Przedstawia:

PORADNIK GITARZYSTYAutor: Łukasz Fojtar

https://www.youtube.com/gitarmaniak

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

Wstęp

W dobie nowych mediów, zdobycie wiedzy w danej dziedzinie staje się coraz łatwiejsze. Z drugiej jednak strony zalew niskiej jakości materiałów edukacyjnych skłania nas do ciągłych poszukiwań odpowiedzi na dręczące nas pytania, na które często nie znajdujemy odpowiedzi. Jeśli jesteś gitarzystą, który gra już jakiś czas, a borykasz się z uporządkowaniem wiedzy, to ten e-book tworzony jest z myślą o Tobie. Osoby początkujące również mogą tutaj odnaleźć inspirujące informacje, ale z założenia jest to e-book dla osób średnio-zaawansowanych chcących uporządkować wiedzę i podnieść gitarowe kompetencje.

O Autorze

Łukasz Fojtar – urodzony w 1980 roku w Kluczborku – gitarzysta. Muzykuje nieprzerwanie od 1997 roku. Choć muzyka rockowa i blues nie są mu obce, to dzięki letnim warsztatom i zajęciom w klasie Janusza Konefała w 2000 roku na dobre związał się z jazzem i zgłębia jego teorię po dziś dzień. Konsultuje swój rozwój z uznanymi osobistościami ze świata jazzu i muzyki rozrywkowej. Pobierał lekcje u znakomitego gitarzysty jazzowego Gabriela Niedzieli. Aktualnie gitarzysta Big Bandu Uniwersytetu Opolskiego (BBUO) . Do tej pory miał przyjemność wystąpić na jednej scenie z takimi artystami jak m. in: Adam Sztaba, Włodzimierz Korcz, Alicja Majewska, Janusz Radek, Grzegorz Nagórski, Piotr Wojtasik, Jarosław Wasik, Jarecki i Grubson i in. W latach 2017-2018 basista kluczborskiego Big Roll Bandu. Jest cenionym instruktorem gitary elektrycznej, akustycznej i basowej. Prowadzi swój kanał na Youtube oraz rozwija swójwłasny portal https://www.gitarmaniak.pl/.

Polecane wydawnictwa

William Leavitt - A Modern Method For GuitarRandy Wimer - Whole Chord ThingJamey Aebersold – Jazz Handbook

Jamey Aebersold – Play-A-Long BooksJerry Bergonzi -Melodic Structures

Joe Pass – Guitar ChordsJoe Pass Guitar Style

Marek Bliziński – Gitara Jazzowa

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

Przygotowanie instrumentu do gry

Zdarza się, że instrument (nawet fabrycznie nowy) nie nadaje się do gry z powodu złego ustawienia. O ile instrument taki nie posiada fabrycznych wad to owo złe ustawienie da się szybko wyregulować. Ważnym elementem konstrukcyjnym gitary jest szyjka (gryf), która gdy jest źle wyregulowana może sprawić nam wiele nieprzyjemnych doznań. Filmik na temat regulacji tego niezmiernie ważnego elementu gitary znajdziecie pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=zJ0sK2KNJfM&

Kolejnym newralgicznym elementem gitary, który odpowiada po części za długość czynną strun jest mostek. Źle ustawiona menzura (wspomniana długość czynna strun) sprawia, że struny nie stroją w poszczególnych pozycjach. Mostki zmożliwością regulacji menzury pozwalają na jej dosyć łatwą korektę o czym możecie się przekonać oglądając filmik:https://www.youtube.com/watch?v=1GpzglWp7Ns

O strojeniu gitary nie ma sensu się rozpisywać, ponieważ zakładając, że jesteś gitarzystą średnio-zaawansowanym wiesz dobrze jak to robić. Dość powiedzieć, że standardowy strój gitary zaczynając od struny najgrubszej, a na najcieńszej kończąc to: E, A, D, G, B, E. Celowo użyłem tutaj zapisu amerykańskiego B zamiast H, ponieważ większość urządzeń dostępnych na rynku (w tym aplikacje na urządzenia mobilne) będą takiego używać. Jeśli jeszcze nie zakupiłeś urządzenia, lub nie ściągnąłeś aplikacji zrób to teraz. Jeśli nadal się upierasz przy tradycyjnym sposobie strojenia gitary znajdź wzornik dźwięku np. kamerton A 440hz i nastrój gitarę według wzoru poniżej porównując struny dociśnięte z pustymi:

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

Oczywiście gitarę można nastroić do wielu innych strojów, podobnie jak pozostałe instrumenty strunowe. Jako ciekawostkę przytoczę przykład popularnego stroju innego instrumentu jakim jest Ukulele. Filmik pod linkiem:https://www.youtube.com/watch?v=_7s62VvoTD4&

Po co gitarzyście pianino?

Na swoim kanale youtube obiecywałem minimum rozważań filozoficznych, dlatego napiszę krótko: Pianino (lub keyboard) jako instrument wysoce uporządkowany (dzięki klawiaturze), pomaga szybciej zrozumieć większość spraw związanych z teorią muzyki. Dzieje się tak m. in. dlatego, że rozróżniono na nim dźwięki gamy C-dur (białe klawisze) oraz czarne - isy i asy. Nie musisz od razu kupować pianina. Na początek przydatny będzie jakikolwiek keyboard.

Nauka dźwięków na gryfie

Jeśli chcesz na poważnie wziąć się za sztukę gitarową, koniecznie naucz się wszystkich dźwięków na gryfie gitary. To kamień milowy w zrozumieniu relacji pomiędzy dźwiękami, a także w procesie nauki odczytu zapisu nutowego. Jak nauczyć się dźwięków na gryfie gitary? Skorzystaj z diagramu na stronie 5 oraz zapoznaj się z filmikiem pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=gzwa6jClzy8&

Nauka dźwięków – ćwiczenia

Umiejętność natychmiastowego odnalezienia zadanego dźwięku ma kluczowe znaczenie w świadomej improwizacji. Dlatego warto poświęcić pewną ilość czasu na ćwiczenia z filmiku: https://www.youtube.com/watch?v=ckKsZG9-Nf8&.Ćwiczenia należy wykonywać wolno z metronomem stopniowo przyspieszając. Należy wykonać ćwiczenie dla każdego dźwięku na gryfie.

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

Dźwięki na gryfie gitary

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

Tabulatura

Tabulatura, to symboliczny system ułatwiający odnajdywanie właściwych nut na gryfie gitary. Niestety system ten ma wiele wad przez co często odrzucany jest przez profesjonalistów. Osobiście nie spotkałem się z profesjonalnym aranżem gdzie partia gitary oprócz nut miałaby notację symboliczną w postaci tabulatury.Dlatego uważam, że należy jak najszybciej zacząć uczyć się nut bez tabulatury, a właściwe i wygodne dla nas palcowania pozostaną kwestią decyzji i doświadczenia. Najlepszą wg mnie szkołą gitarową dzięki której nauczysz się grać z nut jest A MODERN METHOD FOR GUITAR autorstwa Williama Leavitta. Pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=ihX-P2CnzTU prezentuję tę szkołę wraz z umotywowaniem dlaczego warto z nią ćwiczyć.

E|------------------------------------------------------------------------0---------------------------B|------------------------------------------------------------0---------------------------------------G|-----------------------------------------------1----------------------------------------------------D|-----------------------------------2----------------------------------------------------------------A|-----------------------2----------------------------------------------------------------------------E|--------------0-------------------------------------------------------------------------------------

Przykład tabulatury

Zapis nutowy

Podstawową przewagą zapisu nutowego nad zapisem tabulaturowym jest to, że poszczególne nuty jak i pauzy mają swoje wartości rytmiczne. Poza tym cała masa oznaczeń na pięciolinii pomaga nam zrealizować założenia artykulacyjne, dynamiczne, dotyczące metrum, tonacji i inne.

Jeśli jesteś początkujący w odczytywaniu zapisu nutowego koniecznie zajrzyj tutaj: https://www.gitarmaniak.pl/wartosci-rytmiczne-nut-i-pauz/ oraz tutaj: https://www.gitarmaniak.pl/podzial-nut/

Przykład profesjonalnego aranżu (partia gitary)

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

Interwały

Znajomość interwałów (odległości pomiędzy dźwiękami) pomaga w samodzielnym budowaniu akordów. Rozróżnianie interwałów ze słuchu to obowiązkowy element kształcenia słuchu w szkołach muzycznych, ale przede wszystkim przydatna umiejętność niezbędna w improwizacji. Poznajmy nazwy interwałów w obrębie tercdecymy.

Nazwy interwałów

pryma czysta (1/1cz) – ten sam dźwięksekunda mała (2> / 2m ) – 1 półton sekunda wielka (2 / 2w) - 2 półtony – 1 cały tontercja mała (3> / 3m) – 3 półtony – 1,5 tonutercja wielka (3 / 3w) – 4 półtony – 2 całe tonykwarta czysta (4 / 4 cz) – 5 półtonów - 2,5 tonutryton (4< / 4 zw lub 5> / 5 zmn) – 6 półtonów – 3 tony (stąd nazwa)kwinta czysta (5 / 5cz) – 7 półtonów – 3,5 tonuseksta mała (6> / 6m) – 8 półtonów – 4 całe tonyseksta wielka (6 / 6w) – 9 półtonów – 4,5 tonuseptyma mała (7 / 7m) – 10 półtonów – 5 całych tonówseptyma wielka (7 / 7w) – 11 półtonów – 5,5 tonuoktawa (8 / 8cz) – 12 półtonów – 6 całych tonównona mała (9> / 9m) – odległość oktawy i sekundy m. – 13 półtonów – 6,5 tonunona wielka (9 / 9w) - odległość oktawy i sekundy w. – 14 półtonów – 7 tonówdecyma mała (10> / 10m) – odległość oktawy i tercji m. – 15 p – 7,5 tonudecyma wielka (10< / 10w) - odległość oktawy i tercji w. - 16 p – 8 tonówundecyma czysta (11 / 11cz) – odległość oktawy i kwarty – 17 p – 8,5 tonuoktawa i tryton (11< lub 12>) – odległość oktawy i trytona – 18 p – 9 tonówduodecyma czysta (12 / 12cz) – odległość oktawy i kwinty – 19 p – 9,5 tonutercdecyma mała (13> / 13m) – odległość oktawy i seksty m– 20 p – 10 tonówtercdecyma wielka (13 / 13w) – odległość oktawy i seksty w – 21 p – 11 tonów

Kształcenie słuchu

Kształcenie słuchu, to przedmiot obowiązkowy w szkołach muzycznych na każdym poziomie nauczania. Dlatego wdrożenie kształcenia słuchu jako jednego z elementów gitarowej edukacji (zwłaszcza jeśli jesteś samoukiem) będzie

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

doskonałym pomysłem. Nie przejmuj się jeśli nie znasz metod kształcenia słuchu. Z pomocą przychodzą świetne aplikacje, które poprowadzą Cię same przez proces kształcenia. Szczególnie godną polecenia jest EarMaster. Jedną z lekcji kursu dla początkujących można zobaczyć pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=Dzco1714qPk&

Skale modalne

Jeżeli zaczniemy gamę durową ogrywać od kolejnych stopni (klawiszy) to powstaną nam kolejne skale zwane modalnymi:

C D E F G A B C – Skala C jońskaD E F G A B C D – Skala D doryckaE F G A B C D E – Skala E frygijskaF G A B C D E F – Skala F lidyjskaG A B C D E F G – Skala G miksolidyjskaA B C D E F G A – Skala A eolskaB C D E F G A B – Skala B lokrycka

Co ciekawe pomimo iż materiał dźwiękowy wszystkich tych skal jest identyczny to brzmienie granych od kolejnych stopni skal jest całkowicie różne. Wiąże się to z rozłożeniem całych tonów i półtonów – zaznaczonych kolorem: Filmik o skalach modalnych znajdziesz pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=zrr50UZdTqM&

Inne skale

Skale modalne (inaczej kościelne) powstały już w średniowieczu. Na ich bazie można tworzyć inne skale, poprzez podwyższenie lub obniżenie danego składnika. Skala harmoniczna np. to skala eolska z podwyższonym siódmym stopniem. Ta i kilka innych przykładów skal syntetycznych poniżej:

Symbol akor. Nazwa skali konstrukcja* Skala w C Podstawa akor. Cm ma7 harmoniczna molowa W H W W H -3 H C D Eb F G Ab B C C Eb G B D

C79b hiszpańska, żydowska H -3 H W H W W C Db E F G Ab Bb C C E G Bb (Db)

C7+ całotonowa W W W W W W C D E F# G# Bb C C E G# B D

Cm ma7 melodyczna molowa W H W W W W H C D Eb F G A B C C Eb G B D

C7 bluesowa -3 W H H -3 W C Eb F F# G Bb C C E G Bb D (D#)

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

*W – cały ton, H – półton, -3 tercja mała

Podstawy harmonii (budowa akordów)

RODZINA AKORDÓW DUROWYCH:

durowy 1 3 5 C C E G

durowy 6 1 3 5 i 6 C6 C E G A

durowy 7 1 3 5 i ma7 Cma7 C E G B

z dodaną 9 1 3 5 i 9 Cadd9 C E G D

durowy 9 1 3 5 i ma7 i 9 Cma9 C E G B D

_6/9 1 3 5 i 6 i 9 C6/9 C E G A D

RODZINA AKORDÓW MOLOWYCH:

molowy 1 m3 5 Cm C Eb G Bb

molowy 6 1 m3 5 i 6 Cm6 C Eb G A

molowy ma7 1 m3 5 i ma7 Cm ma7 C Eb G B

molowy 7 1 m3 5 7 Cm7 C Eb G Bb

molowy 9 1 m3 5 7 i 9 Cm9 C Eb G Bb D

molowy 11 1 m3 5 7 i 11 Cm11 C Eb G Bb F

RODZINA AKORDÓW SEPTYMOWYCH:

septymowy 1 3 5 7 C7 C E G Bb

nonowy 1 3 5 i 9 C9 C E G Bb D

undecymowy* 1 3 5 7 (9) i 11 C11 C E G Bb (D) F

tercdecymowy** 1 3 5 7 (9) i 13 C13 C E G Bb (D) A

* W większości przewrotów gitarowych tercja omijana jest w akordach 11. Nona

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

omijana jest w 11 i 13

** w teorii w akordzie tercdecymowym występuje również 11 na gitarze omijana jest ze względu na utrudnione palcowanie.

AKORDY ZMNIEJSZONE, ZWIĘKSZONE I ALTEROWANE

zmniejszony 1 b3 b5 (6) b7 C° , Cdim C Eb Gb (A) Bbb

zwiększony 1 3 #5 C+, Caug C E G#

zwiększony 7 1 3 #5 7 C+ 7, C 7+, C7aug

C E G# Bb

zwiększony 11 1 3 *5 7 (9) 11 C+ 11 C E G Bb (D) F#

alterowany +5 -9 1 3 #5 7 b9 C7+5-9 C E G# Bb Db

alterowany 13 -5 -9 1 3 b5 7 b9 13 C13 -5 -9 C E Gb Bb Db A

* WYJĄTEK: Akord zwiększony undecymowy jest regularnym akordem 11, ale 11 jest zwiększona

Zastępowanie akordów

Powyższe tabele mają zastosowanie praktyczne w zastępowaniu akordów. Możesz zastąpić dowolny akord, innym z tej samej rodziny, lub zredukować skomplikowany akord do jego prostszej postaci. W progresjach (następstwach) akordów możesz zastąpić akord durowy jego pokrewną molową lub drugą pokrewną molową. Dla C będzie to Am lub Em. Dla akordów molowych pokrewna durowa będzie odpowiednim zastępstwem. Dla Am będzie to C. Inne sposoby na zastępowanie akordów znajdziesz pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=LKTAH7BTokk

Progresja akordów na kolejnych stopniach gamy

Kilka rozdziałów wyżej poznaliśmy skale modalne. Wiemy już (wynika to z tabel wyżej), że akordy budowane są tercjowo. Spróbujmy więc zbudować progresję akordów (czterodźwięków) opartą o kolejne stopnie gamy C-dur (skali C jońskiej). Będzie ona wyglądała następująco:

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

I II III IV V VI VI

Cma7 Dm7 Em7 Fma7 G7 Am7 Bm75b*

1,3,5,ma7 1,m3,5,7 1,m3,5,7 1,3,5,ma7 1,3,5,7 1,m3,5,7 1,m3,5b,7*akord półzmniejszony

Koło kwintowe + Skale modalne

Koło Kwintowe + skale modalne przedstawia diagram poniżej. Zasada koła kwintowego mówi iż zaczynając od tonacji C-dur, liczba krzyżyków przy kluczu zwiększa się o jeden co kwintę czystą, a liczba bemoli co kwartę. Skale modalne natomiast, powstają na kolejnych stopniach gamy. Bardzo przydatną umiejętnością (szczególnie dla muzyków improwizujących) jest opanowanie poszczególnych modusów w stopniu pozwalającym na natychmiastowa orientację co do tonacji. Przykład Eb mol dorycki to tonacja Db dur. Więcej informacji w filmiku: https://www.youtube.com/watch?v=8fyS91OFebY

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

Analiza harmoniczna utworów

Aby zrozumieć jakie funkcje pełnią akordy w danym utworze i jaką skalą należałoby je ograć improwizując, dobrze jest przeanalizować progresję akordów w danym utworze. Za prosty przykład niech posłuży nam progresja w standardzie: All The Things You Are:

|| Fm7 | Bbm7 | Eb7 | Abma7 | Dbma7 | Dm7 G7 | Cma7 |

szukamy dominanty (akordu septymowego) – jest nim Eb7. Jest to akord zbudowany na piątym stopniu gamy. Na tej podstawie znajdujemy kolejne funkcje. Abma7 Cma7 VI m7 II m7 V7 I ma7 IV ma7 IIm7 V7 Ima7 || Fm7 | Bbm7 | Eb7 | Abma7 | Dbma7 | Dm7 G7 | Cma7 |

Improwizacja

Takie elementy improwizacji jak swing czy feeling są bardzo trudne do nauczenia. Myślę, że jedynym możliwym sposobem nauczenia się tych ważnych zagadnień jest nieustanne słuchanie muzyki i powtarzanie zasłyszanych motywów, a nawet całych solówek (transkrypcje). Tego, jak robić transkrypcje możecie dowiedzieć się z filmiku: https://www.youtube.com/watch?v=gZ3MK1IAMR0&

Najczęściej improwizacja odbywa się na konkretnej, ustalonej wcześniej progresji akordów np. 12 taktowy blues. W bluesie harmonia opiera się na trzech głównych akordach tonice, subdominancie i dominancie czyli akordach zbudowanych na pierwszym, czwartym i piątym stopniu skali. Inną progresją akordów, bardzo często występującą w muzyce jest II V I, czyli następstwo akordów opartych na drugim, piątym i pierwszym stopniu skali. Swobodne ogrywanie tej i podobnych progresji poprzedzone być musi solidną dawką ćwiczeń. Pomysły ćwiczeń na ogrywanie progresji II V I prezentuję na filmiku: https://www.youtube.com/watch?v=hbff0GnI7WE&

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

W przypadku gdy struktura harmoniczna utworu jest bardzo gęsta warto przyswoić sobie procedurę ćwiczeń dla zapamiętywania skal i akordów przedstawioną przeze mnie na filmiku: https://www.youtube.com/watch?v=C--izEM25Dw

Procedura wygląda następująco:1. Graj prymy akordów2. Graj pierwszą i drugą nutę skali3. Graj trzy pierwsze nuty skali4. Graj pięć pierwszych nut skali5. Graj pasaż – pryma, tercja, kwinta6. Graj pasaż do septymy7. Graj pasaż do nony8. Graj całą skalę

Technika gry

Wbrew obiegowym opiniom i efektownym filmikom to nie ona jest w muzyce najważniejsza. Powinna służyć muzyce, a nie na odwrót. Rozwój muzyczny zawsze powinien wybiegać przed umiejętności techniczne inaczej gra staje się jałowa. Niemniej bez techniki nie byłoby kolorytu, a nasi mistrzowie nie mieliby charakterystycznego dla siebie brzmienia.

Jedną z ciekawszych technik gitarowych (zwłaszcza na gitarze akustycznej) jest technika fingerstyle. Pozwala ona na jednoczesne prowadzenie melodii, linii basu, i podkładu akordowego. Jej użycie sprawia, że gra solowa brzmi tak, jakby grało więcej niż jeden muzyk. W grze fingerstyle bardzo ważne jest uniezależnienie gry kciuka i pozostałych palców prawej ręki. Jednym z popularniejszych patternów w tej technice jest BOOM CHICK, który prezentuję w filmiku pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=f0cz9JUKFsQ

Gra rytmiczna

Wiele lat temu uczestnicząc w letnich warsztatach dostałem to świetne ćwiczenie. Ćwiczenie to było kamieniem milowym w osiągnięciu biegłości prawej ręki dla gry rytmicznej w stylu funk. Prezentuję ćwiczenie poniżej:

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

Prawa ręka pracuje naprzemiennie dół/góra. Lewa ręka łapie dowolny akord, który tłumimy (palce delikatnie dotykają strun). W miejscach akcentów, dociskamy palce i wydobywamy dźwięk.

Po opanowaniu ćwiczenia z łatwością powinno nam przychodzić tworzenie figur rytmicznych takich jak ta:

Trójdźwięki w przewrotach

Trójdźwięki (eng. Triads) to znakomita baza wyjściowa zarówno do grania melodii w improwizacji, jak i tworzenia bardziej złożonych akordów, dlatego warto nauczyć się ich od kolejnych strun i we wszystkich przewrotach. Przewrót będzie wtedy kiedy najniższy dźwięk postaci zasadniczej przerzucimy na górę akordu. Poniżej schematy przewrotów akordów dla 4 rodzajów trójdźwięków:

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

AKORD DUROWY

Akord durowy postać zasadnicza (1,3,5)

Akord durowy pierwszy przewrót (3,5,1)

Akord durowy drugi przewrót (5,1,3)

AKORD MOLOWY

Akord molowy postać zasadnicza (1,b3,5)

Akord molowy pierwszy przewrót (b3,5,1)

Akord molowy drugi przewrót (5,1,b3)

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

AKORD ZMNIEJSZONY

Akord zmniejszony postać zasadnicza (1,b3,b5)

Akord zmniejszony pierwszy przewrót (1,b3,b5)

Akord zmniejszony drugi przewrót (b3,b5,1)

AKORD ZWIĘKSZONY

Akord zwiększony postać zasadnicza (1,3,#5)

Akord zwiększony pierwszy przewrót (3,#5,1)

Akord zwiększony drugi przewrót (#5,1,3)

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

Diagramy trójdźwięków w przewrotach

TRÓJDŹWIĘKI DUROWE W PRZEWROTACH

(major triads)

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

TRÓJDŹWIĘKI MOLOWE W PRZEWROTACH

(minor triads)

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

TRÓJDŹWIĘKI ZMNIEJSZONE W PRZEWROTACH

(diminished triads)

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar

TRÓJDŹWIĘKI ZWIĘKSZONE W PRZEWROTACH

(augmented triads)

c.d.n.

Copyright © 2019 Łukasz Fojtar