AURKIBIDEA - Bizkaia...da.Elkarrekin adostua. Ez da nolanahi baztertzekoa, beraz. Alderantziz, guztiok onartzeko litzateke. Tresna baliagarria da.Guztion esku da, noski, jori eta emankor

Hiz

kunt

zapo

litik

a

© Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza

AURKIBIDEA

Aurkezpena: Aurrera begira Sarrera: Bete daitekeen plana

LEHEN ZATIA

I. SARRERAII. EUSKAL HERRIKO HIZKUNTZA-POLITIKEN ERAGINKORTASUNARI

BURUZKO AZTERKETAIII. EUSKARA BIZIBERRITZEKO PLAN NAGUSIAIV. EUSKARAREN INDARGUNEAK ETA AHULEZIAK

IV.1. SarreraIV.2. IrizpideakIV.3. Indarguneak

IV.3.1. Irakaskuntza

ATZERA

Euskara Biziberritzeko Plan NagusiaEuskararen Aholku Batzordeak 1998ko ekainaren 24koBatzorde Osoaren bileran aho batez onetsitakoa

Eusko Jaurlaritzaren 1998ko uztailaren 28koGobernu Batzordeak onartutakoa

AURRERA

/euskara/indice_e.htm/euskara_ebpn/indice_e.htm

IV.3.2. FamiliaIV.3.3. AisiaIV.3.4. KirolaIV.3.5. KulturgintzaIV.3.6. TelebistaIV.3.7. IrratiaIV.3.8. Prentsa idatziaIV.3.9. LiburugintzaIV.3.10. PublizitateaIV.3.11. Euskalduntze-alfabetatzeaIV.3.12. Enpresa-munduaIV.3.13. ErlijioaIV.3.14. AdministrazioaIV.3.15. Corpus-plangintza eta euskararen kalitatea

IV.4. AhuleziakIV.4.1. IrakaskuntzaIV.4.2. FamiliaIV.4.3. AisiaIV.4.4. KirolaIV.4.5. KulturgintzaIV.4.6. Telebista

ATZERA AURRERA© Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza

Hiz

kunt

zapo

litik

a

/euskara/indice_e.htm

IV.4.7. IrratiaIV.4.8. Prentsa idatziaIV.4.9. LiburugintzaIV.4.10. PublizitateaIV.4.11. Euskalduntze-alfabetatzeaIV.4.12. Enpresa-munduaIV.4.13. ErlijioaIV.4.14. AdministrazioaIV.4.15. Corpus-plangintza eta euskararen kalitatea

IV.5. Hizkuntza-politikarako egungo giza eta diru-baliabideak

BIGARREN ZATIA

V. HIZKUNTZA-POLITIKAN ERAGITEN DUTEN ALDAGAIAK: INGURUTIKDATOZKION MEHATXUAK ETA AUKERAKV.1. MehatxuakV.2. Aukerak

VI. DATOZEN HAMAR URTEETARAKO ERRONKA NAGUSIAKVI.1. Helburu nagusiaVI.2. Helburu estrategikoak


Hiz

kunt

zapo

litik

a


VI.2.1. Euskara ondorengoetaratzeaVI.2.2. Euskararen erabilera: euskararen aldeko auzogintza eta zerbitzugintzaVI.2.3. Euskararen elikadura

VI.3. Helburu zehatzak eta egitasmo-proposamenakVI.3.1. Euskara ondorengoetaratzea

VI.3.1.a. IrakaskuntzaVI.3.1.b. Euskalduntze-alfabetatzeaVI.3.1.c. Familia bidezko jarraipena

VI.3.2. Euskararen erabilera: euskararen aldeko auzogintza eta zerbitzugintzaVI.3.2.a. AdministrazioaVI.3.2.b. Gune euskaldunenakVI.3.2.c. Informazioaren eta komunikazioaren teknologia berriakVI.3.2.d. Enpresa-munduaVI.3.2.e. AisiaVI.3.2.f. KirolaVI.3.2.g. Erlijioa

VI.3.3. Euskararen elikaduraVI.3.3.a. Corpus plangintza eta euskararen kalitateaVI.3.3.b. Prentsa idatziaVI.3.3.c. LiburugintzaVI.3.3.d. Irratia


Hiz

kunt

zapo

litik

a


VI.3.3.e. TelebistaVI.3.3.f. PublizitateaVI.3.3.g. Kulturgintza

VII. HIZKUNTZA-POLITIKARAKO BEHAR DIREN GIZA ETA DIRU-BALIABIDEAK

HIRUGARREN ZATIA

VIII. EUSKARA BIZIBERRITZEKO PLANA GAUZATU ETA HORRENJARRAIPENA EGITEKO URRATSAK

IX. EUSKARA BIZIBERRITZEKO PLANA EGITEKO PROZEDURARENAZALPENAIX.1. Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia burutzeko emaniko urratsakIX.2. Azpibatzordeak eta kideen zerrenda

ERANSKINA

Euskararen Aholku Batzordea eraldatzeko ekainaren 18ko 156/1996 Dekretua


Hiz

kunt

zapo

litik

a


AURKEZPENAAURRERA BEGIRA

Nabarmena da euskarak hogei urteotan egin duen aurrerakada. Gure aurrekoek, urte zailetan,egin zuten lan eskerga gogoan izatekoa eta eskertzekoa bada ere, 1979ko Autonomia Estatutuakhizkuntza ofizial aldarrikatu zuenetik bistakoak dira euskarak egin dituen urratsak, eskaini zaizkionlege-babesari, baliabideei, laguntzei, ahaleginei, atxikimenduei eta abarri esker.

Aginpidea eskuratu bezain azkar heldu zitzaion euskara finkatzeari, batzeari eta esparru guztie-tan erabiltzeari eta alor guztietara hedatzeari, euskal irrati-telebistak sortuz, hezkuntza euskaldun-tzeko ereduak moldatuz, helduen alfabetatzea eta euskalduntzea sendotuz. Egia esan, eskarmen-tu handirik gabe ekin genion euskararen beraren garapenari eta normalizazioari. Baina, oro har,neurri eta bide egoki samarretik ibili garela erakutsi digu denborak.

Horretan, jakina, ezinbestekoak izan dira Hizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusia etaEuskararen Aholku Batzordea. Borondate oneko eta ezaguera handiko euskaltzale haiei esker bare-tu eta bateratu ahal izan ziren euskararen inguruan sortutako haserreak eta iritzi kontrajarriak.Hasierako Euskararen Aholku Batzorde hark izugarri lagundu zuen batuaren eta euskalkien artekokatramilak askatzen eta hezkuntza ereduak finkatzen.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


Ereindako giro on horri eta elkarrekin finkatutako irizpide bateratu haiei esker sendotu zenHizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusia. Halaber, eraldatu eta indarberritu Euskararen AholkuBatzordea, soziolinguistikan eta euskalgintzan ziharduten jendez osaturik. Eta urrats berriak eginziren: Euskaltzaindiarekin eta euskara gaurko premietara egokitzen zihardutenekin hitzarmenak,Administrazioa euskalduntzeko neurriak eta abar.

Azken aldi honetako Euskararen Aholku Batzordeak, berriz, orain argitaratu den EuskaraBiziberritzeko Plan Nagusia burutu du, orain arte egin dena arakatu ondoren. Horretarako gogoetaeta eztabaida sakonak egin ditu. Lehenik, jakina, egin dena aztertzeko eta baliesteko euskararenindarguneak eta ahuleziak non dauden, zein alorretan, zein eskualdetan, zehaztu du, argi eta garbi.Azkenik, erremedioak eskaintzen ahalegindu da: susperraldirako proposamenak eskainiz, irizpide-ak, lehentasunak, baliabideak eta abar finkatuz.

Ezinbestekoa zen Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia, indarrak biltzeko, irizpideak finkatzeko,indarguneak sendotzeko, ahuleziak konpontzeko, betiko okerretan ez jausteko eta elkarlana bide-ratzeko eta indartzeko.Euskararen normalizazioak ezinbestekoa du horrelako plan estrategikoa,argia eta zehatza.

Erronka handiak ditu oraindik euskarak. Datozen hamar urteotako nagusienei erantzun nahi dieEuskara Biziberritzeko Plan Nagusiak. Ildoak eta bideak finkaturik daude. Beharrezkoak dituenbaliabideak ere lortuko dituela uste dugu. Denon borondate onik eta guztion arteko elkarlanik ereez zaiola faltako espero dezagun. Guztiona den euskarak guztion beharra baitu.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia ez da bakar baten burutapena, ezta argialdi bateko distiraere, askoren arteko gogoeta, burubidea eta egitasmoa baizik. Iritzi desberdinetako jendeak burutuada. Elkarrekin adostua. Ez da nolanahi baztertzekoa, beraz. Alderantziz, guztiok onartzeko litzateke.

Tresna baliagarria da. Guztion esku da, noski, jori eta emankor bihurtzea. Guztion ahaleginariesker izango da arrakastatsu edota guztion erruz alfer. Ilunaldietan eta zalantza artean ere aurreraegin badugu, are eta errazago egin beharko genuke eskarmentu eta argi gehiago dugun garai haue-tan. Horixe nahiko genuke guztiok.

M. CARMEN GARMENDIA LASAKultura sailburua


Hiz

kunt

zapo

litik

a


SARRERABETE DAITEKEEN PLANA

1998ko uztailaren 28an, Gobernu Kontseiluak onartu eta bere egin zuen Euskara BiziberritzekoPlan Nagusia, Euskararen Aholku Batzordeak urte bereko ekainaren 24an burutu eta onarturikoplana. Esan dezadan pozgarri zaidala bi egintza horiek –Gobernuarena eta Aholku Batzordearena–Lehendakari gisa izan dudan agintaldiaren amaierarekin batera gertatu izana; izan ere, nire agin-taldiko hamalau urteetan euskaldunen eta elebitasunaren alde erakundeetatik egindako lanari nola-baiteko amaiera zoriontsua emateko modua da.

Esan gabe doa, beraz, Planaren argitalpenari hitzaurrea idatzita herritarrei aurkezteko eskatudidatenean, ohore handia izan dela niretzat. Bene-benetan esker onez hartu dut «kargu osteko»zeregin hau.

Orain argitara den Euskara Biziberritzeko Plan Nagusi honek helburu zabalak ditu, baina bete-tzeko moduko helburuak. Metodologia zorrotzaz egin dute, taxutu eta onartzeko prozesu osoannagusi izan diren irizpide eta konbikzio politikoetan oinarri hartuta. Alderdi horietako bakoitzariburuzko azalpen laburra egingo dut, jarraian.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


Helburuei dagokienez, esan beharrekoa dugu, lehenik eta behin, Aholku Batzorde eraberrituakoinarri sendoa aurkitu zuela bere lanari ekitean. Ordurako, aldendua genuen euskararen egoerarieta etorkizunari buruzko larritasuna, duela hogei urte, Gernikako Estatutuan euskara hizkuntza ofi-zial izendatu zenean, geneukan larritasun hura hain zuzen; harrezkero batzordekideek ez zuten,behintzat, euskarari iraunarazteko borrokatu beharko, hizkuntza hau hil hurren izan genuen 70ekohamarkada hartan izan zitekeen bezala. Euskararen Aholku Batzorde berria Plana taxutzen hasizenerako, euskara arrakastaz ezarrita zegoen hezkuntzan, batez ere unibertsitatez kanpokoan;indarrez sartua zen hedabideetan, batik bat publikoetan; herri-erakundeetan baziren jadanik eus-kara sustatzeko planak; kalitate bikaina eta zabalkunde handia lortuak zituen literaturako adierazpi-deetan; eta –are garrantzitsuago– euskara jakiteak prestigio soziala eta intelektuala zekarren, etaegiaz elebidun izatea zen herritar gehienek lortu nahi zuten eta epe luzera lor zezaketen helburua.Planak berak birritan esaten duenez, euskara, historian estreinako aldiz, ez zihoan atzera, aurrerabaizik, gizartean eta lurretan.

Oinarriak, bada, sendoak ziren. Egindako lana, itzela. Emaitzak, guztiz pozgarriak, batez ereduela hogei urte genuen larritasun hura kontuan hartuz gero. Aholku batzordekideek burutu beha-rreko lehenengo egitekoa, hortaz, jadanik eginda zegoen lana balioztatzea zen, hasitako jarduere-tan indarguneak eta ahuleziak zein ziren atzemateko helburuz. Balioztatze-lan horrek, euskararentransmisio- eta erabilera-arlo guztiak aintzat hartuta, Planaren lehen zati osoa betetzen du.Aipatzekoa da zeregin horretan batzordekideek izan duten zorroztasun eta zintzotasun intelektua-la, ez baitiote inolako tarterik utzi boluntarismoari edo dagoeneko lortutakoa goraipatzeari.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


Aurrerapenak agerian ipini dituzte, baina hutsarteak eta estropezuak ezkutatu gabe. Analisiarenzorroztasun hori da, agian, egileei gehien eskertu behar dieguna, horixe delako bigarren zatianemandako proposamenek bideragarriak izateko duten bermerik onena.

Planaren bigarren zatiak, bada, lehenengo zatian hizkuntzaren erabilera balioztatzeko erabilidiren arlo berberei jarraiki analisia xehatuz, datorren hamar urtean egin beharreko jardueretarakoproposamen zehatzak egiten ditu, zenbatu eta neurtu ere egin daitezkeenak. Proposamen horiekiraganean lortutakoa baino harago doaz, eta euskararen transmisioak, erabilerak nahiz kalitateakdakartzaten arazoetan barneratzen saiatzen dira; betiere, kontuan izanik gaur egungo munduan hiz-kuntza –edozein hizkuntza– erabat erabilgarritasunaren menpe dagoela, eta hizkuntzaren erabile-rari eutsi ezineko indarraz eragiten dioten teknologia berrien menpe. Ildo horretan, Planak, nolabaitesateko, ez du lurralderik utzi nahi euskararen eremutik eta erabileratik at; hizkuntza normalizatuaizatera iristea nahi dugunez, pertsonaren eta gizartearen bizitzako alderdi guztietan dagoenekoohiko komunikazio hizkuntza balitz bezala jokatu behar dugu harekin.

Nire ustez, boluntarismoan jausi gabe, asmo handiak izateak, hain zuzen ere, ekarriko dizkio eus-karari, edo –zehatzago esan dezagun– euskalduneriari, erabilera eragozten duten konplexu guztiakkentzea eta bere hizkuntza arlo guztietan benetako komunikazio-hizkuntza gisa erabiltzea.Ohargarria da, alde horretatik, eta onerako izan ere, Planaren egileek, euskara gorde beharreko«ondare» gisa ikusten duen ohiko ikuspegia alde batera utzi, eta euskaldunari subjektutzat begira-tu izana, hau da, euskaraz mintzo denari begiratu izana. Pertsonari begiratzen dion ikuspegi hori


Hiz

kunt

zapo

litik

a


garbi ageri da hasieratik, proposamenen helburu nagusia finkatzen den unetik beretik, hain zuzen:«...euskaraz bizi nahi duten herritarrei horretarako aukerak bermatzea... maila pertsonalean, sozia-lean eta ofizialean». Hizkuntza honetan mintzo dena, hartara, normalizazioaren ia subjektu bakarraizango da, eta auzia, ondorioz, hizkuntzaren jabe diren gizakiei dagozkien eskubide subjektiboenesparruan izango da.

Alabaina, Planaren asmo diren helburuak garrantzi handikoak izanagatik, garrantzi berekoa duguPlanean jarraitutako metodologia ere. Labur beharrez, alderdi bat baino ez dut nabarmenduko.Dagoeneko aipatu dut Aholku batzordekideek beren analisian erakutsi dituzten zorroztasun eta zin-tzotasun intelektualak. Orain, guztien parte hartzeaz lan egin izana ohartarazi nahi dut, horrelaPlana aho batez onartu ahal izatea ahalbidetu baitute. Hori ez da inondik ere huskeria, politikan etagizartean hainbesteko sentiberatasuna sorrarazi ohi duen gai honetan. Euskararen AholkuBatzordean bildu direnen sentikortasunak askotarikoak direla jakinik, gorestekoa da batzordekide-ek elkar hartu eta bat etortzeko izan duten ahalmena. Horixe da, berriz ere, bermerik onena, Planaaurrera ateratzeko ez ezik, plan osatzaile eta bateratzailea izateko ere. Nire iritzira, gure gizarteakondo barneratu du elebitasuna politikako liskarretatik kanpo geratu behar dela, eta geure bi hiz-kuntzetako hiztunen eskubideak ezagutu, errespetatu eta sustatu egin behar direla. Denek onar-tzen dute, gainera, euskaldunek, gutxiengoa direlako eta zailtasunez beteriko historia luze eta goi-bela izan dutelako, bultzada berezia merezi dutela, beren hizkuntza-eskubideak gero eta berdinta-sun handiagoko egoeran erabiltzeko aukera izan dezaten. Plana aho batez onartu izana gizartea-ren kontzientzia horren erakusgarri da; eta, tentua eta erabakitasuna zuhur uztartuz, kontzientzia


Hiz

kunt

zapo

litik

a


hori gauzatzen saiatzen da. Horrela, guztien eskubideak errespetatzen dira, eta gutxiengoareneskubideak era positiboan sustatzen. Politika horri «bereizketa positiboa» deritzo, eta bere gogozonartu du euskal gizarte osoak.

Azkenik, labur aipatuko ditut Plana behin betiko onartu arte Plana taxutzeko jarraibide izan direnirizpideak. Planaren egileek esplizituki jaso dituzte, eta honako hauek dira: planteamendu demo-kratikoak errespetatzea, ahulenaren aldeko ekintza positiboa egitea, euskara hizkuntza propiotzatjotzea eta botere publikoak eta gizarte-ekimena elkarren osagarri izatea.

Alde batera utziko ditut, ez hutsalak direlako, baizik eta lekurik ez dudalako, lehendabiziko hiru-rak, baina argi azaldu nahi dut laugarrenaren garrantzia, labur-labur. Hizkuntza baten aurrerakunt-za, edozein hizkuntza dela ere, hiztunen menpe dago batik bat. Erakunde publikoek, eurek baka-rrik, ezin dute hizkuntza komunikazio tresna bizia izan dadin hura garatu eta sustatu. Ezinbestekoada euskaldunek eratutako gizarte-taldeen partehartze aktiboa, eta partehartze hori, betiere, ondohartuko dute erakunde publikoek. Izan ere, plana egin eta onartu duen Euskararen AholkuBatzordea gizartearen partehartze horren erakusgarri esanguratsu eta askotarikoa baino ez da.

Hala ere, erakunde publikoek ez lukete ahaztu behar, horregatik, euren gain duten erantzukizu-na, bai plan zuzentzaileak taxutzeari dagokionez, bai herritarrek edozein arlotan erabakitzen dutenhizkuntzan mintzatzeko eskubidea bermatu ahal izateko neurriak sustatzeari dagokionez. Erakundepublikoen betebehar utziezina da, hiritar guztien legezko ordezkari diren aldetik, guztien hizkuntza-eskubideak zehatz-mehatz errespeta daitezen zaintzea, eta eskubide horiek benetan eta berdinta-sunez aplika daitezen sustatzea.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


Lankidetzako ingurune horretan, alde guztiek euren eskubideak eta eginbeharrak gogo onezbetetzen dituztelarik, euskarak gero eta atxikimendu aktiboagoak eta arduratsuagoak piztu ahalizango ditu, eta guztiok nahi dugun eta legediaren beraren asmoa den elebitasuneko egoera horiiritsiko da.

Eta, bukatzeko, gogoeta bat egin nahi dut. Gaurko euskaldunen belaunaldiari, milurteko gorabe-heren ondoren, hizkuntza-ondare berezia iritsi zaigu. Bizitzea egokitu zaigun kultur mundu orokor-tuan, ondare horrekiko aukera transzendentalari erantzun behar diogu. Aukerarik errazena unifor-mizazio gisako orokortasunari men egitea litzateke; horixe litzateke arduragabekeriarik handienageure aurrekoekiko, geure seme-alabekiko eta geure buruarekiko. Arduraz jokatu behar dugu, zai-lena hori bada ere, eta horrek dakar gure hizkuntza-berezitasuna nahitaez globalizaturiko mundua-ren aniztasunerako ekarpen modura ulertzea, eta ez ezinbestez galtzera kondenatuta dagoen zeredo zer bezala. Euskal hiztun asko ez bagara ere, mundu globalizatu horretako kultura murriztuegingo litzateke gure hizkuntzarik ez balitz. Gurea, euskaldunona da, beraz, giza kultura aberaste-aren edo murriztearen erantzukizuna. Jakin, badakit, aberastearen aldeko apustua egingo duguna.

Amaitzeko, adieraz diezaiedan bihotz-bihotzez nire esker ona Euskararen Aholku Batzordekokideei, egin duten lan garrantzitsuagatik. Planeko aurreikuspen eta proposamenak, eragindako guz-tien lankidetza eskuzabal eta arduratsuaz bete daitezen nahi nuke, benetan ere.

JOSÉ ANTONIO ARDANZA GARROLehendakari ohia


Hiz

kunt

zapo

litik

a


1999an egingo ditu hogei urte euskara Euskal Autonomia Erkidegoko hiz-kuntza ofizial aldarrikatu zuen Autonomia Estatutuak (EAE, 1979). Euskarariofizialtasuna ait ortzearekin batera, Euskal Autonomia Erkidegoan euskarazein gaztelania erabiltzeko eskubidea aitortu zitzaien herritar guztiei. 1979tikhona, hainbat arau eta erakunde egin eta eratu dira euskararen gaitasuna,erabilera eta estatusa berreskuratzeko Euskal Autonomia Erkidegoan etaNafarroako Foru Komunitatean. Iparraldean, aitzitik, euskararen aldeko neu-rriotako bakan batzuek bakarrik ikusi dute argia.

Euskal Autonomia Erkidegoan hartutako neurri garrantzizkoenetako batEuskararen Erabilera Arauzkotzezko 10/1982 Oinarrizko Legea izan da. Legehorrek hizkuntza-politikako ekimenak garatzeko bidea zabaldu zuen, gizarte-ko eremu giltzarrietan euskararen ezagutza eta erabilera berreskuratzekoeuskarari hain beharrezkoa zitzaion erakundeen babesa eskainiz. Honakohauek dira euskararen erabilera normalizatzeko 1979az geroztik hona eratudiren erakundeak eta indarrean jarririko arauak: Euskararen AholkuBatzordea (1982), Euskal Irrati Telebista (EITB, 1982), EAEko irakaskuntzaez unibertsitarioan hizkuntza ofizialen erabilera araupetzeko uztailaren 11ko


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskara EAEk ohizkuntza ofizialegin zuen, duelaia 20 ur te,AutonomiaEstatutuak.

Euskarari hainbeharrezk oa zi-tzaion erakundeenbabesa eskainizion, EAEn,EuskararenLegeak.

I. SARRERA


138/1983 Dekretua (1983), Helduen Alfabetatze eta BerreuskalduntzerakoErakundea (HABE, 1983), Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea(HAEE, 1983), Hizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusia (1983),1995ean Hizkuntza Politikarako Sailordetza bilakatu zena, eta EuskalHerri Administrazioetako Hizkuntza Normalkuntzarako Plana (1989). Orohar, EAEn hartutako neurriak irakaskuntzan, komunikabideetan, herri-administrazioetan eta kulturgintzan euskararen ezagutza eta erabilera are-agotzeari begira taxutu ziren.

Nafarroan, Foru Eraentza Legea 1982an sartu zen indarrean etaNafarroako eremu euskaldunetan ofizial egin zuen euskara. 1986anEuskararen Legea onartu ondoren, Nafarroako Gobernuak Hizkuntza-Politikarako Saila eratu zuen 1988an, 1991n, Hizkuntza-PolitikarakoZuzendaritza Nagusi bilakatu zena. Gobernuak eremu euskaldunetarakohartu zituen neurriek irakaskuntza-sisteman euskararen ikaskuntza bide-ratzea eta herri-zerbitzuetan, kultur jardueretan eta komunikabideetan eus-kara erabili ahal izateko esparru instituzionalak ezartzea zuten helburu.

Frantzian, berriz, euskararen, bretoiaren eta okzitanoaren tankerakoeskualde-hizkuntzen inguruan, Frantziako Iraultzaz geroztik batez ere, ezda hizkuntza gutxituen aldeko politikarik egin. Eskualde-hizkuntzak gu-


Hiz

kunt

zapo

litik

a

1982az geroztik eus -kara ofiziala daNafarr oako erem ueuskaldunetan.

Frantzian, eskualde--hizkuntzak gutxietsiegin izan dira eta


txietsi egin izan dira eta hezkuntza-sistematik, herri-administrazioarenmaila guztietatik eta komunikabideetatik kanpo utzi. Hala ere, 1951n,«Deixonne Legea» zela eta, eskualde-hizkuntzen irakaskuntza baimenduzen, baldin eta ikasleek Hezkuntza Nazionaleko Ministerioak araututakoeskola-programa frantsesa betetzen bazuten aldi berean. Dena den, horiaukerakoa zenez, ez zen diru-baliabiderik jarri frantseseko derrigorrezkoprogramaz gain euskarazko irakaskuntza ematen zuten Estatuko ikaste-txeentzat. Beraz, gurasoek jartzen zuten horretarako behar zen diru guz-tia: eraikinen kostua eta mantenimendua, irakasleen soldatak eta eskola-garraioa. Baina 1994an, frantsesez eta euskaraz irakasteko gaitasun-agi-ria zuten Hezkuntza Nazionaleko irakasleen soldatak ordaintzea erabakizuen Gobernu Zentralak. 1990ean eratutako Euskal Kultur Erakundeariurtero ematen zaion diru-kopurua kenduta, Frantziako Gobernuak ez dubestelako neurririk hartu euskararen tankerako eskualde-hizkuntzak ones-tearen alde.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

hezkuntza-sistema -tik, herri-administra -zioaren maila guztie -tatik, soldadutzatiketa komunikabideeta -tik kanpo utzi.


EAEn eta Nafarroan euskara biziberritzeko taxututako hizkuntza-politi-ken esparru luze- zabala kontuan, lurralde horietan egin da ikerketa demo-linguistiko eta soziolinguistiko gehien euskarak gaztelaniari begira duentokia neurtzeko: ugariak izan dira indarrean dauden hizkuntza-politikeneraginkortasuna aztertzeko, gizabanakoek zein gizarteko elkarte-erakun-de desberdinek eta herri-aginteek egin dituzten ahaleginak. 1989an,Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusiak EuskalAutonomia Erkidegoko Soziolinguistikazko I. Mapa argitaratu zuen 1986kozentsuko datuetan oinarrituta. Emaitzak oso argigarriak izan baziren ere,Soziolinguistikazko Mapak erakutsi zuen euskararen ezagutzaren eta era-bileraren gaineko azterketa zehatzagoa eta dinamikoagoa behar zela,aurrera begirako hizkuntza-politiken ildo nagusiak finkatzeko EuskalAutonomia Erkidegoan ez ezik, baita Nafarroan eta Iparraldean ere.Hortaz, 1991n Soziolinguistikazko Inkesta zabala egin zen Euskal Herriosoan: Euskal Autonomia Erkidegoan, Nafarroan eta Iparraldean. Inkestahorren inguruko emaitzak 1995ean argitaratu ziren Euskararen Jarraipenaizenburupean. Euskarazko irakaskuntzak Euskal Herriko gazte eta hel-


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskara biziberritz ekohizkuntza-politikak oneurriek ondorio onuragarriak izan dituzte EuskalAutonomia Erkidegoan,eta, neurri txikia goanbada ere , baitaNafarr oan ere . Aitzitik,Iparraldean euskarajasaten ari den etengabek o galera bor -titza begi-bistak oa da.

II. EUSKAL HERRIKO HIZKUNTZA-POLITIKEN ERAGINKORTASUNARI BURUZKO AZTERKETA


duen euskara-gaitasunean eta erabileran izandako eragina bigarrensoziolinguistikazko ikerketan neurtu zen, 1996an egindako inkestan hainzuzen. Bigarren inkesta hori Eusko Jaurlaritzak burutu zuen NafarroakoGobernuaren eta Iparraldeko Euskal Kultur Erakundearen lankidetzaz,Europako Batzordeak babesturik. Emaitzak 1997an kaleratu zirenEuskararen Jarraipena II izeneko argitalpenean. Emaitzok erakusten dute-nez, euskara biziberritzeko hizkuntza-politikako neurriek ondorio onuraga-rriak izan dituzte Euskal Autonomia Erkidegoan, eta, neurri txikiagoanbada ere, baita Nafarroan ere. Inkesta berak, berriz, agerian jarri duIparraldean euskara jasaten ari den etengabeko galera bortitza.

Oro har, EAEko eta Nafarroako gobernuek bultzatutako soziolinguisti-kazko ikerketak euskararen aldeko hizkuntza-politikak gauzatzeko dutenborondatearen erakusgarri dira. Frantziako Gobernuak, ostera, 1992analdarrikatu berri du frantsesa dela Frantziako hizkuntza ofizial bakarra.Espainiak ez bezala, ez du izenpetu Hizkuntza Gutxiengotuen aldekoEuropako Ituna.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


Soziolinguistikazko ikerketa eta zentsuko datuak dira hizkuntza gutxien-gotuak biziberritzeko antolatzen diren hizkuntza-politiken eraginkortasunaneurtzeko oinarrizko tresnak. Euskal Herrian erabakitako hizkuntza-politi-ken eraginaren adierazlerik egokienak bi dira: euskara-gaitasunari eta era-bilerari buruzko datu soziolinguistikoak batetik, eta zentsuko datu ofizialakbestetik. Halaber, hizkuntza-politiken efikaziari buruzko pertzepzioak ereerabil daitezke hizkuntza biziberritzeko politikarik egoki eta eraginkorrenaksumatzeko tresnatzat, berez gogoeten ondorio eta zeharkako adierazlebaino ez badira ere.

1996an, Eusko Jaurlaritzak Euskararen Aholku Batzordea eraberrituzuen, eta euskararen ezagutza eta erabilera areagotzeko hizkuntza-politi-ken eraginkortasun-maila neurtzeko eta ebaluatzeko agindu zitzaion. Hainzuzen ere, azken hamarkadan euskararen alde egiteko hartutako neurriekizan duten eragina eta jardun-esparruz esparruko egungo indarguneak etaahuleziak zehazteko eskatu zitzaien bertako kideei. Era berean, EuskaraBiziberritzeko Plan Nagusia proposatzeko ere eskatu zitzaien.Horretarako, urrats eta gogoeta ugari egin da: eztabaidarako oinarrizkotxostenak, txostenei oharrak, egungo egitarau nagusien eta giza eta diru--baliabideen azterketa, euskararen atzerakadak eta aurrerakadak, indar-guneak eta ahuleziak, susperraldirako proposamenak, proposamen horien


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Soziolinguistikazk oikerketa eta z entsuk odatuak dira antolatz endiren hizkuntza-politi -ken era gink or tasunaneur tzeko oinarrizk otresnak.

Hizkuntza-politikenefikaziari b uruzk o eba-luazioa egitek o eskatuzion Eusk oJaurlaritzak, 1996an,eraberritutak oEuskararen AholkuBatzor deari. Gainera,Euskara Biziberritz ekoPlan Nagusia pr opo -satzeko ere eskatuzion.


eraginkortasuna, bideragarritasuna eta onargarritasuna, irizpideen finka-pena, eginbeharrekoen lehentasuna eta presa eta abar. EuskararenAholku Batzorde hau, jakina, ez da hutsetik abiatu.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia hizkuntzaren normalizazioa esku-ratzen jarraitzeko plan estrategikoa da, hizkuntza-politika egiten dihardutenherri-aginteei euren jarduna bideratzen lagunduko dien oinarrizko tresna:

– alde batetik, arazo nagusiak aurreikusi ondoren, epe motzera eta luze-agora erdietsi behar diren helburuak adostu, egitarauak egokitu eta eba-luazio-irizpideak zehazteko.

– bestetik, euskara biziberritzeko aurrekontuen azterketa sakona egineta egungo egitarauek etorkizunean izan dezaketen eragina aurreikusizlehentasunak finkatzeko.

– azkenik, herri-erakundeen arteko koordinazioa hobetzeko eta euskal-gintzan diharduten bestelako enpresa eta herri-elkarteekiko harremanabideratzeko.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

EuskaraBiziberritz eko PlanNagusia hizkuntzarennormalizazioa esku -ratzen jarraitz eko planestrategik oa da.

III. EUSKARA BIZIBERRITZEKO PLAN NAGUSIA


Halaber, oinarrizko tresna da herri-aginteek zein gizarteko gune eraba-kigile desberdinek euren jarduna, auzolanean, uztartzeko.

Plan estrategiko hau ez da dokumentu itxi eta aldaezina, irekia eta etengabe egokitzeko sortua baizik, herrigintzan eta gizartegintzan dihardutensektore eta taldeen ekarriek aberastuko duten neurrian eguneratzen joan-go baita. Beraz, plan honek Eusko Jaurlaritzaren hizkuntza-politikaren ildonagusiak erabakitzeko, foru-aldundiek eta udalek bideratu ohi duten eus-kararen aldeko sustapen-politika gidatzeko et a euskalgintzan dihardutenelkarte, talde eta erakundeekiko elkarlana bideratzeko oinarrizko errefe-rentzia eta tresna izan nahi du.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Plan estrategik o haudokumentu irekia etaeten gabe egokitz ekosor tua da, herrigin-tzan eta gizar tegin-tzan dihar duten sek -tore eta taldeen eka -rriek aberastuk oduten neurrian egune -ratzen joango baita.


JARDUN-ESPARRU ESTRATEGIKOAK

Batzorde honek hizkuntza-politiken hiru ardatz nagusi aztertu ditu: euska-raren geroratzea, erabilera-eremuak, eta komunikabideak eta kulturgintza.

Euskararen geroratzeari dagokionez, honako jardun-esparru estrategi-koetan gauzatutako ekimenak aztertu dira: euskararen eta euskarazko ira-kaskuntza Lehen eta Bigarren Hezkuntzan zein unibertsitatean; heldueneuskalduntze-alfabetatzea; euskararen familia bidezko jarraipena; euska-raren corpusa eta kalitatea; eta euskararen egoera Nafarroan etaIparraldean.

Bestalde, euskararen erabilera areagotzeko eremuotako hizkuntza-poli-tikak ere neurtu dira: euskararen erabilera arlo sozioekonomikoan, herri-administrazioetan, aisian, kirolean eta erlijioan, bai eta Euskal Herrikogune soziolinguistikorik euskaldunenetan ere.

Azkenik, komunikabideetan eta kulturgintzan aurrera eramandako hiz-kuntza-politikak neurtu dira, zehazki eremu horietan: liburugintzan, irrati,telebista eta prentsa idatzian, publizitatean, kultur ekoizpenetan eta infor-mazioaren eta komunikazioaren teknologia berrietan.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

EABk hizkuntza-politi -ken hiru ar datz na gusiazter tu ditu: euskara -ren g eroratz ea, erabi -lera-erem uak, etakomunikabideak etakultur gintza.


Euskararen Aholku Batzordeaz gain, Herri Aginteak KoordinatzekoBatzordea ere eratu zen 1997an, bertako partaide izanik EuskoJaurlaritza, foru-aldundiak eta EAEko hiru hiriburuetako udalak, euskal-gintzarako egungo giza eta diru-baliabideen neurketa eta azterketa bide-ratzeko.

Inkestaren emaitzek erakutsitakoaren arabera, orokorrean, euskara bizi-berritzeko hizkuntza-politikek ondorio onuragarriak izan dituzte euskara-ren erabileran eta zabalkundean. Hala ere, eskatu bezala, euskararenaldeko politikek nahikoa eragin izan ez duten hainbat eremu adierazi dituEABk. Indarguneak indargune, hainbat ahulezia jaso ditu EABk bere txos-tenetan. Kontuan izanda EAEn egin izan dela euskara biziberritzeko aha-leginik handiena, euskararen zabalkunderako eta erabilerarako perspekti-barik onenak eta aurrerapenik handienak lurralde horretan daudela adie-razi dute kideek. Bestalde, Nafarroan aurrerapen gutxiago sumatu dute,kontuan izanda komunitate horretan hizkuntza berreskuratzeko antolatudiren ekimenak EAEn baino gutxiago eta berantiarragoak izan direla. EABezkorrago agertu da Iparraldeko euskararen egoera dela eta. Esan beza-la, 1991ko eta 1996ko inkestek argi eta garbi agertu dute euskararen era-bileran eta geroratzean Iparraldean gertatzen ari diren galera handiak.


Hiz

kunt

zapo

litik

a EABren iritziz, euska -raren erabilera nor -malizatz eko neurriekondorio on uragarriakizan dituzte euskara -ren erabileran etazabalkundean. Halaere, indar guneakindar gune , hainbatahulezia jaso dituEABk bere txostenetan.


Inkesten emaitzak interesgarriak dira, batez ere, Euskal Herrian gauza-tutako hizkuntza-politiken eraginei eta erronkei buruzko aurreko azterke-ten balioespenak baieztatzen dituztelako. Euskararen Aholku Batzordekokideek, bakoitza bere arloan aditu den neurrian, garbi eta zuzen emandute azken hamar urteotan Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroanerabakitako hizkuntza-politikei buruzko iritzia. 1991ko eta 1996ko soziolin-guistikazko inkesten emaitzek, zentsukoek eta soziolinguistikazko mapa-koek eta oraingo ebaluazio sakon honetakoek jarraibide oso baliozkoakematen dituzte Euskal Herriko hizkuntza-politiken nondik norakoaz.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskararen AholkuBatzor deko kideek,bakoitza bere arloanaditu den neurrian,argi eta zuz en emandute azken hamarur teotak o hizkuntza-politikei b uruzk oberen iritzia


IV. 1 SARRERA

Euskararen historia luzea da, gure inguruan bizi direnen artean luzee-na, bere aztarrenak Kristo aurreko bigarren milurtetik heldu baitzaizkigu.Izan zituen, jakina, gaur baino hedatuagoa zen garaiak. Era askotakoarrazoi eta eraginez murriztu egin zaizkio, bistan denez, lurraldeak, erabi-lera-guneak eta arloak. Hala ere, bizi da, hil ziren beste askoren gainetik.Beste askoren ama bilakatu zen latina bera ere bere umeen sustraietaneta antzean bakarrik bizi baita.

Euskarak mendeetako ahultzea eta galtzea jasan izan ditu, bere bizitzaluze horretan. Latinarekin eta erromantzeekin topo egin zuen eta bizilagunizan zen lekuetan abiatu zen atzeraka, lehenik, Araba eta Nafarroako lau-tadetan eta hiri handietan. Gipuzkoan eta Bizkaian, berriz, XIX. mendekoindustrializazioak ekarri zituen etorkinen bidez hasi zen gaztelania nagu-sitzen. Handikiek, aberatsek eta eskoladunek ere erdararako joera hartuzutenez, euskara gero eta gutxietsiagoa eta zokoratuagoa gertatu zen,eskolaren eta erakundeen laguntzarik ere ez zuenez.


Hiz

kunt

zapo

litik

a Euskararen historialuzea da, gure inguruan bizi direnenartean luz eena.

Euskararen gainbehera.

IV. EUSKARAREN INDARGUNEAK ETA AHULEZIAK


Hogeigarren mendean, berriz, 50 urteko bi larderialdi zakar jasan beharizan ditu. Primo de Riveraren eta Francoren larderiak, alegia. Mendehonen hasieran foru-aldundien laguntzaz eta 1930-36 bitarteko pizkunde-az landa, euskarak ez du erakundeen laguntzarik eta babesik izan azkenurteok arte. 80.eko hamarkadaren hasieran barrena jo zuen euskaldun-tal-deak. Hala jarraituz gero, doi-doi hel zitekeen euskara XXI. mendera, eus-kaldun bakar eta bakan batzuen ahoetan, Iparraldean gertatzen denarenantzera. Hirurogeiko hamarkadan sortu ziren ikastolak eta euskararenaldeko egitasmoak zorpean itoak gertatuko baitziren, administrazioarenlaguntzarik ezean.

Herri honek euskaraz bizitzeko izan duen eta duen nahiaren eta euska-raren berreskurapenean herri-ekimenak izan duen garrantziaren lekukodira, besteak beste, hirurogeiko hamarkadan, gertatzen hasi ziren ikasto-len gorakada, argitalpenen ugaritzea, euskalduntze- eta alfabetatze-ekin-tzak, seminarioetan zein erlijiosoen zenbait ikastetxetan; Vatikanoko II.Kontzilioak (1962-65) euskarari Elizan emandako ofizialtasuna eta abar,guztiak, artean, frankismoaren pean gertatutakoak. Zorionez, ordea, bereakats, muga eta guzti, demokrazialdian bederen, galdutako autonomialortu genuen Hego Euskal Herrian: Euskal Herrirako AutonomiaEstatutuaren bidez Euskal Autonomia Erkidegoan (1979) eta Foru


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskararen gorakada.


Erkidegoko Eraentza Birrezarri eta Hobetzeari buruzkoaren bidezNafarroan (1982). Eta aginpide eta baliabide horien bidez geldiarazi daeuskararen gainbehera, Iparraldean ez bezala. Euskal AutonomiaErkidegoari dagokionez, berriz, behetik gora ere abiaturik da euskararenibilia.

Lurralde desberdinetako legeria eta baliabideei lotua da, neurri handian,euskararen aurrerakada edo atzerakada. Euskal Autonomia Erkidegoosoan da euskara ofiziala, gaztelaniarekin batera. Nafarroan, berriz,eremu euskaldunetan bakarrik da euskara ofiziala, Nafarroa guztiko hiz-kuntza ofiziala gaztelania baita. Iparraldean, halaber, ez du ezeren ofizial-tasunik, frantsesa baita, legearen arabera, Frantziako hizkuntza ofizialbakarra. Legeria desberdin horren arabera garatu ditu arau, bitarteko etabaliabideak ere. Eta horien araberakoak dira emaitzak ere: hezkuntzan,komunikabideetan, administrazioan, liburugint zan, alfabetatze-euskal-duntzean, euskararen beraren gizarteratzean eta abarretan.

Emaitzak aztertzeko garaia da, ordea. Euskarak non eta zertan eginduen aurrera edo atzera. Non dauden indarguneak eta non ahuleziak. Jarridiren giza eta diru-baliabideek zer-nolako etekina eman duten ere ikuste-ko garaia da, noski. Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia itxurantzeanburutu nahi bada, behintzat.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


IV.2. IRIZPIDEAK

Lau irizpide edo zutabe nagusitan oinarriturik da Euskal AutonomiaErkidegoko hizkuntza-politika: demokrazian, ahulenaren aldeko jokabide-an, hizkuntza propioari zor zaion aitortzan eta gizarte-ekimenen osagarri-tasunean.

Herritar gehienen borondate eta gogora egokitu behar da hizkuntza--plangintza. Horretarako, berriz, herritarren jarrerak ezagutu behar dira,gehienek onartzen duten pausajearen eta abiadaren arabera hizkuntza--politika moldatzeko. Behar-beharrezkoa da, beraz, adostasuna aldikaberritzea, gizartean nahiz politikarien artean. Gehienek muzin egitenbadiote, hizkuntzarenak egin du.

Egoera desberdinetan dauden hizkuntzei ezin zaie hizkuntza-politikabera ezarri, aldera-karga hori areagotu nahi ez bada behintzat. Dagoen--dagoenean, bere gisa, uzteak, hizkuntzen alderoa handitzen du, ahule-naren eta ttikienaren kaltetan. Hizkuntza-politikak, beraz, ahulenari eta txi-kienari lagundu behar dio, herritarren oinarrizko eskubideak zanpatu gabe.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Lau irizpide edo zuta -be nagusitan oinarri -turik da EuskalAutonomiaErkidegok o hizkuntza-politika: demokrazian,ahulenaren aldek ojokabidean, hizkuntzapropioari zor zaionaitor tzan eta gizar te-ekimenen osa garrita -sunean


Euskararen eta erdararen artean dagoen desberdintasun-egoera ore-katzeko egin behar den hizkuntza-politikak ez ditu baztertu behar norba-nakoen eginkizunak eta gizarte-ekimenak, herri-agintarien gehiegizko par-tehartzearekin. Aitzitik, herri-administrazioek jorratzen duten lan-espa-rruak xede eta muga garbiak ditu: oinarrizko arau demokratikoak gorde-tzea, euskara biziberritzen diharduten norbanakoek eta gizarte-ekinbideekegin dezaketena berorien kontura uztea, edota haiekin elkarlanean jardu-tea, eta ezin dezaketena osatzea. Horrela, ez bestela, susta daiteke gizar-te indartsuagoa eta egituratuagoa.

IV.3. INDARGUNEAK

Euskararen pizkunderako arlo eta neurri guztiek ez dute eragin berdina,jakina. Hala ere, bata besteari lotuak direnez, nahiz eta arloka sailkatu,orotara balioetsi behar dira askotan. Euskararen indarguneak nabarmen-tzen saiatuko gara, beraz, aurrena.


Euskarak arrakasta handia izan du irakaskuntzan. Zenbaterainokoa izanden ohartzeko 1971 inguruko ikerketen ondorio batzuk izan beharko geni-


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Irakaskuntzan D , Beta A ereduak ezarri


tuzke gogoan. Eskola publikoetako guraso eta irakasle gutxiri bururatzenzitzaion euskaraz eskola zitekeenik. Euskara irakats ote zitekeen bakarrikgaldetu zitzaien, beraz. Eskola-orduetan eta beharturik irakatsi behar zi-tzaiela onartzen zutenak ez ziren %40ra iristen, herri euskaldun samarre-tan. Erlijioa bezalaxe, nahi zuenari aukera ematearen alde agertzen zirenia %30. Eta ia beste horrenbestek eskolorduetatik kanpo eta nahi zuenaribakarrik irakastea onartzen zuten.

Irakaskuntzan D, B eta A ereduak ezarri zirenetik, ordea, nabarmenaizan da gurasoek egin duten aukera, gero eta eredu «euskaldunagoak»edota «euskalduntzen trinkoagoak» eskatzen baitituzte. Horren ondorioz,gero eta haur erdaldun gehiago ari da euskaraz eskolatzen. Gurasoenaldetik jarrera argia da, beraz: etxean beren seme-alabei ezin irakatsi die-ten euskara eskolaren bidez irakatsi nahi diete. Hasieran, B eredua hazizen gehien. 90. hamarkadan, ordea, D eredua nagusitu zaio. A eredua,berriz, urterik urte ari da ahultzen eta urritzen. Alde batetik, aukeran eskai-ni zaielako eta, bestetik, gaztelania-hutsunerik sumatzen ez dutelakohartu dute jokabide hori gurasoek, noski. Euskararen mailari dagokionez,berriz, B eta, batez ere, D ereduetan euskara-maila egokia lortzen dutehaur euskaldunek, irakurketa-idazketan eta hizketan. Are eta hobea, jaki-na, etxeko eta inguruko euskara zenbat eta biziagoa den edota harreman-sarea trinkoagoa duen.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

zirenetik, nabarmenaizan da gurasoek eginduten aukera, geroeta eredu «euskaldu -nagoak» edota «eus -kalduntz en trink oago-ak» eskatz en baitituz -te.


Haur erdaldunek ere zenbat eta euskarazko eredua trinkoagoa duten,orduan eta maila hobea lortzen dute, eskolan erabiltzen den euskarahorretan ikasle euskaldunen parekoa, gorabehera handirik gabe.

Horren ondorioz eta Irakaskuntza Ertainen emaitza gisa, ikasle gero etaelebidunagoak eta euskaraz ikasten ohituagoak ditugu. Orobat, euskara-ren indargune da gazteen eta langileen prestakuntzarako LanbideHeziketak hartu behar duen garrantzia eta eskualde euskaldunetan duenindarra ere.

Ikasleetan ez ezik, irakasleetan ere hobekuntza nabarmena gertatu dahogei urteotan. 1976-77an %5era iristen ziren irakasle euskaldunak. Gaur,%65era iritsi dira.

Azkenik, seinalagarria da, indargarri suertatuko delako, oro har, euskal-duntzearen aldeko jarrera ere.

Nafarroan ere gora egin dute elebidunek, eskolari esker gehienbat.1996-97 ikasturteko A ereduaren kopurua %17,26 zen; D ereduarena,berriz, %26,27. D eta B ereduetan batez bestekoak gora egin du.Hemendik urte batzuetara nafarren ia erdiek jakingo dute gutxienez eus-


Hiz

kunt

zapo

litik

a


kara zer den. Laurdena, gainera, euskalduna izango da. Euskaldunenbatez bestekoa, beraz, bikoiztu egingo da. Nafarroa osoan ari da euskarabarreiatzen: Iruñerrian, Lizarraldean eta Tafallan batez ere.

Iparraldean, haurren %12 eskolatzen da ikastoletan eta ikasgela elebi-dunetan. Garapen Kontseiluak neurri egokiak proposatu ditu, bestalde, ira-kaskuntza euskalduntzeko: euskarazko irakaskuntza lurralde osora zabal-tzea, eta itsasaldean, bereziki, B eta D ereduak eskaintzea.

IV.3.2. Familia

Gurasoen bidez etorri zaigu euskara, guztiek ondorengoetaratu ezbadute ere. Horretan, ordea, asko hobetu da azken urteotan, gizartekogiroaren eraginez, baita baliabideak eta laguntzak eskaintzen zaizkiolakoere. Hegoaldeko familia euskaldunetan, behintzat, gaur ez da beren hau-rrei euskararik irakasten ez dieten gurasorik. Horretarako duten ardura eregehitu egin baita urteotan.

Geroari begira, berriz, gero eta guraso euskaldun gehiago izango dira,eskola elebidunari esker. Familien bidez euskara geroratzeko aukera geroeta handiagoa da, izan ere, gero eta aukera handiagoak daude bikote eta


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Gurasoen bidez etorrizaigu euskara, guztiekondorengoetaratu ezbadute ere . Familienbidez euskara hobetoeta ugaria go ondoren -goetaratuk o da etaeuskaraz mintzatz ekoharreman-sareak ereugaldu egingo dira,besterik gabe .


familia euskaldunak osatzeko eta euskaraz mintzatzeko harreman-sareakere ugaldu egingo dira, besterik gabe.

Eskolak gero eta gazte euskaldun gehiago egiten dituenez, gazteenjokabidea erabakiorra izango da, euskara edo erdara ondokoei eta ondo-rengoei emateko orduan.

IV.3.3. Aisia

Bizitza-antolaketan eta -egituretan aisialdiak gero eta leku handiagoadu. Ikasle eta gazteen hezkuntzari begira ere garrantzi handia du.Hizkuntzaren normalkuntza-bidean duen eragina areagotu egin da, beraz,azken urteotan. Ekintza ez-arautu hauek, arrakastatsuak direnez, jendeasko biltzen dute, bestalde.

Hori dela eta, udaletako kultur eskaintza gero eta zabalagoa da.Administrazioak antolatzen dituen ekitaldi-zirkuitoek ere gehitu egiten duteaukera. Horretaz gain, gizarte-ekimeneko taldeek ere eskaintzen dituzte,noizbehinka. Gazteentzat antolatzen diren ikuskizun gehienak euskarazburutu ohi dira, gainera.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Bizitza-antolaketaneta -egituretan aisial -diak g ero eta lekuhandia goa du eta hiz -kuntzaren normal -kuntza-bidean dueneragina area gotu eginda, beraz; azken ur te-otan, euskarazk oeskaintza nabarmenhazi baita.


Ikastetxeetako aisialdiak, interbentzio-puntu jakinez osatzen denez,ikastetxe barruan eta kanpoan, lan osatua egiteko aukera eskaintzen du.

Aisialdiko guneak haurrentzat antolat u ohi direnez, gehienetan euskal-dunak edo elebidunak izan ohi dira. Nahi den auzo edo tokitan kokatzendirenez, berriz, kaleko jendea erakartzeko ere egokiak dira.

Garrantzitsua da erdal jatorriko begirale euskaldunen ekarria: B eta Aereduetako gazteak errazago hurbiltzen zaizkio euskaldun berri bati eus-kaldun zahar bati baino, euskara ikasi duenaren lana eta nekea miresga-rri baitzaizkie. Begiraleak berak ere esker eta balio hobea ematen dio ikas-ten ari den haurrari.

Badira, jakina, gazte-talde eta eliz talde eratuak ere. Bakoitzaren parte-hartzea, murgiltzea eta aitzindaritza handiak dira. Gizartean txertatzekobide jatorra eta erosoa da, gainera, tokian tokiko bizitzan errotzen direnez.Bolondresen lanean oinarritzen dira, gehienbat, antolamendu arin etamerkeko jarduera hauek.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


IV.3.4. Kirola

Kirolak, bistakoa denez, toki handia hartzen du gure gizartean.Horregatik eraiki dira hainbeste kiroldegi. Kirola, bestalde, oso atseginadenez, hizkuntza erabiltzeko ere atsegina eta erosoa da. Udal-kiroldegie-tako kirol-teknikari asko euskaldunak dira.

Eskola-kirolak ere, ikastetxeen eta administrazioaren kontrolari esker,hizkuntza-irizpideak zaintzen ditu, egoera soziolinguistikoak aukera ema-ten duenean. Udalen, foru-aldundien eta Jaurlaritzaren arteko koordina-zioa bultzatzeko lehen urratsak egin dira, bestalde.

Irakaskuntzaren ekarpenak profesional euskaldunak ziurtatu dituSHEEren (Soin Hezkuntzako Euskal Erakundea) eskutik. Eskolak euska-razko adarra sendotu duen neurrian, euskaldun lizentziatu-andana osatuda. Horrek, besterik gabe, eragina izan du ikastetxeetan, administrazioaneta kirol-taldeetan. Horrekin batera, Irakasle Eskoletako soin-hezkuntzakere irakasle euskaldunak ziurtatzen ditu.

Eusko Irrati Telebistaren bitartez, berriz, komunikabideetan euskarakinoiz izan ez duen tokia bereganatu du. EITBri zor zaio, noski, kiroletan


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Irakaskuntzaren ekar -penak pr ofesionaleuskaldunak ziur tatuditu SHEEren eskutik.Eskolak euskarazk oadarra sendotu duenneurrian, euskaldunlizentziatu-andanaosatu da. Horrek, bes-terik gabe , eraginaizan du ikastetx eetan,administrazioan etakir ol-taldeetan.


euskarak lortu duen normalkuntzaren alderik nagusiena. Kirolari eta zale-tu euskaldunen kopurua ere hazi egin da, zorionez. Horrek berak ere era-gin handia du gazteengan, komunikabideetako agerraldiengatik batez ere,eredu miresgarriak baitira haur eta gazteentzat.

IV.3.5. Kulturgintza

Euskaraz eskolatutako belaunaldi berriak euskaldungoaren zati garran-tzitsua osatzen du. Euskara hautatzen duten taldeen jarrera ere gero etairmoagoa da. Euskaldun izatearen alde egin du apustu. Euskal kulturarengiltza izango dira, beraz, gero eta euskaldunagoak diren belaunaldiok.Euskarazko kultur jardunen etorkizuna ziurtatuko duen publikoa euskaldu-na da, besteak beste. Izan ere, punta-puntako kulturak beti sortu beharizaten du bere publikoa; horrela eraberritzen eta aberasten du herri osoa-ren kultura. Gure ondasun kulturalik puntakoena euskara dela uste dugu-nez, gero eta jantziagoa den publiko berria irabazten ari gara euskara-rentzat: eskolak euskaldundutako haur eta gazteak irabazten, batez ere.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Gero eta jantzia goaden pub lik o berria irabazten ari garaeuskararentzat: esko-lak euskaldundutak ohaur eta gazteak ira -bazten, batez ere .


IV.3.6. Telebista

Belaunaldi berriak, baita urteotako eguneroko entzuleriak ere, saio askozailtasunik gabe ulertzen ditu. Adibidez, kirolak, albistegia, lehiaketak,magazinak eta telesailak. Hizkuntzaren erabilera normaldu egin da, edo-zein gai erabil baitaiteke edozein testuingurutan, ulertzeko eragozpenikgabe. Batez ere, albisteak, kirolak eta marrazki biziak ikusteko ohitura han-dia da.

Jakina, ikusle guztiak ez dira euskaldunak, batzuek zerbait ulertzenbadute ere. Ikusle hauek telebistaren bidez gordetzen dute euskararekikolotura, begi-belarrietan sumatzen baitute, egunero, euskara. Euskarahedatzeko eta ezagutzeko oso garrantzitsua da, beraz, telebistaren zere-gina. ETB1 ezinbesteko tresna bihurtuko da gure hizkuntzarentzat. EuskalAutonomia Erkidegoko etxeetatik %98an dago ezarrita ETB1; horietatik%70ek, berriz, egunero pizten du. Ez da, beraz, gaztetxo, zahar eta herritxiki euskaldunetako telebista bakarrik.

Euskal Telebistaren ekarria ezinbestekoa da euskararen etorkizunerako,gero eta jende gehiagok erabiltzen baitu informatzeko eta entretenitzeko,baita Nafarroan eta Iparraldean ere. Bestalde, Euskal Autonomia


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Belaunaldi berriak,baita ur teotak o egu -neroko entzuleriakere, saio ask o zailta -sunik gabe uler tzenditu. Hizkuntzarenerabilera normalduegin da, edozein gaierabil baitaiteke edo -zein testuingurutan,uler tzeko eragozpenikgabe .


Erkidegoan bizi diren erdaldun askok, eta euskara ikasten diharduten besteaskok telebistan bakarrik ikusten dute euskarak gizartean duen lekua.

Baina telebistak ikus-entzunezko baliabideei ere asko eragin die. Hainteknologia aurreratua duenez, sare berrietan sartzeko aukera ematen du.Telebistarako egiten diren saioek bideo eta bestelako formatuetan zabal-tzeko balio dute, bai etxean bai eskolan erabil ditzagun. Gainera, bestebitarteko batzuekin bat egiteko modua du, Internet eta multimedia sareenbitartez, besteak beste. Teletestua bera ere hasita dago Euskal Telebistangaur egun. Horrek guztiak euskara lantzeko eta bultzatzeko aukera zaba-la eskaintzen du. Orain hamabost urte ez zegoen ekoizle-etxerik eta bes-telako azpiegiturarik. Erabat aldatu da egoera. Gaur ezer gutxi bikoizteneta itzultzen da. Euskal Herrian bertan sortutako era guztietako saioak diranagusi gaur. Antzezleak, aurkezleak eta partehartzaileak euskaldunak iza-teak naturaltasun handia ematen dio saioari berari.

Tokian tokiko informazioaren premiak, bestalde, tokian tokiko telebistakekarriko ditu, seguruenik. Hori ere aparteko aukera izango da euskara-rentzat. Normalkuntzarako tresna baliotsua suertatuko da. Izan ere, herri-ko telebistak herritarren harremanak eta loturak sendotuko ditu, bertakojendearen, gertaeren eta albisteen berri ematen duelako. Tokian tokikoeuskara erabiltzeko aukera eskainiko du, bertako jendearen ahozko jardu-nari esker.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


IV.3.7. Irratia

Gaurko irrati eta telebistari esker, ahoz ahoko euskarak inoiz izan dituentresnarik edo baliabiderik indartsuenak ditu. Oro har, kalitate handiko saio-ak eskaintzen ditu, zorionez, Euskadi Irratiak. Telebista alde batera utzirik,Euskadi Irratia da euskararen plazarik jendetsuena. Euskarak ez du irratizhorrelako zabalkunderik inoiz izan.

Euskadi Irratia eta Euskadi Gaztea dira euskarazko irratigintzaren zuta-berik nagusienak, ia Euskal Herri osora zabaltzen baitira. Baina lekuanlekukoek ere lan handia egiten dute: Iparraldeko hiru euskal irratiek etaHegoaldeko Arrate Irratiak, Bizkaia Irratiak, Iruñeko Euskalerria Irratiak etaElizondoko Xorroxin Irratiak.

CIES etxeak 1996an egin zuen entzuleria azterketako emaitzen arabe-ra; 14 urtez gorako 1.046.000k entzuten dute irratia Bizkaian, Gipuzkoaneta Araban astean zehar. Milioia pasatxo horretatik milioi erdia dira eus-kaldunak, irrati-entzuleen ia %50 alegia. Horietatik, 313.000 entzule eus-kaldun dira, astean behin bederen, irratiren bat entzuten dutenak. Ohikoirrati-entzule euskaldunen %36k entzuten du, beraz, astean behin bede-ren, irrati euskaldunen bat.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Gaurk o irrati eta telebistari esker , ahozahok o euskarak inoizizan dituen tresnarikedo baliabiderikindar tsuenak ditu.


IV.3.8. Prentsa idatzia

Asko hazi zaio euskarazko prentsari merkatua. Inoiz izan duen indarriketa hedapenik handiena du, gainera: argitalpen, kazetari, irakurle etabaliabideak. Herri-aldizkariek, bestalde, arrakasta handia lortu dute, herri-ko albisteak ematen dituztelako euskara errazean eta doan, eta ez dute-lako erdarazkoen konpetentziarik. Euskaldunon Egunkariak eta Argiaastekariak lortu dute autofinantzazio-mailarik handiena. Euskarari eta eus-kal kulturari ematen dieten lekua eta tratamendua dira, beharbada, bero-rien indargune nagusiak, erdarazkoetan horretan parekorik ez dutenez.Iparraldean Herria astekariak eutsi dio euskal irakurleriari, gehienbat.Azken urteotan, bestalde, hasiak dira zenbait truke-lerro euskal medioenartean.

IV.3.9. Liburugintza

Liburugintzak, bistakoa denez, gora egin du. Batetik, irakaskuntzariesker, asko ugaldu dira euskaraz irakurtzen dakitenak; bestetik, liburutegi,denda eta banaketa-sarea ere osatu egin dira. Horretaz gainera, idazle etaargitaldarien lana ere bideratu egin da. Azkenik, lagungarri suertatu daerakunde autonomikoen hizkuntza eta kultur politika, Eusko Jaurlaritza-


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Ask o hazi zaio euskarazk o prentsarimerkatua. Inoiz izanduen indarrik etahedapenik handienadu, gainera.Herri-aldizkariek, bes-talde , arrakasta han -dia lor tu dute .

Lib urugintzak,bistak oa denez,gora egin du.


rena bereziki. Euskal liburuaren historia osoan lautik hiru baino gehiagoazken hogei urteotan argitaratu da.

Kopuruan bakarrik ez du gora egin liburugintzak, bestalde, baita nola-kotasunean ere. Sortzen dena ez ezik, itzultzen dena ere gero eta hobeabaita.

Euskal idazlegoa normal samarra da, kopuru, antolamendu eta lanbidealdetik.

Hala ere, ikuskizun da merkatu zabalagoak tituluen gehitzea ekarrikoduen. Gutxienez, tiradak handitzea, ekoizpena desberdintzea eta liburua-ren beraren betekizunak aberastea ekarriko ditu.

IV.3.10. Publizitatea

Publizitateak, berez, hedabide zabalak eskatzen ditu. Alde horretatik,kontra dute behar hori euskarak eta euskarazko komunikabideek. Baina,zorionez, euskaldunen merkatua hazten ari da, gazteriarena batez ere.Euskaldun gazteek kontsumitzen duten guztia, beraz, euskaraz iragar dai-teke.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Zorionez, euskaldunenmerkatua hazten ari da,gazteriarena batez ere .Euskaldun gazteekkontsumitz en dutenguztia, beraz, euskaraziragar daiteke .


Bestalde, enpresa asko, handiak batez ere, euskaltasunaren edo berta-koak izatearen ohorea eta jatortasuna lortzeko ere baliatzen dira publizi-tateaz. Izan ere, bi etekin atera nahi izaten zaizkio publizitateari: bata salt-zea; bestea, markaren beraren izen ona zabaltzea.

Publizitate bila dabiltzanek eta agentzietako erabakigile euskaltzaleekbigarren etekin honen balioaz ohartarazi beharko lukete iragarki-jartzailea,nahiz eta Euskal Irrati Telebistako eta herri-aldizkarietako publizitateak ira-bazien etekina ere ongi ziurtatu.

Bestalde, Eusko Jaurlaritzako eta foru-aldundietako Kultura eta Hezkun-tza sailak, batez ere sailetako erabakigileak, indargune garrantzitsua dirapublizitatea gehitzeko ahaleginean.

IV.3.11. Euskalduntze-alfabetatzea

Euskaldunak alfabetatzeko gau-eskola haiek erdaldunei euskara irakas-teko euskaltegi bilakatu ziren. Orain, berriz, euskara hobetzeko eta ikas--prozesua burutzeko bide dira: Hegoaldeko gazteetan gero eta gutxiagobaitira euskaraz irakurtzeko edo idazteko zailtasuna duten euskaldunak.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskararen berresku -rapenean, ikastolekinbatera, helduen euskalduntz e-alfabe -tatzea izan da ekinbi -derik eta m ugimendu -rik garrantzitsuena.


Euskararen berreskurapenean, euskal irakaskuntzarekin batera, heldueneuskalduntze-alfabetatzea izan da ekinbiderik eta mugimendurik garrantzi-tsuena.

Gizon-emakume nagusiengan du alfabetatzeak eraginik makalena.Alfabetatzea, irakaskuntza zein komunikabideen eraginez indarra galduzjoan da, alfabetatu beharrekoak adin multzorik helduenetan baitaudebatez ere.

Dena den, eskaera handia da gizartean. Baita euskaltegiekiko oniritziaere. Hala ere, etengabeko berrikuntzan eta hobekuntzan dihardu arlohonek. Alde horretatik, ezinbestekoa izan da homologazioa burutzea, gai-tasun-agiriak eskuratzea eta lan-baldintzak arautzea. HABEk sektoreare-kin izenpetutako hitzarmena astingarria izan da horretarako.

Nafarroan zein Iparraldean ere, eskaria zabala da eta baliabide urriakizanik ere, helduak alfabetatzeko nahiz euskalduntzeko euskaltegi etagau-eskola ugari dago. Iparraldean, berriz, «jende helduari euskara ikas-teko eskaintza indartzea» proposatu du Garapen Kontseiluak.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


IV.3.12. Enpresa-mundua

Beharrezkoa bezain zaila da enpresa-mundua euskalduntzea. Bainaegin diren esperientzia pilotuak eta irizpideak baliozkoak dira. Metodologiaegokia asmatu da eta, halaber, eredugarria, besteak beste, herri-adminis-trazioetan erabiltzeko. Hona esperientzia horien ondorio nagusienak:a) ezinbestekoa da euskara enpresako beste edozein gai bezala plantea-tzea. Hau da, enpresaren funtzio bakoitza planifikatzen, burutzen eta kon-trolatzen denean hizkuntzaren alderdia kontuan izan behar da; b) ezin-bestekoa da guztiek parte hartzea, bakoitzak bere erantzukizunaren ara-bera. Horretarako, berriz, informazioa eta sentiberatze-lana dira giltzarri,parte hartuko dutenen borondatezko atxikimendua lortu behar baita;c) egitasmo bakoitzak bere ezaugarri propioak izango ditu: enpresarentamaina, euskaldunen portzentajea, bezero-mota, jatorria eta abar.

Hizkuntz egitasmoari heltzeko gai diren enpresek egitasmo berritzaileeiekiteko gai diren enpresa biziaren eta eraginkorraren irudia islatzen duteeuren bezero, hornitzaile eta inguruko gizartean.

Gizabanakoen kezkak eta gogoak kontuan dituen enpresarekin erraza-go egiten dute bat langileek. Hizkuntz egitasmoari ekiten dioten langileek


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Beharrezk oa bezainzaila da enpresa-m un-dua euskalduntz ea.Baina egin direnesperientziak eta iriz -pideak baliozk oakdira. Metodologiaegokia asmatu da eta,halaber , eredugarria.


enpresaren egitasmo batekin egiten dute bat, hain zuzen. Horretan, enpre-sa-arduradunek bertako langileen jatorriari eta hizkuntzari buruz jarrerapositiboa izan dezaten.

Azkenik, kalitate hobea eskaintzen ari dira hizkuntza-egitasmoa buru-tzen ari diren enpresak. Bere zerbitzu eta generoak balio erantsia dute,beraz.

IV.3.13. Erlijioa

Zutabe sendoa izan da eliza euskararentzat. Gaur egun ere, ebanjelioaaldarrikatzeko eta katekesia emateko beharrezkoa da eta, gainera, geroeta argiago ikusten da elebidun izan beharra. Gazteen pastoraltzan ereeuskaldunen kopurua gehitzen joango dela espero da. Haurren katekesianzabaltzen zaio aukera garrantzitsua euskararen erabilerari.

Euskal Herriko bost elizbarrutietako kidez osatutako itzultzaile-batzorde-ak mesede handia egin dio euskararen normalkuntzari. Elizak baditu,dagoeneko, euskaraz jarduteko lanabesik beharrezkoenak.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Zutabe sendoa izan da eliza euskararentzat.


Elizkizunak euskaraz edo erdaraz izatearen inguruan lehendik hartuta-ko erabaki batzuk aztertzeko eta aldatzeko ordua iritsi dela ikusten da.Izan ere, gero eta argiago ikusten baita eliztarren egoera linguistikoarenarabera eratu behar direla elizkizunak. Horrek, gutxi edo asko, euskaraelizkizun guztietan erabiltzea bultza dezake.

Behartsuenekin eta ahulenekin bat egiteko agintzen dion Ebanjelioabete nahi duenak ere hizkuntza ahul eta gutxituen aldeko jokabidea errazhar dezake. Tokian tokikoa izan beharrak ere bertako hizkuntzaren eta kul-turaren alde egitera bultzatzen du eta fedea bera ere bertako hizkuntzazeta kulturaz janztera. Eliz inguruetan euskararen eta elebitasunaren ara-zoa planteatzeak beste arrazoi bat ere badu: herri honen baketze eta adis-kidetzerako prozesuan seinale eta bultzagile izatea.

IV.3.14. Administrazioa

Euskarari erabilera-eremu berria zabaltzen ari zaio; orain arte, salbues-penak salbuespen, euskarak ez baitu tokirik izan Administrazioan.Horretarako erabilera areagotzeko saioak egin dira eta erabilera sustatze-ko baliabideak egokitu dira lehen plangintzaldian. Bertan erabilitako meto-dologiaren eraginkortasuna ere agerian geratu da. Batetik, hizkuntzaren


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskarari erabilera--eremu berria zabal-tzen ari zaio; orainarte, salb uespenaksalb uespen, euskarak


aldeko prestakuntza eskaini zaie funtzionarioei. Bestetik, lanean euskaraerabiltzeko baliabideak jarri zaizkie eskueran.

Gehienetan lege-babesa errealitatearen gainetik bada ere EuskalAutonomia Erkidegoan, badira erabat euskaraz bizi diren udalerriak ere,hizkuntza-plan aurrerakoiagoa egin daitekeela horrelakoetan. Izan ere,euskararen erabilera nonbait baldin badago sustraituta, hori, udalerri eus-kaldunenetan da, herri hauetan ematen baitira euskara gizarte-bizitzarenalor guztietara hedatzeko baldintzarik egokienak. Udalerri EuskaldunenMankomunitatea (UEMA) osatzen duten udalerriez gain, badira beste uda-lerri euskaldun ugari, euskaldun-kopurua %75etik gora dutenak alegia.Hau dela eta, UEMA edo haren antzeko proiektuak beste udalerri euskal-dunetara zabaldu beharra dago, izan ere, udalerri euskaldunetan bizi direneuskaldunentzat ez ezik, Euskal Herri osoko herritarrentzat ere, garran-tzitsua da euskal guneetan garatutako hizkuntz plangintza. Arrazoien arte-an hauek aipa daitezke:

a) Euskararen mundu sinbolikoa, jatortasuna eta zuzentasunahobeto gordetzen da udalerri euskaldunenetan.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

ez baitu tokirik izanAdministrazioan.


b) Gune aitzindariak izan daitezke euskararen corpus eta estatusa-ren normalkuntzan.

Bestetik, udalerri euskaldun ugari dira Iparraldean euskara normaliza-tzeko plangintzarik gabe eta UEMAren ekarpena interesgarria izan daiteke.

IV.3.15. Corpus-plangintza eta euskararen kalitatea

Euskarak berak ere eguneratu eta egokitu beharra du, jakina, gaurkopremietara eta arlo nahiz eremu berrietara. Izan ere, eguneroko jardune-an euskara lan-tresna eta komunikazio-hizkuntza dutenen beharra handiada. Hori dela eta, euskal lexikoa bateratzeko eta finkatzeko lan handia eginda Euskaltzaindiaren gidaritzapean, eta egiteke dagoena burutzeko,berriz, baliabideak jarri dira. Orain arte burutu den guztia informatizaturikda, bestalde. Euskararen corpusaz arduratzen diren erakundeek eta elkar-teek duela urte gutxi arte ez zuten gaitasun-maila erdietsi dute, beraz.

Hala ere, norberaren hizkera ez da baztertu behar eguneroko bizitzatik,hizkuntza zuzenagoa eta egokiagoa erabiltzen baitu nork bere euskalkian.Besteak beste, ez dezagun ahantz, euskararen eta euskarazko baliabide-en kalitatea hobetzeko apustua irabazi behar da urteotan.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskararen corpusabateratz eko eta finka-tzeko lan handia eginda Euskaltzaindiarengidaritzapean.


IV.4. AHULEZIAK

Aurrea eta atzea izan ohi ditu txanponak. Euskarak ere halaxe ditu:indarguneak eta ahuleziak. Orain arte alde bat ikusi dugu: baikorra.Hemendik aurrera besteari begiratu beharko diogu: alde ilunari.


Eskolak urte luzeetan egindako euskalduntze-ahaleginak ez du beharbezalako jarraipenik gizartean: ez enpresa-munduan, ez kulturan, ez kale-an. Eskolan bertan ere, ikasleen arteko harremanetan bereziki, erdarakmenderatzen du euskara, baita teoriaz onak diren eskola-baldintzetan ere.Belaunaldi berrion bihar-etziko hizkuntza-portaeraren seinale izan daitekejokabide hau, geroko gizon-emakume euskaldunen arteko harremanakerdaraz eraikitzen ari baitira maiz. Euskara bigarren hizkuntza dutenenartean nabarmenagoa da, jakina, hau guztia. Belaunaldi gazteek, euska-raz ikasi eta eskolatuak izan arren, ez dute, zoritxarrez, zenbait eskualde-tan behinik behin, euskal gizarterik osatuko.

A ereduan ikasten duten haur erdaldunek, bestalde, oso maila apaladute ulermen-mailan, apalagoa idazteko eta hitz egiteko. Ez dute legeak


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Eskolak ur te luz eetanegindak o euskaldun-tze-ahaleginak ez dubehar bezalak o jarrai -penik gizar tean: ezenpresa-m unduan, ezkulturan, ez kalean.


finkatzen duen «nahikotasun» -mailarik lortzen. B eredu «bigunean» erehutsune nabarmenak agertzen dira: nahasketak fonologian, lexikoan etajoskeran, hiztegi mugatua. Esaldiak osatzeko zailtasuna eta abar.

Irakasle euskaldunen eskasiak ere asko mugatzen du irakaskuntzareneuskalduntzea.

Euskal Herriko Unibertsitateak, bestalde, oraindik erabakitzeke du zeinunibertsitate-eredu nahi edo behar duen, elebakarra ala eleanitza. Eraberean, finkatzeke du zein ikasketari eman behar zaion lehentasuna eus-kaldungoaren ikuspegitik 1 .

1 1999ko martxoaren 3an Euskal Herriko Unibertsitateak “UPV/EHUkoEuskararen Erabileraren Normalizaziorako II. Plangintza” onartu zuen.Plangintza horretan, unibertsitate-eredua (elebiduna), ikasketak euskarazeskaintzeko lehentasunak eta beste zenbait garrantzizko kontu ere geratudira finkaturik.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


IV.4.2. Familia

Indar handia du produktuen eta zerbitzuen eskaintzan ageri den erda-raren aldeko joerak gazteen hizkuntz ohiturak finkatzen hasten direnean.

Familia bidezko jarraipenaren hutsegitea nabarmenagoa da, dena den,gune erdaldunetan. Joera hau areagotu egiten da aita edo ama, bietako-ren bat, erdalduna denean. Horrelako bikoteen joera erdararen aldekoabaita, oro har.

Gazteek sortuko dituzten familia berrietan zailtasunak izango dituzteeuskara ondorengoetaratzeko, erdal elebidunak baitira gehienak.

Familia bidezko jarraipenak, berriz, azken urteotan, txarrera egin duIparraldean. Eta familiei begira egin ziren kanpainek ere ez dute uste adi-nako emaitzarik eman: ez ziren helburuak behar bezala zehaztu eta koor-dinazioan ere hutsegite nabarmenak gertatu ziren.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Indar handia du z er-bitzuen eskaintzanageri den er dararenaldek o joerak gazteenhizkuntz ohiturak fin -katzen hasten direne -an. Familia bidezk ojarraipenaren hutsegi -tea nabarmena goa da,gune er daldunetaneta aita edo ama,erdalduna denean.


IV.4.3. Aisia

Lagunarteko aisian erdara gailentzen da askotan. Eta oso zail da horkanpotik eragitea. Erakunde publikoek antolatzen dituzten aisialdirakoekintzetan, berriz, ez da hizkuntza-irizpiderik.

Bestalde, komunikabideek, telebistek bereziki, betetzen dute haur etagazteen aisialdia, gehienbat. Hor, noski, erdarazko aukera ugariagoa da,euskararen kalterako. Baita zine, bideo eta abarretan ere.

Aisialdi antolatua bitartekoak jartzen saiatzen da, baina haur eta gazte-txoekin lanean aritzeko unean, baliabide ugari behar dira: begirale euskal-dunak, bolondresak, ordenadoreak, jolasak, tailerrak, abestiak, ipuinak etaabar. Hor ere erdarazkoak ugariago dira euskarazkoak baino. Aisialdiaeuskararen normalizaziorako tresna egokia eta azkarra izatea nahi badu-gu, ezinbestekoa da horretarako behar diren euskarazko baliabideak mer-katuratzea.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Lagunar teko aisianerdara gailentz en daaskotan. Eta oso zailda hor kanpotik era gi -tea. Erakunde pub li -koek antolatz en dituz -ten aisialdietarak oekintz etan, berriz, ezda hizkuntza-irizpide -rik.


IV.4.4. Kirola

Profesionalen prestakuntzan urri eta urrun da euskara: kirol askotakoentrenatzaile-ikastaroetan, esaterako, euskarak ez du sarbiderik. Entrena-tzaile eta monitore euskaldunik gabe zaila da kirola euskalduntzea.

Kirol-federakuntzaren egiturak ez du neurri batean administrazioak ezarditzakeen hizkuntza-irizpideak edo baldintzak jartzeko aukerarik eskain-tzen.

Euskal Telebistaz landa, eta bera ere itorik gera daiteke kable bidezkouholdean, oso leku gutxi du kirolak beste hedabideetan. EuskaldunonEgunkariak ere kale egiten du astelehenetan, kirola albiste den egunean.Kirolari bakarrik eskainitako egunkaririk ez da euskaraz, bestalde.

Kirolak, gainera, bere dinamika du, eta alferrik da euskararena ezarrinahi izatea. Orain artekoek, behintzat, ez dute emaitza onik eman. Izanere, euskara-irizpidea egokitu behar zaio kirolak duen dinamikari.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Profesionalen presta -kuntzan urri eta urrunda euskara: kir olaskotak o entrenatzai -le-ikastar oetan, esate-rako. Entrenatzaile etamonitore euskaldunikgabe zaila da kir olaeuskalduntz ea.


IV.4.5. Kulturgintza

Euskal Herrian gaur egun dauden bitartekari gehienak erdaldunak dira:ez dira euskaraz sortzen den kultura bere osotasunean ulertzeko eta eza-gutzeko gai.

Profesionalizaziorako bideak gaztelaniak bakarrik zabaltzen baditu,morroi izatera beharturik gara. Elebitasun erabatekoa, berriz, alferrikakoagertatu da askotan, euskaldunen aspergurarako gainera, mezua errepika-turik ematen zaionez. Euskaldungoari gustukoa zaion eskaintzarik erakar-garriena egin behar zaio. Hor dago publikoa gehitzeko giltza. KulturaSailak ere, bestalde, ezarri beharko lituzke hizkuntza-irizpideak dirula-guntzak banatzerakoan.

IV.4.6. Telebista

Mundu honek berebiziko aldaketa jasango du, digitalak, kable bidezko-ak eta abar direla. Orain EAEko bost kateetatik bat euskaraz dugu. Laster50etik edo 100etik ere bakarra izango dugu euskaraz.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskal Herrian gauregun dauden kultura-bitar tekari g ehienakerdaldunak dira: ezdira euskaraz sor tzenden kultura bere oso -tasunean uler tzekoeta ezagutz eko gai.

Mundu honek berebi -ziko aldaketa jasangodu, digitalak, kablebidezk oak eta abardirela. Orain EAEk obost kateetatik bat


Dugun bakarrak, berriz, ez du behar besteko harremanik euskararenmundu sortzailearekin: zegoen kultur emanaldi bakarra bertan beheragaldu zen; musika gazteak ez du lekurik; literaturari buruzko solasaldirik ezda, euskal musika, kantua edo antzerkia eskaintzeko politika finkorik ereez; hemengo ipuin, istorio eta mitoek ez dute lekurik. Kirolzale eta ume-entzat egiten da, batez ere. Gu bereizten gaituzten ezaugarriak jasotzeraeta txertatzera baino gehiago medioaren beharretara makurtu gara.

Euskal Herri osoko esatariak falta dira. Gipuzkera da nagusi. Gainera,gero eta sarriago entzuten dira erdal ahoskera eta doinua. Ahozko euska-ra alde batera utzi eta irakaskuntza eta mundu modernoa gehiegi oinarri-tzen dira testu idatzian.

IV.4.7. Irratia

EITB, euskal irrati guztiak eta euskarazko prentsa koordinatuko lituzke-en sistema falta da. Irrati publikoen eta pribatuen arteko aldea handia da.Euskarazko beste irrati guztien urtebeteko aurrekontuak batuta, ez duteEuskadi Irratiaren eta Euskadi Gaztearen urteko aurrekontuaren laurdenik.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

euskaraz dugu. Laster50etik edo 100etik erebakarra izango dugueuskaraz.

EITB, euskal irratiguztiak eta euskaraz -ko prentsa k oor dina -tuk o lituzkeen siste -ma falta da.


Beste nazioetako irrati publikoek 4-5 emisoratako katean barreiatzendituzten eskaintza desberdinak (informaziokoa, musika klasikokoa, gazte-entzakoa, lekuan lekukoa eta abar) emisora bakar batek egin behar izatendu hemen, bestalde.

Zoritxarrez, gainera, Euskadi Irratiak ez ditu oraindik Gipuzkoako mugakgarbi gainditu, ez ikuspegiz eta ez hizkuntzaz, han kokatuta dagoenez etalangile ia gehienak giputzak dituenez. Beste irratiek, berriz, Nafarroakoek,bizkaierazkoek eta Iparraldekoek, badute bizitzen bakarrik esku bete lan.

Gainontzeko irratietako euskara urria eta modu askotakoa da, noski.Hizkuntzaren kalitatea, oro har, kezkagarria da, ezbairik gabe.

Euskarazko irratigintzak lehia-eremu bortitz eta bihurrian mugitu besteirtenbiderik ez du, beraz. Lorpenak lorpen, irratia pizt erakoan, euskarazkoahautatzen ez duen haur, gazte, heldu eta zahar euskaldun asko da orain-dik ere. Bestalde, ez dago garbi bakoitzak zein euskaldun-mota beregana-tu nahi duen.


Hiz

kunt

zapo

litik

a


IV.4.8. Prentsa idatzia

Urria eta baliabide urrikoa, irabazirik eta elkarren lehiarik gabea da eus-karazko prentsa, hizkuntza horretan, lehiakiderik ez izateak erdipurdikeria-rako duen arrisku nabarmenarekin. Oso zaila zaio publizitatea eskuratzea.Bestalde, alderdi politikoek eta Administrazioak berak ez diote garrantzihandirik ematen. Euskarazko prentsak ez du irrati-euskaldungoa irabazi etaerakarri. Herri-aldizkariak bakarrik iritsi dira irakurleria zabal batengana.

Doi-doi bizi den euskarazko prentsak erdarazko ugariagoak, hobeak etaindartsuagoak ditu lehiakide. Gazteen merkatua ari da galtzen horrela,eskolak euskalduntzen duen gaztea prentsak erdalduntzen duelarik. Izanere, hutsaren hurrengoa da erdal prentsak euskarari ematen dion lekua.Euskarazko prentsa hori erdarazkoaren mendekoa da, gainera. Iturriakerdaldunak direlako, albisteak erdaraz sortzen direlako eta euskarazkoagentziarik ez dagoelako.

Era guztietako prentsa-moldeak kontuan hartuko lituzkeen sistema faltada, baliabideak erabiltzeko eta helburuak lortzeko orduan. Izan ere, begi--bistakoak dira Euskaldunon Egunkariaren eta Argiaren gabeziak erdaraz-ko argitalpenen ondoan: orrialde-kopurua, kolorearen erabilera, grafismo-


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Urria eta baliabideurrik oa, irabazirik etaelkarren lehiarikgabea da euskarazk oprentsa; hizkuntzahorretan, lehiakiderikez izateak er dipur di -keriarak o duen arris -ku nabarmenarekin.Oso zaila zaio pub lizi -tatea eskuratz ea.Bestalde , alder di poli -tik oek etaAdministrazioakberak ez diotegarrantzi handirikematen.


ak eta infografismoak duten lekua, albiste lokalen tratamendua eta tokiantokiko edizioak.

Lan egiteko baldintzak hobetzen ez badira, bestalde, orain bere buruatrebatzen ari den belaunaldi honi ez zaio bizimodua kazetaritzatik atera-tzea erraza izango, batez ere bizitzako beste zenbait eginkizuni erantzunbehar badio.

IV.4.9. Liburugintza

Irakurleak baino gehiago ugaldu dira liburuak. Liburu gehiegi ala irakur-le gutxiegi? Izan ere, euskarazko liburuak ez du oihartzunik bere lehenmerkatu naturaletik aparte. Batetik, euskarazko liburuak, euskarazko pren-tsa bezalaxe, ia galdurik edo ezkutaturik egoten dira liburudendetan, hain-beste erdarazkoren artean; bestetik, hutsaren hurrengo dira promozio-eki-taldiak. Itzulketen arazoa ere hor dago: banaketariarentzat liburuaren itzul-keta bidalketa bera baino askoz ere garestiagoa denez, ondorio komer-tzialak, ekonomikoak eta kulturalak ditu; liburuek ez dute aski presentzia-rik liburudendetan eta liburuaren salmenta-aukerak galdu egiten dirahorrela. Bestalde, liburuaren esportaziorako itzulpena ezinbestekoa da.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Irakurleak bainogehiago ugaldu diralib uruak. Izan ere ,euskarazk o lib uruakez du oihar tzunik:batetik, euskarazk olib uruak, ia galdurikedo ezkutaturik ego -ten dira lib urudende -tan, hainbeste er da-razkoren ar tean; bes-tetik, hutsaren hurren -go dira pr omozio-eki -taldiak.


Merkatuaren mugak direla eta, argitaraldi murritzak egiten direnez, ira-bazia ere murritzagoa dute euskarazkoek. Berrargitalpena da liburuarenbizialdia luzatzeko bide bakarra.

IV.4.10. Publizitatea

Euskarazko prentsaren ahuleziak ondorio zuzena du publizitatean.Orobat, euskarazko irakurleria murritzak ere. Euskarazko publizitatea-rentzat eskaera txikia dago, beraz. Publizitate-etxeei euskaraz egin daite-keenik ere ez zaie bururatzen. Euskarazko komunikabideek ez omen dutemerkatu-kuota minimorik.

Bestalde, erakunde publikoetan (udal, foru-aldundi, Eusko Jaurlaritzaeta abarretan) gutxitzen ari da euskarazko publizitatea. Gainera, egitendutenetik %25 inguru da elebiduna; %75 gaztelania hutsean baita.

Euskarazko komunikabideek, berriz, ez dute iragarle garrantzitsuakeskuratzen jakin, enpresa-estrategia baikor, indartsu eta erakargarrien fal-taz edo. Euskarazko komunikabideetan egindako iragarkiek ezer gutxita-rako balio ote duten susmoa dute iragarle eta agentziek.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskarazk o prentsa -ren ahuleziak ondoriozuzena du pub lizitate -an. Orobat, euskaraz -ko irakurleria m urri-tzak ere .


IV.4.11. Euskalduntze-alfabetatzea

Hizkuntza bat ikastea neketsua da. Bestalde, euskalduntzearen eta alfa-betatzearen emaitzak ez dira onak: hasten diren askok ez dute ikasturteaamaitzen; hurrengo urtean gutxiagok jarraitzen; oso gutxik erdiesten duteeuskara-maila egokia. Horietako askok, gainera, ikasteari utzitakoan, eus-karaz bizitzeko dituzten aukeren urritasunagatik, galdu egiten dute ikasita-koa.

Ez da beste euskaltegiekin eta hizkuntzak irakasten dituzten akademie-kin ez harremanik eta ez irakasbideen konparaketarik ere. Euskaltegienmapa bera ere egiteke da oraindik, bakoitzak bere hazkundeari bakarrikbegiratzen baitio.

Dirulaguntzen banaketan ere, nahiz eta gero eta txikiagoak izan, badau-de oraindik desorekak eta aldeak. Zenbait euskaltegitan ere bada oraindikeuskararen kaltetarako den ideologizaziorik.

Alfabetatzearen eskaintza osotua zehaztu beharra dago, bai eta irakas-leen prestakuntza areagotzeko beharra ere.


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Hizkuntza bat ikasteaneketsua da eta eus -kalduntz earen etaalfabetatz earen emai-tzak ez dira nahibezain onak: hastendiren ask ok ez duteikastur tea amaitz en;hurrengo ur tean gu-txia gok jarraitz en; osogutxik er diesten duteeuskara-maila egokia.


IV.4.12. Enpresa-mundua

Euskara irakaskuntzan erabiltzea normaltzat hartzen da, baina enpresa--mundura iritsitakoan, gehienetan, erdarara jotzen. Euskal gizartea ez daenpresa-munduan euskara erabiltzeak duen garrantziaz jabetu. Arlosozioekonomikoaz arduratzen diren Eusko Jaurlaritzako sailak ere ez zaiz-kio euskara biziberritzeko plangintzari behar bezala atxiki. Administrazio-aren menpeko enpresetan ez da oraindik mikroplangintzarik egin. Lan-esparru desberdinetan handia da oraindik terminologi gabezia ere.

IV.4.13. Erlijioa

Elizbarrutiek ez dute euskararen aldeko hizkuntza-politika bateraturik.Gainera, eliztar askoren ustez, moteldu egin da Elizan euskararen nor-malkuntza.

Katekesi- eta pastoraltza-lanetan diharduten gehienak erdaldunak dira,nahiz eta eskolatik gero eta haur eta gazte euskaldunagoak etorri.Horretan dihardutenei, euskaldunak izan arren, nagusiki erdaraz ematenzaie prestaera. Bihar-etziko eliz arduradunek eta apaiz berriek ere erdara


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskal gizar tea ez daenpresa-m unduaneuskara erabiltz eakduen garrantziaz jabe -tu.

Elizbarrutiek ez duteeuskararen aldek ohizkuntza-politikabateraturik.


dute lehen hizkuntza, lehen ez bezala, giro erdaldunetik baitatoz semina-rioetako gazterik gehienak. Apaizak edo eliztarrak gutxitu direla eta, ez daeuskara hutsezko mezarik gehitu. Teologiazko gogoeta nagusiki erdarazegiten da Euskal Herrian.

IV.4.14. Administrazioa

Administrazioak erdaldun jarraitzen du. Ohituragatik edo, euskararenezagutzak ez du berezko erabilerarik ekartzen. Politikariak eta goi-kargu-dunak ere ez dira horretan ispilu garbiak.

Euskaraz lan egin behar duten atalak izendatzeke daude oraindik. La-nerako tresneria, ia erabat, erdara hutsean dago: fotokopiagailuak, orde-nadoreak, oinarrizko testuak, eskuliburuak eta abar. Oraindik badago laniklegeetan jasota dagoena betetzeko. Gainera, Eusko Jaurlaritzan zeinAutonomia Erkidegoko udal- nahiz foru-administrazioetan euskararen era-bilera normaltzeko egin diren urrats ugarien aldean, Euskal Herrian koka-turik dauden Estatuko administrazioko erakundeetan, eta, bereziki, Justi-ziakoetan, ezer gutxi aurreratu da orain arte.


Hiz

kunt

zapo

litik

a Administrazioakerdaldun jarraitz endu. Ohitura gatik edo,euskararen eza gutzakez du berezk o erabile -rarik ekar tzen.Politikariak eta goi-kargudunak ere ezdira horretan ispilugarbiak.


Bestalde, herritarren aldetik ere ez da administrazioa euskaraz egiterabehartzeko joerarik, ezta udalerri euskaldunetan ere, euskara norbereetxean edo lagunartean erabiltzeko hizkuntza dela uste baitute euskaldu-nik gehienek.

Euskal Herriko herri-erakundeen arteko koordinazioa areagotu behar daeta irizpideak bateratu. Horrekin batera, gune euskaldunenetako hainbatudalerriren jarrera baztertzaileak gainditu beharra dago.

IV.4.15. Corpus-plangintza eta euskararen kalitatea

Euskaldunen kopurua gehitzeak badakar, neurri batean, kalitatearengalera, erdararen kutsaduragatik bereziki. Bakoitzaren hizkera edo eus-kalkia zaintzeko eta hobetzeko ezer gutxi egiten da, besteak beste, esko-letako irakasleek eta euskara-irakasleek ez baitiete tokian tokiko hizkuntzereduei, euskalkiei eta ahozkoari dagokien garrantzirik eskaintzen.Zuzentasun-egokitasun-jatortasun auzia, dena den, normalkuntzarenmenpe dago neurri handian.

Orobat, euskara ondorengoetaratzeko gaurko haur eta gazteek izangoduten garrantzia ikusita, ez zaio arreta handiegirik eskaintzen haur eta


Hiz

kunt

zapo

litik

a

Euskaldunen k opuruagehitz eak badakar ,neurri batean, kalita -tearen galera, erdara-ren kutsadura gatikbereziki.


gazteentzat egiten diren liburu eta irakurgaietako euskarari. Kale-erdaranmoda-modan jartzen diren hitz eta esaldiek ere ez dute euskarazko ordai-nik, eta barra-barra sartzen dituzte erdarazkoak euskaraz ari direnean ere.Beraz, plangintza behar da ahozko hizkeraren estandarizaziorako.

Hiztegiaren zenbait arazo konpontzeko, berriz, terminologi lana ososakabanaturik dago: lehentasunak ere finkatzeke daude. Corpusa osatze-ko eta hobetzeko egin den lana bera ere ez dago ikertzaileen eskueran,nahiz eta dena dagoen euskarri elektronikoan. Ez dago 16 urte artekohezkuntzan erabiltzeko hiztegi arau-emailerik ere.

Euskararen kalitatea hobetzeko ezinbestekoak dira baliabide hauekguztiak.

IV.5. HIZKUNTZA-POLITIKARAKO EGUNGOGIZA ETA DIRU-BALIABIDEAK

Hasteko, argi eta garbi utzi behar da orain arte Euskal Herri osoaz aritubagara ere, atal honetako gogoetan EAEra bakarrik mugatu garela. Aregehiago, euskalgintzarako aurrekonturik handiena duten EAEko herri-


Hiz

kunt

zapo

litik

a


-administrazio jakinetara mugatu garela, hots, Eusko Jaurlaritzaren barne-an, euskara sustatzeko aurrekonturik handiena duten sail edo ataletara,hiru foru-aldundietara eta hiru hiriburuetako udaletara.

Ondoren datoz, horretarako sortua izan zen Herri AginteakKoordinatzeko Batzordeak euskara sustatzeko aurrekontuez eta gizabaliabideez eginiko ebaluazioaren emaitza nagusiak. Euskara sustatzekogiza zein diru-baliabide gehigarriak dira lan honen aztergai. Hain zuzenere, kanpo utzi dira, gastu gehigarri ez diren kontzeptuak nahiz eta, maizaskotan, oso zail gertatu den gehigarri izate hori zertan datzan argi etagarbi adieraztea. Esate baterako, hezkuntzako gastuen azterketa egitera-koan, kanpo geratu dira A, B eta D ereduetako irakaskuntza-gastuak, gaz-telania hutsezko ereduak izan balira ere kostu berdina izango baitzuketen.Aitzitik,

Documents

AURKIBIDEA - Bizkaia...da.Elkarrekin adostua. Ez da nolanahi baztertzekoa, beraz. Alderantziz, guztiok onartzeko litzateke. Tresna baliagarria da.Guztion esku da, noski, jori eta emankor