quid autcm dcsidcrabilius eo , ([uem non vidcntcs Mar-tvics mori volucrunt, ut ad illum pervenire mererentur?Eroo'psalmus iUi : lUi cor nostrum , iUi hngua nostradi-^na cantct : si tamcn ipsc dignabitur donare ([uod can-tet Nemo ilh cantat digna, nisi qui ab iUo accepcrit ciuodcantare possit. Denique hoc quod modo cantamus, Spi-litu eius dictum est pcr rrophclam ejus, ct m cis vcrbisiibi nos agnoscimus et ipsum. Nec injuriam lacnnus, quiadicimus nos ct ipsum ; quoniam cum esset in coilo , sicclamavit : Quid mc persec(ueris

"^ : cum eum nemo tan-ajret et nos in tcrra hiborarcmus. Ergo vocem cjus au-diamus , nunc corpons, nunc capitis. Est cnim Psahmisiste invocans Deum contra inimicos in tribuhitiombus hu-ius ssecuU : et utique ipse est Christus , tribuhito tunc ca-pite, tribukto nunc corpore : tamcn per tribuhitionesomnibus membris suis dans vitam setcrnam , quam pro-mittendo desiderabilis factus est.

II Judica , incpiit , Domine, nocentes me, expugna., impugnantes me\ SiDeus pro nobis, cjuis contranos^?Et unde hoc nobis prcestat Deus : Apprchende , mquit. armaetscutum, ct exurgein adjutorium mihi^ ),Mag-num spectaculum est, videre Deum armatum pro te EtMuod eius scutum ? quae

arma : Domine, mquit alio loco homo iste qui et hic loquitur, ut scuto bonae volunta- tis tuie coronasti nos^ )> Arma autcm ejus, (luibus non

. Luc. vn, .4. - ^ Act. .N, 4- - ' i'^>- ' ' - ^ '^'^'" "'"'"


15/591

ENAnHATIO I IN PSALMUM XXXIV, SEUM. I. 5solum nos mimiat, sed etiam percutiat inimicos, si beneprofecerimus, etnos erimus. Sicut enim nos, ut armemur,ab illo habemus , sic ipse armatur de nobis. Sed ipse dehis armatur quos fecit , nos de his armaraur quae ab ipsoaccepimus qui nos fecit. Dicit hcec quodam loco armanostra Apostolus, Scutumfidei, et galeam sakitis, et gladium spiritus, quod est verbum Dei^ Armavitnos tahbus armis , quahbus audistis , laudabihbus et in-victis , insuperabihbus et splendidis ; spiritahbus sane at-que invisibihbus , quia et hostes invisibiles expugnamus.Si vides hostem tuum , videantur arraa tua. Armamurearum rerum fide quas non videmus, et sternimus hostesquos non videmus. Yerumtamen, charissimi, arraa ista neputetis sic^esse , ut quasi quod scutum est, semper scu-tum sit ; aut quod gaJea est , semper galea sit ; aut quodlorica est , semper lorica sit. In istis enim armis corpora-libus ita est, quanquam et de ferro quae fiunt mntari pos-sint , ut ex gladio fiat securis : taraen ipsum Apostolumvidemus dixisse quodam loco, loricam fidei ', et alio locodixisse scutum fidei. Ergo ipsa fides, etlorica potest esseet scutum : scutum est , quia tela inimicorum excipit etrepellit : lorica est , quia interiora tua transfigi non sinit.ITfiec arma nostra : Dei autem quae ? Legimus quodam inloco , Erue ab impiis animam meam, fraraeam tuam ab inimicis manus tuse". Quod superius dixit : Ab impiis 5 hoc sequenli versu , Ab inimicis manus tuae : et quod superius dixit : Animam raeara ; hoc sequentiversu : Frameam tuam , id est, gladium tuum. Ergoframeam Dei, dixit animam suam : Erue, inquit, ab impiis aniraara meam, id est, ab inimicis manus tuae erue frameam tuam. Apprehendis enim animam meam, etdebellas inimicos meos. Et quid est anima nostra, quam-

I ^.phcs. VI, i6, 17. 2 Thcss. v, 8. ^ Psal. xxt, o.i

.


16/591

6 S. AUGUSTINI EPISCOPIvis splendida , quamvis producla, quamvis acuta, quam-vis uncta, quamvis Juce sapientise et coruscatione vibrata?Quid est ipsa anima nostra , aut quid potest, nisi Deusillam teneat et pugnet de illaPNam quselibet optime factaframea, si non habeat bcUatorem , jacet. Dixeramus au-tera in armis nostris , non quasi aliquid fixum accipi de-bere, ut quod est res una, ipsa aliud esse non possit : sicet in armis Dei invenimus. Ecce animam Jusli dixit fra-meam Dei : iterura dicit animam justi esse sedem Dei 5anima justi sedes sapientioe^ Ergo quidquid vult, facitde anima nostra. Cum in manu ejus est, utatur ea quem-admodum vult.

III. Exurgat ergo, (sic enim invocatus est, ) apprelien-dat arma, exurgat in adjutorium nobis. Unde exurgat,alio loco etiam dicitur illi ipsa voce : Exurge, quare ob- dormis, Domine^: Et quando iile dicitur dormire,nos dormimus : et quando ille dicitur exurgere, nos exci-tamur. Nam et Dominus dormiebat in navi ; et ideo fluc-tuabat navis , c{uia dormiebat Jesus. Nam si illic vigilaretJesus, non fluctuaret navis. Navis tua , cor tuum : Jesusin navi, fides in corde. Si meministi fidei tuae, non fluc-tuat cor tuum : si oblitus es fidem tuam , dormit Chris-tus : observa naufragium. Verumtamen quod restat fac ,ut si dormierit excitetur 5 dicas ilh : Domine , exurge, pe-rimus : ut increpet ventos , et fiat tranquillitas in cordetuo^. Recedent enim omnes tentationes, aut certe nihilvalebunt, quando Christus, hoc est, fides tua, vigilaveritin corde tuo. Exurge ergo quid est: Innotesce, ap-pare, sentire. Exurge ergo in adjutorium mihi. IV. Efifunde frameam, ct conclude adversus eos qui mc persequuntur^. Qui sunt qui te persequuntur ?Forte vicinus tuus, aut ille quem laesisti, aut cui fecisti

Sap. VII. Psal. XLiii, 23. ' Mattli. vm, 24. ^ Psal. xxiv, 3.


17/591

ENAnRATIO I m PSALMUM XXXIV , SEBM. I. 7injnriam , aut qui vult auferre res tuas , aut contra quempraedicas veritatem, aut cujus peccatum objurgas , autquem male viventem bene vivendo loedis. Sunt quidem ctisti inimici nostri, et persequuntur nos : sed alios doce-mur inimicos nosse, contra qiios invisibiliter dimicamus,de quibus nos admonet Apostokis dicens : Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem , id est,adversus homines ^ non adversus eos quos videtis , sed ad-versus eos quos non videtis : Adversus principes et po-)> testates et rectores mundi, tenebrarum harum '. Cumdiceret enim rectores mundi, (dicebat quippe de diaboloet angelis ejus , ) cavendum erat ne male intelligerent ho-mines, etputarent a diabolo et doemonibus ejus mundumregi. Sed quia mundus dicitur hoec fabrica quam vide-mus, et in peccatoribus dicitur mundus , et in eis quidiligunt mundum, dc quibus dictum est : u Et mundus eum non cognovit - : et de quibus dictum est : To- tus mundus in mahgno positus est ^ : exposuit Apos-tolus cujus mundi essent rectores , Tenebrarum, inquit, harum. Rectores mundi dico, rectores tenebrarum ha-)) rum. Rursus cogit nos intelhgere quid dixerit: Te- nebrarum harum. Quarum tenebrarum rectores suntdiabolus et angeh ejus ? Omnium infideUum , omniurainiquorum , de quibus dictum est : Lux lucet in tenebris, et tenebrae eam non comprehenderunt*. Deni-que ex ipsorum numero credentibus multis , quid dicitidem Apostolus : Fuistis enim ahquando tenebrae, nunc autem lux in Domino^. Non vis regi a diabolo: Migraad lucein. Et unde migrabis ad lucem, nisi effundat illeframeam , et eruat te ab inimicis tuis, et a persequentibuste : Quomodo efTundit frameam : Quoniam jam audivi-

Ephes. VI, 12. Joan. i, lo. ' l Joau. v , 19. 4 Joan. 1, 5. 5 Ephes. V, 8.


18/591

8 S. AtGTJSTINI EPISCOPImiis (|uid sitlVamen ipsiiis : anima cnim justi est. Abuii-(lentjusti, et eHnnditur fVamea , etconcluditur adversusinimicos. Nam de ipsa etlusiono frameae monens Aposto-lus ut juste vivamus, in conse((ucnti ait : Ut adversariusM revereatur, nihil habens de nobis dicere pravum^ Conclusum est adversus eum, quia (juod loquatur adver-sus sanctos , non potest invenire.

V. Et unde erunt jusli? Aut c[uid dicunt inimici quinos persequuntur ? Invisibiies illi quid dicunt inimici ? Istinihil? Maxime suggcritur humano cordi ab invisibilitercxpugnantibus inimicis, ([uia Deus nobis non est adjutor :ut requirentes aKa adjutoria, inveniamur invalidi, et abinimicis ipsiscapiamur. Hoc ergo suggeritur. Contra istasvoces maxime vigilare debemus, quae in alio Psalmo os-tenduntur : Multi insurgunt adversum me, multi dicunt animae racae : Non est salus illi in Deo ejus "^. Contra istas voces quid hic dicitur ? Dic animne me.ie : Salus tua ego sum^ Cum dixeris animnc mere: Salus)) tua ego sum, juste vivet, ut neminem in adjutoriumpraeter le qu.T.ram.

YI. Et quid sequitur? Confundantur et revereantur)) rc([uirentes animam meam*. )j Ad hoc enim illam re-quirunt, ut'pcrdant. Nam utinam bene quLerant! In aHo([uip[")e Psalmo hoc reprehendit in hominibus, c[uia nonerat (jui requiret animam ipsius : Periit fuga a me, et non est ([ui rec[uiratanimam mcam ^. )) Quis est ille quidicit : Non est qui requirat animam meam? Numquidforte ille est, de quo tanto ante proedictum est, Fode- runt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt omnia ossa mea 5 ipsivero consideraverunt et conspexerunt me; diviserunt sibi vestimenta mea, et su[ier vestem

' Tit. II , 8. 2 ps.-il. iii ,0.-3 Iil. \xx\v, .3. 4 II>i(J. 4.-5 1,1.CI.I


19/591

ENARRATIO I IN VSALMXJM XXXIV, SERM. 1. 9 meam miserunt sortem ^ ? Jam omnia ista ante oculoseorum fiebant, et nemo erat qui requireret animam ejus.Invocemus ergo, fratres , ut dicat animae nostrae : Salus tua ego sum , et aperiat aures ejus , ut audiat dicen-tem : Salus tua ego sum. Dicit enim , sed quidam ob-surdescunt : unde audiunt potius persequentes inimicosin tribulatione constituti. Si aliquid deest, si in angustoest anima, in inopia temporalium, quserit auxilium ple-rumque a daemonibus , arreptitios doemonum vult consu-lere, sortilegos quserit : persecutores illam hostes invisi-biles adierunt, intraverunt, expugnaverunt, captivaverunt,vicerunt, dicendo : Non est salus illi inDeo ejus. Ob-surduit contra vocem dicentem : Salus tua ego sum. Dic animae mece : Salus tua ego sum , ut confundantur et revereantur requirentes animam meam , cui dicis tu)) Salus tua ego sum. Audiam dicentem mihi , Salus)) tua ego sum. AHam salutem nonrequiram, praHerDominum Deummeum. De creatura mihi salus suggerilur^ab ipso est : et si levo oculos meos in montes, unde ve-niat auxilium mihi ; non tamen a montibus , Sed auxilium meum a Domino, qui fecit coelum et terram'^. In ipsis temporah])us angustiis per hominem sulivcnitDeus , sakis tua ipse est. Per Angelum subvenit Deus , salustua ipse est. Omnia ilh sul^jecta sunt, et ad istam ([uidemvilam temporalem subvenit, alii inde, ahi inde : aeter-namvitam nondat nisi de se. Ecce in angustus constitutonon subest quod quFieris, sed adest quem quseris. Et ilhimqurere qui deesse nunquam potest. Subtrahantur quae de-dit 5 numquid subtrahitur qni dedit.^ Reddantur quce de-derat : numquid ipse sunt divitise cum reddita fuerintiHa,et noii ille qui subtraxerat probando , et redchdit conso-lando? GonsoLitur enim quando nobis ista non desunt.


20/591

10 S. AUGDSTINI EPISCOPIConsolatur tanquani in via , sed si nos intelligamus viam :quia tota isla vita , ct omnia quibus uteris in hac vita, sictibi dcbcnl cssc tan(juam stabulum viatori , non tanquamdomus liabitatori. 3Icmcnlo pcrcgissc te aJi(|uid, rcstarealiquid : divertisse te ad refectionem , non ad dcfectionem.

VII. Sunt (jui dicunt: Dcus bonus, magnus, summns,invisil)ilis, Ttcrnus, incorruplibilis, vitam retcrnam nobisdaturus est, ct illam incorruptioncm quam in resurrec-tione promisit : ista vero saecularia ct lemporalia ad doe-moncs pertincnt, et ad potcstatcsillas harum tcncbrarum.Diccndo ha?c , quando amore impiicantur harum rcrum ,dimittunt Deum , quasi ad quem ista non pertineant ^ ctqujierunt ncfimdis sacrificiis, ac nescio quibus remediis,aut ncscio qua hominum ilHcita persuasionc, providcresibi quod tcmporale cst , veluli pecuniam, uxorem, fihos,et si qua sunt quse humanam vitam aut consolantur tran-seuntcm, aut imp(3diunt ambulantcm. Contra istam opi-nioncm divina providentia vigilante, ut ostcnderct Deusad se pertinere ista omnia, ct in sua esse potestate, nonsolum tTternaqujc in futurum promisit, verumctiam tcm-poraha quoe in tcrra dat quibus voluerit, et quando vo-luerit opportune, sciens cui det , cui non det, tanquammedicus mcdicamcnta, scicnsmehus morbum .Tgroti (juamipscaegrotus : ut crgoDcus hoc ostcnderet, distribuit tcm-pora Ycteris ci. Novi Testamenti. Tn Veteri Testamcntopromissioncs sunt rerum terrenarum ; in Novo autem regniccelorum. Pleraque praeccpta Deum colcndi ct rcctc vi-vcndi , ipsa sunt ct ibi ct hic : scd quia promissio ibi aliavidetur, aha hic , jubentis imperium et obcdientia ser-vientis cadcm est , sed merces quasi non cst eadem. Ete-nim iilis dictum cst , ut accipiatis terram promissionis, utin illa regnctis, ut inimicos vcstros superetis , ut ab eisnon subjugemini , ut omnia vobis abundent in hac tcrra ,


21/591

ENARRATIO I ly PSALMUM XXXIV, SERM. I. 11iit filios procreetis^ Haec terrena promissa sunt, sed ta-men figurata. Fac aliquos sic iila accipere, quomodo pro-missa sunt : et vere multi sic acceperunt. IVam data estterra filiis Israel , datae sunt divitise, dati sunt fUii et ste-rilibus et aniculis rogantibus Deum , et de ipso solo prae-sumentibus , et alium sibi adjutorem nec ad ista quseren-tibus. Vocem Domini in corde audierunt : Salus tua ego sum. )) Si ad seterna, quare non ad temporalia? Ostendithoc Deus in causa viri illius sancti Job : quia et ipse dia-bolus auferendi hsec non habet potestatem, nisi cum ac-ceperit a sumraa illa potestate. Invidere potuit Sancto,nocere numquid potuit? Accusare potuit, damnare num-quid potuit .? numquid valuit ahquid tollere, numquidvelunguem, numquid vel capillum Isedere, nisi Deo diceret: Mitte raanum tuam^? Quidest, 3iitte manum tuam?Da potestatem. Accepit. Ille tentavit, ille tentatus est.Tentatus tamen vicit, tentator victus est. Deus enim quidiabolo permiserat ut illa tolleret , illum servum suurainterius non deseruerat, et ad ipsum diaboinm superan-dum animam servi sui frameam sibi fecerat. Quantumvalethoc?De horaine dico. Victus in paradiso^, victor instercore. Il^i victus est a diabolo per muiierem , hic vicitdiaboium et mulierem. Locuta cs , inquit, tanquam una ex insipientibus muiieribus. Si bona percepimus de)) manu Domini, mala quare non sustinearaus ^ ? )) Quambene audierat : Salus tua ego sum. ))

VIII. Confundantur et revereantur requirentes ani-)) mam meam^. )) Respice ad homines. Orate, inquit, pro)) inimicis vestris^. Sed hic prophetia est. Et quae figuraoptandi dicuntur, animo prophetandi explicantur. liiudfiat et iiiud fiat, nihii est aiiud quam, lioc et hoc futurum

' Exod. xxiii , 25-3i. Job. i , ii. 3 Geii. in, G. ^ Job. it, lo. 5 Psal. x\xiv, 4.-6 jiatth. v, .44.


22/591

12 S. AUOUSTINI EPTSCOPIest. Sic ergo aiidite proplietiam : Confundantur et revereantur rcquirentes animam meam. Quid est , Gon-)) iundanlur et revereantur? Confundentur et revere-buntur. Factum est cnim : multi salubriter confusisunt,nudti reveriti a pcrsccutione Christi ad socictatcm mem-J)rorum ejus devota pietate transierunt : et non fieret lioc,nisi confundcrentur et revererentur. Ergo bene illis op-tavit. Sed ({uia duo sunt genera corum qui vincuntur :duo])us enim modis vincuntur, aut ad hoc vincuntur utconvertantur ad Christum, aut ad hoc vincuntur ut dam-nentur a Christo : exphcata sunt et hic duo ipsa generaobscure quidem , sed intellectorem dcsiderant. De his quiconvertuntur, accipe quod dictum est : Confundantur)) et revereantur retjuirentes animam meam. Avertantur)) retrorsum. )> Non praecedant, sed sequantur , non dentconsihum, sed accipiant. Nam Pctrus pr?ecedere voluit Do-minum, quando Dominus dc passione sua futura diceret:consilium illi quasi snlutis voluit darc , consilium sakitisaeger salvatori. Et quid ait Domino de illa futura sua pas-sione confirmanti? Absit a te, Domine, propitius tibi esto,non fiet istud. Praecedcre volebat, ut Dominus sequeretur.Et ille quid? Redi rctro Satanas^ Prfccedendo Satanascs^ se({uendo discipulus eris. Hoc crgo et istis : Aver-)) tantur retrorsum, et confundantur, qui cogitant mihi)) mala. Cum enim cooperint retrorsum se({ui, jam noncogitabunt mala , sed desiderabunt bona.

IX. Quid alii? Non enim omnes sic vincuntur, iit con-vertanlur et credant : multi in|ocrlinacia rcmanent ; multisjiiritus prseccdendi servant in cordc; et si non excrunt,lamen parturiunt , et ubi locum invenerint pariunt. Detalibus quid sequitur? Fiant tanquam pulvis ante faciem venti^. Non sic impii, non sic , sed tan({uam pulvis qucm

' MaKli. XXVI, 9.-2, 2.3. ' Psal. xxxiv, 5.


23/591

EJVAUKAXIO I IJV 1'SALMUM XXXIV , SEllM. I. 13 projicit ventus a facie terrae ^ Ventus tentatio est,pulvis iniquus. Quando venerit tentatio, tollitur pulvisnec stat , nec resistit. Fiant tanquam pulvis ante faciem)) venti : et Angelus Domini tribulans eos. Fiatvia eorum)) tenebrse et lubricum'^. )) Horrenda via. Tenebras solasquis non horreat? Lubricum solum quis non caveat.? intenebris et lubrico qua is? ubipedem figis? Sunt ista duomala magnaepa^nse hominum : tenebrae, ignorantia 5 lubri-cum, luxuria. Fiat via eorum tenebroe et lubricum : et)) Angelus Doraini persequens eos : )) ut non possint stare.Nam unusquisque in tenebris et lubrico cum viderit quiasi pedem moverit , labitur^ et lux ilU ante pedes non estjvel hoc forte facit , ut expectet donec luceat : sed ibi estAngelus Domiiii persequens eos. Haec eis futura prsedixit,non ([uasi ut evenirent optavit. Quanquam et Propheta inSpiritu Dei sic ea dicat , quomodo iiia Deus facit , certojudicio, bono, justo, sancto, tranquillo, non perturbatusira , non amaro zclo , non animo inimicitiarum exercen-darum , sed justitia vitiorum puniendorum : verumtameiiprophetia est.

X. Unde autem tanta mala ista? Quo merito? Audi quomerito : Quoniam gratis absconderunt mihi muscipulae)) suie corruptionem^. )> In ipso capite nostro attendite,hoc fecerunt Judaei , absconderunt muscipuloe suae cor-ruplioncm. Cui absconderunt muscipulam? Qui videbatcorda abscondentium. Sed tamen ergt inter illos ignorantisimiUs quasi falleretur, cum iUi in eo decipercntur, in quoeum falJi arbitrabantur. Ideo enim ille tanquam fallcba-tur inter illos vivens , quia nos inter tales sic victuri era-mus , ut sine dubio falleremur. Ille videbat traditorcmsuum *, et elegit illum magis ad opus necessarium. Illiusmalo magnum lionum operatus est : et tamen inter dno-

' I's;il. I, 4. 2 Icl. xxxiv, 6. 3 il,iJ. ^. 4 Joan. xu, i r.


24/591

14 S. AUGUSTINI EPISCOPIdecim electiis est , ne ipso duodenarius tam exigiuis nu-merus esset sine malo. Hoc ad exemplum nostrne patientiae,quoniam necesse erat ut inter malos viveremus j necesseerat ut malos, sive scientes, sive nescientes, toleraremus:exemplum patientise praebuit nc deficias, cum coeperisinter malos viverc. Et quia illa scholaChristi in duodecimnon defecit, quanto magis nos firmi esse debemus , cumimplentur in Eccksia magna, quse de malorum permixlioneprnpdicta sunt? Neque enim videbat ipsa schola redditumsemini Abrah?e quod erat promissum ', et ipsam areamunde massa qupc implebit horreum ^_, processura est. Quareigiturnon, cum triluratur, in ea digne palea toleratur,donec ultima ventilatione purgetur.^ Hoc enim futurumest malis quod audistis.

XI. Sed tamen quid faciendum est? Gratis absconderunt mihi corruptionem muscipulae suse ^. Quid est, Gratis? Quibus nihil mali feci , quibus nihil nocui. Yane exprobraverunt animam meam. Quid est, Va-)) ne ? )> Falsa dicentes , nihil probantes. Veniat illis)) muscipula, quam ignorant^. Magnifica retributio,nihil justius. lUi absconderunt muscipulam , ut ego igno-rarem : ilhs veniat muscipula, quam ignorant. Nam egoscio muscipulam ipsorum. Qupe autem muscipula illisven-turaest? Illa quam ignorant. Audiamus ne forte dicatillam : Veniat illis muscipula , quara ignorant. Fortealiam illi absconderunt, alia illis ventura est? Non : sedquid? Criniculis peccatorum suorum unusquisque con-stringitur''. Inde decipiuntur, unde decipere voluerunt.Inde illis nocebitur, unde nocere conati sunt. Sequiturenim : Et caplio, quam occultaverunt, comprehendat illos. Tanquam si quisquam veneni calicem prneparet

< Gen. xvii , 2. ' MaUh. 111 , 12. ^ Psal. xxiiv , 7. ^ Ibid. 8 5 rrov. V, 22.


25/591

ENARrxATIO r IN PSALMUM XXXIV, SERM. I. 15alicui , et oblitus ebibat : et tanquam si foveam fodiatquisquam , in quam c[uisque inimicus ejus in tenebris in-cidat ; et ille oblitus quod foderat , ambulans ea via priorilluc cadat. Prorsus, fratresmei, ita credite, ita certi es-tote : ita si est in vobis excellentior prudentise ratio, videteatque perspicite : Nemo malus non sibi prius nocet. Sicenim esse putate malitiam, quomodo ignem. Incenderevis aliquid : illud quod admoves, prius ardet , nisi ardeat,non incendit. Facula est, banc faculam apponis ut aliquidincendat : numquid non ipsa facula quam apponis , priorardet, ut aliquid possit incendere? Malitia ergo proceditex te, et quem prius vastat nisi te? Quo profunditur ra-mum laedit, ubi radicem babet non laedit? Et quidem dico,quod malitia tua ut alteri non noceat fieri potest : ut au-tem tibi non noceat, fieri non potest. Nam quid nocitumest sancto viro Job ^, de quo prselocuti sumus? Quomodoin alio Psabno dicitur : Sicut novacula acuta fecisti do-)) lum^. )) Quid fit de acuta novacula ? Capilli , res super-fluae deciduntur. Quid ergo facis ei quem vis nocere ? Sinequam tibi ad malum consentiat cui vis nocere , nonmalitia tua ei nocitura est , sed sua : si autem intus ipsemalitia careat , et cor mundum subdat illi voci dicenti Saius tua ego sum , )) forinsecus oppugnas , interioremhominem non expugnas : malitia tamen tua ab interioretuo procedit, te prius inanem reddit. Tu putris es intus,unde iste vermis processit, intusniiiil integrum dereliquit. Et captio , quam occultaverunt , comprehendat eos : et in muscipula incidant in ipsa. )) Non quod putabas fortepaulo ante cum audires : Veniat illis muscipula^ quam ignorant, )) id est, quasi aliquid aliud exocculto inevi-tabile. In qua ergo? In ipsa iniquitate, quam mihi abs-conderunt. Nonne hoc factum est Judaeis^Dorainuseorum

' Job. 1,22. 2 Psal. u, 4-


26/591

16 S. AU'jL'S'llMl KIMSCOIMini((uitatem vicit, illi ini{[uitatc sua victi sunt. lllesurrexitpro nobis , illi mortui sunt in sc.

XII. lloec ergo malis noccre milii volentibus : mihit[uid? Anima autem mea exultabit in Domino* : tan-quam in eo a quo audicrit : Salus tua ego sum : tan-quam non qUcTrens alias extrinsecus divitias , tanquamnon qunerens circumiluere voluptatibus ])onis([ue terrenis jscdconjugem verum gralis amans, non ab illo volens ac-cipere quod delectet , scd ipsum solum sibi proponens aquo delectetur. Quidenim mebusDeodabitur mihi? Amatme Deus : amat te Deus. Ecce proposuit , pete (piod vis-.Si tibi Imperator diceret : Pete quod vis, quos tribunatuscomitivas([ue ructares! Quanta tihi proponeres et acci-pienda et ahis largienda! Deo tiln dicente : Pete c[uod vis,quid petiturus es ? Excutc mentem tuam , exere avaritiamtuam , protende quantum potes , et dikta cupiditatemtuam : non quicumque, sed omnipotens Deus dixit : Pete([uod vis. Si possessionum es amator, desideraturus es to-tam terram , ut omnes qui nascunlur, coloni tui aut servitui sint. Etcjuid cum totam terram possederis ? Mare pe-titurus es , in quo viverc tamen non poteris. In hac ava-ritia te pisces superabunt. Sed Ibrte insulas possidebis.Transcende et haec , pete et aerem quamvis vohue nonpossis : porrige cupiditatem tuam usque ad coelum, dictuum esse sokm, lunam, stelias, c|uiaille,qui fecitomnia,dixit : Pete quod vis : tamen nihil invenies charius , nihilinvenies melius, quam i}3sum ([ui fecit omnia. IjDsum pete({ui fecit , et in illo et ab iJlo habebis omnia ([uoe fecit.Omnia chara sunt, quia omnia puJchra sunt : sed quid illopulchrius? Fortia sunt : sed ([uid illo fortius? Et nihilmagis vidt dare quam se. Si ali([uid inveneris meliuspete. Si aliud petieris, injuriam facies illi. et damnum

Pfal. xxxiv, 9. 2 Mattli, vii, 7.


27/591

EJVARllATIO I Ijy PSALMUM XXXIV , SERM. I. 17tibi , praeponendo illi quod fecit , cum velit se ipsum tibidare qui fecit. In hoc amore dixit illi anima qusedam : Et nunc ipsa est pars mea , Domine , id est, Tu es pars mea^ Eligant sibi qui volunt quid possideant,faciant sibi partes de rebus : Pars mea tu es , te mihi elegi. M Etilerum : Dominus pars haereditatismese^.Possideat te, utpossideas illum: eris prsedium ipsius, erisdomus ipsius. Possidet ut prosit , possidetur ut prosit.Numquid ut ahquid ei tu prosis? Nam dixi Domino : Deus raeus es tu, quoniam bonorum meorum non eges^. Anima autem mea exultabit in Domino. Delectabitur super salutare ejus. Salutare Dei Christus est. Quo- niam viderunt oculi mei salutare tuum^.

XIII. Omnia ossa mea dicent : Domine , quis similis tibi^? Quis digne de his verbis aliquid dicat? Egoputo tantum pronuntianda esse, non exponenda. Quidquseris illud aut illud ? quid simile Domino tuo ? Ipsumhabes ante te. Omnia ossa mea dicent : Domine, quis simihs tibi? Narraverunt mihi injusti delectationes , sed non sicut lex tua, Domine'' . Fuerunt persecutores quidicerent : Adora Saturnum^, adora Mercurium. Non colo,inquit, idola. Domine , quis simihs tibi ? Ilh oculos habent et non vident, aures habent et non audiunt'''. Do- mine, quis simiUs tibi, qui fecisti oculum ad viden-dum, aurem ad audiendum? Sed non colo, inquit, idola,quia faber fecit. Cole arborem et montem : et hoc numquidfaber fecit?Et hic: Domine, quis simihs tibi? Terrenamihi ostenduntur, tu terroe creator es. Et hinc forte ad-vertunt ad superiorera creaturam , et dicunt mihi : Cole lunam , cole istum solem , qui luce sua, tanquam magna

> Psal. Lxxii, 26 , et cxviii, 5-]. ^ IJ. xv, 5. ^ Ibid. 2.-4 Luc.u , 3o. 5 psai, xvxiv, 10. ^ Id. cxviii , 8,5. 7 IJ. cxiv , H. 5, ctcwxiv, 17.

cxv. 2


28/591

18 S. AUGUSTINl EPISCOPIluccrna, de calo cllicit diem. Et hic planedico.: Do-)) mine, quis similis libii' Lunam et stollas tu fccisti,solem diei tu accendisti, cfclum tu composuisti. Suntmulta invisibilia meliora. Sed forte ct hic dicitur mihi ;Angelos cole, Angelos adora. Et hic dicam : Domine,)) fjuis similis tibi ? Et ipsos Angelos tu creasti. Nihil suntAngeh , nisi videndo te. Mclius est cum ipsis possidere te,quam ipsos adorando cadere a te.XIV. Omnia ossa mea dicent : Domine , quis simihs

)) tibi? corpus Cbristi sancta Ecclesia, omnia ossa tuadicant : Domine, quis simihstibi? Et si carnes perse-cutioni cesserunt , ossa dicant : Domine , quis similis)) tibi? De justis enim dictum est : Diligit Dominus)) omnia ossa eorum , unum ex ilhs non confringetur *. )>Quam multis justis in persecutione ossa confracta sunt ?Postremo : Justus ex fide vivit'^, et Christus justificatimpium^ Quomodo autem justificat, nisi credentem etconfitentem? Quia corde creditur ad justitiam , ore au-)) tem confessio fit ad salutem *. Ergo et iile latroquamvis ex Lilrocinio ductus ad judicem, et a judice incrucem, tamen in ipsa cruce justificatus est : corde cre-chdit, orc confessus est. Neque enim injusto et non jarajustificato diceret Dominus : Ilodie mecum eris in paradiso^ : et tamen ossa ejus confracta sunt. Nam quandoventum est ut corpora deponerentur causa immincntissahbati , inventus est Dominus jam exanimis, et non sunt03sa ejus comminuta'^. llh autem qui vivebant, ut depo-nerentur, confracta eis sunt crura , ut hoc dolore mortuipossent sepeliri. Numquid unius latronis qui perseveravitimpius in cruce, confracta sunt ossa, et non etiam ilhusqui corde crcdidit ad justiliam, ore confessus estad salu-

Psal. xxxiii , 21. Roni. 1,17. ^ U. iv, 5. 4 Id. x, lo. 5 Luc xxiii, 43. ^ Joaa. xi>:, 33.


29/591

ENARRATIO I IN PSALMIJM XXXIV, SEIIM. I. 19tem ? Ubi est ergo hoc quod dictum est ; Custodit Do- minus omnia ossa eorum , unum ex liis non contere- tur^ ; nisi quia ossa dicunlur in corpore Domini omnesjusti, firmi corde, fortes, nullis persecutionibus et tenta-tionibus cedentes ad consentiendum malo ? Et unde pos-sent nullis tentationibus cedere , nisi cum persecutoresdixerint : Ecce ille Deus, ecce qualis ille Deus : veniatille, liget tibi : ecce est hic nescio quis in monte magnussacerdos : forte ideo pauper es , quia non te adjuvat illeDeus, supphca iUi , et adjuvat : forte ideo aegrotas , quiailh non supphcas*, supphca iih, et convalesces : forte ideofihos non habes, supphca iih, et habebis. Hic vero si incorpore Domini de ossibus cst, repelht omnes istas voces,et dicit : Domine , quis simihs tibi ? Da , si vis dare ,et in hac vita , quod quacro : si autem non vis , tu estovita mea , quem semper quaero. Hinc ad te hbera fronteexeam, si ahum adoravero,et te offenderoPCras forte mo-riturus sum, qua fronte te videbo? Magna misericordiaipsius, et monuit ut bene vivamus, et diem nobis novissi


30/591

20 S. AUGUSTINI EPISCOPIipse vicit cui consensisti. Sed qiiid Ibcit manu fortis? Nemointratin domum fortis ut vasa ejus diripiat, nisi prius al-ligaverit fortem'. Potestate sua sacratissima , magnificen-tissima, alligavit diabolum, cffundcndo frameam adcon-cludendum eum , ut eruat inopem et egenum, cui nonerat adjutor'^. Quis enim adjutor tibi , nisi Dominus cuidicis : Domine, adjutor meus et redemplor meus^? Sidc tuis viribus prsesumere volueris, inde cades unde pr?c-sumpseris : si de alterius, dominari vult, non subvenire.Ilie ergo unus quaerendus est , qui et redemit, et liberosfecit, et sanguinem suum ut eos emeret dedit, et servossuos fratres fecit^

ENARRATIO IIIN EUMDEM PSALMUM XXXIV.

SERMO II ^.De reliqua parte Psalmi.

I. Ad reliqua Psalmi intendamus animum , Dominum-que et Deum nostrum, etde sanitate intelligendi, et defructu bene agendi deprecemur. Quo usque hesterno diedisputatum sit, credo meminisse Charitatem Vestram : exipso locohodiesumamus exordium. Intelligimus enim hicvocem Christij vocem scilicet capitis et corporis Christi.Christum cum audis , noli sponsum a sponsa separare , etintellige magnum illud sacramentum : Erunt duo in

' Matth. XII, 29. 2 Psal. lxxi , i2. Md. xviii, i5. 4 Habitus dieproxiino post supciiorem Sermonem.


31/591

ENARKATIO II IIV PSALMUM XXXIV, SERM. II. 21 carne iina^ Si duoin carnc ima, quare non et in voceuna? Xon enim tentationes caput hic pertulit, et corpusnon perfert : aut vero fuit causa patiendi capiti, nisi utcorpori prseberet exemplum. Dominus enim voluntatepassus est , nos necessitate : ille miseratione , nos condi-tione. Proinde illius voluntaria passio, nostra est necessariaconsolatio 5 ut quando talia forte perpetimur, intueamurcaput nostrum , ut ejus exemplo commoniti dicamus no-bis : Si ille , quid nos.^ Et quemadmodum ille, ita et nos.Quantumlibet enim saevierit inimicus , usque ad mortemcorporis accedere potuit: quodcorpus nec ipsum extinguerepotuit in Domino , quia tertio die resurrexit. Quod in illofactum est die tertio, hoc in nostro in fine sseculi. Spesresurrectionis nostrae ditfertur, numquid aufertur? Gog-noscamus hic ergo voces Ghristi, charissimi, et separemuseas a vocibus impiorum. Voces sunt enim corporis perse-cutionem angustiasque et tentationes in hoc saeculo pa-tientis. Sed quoniam multi hic patiuntur, et pro peccatiset pro sceleribus suis ; magna vigilantia discernenda estcausa, non poena. Sceleratus enim potest habere Martyrissimilem poenam, sed tamen dissimilemcausam. Tres erantin cruce^, unus Salvator, ahus salvandus, ahus damnan-dus ; omnium par poena , sed impar causa.

II. Dicat ergo caput nostrum : Insurgentes testes iniqui , quae ignorabam interrogabant me. Nos autemdicamus capiti nostro : Domine quid ignorabas ? Ita-ne tuahquid ignorabas? Nonne et interrogantium corda nove-ras? nonne eorum dolos ante prospexeras? nonne in eo-rum manus te sciens dederas ? nonne ut ab eis patererisveneras? Quid ergo ignorabas? Ignorabat peccatum : ethoc peccatum ignorabat, non quasi non judicando, sednon committendo. Sunt hujusmodi locutiones etiam quo-

' Gcn. 11, 24, ct Ephes. v, 3i. ' Luc. xxm, 33.


32/591

22 S. AiaUSTINt EPISCOPIlidian?c , cuni dicis do aliquo : Non novit stare , hoc estquia non stat : et, Non novit bencfacere, quia non bene-iacit. Non novit malefaccre, quia non malefacit. Quodalienum est ab operc , alienum est a conscientia : quodalienum est a conscicntia , alienum videtur et a scientia.Ita dicitur Deusnescire, quomodo ars non novit vitia^ ettamen per artcm cognita dijudicantur. Hoc ergo nobiscaput nostrum interroganlibus ex ipsius Evangelii sui ve-ritate respondet, cum dixerimus : Domine , quid ignora-Las ? quid tu potuisti interrogari quod nesciebas ? Respon-det : Iniquitates ignorabam, de iniquitatibus interrogabar.Habes in Evangelio , si non me credis ignorarc iniquita-tcs , quia et ipsos iniquos ignoro , quibus in fine dicturussum : Non novi vos, recedite a me qui operamini iniquitatem^ Numquid non noverat quos damnabatjaut potest justedamnare, nisi bonus cognitor? Et tamenbonus cognitor non est mentitus , dicendo : Non novi vos : id est , non coaptamini corpori meo , non hae-retis reguhs meis : vitia estis ; cgo autem ars ipsa sum qusenon habet vitium ^ et in qua quisque nos discit nisi nonfacere vitium. Insurgentes testes iniqui, qu.-e ignorabam interrogabant me. Quid sic ignorabat Ghristus, quamblasphemare? Hinc interrogabatur a persecutoribus, etquiaverum dixit, blasphemasse judicatus est'^. Seda qui-bus? De quibus soquitur : lletribuebant mihi mala pro)) bonis et sterihtatem animae meae^. Ego attuh foecun-ditatem, ipsi retribuebant sterifitatem : ego vitam , ipsimortem : ego honorem, ipsi contumehas : ego medicinam,ipsi vuhiera : et in liis omnibusqure retribuebant , uti({uesterihtas erat* Hanc sterilitatcm in afbore maledixit, ubifructum cum qucoereret non invenit *. Folia erant, et fruc

' Matth. VII , q3. > IJ. XXVI ,65.-3 psal. xxxiv, 12. ^ MattljXXI , 19.


33/591

EWARRATIO II m PSALMUM XXXIV , SEHM. II. 23tus non erant : verba erant , et facta non erant. Vide inverbis numerositatem , et in factis sterilitatem : c Qui5) praedicas non furandum , furaris 5 qui dicis non adulte-)) randum , adtdteras ^ Tales erant , qui Ciiristum quseignorabat interrogabant.

III. Ego autem cum mihi molesti essent , induebam^ me cilicio : et humiliabam in jejunio animara meam : et oratio mea in sinum meum convertetur'^. Doce-mur, quidem, fratres, quia pertinemus ad corpus Christi,quia sumus membra Christi^ : et admonemur in omnitribulatione nostra , non cogitare quemadmodum res-pondeamus inimicis, sed quemadmodum orando Deumpropiticmus, etmaxime ne tentatione vincamur -, deinde,ut etiam illi qui nos persequuntur, ad sanitatem justitiaeconvertantur. Nullum majus , nullum melius negotiumest in tribulalione, quam recedere ab eo strepitu qui forisest , et ire in interiora mentis secretaria * 5 ibi Deum invo-care , ubi nemo videt gementem et subvenientem ; illiuscubiculi adversus omnem extrinsecus illatam molestiamostium claudere , humiliare se ipsum in confcssione pec-cati , magnificare et laudare Deum, et corripientem etcousolantem : prorsus hoc omni modo tenendum est. Ve-rumtamen in corpore hoc dixerimus , id est , in nobis : iaDomino autem nostro Jesu Christo quid tale agnoscimus?Evangelio perspecto et diligentissime perscrutato non in-venimus Dominum in aliqua passione et tribulatione suainduisse se cilicio. Jejunasse quidem eum legimus postea-quam baptizatus est : cilicium ibi nullum audivimus,nullum legimus : jejunasse autem nondum Judseis perse-quentibus, sed diabolo tentante^. Non eo tempore dicojejunasse Dominum , quando eum interrogabant quae ig-

Rom. 11, ai, 22. Psal. xxxiv , i3. ^ i Cor. lu , 27. 4 UatUi.VI, G. 5 id. IV, I.


34/591

24 S, ALGtSTINl EPISCOinnorabat , et(iuaiulo rctribiiebant mala pro l)onis , insec-tando, perscquendo , tenendo, flagellando, vulnerando,occidendo : scd tamcn in his omnibus, iratres, si aliquan-tulum pia curiositate levcmus vclum, et interiora hujusScripturre oculo cordisintcntorimcmur, invcnimus et hocfecisse Dominum. Cilicium fortasse appellat carnis suaemortalitatcm. Quarc cilicium? Propler similitudinem car-nis peccati. Apostolus enim dicit : Misit Deus Filium suum in simihtudine carnis peccati, utde peccato damnaret peccatum in carne ^ : hoc est, Filium suum induit ci-licio ut de cilicio damnaret hoedos. Nonquiapeccatum erat,non dico in Ycrbo Dei, sed nec in ipsa quidem dico animasancta et mente hominis, quem sibi ad unitatem personaeVerbum Dei et Sapientia coaptaverat ; scd nec in ipso cor-pore peccatum ulium erat, sed similitudo carnis pcccatierat in Domino^ quia mors non est nisi de peccato', etutique corpus illud mortale erat. Nam nisi mortale esset,non moreretur ; si non moreretur, non resurgeret , si nonres.urgeret, exemplumvitse setcrnae nobis non demonstra-rct. Ergo sic dicitur mors peccatum, quse facta est pecca-to, quomodo dicitur lingua graeca, lingua latina, nonipsum membrum carnis, sed quod fit per mcmbrum car-nis. Nam lingua in membris nostris unum est de caeterissicut oculi, nasus, aures , etcoetera: lingua autem graeca,verba gr;ieca sunt 5 ncn quia verba lingua , sed quia verbaper linguam. Dicis de aliquo : Agnovi faciem ipsius, demembro corporis loquens : et dicis etiam : Agnovi manuniipsius absentis, non manum in corpore , sed scripturamquce lacta cst per manum quae crat in corpore. Sic ergopeccatum Domini, quod factura est de peccato , quia indecarnem assumpsit, de massa ipsa qua? mortem merueratex peccato. Etcnim ut celcrius dicam , Maria ex Adam

' Rom. vm, 3. = Roni. v, i3.


35/591

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXIV, SERM. II. 25mortua propter peccatum, Adam mortuus propter pecca-tum, et cai'0 Domini ex Maria mortua est propter delendapeccata. Hoc cilicio se induit Dominus : et ideo non eratagnitus , quia sub cilicio latitabat. Gum mihi, inquit, molesti essent, induebam me cilicio: id est, illi sae-viebaut, cgo latebam. Si enim latere noUet, nec moriposset^ quandoquidem uno temporispunctostillamquam-dam potestatis suse, si vel stilla dicenda est, exeruit,quando eum tenere voluerunt, et ad unam ejus interro-gationem : Quem quseritis ? redierunt omnes retro et ceciderunt^ Tantam potestatem in passione non hu-miliaret, nisi sub cilicio lateret.

IV. Ergo Induebam me cilicio : et humiliabam in jejunio animam meara. Iterum si intelleximus cili-cium , quomodo intelligimus jejunium? Manducare vole-batChristus , quando poma quaerebat in arbore , et si in-veniret manducaret^? Bibere volebat Ghristus quandodixit mulieri Samaritanoe : Da mihi bibere^, dixit incruce : Sitio * ? Quid esurivit , quid sitivit Ghristusnisi bona opera nostra? In ilhs enim crucifigentibus etpersequentibus, quia nulla bona opera invenerat , jeju-nabat : retribuebant enim sterihtatem animae ipsius. Namquale jejunium ipsiusfuit, qui vix invenit unum latronem,quem in cruce gustaret ^? Apostoh enim fugerant, et se inturba absconderant^. Et ille Petrus qui se nsque ad mor-tem Domini perseveraturum esse promiserat , jam ter ne-gaverat, jam fleverat'', et adhuc in turba latebat, adhuctimebat ne agnosceretur. Postremo illo viso mortuo , om-nes de saluteipsadesperaverunt: quos desperantes invenitpost resurrectionem , et locutus cum eis invenit eos do-lentes et lugentes, nihil jam sperantes. Nam et ita sunt

Joan. xviu, 4-6. * Matlh. xxi, 19. 3 Joan. iv, 5. 4 IJ. xix, 28. 5 Luc. xxiii, 4o. 6 Mattli. xxvj, C9. 7 Joan. xxiu, 37.


36/591

26 S. AUGtlSTINI EPISCOPIqnidam eorum cnm co locuti, cum diccret : Quid loqui-). mini intcr vos? Illi enim de illo loquebantur : Tu solus, intjuiunt, pcrcgrinus cs in Jerusalem, et non cognovrsli (|une fccerunt sr.ccrdotes ct princiiies nostri dc Jesu Nazareno, qui erat potcns in factis ct dictis, quomodo eum crucifixerunt et occiderunt? Nos autem sperabamus, quia ipse erat rcdemptnrus TsraeP. Inmagno jejunio Dominus remanserat, nisi reficeret (juosvorarct. Nam refccit eos, consolatus est eos , confirmaviteos, et in corpus suum convertit eos. Fuit ergo et hocmodo in jcjunio Dominus noster.

y. Et oratio mea , inquit, in sinitm meum cotiverte- tur*. In hoc plane versu magnus sinusest, et praestetDominus ut penetrabilis nol^is fiat. In sinu enim secretumagnoscitur. Et quidcm , fratres , et nos orare sio bene ad-raonemur in sinu nostro, iibi Deus videt, ubi Deus au-dit^, quo nullus oculus humanus pcnetrat, quo non videtnisi qni subvenit; nbi oravit Susanna, et cum ejus vox abhoniinibus non audiretur, a Deo tamen audita est^. Ethocbene admonemur : sed in Domino nostro ahquid plus de-bcnuis intelligere, quia et ipse oravit. Et ([uidcm cihciuraejus nonagnoscimus in Evangclio secundum litteram. Necjejunium ejustempore passionis secundum litteram : adeo-que ea exposuimus in alK^goria ct similitudine dicta, utpotuiraus. Orationem vero ejus et de cruce audivimus : Deus meus, Deusmeus, ut quid me dereliquisti^? Sed et ibi nos eramus. Quando enim eum dereliquit Pa-ter, a quo nuncpiani discessit? Lc^gimus etiam in monteorasse solum Jesum , legimus pernoctasse in oratione;ctiam sub tempus ipsius passionis*'. Insinum ergo meum

' Luc. XXIV, 18-2 I. ' Psal. XXXIV, i3. * Matth. vi. 4 Dan. xui,35 et 44- ^ Piial- xx> ? 2 , et Jlattli. xxvm, ^6. ^ IJ, xiv, '23, etLUC. VI, 12.


37/591

ENARRATIO II IN PSALMtJM XXXIV , SEHM. II. 27 convertetur oratio mea. Nescio quid melius intelligamde Domino : interim nunc quod occurrit , forte mclius ali-quid postea occurret, vel mihi, vel cuiquam meliori, In sinum meum convertetur oratio mea , hoc inlelligodictura, quia in sinu suo ha])ebat Patrem. Deus enim eratin Christomundum reconcilians sibi*. Insehabebat quemdeprecaretur : non erat ab illo longe, quia ipse dixerat: Ego in Patre, et Pater in me est*. Sed quia oratio adipsum magis hominem pertinet : secundum enim quodVerbum est Christus, non orat, sed exaudit ; et non sibisubveniri quaerit, sed cum Patre omnibus subvenit; quidest: 'i Oratio mea in sinum meum convertetur, nisi, inme ipso humanitas in me ipso interpellat Divinitatem?

VI. Sicut proximum, sicut fratrem nostrum, ita com-' placebam : tanquam lugens et contristatus, ita humi- lialjar^. Ad corpus saum respicit : jam nos hic videa-mus. Quando gaudemus in oratione, quando mens nostraserenatur, non prosperitate sseculi, sed luce veritatis : quisentit hanc lucem^ novitquod dicoet videt hic , agnoscit-que quod dictum est: Sicutproximum, sicut fratrem nostrum, ita complacebam. Sic enim tunc anima placet Deo,non longeposita : In illo, inquit, movemur et sumus^ : quasi fratri , quasi propinquo , quasi amico. Si autemnon est talis, ut possit sic gauderCj sic fulgere, sic pro-pinquare, sic adhaerere, et videt longL- se inde, faciat quodsequitur : Tanquam lugens et contristatus, ita humiliabar. Ut fratrem nostrum , ita complacebam , propin-quans dixit. Ut lugens et contristatus , sic humiliabar, reraotus et longe positus dixit. Quid enim luget, nisi quoddesiderat et non habet? Et nonnuncjuam in uno homincutrumque contingit, ut aliquando propinquet, et ahquando

' 2 Cor. V, 19. Joan. xiv , 10. ^ Psal. xxkiv , 14. 4 Act.xvii , 28.


38/591

28 S. AUGU8TINI EPISCOPIpropinquet, ct alit|uando longe fiat : propinquat luce vc-lilatis , longe fit nubilo caniis. Ne^iue enini , Iratres , Deoqui ubique est, et nullo continetur loco, aut per locapropin((namus , aut ab illo pcr loca removemur. Propin-quarc ilJi , est similcm iJli (icri ^ rcccdcre ab iJIo, dissimi-lem illi fieri. Nonne cum vides duas res prope similcsdicis: Propinquat hoec iJli? Et quando tibi dissimilia de-monstrantur, quamvis uno loco ct plcrumque una manuteneantur, dicis : Longe cst hoec species ab ilJa ? AmlDastcncs, amJjas adjungis, et dicis : Longe est haec res abilla : non utique loco , sed dissimilitudine. Si ergo vis ap-propinquare, similis eslo 5 si non vis esse similis , longin-quabis. Sed cum simiiis es, gaude; cum dissimilis, geme:ut gemitus excitet dcsiderium , imo desiderium e-scitct ge-mitum, et per gemitum propinques, qui coeperas longin-quare. Nonne Petrus propinquavit , quando dixit : Tu es Christus Filius Dei vivi^.^ Et rursum idem ipselonge factus est dicendo : Domine , absit a te , non fiet istud^. Denique tanquam proximus quid dixit propin-quanti? Beatus es Simon Barjona^. Tanquam longin-quanti etdissimili quid dixit? Redi retro, Satanas''. lllipropinquanti : Non tibi revelavit caro et sanguis , inquit , sed Pater meus qui in coelis est : iliius lux teperfudit , illius luce fulgcs. Quando autem longe factuscontradixit passioni Domini futurse pro salute nostra ? Non sapis , in([uit , qua3 Dci sunt , sed quae sunt hominum^. Merito ambas res ponens quidam in Psalmoait : Ego dixi in extasi mea : Projcctus sum a facie oculorum tuorum''. In extasi non dicerct, nisi propin-quaret. Extasis enim mentis excessus est. Effudit supcrseanimam suam , et propinquavit Deo : et per quamdam

Matth. XVI, i6. 2 Ibid. 22, 3 Ibid. 17. 4 Ibid. 23. 5 Ibid. '^ Psal, XXX, 23.


39/591

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXIV , SERM. II. 29nubem poiidusque carnis rursus in terram projectus , re-colens ubi fuisset, et videns ubi esset, dixit. Projectussum a facie oculorum tuorum. Ergo Sicut proximum sicut fratrem nostrum ita complacebam , proestet utfiat in nobis. Quando autem non fit , vel hoc fiat : Tan- quam lugens et contristatus , ita humiliabar.

VII. Et adversus me laetati sunt etconvenerunt^^ inunum. Illi laeti, ego tristis. Sed modo audivimus iuEvan-geUo : Beati qui lugent-. Si beati qui lugent, miseriqui rident. Adversus me laetati sunt et convenerunt : congregata sunt in me flagella, et ignoraverunt. Quo-niam quae ignorabant interrogabant me , etipsi ignorave-runt quera interrogarent.

VIII. Tentaverunt rae, et subsannaverunt me subsan- natione^. Id est, irriserunt me, insultaverunt mihihoc capiti, hoc corpori. Attendite , fratres, ad gloriamEcclesise , quae nunc est ; respicite opprobria ejus praete-rita, respicite aliquando undique fugatos esse Christianos,et ubicumque inventos , illusos , caesos , occisos , bestiisobjectos, incensos^ Isetatos homines adversus illos. Quodcapiti, hoc et corpori. Sicut enim Domino in cruce, siccorpori ipsius in omni illa quae jam facta est persecutione :nec desinunt etiara nunc persecutiones ipsorum. Ubicum-que invenerint Christianum , solent insultare, exagitare ,irridere, vocare hebeterc, insulsum^ nullius cordis, nulliusperitiae. Quidquid volunt faciant , Christus in coelo est :quidquid volunt faciant, honoravit ille poenam suam, jamcrucera suara in oranium frontibus fixit : impius insultarepermittitur, saevire non permittitur ^ sed tamen ex eo quodlingua promit, intelligitur quid gestet in corde. Stride- runt in me dentibus suis.

IX. Doraine , quando respicies ? Restitue animara' Psal. xxxiv, i5. 2 Matth. v, 5. 3 Psal ^xxiv, i6.


40/591

30 S. AUGUSTINI EPISCOPl mcam ab astiuiis eoiiim, a leonibus unicam meam^ Nobis enim tardum est, et ex persona nostra hoc dictumest : Quando respicies? id est, (juando videbimus vin-diclam de liis qui nobis insullanl? quando illam viduamjiidex toedio victus exauditurus est"-? Verumtamen judexnoster non tjrdio^ scd amore differt salutcm nostram 5 ra-tionc , non Inopia 5 non quia non potest et modo subveni-rc, sed ut numerus omnium nostrum usque in finempossit implcri. Et lamen nos ex dcsiderio quid dicimus? Domine, quando rcspicics? Rcstilue animam meam ab astutiis eorum, a leonibusunicam raeam, id est, Ec-clesiam mcam a ssevientibus.

X, Denique vis nosse quid sit illa unica? Lege sequen-tia : Confitcbor tii)i , Domine , in Ecclesia multa , in populo gravi iaudabo te^. Plane In Ecclesia multa confitebor tibi, in populo gravi laudabo te. Fit enimconfessio in omni multitudine , sed non in omnii:)us Deuslaudatur : tota muititudo audit coniessionem nostram, sednon in omni multitudine iaus Dci est. In ista enim omnimuititudinc, id cst , in Ecclesia, quae toto orbe terrarumdiflusa est , paiea est et frumentum : palca volat, frumeii-tum manet ; ideo In popuio grayi laudal^o te. In gravipopulo, quem ventus tentationis non aufert, in his Deuslaudatur. Nam in palea biaspbematur semper. Quandopalea nostra attenditur, quid dicitur? Ecce quomodo vi-vunt Cbristiani, ccce quid faciunt Cbristiani : et fit quodscrii)tum est : Quoniam nomen meum per vos blasphe- matur in Gentibus^. Inique, invide, aream inspicis,qui totus in paiea es , non tibi faciie grana occurruntquaere ctinvenies populum gravem, in quo Dominumiau-des. Vis invenire? Esto taiis. Nam si non fueris talis, dif-^

> Psal. xxxiv, 17. ' Luc. xvm, 3. ^psal, xxxiv, i8. ^lsai. lii, 5, etRom. II, 24.


41/591

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXIV , SERM. II. 31ficile est ut non omnes tales tibi videantur qiialis es. Et comparantes, ait Apostolus , semetipsos sibimetipsis^, non intelligunt. In populo gravi laudabo te. XI. Non insultent mihi qui adversantur mihi inique^. Insultant enim mihi de palca mea. Qui oderunt me gratis , hoc est, quibusnihil nocui. Et annuentes oculis : hoc est, hypocritae , simulati. Quoniam mihi quidem pacifice loquebantur^. Quidest: Annuentes oculis ? Pronuntiantes vultu quod in corde non ges-tant. Et annuentes ocutis qui sunt? Quoniam mihi quidem pacifice loquebantur : et super iram dolose cogitabant. Et diJataverunt in meossuum*. Primo an-nuentes oculis, lcones ilii quaerentes rapere et devorare,primo bJandientes pacifica loquebantur, et super iram do-lose cogitabant. Quae pacifica loquebantur? Magister, scimus quia nullius personam accipis , et in veritate viam Dei doces : Licet dare tributum Caesari , an non licet^? Mihi quidem pacifica loquebantur. Quid est?Eos tu non agnoscel^as, et faJlebant te oculis annuentes?Inio agnoscebat : ideo ait : Quid me tentatis, hypocriT. lae? Postea dilataverunt in me os suum, clamantes : Crucifige, crucifige ! Dixerunt : Euge , cuge , viderunt oculi nostri. Hoc jam insultando : Euge, eugc, Pro- phetiza nobis, Christe^. Quomodo simulata crat paxipsorum, quando tentabant de nummo , sicjam insuJtatorialaus eorum. Dixerunt : Euge , cuge , viderunt oculi nostri : id est, facta tua, mirabilia tua. Hic est Chris-tus. Si ipse est Christus, descendat de cruce, et credi- mus ei. Aiios salvos fecit, se ipsum salvum facere non potesf. Yiderunt oculi nostri. Hoc est , totum quodse jactabat, quod se Filium Dei dicebat^ Dominusautem

2 Cor. X , 12. ' Psal. xxxiv, ig. ^ Ibid. 20. 4 Ibid. 21. * MaUh. xxii , 16-18. 6 Id. xxvi, 68, 7 Id. xx\ni, 42. ^ Joan. xix , 7.


42/591

32 S. AUGUSTINI EPISCOPlpatiens h.Trebat iii cruce : non potentiam pcrdiderat, scdpalientiam demonstrabat. Quid enim illi erat magnum decruce desccndere , c(ui potuit postea de sepulcro resur-gere? Sed cessisse videretur insultantibus : et hoc oporte-bat , ut resurgens suis se ostenderet, et non illis, in magnosacramcnto : quia resurrectio ipsius vitam novam signili-cabat, vita autcm nova amicis nota cst, non inimicis.

XII, Vidisti, Domine, ne sileas*. Quid est, Ne sileas? Judica. De judicio etenim dicitur ([uodam loco Tacui , num([uid semper tacebo^? Et de dilationejudicii discitur peccatori : Haec fecisti , et tacui ; suspi- catus es iniquitatem, quod ero tibi similis^. Quomodotacet qui loquitur pcr Prophetas, qui loquitur ore suo inEvangelio , qui loquitur pcr Evangelistas, qui Ioc|uiturper nos quando verum dicimus? Quid ergo? Silet a judi-cio, non a prsecepto, non a doctrina. Hoc autem judiciumipsius invocat quodam modo Propheta, et prsedicit : Vi- disti, Domine, ne tacueris : id est, quia non silebis,quia necesse est ut judices. Domine, ne discedas a me. Donec veniat judicium ne discedas a me, sicut promisisti Ecce ego vobiscum sum usque in consummationem sa3- culi*. XV. Exurge, Domine, et intende judicio meo^. Guijudicio? Quia tribulatus es , ([uia laboribus ct doloribus

cruciatus es? Nonne ista etiam multi mali patiuntur? Cuijudicio? Ideo justus, quia ista pateris ? Non. Sed quid? Judicio mco, Quomodo sec[uitur? Intende judicio meo, Deus meus et Dominus meus, in causam meam^. Non in poenam meam , sed in causam meam : non in idquod mecum habet latro commune, sed in illud quod Beati c|ui persecutionem patiuntur propter justitiam''.

Psal. xxxiv, 22. ' Isai'. 42. i4- ^ P^a'- t^i-i^) 21. 4 MaUh. xxiir,20. 5 pjai. xxxiv, 23. ^ Ibi


43/591

ENARUATIO U IN PSALMUM XXXIV, SERM. II. 33Hsec enim causa discreta est. Nam poena similis est bonis etmalis. Ilaque Martyres non facit pcena, sed causa. Nam sipcena Martyres faceret , orania metalia Martyribus plenaessent, omnes catenae Martyres traherent, omnes quigladio feriuntur, coronarentur. Ergo discernatur causa.Nemo dicat : Quia patior justus sum. Quia ipse qui priniopassus est, pro justitia passus est : ideo magnam exceplio-nem addidit : Beati qui perseculionem patiuntur propter justitiam ^. Nam multi habentes bonam causam fa-ciuntpersecutionem^ etbabentesmalam causam patiunturpersecutionem. Si enim persecutio non posset fieri bene ,non diceretur in Psalmo : Detrahentem proximo suo oc- culte, hunc persequebar-. Deinde, fratres, paterbonus et justuc nonne persequitur fdium luxuriosum?Persequitur vitiaejus, non ipsum ; non quod genuit, sedquod ille addidit. Medicus nempe qui ad salutem adhibe-tur, nonne ferro plerumque armatur.^ Sed contra vulnus,non contra hominem. Secat , ut sanet : et tamen cum sc-cat aegrotum, doletille, clamat, resistit, et si forte febrementem perdiderit, etiam medicum caedit; nec tamen illedesistit a salute segrotantis , quod novit facit, illum male-dicentem , conviciantem non curat. Nonne excitanturcuncti lethargici , ne sdmno gravi premantur in mortem ?Et hoc patiuntur a fiHis suis quos charissimos genuerunt;et non est charus fdius , nisi fuerit dormienti patri nio-lestus. Lethargici excitantur, phrenetici hgantur : sed ta-men utrique amantur. Nemo ergo dicat : Persecutionempatior : non ventilet poenam , sed probet causam : ne sicausam non probaverit, numeretur cum iniquis. Ideoquam vigilanter, quam optime hic commcndavit : Do- mine, intende judicio meo, non pctiiis meis : Deus meus et Dominus meus in causam meam.

' Matth. V, lo. 2 Psal. c, 5.cxv. 3


44/591

34 S. ADGUSTINI EPISCOPIXIV. J udica me, Dominc, sccundum justitiam meam' .

Hoc est, in causam mcam. Nonsecundum pocnam meam,sed, Secundum justitiam meam , Dominc Deus meus, idcst, secundumhoc mc judica.XV. Et non insultent in me : inimici mei. Non dicant in corde suo : Eugc, euge, anim.P nostrae^ : id est, Feci-mus quod potuimus, occidimus, a bstulimus. Non dicant :Ostende quia nihil lecerunt. Non dicant: Ahsorbuimus cum. Unde illi Martyrcs dicunt : Nisi c[uia Dominus erat in nobis, fortasse vivos absorbuissent nos^. wQuid cst, Absorbuissent nos? In corpus siium trajecissent nos.Hoc enim absorbes, quod in corpus tuum trajicis. Vult temundus absorbcre : tu absorbe mundum, trajicc illum incorpus tuum, macta ct manduca. QuodPetro dictum est: Macta et manduca^ : occide in eis quod sunt, fac eos quodtu es. Ilh autem contra si tibi persuascrint impictatemabsorberis ab eis. Non quando perscquuntur te , ab hisabsorberis-, sed quando tibi persuadent quod sunt. Nec dicant : Absorbuimus cum. Tuabsorbe corpus Paga-norum. Quarc corpus Paganorum ? Vult te absorbere, facilh quod vult tibi facere. Ideo fortasse vitulus ille com-minutus in aquam missus, et pofum datus est, ut absor-berctur ab Israel corpus impiorum'". Erubcscant et revereantur simul, qui gratuhuitur mahs meis : induantur confusione et verecundia^ : ut nos illos absorbeamuserubescentes et confusos. Qui mahgna loquuntur adversum me. Uh erubescant, ilh confundantur.XVI. Quid tu jam caput cum membris? Exultent et

laetentur qui volunt justitiam meam : qui hgeserintcorpori meo. Et dicant scmper : Magnificctur Dominus, qui volunt pacem servi ejus. Et hngua mea mcditabitur

> Psal. xxxiv, 24. ' Il>id. 20. 3 IJ. cxxiii, 1 et 3. 4 Act. x, i3. 5 Exod. xxxu, '20. ^ Psal. xxxiv, 26.


45/591

ENARRATIO IN PSALMUM XXXV. 35 justitiam tuam, tota die laudem tuam *. Et cujus lin-gua durat meditari tota die laudem Dei? Ecce modo paulolongior sermo factus est, fatigamini. Tota die Deum lau-dare quis durat? Suggero remedium, unde tota die laudesDeum, sivis. Quidquid egeris bene age, et laudasti Deum.Quande cantas hymnum , laudas Deum : lingua tua quidagit, nisi laudet et conscientia tuaPCessasti ab hymnocantando , discedis ut reficiaris? noli inebriari, et iaudastiDeum. Discedis ut dormias? Noh surgere ad malefacien-dum , et laudasti Deum. Negotium agis ? Noli fraudem fa-cere , et laudasti Deum. Agrum colis? Noli litem movere,et laudasti Deum. In innocentia operum tuorum prseparate ad laudandum Deum tota die.

ENARRmOIN PSALMUM XXXV^

I. Intendat Charitas Vestra paululum textum et mys-teria Psalmi hujus, et curramus eum , quia in multis locisapertus est : ubi autem obscuritatis necessitas nos immoraricoegerit, tolerabitis fructu discendi. Dixit injustus ut)) delinquat in semetipso , non est timor Dei ante oculos ejus" : )) Non unum hominem, sed genus hominum ini-quorum dicit , qui sibi adversantur, non intelligendo utbene vivant-, non quia non possunt, sed quia nolunt.Ahud est enim quando quisque conatur aliquid intelligere,et per infirmitatem carnis non potest , sicut dicit quodamloco Scriptura : Quia corpus quod corrumpitur, aggravat

' Psal. xxxiv, 27, 28. ' Sernio liabitus forte die sabbati, ex n. 19. 3 Psal. XXXV, 2.

3.


46/591

36 S. AUGUSTIINI EIUSCOPI)) animani , et doprimit tcrrcna inhabitatio sensum niulta)) cogitanlem ' : )> aliud auteni ([uando perniciosius a^itadversum se ipsum cor humanum , ut quod possit intel-ligere, si bona voluntas accederet, non intelligat, nonquia dillicile est , sed quia voluntas adversa est. Hocautem fit dura amant peccata sua, et oderunt praeceptaDei. Sermo enim Dei adversarius tuus est, si tu amicussis iniquitatis tune 5 si autem tu adversarius sis iniquitatistua3, sermo Dei amicustuiis est, et adversarius iniquitatistuae. Si ergo odisti iniquitatem tuam , jungis te sermoniDei , et critis duo adversus illam perimendam^ tu et sermoDei. Tu enim per te ex viribus tuis nihil potes : adjuvatte ille qui tibi sermonem misit, et vincitur iniquitas. Situ illam odisti , et Deus dimisit , et eris liber : si autemipsam diligas 5 contrarium est tibi intelligere quidquidcontra illam dicitur. Fac hominem quaerere quomodo sitaequalis Filins Patri-, credidit, quserit intelligere , nondumpotest. Magna enim res est , ei: vires majores desiderat utpossit capi , et est inilium fidei quod custodit animamdonec roboretur. Lacte nutritur ut perveniat ad liabitu-dinem et firmitatem cibi solidioris 5 ut possit intelligere : In principio erat Verbum, et Verlnuu erat apud Deum,)) et Deus erat Verbum-. )> Antequam hoc possit, nutri-tur in fide : et conatur intelligere , ut intelligat quantumDeus dcderit. Numquid et hoc cum conatu intelligit : Quod tibi fieri non vis , alii ne feceris ^ : )> ut qLiia nonvis pati iniquitatem , non facias iniquitatem ^ quia non vispati dolnm et insidias , non insidieris alteri ? Hoc autemcum non vis intelligere, voluntati tua? tribuitur. Ideo Dixit injustus, ut delinquat in semetipso : proposuitdelinquere.

II. Sednumquid ([ui proponit dehnquere , publice hoc' Sap. IX, i:"). ' .loaii. i, i . -^ Wlj. w, iG.


47/591

ENAKRATIO IN PSALMUM XXXV. 37dicit , et non in semetipso? Qiiare in semetipso? Quiahomo illum non videt. Quid crgo, quia homo non videt,in ipso corde, ubi sibi dicit ut dehncjuat , Deus ibi nonvidet? Videt ibi Deus. Sed quid sequitur? Non est timor)) Dei ante oculos ejus. w Ante oculos timor hominum est.Non audet enim pubhce profiteri iniquitatem , ne vel re-prehendatur, vel damnetur ab hominibus. Discedit autema conspectu hominum : quo? Ad semetipsum : ducit seintro , et nemo illum videt : ubi meditatur dolos et insi-dias et dehcta , nemo videt. Posset nec ibi apud se medi-tari , si cogitaret quia Deus illum videt : sed quia non esttimor Dei ante oculos ejus , cum discesserit a conspectuhominum ad cor suum, ibi quem timeat ? Numquid non ibiest prsesens Deus ? Sed non est timor Dei in conspectu ejus.

III. Meditatur ergo dolos : et sequitur, (Forte latet il-lum , quia Deus ibi videt ? Etiam ostenditur quod dicerecoeperam : latet illum , sed volentem- quia contra se fecitnolens intelJigere. ) Quoniam dolose egit in conspectu)) ejus'. )) In cujus conspectu? Cujus timor non est anteoculos ejus qui dolose egit. Ut inveniret iniquitatem)) suam , et odisset. )) Iste sic egit ut non inveniret. Suntenim homines qui quasi conantur quserere iniquitatemsuam , et timent iJlam invenirc; quia si illam invenerint,dicitur illis : Recedite ab ilia : haec fecisti antequam sci-res, iniquitatem fecisti cum esses in ignorantia 5 dat Deusveniam , modo cognovisti eam , dimitte iliam ut possitfa-cile ignorantiaeture venia dari, et libera fronte dicas Deo: Dehcta juventulis mese et ignorantine meas ne memine- ris ^. )) Hac iJlam quaerit, hac timet ne inveniat illam :doJose enim cpi.Terit. Non sciebam quia peccatum est,quando dicit homo? Cum viderit quia peccatum est, etdesliterit facere ipsum peccatum , quod ideo faciebat

' Psal. XXXV, S. ' Td. xxiv, 7.


48/591

S8 S. AUGUSTim EPISCOPIfjnia Ignorabat; vcrc sic voluit nosse iniquitatem , ut in-venirct , et odissct. Nunc autem multi dolosc agunt , utinveniant ini{[uitatem suam , id cst , non cx animo aguntinvenire et odisse. Sed quia in ipsa inquisitione dolus est,in inventione defensio iniquitatis erit. Gum enim inveneritiniquitatem , ecce jam manifcstum est illi, quia iniquitasest. Noli illam faccrc, inquis. Et iile qui dolose agebat utinveniret, jam invenit, et non odit. Quid enim dicit?Quam multi lioc faciunt , ct (juis hoc non facit? Et num-quid omncs perditurus est Dcus? Aut certe hoc dicit : SinoUet Deus ilia ficri , viverent homines qui ista commit-lunt? Vidcs quia doiose ageljas ad inveniendam iniquila--tem tuam? Nam si non dolose, sed sinceritcr ageres, jaminvenisses et odisses : modo invenisti et defendis : doloseergoagebas, cum qusereres.

IV. Verba oris cjus iniquitas et dolus , noluit intelli- gcre, ut bene ageret ^ Videtis quia voluntati illudtribuit : quia sunt homines qui volunt intelligere , et nonpossunt , sunt autem homines qui nolunt intelligere, ideonon intelligunt. Noluit intelligercut bene ageret.

V. Iniquitatem meditatus cst in cubili suo "^. Quiddixit, In cubili suo? Dixii injustus , ut delinquat in se- mctipso : quod dixit superius : In semetipso , hochic dixit , In cubili suo. Gubile nostrum est cor nos-trum : ibi tumultum patimur malae conscientise , et ibirequiescimus , quando bona conscientia est. Qui amat cu-biic cordis sui, ahquid honi ibi agat. Ibi est cubile, ubinos Dominus Jesus Christus jubet orare : Intra in cubi- culum tuum , ct claude ostium tuum. Quid est, Claude ostium tuum? Noli talia expectare deDeo,qUae forinsecus sunt*, sed ea quae intrinsecus sunt. EtPater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi^. Quis

I Psal. XXXV, 4 ^ ll)i(l. 6. 3 Matth. vi, 6.


49/591

ENARKATIO IN PSALMtJM XXXV. 39est qui non claudit ostium? Qui talia petit a Deo promagno, et ibi consdtuit omnes preces suas , ut accipiatea , quoe sunt liujus saeculi bona. Patet ostium tuumturba videt cum oras. Quid est claudere ostium tuum? Utlioc petas a Deo, quod solus Deus novit quomodo tibi det.Quid est hoc propter quod claudis ostium, et petis? Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit^ Etforte nonascendit in ipsum cubile tuum,id est, in cor tuum. Sed Deus novit quid tibi daturus est.Quando autem crit? Quando revelabilur Dominus, quandoapparebit judex. Quid enim manifestius quam quod dic-turus est ad dexteram positis? Venite, benedicti Patris mei , percipite regnum quod vobis paratum cst ab ori- ginemundi-. Audienthaec illi qui ad sinistram erunt,et gement infructuosa poenitentia^

;quia cum ita viverent,

cam fructuose noluerunt agere. Quomodo gement? Quianon est ilhs locus correctionis. Audient aulem et ipsi : Ite in ignem aetcrnum, qui paratus est diabolo et angelisM eis*. Iste est auditus malus. Nam justi ad auditumbonum gaudebunt : sic enim scriptum cst : In memoria aeterna erit justus, ah auditu malo non tiraebit^. Aquoauditu malo? Quem audituri suntilli : Ite inignem oeternum. Deus ergo cpii potest supra c[uam petimusaut intelligimus facere*^, occultum gemitum nostrum quae-rit, ut in conspectu ejus placeamus, et non nos quasi dejustitia nostra ante homines jactemus. Qui enim de justitiasua placcre vult hominibus, non eo fine , ut homines quieum vident Deum laudent , sed ea intentione ut ipse lau-detur, non claudit ostium contra strepitum : quia patetostium in illo strepitu, et non audit Deus quomodo audirevult. Cubile ergo cor nostrum iaboremus mundare , ubi

Isai Lxiv , 4, et i Cor. ii, 9. * Malth. xxv, 34- ' Sap. v, 3. 4 Maltli. XXV, 4'- 5 Psal. cxi, 7. '^ Eplies. ui, 20.


50/591

40 S. AliOUSTIM EPISCOl'1possit no]Quomodo ille non stetit, sic iste astitit. Malitiam autem)) non odio habuit. )> Ibi est finis , ibi fructus : si nonpotest non habere maUtiam , vel oderit illam. Cum enimodisti iJIam vix tibi subrepit ut ahquid mali facias. Estenim peccatum in mortali corpore : sed quid dicit Apos-tolus? Non regnet peccatum in vestro mortali corpore, ad obediendum desideriis ejus". Quando incipit nonesse? Quando complebitur in nobis quod ait : Gum cor-

P?al. XXXV, 5. 5 1(1. i,'i. ^ Rom. vi, 12.


51/591

ENAURATIO IN PSALMXJM XXXV, 41 rnptiblle hoc induent incorruptionem , et mortale hoc)) induerit imraortahtateni ^ Antequam hoc fiat , estdelectatio iniquitatis in corpore-, sed major est delectatiovoluptatis verbi sapienlisc , praecepti Dei. Vince peccatumet voluntatem ejus. Peccatum et iniquitatem oderis , utjungas te Deo qui tecum illud odcrit. Jam conjunctusmente legi Dei, mente servis legi Dei. Et si carne proptereaservis legi peccati^, quia sunt in te delectationes qusedamcarnales : tunc nuUae erunt quando jam non pugnabis.Ahud est non pugnare, et esse in pace vera atque perpe-tua 5 ahud pugnare et vincerc , ahud pugnare et vinci ,ahud nec pugnare, sedtrahi. Suntenim homines prorsusqui non pugnant, quahs est iste de quo loquitur. Cumenim dicit : Mahtiam non odio habuit : quomodopugnat contra eamquam non odit.? Iste a mahtia trahitur,nec pugnat. Sunt autem qui pugnare incipiunt^ sed quiade viribus suis proesumunt, ut ostendat ilhs Deus quia ipsevincit, si se homo subjungit Deo, et pugnantes vincun-tur, et cum quasi coeperint tenere justitiam, fiunt superbi,et ehduntur. Isti pugnant, sed vincuntur. Quis estautemqui pugnat , et non vincitur? Qui dicit : Video aham)) legem in membris meis repugnantem legi mentis meae.Vide pugnantem : sed non de viribus suis proesumit isteideo victor erit. Quid enim sequitur? Infehx ego homo,)) quis me hberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Ghristum Dominum nostrum^. )) Praesumitde eo qui jussit ut pugnet, et vincit hostem adjutus a ju-bente. Iste autem Mahtiam non odio habuit. ))VII. Domine, coelo misericordia tua, et veritas tua)) usque ad nubes"*. )) Nescio quam misericordiam ipsiusdicit , quae in coelo est. Est enini misericordia Domini et

' I Cor. XV, 53. 2 i\oni. vii , 25. 3 iijjj. ^S-aS. 4 Psal.XXXV, 7.


52/591

42 S. AUGUSTINI EPISCOPIin terra. Habes scriptum , Misericordia Domini plena) est terra*. De qua ergo miscricordia loc[uitur, cumdicit ; Domine , in cffilo misericordia lua ? MuneraDei partim temporalia sunt att|uc tcrrena, partim aeternaet ccclestia : qui propter hoc colit Deura , ut terrena istaatque temporalia accipiat, ([uae omnibus praeslosunt, c[uasiadhuc ut pecus est, utitur quidem misericordia Dei, sednon illa quae excepta est, quae nondabitur nisisohsjustis,sanctis, bonis. Quae sunt munera quaeomnibus abundant? Qui solcm suum oriri facitsuper bonos et malos, etpluit)) super justos et injustos'^. Quis non habet istam mise-ricordiam Dei, primo ut sit, ut discernatur a pecoribus,ut rationale sit animal , c{ui possit Deum intelhgere,deinde frui ista luce , isto aere , pluvia , fruclibus , diver-sitatc temporum, solatiis terrenis, sakitecorporis, affectuamicorum, sahite domus suae? Omnia ista bona sunt, etDei munera sunt. Ne putetis , fratres , cjuod ahquis illapoterit dare , nisi unus Deus. Quicumque ergo non expec-tant ista , nisi a Domino , multum interest inter hos eteos c[ui illa cjuaerunt aut a dnemonibus, aut a sortilegis,auta mathematicis. Isti enim duoljus modis miseri sunt,quia et terrena sola bona desiderant, et non ab eo petuntqui datomnia bona. Qui vero ista bona desiderant, et inhis bonis felices esse volunt , et ista sola petunt a Deo, hocquidem meliores sunt, quia a Deo petunt , sed adhuc pe~riclitantur. Dicit alicjuis: Quare periclitantur ? Ahc[uandoenim considerant res humanas , et vident ista omnia bonaterrena

,qune desiderant, habere atque abundare impios

et inicjuos , et putant quia perdiderunt mercedem colendiDeum , c[uia id quod mali habcnt, et ipsi habent, cumcolant Deum, c[uem noncoluntilli^ autalicjuando illi qui

Vfa\. xxtii, V. ' Matth. v, ^5.


53/591

ENARRATIO IN PSALMUM XXXV. 48colunt non habent , et illi habent qui blasphemant : ergoin periculosunt adhuc.VIII. Hic autem vere intellexit quam misericordiamdeprecetur a Deo. Domine , in coelo misericordia tua, et veritas tua usque ad nubes : id est , misericordiaquaedam quam donas sanctis tuis, coelestis est^ non terrenaseterna est, temporalis non est. Et quomodo illam potuistiannuntiarc hominibusPQuiaKVeritas tua usque ad nubes.Nam quis posset nosse coeleslem misericordiam Dei , nisiannuntiaret Deus hominibus ? Quomodo illam annuntiavit?Mittendo veritatem suam usque ad nubes. Quae sunt nubes?Praedicatores verbi Dei. Unde quodam loco Deus iratusest cuidam vineae. Intelhgit enim , quantum puto, Chari-tas Vestra , audivit Isaiam prophetara , ubi dicit de qua-dam vinea : Expectavi ut faceret uvam , fecit autem spinas*. Et ne quis putaret devineaista visibih dicere,sic conclusit : Vinea autem Domini Sabaoth , domus Israel est; et homo Juda, novelkim dilectum -. Ergoipsam vineam increpabat, quam expectavit ut faceretuvam , fecit autem spinas. Et quid ait? Mandabo nulnbus meis ne pluantsuper eam^.wlratus Deus hocdixit: Man- dabo nubibus meis, ne pluant super eam* : et yerefactum est. Missi sunt enim prsedicatores Apostoli. Sic ha-bemusin Actibus Apostoiorum, quia apostolus Paulusvo-lebat praedicare Judaeis , et invenit ibi non uvam , sedspinas.Coeperunt enim pro bonis maia reddere, etperse-qui. Et ait, tanquamimplensquoddictum est, MandaboM nubibus meis ne pluant supeream. Ad vos missi eramus , sed quia respuistis verbum Dei, ecce convertimur ad Gente. Ergo impletum est , Mandabo nubibus meis ne pluant super eam. Usque ad nubes veritasvenit : ideo nobis potuit nuntiari misericordia Dei quse in

Isal. v,4. 5 ibid. 6.-5 Ihid. 7.-4 Act. xin, 46.


54/591

44 S. AUGUSTIM EPISCOPIcoelo esl.ct non in tcrra. Et rcvcra , fratres, nubcs suntprnedicatores verhi veritatis. Qiiando minatur pcr prfcdi-catores Deus, tonat per nubes. Quandomiracula lacit perprfiedicatores Deus , coruscat per nubes , terret per nubes,et irrigat per pluviam. Pr.iedicatores ergo isti, per quosprrcdicatur EvangeliumDci , nubes Dei sunt. Speremusergo misericordiam , sed illam (|une in ccelo est.

IX. Justitia tua sicul montes Dei : judicia lua sicut abyssus multa^ Qui sunt montes Dei? Qui dicti suntnubes , ipsi sunt et montes Dci : magni proedicatoresmontes Dei. Et quomodo quando oritur sol, prius lucemontes vestit, et inde lux ad humillima terrarum des-cendit : sic quando venit Dominus noster Jesus Christus,prius radiavit in altitudinem Apostolorum, prius illus-travit montes , et sic descendit lux ejus ad convallem ter-rarum. Et ideo quodam loco dicit in Psalmo : Levavi)) oculos meos in montes , unde veniet auxilium mihi -. ))Sed noli putare , quia ipsi montes tibi dabunt auxilium.Accipiunt enim quod dent, nonde suo dant. Et si reman-seris in montibus, non erit firma spes tua : sed in illoquiilluminat montes spes tua et prfcsumptio tua debet esse.AuxiUum autem venict tibi de montibus, cpiia Scripturaepermontestibi ministrata3 sunt , pcr magnos pndicatoresveritatis : sed noli in iliis figere spem tuam. Audi (piiddicatconsequenter : Levavi oculos meos in montes, unde)) veniet auxilium mihi. )> Quid ergoPMontes tibi dantau-xilium ? Non : audi sequentia : Auxihum meum a Domino, qui fecit coelum et terram ^. )) De montiI)us venit auxi-lium, sed non a montibus. Eta quo? ADomino qui fecit coelum et terram. )> Erant montes alii , per quos unus-quisque cum duccret navim , naufragium faceret. Emer-serunt enim principes hteresum , et montes erant. Arius

' Psal. \xxv, 7. IJ. cx\, I. ^ Ibicl. :>..


55/591

ENARRATIO I^" PSALMUM XXXV. 45mons erat , Donatus mons crat , Maximianus modo quasimons factus est (1). Multi in istos montes attendentes , etterram desiderantes , cum de fluctibus voJunt liberari, ad.saxa compulsi sunt, et naufragium in terra fecerunt. Atalibus montibus non seducebatur ille qui ait : In Domino)) confido , quomodo dicitis animse raese : Transraigra in)) montes sicut passer ^ ? Nolo sitspes mea in Ario, noloin Donato. Auxilium meum a Doraino qui fecit coelum)) et terram. )^ Disclte quantura praesumatis de Deo, etquantum tribuatis hominibus : quia , Maledictus omnis)) qui spem suam ponit in horaine -. )) Modestissime et hu-mihter sanctus apostolus Paulus zelans vere Ecclesiamsed sponso , non sibi , et horrens illos quando vokieruntdicere : Ego sura Pauli , ego Apollo " 5 )) suam personampotius assumpsit, quam calcaret et contemneret, utChris-tum glorificaret : Nuraquid Pauhis pro vobis cru-)) cifixus est, aut in nomine Pauh baptizali estis ^? )>Repellit a se, sedutraittatadChristura. Non vuh asponsaaraari pro sponso nec araicura sponsi. Araici enim sponsiApostoh. Huic sponso et ille humilis Joannes, qui puta-batur Christus ,. zelabat. Unde ait, Non sum ego Chris-')) tus , sed qui post me venit, major me est, cujus non sum)) dignuscorrigiam calcearaenti solvere^. )) Vere quia tan-tum se hurailians , ostendit se non esse sponsum,sedaraicura sponsi^ etideo ait : Qui habet sponsara_, sponsusest : amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaud-io)) gaudet propter vocem sponsi^. )) Et si amicus sponsimons est , non taraen a se habet lucera raons : sed audit,et gaudio gaudet propter vocera sponsi. Nos, inquit, de)) plenitudine ejus accepimus '. )) De cujus plenitudine ? lllius qui erat luraen verum , quod illuminat omnera

' Psal. X, 2. 2 Jerem. xvii, 5. ^ i Cor. ni, 4- ^ Ibid. ^Joan.1, 20j et Maic. i, 7. ^ Joan. 111, -29. 7 ILid. i6.


56/591

46 S. AUGUSTIIVI EPISCOPI lioniincm venienlcm in hunc mundum ^ Huic ergozclcbat Ecclcsiam ct Apostolus diccns : Sicnos existimet homo quasi rainistros Christi , et dispensatores mysteriorum Dci : hoc est , Lcvavi oculos meos in montes undc vcniet auxilium mihi. Sic nos existimct homo quasi ministros Christi, ct dispensatores mysteriorum Dei * : Sed ne itcrum spes tua figatur in montibus ct non sit inDeo, audi : Ego phmtavi, Apoilo rigavit , sed Deus in- crcmentum dcdit , et, Neque qui plantat est ahquid, ncquc qui rigat, sed qui incremcntum dat Deus^. Jam ergo dixisti : Levavi oculos meos in montes, unde veniet auxihum mihi : sed quia Necpic qui plantat est aliquid, neque qui rigat-, dic, Auxihum meum a Do-mino, qui fecit coeium ct terram : et, Justitia tuasicut montcs Dei , id est, montcs implentur justitia tua.X. Judicia tua sicut multa abyssus. Abyssum dicitprofunditatem peccatorum , quo quisque pervenit con-

temnendo Deum : sicut c[uodam loco dicit , Dedit illos Deus in concupiscentias cordis corum , facere quae non conveniunt*. Intendat Charitas Vestra. Magnaresest,magna rcs agitur. Quid est hoc ? Dedit illos Deus in concupiscentias cordis eorum, facere quse non conveniunt.Ergo si Deus ilJos deditinconcupiscentias cordiseorum , facere qua3 non conveniunt , ideo faciunt tantailJa maia ? Quasi aJiquis proponat qusestionem : Si DeusIioc facit , ut faciant quse non conveniunt , c[uid ipsi fece-runt?OccuJtum est quod audisti : Dedit illos Deus in concupisccntias cordis eorum. Ergo fuit concupiscen-tia, quam vincerc noIuerunt,cui traderentur judicio Dei.Sed ut digni habcrentur qui traderentur, vide quid deiJlis superius dixit : Quicum cognovissent Deum , nonut Deum glorificaverunt , aut gratias egerunt : sed eva-

Joan. I, 9. ' i Cor. iv, i. ? IJ. 6^ r. _ 4 Rq^u ,^ 24.


57/591

ENARRATIO m PSALMUM XXXV. 47 nuerimt in cogitationibus suis , et obscuratum est insi- piens cor eorum. Unde? De superbia. Dicentes enim)) se esse sapientes, stulti facti sunt. )> Inde jam sequi-.tur, Tradidit illos Deus inconcupiscentias cordis eorum^.Quia ergo fuerunt superbi et ingrati , dignihabiti suntquitraderentur in concupiscentias cordis sui , et facti suntabyssus multa, ut nonsolum peccarent , sed etiam doloseagerent;, ne intelligerent iniquitatem suam , et odissent.Ista profunditas est raalitioe, ut noUent invenire et odisse.Sed ad istam profunditatem quomodo quisque pervenit^vide : Judicia Dei abyssus multa. )> Sicut montes Dei jus-titiaejus, qui per gratiam ipsius fiunt magni : sic et perjudicia ipsius fiunt in profundo , qui merguntur in ultima.Hac ergo delectent te montes, hac avertere ab abysso^ etconvertere ad id quoddicitur : Auxilium meum a Do-)) mino. Sed unde ? Quia levavi oculos meos in montes. Quid est hoc? Latine dicam : In Ecclesia Christiinvenis abyssum , invenis et montes ^ invenis ibi paucio-res bonos, quia montes pauci sunt, abyssus lata est, idest -, multos male viventes ab ira Dei, quia sic egeruntut traderentur in concupiscentias cordis sui , ut jam de-fendant peccata sua , et non confiteantur , sed dicant :Quare? Quid feci? Et ille illud fecit , et ille hoc fecit.Jam etiam defendere volunt quod arguit sermo divinus :abyssus est. Ideo quodam loco ait Scriptura , audiabyssum : Peccator, inquit, cum venerit in profun- dum malorum , contemnit^. Ecce judicia tua sicut abyssus multa. Sed nondum es mons, nondum es abys-sus : fuge abyssum , attende in montes ^ sed nec remaneasin montibus. Auxihum enim tuum a Domino , qui fecitccelum et terram.

XI. Homines et jumenta salvos facies, Domine, sicut' Rom. 1, 21-24. ^ Forte ibi. 3 Prov. xviu, 3.


58/591

48 S. AUGUSTIM EPISCOPI multiplicata est miscricordia tua, Deus*. Quia dixit: Misericordia tuain coclo;)) ut ct interraesse sciatur, ait, llomincf: ct jumcnta salvos facics, Doniinc, sicut multi-)) plicata cst miscricordia tua, Deus ^ Magna est miscricor-dia tua, et multiplex misericordia tua, Deus : et hanc daset liominibus et jumcntis. Salus cnim lioniinum a quo? ADeo. Numquid salus jumcntoruni a Dco non est? Qui cnimfecit homincm , ipse fecit et jumcnta : qui utrumque fccit,utrumque salvat : sed salus jumentorum temporahs est.Sunt autcm qui pro magno hoc petunt a Dco quod deditjumcntis. Multiphcata est miscricordia tua , Deus, )> utnon solum hominibus, sed et jumentis detur , qua3 daturhominibus , ista carnahs ct temporahs salus.

XII. Ergo homincs non habcnt ahquid apud Deumexccptum , quod jumenta non mereantur, ct quo jumentanon perveniant? Habent plane. Et ubi est quodhabent? Fihi autcm hominumsub tegmine alarum tuarum spera-)) Jnuit. )) Attcndat Charitas YcsLra dulcissimam scnten-tiara 5 Homines et jumenta salvos facies. )> Jam dixit Hoinines etjumcnta,)> dcinde autem Fihi hominum : ([uasi ahi sint homincs , alii autem fiiii hominum. Ali-quando in Scripturis fdii hominum dicuntur generaliterhomines, aliquando proprie quodam modo dicuntur fdiihominum, propria quadam significatione, ut non omncshomines intelhgantur : maxime quando habct distinctio-nem. Non enim sine causa ibi positum est: Homines et jumenta salvos facies, Domine : fdii autem hominum : )>quasi his sequestratis , custodit scjunctos fdios homi-num. Sejunctosa quibus? Non solum a jumentis, sed etab hominibus, qui salulem jumentorum quaerunt a Deo,ct pro magno hoc dcsidcrant. Qui sunt ergo fdii liominum?Qui sub tcgmiue alaruni cjus spcrant. llli cnim homines

' Psal. XXXV, e-3.


59/591

EJVARRATIO IN PSALML.M XXXV. 49cum jumentis gaudent in re, filii autem hominum gaudentin spe : illi priiesentia bona sectantur cum jumentis , istifutura bona sperant cum Angelis. Quare ergo cum dis-tinctione illi vocantur homines, et isti vocantur fdii ho-minum? Nam et quodam loco sic ait Scriptura : Quid esthomo quod memor es ejus, aut filius hominis quo-)) niam visitas eum' ? Quid est homo quod memor es ejus ? Memor ejus es , quasi absentis ; fihum autcm hominis vi-sitas praesentem. Quid est, memor es hominis? (c Homi- nes et jumenta salvos facies, Domine : )> quia et ipsismahs das salutem, et ipsis qui non desiderant regnumcoelorum. Tueturenim illos, etnoniJlos deseritsecundunimodum suum, tanquam pecora sua : et non iJlosdeserit^lamen tanquam absentium memor est. At vcro quem vi-silat, fiJius Iiominis est-, et dicitur ei : FiJii autem homi-)) num subtegmine alarum tuarum speralmnt. ))Et si vul-tis discernere ista duo genera hominum, duos hominesprimo attendite, Adam et Ghrislum. Audi Apostolum : Sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo)) omnes vivificabuntur-. )> Nascimur de Adam, ut mo-riamur : resurgimus per Christum , ut semper vivamus.Quando portamus imaginem terreni hominis, homines su-mus : quando portamus imaginem coelestis hominis, fiiiihominum sumus 5 quia Christus FiJius hominis dictus est'.Etenim Adani homo erat , sed fiJius hominis non eratideo ilJi pertinent ad Adam ([ui desiderant carnalia bona,et salutem istam temporalem. Hortamur illos ut filii sinthominum, qui sub tegmine alarumejus sperent, et miseri-cordiam illam desiderent, quae in coelo est, et quae annun-tiata est per nubes. Sed si non possunt adhuc, interim veltemporalia bona non desiderent , nisi ab uno Deo : sic etin Veteri Testamento serviant, ut ad Novum perveniant.

' Psal. vin, 5. 2 I Cor. xv, li. ^ Jlatth. vui, 20, ctc.cxv. 4


60/591

50 S. ALGUSTIM

Documents

Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 8