1

Katowice 20.03.2016

Załącznik nr 2 do wniosku o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego

Autoreferat

1.Imię i Nazwisko.

Rafał Leszczyński

Data i miejsce urodzenia: 31. 08. 1962 r. w ZabrzuStan cywilny : żonaty, żona Małgorzata Leszczyńska - lekarz pediatra córka: Katarzyna Leszczyńska ur. 10. 08. 1986 r. syn: Wojciech Leszczyński ur. 10. 08. 1988 r.Adres domowy: 43-190 Mikołów, ul. Marii Konopnickiej 72

Miejsce pracy: Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w KatowicachAdres pracy: 40-514 Katowice ul. Ceglana 35

2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe – z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej.

1981-1987 - Wydział Lekarski Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach1987 - dyplom lekarza1991 - I stopień specjalizacji w zakresie okulistyki1995 - II stopień specjalizacji w zakresie okulistyki, egzamin zdany z wyróżnieniem

2001 - Doktorat pt.: ,,Zastosowanie lasera diodowego w leczeniu jaskry wtórnej’’ Promotor–prof. dr hab. n. med. Ariadna Gierek-Łapińska

Recenzenci: prof. dr hab. n. med. Andrzej Stankiewicz prof. dr hab. n. med. Józef KałużnyObrona pracy doktorskiej z wyróżnieniem.

3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu.

1988-1989 - Okręg Lecznictwa Kolejowego w Katowicach- lekarz Podstawowej Opieki Zdrowotnej

2

1990-1996 -Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5 Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach - asystent

1996-2015 - Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5 Śląskiej Akademii Medycznej wKatowicach (aktualna nazwa: Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach)- starszy asystent

2007-2009-zajęcia ze studentami zagranicznymi SUM w Katowicach

4. Dorobek naukowy

Jestem autorem lub współautorem 36 prac i dwóch patentów o łącznej punktacji IF = 17,430 i MNiSW = 392. Liczba cytowań wg bazy Scopus bez autocytowań wynosi 51, a indeks Hirscha 5. Liczba cytowań wg bazy Web of Science 25, a Indeks Hirscha 3.Jestem autorem lub współautorem 20 prac prezentowanych na zjazdach o zasięgu krajowym i 15 doniesień na zjazdach międzynarodowych.Na mój dorobek składają się się prace: -osiem prac oryginalnych w czasopismach z IF -jedenaście prac oryginalnych w czasopismach bez IF - jeden opis przypadku w czasopiśmie bez IF -cztery prace poglądowe w czasopismach z IF - pięć prac poglądowych w czasopismach bez IF -jeden rozdział w książce -cztery prace popularne i ,,inne’’ -cztery publikacje w suplementach czasopism bez IF

Wykaz wszystkich prac i opis patentów przygotowany przez Dział Bibliografii i Dokumentacji Medycznej SUM w Katowicach przedstawiono w załączniku 5.

Kursy akredytacyjne dla lekarzy przystępujących do specjalizacji

Prowadziłem 2 kursy akredytacyjne dla lekarzy przystępujących do specjalizacji i 3 kursy podczas krajowych zjazdów okulistycznych.

a. Laseroterapia w jaskrze. Łódź, 15.02.2004 r. b. Chirurgia jaskry. Łódź, 15.02.2004r.

Kursy dla lekarzy podczas krajowych zjazdów okulistycznych

a. Biomikroskopia ultradźwiękowa w diagnostyce jaskry. III Sympozjum Jaskry, Wrocław, 10-12.10.2002 r.

b. Najnowsze techniki w chirurgii laserowej jaskry. III Sympozjum Jaskry, Wrocław, 10-12.10.2002 r.

c. Klasyfikacja i ogólne zasady terapii jaskry- wytyczne EGS. Sympozjum MSD, Katowice, 2.04.2004 r.

3

d. Leczenie powikłań rogówkowych w chirurgii siatkówki. Ewa Mrukwa-Kominek, Rafał Leszczyński, Beata Stachowicz. XLVI Zjazd Okulistów, Poznań, 18-20.06.2015 r.

Jestem współautorem rozdziału książki okulistycznej pt: Metody obrazowania w okulistyce. Biomikroskopia ultradźwiękowa przedniego odcinka gałki ocznej. Red.: T. Kęcik, P. Lewandowski, D. Kęcik: Warszawa: Wydaw. Lekarskie PZWL, 49-74, 2001.

Jestem współautorem dwóch patentów: 1.Sposób wytwarzania retraktora tęczówki— Opis patentowy ; PL 218234 B1 ; Udziel. 2014-02-18 ; Opubl. 2014-10-31. — Zgłosz. nr P.393023 z dn. 2010-11-23. — tekst: http://patenty.bg.agh.edu.pl/pelneteksty/PL218234B1.pdfmój udział w pracy wynosi 10%

2. Sposób wytwarzania śródtwardówkowego implantu do leczenia jaskry —Opis patentowy ; PL 213638 B1 ; Udziel. 2012-09-25 ; Opubl. 2013-04-30. — Zgłosz.nr P.382339z dn. 2007-04-30. — tekst: http://patenty.bg.agh.edu.pl/pelneteksty/PL213638B1.pdfmój udział w wynalazku wynosi10%

Członkostwo towarzystw naukowych

1995 – PolskieTowarzystwo Okulistyczne (PTO)

2000 - Sekcja Jaskry

2016 - European Society of Cataract and Refractive Surgeons (ESCRS)

2012 - European Society of Retina Specialists (EURETINA)

2007 - European Society of Vitreoretinal Specialists (EVRS)

Szkolenia zagraniczne

1 Marburg (Niemcy)-Vitreoretinal Wet-Lab for novices. 11.07.2002

2. Marburg (Niemcy) -Vitreoretinal Wet-Lab for advanced surgeons. 12.07.2002

3. Bremen (Niemcy)-5th European Vitreoretinal Training School(EVRTS2006). 01-11.05. 2006

4.Hamburg (Niemcy)-The role of the Vitreous in Retinal Disease, Bimannual Small g Surgery Evolution Towards Better Results: A video course by experts 26-29. 09.2013.

5. Winipeg (Kanada)- observership, Misericordia Health Centre and Wiinipeg Clinic. 22.07-25.07. 2013.

5. First meeting on Heavy Tamponades in vitreo-retinal surgery. Telfs-Tyrol 23-24. 01.2003 –uczestnictwo w szkoleniu.

4

Wskazane osiągnięcie naukowe

a) tytuł osiągnięcia naukowego

Niepenetrująca sklerektomia bardzo głęboka – ocena biozgodności materiału do budowy implantu śródtwardówkowego

Badania nad problemami związanymi z niepenetrującą sklerektomią bardzo głęboką i poszukiwanie odpowiedniego implantu śródtwardówkowego rozpoczęliśmy w 2003 roku.Prace prowadzone były przez specjalistów z różnych dziedzin medycyny, weterynarii, materiałoznawstwa, biofizyki, anatomii patologicznej i statystyki. Wymagały ścisłej, wieloletniej współpracy pracowników kilku placówek badawczych. W pierwszym etapie, który był przeprowadzony w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym Nr 5 Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach opracowano nowy model operacji sklerektomii głębokiej, który zgodnie z dotychczasową wiedzą w zakresie chirurgii nazwano nieprzenikającą sklerektomią bardzo głęboką (NPVDS). Kolejnym etapem pracy były badania nad możliwością wykorzystania terpolimeru(PTFE-PVD-PP) jako materiału do wykonania implantu śródtwardówkowego mającego zastosowanie w NPVDS. Modyfikację operacji i publikację wyników badań klinicznych przeprowadzono w oparciu o zgodę Komisji Bioetycznej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach L.Dz.NN-6501-169/07 oraz uchwałę Nr KW/0022/KB1/169/II/07/11.Wszystkie procedury przeprowadzane na zwierzętach wykonano zgodnie z normami EU ISO 10993-6 i deklaracji ARVO (The Association for Research in Vision and Ophthalmology), które precyzują zalecenia dotyczące zarówno doboru zwierząt do badań jak i oceny wczesnego i późnego odczynu tkankowego. Doświadczenia in vivo przeprowadzono zgodnie z regulacjami aspektów etycznych dotyczących badań na zwierzętach (arkusz nr 2 normy PNNEN 30993, Animal Welfare Requirements, EN 30993). Plan pracy uzyskał pozytywną opinię komisji bioetycznej w Krakowie. Na podstawie uchwały II Lokalnej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach w Krakowie nr 544/2008 r z dnia 27.03. 2008 roku przeprowadzono doświadczenia w warunkach in vivo na królikach.

Prace prezentowane jako osiągnięcie naukowe:

1.Leszczyński R, Gierek-Ciaciura S, Formińska-Kapuścik M, Mrukwa-Kominek E, Rokita-Wala I. Nonpenetrating very deep sclerectomy with reticulated hyaluronic acid implant in glaucoma treatment. Med.Sci.Monitor 2008;14, (2): CR86-CR89IF: 1.514MNiSW: 20

Wkład pracy kandydata wynosił 60 % i polegał na opracowaniu koncepcji pracy, opracowaniu techniki operacji, wykonaniu operacji, zebraniu wyników, selekcji literatury, przygotowaniu manuskryptu i przygotowaniu odpowiedzi na pytania recenzentów.

5

2.Rafał Leszczyński, Maria Formińska-Kapuścik, Beata Bubała-Stachowicz, Ewa Mrukwa-Kominek, Erita Filipek, Krzysztof Pawlicki. Nonpenetrating very deep sclerectomy with hyaluronic acid implant vs trabeculectomy-a 2-year follow-up. Graefes Arch.Clin.Exp.Ophthalmol.2012;250,(12):1835-1841IF: 1.932MNiSW: 30

Wkład pracy kandydata wynosił 50 % i polegał na opracowaniu planu pracy, opracowaniu modyfikacji techniki operacji, wykonaniu operacji, zebraniu wyników, selekcji literatury, przygotowaniu manuskryptu i przygotowaniu odpowiedzi na pytania recenzentów.

3. Leszczynski R, Gumula T, Stodolak-Zych E, Pawlicki K, Wieczorek J, Kajor M,Blazewicz S. Histopathological Evaluation of a Hydrophobic Terpolymer(PTFE-PVD-PP) as an Implant Material for Nonpenetrating Very Deep Sclerectomy. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2015 Aug 1;56(9):5203-9. doi: 10.1167/iovs.14-16027.PubMed PMID: 26244296.IF: 3,404MNiSW: 40

Wkład pracy kandydata 50 %, i polegał na opracowaniu koncepcji pracy, opracowaniu techniki operacji, przeprowadzeniu operacji na zwierzętach, opracowaniu i analizie wyników, przygotowaniu manuskryptu, przygotowaniu odpowiedzi na pytania recenzentów.

4. Patent

Sposób wytwarzania śródtwardówkowego implantu do leczenia jaskry –

Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie Wynalazcy: Stanisław Błażewicz, Rafał Leszczyński, Ariadna Gierek-Łapińska, Bożena Kamińska-Olechnowicz, Marta Błażewicz , Teresa Gumuła, Ewa Stodolak, Augustyn Powroźnik. Opis patentowy ; PL 213638 B1 ; Udziel. 2012-09-25 ; Opubl. 2013-04-30. — Zgłosz. nr P.382339 z dn. 2007-04-30.- tekst: http://patenty.bg.agh.edu.pl/pelneteksty/PL213638B1.pdfMNiSW: 25

Mój wkład pracy wynosił 10 %, i polegał na opracowaniu koncepcji implantu, opracowaniu nowej techniki operacji, przeprowadzeniu operacji na zwierzętach, zebraniu i analizie wyników, przygotowaniu dokumentacji dotyczącej implantu.

6

Wprowadzenie:

Od czasu wprowadzenia trabekulektomii przez Cairnsa i wsp. (1) w 1968 roku stała się ona metodą leczenia chirurgicznego prawie we wszystkich rodzajach jaskry. Jednak w dalszym ciągu operacja ta związana jest z istotnym ryzykiem wystąpienia ciężkich powikłań (2,3,4). Za prekursora zabiegów niepenetrujących można uznać Krasnowa, który wykonał pierwszy niepenetrujący zabieg w 1962 roku, a w 1968 roku przedstawił nowy zabieg oraz wyniki uzyskiwane po operacji nazwanej sinusotomią (5,6). Wraz z upływem czasu i udoskonaleniem technik mikrochirurgicznych operacja ta doczekała się wielu modyfikacji, których celem było zwiększenie skuteczności i poprawa bezpieczeństwa (7,8,9,10,11,12,13). W 2008 przedstawiliśmy modyfikację techniki niepenetrującej sklerektomii bardzo głębokiej (NPVDS) i wstępne wyniki po NPVDS u pacjentów z jaskrą (14). Celem tej modyfikacji jest ułatwienie odpływu cieczy wodnistej drogą naczyniówkowo-twardówkową i opóźnienie zarastania przetoki pod powierzchownym płatkiem twardówki.

Celem pracy ( Leszczyński et al. Med Sci Monit. 2008 ) była analiza wyników oraz bezpieczeństwa NPVDS z implantem hialuronowym SKGEL i Mitomycyną C w leczeniu chirurgicznym jaskry. Materiał i metoda ( Leszczyński et al. Med Sci Monit. 2008)Analizowaną grupę 50 oczu 50 pacjentów podzielono na dwie podgrupy w zależności od rodzaju wykonywanego zabiegu. W pierwszej grupie wykonano NPVDS z implantacją SKGEL i aplikacją Mitomycyny C. W drugiej grupie przeprowadzono NPDS z implantem SKGEL i Mitomycyną C. Charakterystykę analizowanych oczu przed zabiegiem przedstawiono w tabeli 1.

Grupa Ostrość wzroku

Ciśnienie wewnątrzgałkowe

Pole widzenia (MD)

Gonioskopia Ilość lekówprzeciwjaskrowych

I0.01-1.00.7±0.3

18-3123.5±3.1

5-2816.5±6.6

D,20-35,R,R, TM (+2/+4)

1-32.4±0.5

II0.04-1.00.75±0.3

19-2824.0±2.8

7.5-2417±7.0

C/D,25-30,R,TM,(+2/+4)

1-41.9±0.8

Tab.1 Charakterystyka badanych grup przed zabiegiem

Wyniki

W pierwszej grupie w okresie obserwacji wartość ciśnienia wewnątrzgałkowego uległa zmianie z 23±3.1 do 15.9 ±2.4mmHg, a w grupie kontrolnej z 24.0±2.8 do 16.6 ±3.4 mmHg. Nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy pomiędzy badanymi wartościami ciśnienia wewnątrzgałkowego (p<0.05). Całkowite prawdopodobieństwo sukcesu definiowane jako obniżenie IOP < 22mmHg bez leków wynosiło 88%, a względne prawdopodobieństwo sukcesu definiowane jako IOP<22mmHg z lekami wynosiło 96%.

7

Grupa

IOP przed

operacjąIOP 7 dni po

operacji

IOP 1mies. po operacji

IOP 3mies. po operacji

IOP 6mies. po operacji

IOP 12mies. po operacji

Ostrość wzroku

Pole widzenia

Ilość leków przeciw

jaskrowych

I 18-31 3-12 5-17 8-17 11-18 13-18 0.01-1.0 8.5-17 0-1

23.5±3.1 6.5±2.2 12 ±3.1 13 ±3.2 14 ±2.9 15.9±2.4 0.8 ±0.3 16.8 ±6.6 0.33±0.6

II 19-28 3-11 7-14 7-18 12-19 13-19 1.0-0.3 8.7-19 0-2

24±2.8 9.3±2.4 10.6 ±5.8 14 ±3.0 14.1 ±3.0 16.6 ±3.4 0.7 ±0.4 17.5 ±7.0 0.4 ±0.7

Tab.2. Wyniki obserwacji ciśnienia wewnątrzgałkowego u pacjentów po sklerektomii bardzo głębokiej i sklerektomii głębokiej

( zakres wartości, średnia +/- odchylenie standardowe)

W celu utrzymania odpowiedniego ciśnienia wewnątrzgałkowego konieczne było wykonywanie dodatkowych procedur, które przedstawiono w tabeli 3.

Procedury I Grupa II Grupa Test Cochrana

Goniopunktura 5 7 0.25

Needling 2 4 0.15

Cyklofotokoagulacja przeztwardówkowa

1 2 0.30

Tab.3. Procedury dodatkowe wykonywane w okresie obserwacji. W okresie pooperacyjnym w obu grupach wystąpiły powikłania, które przedstawiono w tabeli 4. Jedynym trwałym powikłaniem stwierdzanym w obu grupach było zwłóknienie pęcherzyka filtracyjnego w 1 oku w grupie I i w 3 oczach w grupie II. Analiza statystyczna powikłań nie wykazała różnicy ilościowej pomiędzy grupami. Nie stwierdzono także aby powikłania miały groźniejszy przebieg w grupie pierwszej (Tab. 4).

Powikłania I Grupa II Grupa Test CochranaOdwarstwienie błony naczyniowej 3 2 0.17Poziom krwi w komorze przedniej 4 3 0.12Zwłóknienie pęcherzyka filtracyjnego 1 3 0.32

Tab. 4 Powikłania po operacji sklerektomii bardzo głębokiej i sklerektomii głębokiej

2. Celem pracy ( Rafał Leszczyński et al. Arch.Clin.Exp.Ophthalmol.2012 ) była analiza i porównanie wyników oraz bezpieczeństwa NPVDS z implantem hialuronowym SKGEL i Mitomycyną C z trabekulektomią (TB) u pacjentów z jaskrą niepodatną na leczenie farmakologiczne.

8

Materiał i metoda Obserwowaną grupę pacjentów, która obejmowała 28 mężczyzn i 40 kobiet w wieku 30-85 (64,78±11,6) podzielono na dwie grupy. W grupie pierwszej wykonano niepenetrującą sklerektomię bardzo głęboką (NPVDS) z aplikacją Mitomycyny C 0,2mg/ml na i pod płatkiem powierzchownym. W grupie drugiej (TB) wykonano tabekulektomię w sposób klasyczny wg. Cairnsa. (1) i aplikowano Mitomycynę C 0,2mg/ml przez dwie minuty na i pod powierzchownym płatkiem twardówki. Charakterystykę grupy badanej i grupy kontrolnej przedstawiono w tabeli 1.

Grupa Ostrość wzroku przed

zabiegiem

Leki przeciw jaskrowe przed

zabiegiem

Pole widzenia(MD)

GonioskopiaOstrość

wzroku 24 mieś. po zabiegu

Leki przeciw jaskrowe 24

mieś. po zabiegu

Pole widzenia 24 mieś po

zabiegu.

Min-Maksym. 0-2 1-3 4,80-28,20 0—3,0 0-1 7,7-26,00

I

Wartość średnia i

odchylenie standardowe

0,55±0,7 2,18±0,56 12,97±6,79

C,25-30, R, TM (+2/+3)

0,61±0,81 0,54±0,56 14,04±6,92

II Min- Max 0-3 1-3 3,7-18,0 0-2,7 0-1,0 4,5-24,7

Wartość średnia i

odchylenie standardowe

0,4±0,77 2,28±1,4 8,56±5,32C,20-25, R, TM(+2+3) 0,51±0,73 0,61±0,03 9,48±5,57

P

0,370,25

0,05 0,53 0,71 0,35

Tabela 1. Charakterystyka badanych grup przed- i 24 miesiące po zabiegach

Wyniki:

Ciśnienie wewnątrzgałkowe przed zabiegiem wynosiło 26,36±7,09 mmHg w grupie NPVDS i 21,56±5,73 w grupie TB (p=0,23), a po 24 miesiącach obserwacji odpowiednio 14,56±4,07mmH i 15,38±3,8mmHg (p=0,34). W obu grupach spadek miał charakter istotny statystycznie (p<0,0001). Wahania ciśnienia wewnątrzgałkowego w okresie obserwacji przedstawiono w tabeli 2.

9

Tabela 2. Wahania ciśnienia wewnątrzgałkowego w okresie obserwacji w mmHg ( średnia , odchylenie standardowe i zakres)

Powikłania śródoperacyjne i pooperacyjne przedstawiono w tabeli 3. Najcięższym powikłaniem było zwłóknienie pęcherzyka filtracyjnego stwierdzone w 2 (5,13%) oczach, które wymagało wykonania zabiegu cyklodestrukcyjnego.

Powikłania Czas wystąpienia Grupa NPVDS Grupa TB p

Spłycenie komory przedniej 1(2,6%) 4(10.3%) 0,029

Poziom krwi w komorze przedniej. 1(2,6%) 4(10.3%) 0,029

Perforacja błony złożonej z trabekulum

i błony Descemeta.

Powikłania

śródoperacyjnie2(5,1%) 0 0.068

Odwarstwienie błony naczyniowej. 2(5,1%) 4(10.3%) 0,124

Poziom krwi w komorze przedniej 2(5.1%) 5(12.8%) 0,054

Zapalenia

Wczesne powikłania

pooperacyjne.

0 1(2.6%) 0.079

Progresja zmętnienia soczewki 4(10.3%) 12(30.8%) 0,002

Zwłóknienie pęcherzyka filtracyjnego.

Późne powikłania

pooperacyjne 2(5,1%) 1(2.6%) 0.21

Wszystkie powikłania 14(35.9%) 31(79.5%) 0,00011

Tab. 3. Powikłania po zabiegach niepenetrującej sklerektomii bardzo głębokiej (NPVDS) i trabekulektomii (TB)

Analiza powikłań występujących w obu grupach wykazała istotną różnicę ilościową i jakościową pomiędzy grupą badaną i kontrolną (p=0,00011). Zabieg NPVDS jest związany z mniejszym ryzykiem wystąpienia powikłań, dotyczy to szczególnie powstawania i progresji zmętnienia soczewki (p=0,002).

Grupa IOPo IOP7 IOP1m IOP3m IOP6m IOP12m IOP18m IOP24m

26,36 11,31 13,51 14,10 14,33 15,00 15,21 14,567,09 3,43 3,72 3,72 3,81 4,04 4,07 4,07

I NPVDS

14-40 4-16 7-20 8-24 8-27 9-24 6-31 5-2221,56 13,13 14,05 14,00 16,18 14,56 15,36 15,385,73 4,67 3,91 3,92 8,31 3,93 3,90 3,38

II TB

13-41 7-22 7-22 7-25 6-54 4-21 7-23 11-25P 0,23 0,05 0,6 0,92 0,38 0,8 0,73 0,34

10

DyskusjaPomimo wprowadzenia wielu nowych technik, zabiegi perforujące wiążą się z większą ilością powikłań, a zabiegi niepenetrujące związane są z mniejszą efektywnością, koniecznością stosowania dodatkowych implantów śródtwardówkowych oraz potrzebą wykonywania dodatkowych procedur (15,16,17,18,19,20). W oczach o zwiększonym ryzyku niepowodzenia, zabiegi niepenetrujące mogą okazać się jeszcze mniej skuteczne. Przede wszystkim z myślą o takich oczach zaproponowaliśmy procedurę niepenetrującą -sklerektomię bardzo głęboką.

3. Praca ( Rafał Leszczynki et al. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2015 )

Efektywność zabiegów niepenetrujących próbowano zwiększyć poprzez wprowadzenie różnych implantów śródtwardówkowych; zbadano wiele substancji w celu określenia ich przydatności w chirurgii jaskry (21,22,23,24,24,25,26). W roku 2003, Ates i wsp.(27) przedstawili wyniki sklerektomii głębokiej z implantem T-flux. Praca ta wykazała, że implanty T-flux (La Rochelle, France), które są wykonane z Poly Megma, hydrofilnego materiału akrylowego, nie zwiększają w sposób istotny skuteczności zabiegu sklerektomii głębokiej. Wyniki zabiegu sklerektomii głębokiej z implantem T- flux były porównywalne do tych uzyskanych po wiskokanalostomii. Błony polimerowe do wytworzenia implantu, projekt implantu i badania wstępne materiału zostały wykonane w Katedrze Ceramiki Specjalnej AGH w Krakowie. Do wytworzenia membran wykorzystano terpolimer PTFE-PVDF-PP (Aldrich Chemical Co, USA) i algininian sodu (Biopolimer AS, Protanal LF 20/60). Wstępne badania i analiza dostępnej literatury wskazywała na potencjalną przydatność badanego materiału w medycynie (28,29,30,31,32).

Cel pracy

Celem pracy była ocena biozgodności terpolimeru (PTFE-PVD-PP) modyfikowanego włóknami algininowymi, jako materiału do wytwarzania śródtwardówkowego implantu, stosowanego w oczach królików podczas NPVDS. Oceny dokonano w oparciu o analizę obrazu histologicznego tkanek.

W pracy podjęto próbę przybliżenia odpowiedzi na pytanie czy badany terpolimer może być wykorzystany do wytwarzania implantu, który nie tylko nie ulegałby wchłonięciu, ale również aktywnie opóźniał proces zarastania przetoki i ułatwiał transport cieczy wodnistej. Badano reakcję tkanek na poziomie histologicznym oraz podjęto próbę określenia czy implant ten jest dobrze tolerowany przez tkanki oka.

11

Materiał i metody

Zabieg NPVDS przeprowadzono na 38 gałkach ocznych 19 białych królików rasy nowozelandzkiej. U każdego królika w jednym oku wykonywano zabieg NPVDS połączony z aplikacją implantu z terpolimeru PTFE-PVDF-PP; oczy te stanowiły grupę badaną. W drugim oku każdego królika wykonano zabieg NPVDS, lecz nie wszczepiano implantu; oczy te tworzyły grupę kontrolną.

Badanie histopatologiczneDo badań histopatologicznych pobrano całe gałki oczne i utrwalono w 10% roztworze zbuforowanej formaliny. Do barwienia podstawowego preparatów stosowano hematoksylinę i eozynę. Badane zmiany oceniano wokół implantu, w okolicy rąbka rogówki, w ciele rzęskowym, w okolicy szwów i gruczołu łzowego oraz w całym dostępnym preparacie.

WynikiPo 52 tygodniach wokół implantu stwierdzono niewielkie włóknienie z ogniskowym szkliwieniem, niewielką proliferację naczyń krwionośnych, która była pozostałością ziarniny oraz pojedyncze nacieki limfocytarne. W porównaniu z kontrolą zmiany te były statystycznie znamienne (p=0,049).W grupie kontrolnej w miejscu cięcia nie obserwowano zmian zapalnych. Niewielkie limfocytarne nacieki zapalne obserwowano w ciałach rzęskowych po stronie operowanej.W żadnym oku z implantem nie doszło do ostrego procesu zapalnego, co potwierdza prawidłową sterylizację implantu i zachowanie warunków aseptyki podczas operacji. .

PODSUMOWANIE BADAŃ

Badania kliniczne

Zabieg NPVDS jest efektywną procedurą chirurgiczną u pacjentów z jaskrą otwartego kąta, która nie jest podatna na leczenie farmakologiczne.Bezpieczeństwo niepenetrującej sklerektomii bardzo głębokiej jest porównywalne do niepenetrującej sklerektomii głębokiej.Zabieg NPVDS z implantem SKGEL i aplikacją Mitomycyny C wykonywany w oczach z jaskrą niepodatną na leczenie farmakologiczne pozwala na uzyskanie podobnych efektów do trabekulektomii jednak ryzyko wystąpienia ciężkich powikłań jest mniejsze.

Badania nad nowym implantem

Wyniki przedstawionych badań pozwalają uznać terpolimer PTFE-PVDF-PP modyfikowany włóknami algininowymi za biostabilny i biozgodny materiał, potencjalnie nadający się do konstrukcji implantu śródtwardówkowego nowej generacji. Implant wykonany z PTFE-PVDF-PP zmienia charakter gojenia rany pooperacyjnej, lecz nie hamuje całkowicie naturalnego procesu zarastania przetoki. Uzyskane wyniki sugerują potrzebę zmiany kształtu implant oraz sródoperacyjnego zastosowania antymetabolitów celem zmniejszenia reakcji na ciało obce. Potrzebne są dalsze badania nad możliwością zminimalizowania przewlekłej reakcji zapalnej i powstawania tkanki resorpcyjnej i tkanki włóknistej.

12

4.Patent Pozytywne wyniki badań in vitro i in vivo pozwoliły nam na opatentowaniewynalazku. Przedmiotem patentu jest sposób wytwarzania implantu mającego zastosowanie w nieprzenikającej sklerektomii bardzo głębokiej.W pracy klinicznej podczas operacji NPDS stosowaliśmy implant typu SKGEL wykonany z usieciowanego hialuronianu sodu jako implant śródtwardówkowy (33).Prace nad nowym rodzajem implantu zostały zapoczątkowane we współpracy z zespołym AGH, Wydziałem Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, reprezentującym dziedzinę inżynieriibiomateriałów. Prace te zostały poprzedzone analizą stanu wiedzy, literatury i opisów patentowych, wraz z krytyczną oceną wad i zalet dotychczas stosowanych rozwiązań w zakresie implantów do leczenia jaskry. Mój udział w opracowaniu prototypu implantu będącego przedmiotem opisu patentowego polegał na zainicjowaniu prac badawczych w zakresie doboru odpowiedniego materiału, uczestnictwie w zaprojektowaniu kształtu i wielkości implantu, z uwzględnienim jego cech funkcjonalnych i poręczności chirurgicznej. Cechy funkcjonalne uwzględniały dotychczasowe wyniki prac klinicznych przy zastosowaniu aktualnie dostępnych na rynku implantów stosowanych w operacjach NPDS, takie jak czas pracy od momentu implantacji, trwałość struktury materiału syntetycznego, możliwość bioresorbcji i biodegradacji fizycznej. Poręczność chirurgiczna dotyczyła możliwości odpowiedniego zamocowania implantu w miejscu implantacji w gałce ocznej, łatwości fiksacji przy zagwarantowaniu wprowadzenia minimum obcego materiału, przy zapewnieniu jego podstawowej cechy funkcjonalnej, tj. ciąglej pracy implantu jako sytemu drenującego w kącie przesączania, zapobiegającego wzrostowi ciśnienia wewnątrzgałkowego. Moje własne doświadczenia w wyżej opisanej problematyce pozwoliły zespołowi współautorów patentu zaplanować projekt implantu, który w założeniu powinien być pozbawiony wad dotychczas stosowanych, wykonać jego prototyp i przeprowadzić odpowiednie testy weryfikujące in vitro , a następnie in vivo, przy moim udziale w prowadzeniu operacji na modelu gałki ocznej królika. Opis patentowy zawiera ostateczną wersję prototypu implantu, z podaniem rodzaju materiału polimerowego, sposobu jego przetworzenia do wyrobu medycznego, tj. implantu. Opracowanie prototypu implantu do leczenia jaskry poprzedzone zostało badaniami właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. Opis patentowy podaje sposób wytworzenia specyficznej mikrostruktury o porowatości otwartej, materiału na implant, charakteryzującej się supehydrofobowymi właściwościami powierzchniowymi. Te właściwości powierzchniowe hamują procesy starzeniowe implantu związane z zarastaniem kanalików w implancie. Materiał polimerowy (PTFE-PVDF-PP) został wstępnie zmodyfikowany innym polimerem w formie włóknistej, tj alginianem sodowo-wapniowym, stanowiącym substancje porogenną. Z otrzymanej kompozycji wytworzono odpowienią membranę, która poddano rutynowym testom cytotoksyczności. Próbki kontaktowano z ludzką linią komórek nabłonkopodobnych raka płuc w czasie 24 i 72 godz. (ATCC CCL 185 -A549) i określano zmiany ilościowe i morfologiczne komórek za pomocą mikroskopu kontrastowo-fazowego. W celu określenia przeżywalności komórek zastosowano metodę kolorymetryczną - barwienie błękitem trypanu.Wykazano, że materiał kompozytowy przeznaczony na membranę nie wykazuje cytotoksyczności. Wyniki tych badań opublikowano w pracach (29, 31). Pozytywne wyniki badań in vitro pozwoliły zespołowi na podjęcie kolejnej fazy badań w warunkach in vivo. Ocenę biozgodności materiału w formie membrany w warunkach in vivo

13

opublikowano w 2010 roku. Badany terpolimer okazał się być dobrze tolerowany przez tkanki oka królika w krótkim okresie obserwacji (32).Ocena biozgodności badanego materiału po 12 miesiącach po implantacjiwykazała niewielką reakcję tkanek oka sąsiadujących z implantem. Wyniki obserwacji w okresie 12 miesięcy potwierdziły, że implant wykonany z terpolimeru (PTFE-PVDF-PP ) jest dobrze tolerowany przez tkanki oka badanych zwierząt( 34,35).Pozytywne wyniki badań in vivo, optymalizacja doboru membrany o określonych właściwościach funkcjonalnych pozwoliły na opracowanie metody wytwarzania membran z terpolimeru o pożądanyh właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych i złożenia opisu patentowego w Urzędzie Patentowym. Metoda zakłada uzyskanie implantu o precyzyjnie określonym składzie chemicznym 57% politetrafluoroetylenu, 27% poliwinilidenu i 16% polipropylenu i opracowanej w warunkach in vitro mikrostrukturze (wydłużone kanaliki o średniej średnicy od kilku do 40 μm i długości 300 do 600 μm).Sposób wytwarzania śródtwardówkowego implantu do leczenia jaskry polega na wstępnym przygotowaniu 10-20 % roztworu polimerowego w acetonie, do ktorego wprowadza się 1-3% wagowych rozpuszczalnych w wodzie włókien alginianowych. Po homogenizacji zawiesiny polimerowej wylewa się ją na płaską powierzchnię, tworząc cienką warstewkę. Po jej wysuszeniu i zestaleniu w temperaturze 40-80°C umieszcza się ją w wodzie w temperaturze 60-90°C w czasie 30-40 godzin celem rozpuszczenia włókien polimerowych i uzyskania porowatej membrany, z której następnie wycina się implant śródtwardówkowy o kształcie i wymiarach odpowiadających miejscu implantacji. Przed jego implantacją poddaje się go próżniowemu foliowaniu hermetycznemu, a następnie sterylizacji drogą napromieniowania elektronowego lub sterylizacji za pomocą techniki plazmowej.

Piśmiennictwo cytowane w autoreferacie

1.Cairns JE. Trabeculectomy. Preliminary report of a new method. Am J Ophthalmol. 1968 Oct;66(4):673-679. 2.Shield MB, et al: Textbook of Glaucoma, Fifth edition, edited by Lippincott Williams &Wilkins, Chapter 40, Filtering Surgery.568-569,20053. Song A, Scott IU, Flynn HW Jr, Budenz DL. Delayed-onset bleb-associatedendophthalmitis: clinical features and visual acuity outcomes. Ophthalmology.2002 May;109(5):985-91. Review. PubMed PMID: 11986108.4.Poulsen EJ, Allingham RR. Characteristics and risk factors of infections after glaucoma filtering surgery. J Glaucoma. 2000; 9(6):438-43.5.Krasnov MM. Externalization of Schlemm’s canal (sinusotomy) in glaucoma. Br J Ophthalmol 1968; 52: 157-161.6.Mermoud A. Sinusotomy and deep sclerectomy. Eye.2000 Jun;14 (Pt 3B) : 531-535. 7.Zimmerman TJ, Kooner KS, Ford VJ, Olander KW, Mandlekorn RM, Rawlings FE, Leader BJ, Koskan AJ. Effectiveness of nonpenetrating trabeculectomy in aphakic patients with glaucoma. Ophthalmic Surg.1984 15(1) 44-50.8.Stegmann R., Pienaar A., Miller D. Viscocanalostomy for open angle glaucoama in black African patients. J Cataract Refract Surg. 1999, Mar; 25(3):316-32.9.Shaarawy T, Nguyen C, Schnyder C, Mermoud A. Five year results of viscocanalostomy. Br J Ophthalmol. 2003 Apr;87(4):441-445.

14

10.Tetz M. Canaloplasty: One step beyond viscocanalostomy. EuroTimes: 2007,12,3,114.11.Fyodorov SN. Non-penetrating deep sclerectomy in open angle glaucoma. Eye Microsurg

1989;93:749-75012. Kozlov VI, Bagrov SN, Anisimova SY. Deep sclerectomy with collagen. Eye Microsurg 1990;

3: 44-46.13.Mansouri K. New version of deep sclerectomy achieves increased uveoscleral outflow Euro Times. 2004, 9,15-16.

14.Leszczyński R, Gierek-Ciaciura S, Formińska-Kapuścik M, Mrukwa-Kominek E,Rokita-Wala I. Nonpenetrating very deep sclerectomy with reticulated hyaluronic acid implant in glaucoma treatment. Med Sci Monit. 2008 Feb;14(2):CR86-89. 15.Goldsmith J,A., Achmed I.K., Crandall A,S. Nonpenetrating glaucoma surgery. Ophthalmol Clin North Am.2005,18,443-460. 16.Ambresin A, Shaarawy T, Mermoud A. Deep sclerectomy with collagen implant in one eye compared with trabeculectomy in the other eye of the same patient. J Glaucoma. 2002 Jun;11(3):214-220. 17. Cheng JW, Xi GL, Wei RL, Cai JP, Li Y. Efficacy and tolerability of nonpenetrating glaucoma surgery augmented with mitomycin C in treatment of open-angle glaucoma: a meta-analysis. Can J Ophthalmol. 2009 Feb;44(1):76-82. 18.Russo V, Scott IU, Stella A, Balducci F, Cosma A, Barone A. Delle Nonpenetrating deep sclerectomy with reticulated hyaluronic acid implant versus punch trabeculectomy: a prospective clinical trial. 1Eur J Ophthalmol. 2008 Sep-Oct;18(5):751-757. 19.Lachkar Y, Neverauskiene J, Jeanteur-Lunel MN, Gracies H, Berkani M, Ecoffet M, Kopel J, Kretz G, Lavat P, Lehrer M, Valtot F, Demailly P. Nonpenetrating deep sclerectomy: a 6-year retrospective study. Eur J Ophthalmol. 2004 Jan-Feb;14(1):26-36. 20. Detry-Morel M, Pourjavan S, Detry MB. Comparative safety profile between "modern" trabeculectomy and non-penetrationg deep sclerectomy. Bull Soc Belge Ophtalmol. 2006;(300):43-54. 21. Sourdille P, Santiago PY, Villain F, Yamamichi M, Tahi H, Parel JM, Ducournau Y. Reticulated hyaluronic acid implant in nonperforating trabecular surgery. J Cataract Refract Surg. 1999 Mar;25(3):332-9. PubMed PMID: 10079437. 22.Ye W, Sun J, Zhong Y. Implication of non-perforating deep sclerectomy with amniotic membrane implantation for primary open-angle glaucoma Yan Ke Xue Bao. 2002 Jun;18(2):76-9(abstract). 23. Rekas M, Rudowicz J, Lewczuk K, Kluś A, Pawlik B, Stankiewicz A. Phacoemulsification-deep sclerectomy modified by trabeculum microperforations and implantation of lens anterior capsule as autologous scleral implant. Curr Med Res Opin. 2010 Aug;26(8):2025-32. PubMed PMID: 20590394. 24. Ravinet E, Bovey E, Mermoud A. T-Flux implant versus Healon GV in deep sclerectomy. J Glaucoma. 2004 Feb;13(1):46-50. PubMed PMID: 14704543.

25. Basso A, Roy S, Mermoud A. Biocompatibility of an x-shaped zirconium implant in deep sclerectomy in rabbits. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol. 2008Jun;246(6):849-55. Epub 2008 Feb 28. PubMed PMID: 18305952.26. Codreanu A, Tran HV, Wiaux C, Mansouri K, Roy S, Mermoud A, Schnyder C. In vivo study comparing an X-shaped polymethylmethacrylate and a cylindricalcollagen implant for deep sclerectomy. Clin Experiment Ophthalmol. 2011Mar;39(2):135-41. doi: 10.1111/j.1442-9071.2010.02436.x.

15

27. Ateş H, Uretmen O, Andaç K, Azarsiz SS. Deep sclerectomy with a nonabsorbable implant (T-Flux): preliminary results. Can J Ophthalmol. 2003 Oct; 38(6):482-488.28. Stodolak E, Krok M, Gumula T, Blazewicz S. Composite membranes materials for ophthalmological implants. Composites. 2009, 9, 452–357.29. Stodolak E, Gumula T, Leszczynski R, Wieczorek J, Blazewicz S, A Composite material used as a membrane for ophthalmology applications. Composites Science and Technology 2010, 70, 1915-1919.30.Stodolak E, Czajkowska B, Błażewicz M, Mikołajczyk T, Wołowska-Czapik D. In vitro behavior of PP-PVDF-PTFE terpolymer modified with alginate fibers. Engineering of Biomaterials.2004,208-211.31. Stodolak E, Zaczynska E, Blazewicz M, Wolowska-Czapnik D, Leszczynski R. Membrane composite materials for medical application – primary material and biological study. Composites. 2006,(4), 47-5.32. Leszczynski R., Stodolak E., Wieczorek J., Orłowska-Heitzman J., Gumula T. Blazewicz S. In vivo biocompatilibity assessment of (PTFE-PVDF-PP) terpolymer-based membrane with potential application for glaucoma treatment. Journal of Materials Science. Materials inMedicine, 2010, 21, 2843-2851.33. Gierek-Łapińska A, Leszczyński R, Wróbel A. Zastosowanie nieprzenikającej sklerektomii głębokiej w leczeniu zaawansowanych postaci jaskry pierwotnej otwartego kąta przesączania. Klin.Oczna2004; R.106, supl. do 1-2,168-169.34.Leszczynski R, Stodolak-Zych E, Wieczorek J, Gumula T, Kosenyuk J, Pawlicki K, Błażewicz S. Non-penetrating very deep sclerectomy with a hydrophobic polymer implant in a rabbit model. Acta of Bioengineering and Biomechanics: DOI assigned: 10.5277/ABB-00135-2014-05.35. Leszczynski R, Gumula T, Stodolak-Zych E, Pawlicki K, Wieczorek J, Kajor M,Blazewicz S. Histopathological Evaluation of a Hydrophobic Terpolymer(PTFE-PVD-PP) as an Implant Material for Nonpenetrating Very Deep Sclerectomy. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2015 Aug 1;56(9):5203-9. doi: 10.1167/iovs.14-16027.PubMed PMID: 26244296.

Stosowane skróty

IF- Impact FactorIOP - ciśnienie wewnątrzgałkowem - miesiąceTB - grupa pacjentów, u których wykonano trabekulektomięSKGEL - implant wykonany z usieciowanego hialuronianu soduNPDS - Niepenetrująca sklerektomia głębokaNPVDS - Niepenetrująca sklerektomia bardzo głębokaC/D - stosunek zagłębienia do tarczyR -regularna krzywizna tęczówkiTM - trabekulumD - kąt szeroki z widocznym ciałem rzęskowymMD - średni ubytek czułości siatkówkiPTFE-PVDF-PP - Terpolimer zbudowany był z trzech rodzajów merów: politetrafluoroetylenu (PTFE, 56%wag), polidifluorowinilidenu (PVDF, 27% ) i polipropylenu (PP, 17%)

16

NaAlg - Algininian sodu (NaC6H7O6)TSCPC- cyklofotokoagulacja przeztwardówkowaPneumatyczna trabekuloplastyka -PNT

Praca nad prezentowanym tematem wymagała wieloletniej współpracy badaczy z kilku ośrodków:

1. Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, Katedra Biomateriałów; Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków.

2. Wydział Biotechnologii Rozrodu Zwierząt, Narodowy Instytut Zootechniki, Kraków-Balice.

3. Katedra i Zakład Biofizyki Lekarskiej Śląski Uniwersytet Medyczny; ul. Medyków 18.4. Katedra i Zakład Patomorfologii, Śląski Uniwersytet Medyczny; ul. Medyków 18.5. Uniwersyteckie Centrum Okulistyki i Onkologii (Aktualna nazwa: Uniwersyteckie

Centrum Kliniczne im. Prof. K. Gibińskiego) Śląskiego Uniwersytetu Medycznego; ul. Ceglana 35.

Pozytywne wyniki dotychczasowych doświadczeń skłaniają nas do kontynuacji badań nad prezentowanym materiałem, których ostatecznym celem będzie zgoda Komisji Bioetycznej na przeprowadzenie wieloośrodkowych badań klinicznych.

Rafał Leszczyński

5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych(prace niewchodzące w skład wskazanego osiągnięcia)

Osiągnięcia związane z współpracą z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie

Brałem udział w badaniach dotyczących opracowania nowych materiałów na implanty do zastosowań w okulistyce, w tym materiałów na elementy nośne układów optycznych dla keraprotez, materiałów na mikronarzędzia chirurgiczne typu retraktory oraz materiałów na membrany. Z tej ostatniej grupy materiałów wyselekcjonowano materiał, który był przedmiotem szerokich badań nad możliwością opracowania implantu do leczenia jaskry i jego charakterystyka jest zawarta w mojej rozprawie habilitacyjna. Mój udział we wspólnych

17

badaniach polegał na przekazywanie specjalistycznej wiedzy z zakresu okulistyki, mikrochirurgii i charakterystyk funkcjonalnych dotychczas stosowanych implantów, ich niedoskonałości i możliwych kierunków ich ulepszenia, względnie opracowania zupełnie nowych rozwiązań, z uwzględnieniem technik operacyjnych stosowanych w okulistyce.

Dokonałem własnej interpretacji wyników badań materiałowych w różnych fazach ich prowadzenia, w szczególności oceny różnic pomiędzy materiałami, z jakimi spotykam się w codziennej praktyce jako chirurg-okulista, a tymi, które były przedmiotem wspólnych opracowań.

Brałem udział w badaniach in vitro (fantomy oka) i in vivo, w których jako chirurg weryfikowałem poręczność opracowywanych implantów

Dokonania szczegółowe:Wieloletnia współpraca pomiędzy okulistami i inżynierami z Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, zaowocowała zaprojektowaniem i wykonaniem implantu ocznego stanowiącego część nośną keratoprotezy. Implant wykonany został z materiału typu węgiel- węgiel (C/C), którego właściwości biologiczne zostały poprzedzone wieloletnimi,wcześniejszymi badaniami zespołu z AGH, w aspekcie innych zastosowań w medycynie, m.in. dla ortopedii, chirurgii ogólnej, mikrochirurgii i laryngologii. Wybór tego materiału, jako części nośnej keratoprotezy podyktowany był m.in. potwierdzoną biozgodnością tzw. węgla szkło podobnego w okulistyce. Opracowana nowa keratoproteza, w której część nośna wykonana została z kompozytu C/C, a jako część optyczną wykorzystano dostępną na rynku cylindryczną soczewkę, została zastosowana w operacjach pacjentów z bielmami oparzeniowymi. W pracy Kamińska-Olechnowicz i wsp. (1) przedstawiono wyniki leczenia bielm pooparzeniowych IV st. wg. Abramowa z wykorzystaniem opracowanego systemu nośnego typu C/C.Wyniki obserwacji wykazały dobrą tolerancję keratoprotezy z częścią nośną wykonaną z opracowanego kompozytu węglowego. W pracy Kamińska-Olechnowicz wsp.(2) przedstawiliśmy wyniki leczenia błon pozarogówkowych powstających w oczach po implantacji keratoprotezy. Do rozbicia błon zastosowaliśmy laser Nd: YAG. Badania wykazały, że uzyskane pozytywne wyniki mają charakter przemijający. Operacje pacjentów z ciężkimi bielmami rogówki IV st. wg. Abramowa z zastosowaniem keratoprotez skłoniły nas do zastosowania nowoczesnej diagnostyki jaką była biomikroskopia ultradźwiękowa(Humphrey Instrument model 840), która pozwoliła nam na zobrazowanie i diagnostykę przedniego odcinka gałki po wszczepieniu keratoprotezy. Analiza przedniego odcinka, a w szczególności kąta przesączania skłaniała nas do wniosku, że oczy z bielmem pooparzeniowym i wszczepioną keratoprotezą należy uznać za oczy szczególnie narażone na wystąpienie jaskry (3). Kontynuacja współpracy i wymiana doświadczeń z badaczami z Akademii Górniczo-Hutnicznej im. Stanisława Staszica w Krakowie zaowocowała pracą Leszczyński i wsp.(4), w której autorzy przedstawili osiągnięcia i wyzwania, jakie stawia przed inżynierią materiałową okulistyka. W wielu schorzeniach narządu wzroku zmuszeni jesteśmy wszczepiać implanty, których celem jest przywrócenie wyglądu, a przede wszystkim funkcji narządu wzroku. Nowe wyzwania dotyczą konstrukcji modeli i materiałów dla keratoprotez, protez tęczówki, sztucznych soczewek, retraktorów tęczówki, pierścieni napinających torebkę soczewki podczas operacji zaćmy i implantów środtwardówkowych stosowanych podczas operacji niepenetrujących. Praca ta pokazywała jak duże są możliwości wykorzystania wiedzy z zakresu inżynierii materiałowej i biomateriałów w rozwiązywaniu problemów dotyczących okulistyki, jej potencjał i kierunki dalszej możliwej współpracy(4).

18

W pracach Stodolak i wsp. (5, 6) przedstawiono wyniki badań podstawowych właściwości fizyko-chemicznych i biologicznych materiałów kompozytowych wykorzystujących osnowy polimerowe i włókniste elementy wzmacniające, które mogą być wykorzystane do konstrukcji mikronarzędzi okulistycznych i układów membranowych. Osnowę kompozytów stanowił polimer trójskładnikowy ( PTFE-PVDF-PP) oraz włókna polimerowe alginianowe, jako elementy wzmacniające. Czysta folia polimerowa niezawierająca włókien stanowiła odniesienie w stosunku do próbek kompozytowych. Membrany kompozytowe do zastosowań medycznych poddano ocenie cytotoksyczności. Próbki kontaktowano z ludzką linią komórek nabłonkopodobnych raka płuc po 24 i 72 godz. kontakcie komórka--materiał (ATCC CCL 185 - A549) określano zmiany ilościowe i morfologiczne komórek. Stwierdzono, że materiał kompozytowy przeznaczony do konstrukcji mikronarzędzi nie wykazuje cytotoksyczności, a równolegle prowadzone badaniafizykomechaniczne potwierdziły jego wystarczającą poręczność chirurgiczną, co oznacza, że może być stosowany do kontaktu z żywym organizmem. W przypadkach zaćmy podwichniętej muszą być zakładane retraktory na przednią torebkę soczewki, aby uniknąć przemieszczenia mas zaćmowych w trakcie operacji. W tym celu podjęliśmy wspólne doświadczenia nad opracowaniem nowego typu retraktora, który ma odmienny kształt od dotychczas stosowanych i wykonany jest z bardziej delikatnego materiału niż stosowane obecnie.Wstępne badania różnych kompozytów pozwoliły wyodrębnić do dalszych badań element konstrukcyjny z kompozytu zbudowanego z włókien poliakrylonitrylowych (PAN) umieszczonych w żywicy epoksydowej, dodatkowo pokryty ciągłą warstewką polimeru na bazie PTFE-PVDF-PP. Ta zewnętrzna powłoka zapewnia elementowi kompozytowego jego pełna biozgodność. Modyfikacji wymaga część główkowa retraktora w kierunku zmniejszenia oporu w trakcie wyciągania narzędzia( 6),

W pracy Stodolak i wsp. (7) przedstawiono analizę polimerów włóknistych przeznaczonych na narzędzia okulistyczne. Przeprowadzone testy wykazały, że wytworzone materiały charakteryzują elastycznością, parametrami geometrycznymi, poręcznością i odpowiednią stabilnością. Stabilność materiałów (miesięczny czas inkubacji) wskazuje, że otrzymane refraktory mogą być wykorzystane, jako mikronarzędzia przeznaczone do krótkoterminowego kontaktu z tkankami organizmu żywego. Badane retraktory kompozytowe charakteryzują się podobną gładkością i sprężystością, co komercyjne refraktory nylonowe. Wyniki badań właściwości fizyko-chemicznych i biologicznych materiałów kompozytowych przeznaczonych na mikronarzędzia pozwoliły opracowanie zgłoszenia patentowego, które uzyskało w roku 2010 status patentu ( 8)

W pracy klinicznej podczas operacji NPDS i NPVDS, jako implant śródtwardówkowy, stosowaliśmy implant SKGEL wykonany z usieciowanego hialuronianu sodu. Celem wspólnych badań i publikacji Stodolak i wsp. (9) było zaprojektowanie i optymalizacja membran z terpolimeru, które dzięki dużej biozgodności mogłyby być zastosowane podczas operacji przeciwjaskrowych. Pozytywne wyniki badań materiałowych i biologicznych terpolimeru(PTFE-PVDF-PP) skłoniły nas do przeprowadzenia badań na zwierzętach. Wstępne wyniki badań biozgodności materiału po 30 dniach od implantacji przedstawiono w pracy Leszczyński i wsp. (10). Obserwowano niewielkie zmiany histologiczne wokół implantu.

19

Nie obserwowano statystycznie istotnych różnic pomiędzy oczami z implantem i grupą kontrolną. Autorzy stwierdzili potrzebę dalszych badań , gdyż reakcja tkanek królika na ciało obce może być odmienna od reakcji w tkankach ludzkich. Dalsze badania in vivo na zwierzętach potwierdziły dużą biozgodność badanego materiału, a wyniki obserwacji w okresie 12 miesięcy potwierdziły, że hydrofobowy implant wykonany z terpolimeru (PTFE-PVDF-PP ) jest dobrze tolerowany przez tkanki oka (11).

Cytowane prace:1.Bożena Kamińska-Olechnowicz, R. Leszczyński, S. Błażewicz. Badania doświadczalne i kliniczne nad możliwością zastosowania keratoprotezy o części nośnej z kompozytu węglowo-węglowego. Karbo-Energochemia-Ekologia 1997;42,101-103MNiSW: 62.Kamińska-Olechnowicz B, Formińska-Kapuścik M, Leszczyński R.Zastosowanie lasera Nd: YAG do rozbicia błon pozarogówkowych w oczach z wszczepioną keratoprotezą.Klin.Oczna1997; 99, 91-93MNiSW: 53. Kamińska-Olechnowicz B, Leszczyński R, Dworenko-Dworkin E, Piątek-Koronowska G, Sośnierz-

Jupowiecka A. Oko z wszczepioną keratoprotezą - w obrazie biomikroskopii ultradźwiękowej.

Klin.Oczna1999;101, 6, 423-426.MNiSW: 5

4.. Leszczyński R, Kamińska-Olechnowicz B, Formińska-Kapuścik M. Zastosowanie implantów w okulistyce. Implants in ophtalmology. 2004;7,38-42, 217-220. MNiSW:65.Stodolak E, Zaczynska E, Błażewicz M, Wołowska-Czapnik D, Leszczyński R. Membranowe materiały kompozytowe na potrzeby medyczne-podstawowe badania materiałowe i biologiczne. Membrane composite materials for medical application – primary material and biological study. Composites. 2006; 4, 47–51.MNiSW: 9 6.Stodolak E, Leszczyński R, Gumuła T, Błażewicz S. Preliminary study on composite iris retractors. Kompozyty 2008,R, 8,164–167.MNiSW: 97. Stodolak E, Błażewicz S, Kawala J, Gregorczyk W, Leszczyński R.Ophthalmologic microtools – composite iris refractors. Engineering of Biomaterials. 2009

vol. 12, 89–91, 221–226MNiSW: 4 8.Sposób wytwarzania retraktora tęczówki oka — [Method for manufacturing iris retractor] / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie; wynalazca: Stanisław Błażewicz, Ewa Stodolak, Teresa Gumuła, Rafał Leszczyński. — Int.Cl.: A61B 17/02\textsuperscript{(2006.01)}. — Polska — Opis patentowy; PL 218234 B1 ; Udziel. 2014-

20

02-18 ; Opubl. 2014-10-31. — Zgłosz. nr P.393023 z dn. 2010-11-23. — tekst: http://patenty.bg.agh.edu.pl/pelneteksty/PL218234B1.pdfMNiSW:25 9. Stodolak E, Gumuła T, Gumuła R, Leszczyński R, Wieczorek J, Błażewicz S.A composite material used as a membrane for ophthalmology applications. Compos. Sci. Technol. 2010, Vol.70, No.13, 1915–1919.IF: 2.863MNiSW: 3210. Leszczyński R, Stodolak E, Wieczorek J, Orłowska-Heitzman J, Gumuła T, Błażewicz S. In vivo biocompatibiliIty assessment of (PTFE-PVDF-PP) terpolymer-based membrane with potential application for glaucoma treatment. J. Mater. Sci.-Mater. Med. 2010, Vol. 21, Iss. 10, S. 2843–2851IF: 2.325MNiSW: 27.11. Leszczynski R, Stodolak-Zych E, Wieczorek J, Gumula T, Kosenyuk J, Pawlicki K, Błażewicz S. Non-penetrating very deep sclerectomy with a hydrophobic polymer implant in a rabbit model. Acta of Bioengineering and Biomechanics: DOI assigned: 10.5277/ABB-00135-2014-05 IF: 0,894 MNiSW: 15MNiSW:

Kontaktowa przeztwardówkowa cyklofotokoagulacja

Od 1997 roku pracowałem w pracowni jaskry, a od 2001 do 2010 roku pełniłem funkcję jej kierownika. W okresie tym zajmowałem się leczeniem farmakologicznym, laseroterapią i leczeniem chirurgicznym najtrudniejszych przypadków jaskry. Zdobyte doświadczenia zawartesą w prezentowanych pracach.Ważnym osiągnięciem w zakresie leczenia trudnych przypadków jaskry było wprowadzenie do naszej praktyki cyklofotokoagulacji przez twardówkowej (TSCPC) .W 1997 przedstawiliśmy wstępne wyniki cyklofotokoagulacji przeztwardówkowej laserem diodowym uzyskanych podczas leczenia w wybranych przypadków jaskry (1). Wstępne wyniki potwierdziły skuteczność terapii laserowej w krótkim okresie obserwacji. Zwrócono jednocześnie uwagę na możliwość wystąpienia dolegliwości bólowych i konieczność stosowania dodatkowego znieczulenia pozagałkowego przed zabiegiem.Jednym z największych wyzwań w terapii jaskry jest jaskra neowaskularna.W 1997 roku przedstawiliśmy wstępne wyniki leczenia jaskry neowaskularnej przy pomocy lasera diodowego. Zastosowanie przeztwardówkowej cyklofotokoagulacji(TSCPC) pozwoliło na normalizację ciśnienia u 80% pacjentów w krótkim okresie obserwacji. Wyniki zostały zaprezentowane i opublikowane w materiałach zjazdowych z polsko- ukraińskiej konferencji w Lublinie (2). Szczególnie trudne i wymagające mogą być przypadki jaskry wtórnej u dzieci i młodzieży. W pracy Formińska–Kapuścik i wsp.(3) przedstawiono wyniki zastosowania TSCPC w jaskrze opornej na leczenie farmakologiczne w tej grupie wiekowej. Zastosowanie TSCPC pozwoliło na

21

obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego z 37,67±3,2mmHg do 22,0±3,74mmHg w okresie 6 miesięcy obserwacji. Zabieg ten okazał się procedurą dobrze tolerowaną przez oczy dzieci.Jednym z powikłań po TSCPC jest powstanie zrostów przednich i wtórne zaostrzenie procesu jaskrowego. W celu uniknięcie tego powikłania zastosowaliśmy biomikroskopię ultradźwiękową (UBM), która w trudnym przypadku, w pourazowym oku o nieprzeziernych ośrodkach optycznych pozwoliła na poprawny wybór miejsca aplikacji sondy laserowej ( 4). Leszczyński i wsp.(5) przedstawili aktualny przegląd piśmiennictwa dotyczący zabiegów cyklodestrukcyjnych. Ważnym wnioskiem z tej pracy było stwierdzenie konieczności stosowania profilaktycznego leków przeciwzapalnych po zabiegach na ciele rzęskowym. Wyniki uzyskane podczas pisania pracy doktorskiej opublikowałem w 2004 roku (6) . W okresie roku obserwacji po zabiegach cyklofotokoagulacji przeztwardówkowej 81 pacjentów okazało się, że zabieg jest skuteczną metodą leczenia jaskry wtórnej.W ciężkich przypadkach jaskry wtórnej opornej na leczenie pozwala na obniżenie ilości leków i łagodzi ból pacjentów spowodowany jaskrą. Najbardziej oporna na leczenie TSCPC jest jaskra wtórna u dzieci. Najwięcej powikłań obserwować można w leczeniu jaskry neowaskularnej. W pracy Lesczyński i wsp.(7) przedstawiłem wyniki 5 letniej obserwacji pacjentów po TSCPC leczonych z powodu jaskry neowaskularnej. W celu zwiększenia efektywności TSCPC zalecamy wykonanie krioterapii obwodowej siatkówki i pan fotokoagulacji, przed wykonaniem TSCPC.

Cytowane prace

1.Gierek-Łapińska A, Rzendkowski M, Leszczyński R, Rusek P.Laserowe zabiegi cyklodestrukcyjne w leczeniu wybranych przypadków jaskry. Nowa Med.–Okulistyka.1997; 4, 25-27.MNiSW: 32.Gierek-Łapińska A, Formińska-Kapuścik M, Leszczyński R, Rzendkowski M: Application of diode laser in the treatment of neovascular glaucoma. Current Problems in Ophthalmology : Proceedings of the 1st Polish-Ukrainian Conference in Ophthalmology, Lublin / Nałęczów October 1997,131-136 Tadeusz Krwawicz Foundation3. Formińska-Kapuścik M, Leszczyński R, Kamińska-Olechnowicz B, Pieczara E, Rusek P, Stangrecka-Matelska K, Marek Rzendkowski. Zastosowanie lasera diodowego w jaskrze u dzieci i młodzieży. Klin. Oczna 2000; 102,3,195-198MNiSW: 54.Formińska-Kapuścik M, Leszczyński R, Kamińska-Olechnowicz B, Piątek- Koronowska G. Usefulness of ultrasound biomicroscopy in selecting the site and energy level of impact in laser surgery.Case Rep Clin Pract Rev.2003; 4, 2-5.MNiSW:45. Rafał Leszczyński, Maria Formińska-Kapuścik, Wojciech Myga. Zabiegi cyklodestrukcyjne.Med.Sci.Rev. Okulistyka. 2003, 47-52.

22

MNiSW: 36. Rafał Leszczyński, Ariadna Gierek-Łapińska, Maria Formińska-Kapuścik.Transscleral cyclophotocoagulation in the treatment of secondary glaucoma.Med.Sci. Monitor 2004; 10,542-548MNiSW: 10

7. Leszczyński R, Domański R, Formińska-Kapuścik M, Mrukwa-Kominek E, Rokita-Wala I. Contact transscleral cyclophotocoagulation in the treatment of neovascular glaucoma: a five-years follow-up. Med.Sci.Monitor 2009;15(3):BR84-7. PubMed PMID: 19247237.IF: 1,543MNiSW: 15

Niepenetrująca sklerektomia głęboka

Od 1997 roku przeprowadzałem zabiegi chirurgiczne w jaskrze. W tym okresie podstawowym zabiegiem stosowanym w praktyce chirurgicznej była trabekulektomia. Z uwagi na dużą ilość powikłań po tym zabiegu wprowadziliśmy do naszej praktyki zabiegi niepenetrujące.Wstępne wyniki naszych zabiegów przedstawiono w pracy.1. Gierek-Łapińska A, Leszczyński R, Wróbel A. Zastosowanie nieprzenikającej sklerektomii głębokiej w leczeniu zaawansowanych postaci jaskry pierwotnej otwartego kąta przesączania. Klin.Oczna2004; R.106, supl. do 1-2,168-169 W celu zwiększenia skuteczności wprowadziliśmy nową technikę operacyjną sklerektomię bardzo głęboką. Koncepcję nowej operacji przedstawialiśmy podczas prestiżowych konferencji okulistycznych w Cape Town, w Berlinie i w Wrocławiu.

1.Rafał Leszczyński. Ariadna Gierek-Łapińska. Nonpenetrating very deep sclerectomy. Cape Town 5.02.20042 Ariadna Gierek-Łapińska, Rafał Leszczyński. Nieprzenikająca sklerektomia bardzo głęboka z implantem SKGEL w leczeniu jaskry. 12-13.04.05. V Sympozjum Jaskry. Wrocław.3.Rafał Leszczyński, Ewa Mrukwa-Kominek, Ewa Mielniczuk, Joanna Wołkow. Non penetrating very deep sclerectomy. 8th EGS, Berlin 1-6.6.2008

Diagnostyka i leczenie jaskry

Rusek i wsp.(1 ) w 2003 roku przedstawili laserowe metody chirurgiczne, które są stosowane w praktyce klinicznej w terapii jaskry.Są to: iridotomia laserowa, gonioplastyka, trabekuloplastyka oraz selektywna trabekuloplastyka laserowa. Omówiono wskazania, przeciwskaznia i powikłania po zabiegach laserowych. Zdaniem autorów zabiegi te mogą stanowić cenne uzupełnienie leczenia farmakologicznego. W 2004 roku Gierek- Łapinska i wsp.(2) przedstawili przegląd technik laserowych stosowanych w leczeniu jaskry: selektywna trabekuloplastyka laserowa, goniopunktura, iridotomia , gonioplastyka, cyklofotokoagulacja. Przedstawione procedury laserowe

23

pozwalają na szybsze i bardziej efektywne leczenie pacjentów z jaskrą. Laseroterapia pozwala na zmniejszenie kosztów i poprawia komfort leczenia pacjentów z jaskrą(2). Wróbel i wp. (3) zbadali przydatność laserowego skaningowego oftalmoskopu (TopSS) i skaningowego laserowego polarymetru (GDx) podczas diagnostyki i monitorowania jaskry.Badania ToSS i GDx okazały się pomocniczymi badaniami ułatwiającymi diagnostykę i obserwację jaskry. Badanie GDx jest badaniem bardziej czułym, a badanie TopSS wydaje się badaniem bardziej specyficznym.

Celem pracy Szostek- Helbig i wsp.(4) było przedstawienie aktualnych poglądów na temat patogenezy jaskry. Jaskra pierwotna otwartego kąta to schorzenie o wielu przyczynach; w jej etologii rolę odgrywa ciśnienie wewnątrzgałkowe, wiek, rasa, niskie ciśnienie tętnicze, zaburzenia naczyniowe, czynniki immunologiczne i genetyczne takie jak mutacja TIGR i OPTA. Autorzy przyjęli hipotezę, że czynniki infekcyjne mogą odgrywać rolę w patogenezie jaskry. Autorzy pracy Formińska-Kapuścik i wsp.(5) w oparciu o dostępną literaturę przedstawili aktualne opinie na temat obecnej klasyfikacji jaskry wrodzonej. W pracy przedstawiono doniesienia na temat diagnostyki, etiologii i sposobów klasyfikacji jaskry wrodzonej. Opisano trudności związane z diagnostyką jaskry wrodzonej pierwotnej i wtórnej. Celem pracy Bednarski i wsp (6) było przedstawienie nowej metody terapii jaskry jaką jest pneumatyczna trabekuloplastyka(PNT). W pracy opisano zasady działania, wskazania do zabiegu, oraz wstępne wyniki po zabiegu.Dotychczasowe obserwacje wskazują, że PNT jest metodą bezpieczną pozwalającą na zmniejszenie ilości stosowanych leków przeciwjaskrowych.

Autorzy pracy Mielniczuk i wsp. (7) zaprezentowali wiedzę na temat epidemiologii, diagnostyki i leczeni jaskry zamykającego kąta przesączania. Zdaniem autorów pierwszym zabiegiem powinna być iridotomia laserowa lub chirurgiczna. Która umożliwia wyleczenie lub zatrzymanie procesu chorobowego

Prezentowane piśmiennictwo

1.Rusek P, Formińska-Kapuścik M, Leszczyński R, Myga W, Wróbel A, Dębska Laserowa chirurgia jaskry. Med.Sci.Rev.- Okulistyka. 2003, 30-34.MNiSW: 32. Gierek-Łapińska A, Leszczyński R. Zastosowanie laseroterapii w leczeniu jaskry. Klin. Oczna 2004; R.106, supl. 1-2, 269-272MNiSW:5 3.Wróbel A, Szostek-Helbig R, Przybylska K, Bednarsk Ł, Leszczyński R.Zastosowanie skaningowego oftalmoskopu laserowego oraz skaningowego polarymetru laserowego we wczesnej diagnostyce i monitorowaniu jaskry pierwotnej otwartego kąta. Klin. Oczna. 2004; R.106, supl. 1-2, 203-205.MNiSW:5 4.Szostek-Helbig R, Formińska-Kapuścik M, Leszczyński R, Wykrota H, Trzciąkowski K, Mrukwa-Kominek E. Present ideas on pathogenesis of primary open-angle glaucoma. Pol.J.Environ.Stud.2006; 15, 469-473.IF: 0,353

24

5.Formińska-Kapuścik M, Filipek E, Pieczara E, Leszczyński R, Beres M.Children's glaucoma-classification and clinical symptoms.Pol.J.Environ.Stud.2006 ; 15, 78-81.IF: 0.3536. Bednarski B, Formińska-Kapuścik M, Leszczyński R, Tomczyk-Dorożyńska W, Cwalina Ł. Pneumatyczna trabekuloplastyka. Przegl. Okulistyczny 2006; R. 3(11), 1-2.Brak punktów7. Mielniczuk E, Mrukwa-Kominek E, Leszczyński R, Lange E. Jaskra zamykającego się kąta-diagnostyka i leczenie. Pierwotne zamknięcie kąta. Okulistyka. 2008, 1,29-31,MNiSW:6

Przedstawione poniżej prace są wynikiem długoletniej współpracy lekarzy pracujących w poradni jaskrowej, poradni rogówkowej i pracowni ultrasonografii. Istotnym osiągnięciem w zakresie diagnostyki przedniego odcinka było wprowadzenie biomikroskopii ultradźwiękowej do praktyki klinicznej. Badanie to pozwala na obrazowanie struktur przedniego odcinka gałki ocznej: rogówki, kąta przesączania, komory przedniej , soczewki i przedniej części tylnego odcinka gałki ocznej. W książce opisano możliwości diagnostyki schorzeń przedniego odcinka gałki ocznej, które w dobie przed wprowadzeniem UBM mogły pozostać nie zdiagnozowane. Współpracując z pracownią ultrasonograficzną w naszym szpitalu miałem możliwość zdobycia wiedzy teoretycznej i praktycznej z zakresu ultrabiomikroskopii. Dzięki temu mogłem być współautorem rozdziału w książce poświęconej diagnostyce okulistycznej (1) Mrukwa-Kominek i wsp.(2) w 2005 roku przedstawili zmiany refrakcji oparte na ocenie

ekwiwalentu sferycznego wady refrakcji EQS i wideokeratograficznej ocenie (SimK1 i SimK2) zmian krzywizny rogówki u pacjentów po leczeniu nawrotowych erozji rogówki. Badania wykazały istotne różnice w zależności od stosowanej metody fotoablacji. PTK w przypadku centralnych i paracentralnych erozji nie miały wpływu na krzywiznę rogówki i zmiany ostrości wzroku. W 2006 roku Rokita-Wala i wsp.(3)porównali aberracje wyższego rzędu rogówki I całego układu optycznego oka u pacjentów z różnymi wadami refrakcji. Badania wykazały, że wielomian Zernika(coma, trefoil, secondary astigmatism and quatrefoil) były wyższe w całym układzie optycznym oka w porównaniu z wadą pochodzenia rogókowego. Żejmo i wsp.(4) w 2009 roku przedstawili definicję i epidemiologię występowania wysokiej krótkowzroczności. Opisano mechanizm uszkodzenia gałki ocznej występujący w krótkowzroczności. Autorzy przedstawili wpływ środowiska i czynników genetycznych na występowanie tego schorzenia .Celem pracy Mrukwa-Kominek i wsp.(5) i było zbadanie efektu terapeutycznego 0,15%

Gancycloviru( Virgan) u pacjentów z zapaleniami rogówki wywołanymi przez wirus herpes simplex i adenowirusy.W oparciu o kontrolowane obserwacje kliniczne stwierdzono, że 0,15% Gancyclovir żel chroni przed zmętnieniem podnabłonkowym i łagodzi objawy kliniczne zapaleń rogówki spowodowanych przez wirusy Herpes Simple i Adenovirusy.

1.Piątek-Koronowska G, Ewa Dworenko-Dworkin E, Rusek P, Leszczyński R. Metody obrazowania w okulistyce. Biomikroskopia ultradźwiękowa przedniego odcinka gałki ocznej. Red.: T. Kęcik, P. Lewandowski, D. Kęcik: Warszawa: Wydaw. Lekarskie PZWL, 49-74, 2001MNiSW: 62 Mrukwa-Kominek E, Elżbieta Magnucka E, Gierek-Ciaciura S, Zawojska I, Leszczyński R.

25

Ocena zmian krzywizny rogówki występujących po zabiegu fotokeratektomii terapeutycznej (PTK) u pacjentów z nawrotowymi erozjami rogówki. Okulistyka. 2005; 8 2(1), 29-34.MNiSW: 63. Rokita-Wala I, Gierek-Ciaciura S, Mrukwa-Kominek E, Leszczyński R.Evaluation of high order aberrations of corneal and total optical pathway of the eye depending on refractive error. Pol. J. Environ.Stud. 2006; 15, 330-333.IF: 0,353MNiSW: 13

4.Żejmo M, Formińska-Kapuścik M, Pieczara E, Filipek E, Mrukwa-Kominek E, Samochowiec-Donocik E, Leszczyński R, Smużyńska M. Etiopathogenesis and management of high-degree myopia. Part 1. Med.Sci.Monitor. 2009;15, RA199-RA202.IF: 1,543MNiSW: 155.Mrukwa-Kominek E, Drzyzga L, Leszczyński R, Romaniuk W.Ocena skuteczności gancyklowiru w leczeniu pacjentów z wirusowymi zapaleniami rogówek. Okulistyka 2010; 13, 41-43MNiSW:6

Pełen spis publikacji, których jestem autorem lub współautorem przygotowany przez dział bibliografii SUM w Katowicach został przedstawiony w załączniku 5.

Rafał Leszczyński