Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Autyzm
Uwarunkowania psychofizyczne
funkcjonowania ucznia z autyzmem
Słowo autyzm wywodzi się z języka greckiego:
autos – znaczy „sam”.
Autyzm to złożone zaburzenie związane
z upośledzeniem zdolności odczytywania motywów
innych ludzi, posługiwania się językiem i uczestniczenia
w interakcjach społecznych. Autyzm jako jednostka
nozologiczna należy do całościowych zaburzeń
rozwojowych.
Leo Kanner – psychiatra; pierwszy lekarz, który w 1943
roku wyodrębnił autyzm jako samodzielną jednostkę
chorobową i nadał jej nazwę - do tego czasu objawy
autystyczne zaliczano do objawów innych zaburzeń
psychicznych. Stworzył on cztery pierwsze i podstawowe
kryteria autyzmu:
brak uczuciowego kontaktu z ludźmi,
silna, wręcz obsesyjna potrzeba utrzymania
identyczności w otoczeniu,
mutyzm, czyli milczenie
zachowania sugerujące, że dziecko ma potencjał
intelektualny
Wg DSM V Klasyfikacji chorób Amerykańskiego Towarzystwa
Psychiatrycznego) - Zaburzenia ze spektrum autyzmu (spektrum
zaburzeń autystycznych) ASD, obejmują dwa obszary:
a) deficyty społeczno - komunikacyjne
b) uporczywe zainteresowania i
powtarzalne zachowania
Klasyfikacja Całościowych Zaburzeń Rozwoju (F84) wg. ICD-10
(Międzynarodowej klasyfikacji chorób)
• F84.0 - Autyzm dziecięcy (wczesnodziecięcy, głęboki, zespół
Kannera)
• F84.1 - Autyzm atypowy
• F84.5 - Zespół Aspergera
• F84.9 - PDD-NOS Całościowe zaburzenie rozwojowe nie
zdiagnozowane inaczej (tu autyzm wysokofunkcjonujący HFA i
zaburzenia semantyczno-pragmatyczne SPD)
• F84.2 - Zespół Retta
• F84.3 - Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne (Zespół Hellera)
• F84.4 - Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym
upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi
Autyzm dziecięcy
inaczej autyzm głęboki albo zespół Kannera. Występuje 4 razy częściej
u chłopców niż dziewczynek, ujawnia się prze ukończeniem 36 mż.
Typowe objawy:
– trudności w zakresie komunikowania swoich stanów uczuciowych
i emocjonalnych,
– problemy w kontaktach społecznych, kłopoty z integracją wrażeń
zmysłowych,
– przymus stałości otoczenia,
– społeczna samoizolacja,
– stereotypowe czynności,
– opóźniony rozwój mowy, regres mowy, zaburzenia mowy, echolalie,
zazwyczaj nie wymawianie ani jednego słowa w wieku 16 miesięcy
– wybitna pamięć mechaniczna,
– brak reakcji na własne imię,
– unikanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą, brak wspólnego pola uwagi.
Autyzm atypowy
Objawy są bardzo podobne do autyzmu dziecięcego, ale pojawiają się
zazwyczaj po 3. roku życia. Często obserwuje się regres np. mowy,
sprawności manualnej i in.
W przypadku autyzmu atypowego nie występują też wszystkie czynniki
pozwalające zdiagnozować autyzm dziecięcy.
Autyzm atypowy różni się też w zależności od przypadku – zarówno
rodzajem objawów, jak i ich nasileniem, często towarzyszą mu także
poważne wady genetyczne.
Błędem jest przekonanie, że autyzm atypowy to łagodniejsza
forma autyzmu dlatego jest łatwiejszy do leczenia.
Zespół Aspergera
Zespół Aspergera ma podobne objawy do autyzmu, jednak nie
występuje w nim opóźnienie rozwoju mowy czy zdolności intelektualnych.
Niektóre dzieci przejawiają ponadprzeciętne umiejętności w
określonych dziedzinach – potrafią na przykład same nauczyć czytać,
bywają bardzo dobrymi szachistami, rozumieją nauki przyrodnicze,
sprawnie posługują się komputerem, mają fotograficzną pamięć lub pięknie
malują.
Też mają problemy w sytuacjach społecznych (i są świadome tych
problemów), potrafią komunikować się z otoczeniem, ale wypowiedzi są
formalne i pedantyczne, narzucają temat rozmowy, w mowie zaburzona
intonacja i melodia.
Nie rozumieją ironii czy przenośni.
Nie jest prawdą, że osoby z zespołem Aspergera w większości mają
niezwykłe zdolności intelektualne – jest to rzadkość.
Całościowe zaburzenie rozwoju nie
zdiagnozowane inaczej PDD-NOS- Zaburzenia semantyczno-pragmatyczne.
Przede wszystkim objawy cechują się trudnościami
w zakresie rozumienia i produkcji mowy
oraz w opóźnieniu w rozwoju mowy. Osoba nie jest
w stanie, np. uchwycić aluzji, żartów słownych, metafor,
analogii czy ukrytych sugestii, dwuznacznych sytuacji.
- Autyzm wysokofunkcjonujący.
Nie jest jednostką chorobową, ale określenie to stosuje
się wobec osób chorych na autyzm, które w miarę dobrze
radzą sobie w społeczeństwie.
Objawy autyzmu
W literaturze przedmiotu często używa się sformułowania
tr iada zaburzeń autystycznych
(wg. DSM-IV) . Są to:
I. Nieprawidłowości w przebiegu interakcji społecznych.
II. Zaburzona zdolność komunikowania się.
POŁĄCZONE W KLASYFIKACJI DSM V W JEDNĄ GRUPĘ: DEFICYTY
SPOŁECZNO-KOMUNIKACYJNE
III. Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań.
U każdego dziecka z autyzmem występują zaburzenia
spostrzegania zmysłowego (cechy nadwrażliwości lub
niedowrażliwości sensorycznej).
N i e p r a w i d ł o w o ś c i w p r z e b i e g u i n t e r a k c j i s p o ł e c z n y c h
Brak kontaktu wzrokowego (prawie zawsze)
Brak kontaktu fizycznego (nie zawsze)
Skłonność do izolowania się.
Nie potrafią współpracować i bawić się z innymi dziećmi i z dorosłymi.
Nie reagują na polecenia i prośby.
Brak spontanicznego szukania innych, aby dzielić z nimi radosne momenty, zainteresowania oraz osiągnięcia (np. brak pokazywania, przynoszenia oraz wskazywania przedmiotów zainteresowania)
Często brak różnicowania zachowania wobec rodziców i osób obcych,
Ponadto dzieci z autyzmem nie umieją odczytywać i interpretować znaczenia zachowań innych ludzi, a co za tym idzie cechują je nieadekwatne zachowania społeczne i reakcje emocjonalne.
Brak wspólnego pola uwagi i widzenia
Brak umiejętności naśladowania i wskazywania
3 grupy dzieci autystycznych
Ze względu na poziom i jakość kontaktów
społecznych Lorna Wing i Judith Gould
wyodrębniły trzy grupy dzieci
autystycznych:
1. Na uboczu grupy
2. Dzieci pasywne
3. Aktywne ale dziwne
1. Na uboczu grupy
The Aloof Group
czyli dzieci zamknięte w sobie, wycofane, powściągliwe, trzymające się na uboczu, aktywnie unikające kontaktów z innymi.
Często nie okazują żadnych potrzeb o charakterze społecznym, sprawiają wrażenie nieobecnych.
Mają duże kłopoty w porozumiewaniu się, często nie mówią, nie nawiązują kontaktu wzrokowego.
Nie poszukują wsparcia i pocieszenia, wydają się nie rozpoznawać „osób znaczących”, nie reagują na zniknięcie rodzica czy opiekuna.
Ich aktywność jest bardzo ograniczona, zwykle sprowadza się do stereotypowej, schematycznej, prostej zabawy.
2. The Passive Group
To dzieci bierne, pasywne w kontaktach społecznych.
Nie inicjują kontaktów społecznych, akceptują je, ale nie poszukują ich i nie nawiązują kontaktów z innymi spontanicznie.
Kontakt z dorosłymi i rówieśnikami ma charakter rutynowy, wyuczony.
Zwykle posługują się mową, wykonują polecenia, odpowiadają na pytania.
Zdarza im się uczestniczyć w różnych aktywnościach wspólnie z grupą, ale przyjmują bierną postawę.
3. Aktywne ale dziwneThe Active-but-Odd Group
To dzieci, które aktywnie
i spontanicznie próbują nawiązać
kontakt z rówieśnikami lub
dorosłymi, ale robią to w sposób
specyficzny i zwykle mało
skuteczny.
Taki kontakt ma zwykle charakter
jednostronny i jest w pełni zdominowany i
narzucony przez osobę autystyczną.
II. Zaburzona zdolność do komunikowania się
W mowie biernej: brak rozumienia i wykonywania
poleceń (spowodowany nadwrażliwością lub
niedowrażliwością słuchową i zaburzeniami
lewopółkulowymi)
W mowie czynnej wyodrębnia się deficyty
ilościowe, jakościowe i deficyty w pragmatycznym
użyciu języka (Konstantares M.M., Blackstock E.B.,
Webster C.W., 1992, s. 73).
Deficyty ilościowe:
w mowie werbalnej to np.: całkowity brak mowy (mutyzm), opóźnienie w rozwoju mowy, regres mowy, mowa wyraźnie ograniczona działająca na zasadzie łańcucha: bodziec – reakcja;
w komunikacji pozawerbalnej to np.: uboga gestykulacja, ograniczona i często nieadekwatna ekspresja mimiczna, niezdarny język ciała.
Deficyty jakościowe:
Echolalie:
bezpośrednie (natychmiast po usłyszeniu następuje
powtórzenie),
pośrednie (po pewnym czasie, zostaje powtórzona cała
zasłyszana treść, np. reklamy, wypowiedzi rodzica, czy
melodii),
łagodne lub funkcjonalne (w mowie dziecka
występuje dużo oddzielnych wyrazów lub zdań, które są
związane z poszczególnymi sytuacjami,
zainteresowaniami dziecka; bywa tak, że dziecko
autystyczne, u którego występuje ten rodzaj echolalii
jest w stanie używać jej w sposób adekwatny do
sytuacji, prowadząc nawet prosty dialog);
Deficyty jakościowe:
nieprawidłowe użycie zaimków:
dzieci autystyczne bardzo często mówiąc
o sobie zamiast pierwszej osoby liczby
pojedynczej używają trzeciej osoby liczby
pojedynczej – „on” lub drugiej osoby
liczby pojedynczej – „ty”, np.: zamiast „ja
chcę ciastko”, mówią „Łukasz chce
ciastko”, albo „chcesz ciastko”;
Deficyty jakościowe:
dziwaczne neologizmy;
dosłowne rozumienie języka: dzieci autystyczne nie umieją odczytywać figuratywnych, ukrytych czy wielorakich znaczeń, nie radzą sobie z rozumieniem metafor, idiomów, żartów, przysłów, powiedzeń takich jak: „staję na głowie”, „rzucić okiem”, „mieć na końcu języka”, „głos ci się łamie”, „on ma muchy w nosie” itp.;
Deficyty jakościowe:
nieodpowiednie, nietaktowne uwagi: dzieci autystyczne dzielą się często swoimi
spostrzeżeniami nie rozumiejąc, że niektóre
uwagi mogą być przykre dla innych, np.: w
autobusie dziecko zauważa i głośno komentuje,
że pani stojąca obok jest gruba, albo że ktoś
brzydko pachnie, czy ma oczko w rajstopach
itp.;
nieprawidłowa mowa.
Deficyty w pragmatycznym użyciu
języka:
niezdolność do naprzemiennego
wysławiania się;
brak potrzeby komunikowania się
w stosunku do dorosłych i rówieśników;
słabe używanie prozodii dla wyrażenia
zamiaru; mowa dzieci z autyzmem jest
często monotonna, płaska, brak w niej
zróżnicowania tonu głosu, rytmu, melodii.
III. Ograniczony, sztywny repertuar
aktywności, zachowań i zainteresowań
W tej sferze objawami autyzmu mogą być takie zachowania jak np.: układanie przedmiotów w szeregi, kolekcjonowanie rzeczy o określonym kształcie, nie rozstawanie się z określonymi przedmiotami, konieczność trzymania czegoś w dłoni itp.
W literaturze przedmiotu ten objaw nazywany jest zachowaniami rytualistycznymi, które definiowane są jako bardzo często powtarzające się schematy zabaw, aktywności.
Ograniczony, sztywny repertuar
aktywności, zachowań i zainteresowań
Nierzadko przeciwstawiają się one
jakimkolwiek zmianom w otoczeniu.
(krzykiem, wybuchami złości).
Wiele dzieci z autyzmem przejawia szczególne
zainteresowanie cyframi, literami, kształtami i
kolorami, komunikacją miejską. Zakres
zainteresowań jest bardzo wąski, ale niezwykle
intensywny i absorbujący.
Ograniczony, sztywny repertuar
aktywności, zachowań i zainteresowań
U wielu dzieci z autyzmem widoczne są z a c h o w a n i a
s t e r e o t y p o w e , czyli powtarzające się.
Stereotypowe ruchy najczęściej dotyczą ruchu rąk i
ramion (kręcenie, kiwanie, oglądanie), może też być
podskakiwanie, kiwanie się do przodu i tyłu i in.
Starsze dzieci wykonują bardziej złożone sekwencje
ruchowe np. ciągle rozrzucają i zbierają śrubki
Dążą do stałego planu dnia, sposobu wykonywania
czynności, sztywnych tras przemieszczania się
Akceptują tylko określone pokarmy
Często są zaabsorbowani jakimiś obiektami (zbieranie,
manipulowanie nimi, gromadzenie informacji na ich temat)
Ograniczony, sztywny repertuar
aktywności, zachowań i zainteresowań
Wśród osób autystycznych spotyka się
jednostki, które posiadają wybitne
zdolności w jakimś wąskim obszarze
swojego funkcjonowania.
Ze względu na swój charakter nazywane
są zdolnościami wysepkowymi.
Ograniczony, sztywny repertuar
aktywności, zachowań i zainteresowań
Wbrew potocznej opinii dotyczy to jednak
zaledwie około 5–15% populacji osób
autystycznych (O’Connor i Hermelin, 1988).
Procent ten jest wyższy w populacji dzieci
autystycznych niż w całej populacji.
Zaznaczyć należy, że dotyczy to osób
autystycznych o inteligencji mieszczącej
się w normie intelektualnej, rzadko u osób
autystycznych z upośledzeniem umysłowym.
Ograniczony, sztywny repertuar
aktywności, zachowań i zainteresowań
Autystyczni geniusze przejawiają zdolności w różnych dziedzinach: w muzyce, mechanice, sztukach pięknych, matematyce.
Są niezrównani jeśli chodzi o obliczenia pamięciowe i kalkulowanie.
Posiadają zadziwiającą zdolność do niezwykłej koncentracji swojej uwagi na przedmiocie zainteresowania oraz do percepcji szczegółów.
Niektóre przykłady tych
nadzwyczajnych zdolności:
muzyka – np.: wybitnie dobry słuch muzyczny, pamięć muzyczna; zdolności kompozytorskie;
pamięć – zwykle są to zdolności dotyczące pamięci mechanicznej lub tzw. pamięci fotograficznej, np.: zapamiętanie treści książki
telefonicznej, rozkładu jazdy pociągów, haseł z encyklopedii itp.
arytmetyka – bardzo szybkie wykonywanie w pamięci skomplikowanych działań, np.:
mnożenie dwóch wielocyfrowych liczb; wyciąganie pierwiastków z kilkucyfrowych liczb itp.
sztuka – najczęściej zdolności w tej sferze dotyczą sztuk plastycznych; w pracach plastycznych tych dzieci, zachwyca nadzwyczajna wierność szczegółów niezależnie czy malują czy rysują;
języki obce – np.: opanowanie kilku języków obcych przez dziecko uczące się samodzielnie, zwykle w sposób niezauważalny dla otoczenia, jakby mimochodem;
mechanika – np.: umiejętności techniczne czy konstruktorskie;
percepcja – np.: bardzo szybkie i sprawne układanie puzzli składających się z kilkuset, czy kilku tysięcy elementów;
koordynacja – niektóre dzieci wyróżniają się nadzwyczajną koordynacją ruchową, czy doskonałą równowagą.
Zaburzone zachowania
Deficyty społeczne i komunikacyjne,
uporczywe zainteresowania i powtarzalne
zachowania i zaburzenia spostrzegania
zmysłowego powodują wiele zaburzonych
zachowań i to, że społeczeństwo odbiera
te dzieci jako „dziwaczne” lub „źle
wychowane”
Cele edukacyjno-terapeutyczne w pracy
z dzieckiem autystycznym:
rozwój funkcji poznawczych;
zmniejszanie i redukowanie zachowań
utrudniających naukę;
generalizowanie i utrzymywanie efektów
uczenia się;
odkrycie i rozwijanie indywidualnych
możliwości i uzdolnień;
wypracowanie gotowości do nauki
szkolnej.
mgr Beata Szalonka
Dziękuję za uwagę