neder lands a u s c h w i t z c o m i t é

29e jaargang, nr. 2, februari 1985, verschijnt 6x per jaar.

Secr E Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel 020-905310 bankrek AMRO BANK, bijk van Baerlestr 58, 1071 BA Amsterdam spaarrek 40 01 75 088 Gem giro 4875500, postgiro 293087 t n v NAC Redaktie Drs Eva Tas, Amsteldijk 23, tel 020-795716, 1074 HS Am­sterdam Administratie krant D van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amster­dam (Zuid-Oost), tel 020-972869

Indrukwekkend en onvergetelijk 'Wij herdenken dat waarzonder wij niet zouden bestaan.' Woorden van een radiopastor, die voor ons bij uit­stek slaan op 27 januari '85. Indruk­wekkend en onvergetelijk, steeds keert dat terug in de ontelbare brie­ven en telefoontjes die wij ontvin­gen. En nog stromen er betuigingen van dank en sympathie binnen. O n ­ze prestatie en inzet worden hoog gewaardeerd.

Foto: Ronald van Dokkum

I

De media bleven niet achter; in de huiskamer was de plechtigheid te zien op de Nieuwe Oosterbegraaf­plaats, waar tegen de 1500 mensen naar toe waren gekomen. Minister Brinkman vertegenwoordigde er de regering. Een extra zaal van het RAI-restaurant moest open om een 1100 vrienden voor lunch en reünie te ont­vangen. Daar las Annie Fels-Kup-

Vervolg op pag. 2

25 februari: herdenkt de staking!

Als op 25 februari 's middags om 5 uur de staking van 1941 zal wor­den herdacht, zullen wij er weer bij zijn. U toch ook? Neemt uw kinderen en kleinkinderen, vrien­den en buren mee!. Verzamelen op het Waterloo-plein. Bloemen worden gelegd bij de Dokwerker. Tot ziens.

N A C

Het Internationaal Auschwitz Comité roept op

Oproep

Als vertegenwoordigers van meer dan twintig landen zijn wij terugge­keerd naar Auschwitz, ter herden­king van de miljoenen die hier de dood hebben gevonden. Wij gedenken vandaag dat veertig jaar geleden dit kamp werd geëvacu­eerd, begin van de dodenmarsen en wij gedenken de bevrijding op 27 ja­nuari 1945 door de Sowjettroepen. Dit jaar, tevens het jaar van de over­winning op het nazidom, eren wij al­le soldaten en alle verzetsmensen die hebben gestreden om Europa te be­vrijden van het Hitlerjuk. Vanaf deze onmetelijke dodenakker zonder graven, waar de nazi-moor­denaars de as van onze doden lieten verwaaien, richten wij een oproep tot de wereld. Wij hebben dicht bij de gaskamers geleefd. Wij zijn getuigen van de vol­kerenmoord op Joden, Zigeuners en Slavische mensen. Deze plek zal ten eeuwige dagen gegrift staan in het ge­

heugen der mensheid, als de hel van Auschwitz. Daarom moeten wij blijven strijden om de wortels van het nazidom uit te roeien, tegen herlevend fascisme, te­gen neo-nazi's, anti-semieten en ra­cisten. Veertig jaar na Auschwitz wordt de mensheid geconfronteerd met een ander gevaar, het gevaar van de kern­wapens. Wij mogen niet toelaten dat onze aarde een wereldwijd nucleair Auschwitz wordt. Vergeten wij Hi -roshima en Nagasaki niet. Laten wij onze planeet redden door ons te ont­doen van kernwapens, op het land, op zee en in de ruimte. De onlangs hervatte dialoog tussen de grote mogendheden laat nieuwe hoop toe. Laten we alles opzij zetten wat ons verdeeld houdt, laten wij sa­men gaan om de vrede te redden, want zoals Pasteur zei: 'Als de mens­heid de oorlog niet doodt, doodt de oorlog de mensheid.'

Internationaal Auschwitz Comité Auschwitz, 18 januari 1985

Geneeskundige behandeling in het Academisch Ziekenhuis Leiden Naar aanleiding van de in ons vorig nummer gepubliceerde brief van Dr. J. F. Ph. Hers betreffende de moge­lijkheid tot poliklinische als mede klinisch medische zorg in het Acade­misch Ziekenhuis Leiden, werd ons gevraagd of deze zorg ook geldt voor vervolgingsslachtoffers. Ons ant­woord is: inderdaad die zorg geldt öök voor de vervolgingsslachtoffers. Oud-verzetsmensen en vervolgings­slachtoffers ontvangen, ongeacht de mate waarin zij zijn verzekerd, der­halve ook indien zij slechts laag zijn verzekerd, in het Academisch Zie­kenhuis Leiden een gerichte (voor­keurs) behandeling. De hiervoor verantwoordelijke me­dicus, waartoe u zich moet richten, is: W. de Loos, internist, Academisch Ziekenhuis Leiden, Afd. Inwendige Geneeskunde. Telefonisch onder nummer: 071-26911 AZL of doorkiesnummer: 071-2626440 of 262642

Vervolg van pag. 1

ferschmidt de verklaring van het Internationaal Auschwitz Comité voor. Uit alle provincies, maar ook uit België en Engeland, uit Californië en Israël was men voor deze dag overgekomen. De Joodse kerkge­nootschappen, maar ook allerlei an­dere geloofsrichtingen, officiële in­stanties en alle verzetsgroepen, nu ook gebundeld in Samenwerkend Verzet, de meest uiteenlopende krin­gen en personen kon men hier vin­den. Het heeft ons voldaan gestemd tegenover allen die in welke vorm, in welke hoedanigheid dan ook met ons zijn. In de allereerste plaats moeten wij het gemeentebestuur van Amster­dam noemen. Te beginnen met de burgemeester, wiens toespraak elk van ons zal heugen, tot de toegewij­de medewerkers die ons in alles ter­zijde stonden. Zo kon onder meer het aantal aangeboden lunches met een kwart verhoogd worden, toen de vraag steeg.

Uitzonderlijke gevoelens riepen de toneelspelers op die met zulk een overgave voor ons publiek Anne Franks achterhuis lieten herleven. De gevoelens bleken wederzijds: zie de brief van Jeroen Krabbé. Deze was — het zij hier nog eens gerele­veerd — uit het ziekenhuis 'ontsnapt' om Ot to Frank te spelen; arts en eventuele vervanger stonden in het theater klaar! Natuurlijk hebben wij alle medespelenden een toepasselijk boek aangeboden. Al met al een mijlpaal voor ons co­mité en voor ieder die het een goed hart toedraagt. Een waardige start voor dit herdenkingsjaar. Hetzelfde kan gezegd worden van ons herden­kingsblad dat met de gebruikelijke oplaag van 25.000 exemplaren te klein is. Wij zullen er dus met het oog op de vele in 1985 te verwachten tentoonstellingen, congressen en an­dere bijeenkomsten enige duizenden moeten laten bijmaken. Een kostbare zaak, zult u denken. Een zeer kostbare zaak. Ondanks de door ons ten zeerste geapprecieerde

bijdrage van de adverteerders kost elk exemplaar van ons herdenkings­nummer een fiks bedrag. En u weet zelf ook wel dat de herdenking, on­danks de royale hulp van gemeente en toneelgroep, eveneens zeer kost­baar is. Wij zijn heel blij met uw positieve ui­tingen en zullen, daardoor gesterkt, verder werken. Maar niet minder kijken wij uit naar nog meer finan­ciële steun om dat noodzakelijke verder werken mogelijk te maken.

U ziet het al: in de hand houdt u een uitgebreid februarinummer, boorde­vol dingen die ons ter harte gaan. O o k dit nummer, het zal u niet ver­bazen kost veel geld. U w komst, uw meedeleven, uw reacties zijn een voortdurende stimulans bij ons werk. Wij kunnen daar niet buiten. O m te herdenken en te publiceren zoals u dat blijkt te waarderen heb­ben wij naast uw morele ook uw ma­teriële steun nodig. U zult dat stellig niet vergeten. Zomin als die 27ste ja­nuari.

Je raakt het nooit meer kwijt Toespraak van burgemeester E. van Thijn tijdens de Auschwitz-herdenking op 27 januari 1985.

De wereldgeschiedenis bestaat uit twee fasen: de periode vóór en de pe­riode na Auschwitz. Over de periode voor Auschwitz, die vele eeuwen en beschavingen omspant, is alles bekend, al hebben wij toen nagenoeg niets geweten. We weten ook zeker hoe die periode is afgelopen namelijk met Auschwitz. In Auschwitz kwam de geschiedenis der menselijke beschaving tot een einde. In Auschwitz verloren wij het predikaat menselijk en beschaafd te zijn. De periode na Auschwitz is totaal anders. Voor velen onder ons is er sindsdien alleen nog maar Auschwitz, 40 ban­ge jaren lang, 'je raakt het nooit meer kwijt', (een overlevende in 'Het Pa­rool') Voor het merendeel echter, is Auschwitz iets van ver weg, waar je liever niet aan herinnerd wordt, maar dat niettemin — zij het op een totaal andere manier - toch altijd aan je knaagt. Het verschil immers tussen de peri­ode vódr en na Auschwitz is, dat nie­mand vandaag meer kan zeggen, dat

hij het niet heeft geweten. Iedereen wéét wat er in Auschwitz is gebeurd. De vraag alleen is, wat we­ten we nu precies? Feiten, getallen, verhalen, gruwelijk­heden, ja we weten het. Maar kun­nen we die wetenschap ook bevat­ten? Nee. Presser, die een poging heeft ondernomen, bekent dat hij er niet uitkomt en maar in de 'feiten' is ge­vlucht: 50°3'30" noorderbreedte, 19°13'30" oosterlengte - 50 km in rechte lijn ten westen van Krakau aan de Weichsel. (in 'Ondergang'). Over Auschwitz is alles gezegd en tegelijkertijd niets, omdat de mense­lijke taal, het menselijk bevattings­vermogen tekort móet schieten. Of, zoals Lou de Jong laatst zei: 'Zo­dra onze geest deze elementen in zich opneemt, stoot hij ze zelf weer uit ... het is zo tegennatuurlijk, zo onvoorstelbaar erg, dat je geest er ook niet bij stil kan blijven staan'. Dat verklaart ook wat Soetendorp in 'de Volkskrant' beschrijft: de kloof tussen de generaties van overleven­den en hun kinderen. De laatsten willen alles weten. De eersten kun­

nen niet alles overdragen. Ze communiceren met elkaar, mach­teloos, zoals vissen, naar het ons voorkomt in een aquarium. De periode na Auschwitz wordt vooral gekenmerkt door het feit, dat Auschwitz thans ons aller leven be­paalt. Maar hoe precies, weet nie­mand. Het kost elk van ons moeite met Auschwitz in het achterhoofd richting te geven aan ons leven; per­soonlijk, maatschappelijk, politiek. Kunnen wij, met Auschwitz in het achterhoofd, onze tijd verstaan? Herkennen wij de dingen, die her­kend zouden moeten worden. Re­ageren we op de juiste manier? Zeker dat wij alles willen dóen om herha­ling te voorkomen? Nooi t meer Auschwitz, maar doen we dat ook. De wereldgeschiedenis valt in twee­ën uiteen: de periode voor Ausch­witz en die erna, nu al 40 jaar. Hoe déze periode afloopt weet niemand. We kunnen niet waakzaam genoeg z i jn .

Over Mengele Mengele was een van de ergste nazi-misdadigers, een arts die duizenden mensen het gas instuurde en even af­grijselijke als zinloze experimenten uitvoerde op vrouwen onder meer om ze te steriliseren en verder op tweelingen. Voor het eerst in veertig jaar is een deel van de weinige overgebleven toenmalige kinderen op 27 januari bijeengekomen en in Auschwitz. De plechtigheid daar hebben wij op de tv kunnen volgen. Een week later hebben tweelingen op een tribunaal in Jad Wasjem te Jeruzalem getuigd van de ongehoorde misdaden die zij hebben ondervonden en over hun dode lotgenoten. Een tribunaal, ook bij verstek van Mengele, blijkt no­dig, omdat de genocide, de volke­renmoord met alle bijbehorende gruwelen een Joods bedenksel is ge­noemd. Door kwaadwillige fascisten of nazivrienden, zeker. Maar ook constateerden de organisatoren een neiging in de jongere generatie in Is­raël om afstand te nemen van dit deel van hun geschiedenis. Mengele zelf wordt gedurig gesigna­leerd in Paraguay. Waarschijnlijk om die telkens opduikende berichten heeft Washington toegezegd hem nu (eindelijk) ook te zoeken en te ver­volgen.

Foto: Ronald van Dokkum

Oproep van het Februari Herdenkingscomité

Humaan, tolerant, democratisch

Maandag 25 februari 1985 zal in Am­sterdam opnieuw de Februaristaking 1941 worden herdacht. Deze jaarlijkse herdenking zal plaatsvinden aan de vooravond van de herdenkings- en bevrijdingsdagen in mei 1985. Het zal veertig jaar gele­den zijn dat ons land werd bevrijd, waarbij er aan de nazi-bezetting een einde kwam. Juist in dit lustrumjaar zullen velen beseffen hoezeer het nodig is inspire­rende daden van de bevolking uit het verleden levend te houden. Zo kreeg de stad Amsterdam het devies 'Held­haftig, Vastberaden, Barmhartig' in haar stadswapen. Dat was mede een eerbewijs aan de Amsterdamse be­volking, die zich op en rondom de 25ste februari 1941 moedig teweer stelde tegen de vervolging van de Joodse stadgenoten. De stakers van toen reageerden eensgezind op de oproep van de illegale C P N , ver­woord in het manifest 'Staakt, staakt, staakt', dat een felle aanklacht vormde tegen de nazi-terreur en waarin tegelijkertijd een indringend beroep werd gedaan op de gevoelens van menselijkheid, solidariteit en saamhorigheid van de bevolking. Dit kwam in het manifest onder meer tot uiting in deze passage: 'Onttrekt de Joodse kinderen aan het Nazi-ge­weld, neemt ze in U w gezinnen op!!!'. De Februaristaking 1941 kon daardoor uitgroeien tot een daad van zeer velen, waarmee behoud van menselijke waarden als het hoogste goed werd aangegeven en waardoor tevens de scheidslijn met het Duitse nationaal-socialisme werd gemar­keerd.

In de geest van de staking

Juist nu is het van groot belang aan dit facet van de Februaristaking te herinneren, daar getracht wordt een sfeer van haat en discriminatie op te roepen tegen minderheden in de sa­menleving. Het gaat er thans om alle vormen van georganiseerd fascisme, racisme, vreemdelingenhaat en anti­

semitisme te bestrijden, en te verhin­deren dat deze bij komende raads-, kamer- en statenverkiezingen ander­maal de kop zouden kunnen opste­ken. Er zal opgetreden dienen te worden tegen alle fascistische groeperingen. Hier is ook een belangrijke taak weg­gelegd voor de overheden. Zij dra­gen verantwoording tegenover allen, die allerwegen verlangen dat aan zul­ke uitwassen in de maatschappij paal en perk wordt gesteld. Het is ook een plicht ten opzichte van de slacht­offers van het nazi-regiem. Men mag niet passief staan ten opzichte van de inhoud van artikel I van de Grond­wet, dat luidt: 'Allen, die zich in N e ­derland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discrimi­natie wegens godsdienst, levensover­tuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan'.

Actief handelen is geboden! Dat is in de geest van de Februaristaking 1941. Daarom is het zo belangrijk, dat overal initiatieven worden genomen om de strijd tegen racisme en discri­minatie door te zetten. O o k om le­ring te blijven trekken uit ervaringen en tradities uit de geschiedenis en van hen, die zich onbaatzuchtig voor hun medeburgers tijdens de donkere jaren van de bezetting hebben inge­zet. De totstandkoming van het Ver­zetsmuseum in Amsterdam, waartoe nu de voor bereidingen in volle gang zijn, is om die reden van het grootste gewicht. Het is te hopen en te ver­wachten, dat dit initiatief - zeker in de stad van de Februaristaking - zeer brede ondersteuning zal verwerven.

Terwille van vrede en veiligheid

Het valt niet te ontkennen, dat in de­ze tijd van groeiende werkloosheid en daling van inkomen, van aantas­ting van de koopkracht, en van geva­ren voor het behoud van de vrede, vele mensen de toekomst met onze­

kerheid tegemoet zien. Vooral de jongeren dreigt elk perspectief als ge­volg van de werkloosheid te worden ontnomen. H u n mogelijkheden op een eigen bestaan, studie, huisves­ting e.d. worden steeds kleiner. On­der geen beding mogen zij aan hun lot worden overgelaten. Een ieder dient zich verantwoorde­lijk te voelen. Dit geldt ook voor de plaatsing van atoomraketten op Nederlands grondgebied; dat moet worden voorkomen. De heilloze weg van de atoombewapening zal men moeten verlaten in Oost en West, en waar ook ter wereld. In het lustrumjaar van de bevrijding zullen dan ook alle vredelievende krachten alles in het werk moeten stellen om een kente­ring ten goede — ter wille van vrede en veiligheid — tot stand te brengen.

Het Februari Herdenkingscomité is ervan overtuigd, dat opnieuw dui­zenden mensen naar de Dokwerker in Amsterdam zullen komen om aan de herdenking deel te nemen. O n ­zerzijds hebben we het humane ka­rakter van de Februaristaking 1941 in herinnering willen roepen. O p dit moment dient tegenover onver­draagzaamheid en discriminatie -waarvan nog zovelen de dupe wor­den — de tolerantie te staan van allen, die een democratische samenleving nastreven. Het is tegen deze achtergrond, dat wij een ieder oproepen, op grond van eigen overwegingen, maandag 25 februari 1985 aanwezig te zijn op het Jonas Daniël Meyerplein voor de jaarlijkse herdenking van de Februaristaking 1941.

Soldaten zonder geweren... heet de film van Kees Hin met als uitgangs­punt de Februaristaking.

Herdenking

Zondag 27 januari was ik bij een voorstelling van het toneelstuk 'Het Dagboek van Anne Frank' dat werd opgevoerd voor een speciaal gezel­schap, namelijk overlevenden en na­bestaanden van het kamp Ausch­witz. O p 27 januari 1945 is het con­centratiekamp Auschwitz bevrijd, veertig jaar geleden, ook op een zon­dag. Het Auschwitzcomité, dat de jaarlijks herdenking organiseert, had dit toneelstuk gekozen voor deze dag. Het comité doet wel meer dan de jaarlijkse dag, het is een antifascis­tische groepering die onder andere actief is in het uitdragen van een me­ning over het groeiend fascisme in de wereld. Het was een bijzondere voorstelling omdat elk woord dat op het toneel werd gesproken absolute werkelijk­heid was voor de mensen in de zaal, omdat er een spanning was tussen actrices, acteurs en zaal, omdat er ge­tuigen van de gebeurtenissen in de zaal zaten, die nog veel en veel erger hebben meegemaakt, omdat er zo­veel verdriet in de zaal zat, zei Nelly Frijda. De mensen die de oorlog en de gru­welijkste kant daarvan hebben over­leefd, zijn nu allemaal ouder. Hoe moet dat straks, dacht ik, moet zo'n comité nou ophouden te bestaan als de laatste overlevende heeft opge­houden te bestaan, of moet je zorgen dat er zo langzamerhand jongeren in zitting nemen zodat de boodschap overleeft. Ik bedoel natuurlijk niet alleen het Auschwitzcomité, maar alle comi­tés. Een gedenkteken geeft zichzelf alleen publiciteit als er menselijke stemmen aan te pas komen. En daar ging ik weer. Ik zag een boek over Auschwitz met verschrik­kelijke foto's erin en ik kon het weer niet laten om ze te bekijken. Het zin­kende gevoel sloeg weer toe. Ik heb geprobeerd het weg te doen door lekker in de stad te gaan eten en niet te denken aan mishandeling en mar­teling. Ik zette de fascistische regi­mes van vandaag de dag uit m'n hoofd en nam een drankje vooraf. Het was roze, maar ik dacht daar­door niet aan de discriminatie van homoseksuelen. Het was een beetje bubbelig, maar ik dacht daardoor niet aan de vervuiling en de zure re­gen. Ik ontspande een beetje.

Ik bestelde een voorgerecht zonder aan de walgelijke uitwerking van de tweeverdienersmaatregel te refere­ren. Ik had vreselijke honger, maar ik lustte plotseling niet meer. Ik dacht niet aan de weerzinwekkende uitspraken van baron Duisenberg over werklozen. Niet aan de apart­heid, die tot onmenselijke onder­drukking leidt en is ingevoerd door de Nederlanders die in Zuid-Afrika zijn geland, vergeet dat nooit. Ik dacht geheel niet aan liegende en on­betrouwbare ministers. Ik dacht niet aan het feit dat die ellende Paus de bevrijdingstheologie in Latijns-Amerika heeft veroordeeld. Ik dacht niet aan Sharon, aan Cambodja, aan de Engelse mijnwerkers, kortom niet aan belangrijke hedendaagse misstanden op welk terrein dan ook. Ik dacht ook niet aan m'n eten en mijn drinken. Niet aan de firma List en Bedrog. Niet aan de firma Folter en Kwel. Niet aan de firma Moord en Doodslag. Niet aan de firma Dom en Stom. Niet aan de firma Sterf en Kist. Niet aan de firma Kleur en Ras. Niet aan de firma Man en Macht. Een kleine onbenulligheid had zich in m'n hoofd genesteld en wilde er niet meer uit.

Oorlogsmisdadiger Waker Reder die in Italië een slachting heeft aange­richt in 1944 is vorige week door de Italiaanse autoriteiten uit de ge­vangenis gelaten en aan Oostenrijk overgedragen. De Oostenrijkse mi­nister van Defensie, ausgerechnet, Frischenschlager is naar het vliegtuig getogen om Reder te ontvangen. Met een Frischenschlagersmes om hem alsnog dood te steken? Nee, om hem te verwelkomen. Dat is inmid­dels een grove politieke blunder ge­noemd. N o u kan ik wel weer gaan zeuren dat het een kwestie van men­taliteit is, maar daar gaat het niet om. Het gaat om het feit dat ik me op de dag van de herdenking van de bevrij­ding van Auschwitz, onveilig en be­dreigd voel in mijn eigen stad, in mijn eigen land. En er zijn mensen die veel directer bedreigd en beledigd en vertrapt en gediscrimineerd wor­den dan ik. Kan het iemand schelen? Gelijke behandeling? Welnee, de mens vervolgt de mens uit pure slechtheid.

Annemarie Grewel

uit De Groene Amsterdammer, 30-1-1985

Zionisten en nazi's

Het ongelofelijke blijkt waar. Het persbureau Tass heeft uitspraken verbreid van ene als historicus aange­duide Kornejew: de zionisten zou­den met Gestapo etc. hebben samen­gewerkt om de Joden te vernietigen. Met andere woorden: de Joden heb­ben zichzelf uitgeroeid. Zionisten zijn immers altijd Joden. En die zou­den zich hebben uitgesloofd voor Hitiers Endlösung. Het verzwijgen van de volkeren­moord op Joden, het weglaten van de aanduiding 'Joden' op het bordje van Baby Jar, het was een voorspel. Niet alleen tijdens, ook na de oorlog was de publiciteit over de uitroeiing van de Joden, ook op eigen grondge­bied, in de Sowjet-media meesten­tijds miniem. N u is er een omslag, maar vraag niet hoe. De zgn. historicus Kornejew ci­teert zelfs een beruchte vervalsing uit 1933 (!) over denkbeeldige steun van een Amsterdamse Joodse bankier aan Hitler. Anderzijds: Mordechaj Anielewicz, de leider van de opstand en Ringel-blum, een echte en onvolprezen his­toricus in het getto van Warschau, waren beiden zowel zionist als soci­alist. Van de duizenden Joodse verzets­strijders in Oost-Europa noemen wij tevens voor alle anderen Alexander Petsjerski, tweede luitenant van het Rode leger, die op 14 oktober 1943 de opstand in Sobibor heeft geleid. Hij heeft nog nachtmerries van het gegil van de kinderen in de gaska­mer. Dat was de grote misdaad van de nazi's. Wie die de Joden in de schoenen schuift begaat lijkenschen­nis, ook aan de eigen bevolking. En dat nog wel in het land dat het naz i ­dom de nekslag heeft toegebracht.

Nazi-Duitsland op school-tv

Vanaf 1 maart zendt de N O T (Ned. Onderwijs Televisie) via Ned. I een vijfdelige serie uit over het nationaal-socialisme in Duitsland, telkens op vrijdag om 10.30 uur.

Herinnering 's nachts 2/3 februari 1985

Het is twee uur. Ik kan niet slapen. Het is of ik het weer beleef, 3 febru­ari 1943. De dag van mijn verjaardag. Ik zou verjaarsvisite krijgen van mijn vrienden uit Hilversum. Daar ik geen familie meer heb, ben ik blij dat er iemand komt. Terwijl ik bezig ben koffie te zetten geeft mijn vriend, die bij ons onder­gedoken is, mij een brief die net ge­bracht is. Ik bekijk hem en tot mijn verbazing is het een brief uit Amster­dam. Ik dacht: het zal wel niets bij­zonders zijn, maar ik kon het niet la­ten om hem toch gauw even te lezen. Het briefhoofd was opgeplakt. Daar stond iets van een SS-teken op. De inhoud van die brief was een waar­schuwing. Als wij onze vriend willen behouden, dan moeten wij zaterdag­avond om acht uur een envelop met ƒ 250 aan de knop van de buitendeur hangen. Want, zeiden zij in de brief, Mauthausen en Auschwitz waren geen gezonde verblijfplaatsen voor onze vriend. Ik wist niet zo gauw wat ik moest doen, want met mijn visite kon ik daar niet over spreken. Ik speelde de brief in handen van onze vriend en die zei dat wij er maar over moesten slapen. Dat was donderdag. De vol­gende dag bespraken wij wat wij moesten doen. Wel of niet tegen mijn huisgenoot iets zeggen? Wie kon ons dat gedaan hebben? Er was maar één vrouw die van de si­tuatie afwist - dat wij een onderdui­

ker, een Joodse jongen, in huis had­den. Ik ging naar de overkant, waar zij woonde en vertelde haar van de brief en vroeg haar of zij die ƒ 250 wou lenen. Ze moest erover denken. Na een uur kwam zij naar ons toe en zei dat zij wel ƒ 125 zolang wou le­nen. Maar wij zeiden dat wij geen geld hadden, dus dat ging niet door. Toen besloten wij dat we het zouden vertellen, als mijn huisgenoot thuis kwam. Misschien zou het zo'n vaart niet lopen. Maar tot onze grote schrik moest mijn vriend zo gauw mogelijk het huis uit. Toen het een beetje donker werd, heb ik hem gebracht naar zijn zuster, die ook in de Indische buurt woon­de. Een hoofddoekje deden wij ieder om en niemand zag dat hij een jon­gen was. Bij die zuster kon hij één nacht blijven: zij was ook gemengd gehuwd. Maar zij wist misschien wel iemand. De volgende dag moest hij van zijn zuster weg en op zoek naar een ander adres. D ie mevrouw had maar één bed. Hij mocht onder het bed slapen. De zaterdag van het geld ging ik bru­taal naar cie politie en zei dat alles ge­logen was en ik geen onderduiker had. Ze raadden mij aan om een en­velop aan de knop van de deur te hangen. D e politie stond om de hoek van de straat met hond af te wachten. Maar mevrouw van de overkant zag dat de politie was ingeschakeld. Dat is het verhaal van 3 februari 1943. D e onderduiker is toch nog in Theresienstadt omgekomen.

E. van Geens-Flora

Westerbork 40 jaar bevrijd

Herdenkingsbijeenkomst 40 jaar be­vrijding Kamp Westerbork. Op donderdag 18 april 1985. 'Jom Hasjoa'. Besturen van vereniging en stichting 'Voormalig Kamp Westerbork' laten hierbij weten de bevrijding van Kamp Westerbork op 12 april 1945 te willen herdenken samen met allen die zich daarbij betrokken voelen. De herdenking zal uit drie delen be­staan: A. Herdenkingsbijeenkomst (pl.m.

10.45-12.00 uur) in het cultureel centrum 'De Kolk' te Assen.

B. Herdenkingsplechtigheid bij het hennneringsteken op het voor­malig kampterrein (13.00-14.00 uur).

C. Eenvoudige lunch in 'De Kolk' (14.30-16.30 uur).

Voor busvervoer Assen-voormalig kampterrein/Herinnenngscentrum wordt gezorgd. Voor deelneming aan de herden­kingsbijeenkomst, de lunch en ge­bruikmaking van het busvervoer is het noodzakelijk dat men zich van te voren aanmeldt. Hiertoe kan men schriftelijk of telefonisch een opga-veformulier aanvragen bij het secre­tariaat van het Hennneringscentrum Voormalig Kamp Westerbork, Post­bus 5, 9414 ZG Hooghalen of tel. 05939-600/05920-12719.

In de Kleine Komedie

Jiddische liederen

Voor het eerst na 35 jaar treedt de be­kende zangeres van Jiddische liede­ren, Lin Jaldati, weer in Nederland op. Lin Jaldati werd in Amsterdam geboren (Lien Brilleslijper). Zij ont­moette voor de oorlog in Amster­dam haar latere man Eberhard Reb-ling. Samen met Eberhard Rebling (piano en tekst) en hun dochters Kathinka (viool) en Jalda (zang en voordracht) brengt zij Jiddische liederen, waar­van de meeste tijdens de oorlog zijn

ontstaan. Daarnaast liederen van on­der meer Brecht en Neruda. Een boeiend, ontroerend, maar vooral fascinerend programma, aaneenge-praat met persoonlijke ervaringen en citaten uit Anne Franks 'Het Ach­terhuis'. Een waardige aansluiting bij de her­denking van de Februaristaking, door Lin Jaldati en de haren vooral bedoeld als waarschuwing. Dinsdag 26 februari, 20.15 uur. 'Voor Anne Frank', Lin Jaldati, Eberhard, Kathinka en Jalda Re­bling, in de Kleine Komedie, Amstel 56, Amsterdam. le rang: 15, - ; 2c rang: 12,50; 3e rang: 10,- (CJP/65+ : 8,50)

Dit gedenkteken voor het stationsge­bouw van Vught werd door Otto Treumann ontworpen en op 23 okto­ber door Prinses Juliana onthuld.

Jeroen Krabbé schreef: De IJssalon Amsterdam 6.2.1985

Lieve Mevrouw Furth, lieve vrienden,

Ik was zeer verheugd om jullie lieve bloemen vanmorgen te krijgen. Het deed mij zeer goed te weten dat de voorstelling zoveel positieve rcakties heeft losgemaakt. Ik vond het een eer voor jullie te mogen spelen, en samen met 'mijn groepje' er voor te zorgen dat jullie één van de allermooiste voorstellingen hebben kunnen zien die we in de loop van de hele tournee gespeeld hebben. Alle akteurs waren zelf zéér onder de indruk van de algehele verbondenheid en 'understanding' die er tijdens de voorstelling heerste, er gebeurde iets wat we tot daarvoor nog nooit hadden meegemaakt, er was een emotioneel, bijna geheimzinnig verbond tussen wat er op het toneel gebeurde en het publiek in de zaal ... Het feit dat wij een situatie verbeeldden, die een gruwelijke reali­teit voor jullie allen geweest is, gaf ons een huiveringwekkende echtheid in ons spel, een unieke ervaring. Wij allen hebben ten opzichte van jullie, en jullie generatiegenoten een ere­schuld, en we waren heel gelukkig die op deze manier in te lossen ... Nogmaals heel erg bedankt voor de bloemen en de lieve woorden, het doet mij goed. Mochten jullie me ooit nog nodig hebben, je weet me te vinden.

Hartelijke groeten,

Jeroen

Een uitnodiging voor de première van de IJssalon lag er op een koude januanmorgen in de brievenbus. Ik keek ernaar met gemengde gevoe­lens. Zal ik gaan of niet? Zal ik weer die benauwde dagen terug beleven? Ik lees en herlees de uitnodiging ... Nee, de film is geen herhaling van het gebeuren half februari 1941 in de Amsterdamse van Woustraat. Ik woonde toen in de Vechtstraat. Het scenario van Dimitri Fenkel Frank is gebaseerd op een historisch verhaal. Voor mij geen verhaal: bij stukjes en beetjes komt alles weer in mijn ge­dachten. Die bange dagen, de over­val van de Duitsers op onze ijssalon 'Koco', de moedige broers, de eige­naars, Duitse Joodse emigranten, die de Duitsers (Grüne Polizei) met een ammoniakspuit uit hun winkel ver­joegen. De Hollandse jongens die hen te hulp kwamen. Een van hen, een jongen van 18 jaar, is nog enige nachten bij mij onderge­doken geweest, omdat hij niet naar huis durfde, uit angst voor arrestatie. Dit alles was mede de aanleiding voor de razzia op het Jonas Daniël Meijerplein en de daarop volgende Februaristaking. De film is anders... Maar toch geeft hij de sfeer weer van angst en terreur, van moed en actie. Een film, waard om gezien te wor­den, met prachtig spel van Gerard Tholen, Renee Soutendijk en Bruno Ganz. Het opnieuw beleven van toen is no­dig om heden de strijd tegen terreur en neo-facisme voort te zetten.

Eva Furth

Vrouwen ongerust Er heerst ongerustheid onder onze lezeressen (in de eerste plaats) over eventuele toepassing van de wet op de tweeverdieners en de gevolgen voor de gehuwde vervolgde vrouw en haar eigen uitkering. Wij zijn be­zig de zaak te onderzoeken en blij­ven in gesprek met de betreffende autoriteiten. Er is contact opgeno­men met de vaste Kamercommissie van WVC. Wij houden u precies op de hoogte. In ons volgend nummer zult u hier meer over lezen.

NAC

Naar Dortmund op Goede Vrijdag 5 april Het internationaal verbond van ver­enigingen van verzets- en vervol­gingsslachtoffers, het 'Initiative internationale', dat enkele jaren gele­den de demonstraties in Keulen en Straatsburg organiseerde, roept ons op deel te nemen aan een grote demonstratie op Goede Vrijdag, 5 april 1985 in Dortmund. Deze demonstratie staat in het teken van de 40-jarige herdenking van de be­vrijding en overwinning op het na­zidom en fascisme. Kort voor het einde van de oorlog tussen de 7e maart en de 9e april 1945 werden door de Gestapo in Dort-mind in het gebied van het Rom-bergpark 240 mensen gedood. Bel­gen, Fransen, Nederlander, Joego-slaven, Polen, Russen en Buitsers -onder hen krijgsgevangenen, gede­porteerde buitenlandse arbeiders en Duitse verzetsstrijders. De herdenking zal plaats vinden in het Rombergpark te Dortmund, waar een gedenkteken staat, en be­gint om 15.00 uur. O m 18.00 uur is er een bijeenkomst met artistiek pro­gramma in een grote zaal. De reis wordt in moderne bussen gemaakt. Men moet in het bezit zijn van een geldig paspoort of toeristenkaart. Inschrijving tot en met 20 maart a.s. en inlichtingen bij de heer J. Kamp­huis, Molenstraat 66, 9531 CK Bor­ger. Telefoon 05998-35116 (bereik­baar tussen 18.00 en 19.00 uur). Bij inschrijving wordt men verzocht het verschuldigde bedtag van ƒ 2 5 , - per persoon over te maken aan de pen­ningmeester van de Landelijke Kon-taktgroep Verzetsgepensioneerden Orteliusstraat 345', 1056 PB Am­sterdam, postgiro 1510118 of ge­meentegiro Amsterdam 4827800, onder vermelding 'Dortmund' .

Opstapplaatsen en vertrektijden

Bus I Hoogeveen NS Zwolle NS Apeldoorn NS Aankomst A C restaurant Zevenaar 10.00 uur

vertrek 8.00 uur vertrek 8.30 uur vertrek 9.10 uur

Bus III Amsterdam (Museumplein) Utrecht (uitgang Jaarbeursplein) Aankomst A C restaurant Zevenaar 10.00 uur

vertrek 8.00 uur

vertrek 8.45 uur

Bus II Enschede NS Hengelo Deventer NS Zutphen NS Aankomst AC restaurant Zevenaar

vertrek vertrek vertrek vertrek

8.00 uur 8.15 uur 9.00 uur 9.15 uur

Bus IV Amsterdam (Amstelstation)

vertrek 8.00 uur Arnhem NS vertrek 9.15 uur Aankomst A C restaurant Zevenaar 10.00 uur

Aanmeldings-formulier

Opsturen aan J. Kamphuis, Molenstraat 66, 9531 CK Borger.

10.00 uur B u s V Den Haag (Hollands Spoor)

vertrek 7.00 uur i Rotterdam (Busstation NS-

Centrale halte LL) vertrek 7.30 uur Nijmegen NS vertrek 8.45 uur Aankomst A C restaurant Zevenaar 10.00 uur

Ondergetekende neemt deel aan de demonstratie in Dortmund op Goede Vrijdag 5 april a.s.

Naam _

Adres

Woonplaats ...

Tel.nr.

Aantal personen

. . Postcode

Busnummer en opstapplaats

Bus VI Den Bosch NS Tilburg NS Eindhoven NS Venlo NS Aankomst Raststatte Bottrop

vertrek 7.30 uur vertrek 8.00 uur vertrek 8.30 uur vertrek 9.15 uur

10.30 uur

Terugkomst omstreeks middernacht