T.C.K.S.Ü.

İLAHİYAT FAKÜLTESİTEMEL İSLÂMİ BİLİMLER BÖLÜMÜ

ARAP DİLİ VE BELAGATI ANA BİLİM DALI

AVRUPA’DA ŞARKİYATÇILIK BAĞLAMINDA İSLÂM DİNİ VE ARAP DİLİ EĞİTİMİYLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR

(FRANSA- İTALYA-AVUSTURYA-MACARİSTAN )

BİTİRME TEZİ

DANIŞMAN HAZIRLAYANYard. Doç. Dr. Faruk ÇİFTÇİ 01IL1029 Can Uyguner GÜLSEVEN

KAHRAMANMARAŞ - 2005

İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER.................................................................................................................IIKISALTMALAR............................................................................................................IIIGİRİŞ.................................................................................................................................3

Oryantalizm ve Oryantalist Kavramı............................................................................3Oryanyalizmin Tarihçesi...............................................................................................3

I. BÖLÜM.........................................................................................................................3FRANSA’DA İSLAM VE ARAP DİLİ ARAŞTIRMALARI..........................................3

Fransız Şarkiyat Kurumları (Üniversite, Enstitü, Cemiyet)..........................................3Fransa’da XX. Yüzyılda Kurulan ve Şarkiyat Alanına Katkı Sağlayan Yeni İlmî

Araştırma Kurumları..............................................................................................................3Fransa’nın Yurtdışı Şarkiyat Merkezleri.......................................................................3Şarkiyat Kütüphaneleri.................................................................................................3

A) Şarkiyat Kütüphaneleri........................................................................................3B) Üniversite ve Enstitü Kütüphaneleri....................................................................3C) Özel Kütüphaneler...............................................................................................3D) Kuzey Afrika Kütüphaneleri...............................................................................3

Şarkiyat Yayınları.........................................................................................................3Şarkiyat Koleksiyonları.................................................................................................3Fransız Şarkiyatçılar.....................................................................................................3

II. BÖLÜM........................................................................................................................3İTALYA’DA İSLAM VE ARAP DİLİ ARAŞTIRMALARI...........................................3

İtalyan Şarkiyat Kurumları (Üniversite, Enstitü, Cemiyet)..........................................3Roma Üniversitesi....................................................................................................3Floransa Üniversitesi................................................................................................3Milano Üniversiteleri................................................................................................3Napoli Üniversitesi...................................................................................................3Palermo Üniversitesi.................................................................................................3Venedik Üniversitesi................................................................................................3

Şarkiyat Kütüphaneleri.................................................................................................3İtalyan Şarkiyatçılar......................................................................................................3

III. BÖLÜM.......................................................................................................................3AVUSTURYA'DA İSLÂM VE ARAP DİLİ ARAŞTIRMALARI..................................3

Şarkiyat Kurumları (Üniversite, Enstitü, Cemiyet, Kürsü)...........................................3A) Viyana Üniversitesi (1365) :...............................................................................3B) Graz Üniversitesi (1586)......................................................................................3C) Innsbruck Üniversitesi (1677).............................................................................3

Şarkiyat Kütüphaneleri.................................................................................................3Şarkiyat Müzeleri..........................................................................................................3Şarkiyat Yayınları.........................................................................................................3Avusturyalı Şarkiyatçılar..............................................................................................3

IV. BÖLÜM......................................................................................................................3MACARİSTAN’DA İSLAM VE ARAP DİLİ ARAŞTIRMALARI...............................3

Doğu Dilleri Kürsüleri..................................................................................................3Şarkiyat Kütüphaneleri.................................................................................................3Şarkiyat Müzesi.............................................................................................................3Şarkiyat Yayınları.........................................................................................................3Kitap Serileri.................................................................................................................3Macar Şarkiyatçılar.......................................................................................................3

SONUÇ.............................................................................................................................3KAYNAKÇA....................................................................................................................3

II

ÖNSÖZ

Oryantalizm, genel anlamıyla Batı’nın “öteki” olarak algıladığı, keşfedilmeyi bekleyen birçok gizemlerinin olduğuna inandığı, ve her zaman karşısında büyük bir engel veya güç olarak gördüğü Doğu’yu bir anlama ve anlamlandırma çabasıdır. Oryantalizm ilgilendiği alanlar bakımından oldukça kapsamlı ve karmaşık bir disiplindir. İslâmiyât ve Arap dili araştırmaları da oryantalistlerin ilgilendiği alanlardan sadece iki tanesidir. Biz de çalışmamızda oryantalist çalışmaların kendi ihtisas alanımız olan ve ilahiyâtı ilgilendiren bu iki alanını ele almaya çalıştık. Bu konuyu seçmemizin temel nedeni İslam’ın Müslümanlarla alakalı olarak araştırma yapanların (oryantantalistler) şahsında diğer insanlar tarafından nasıl algılandığı, İslam hakkında neden bu kadar araştırma yapıldığı, söz konusu araştırmaların hangi amaçlara hizmet için kullanıldığı ve kimler tarafından yapıldığı v.b. sorulara bir nevi cevap aramaktır. Yüzyıllar boyunca bir şekilde Müslümanlarla karşılaşmış olan Batılıların ortaya koymuş oldukları eserler nitelikleri bakımından tartışılabilir bir mahiyette olsa da bir emeğin neticesi olması hasebiyle oldukça önemlidir.

Çalışmamız üç bölümden müteşekkildir. Birinci bülümde Oryantalizm ve Oryantalist kavramlarının tanımı ile Oryantalist çalışmaların tarihî seyrine, ikinci bölümde Fransa, İtalya, Avusturya ve Macaristan’daki Arap Dili ve İslam araştırmalarının tarihçesi, kurumları, yayın organları ile bu alanda oryantalistlerin ortaya koymuş oldukları eserlerin bibliyoğrafyasına yer verilmiştir. Burada şunu da belirtmeliyiz ki oryantalistlerin eserleri ortaya konurken eserle ilgili bir değerlendirme yapmaktan ziyade sadece eserlerin tasnifine yönelik bir çalışma yapılmıştır. Buna elimizde oryantalizme ilgili yeterli kaynak olmaması veya olanların ise Türkçe olmaması gibi faktörlerin neden olduğu söylenebilir. Üçüncü bölümde ise çalışmamızla ilgili kısa bir değerlendirme bulunmaktadır. Çalışmamız hazırlanırken Necip el-Akikî’nin “el-Müsteşrikûn” adlı üç ciltlik eseri temel kaynak olarak ele aldık. Bunun yanı sıra çalışmamızda DİA’nın (1-27) konumuzla ilgili maddeleri de temel kaynak olarak kullandık; çalışmamızın birinci bölümünde ise bir çok değişik kaynaktan yararlandık. Çalışmamızın ikinci bölümünde tanıttığımız oryantalistler için tek tek dipnot düşmek yerine, çalışmamızın “….Oryantalistler” başlığını taşıyan kısmın sonuna tek bir dipnot düşerek Necip el-Akikî’nin eserinin çalışmamızın bu kısmıyla ilgili sayfalarını vermekle yetindik. Ayrıca her bir oryantalistin hayatını değil de sadece önemli gördüklerimizin hayatlarını verdik. Diğerlerinin ise eserlerini vermekle yetindik. Oryantalistlerin eserlerini verirken, el-Akikî’nin sistematiğine uygun olarak makalelerini de “Eserleri” başlıklı kısımlar içerisinde ele aldık.

Bu konuyu bize sevdiren, bu konu hakkında bizi araştırma yapmaya sevkeden ve bizden maddî ve manevî hiçbir desteğini esirgemeyen çok kıymetli tez hocam Yard. Doç. Dr. Faruk Çiftçi’ye çok teşekkür ederim. Ayrıca benimle aynı konuyu paylaşan tez arkadaşlarım Zübeyt Nalçakan ve Hasan Uzel’e, kaynak temini noktasında bana büyük emekleri geçen Fuat Şeker’e, benim bu seviyeye gelmemde çok büyük katkıları olan anneme ve babama; ayrıca manevi desteklerini her zaman yanımda hissettiğim canım kardeşlerim Ali, Canan ve Rukiye Gülseven’e, tezin yazılmasındaki yardımlarından dolayı M.Ali Bakır’a ve tezin hazırlanış aşamasında bana bilgisayarını tahsis ettiği için Seydi Dağlı’ya en derin ve kalbî teşekkürlerimi arzederim. Çalışmamızın yeni ufuklara yelken açması temennisiyle…

Can Uyguner GÜLSEVENK. MARAŞ / 10.06.2005

III

KISALTMALAR

a.g.e. : Adı geçen eser

a.g.m. : Adı geçen makale

Bkz./bkz. : Bakınız

c. : Cilt

DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi

DİB : Diyanet İşleri Başkanlığı

s. : Sayfa

S. : Sayı

trc. : Tercüme eden

tsz. : Tarihsiz

vb. : Ve benzeri

vd. : Ve diğerleri

yay. : Yayınları/Yayıncılık

IV

GİRİŞ

Oryantalizm ve Oryantalist Kavramı“Orientalism”, Latince “orient” kelimesinden türetilmiştir. Oryantalizm, son derece

karmaşık bir disiplin olduğu için herkes farklı şekillerde tarif etmiştir.1 Oryantalizm kelimesi, “Doğululuk, Doğu beğenisi, Doğu bilimleri, Şarkiyat”2 anlamlarına gelmekle birlikte, “Batı dünyasındaki üniversiteler veya özel araştırma kurumlarında İslam, Çin, Hint ve diğer Doğu toplumlarının ekonomik, sosyal, siyasal kurumları, yaşayış ve düşünüş tarzları, inançları, meydana getirdikleri düşünsel ürünler ile ilgili olarak yapılan araştırma, inceleme yahut spekülatif katkı niteliği taşıyan yorumlardan oluşan bilgiler bütünü”3ne verilen isimdir. Oryantalist ise genel anlamıyla, bir bütün olarak Yakın, Orta ve Uzak Doğu’yu dil, edebiyat, uygarlık ve din bakımından inceleyen Batılı bilim adamları için kullanılan bir kavramdır.4

Oryantalist kelimesi tarihî süreç içerisinde farklı anlamlarda kullanılarak bugünkü anlamını kazanmıştır. Mesela, başlangıçtaki oryantalist tabiri, günümüzde kullanılan anlamından oldukça farklı bir anlama sahipti: 1683’te oryantalist tabiriyle kastedilen “Doğu veya Yunan kilisesinin bir üyesi” idi.5 “Orientalist” terimi İngiltere’de 1779’a doğru ve “Orientaliste” terimi Fransa’da 1799’da ortaya çıkmış, oryantalizm kelimesi ise Fransız Akademi Sözlüğü’ne 1838’de alınmıştır.6

Antropolog, sosyolog, tarihçi yahut dilbilimci olsun, özel yahut genel bir açıdan Şark’ı öğreten, yazıya döken yahut araştıran kimse şarkiyatçıdır ve yaptığı şey şarkiyattır…Oryantalizm’in daha geniş bir manası vardır: Oryantalizm “Doğu” ile “Batı” arasında ontolojik ve epistemolojik ayrıma dayalı bir düşünüş biçimidir…Şimdi oryantalizmin üçünü anlamına geliyorum: 18. yüzyıl sonlarını kabaca belirlenmiş bir başlangıç noktası kabul edersek, oryantalizm Şark ile uğraşan toplu müessesedir; yani Şark hakkında hükümlerde bulunur, Şark hakkındaki kanaatleri onayından geçirir, Şark’ı tasvir eder, tedris eder, iskan eder, yönetir; kısacası ‘Doğu’ya hakim olmak, onu yeniden kurmak ve onun amiri olmak için ‘Batı’nın bulduğu bir yoldur.7 Buradan hareketle, “Oryantalizmin, Said’in doğru bir biçimde gösterdiği gibi, hem akademik bir yönü, hem sömürge faaliyetleriyle bir ilişkisi, hem de dinî ve kültürel veçhesi bulunmaktadır”8 diyebiliriz.

Oryanyalizmin Tarihçesi Doğu araştırmalarıyla ilgilenen ilk batılı ilim adamının kim olduğu ve bu işin ne zaman

başladığı tam olarak bilinmemektedir; fakat İslamiyet’in Doğu’da ve Batı’da süratli bir şekilde yayılması üzerine Hristiyan din adamları, dikkatlerini bu dine çevirmiştir. İslam’a ve İslamî araştırmalara olan bu ilgileri İslamiyet’i benimsemek için değil, aksine Hristiyan din kardeşlerini müslümanlardan korumak içindir. İslam’ı araştırmaya ilk ilgi gösteren Hristiyan bilgini, Yuhanna ed-Dımeşkî (John of Damascus) olsa da biz onun bu çabalarını oryantalizmin başlangıcı olarak kabul edemeyiz. Çünkü Yuhanna ed-Dımeşkî, Emevî Devleti’nin himayesinde

1 Ahmet BEDİR, “Kuran’ın Anlaşılmasında Oryantalizmin Entelektüellerimiz Üzerindeki Etkileri”, Marife Dergisi–Oryantalizm Sayısı, 2002, S.3 , s.189

2 Bedir, a.g.m., s.189; Yücel BULUT ,Oryantalizmin Kısa Tarihi, İstanbul, 2004, s.1; M. Hamdi ZAKZUK, Oryantalizm veya Medeniyet Hesaplaşmasının Arka Planı, trc. Abdulaziz HATİP, İzmir, 1993, s.8

3 Ömer DEMİR-Mustafa ACAR, Sosyal Bilimler Sözlüğü, İstanbul, 1993, s.104 Zakzuk, a.g.e., s.85 A.J.Arberry, British Orientalists (Bulut, a.g.e., s.3’ten naklen)6 Maxime RODİNSON, Batı’yı Büyüleyen İslam, trc. Cemil MERİÇ, İstanbul, 1983, s.627 Edward W.SAİD, Oryantalizm: Sömürgeciliğin Keşif Kolu, trc. Selahattin AYAZ, İstanbul, 1989, Pınar yay., 2.

Baskı, s.15-16 (Yücel BULUT, “Oryantalizmin Tarihsel Gelişimi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Marife Dergisi-Oryantalizm Sayısı, 2002, S.3, s.14-15’ten naklen) s.12-13

8 Bulut , a.g.e., s.8

1

yaşamış ve sarayda hizmet etmiş Doğulu bir kişiydi.9 İspanya ve Sicilya’nın fethi Müslümanlarla Hristiyanları daha yakın bir ilişkiye sokmuştur. Bu yerlerin daha sonra Hristiyanlar tarafından ele geçirilmesi sonucu İslâm’a karşı bir merak doğmuştur. Bu ilişkiler, Müslümanlara ilişkin bilgi kaynaklarının, Hristiyan ilahiyatçıların da kullanacağı oranda genişlemesine sebep olmuştur.10

Hristiyan Batı’da resmî biçimiyle şarkiyatçılığın 1312’de Viyana’da toplanan Kilise Şurası’nın “Paris, Oxford, Bologna, Avignon ve Salamanque “ üniversitelerinde “Arapça, Yunanca, İbranice ve Süryanice” kürsülerinin kurulmasını kararlaştırmasıyla birlikte başladığı kabul edilir.11 1130 tarihinden itibaren Hristiyan bilginler, Avrupa’da yoğun bir şekilde felsefe ve tabiat ilimleriyle ilgili Arapça kitapları tercümeye başladılar. İlk dönemde bir kısım Arapça ilmî kitapları tercüme edenler, klasik ilim kültürünün büyük bir kısmının anahtarının Müslüman Arapların ellerinde bulunduğuna inanan Toledo keşişlerinin başkanı ve diğer bazı bilim adamlarıydı.12 12. yüzyılda İslamiyet’i anlamaya yönelik objektif sayılabilecek bazı girişimler oldu. Ancak bu girişimler de, kendilerince dinsizlik saydıkları İslam ve ilkelerine karşı açık bir şekilde mücadele amacına yönelikti.13 Bu ilk dönemde oryantalizmin İslamiyet karşısında takındığı tavırlarda iki ayrı eğilim ve amaç gözükmekteydi. Birincisi, millî efsane ve hurafelerden oluşan kalın bir sis tabakasının ardından İslamiyet’e bakan, taraflı ve subjektif bir mücadele yolu izleyen dinî eğilimdir. İkincisi ise, birincisine oranla objektiflik ve bilimselliğe bir derece daha yakın olan ve İslam dinini tabiat, tıp ve felsefe ilimlerinin beşiği olarak gören eğilimdir.14

1312’de toplanan Viyana Konsülü’nün aldığı kararların akabinde değişik üniversitelerde Arapça kürsüleri açılmaya başlandı. 15. yüzyılın sonlarında, toprakları günden güne genişleyen Osmanlı Devleti’yle olan siyasî ilişkiler de, oryantalist araştırmalarının ilerlemesine yardımcı oldu.15 Vasco de Gama tarafından 15. yüzyılda Hindistan’a deniz yolunun keşfi İngiliz, Fransız, Portekiz ve Hollanda imparatorluklarının dikkatini çekmişti. Ticaretin yeni alanlara taşınması için aralarında var olan rekabet ülkelerin gözlerini bu yeni topraklara dikmelerine neden olmuştur. Bu alanlar ise iki önemli imparatorluğun, Moğol ve Osmanlı imparatorluklarının Müslüman yöneticilerinin elinde bulunması, İslam konusunda merakların yoğunlaşmasına neden olmuştur.16 Ayrıca, İspanya ve İtalya’nın, Anadolu, Suriye ve Mısır ile olan ekonomik ilişkileri de bu dönemde oryantalist çalışmaların ve araştırmaların artmasındaki saiklerden biri olmuştur.17

Rönesans’la birlikte ortaya çıkan hümanist eğilimler,18 siyasî ve ekonomik ilişkilerin gelişmesi, Doğu’yu gezen seyyahların ve misyonerlerin sayısındaki artış ve Avrupa’da Hristiyanlığın ideolojik birliğinin ve hakimiyetinin sarsılışı19 Avrupa’da eskiye oranla daha objektif ve nitelikli araştırmaların yapılmasına yol açmıştır. 1539 yılında, Paris’teki College de France’da ilk Arap Dili Kürsüsü kurulmuş, bu kürsünün başına Guillaume Postel (1581) getirilmişti.20 Birtakım ders kitapları yayınlayan, Avrupa’da Doğu dilleri ve milletlerine yönelik incelemelerin ve araştırmaların zenginleşmesinde büyük katkıları olan21 ve Doğu hakkında birçok el yazması eser elde eden Postel’in, en tanınmış öğrencilerinden biri olan Joseph Scaliger, Postel’in getirdiği el yazmaları Heidelberg’deki eyalet ulaştırması sonucu ilim

9 Zakzuk, a.g.e., s.910 Asaf Hüseyin, “Oryantalizmin İdeolojisi”, Oryantalistler ve İslamiyâtçılar-Oryantalist İdeolojinin Eleştirisi, edit.

Asaf Hüseyin vd., trc. Bedirhan Muhib, İstanbul, tsz. s. 16.11 Edward Said, Şarkiyatçılık-Batı’nın Şark Anlayışları, trc. Berna Ülner, İstanbul, 2003, s.59; AyrıcaZakzuk, a.g.e.,

s.812 Zakzuk, a.g.e., s.13; Ayrıca bkz. Bulut, a.g.e., s.45-46;Rodinson, a.g.e., s.2413 Rodinson, a.g.e., s.16 14 Rodinson, a.g.e., s.15-1615 Zakzuk, a.g.e., s.18; Ayrıca bkz. Rodinson, a.g.e., s.3616 A. Hüseyin, a.g.e., s.1717 Zakzuk, a.g.e., s.1818 Zakzuk, a.g.e., s.1819 Bulut, a.g.e., s.5820 Zakzuk, a.g.e., s.18; Bulut, a.g.e., s.60; Rodinson, a.g.e., s.4721 Zakzuk, a.g.e., s.18-19; Bulut, a.g.e., s.60; Rodinson, a.g.e., s.48

2

adamları ciddî bilgiler elde etme imkanına kavuştular. 1586 yılında, Büyük Toscana Dükü Kardinal de Medici’nin kurduğu matbaalar aracılığıyla Avrupa’da Arapça kitapların basımı kolaylaştı.22 Bu matbaalar sayesinde, Doğu dünyası hakkında çalışanlar birbirlerinin eserlerinden yararlanma imkanı da bulmuşlardı.

Misyoner çıkarlarıyla ticarî çıkarlar 17. yüzyıl sırasında çakışmaya başladı. İngiltere, Fransa, Almanya, Portekiz, Hollanda ve İspanyalılar, Müslüman ve gayr-i müslim topraklarda ticarî şirketler kurmaya başladılar. Müslüman ülkeler bu ülkelerin ana ilgi odağını oluşturuyordu; çünkü Hindistan’ın büyük bir bölümü Moğol yönetimi altında, Ortadoğu ise Osmanlı yönetimi altındaydı. Avrupalı ticaret şirketlerinin siyasî boyutlar kazanması için uzun zaman geçmesi gerekmedi. Bu bölgelerdeki kullanılmamış hammaddelerin talan edilmesi işi, tekelleştirme ve kârın devamlılığı için siyasî kontrolü gerekli kılıyordu.

Avrupalıların bir yandan bu ülkelerdeki ekonomik ve siyasî çıkarları gelişirken öbür yandan buraların kültür, dil ve dinleri hususunda ilgileri de artmaya başladı.23 Doğu ile yapılan ticaretin artması, bu doğrultuda 1600’lerin ilk yıllarından itibaren Hindistan kumpanyalarının kurulmaya başlamasıyla birlikte bölgede hâkim olan ana diplomasi ve ticaret, bu ülkelerin dillerini bilen insanlara duyulan ihtiyacı artırmaya başladı. Bunlara bağlı olarak Avrupa’da, Doğu ile ilgili araştırma yapan kürsülerin sayısı hızla çoğalmaya başlamıştı. 1632’de Cambridge’te, 1634’te Oxford’da birer kürsü oluşturuldu.24

17. yüzyılda Doğu bilimini inceleyen kürsüler çoğalmış25, çeşitli yerlerde Arap dili kürsüleri kurulmuş26 ve oryantalistler İslamî el yazması eserleri toplamaya başlamıştı.27 F. Ravlenghien (1539-1597), 1593’lerden itibaren Leiden’de Arapça okutmuş28; Edward Pocock 1638’de, Oxford’da bir Arapça kürsüsü açmış; Avrupa’da Arapça’nın sağlam temellere oturtulmasında büyük etkisi olan şahsiyetlerden birisi olan Thomas Erpenius (1584-1624); ilmî gayretleri ve Arapça grameri konusunda ortaya koyduğu eserleriyle, iki asra yakın bir zaman boyunca Hollanda’nın Arapça araştırmaları konusunda Avrupa’da bir öncelik kazanmasını sağlamış29, Grammatica Arabica (1613) adlı çalışması ise, bir Avrupalı tarafından klasik Arapça hakkında hazırlanmış ilk metodik eser olmuştur. Barthelmy d’Herbelot’un (1625-1695) İslam Ansiklopedisi’nin ilk taslağı olarak kabul edilen, topladığı oldukça bol malzemeye dayanarak kaleme aldığı Doğu Kütüphanesi adlı eseri, d’Herbelot’un ölümünden sonra Galland tarafından 1697’de yayınlanmıştır.30 Jacobus Galius (1596-1667)’un hazırladığı Arapça-Latince Sözlük (1653) Avrupa üniversitelerinde yaklaşık olarak iki yüzyıl boyunca temel kaynak olarak kullanılmış, Hollanda ise bu yüzyılda, Avrupa’da oryantalizmin önemli yerlerinden biri haline gelmeye başlamıştır.31 İslam’ı tanımak konusunda yapılan ilk ciddî bilimsel girişimler ise, Hollanda Autricht Üniversitesi’nde Doğu Dilleri profesörü Hadrian Reland (ö.1718) tarafından gerçekleştirilmiş, 1705 yılında iki cilt halinde Latince olarak “ed-Diyanetü’l Muhammediye”* isimli bir kitap yayınlanmıştır.32

Batılıların, İslam’a karşı açıkça olan karşıtlıkları; 17. yüzyıl sonralarına doğru yerini başka bir eğilime bırakmıştı. Bu eğilim 18. yüzyılda da devam etmişti. Bu temayül sahipleri, İslam’a biraz da sempati içeren objektif ve tarafsız bir gözle bakıyorlardı. Bu durumu o zamanın Avrupası’na egemen olmaya başlayan ve genel anlamda kiliseye karşı olan rasyonalizm akımının ortaya çıkması da teşvik etmişti.

Böylece bazı Avrupalı rasyonalistlere, İslâm’ın Orta Çağ Avrupası’nda karşılaştığı

22 Zakzuk, a.g.e., s.19-2023 A.Hüseyin, a.g.e., s.18-1924 Bulut, a.g.e., s.6625 Rodinson, a.g.e., s.4926 Zakzuk, a.g.e., s.2027 Zakzuk, a.g.e., s.2028 Rodinson, a.g.e., s.4929 Zakzuk, a.g.e., s.2130 Rodinson, a.g.e., s.49 * İslam / Muhammedîlik / Muhammed Dini 31 Bulut, a.g.e., s.6232 Zakzuk, a.g.e., s.22-23

3

zulüm ve haksızlığın önüne dikilme fırsatı doğmuş, İslamiyet ve İslam medeniyeti hakkında ılımlı bir üslup kullanan genel kapsamlı bazı eserler ortaya çıkmış33, 17. yüzyılda birçok yazar Orta Çağ’ın peşin hükümlerine ve aşırı hücumlarına karşı İslam’ın müdafaasını yüklenmiş ve İslam dininin değerini ve samimiyetini ispatlamışlardı.34

17. ve 18. yüzyıllarda Doğu konusunda ortaya konanlar, bir önceki yüzyılla kıyaslanacak olursa, bu dönemin daha zengin ve verimli bir dönem olduğunu görürüz.35 18. yüzyılın ortalarına değin Şarkiyatçılar, genellikle, ya Kutsal Kitap araştırmacısı, ya Sami dilleri incelemecisi, ya İslâm mütehassısı, ya da Cizvitlerin yeni bir alan olarak Çin incelemelerini gündeme getirmeleri sayesinde, Sinologtu. 18. yüzyılın sonlarında Anquetil-Duperron ile Sir William Jones Avesta diliyle Sanskritçe’nin olağanüstü zenginliğini anlaşılır bir biçimde ortaya koyana değin, Asya’nın geniş orta bölgeleri, Şarkiyatçılık açısından akademik olarak fethedilmemişti.36 Bu asrın başlarında Batı dünyasından bazı âlimlerin Doğu araştırmaları alanında ilerlemeler kaydettiği, belli başlı Batı ülkelerinde dergiler çıkardığı görülürken, bir yandan da İslam ülkelerinde bol miktarda bulunan yazma eserlerin üzerine düştükleri görüldü.37

Bu yüzyılda göze çarpan belli başlı oryantalistler Alman J. J .Reiske ve Fransız Silvestre de Sacy’dir. Reiske, 18. yüzyıl Alman oryantalizm dünyasında ılımlı üslûbu, Almanya’da Arapça araştırmalarını belli bir seviyeye getirmesi ve bu alanda yaptığı çalışmalarla tanınır. Silvestre de Sacy’nin, 1795’te Paris’te Ecoles Des Languages Orientales Vivantes (Yaşayan Doğu Dilleri Okulu)’in kurmasıyla birlikte Paris, Arap araştırmalarının merkez konumunu almış ve bu okul Avrupa’nın muhtelif ülkelerinden ders almak için buraya gelen öğrenci ve ilim adamlarının akın ettiği uğrak bir yer olmuştur. Bu Yaşayan Şark Dilleri Okulu, özellikle 18. asırda Fransa ve İngiltere’de müsteşrikliğin kiliseden ayrılmasından sonra, kendi döneminde ilmî ve laik oryantalizmin numunesi sayılmış38, aynı zamanda, bilimsel oryantalizmin bu okul ile başladığı da düşünülmüştür.39

Oryantalist çalışmalarda, her yüzyılda belirli ülkelerin ön plana çıktığı görülmektedir. 18.yüzyılın sonlarından itibaren de, en azından elli yıl boyunca bir disiplin olarak oryantalizmde İngiltere ve Fransa egemen olmuştur.40 Almanca’nın egemen olduğu ülkelere gelince, buralardaki üniversiteler, o zamana kadar hâlâ Hristiyan din adamlarının kontrol ve tasallutu altında kalmaya devam ediyordu. Bu yüzden Almanya ve Avusturya’da laik müsteşriklik ilk defa, başta J. V. Hammer Purgstall’ın bulunduğu bir grup gönüllünün eliyle ortaya çıkmıştır. 41

18. yüzyılın sonları genel olarak akademik, bilimsel ve modern oryantalizmin temellerinin atıldığı bir dönem olmuş, Said bu dönemdeki oryantalist çalışmalarla 19. yüzyılın ilk yıllarında başlayan oryantalizmi “modern şarkiyatçılık” olarak nitelendirmiştir.42

18. yüzyılda oryantalizmin akademik bir disiplin olarak kurumsallaşması, modern Batılı bilimlerden de destek alarak yöntemlerinin gelişmesi gibi oryantalist geleneğin oluşumu açısından da önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Bu dönemin oryantalist çalışmalarında görülen bir husus da, Batı’nın üstünlüğünü vurgulayıcı Doğu imajının Doğululara da kabul ettirilmiş olmasıdır.43 Müsteşriklik, kilisenin kontrol ve tahakkümünden kurtulunca, hedefi Şark dillerini ve edebiyatını araştırmak olan müstakil bir ilim haline gelmiştir. Bundan sonra, sadece öğrenmek niyetiyle, bizzat Şark’ın edebiyat ve inançlarını araştırmaya yönelen ilmî bir temayül ortaya çıkmıştır.44

33 Zakzuk, a.g.e., s.21-22; Ayrıca bkz. Bulut, a.g.e., s.7234 Rodinson, a.g.e., s.51 (Örnek yazarlar ve oryantalistler için bkz. s.51-53)35 Bulut, a.g.e., s.7036 Said, a.g.e., s.6037 Mustafa es-SIBAİ, Oryantalizm ve Oryantalistler-Yararları Zararları, trc. Mücteba Uğur, İstanbul, 1993, s.3538 Zakzuk, a.g.e., s.28-29; Ayrıca bkz. Rodinson, a.g.e., s.6139 Bkz. Hüseyin, a.g.e., s.1940 Bkz. Said, a.g.e., s.10841 Zakzuk, a.g.e., s.29; Ayrıca bkz. Rodinson, a.g.e., s.61-6242 Bkz. Said, a.g.e., s.21343 Bulut, a.g.e., s.86-8744 İbrahim el-LEBBAN, “el-Müsteşrikûn ve’l İslam”, s.15[Mecelletü’l Ezher’in Nisan 1970 tarihli sayısının eki],

(Zakzuk, a.g.e., s.29’dan naklen)

4

19.yüzyıl ile beraber bu düzensiz ve bağımsız çalışmalar, döneme hâkim olan bilimsel şuurun gelişmesiyle daha sistemli hale geldi. Doğu çalışmalarında izlenecek metot hususunda, Doğubilimciler arasında yavaş yavaş bir uzlaşma belirmeye başlamıştı.

Yeni sömürge toprakları elde ettikçe sömürgeler yeni kültürler, yeni dinler ve kendilerine yabancı olan fikirlerle karşı karşıya geliyorlardı. Batılı olmayan bu halkları kontrol edebilmek için dinleri ve kültürleri konusunda daha fazla bilgiye ihtiyaç vardı. Bu ihtiyacı ise çağdaş oryantalizm karşılıyordu.45 Zira artık sadece yağmalamak, yakıp yıkmak Avrupa için bir çözüm değildi. Sömürünün sürekliliğinin sağlanması gerekliydi. Oryantalist çalışmalar işte bu arka planda hızlı bir artış gösterdi. Hâlâ revaçta olan çalışmalar filolojik çalışmalardı. Ancak zamanla bunlara yeni disiplinler eklenecekti: Arkeoloji, nümizmatik v.s… Oryantalistler bu çalışmalarını daha sistemli hale getirmek ve başka oryantalistlerin çalışmalarından haberdar olabilmek için önce dernekler kurulmuş, ardından, yapılan çalışmalardan kamuoyunu haberdar etmek, bir anlamda kamuoyu desteğinin devamını sağlamak için uzmanlık alanlarına özgü dergiler çıkarılmaya başlanmış, sonraları ise ortaya konan oryantalist çabaların paylaşımı, çeşitli Avrupa devletlerinden gelen oryantalistler arasında bir ortak çalışma zeminin oluşturulması ve aradaki iletişimin sağlanması gibi nedenlerle kongreler tertip edilmiştir. Tüm bu örgütlenmeleri sadece bilimsel sebeplere hasretmek ve emperyalist sebepleri görmezlikten gelmek bizce hiç de makul gözükmemektedir.

1821’de Paris’te Société Asatique kurulmuş, ilk başkanlığını Sacy’nin yaptığı dernek 1822’de Journal Asatique isimli bir dergi yayınlamıştır. 1823’te Londra’da Royal Asiatic Society kurulmuş; bu dernek, 1834’te Journal of the Royal Asiatac Society of Great Britain and Ireland’ı çıkarmaya başlamıştır. 1832’de Hindistan’da William Jones ve arkadaşlarının Asiatic Researches’i yerini periyodik olarak çıkmaya başlayan Journal of the Oriental Society’ye bırakmıştır. 1842’de kurulan American Oriental Society de bir dergi yayınlanmış, 1845’te Deutsche Morgenländischen Gesellschaft (Alman Doğu Derneği) kurulmuş ve dernek, 1847’de Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft’ı yayınlamaya başlamıştır. 1804’ten sonra Rusya’nın Harkov kentinde ve bilhassa Kazan’ın Müslüman bölgelerinde Doğu İslam dilleri, üniversite müfredatında yer almıştır. Rus devletinin iç politikadaki İslam siyasetinin ihtiyaçları yüzünden Kazan şehri büyük bir gelişme kaydetmiştir.46 Şarkiyatçılığın da araştırma “paradigma”ları, kendi bilgi kurumları, kendi kurumsallaşması vardı. Ondokuzuncu yüzyılda hem Şarkiyatçılığın saygınlığı hem de Société Asatique (Asya Derneği), Royal Asiatic Society (Kraliyet Asya Derneği), Deutsche Morgenländischen Gesellschaft (Alman Şark Derneği), American Oriental Society (Amerikan Şark Derneği) gibi kurumlaşmaların ünü ve etkisi olağanüstü bir artış göstermiştir. Ayrıca, bu derneklerin gelişmesiyle birlikte, tüm Avrupa’da akademik Şark araştırmaları kadrolarının sayısı, bunun sonucunda da Şarkiyatçılığı yaygınlaştırmaya yarayan ulaşılabilir kaynaklar artmıştır. Fundgraben des Orients’le (Şark Hazineleri, 1809) başlayan Şarkiyatçı süreli yayınlar, ihtisas alanlarının sayısıyla birlikte bilgilerini de çoğaltmıştır.47 Bu derneklerde bir araya gelen uzmanlar grubunun temel görevleri Arapça’yı ve Müslüman ülkelerde kullanılan diğer dilleri öğrenmek, öğretmek ve bu dillerle yazılmış olan eserlerin anlaşılmasını sağlamak olmuştur. Onlar, Sacy ve William Wright’inkiler gibi gramerler, Lane’in Arapça-İngilizce ve Redhouse’un Türkçe-İngilizce sözlüklerine benzer sözlükler üretmiştir. Büyük Avrupa kütüphanelerindeki el yazmalarını katologladılar ve İslam dünyasına ve kültürüne ait ilahiyat, hukuk, tarih ve edebiyat eserlerinden en önemli gördüklerinin tıpkı basımlarını yapmışlardır.48

19.asrın sonunda İslamî araştırmalar, müstakil bir ihtisas sahası haline gelmişti. O zamanlar Arabiyât ve İslâmiyât âlimlerin birçoğu, aynı zamanda umumî manada Sâmiyât âlimleri vasfıyla İbranî araştırmaları, ya da Kitab-ı Mukaddes incelemelerinde mütehassıs olmakla meşhurlardı. Meselâ, Nöldeke, Goldziher, Wellhausen bunlardandır.49

45 Hüseyin, a.g.e., s.19-20; Ayrıca bkz. Bulut, a.g.e., s.12346 Bulut, a.g.e., s.104-106; Ayrıca bkz. Rodinson, a.g.e., s.62-6347 Said, a.g.e., s.52-5348 Bulut, a.g.e., s.10649 Zakzuk, a.g.e., s.30

5

Müsteşriklerin ilk milletlerarası kongresi, 1873 yılında Paris’te yapıldı. O günden beri bu kongreler, muntazam bir şekilde gerçekleştirilmeye devam etmiştir. Müsteşriklerin, milletlerarası kongreleri yüzlerce âlimden oluşmaktadır. Mesela Oxford Kongresi 25 ülkeden 28 üniversite ve 69 ilmî teşkilatından gelen 900 ilim adamının katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Her bir kongrede 14 çalışma birimi faaliyet gösteriyor, her birim, müsteşriklik araştırmalarının belirli bir konusunda uzman bulunuyordu. Daha sonra bu kongre çalışmaları, çeşitli dergilerde yayınlanıyordu.50

19.yüzyılda, özellikle de 19. yüzyılın ortalarından sonra Avrupa’nın Doğu’ya bakışını şekillendiren olgunun hükümranlık ve sömürgecilik51 olduğunu ve 19. asırda Batı tarafından Müslüman Doğu’nun hâlâ bir düşman, ama artık peşinen yenilmiş bir düşman52 olarak algılandığı görülmektedir. Şarkiyatçılığın kurumları ile içeriğindeki büyük ilerleme dönemi, Avrupa’nın eşi görülmedik yayılma dönemiyle tamı tamına çakışır; 1815’ten 1914’e değin, doğrudan doğruya Avrupa yönetimindeki sömürgelerin kapladığı alan yeryüzünün yaklaşık yüzde 35’inden yüzde 85’ine çıkmıştır.53

19. ve 20. yüzyılda oryantalist çalışmalarda bir yükselme ve parlama dönemi yaşanmıştır. 19. yüzyıl, oryantalist çalışmaların kilise otoritesinden bağımsız bir şekilde yürütülmeye başlandığı; oryantalizm bilimsel bir disiplin haline geldiği, birçok ciddî bilimsel araştırma yapıldığı, dergilerin yayınlandığı ve kongrelerin düzenlendiği, hâlâ filolojik çalışmaların başat bir rol oynadığı54 ve sosyal bilimlerden yeteri kadar faydalanılmadığı55 bir dönem olmuştur. Ayrıca, daha önce de zikrettiğimiz gibi, 19.yüzyıl oryantalizmde kurumsallaşmanın ve ihtisaslaşmanın görülmeye başlandığı, İslam ve Arap araştırmalarının oryantalizm disiplini içerisinde müstakil bir alan haline geldiği bir dönem de olmuştur.

20.yüzyılda meydana gelen birçok önemli siyasî hadise, bu yüzyılda yapılan oryantalist çalışmaları nicelik ve nitelik yönünden etkilemiştir. Bunun ilk belirtisi, 1930’l-ardan beri, özellikle de 2.Dünya Savaşı'ndan sonra Batı'nın siyasî ve ekonomik nedenlerden dolayı Doğu'ya olan bakış açısının değişmesi ve Doğu'ya karşı daha olumlu bir tarzda yaklaşmasıdır. Bu dönemde göze çarpan bir diğer değişiklik ise yapılan oryantalist çalışmaların önceki yüzyıllarda olduğu gibi kapsamlı olmamasıdır.

Ortadoğu'da sömürgeciliğin zayıflamasına paralel olarak oryantalizm bir süre bir sendeleme dönemi geçirmiştir. Çünkü oryantalizmin sömürge güçlerine olan faydası anlamını yitirmeye başlamıştı. Bu durum 2.Dünya Savaşı'nın sonuna kadar devam etmiş; bundan sonra oryantalist çalışmalara, 19. yüzyılın başından 2. Dünya Savaşı'nın sonuna değin hâkim olan İngiltere ve Fransa değil Amerika hâkim olmaya başlamıştır. ABD üniversitelerinin –özel ve devlet- çoğunda bağımsız şarkiyat merkez ve kürsüleri oluşturulup ''Middle East and İslamic Studies" (Ortadoğu ve İslamî Araştırmalar) adı altında faaliyete geçirilmiştir. Bunun yanı sıra çok sayıda Amerikan vakfı, konseyi ve şirketi bu çalışmalar için maddî destek sağlamak için fonlar ayırmıştır.56

Günümüzde oryantalistler kendi aralarındaki iletişimi kuvvetlendirmek ve yapılan çalışmalardan birbirlerini haberdar etmek için kongreler57 tertip edip MESA (The Middle East Studies Association of North America-Kuzey Amerika Ortadoğu Araştırmaları Birliği), EURAMES (European Association for Middle Eastern Studies–Avrupa Ortadoğu Araştırmaları Birliği), AFEMAM (Assocation Francaise pour l' Etude du Monde Arabe et Musulman–Fransız

50 Zakzuk, a.g.e., s.32; Ayrıca Sıbai, a.g.e., s.3651 Bkz. Bulut, a.g.e., s.110-111; Rodinson, a.g.e., s.6852 Rodinson, a.g.e., s.6453 Said, a.g.e., s.50 (19.yüzyılda, oryantalizm ve sömürgecilik arasındaki ilişkiler hakkında daha fazla bilgi için bkz.

Zakzuk, a.g.e., s.33-38)54 Rodinson, a.g.e., s.72; Bulut, a.g.e., s.10955 Rodinson, a.g.e., s.72-7356 Amerika'daki oryantalist çalışmaların başlangıcı ve gelişimi hakkında daha fazla bilgi için bkz. Bulut, a.g.e., s.153-159; A.Hüseyin, a.g.e., s.28-3057 1873'ten 1973'e kadar bu kongreler "Uluslararası Oryantalistler Kongresi" olarak adlandırılırken, 1973'te yapılan

29. Uluslararası Oryantalist Kongresi'nde bu kongrenin bundan sonra "Kuzey Afrika ve Asya Konulu Beşerî Bilimler Kongresi" olarak isimlendirilmesine karar verildi.

6

Arap-Müslüman Dünyası Araştırmaları Birliği) ve BRISMES (British Society for Middle East Studies–İngiliz Ortadoğu Araştırmaları Birliği) gibi örgütler kurdular. Bunun yanı sıra kurmuş oldukları web siteleri vasıtasıyla da internet üzerinden hizmette bulunmaktadırlar.

7

I. BÖLÜM

FRANSA’DA İSLAM VE ARAP DİLİ ARAŞTIRMALARIŞarkiyat ve İslam’la ilgili çalışmaların önemli merkezlerinden biri olan Fransa’da bu tür

faaliyetler, önceleri yalnız Endülüs üniversitelerinde okutulan Arapça’nın 12. yüzyıldan itibaren eğitim programına alınmasıyla başlamıştır; daha 1117 yılında Reims ve Chartes şehirlerindeki dinî okullarda Arapça öğretildiği bilinmektedir. 1170 yılında Papa III. İnnocentius’un gayretiyle Paris’te ve arkasından da Toulouse’da Arapça ve İslam kültürüne yönelik ilimlerin öğretimine başlanmıştır. 1248 yılında Papa IV. Innocent, Ortadoğu’dan Arapça ve diğer Doğu dillerine tam anlamıyla hakim 10 öğrencinin getirilip burs verilerek Paris Üniversitesi’nde Teoloji okutulduktan sonra Hristiyanlığı öğretmek için Arapça konuşulan ülkelere gönderilmesini istemiştir. Bu düşünce daha öne Papa III. Innocent’in İstanbul’da Parisli öğretmenlerin ders verecekleri bir din okulu açılması projesiyle paralellik göstermektedir. Papa IV. Clament de bu bursları iki katına çıkararak Hristiyanlığın Müslümanlara tebliğini daha esaslı temellere oturtmaya çalışmıştır.

Viyana Konsili (1311-1312), üyelerinden Raymond Lulle’ün tavsiyesine uyarak Bologne, Oxford, Salamanque, Vatikan ve Paris üniversitelerinde Arapça, Süryanice, Yunanca öğretilmesi için kürsü açılmasını kararlaştırmıştır. Böylece Paris’te üniversite seviyesinde Arapça öğretimine başlanmıştır. Daha sonra da bunlara Bordeaux’da yine Paris’te (1530, College de France) ve Sorbonne’da yeni kürsüler ilave edilmiştir.

16. asrın ilk yarısında temelleri atılan Fransız şarkiyatçılığı gittikçe gelişmiş ve bu alanda devam eden faaliyetler 18. yüzyılın sonuna doğru müesseseleşmeye başlamıştır. 1669’da ünlü devlet adamı Jean Babtiste Colbert, Ecole Nationale des Langues Orientales (bu günkü Instıtut National des Langues et Civilisations Orientales) adını verdiği ilk müstakil Doğu Dilleri Okulu’nu açmıştır. Bu okul, Fransız İhtilali’nden sonra yeni bir statüye kavuşturularak Müslüman ülkelerine gidecek elçi, konsolos, tüccar ve şarkiyatçı gibi kişilerin Doğu dillerini öğrenebilecekleri ve İslam dünyasıyla ilgili toplu bilgileri alabilecekleri bir yüksek okula çevrilmiştir (1795). Arapça, Türkçe ve Farsça gibi temel dillerin yanı sıra İbranice, Süryanice, Ermenice gibi diğer Doğu dillerinin de öğretildiği bu yüksek okulla Fransa adeta bütün Avrupa’nın şarkiyat araştırmaları merkezi haline gelmiştir.

18. yüzyılda ise Fransız şarkiyatçılığı, İslam dinini ve tarihini bütün sınırları ile kuşatabilecek bir birikime sahip olmuştur. Bu yüzyıldan itibaren Fransız şarkiyatçılığının ilgilendiği temel meselelerden biri olan İslam tarihi alanında önemli eserler kaleme alınmıştır.

Fransız şarkiyatının ilgilendiği temel meselelerden biri İslam tarihidir. Bu alanda 18. yüzyıldan itibaren önemli eserler kaleme alındığı ve önceleri yapılan çalışmalarda, İslam kültürünün halen yaşayan veya geşmişte kalan bir kültür olup olmadığı sorusuna cevap arandığı görülür.

Fransa’da İslam araştırmaları 19. ve 20. yüzyıllarda büyük gelişme kaydetmiştir. Napolyon’un Mısır’ı işgaliyle başlayan İslam ülkelerine hakim olma siyaseti Müslümanları tanıma, bu amaçla Arapça, Türkçe, Farsça öğrenme ve İslam üzerine çalışma gereğini doğurmuştur. Mısır seferine katılan bazı araştırmacılar Mısır tarihi ve halkı üzerine çeşitli kitap ve makaleler yayınlamışlardır.

Günümüz şarkiyatçılığı ise geleneksel çizgisini birçok yönden değiştirmek zorunda kalmıştır. Artık eski ilgi alanları yerine günümüz dünyasında şekillenen yeni hadiseler çalışma alanlarını belirlemektedir. Avrupa’da sayıları 20 milyonu bulan Müslüman nüfusun günlük yaşantıları da modern şarkiyatçıların ilgilenmek mecburiyetinde oldukları konular arasına girmeye başlamıştır.

1989’da AFEMAM’ın yayınladığı rehbere göre Fransa’daki 70 enstitü, merkez ve ekipte yer alan 900 civarında ilim adamı (arkeologlar hariç) çalışmalarını İslam dünyasına (80 kişi Türk dünyasına) tahsis etmiş bulunmaktadır. Halen Fransa’da mevcut 72 üniversitenin

8

yirmisinde başta Arapça olmak üzere çeşitli seviyelerde Farsça, Türkçe (Paris, Strasbourg, Aix-En Provence, Lyon) ve Urduca öğretilmektedir. Bu üniversitelerde ve INALCO’da ayrıca İslam tarihi, coğrafya, iktisat, edebiyat, ilahiyât, sosyoloji ve siyasal bilgileri hem okutulmakta, hem de araştırmalar sürdürülüp her yıl bu konular üzerine birçok tez çalışması yürütülmektedir. Fransız üniversitelerinde 1973-1987 yılları arasında yarısı Mağrib ülkeleri, özellikle de Fas ve Cezayir de dahil olmak üzere Arap dünyası hakkında 6000 tez yapılmıştır. İslâmiyât çalışmaları yapan kuruluşlar arasında, özellikle kültürel faaliyetleri ve yayınları ile önemli bir merkez haline gelen ve Fransız hükümeti ile Arap ülkelerinin birlikte finanse ettikleri Paris’teki Instıtut du Monde Arabe da yer almaktadır.58

Fransız Şarkiyat Kurumları (Üniversite, Enstitü, Cemiyet)Fransa, Endülüs ve Sicilya medreselerinde Arap kültürünün öğretilmesini istemiş; sonra

12. yüzyılda II. Silvestre’nin emriyle Reims medresesi ve I. Bernard zamanında zirveye ulaşan Chartes medresesi inşa edilmiştir. 1220 yılında ise müstemleke Mağribli Müslümanlardan kalan kişiler tarafından Montpellier’de tıp medresesi kurulmuştur. Döneminde, oldukça önemli bir şöhret yakalayan bu medreseye dört bir yandan tıp öğrencileri akın etmiştir. Sonra çok sayıda ruhban medreseleri inşa edilmiş ve bu medreseler Paris Üniversitesi’nin (Universite de Paris, 1170) menşeini oluşturmuştur. Chartes medresesindeki felsefe eğitiminin buraya ulaşması sonucu Paris Üniversitesi bütün Avrupa’da felsefenin kabesi ve özgür düşüncenin öncüsü sayılmıştır. Papa IV. Honorius 1285 yılında Doğu dilleri eğitimi için bir enstitü kurdurmuştur. Papa V. İklimindes Viyana Akdemisi’nde yaptığı açıklamada o zamanki Avrupa’nın ilim merkezleri olan Paris, Roma, Oxford, Bologna ve Salamanque üniversitelerinde Arapça, İbranice ve Keldanice için kürsüler oluşturulmasını istemiş; bunun üzerine Paris Üniversitesi’nde Sami dilleri için bir kürsü inşa edilmiştir. Son zamanlarda Paris Üniversitesi’nde Sorbonne Üniversitesi’ndeki Arap tarihi, Arap medeniyeti ve İslam hukuku bölümlerine ek olarak İslamî araştırmalar için kürsüler inşa ettirilmiştir. Daha sonra Paris Üniversitesi’ne İslamî Araştırmalar Enstitüsü ilave edilmiştir.59

Toulouse Üniversitesi: 1217 yılında din adamları tarafından kurulmuştur.Bordeaux Üniversitesi: 1441 yılında kurulan üniversitede Arap dili edebiyatı ve İslam

sosyolojisi enstitüleri yer almaktadır. 1519 yılında kral I. Franco Reims de bu üniversiteye Arapça ve İbranice için birer kürsü inşa ettirmiştir.

College de France (Fransa Koleji): Fransa kralı I. François’in (ö.1547) Paris Üniversitesi’nde okutulmayan dersleri vermeleri için altı kraliyet hocasını görevlendirmesiyle 1530 yılında kuruldu. Paris Üniversitesi’ne 1772’de bağlanan kolej, 1789 Fransız İhtilali’ni problemsiz atlatıp 1794 yılında tekrar müstakil hale geldi. 1852 yılında üniversiteden bağımsız hale getirilerek Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlandı. Başlangıçta Kraliyet Koleji, sonra İmparatorluk Koleji adını alırken 1870 yılında bugünkü ismi olan Fransa Koleji adını aldı ve o dönemde burada kırk profesör görev yapıyordu. Bilhassa şarkiyat alanında şöhret sahibi bir çok kimse zaman zaman burada görevlendirilmekteydi. Her şeye rağmen bu kadar önemli bir kurum ancak 1932 yılında sivil kurum kimliğine kavuştu ve finans bakımından bağımsız hale geldi. 1992 yılında ise Doğu Avrupa ve diğer kıtalardan gelen bilim adamlarının bir akademik yıl boyunca Fransa Koleji’nde çalışabilmeleri için beynelmilel bir kürsü açıldı. Aynı yıl yabancı uzmanların profesör kadrosuyla çalışmaları mümkün hale getirildi.

Halen mevcut kürsülerinde toplam 354 araştırmacı, 104 mühendis ile 250 idarî ve teknik eleman çalıştıran Fransız Kolejiyle bağlantılı faaliyet gösterenlerle toplam sayı 877 araştırmacı, 449 mühendis ve 428 idarî-teknik personele ulaşmaktadır. Şarkiyatçılık tarihi boyunca Fransa’da Doğu dillerini en iyi öğrenmek için uygun yerlerden birisi daima College de France olmuştur. Kolej bünyesinde halen Arap, Türk ve İslam Tetkikleri Merkezi/Centre

58 Faruk BİLİCİ, “Fransa-Fransa’da İslamî Araştırmalar”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1996, XIII/190-19359 Fransa’daki şarkiyatla ilgili kurumların geniş bir listesi için bkz. Ahmet KAVAS, “Geçmişten Günümüze

Fransız Şarkiyatçılığı ve Kurumları”, Oryantalizmi Yeniden Okumak-Batı’da İslam Çalışmaları Sempozyumu, Ankara, 2003, DİB yay., s.109-147

9

d’Etudes arabes, turques et İslamiques bulunmaktadır.60

Ecole Nationale des Langues Orientales Vivantes (Yaşayan Doğu Dilleri Ulusal Okulu): İmparatoriçe Maria Theresa’nın Viyana’da kurdurduğu okul örnek alınarak Doğu ülkelerine gidecek olan elçiler, konsoloslar ve tüccarlar için Paris’te 1795’te kurulmuştur. Ünlü müsteşrik Silvestre de Sacy, bu okulun Arapça ve Farsça öğretimini üstlendiğinde okul; Almanya, İtalya; İngiltere, İsveç, İspanya, Finlandiya ve diğer ülkelerden Sacy’den ders almak ve öğrendiklerini ülkelerine götürmek için akın akın gelen öğrencilerin kâbesi olmuştur. Batıda–o zamana kadar–hiçbir şarkiyat okulu bu okul kadar parlayamamıştı. O dönemin en önemli şarkiyatçılarının büyük bir çoğunluğu bu okuldan yetişen öğrencilerden oluşmuştur. Bugün bu okulda fasih Arapça ile Mağribî ve Doğu lehçeleri ile ilgili bölümler yer almaktadır.

Societe Asiatique (Asya Cemiyeti): 1822 yılında kurulan bu cemiyete en büyük desteği Edebiyat Akademisi vermiş ve kendi bünyesinde yer tahsis etmişti. Asya Cemiyeti günümüzde de faaliyettedir. İlk başkanlığını Sacy’nin yaptığı bu kurum yazıların okunması, eski eserlerin kullanılır hale getirilmesi ve dillerin mukayesesi gibi ilmî manada şarkiyatçılığa ilk önemli yön veren kurumların başındadır.

Asya Cemiyeti halen Fransa ve yurt dışında 700 kayıtlı üyeye sahip olup en önemli yayın organı Journal Asiatique dergisi 1822 yılından itibaren günümüze kadar aralıksız yayınına devam etmektedir. Cemiyet toplantılarını Institut de France içindeki Edebiyat Akademisi tarafından tahsis edilen Hugot Sarayı salonunda her ayın ikinci Cuma günü yapmaktadır. 90.000 kitap ve yaklaşık 200 süreli yayına sahip kütüphanesi ise College de France bünyesindeki Asya Enstitüleri kütüphaneleri ile aynı binada uzman araştırmacılara hizmet vermektedir.61

Sorbonne Üniversitesi: 1257 yılında kurulan üniversite, 1626 yılında yeniden inşa edilmiş; 1808 yılında ise Napolyon tarafından Paris Üniversitesi ile birleştirilmiştir. Üniversite bünyesinde yer alan enstitüler ise şunlardır:

1- Instıtut de Litteratures (Edebiyat Enstitüsü): Enstitüde Mağrib İslam sanatı tarihi, Doğu halkları tarihi dersleri okutulmaktadır. Bunun yanı sıra dil ve Arap medeniyeti araştırmaları ile dil bilimsel araştırmalar yapılmaktadır.

2- Instıtut d’Etudes Islamıques (İslamî Araştırmalar Enstitüsü): Edebiyat Enstitüsü’nden sonra Sorbonne Üniversitesi’ne ilave edilen enstitüde dil, medeniyet, tarih, dinî araştırmalar, diller ve İslam sosyolojisi alanında eğitim ve araştırma yapılmaktadır.

3- Şarkiyat Okulu: 1802 yılında İstanbul’da kurulan okulda siyaset adamları tarihi üzerinde araştırmalar yapılmış ve birçok ünlü müsteşrik buranın müfettişliğini yapmışlardır.

Lyon Üniversitesi: 1808 yılında kurulan üniversitede Arapça, Mısır arkeolojisi ve İslam medeniyeti dersleri okutulmaktadır.

Ecole Pratique des Hautes Etudes (Yüksek Araştırmalar Pratik Okulu): 1868 yılında Paris’te kurulmuştur. Bünyesinde Sorbonne Üniversitesi’ne eklenen din bilimleri bölümleri ile İslamî araştırmalar, Arap yarımadası dilleri ve şarkiyat filolojisi ile ilgili bölümler yer almaktadır.

Strasbourg Üniversitesi: Doğu tarihiyle ilgili araştırmaları içeren bu üniversite 1872 yılında kurulmuştur. Bu üniversite yetiştirdiği büyük müsteşriklerle ünlenmiştir.

Instıtut Cath. De Paris (Katolik Enstitüsü): 1875 yılında Paris’te kurulan enstitüde Arap dilleri, Süryanice, Kıptîce, Doğu hukuku eğitimi ve araştırmaları yapılmaktadır.

Fransa’daki şarkiyat eğitimini zikrettiğimiz okullar, enstitüler ve üniversitelerle sınırlandıramayız. Aksine Fransa, ülke topraklarının dışında Uzakdoğu, Kuzey Afrika ve diğer yerlerde yukarıda bahsettiğimiz şarkiyat -genel olarak- kuruluşlarından başka bunlar gibi daha birçok kuruluş inşa ettirmiştir, ve bu kuruluşların büyük çoğunluğunu kütüphaneler, matbaalar ve âlimlerle (müsteşriklerle) donatmış olup bu kuruluşlarda Fransızca ve diğer dillerle yazılmış pek çok kitap ve dergi yayınlanmıştır. Bu kuruluşlardan başlıcaları şunlardır:

Instıtut d’Egypte (Mısır Enstitüsü):1798 yılında Napolyon tarafından inşa ettirilmiştir.

60 Kavas, a.g.m., s.123-12461 Kavas, a.g.m., s. 127

10

Instıtut Francais d’Archeologie Orientale, Au Caire (Kahire Fransız Şarkiyat Arkeolojisi Enstitüsü): 1880 yılında Kahire’de inşa edilmiştir.

Bourgade Fakültesi: 1841 yılında Peder Bourgade tarafından Tunus’ta inşa edilen fakülte, 1937 yılında Instıtut des Belles Lettres Arabes’e (Arap Edebiyatı Enstitüsü) dönüştürülmüştür.

Instıtut de Carthage (Carthage Enstitüsü): 1895 yılında Tunus’ta kurulmuştur.Cezayir Yüksek Edebiyat Okulu: 1881 yılında Cezayir’de kurulmuş, daha sonra 1909

yılında Universite de Alger’e (Cezayir Üniversitesi) dönüştürülmüştür. Cezayir Üniversitesi’nde; çağdaş Arapça, İslam arkeolojisi ve tarihi dersleri okutulmaktadır. Daha sonraları şarkiyat araştırmaları enstitüsü bu üniversite bünyesine eklenmiştir.

Instıtut des Hautes Etudes Marocaines (Rabat Mağrib Araştırmaları Enstitüsü): 1931 yılında Rabat’ta kurulmuştur.

Instıtut Francais de Damas (Şam Fransız Enstitüsü): 1922 yılında Şam’da kurulmuş, daha sonra 1930 yılında yeniden inşa edilmiştir.

Instıtut des Hautes Etudes de Tunis (Tunus Yüksek Araştırmalar Enstitüsü): 1945 yılında Tunus’ta inşa edilmiştir.

Instıtut Franco-İranien de Teheran (Tahran Fransız-İran Enstitüsü):1948 yılında Tahran’da inşa edilmiştir. 1958 yılında Fransa, bu enstitüye lise eğitimi programını dahil etmiş ve büyük medeniyetler ve Doğu tarihinin gelişimiyle alakalı dersler koydurmuştur. Şüphesiz bu durum Araplar ve Müslümanlar için büyük bir kazanç olmuştur.

Fransa’da XX. Yüzyılda Kurulan ve Şarkiyat Alanına Katkı Sağlayan Yeni İlmî Araştırma Kurumları62

1- La Maison des Sciences de l’Homme (Paris İnsan Bilimleri Evi)-MSH2- Le Centre National de la Recherche Scientifique (İlmî Araştırma Millî Merkezi)-

CNRS: Avrupa’daki ilk temel araştırma merkezidir. 12.000 araştırmacı ve 14.000 mühendis, tekniker ve idareci bu merkeze bağlı olarak çalışmaktadır.

3- La Documentation Française (Fransız Dokümantasyonu)4- Institut du Monde Arabe (Arap Dünyası Enstitüsü)-IMA: 1980 yılında Fransa ile

22 Arap ülkesinin katılımıyla Paris’te kurulan bir kültür merkezidir. Arap kültürünü tanımak ve aydınlatmak için kurulmuş bir müessese olup günümüzde Fransa ile Arap dünyası arasında gerçek bir köprüdür.

5- Association Française pour l’Etude du Monde arabe et Musulman (Fransız Arap ve İslam Dünyası Tetkiki Derneği)-AFEMAM

6- Centre des Hautes Etudes sur l’Afrique et l’Asie Moderne (Çağdaş Afrika ve Asya Hakkında Yüksek Tetkikler Merkezi)-CHEAAM: Asıl amacı devlet görevlilerinin formasyonunu temin etmektir. Asya hakkında yaklaşık 4.500 kitap ve 41 süreli yayın bulunmaktadır. İlgi alanı daha ziyade siyaset, iktisat ve İslam olarak belirlenmiştir.

7- Maison de l’Asie (Asya Evi): Paris’te bulunan bu merkezin asıl amacı dokümantasyon temin etmek olup başlıca faaliyeti araştırma yaptırtmaktır. Bu alan ile ilgili 15.000 kitap ve 100 süreli yayın bulunmaktadır.

Fransa’nın Yurtdışı Şarkiyat Merkezleri63

1- Institut Français d’Archeologie Orientale du Caire (Kahire Fransız Doğu Arkeoloji Enstitüsü)-IFAO: Mısırlı araştırmacılarla ve üniversitelerle işbirliği yapmaktadır. Enstitü bünyesinde bulunan kütüphanede 70.000’den fazla kitap, zengin fotoğraf, harita ve planlar bulunan arşiv servisi bulnmaktadır. Arkeoloji faaliyetleri de 30 kadar şantiyede 50 farklı program çerçevesinde yürütülmektedir.

62 Kavas, a.g.m., s. 138-14163 Kavas, a.g.m., s. 141-147

11

2- Institut Français de Recherche en Iran (İran Fransız Araştırma Merkezi)-IFRI: Seminerler, beynelmilel ilmî toplantılar ve konferanslar enstitünün düzenli faaliyetleri arasında yer alıp zengin kütüphanesi araştırmacıların çalışmalarını kolaylaştırmaktadır.

3- Insitut Français d’Etudes Arabes de Damas (Şam Fransız Arap Tetkikleri Enstitüsü)-IFEAD: Fransız Dışişleri Bakanlığı’na bağlı yurtdışında faaliyet gösteren araştırma enstitüleri içerisinde en önce kurulmuş olması, şarkiyatçıların formasyonundaki etkisi ve ilmî becerileri açısından diğerlerinden ayrı bir konuma sahiptir. Kurulduğu tarihten itibaren Arapça ve Fransızca 193 kitap yayınlayan enstitünün ayrıca süreli yayını Le Bulletin d’Etudes Orientales da 2000 yılına kadar 52 sayı çıkarmıştır. Enstitünün kütüphanesinde 70.000 kitap bulunmaktadır.

4- Institut Français d’Etudes Anatoliennes (İstanbul Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü)-IFEA-İstanbul: 1930 yılında Fransız Dışişleri Bakanlığı’na bağlı olarak kurulmuştur. 25.000 mevcudu bulunan kütüphanesine düzenli olarak kitap temin edilmektedir. İki yıllık dergi ve iki koleksiyon yayınlamaktadır.

5- Institut Français d’Archeologie du Proche-Orient (Beyrut Fransız Yakındoğu Arkeoloji Enstitüsü)-IFAPO/Beyrut: 1946 yılında Henri Seyrig tarafından kurulmuştur. Arkeoloji ve farklı ilim dallarındaki yazıların yayınlandığı Syria dergisi ve Arkeoloji ve Tarih Kütüphanesi / Bibliotheque Archeologique et Historique-BAH adı altında şu ana kadar 147 eser yayınlamıştır. Henri Seyrig’in kurduğu kütüphanedeki 15.000 kitap ve süreli yayınlardan 7.500 sayı hizmete sunuldu. Şam’da bulunan şubesinde ise 7.500 kitap ve süreli yayın koleksiyonunda 6.200 sayı ve 45.000 harita fotoğraf klişesi bulunmaktadır.

6- Centre Français d’Archeolojie et des Sciences Sociales de Sana (Sana Fransız Arkeoloji ve Sosyal Bilimler Merkezi)

7- Centre de Recherches et d’Etudes sur le Moyen-Orient Contemporain (Beyrut Çağdaş Ortadoğu Araştırmaları ve Tetkikleri Merkezi)-CERMOC: 1977’de Beyrut’ta kurulmuştur. Süreli yayın olarak Lettre de L’Observatoire de Beyrouth (Fransızca yılda üç sayı) ve Jordanies (Fransızca-İngilizce yılda iki sayı) çıkarmakta olup ayrıca konferanslar, sempozyumlar, seminerler, yeni yayınlar yapmaktadır. Kütüphanesinde 17.000 kitap ve 500 süreli yayın bulunmaktadır.

8- Institut de Recherches sur le Maghreb Contemporain (Tunus Çağdaş Mağrib Araştırmaları Enstitüsü)-IRMC: 1992’de Tunus’ta açılmıştır. İlim dünyasına açık her yıl bir seminer tertip etmektedir. Halen müdürlüğünü Jean-Philippe Bras’ın yaptığı enstitünün kütüphanesinde 23.000 kitap bulunmaktadır.

9- Centre Jacques Berque (Rabat Jacques Berque Merkezi)-CJB-Rabat/Fas10- Institut Français pour la Recherche en Afrique (Nairobi Fransız Afrika

Araştırma Merkezi)-IFRA

Şarkiyat KütüphaneleriBu gün Batı ülkelerinde olduğu gibi özellikle Fransa’da Doğu’nun tanınması yolunda

takip edilen ilk adım ona ait eserlerin ülkeye kazandırılması ile başlamıştır. Asırlarca yazma eserlerin toplanması yolunda gösterilen gayretlerle epeyce bir mesafe alınmıştır.64 Fransa’da yer alan kütüphaneleri dört grupta inceleyebiliriz.

A) Şarkiyat Kütüphaneleri

Bibliotheque Nationale de Paris (Ulusal Paris Kütüphanesi, 1654): 6 milyon adet kitap ve el yazması eserden oluşmaktadır.Bunların yaklaşık 7.000 tanesini bilimsel, edebî, tarihî ve eşi benzeri az bulunan muhteşem Arapça yazma eserler oluşturmaktadır. Fransa kralları içerisinde özellikle I. François ile başlayan Arapça yazma eserlere sahip olma merakı XIV. Louis zamanında daha da ileri gidilerek önemli kimselerin veya amatörlerin ellerinde bulunan yazmalar satın alındığı gibi Doğu’ya sadece yazma eser temin etmeleri için özel görevliler de

64 Kavas, a.g.m., s. 120

12

gönderilmiştir. XII. asrın ikinci yarısında Kraliyet Kütüphanesi alınan yeni yazma eser koleksiyonlarıyla zenginleşmiştir. 1667 yılında Gilbert Gaulmin’in 588 adet İbranice, Arapça, Farsça, Türkçe yazma koleksiyonu, 1688 yılında College de Qatre-Nations kütüphanesinin 2000 yazma eser koleksiyonu, 1671-1675 yılları arasında Doğuya gönderilen rahip Vansleb’in satın aldığı Arapça, Farsça, Türkçe, İbranice, Asurca, Kıbtîce, Amharaca 600 yazma bu kütüphaneye konulmuştur. Doğu’ya ait yazma eser toplama faaliyeti XVIII. asırda da aralıksız devam etmiştir ve 1732 yılında Kraliyet Kütüphanesi’nde toplam 6000 eser bulunuyordu. Colbert’in özel kütüphanesindeki 637 yazma ölümünden sonra bu kütüphanenin yazma koleksiyonunu zenginleştirmiştir. 1789 Fransız İhtilali’yle birlikte kiliseye ait Saint-Germain des Pres, Oratoire ve Sorbonne kütüphanelerinin mallarına el konulmasının ardından Paris Bibliotheque Nationale’deki yazma koleksiyonuna 1000 kadar yeni yazma eklenmiştir. Bu koleksiyondaki yazmaların sayısı XIX. ve XX. asırlarda yeni koleksiyonların satın alınması, bağış veya Doğu’ya yapılan ilmî seyehatlerde elde edilen eserlerle oldukça zenginleşmiştir. Şarkiyatçılar arasında en zengin kütüphaneye sahip olanlardan Etienne Quatremere öldüğünde geride 45.000 matbu ve 1200 yazma eser bırakmıştır.

Bibliotheque Nationale’e son iki asırda alınan koleksiyonlar: 1833 yılında Asselin de Cherville’in koleksiyonu: 1515 yazma; 1899 yılında Goupil-Auchin koleksiyonu: 385 yazma; 1902 yılında Antoine d’Abbadie koleksiyonu: 200 yazma bağış. Pao Pelliot tarafından Çin’e yapılan seyahat esnasında XI. Asır öncesine ait binlerce yazma eser getirilmiştir. 1932 yılında Etiyopya’dan yazma satın alan Griaule koleksiyonu: 366 Amharaca yazma.

Günümüzde Bibliotheque Nationale’de bulunan farklı dillere göre yazmaların adedi: Arapça: 7261, Çince: 3700, Tibetçe: 3100, Farsça: 2600, Türkçe: 2000, Sanskritçe ve İbranice: 1480.65

B) Üniversite ve Enstitü Kütüphaneleri

1) Strasbourg Kütüphanesi: Bu kütüphanede yer alan Arapça el yazmaların katologu 1877 yılında düzenlenmiştir.

2) Ulusal Yaşayan Doğu Dilleri Okulu Kütüphanesi: Buradaki Doğuya ait el yazma eserlerin katologu Paris’te 1897 yılında düzenlenmiştir.

3) Afenion Belediye Kütüphanesi: Buradaki Arapça yazmaların katologu 1944 yılında düzenlenmiştir.

4) Paris Asya Cemiyeti Kütüphanesi: Bu kütüphanedeki Arapça yazmaların katologu Vadja Vadet tarafından düzenlenmiştir (Asya Dergisi-238,1950).

Bugün için ise Fransız hükümeti, Fransa’nın diğer kütüphanelerinde yer alan bütün Arapça yazmaları kapsayan bir katologun hazırlanması ile ilgilenmektedir. Aynı zamanda üniversite kütüphaneleri, enstitüler, özel ve genel kuruluşlarda yer alan Doğuya ait yazmaların da tamamını kapsayan bir katolog oluşturma çabası içerisindedirler.

C) Özel Kütüphaneler

Müsteşriklerin büyük çoğunluğunun, -bazılarının genel kütüphanelere vakfettiği ve bazılarının da değişik yollarla elde ettiği- kendilerine ait kütüphaneleri bulunmaktadır. Müsteşriklerin hepsi koleksiyonlarının katologlarını düzenlemek sûretiyle şarkiyat yayıncılığında önemli roller oynamışlardır. Frank Kütüphanesi’nde satılan yazma koleksiyonları ile Arapça kitapların katologu (Paris 1860) bu tür faaliyetlerin ilk örneklerindendir. Yine bu özel kütüphanelere Avrupa’da yaşayan Suriyeli ve Lübnanlılardan bir kısmının kendilerine ait toplam 11 kütüphanesini de ekleyebiliriz. 1862’de Paris’te kurulan Jüpiter Dergisi’ne hepsi nefis Arapça el yazma eserlerden oluşan 296 yazma ve 430 matbû eser ilave edilmiş, ve bunlar “Nefis Arapça Yazma ve Ender Kitaplar Koleksiyonu’nun Katologu” adı altında Paris’te düzenlenmiştir (1912).

65 Kavas, a.g.m., s.120

13

D) Kuzey Afrika Kütüphaneleri

Bu kütüphaneler, Fransız müsteşriklerin, Kuzey Afrika olarak adlandırılan ülkelerin (Fas, Cezayir, Mağrib vs.) kütüphanelerinde yer alan yazma eserlerin katologlarını düzenlemek suretiyle yaptıkları, oryantalist çabalar sonucu oluşturulmuştur. Bazı ünlü Fransız müsteşriklerin Kuzey Afrika kütüphanelerinde yaptıkları bahsettiğimiz çabalardan bazıları şunlardır:Rene Basset: Fas kütüphanelerinde yer alan Arapça yazmaların katologunu düzenlemiştir (Cezayir 1883).Alfred Bel: Fas Kayrevan Üniversitesi Kütüphanesi’nde yer alan Arapça kitapların katologunu düzenlemiştir (Fas 1918).Rene Blochere: Rabat Kütüphanesi’ndeki tıpla ilgili Arapça yazmaların katologunu düzenlemiştir (Fransa Tıp Tarihi Cemiyeti Yayınları).George Salmon: Tanca’da yer alan özel bir kütüphanedeki yazmaların katologunu yayınlamıştır (Mağribi Arşivi, 1908).Mayer: Tanca’da bulunan Mağribî yazılı eserlerin katologunu düzenlemiştir (İslam Dünyası Dergisi, 1917-1918).66

Şarkiyat YayınlarıFransa’da uzun zamandan beri Fransız kurumlar, enstitüler, hükümet yönetimi, özel

kuruluşlar ve dilbilimci ruhbanlar tarafından Paris’te, Uzak Doğu’da ve Kuzey Afrika’da oryantalizm ve oryantalizmle alakalı araştırmaları içeren özel Fransızca dergiler yayınlanmıştır. Oryantalistler tarafından kurulan Fransızca dergilerin hepsi Araplar, tarihleri, coğrafyaları, soyları, dinleri, şer’î hukukları, mezhepleri, ahlakları, dilleri, ilimleri, edebiyat ve sanatlarıyla ilgilenmiştir. Batı’da özellikle Doğu’nun orijinalliği, temel karakteristiği ve gelişim süreçleriyle ilgilenilmiş ve oryantalistlerin en önemli çalışmalarının süslediği binlerce ciltlik eserlerden oluşan nefis kütüphaneler kurulmuştur. Fransa’da şarkiyatla ilgili yayın yapan dergilerin en önemlilerini şu şekilde sıralayabiliriz:

1) Journal Asiatique: 1822 yılında Paris’te Antoine Isaac Silvestre de Sacy, Jean-Pierre Abel-Remusant, Jean-Louis ve Eugene Burnouf, François ve Emile Litre, Daniel Kieffer, Claude Fauriel, Alexander von Humboldt ve Pierre-Amedee Jaubert gibi edebiyatçı ve ilim adamları tarafından Fransız şarkiyat cemiyeti Societe Asiatique ile birlikte onun yayın organı olarak kurulmuştur. Societe Asiatique’i kuran ve dergiyi çıkaranların ortak özellikleri Asya’nın tarihine, sanatına, edebiyatına, coğrafyasına, dillerine ve daha birçok alana büyük ilgi duymalarıdır. Journal Asiatique’in basımı ilk önce Dondey-Dupre basımevinde gerçekleştirilmiş ve 1822-1845 yılları arasında on iki forma ve tek cilt halinde her sayısı 200 nüsha olarak basılmıştır. Dergi, çıkmaya başladığı tarihten günümüze kadar kısmî bazı değişikliklere uğramasına rağmen aslî özelliklerini korumuştur. 1822-1827 arası ilk serisinde her ay yayınlanan formlar yılda bir defa ciltlenerek toplam 6 sayı çıkarılmış ve 1828’den sonra Nouveau Journal Asiatique adını taşıyan ikinci serisinde 16 sayı, 1836’dan itibaren tekrar orijinal adıyla çıkan üçüncü serisinde 14 sayı yer almıştır. 1922 yılına kadar her on yılda yayınlanan 20 sayı müstakil bir seri kabul edilmiş ve böylece toplam 12 seri tamamlanmıştır. Her seri kendi içinde 1’den 20’ye kadar numaralandırılmıştır. 1923’ten itibaren seri şeklinde tasnif kaldırılarak 1822’deki ilk sayısından itibaren bütün sayıları hesap edilmiş ve yeni çıkan sayıya 202 sıra numarası verilmiştir. 1947’den itibaren üç ayda bir, 1981’den itibaren altı ayda bir yayınlanan derginin halen 288/1. sayısı çıkmış bulunmaktadır. Derginin başlangıçtan 234. sayısına (1943-1945) kadar içerdiği bütün yazılar araştırma yazıları ve tercümeler, edebî tenkitler, bibliyografik notlar, ölüm haberleri ve Societe Asiatique’in yıllık raporu gibi bölümlere ayrılmıştır. Bu tarihten itibaren yazılar arasında tasnif usûlü kaldırılmıştır.

66 Kuzey Afrika Kütüphanelerinde diğer Farnsız şarkiyatçıların gerçekleştirdikleri oryantalist çabalar için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/145-146

14

Journal Asiatique’i şarkiyat alanında önemli konuma getiren hususların başında, 180 yılı aşkın bir süredir yayınlanan zengin makale bir çok eserin tercüme ve tenkitleriyle birlikte neşrini ihtiva etmesi gelmektedir.67

2) Le Journal des Savants (Bilginler Gazetesi): 1665 yılında Paris’te kurulmuştur. Araplar ve İslamla ilgili sağlam araştırmaları içeren gazete, Fransız Bilginleri Derneği tarafından üç ayda bir kez olmak üzere Paris’te yayınlanmaktadır.

3) Revue Africaine (Afrika Dergisi): 1856 yılında Cezayir’de kurulan dergi, Cezayir Tarih Cemiyeti tarafından yayınlanmaktadır.

4) Bul de L’Instıtut d’Egypte (Mısır Enstitüsü Yayınları): 1859 yılında kurulmuştur. 5) Revue Historique, Paris (Tarih Dergisi): 1876 yılında kurulan bu dergi, Paris’te üç

ayda bir yayınlanmaktadır. 6) Revue de l’Histoire des Religions, Paris (Paris Dinler Tarihi Dergisi): 1880 yılında

kurulan dergi, Paris’te yayınlanan periyodik bir dergidir. 7) Revue des Sciences Religieues, Paris (Din Bilimleri Dergisi): Paris’te kurulan dergi,

Strasbourg’da periyodik bir şekilde yayınlanmaktadır. 8) Bulletin de Correspondance Africaine (Afrikalı Muhabirler Yayınları): 1881’de

kurulan dergi periyodik bir şekilde yayınlanmaktadır.9) Annales de Geographie (Coğrafya Yıllığı, 1891): Derginin müstakil bir kısmını

tashih için hazırlanan, senelik ayrıntılı bir katologla beraber Paris’te yayınlanan aylık bir dergidir.

10) Reveue Tunusienne, Tunis (Tunus Dergisi, 1893): Tunus’ta Kartaca Enstitüsü tarfından üç ayda bir yayınlanmaktadır.

11) Bulletin de l’Institut Francais d’Archeologie Orientale, Le Caire (Fransız Şarkiyat Arkeolojisi Enstitüsü Yayınları, 1901): Kahire’de kurulan dergi, Mısır ve Doğulu Arapların arkeolojisi ve tarihleriyle ilgili periyodik bir biçimde yayın yapmaktadır.

12) Archives Marocaines (Kuzey Afrika Arşivi): 1904 yılından itibaren yayına başlamış olan bir dergidir

13) Bulletin de la Societe de Linguistique, Paris (Paris Dil Bilimciler Cemiyeti Yayınları, 1905): Paris’te üç ayda bir yayınlanan bir dergidir.

14) Reveue de l’Orient Chretien, Paris (Paris Hristiyan Doğu Dergisi, 1905): Paris’te periyodik bir şekilde yayınlanmaktadır.

15) BSOAS (Şarkiyat ve Afrika Araştırmaları Okulu Yayınları)16) Syria (1920): Paris’te Suriye Arkeoloji Denetimi ve Şam Sanat Akademisi gibi

kuruluşların ortak olarak üç ayda bir yayınladıkları dergidir.17) Hesperis Dergisi (1921): Paris’te, Rabat Yüksek Araştırmalar Enstitüsü’nün

tarafından, Henry Basset denetiminde üç ayda bir olarak yayınlanmaktadır.18) Revue des Etudes İslamiques, Paris (İslamî Araştırmalar Dergisi, 1927): Louis

Massignon, Paris İslamî Araştırmalar Enstitüsü ve Şam Fransız Enstitüsü tarafından ortaklaşa kurulan dergi, Paris’te üç ayda bir kez olarak yayınlanmaktadır.

19) Revue du Monde Musulmane (Müslüman Dünyası Dergisi, 1906-1926): Louis Massignon ve arkadaşı tarafından kurulan dergi, her senenin son sayısında yazılı eserlerin bir listesini yayınlamaktadır.

20) Abstracta İslamica (İslamiyât, 1927-195): Fransız müsteşriklerin Paris’te, yıl boyunca verdikleri, İslam’la alakalı tarihî ve coğrafî bilgileri kapsamlı bir şekilde kuşatan konferanslarının özetini; tam ve düzenli bir üslûpla yayınlayan bir dergidir.

21) Bulletin d’Etudes Orientales de l’Institut Français, Damas (Şam Fransız Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 1931): Suriye ve Doğulu Arapların arkeolojisi ve tarihleriyle ilgili yayınlar yapan periyodik bir dergidir.

22) Annales de l’Institut d’Etudes Orientales de l’Universite d’Alger (Cezayir Üniversitesi Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yıllığı, 1934): Paris’te yayınlanan bir dergidir.

67 Ahmet KAVAS, “Journal Asiatique”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 2001, XXIII/582-583

15

23) Revue de l’Institut des Belles Lettres Arabes, Tunis (Arap Edebiyatları Enstitüsü Dergisi, 1937): Gelenekler, harfler, lehçeler, eğitim ve medeniyetle ilgili yayın yapan dergi; Tunus’ta üç ayda bir yayınlanmaktadır.

24) Annales d’Histoire Sociale (Sosyoloji Tarihi Yıllığı, 1939): Paris’te üç ayda bir yayınlanan dergi, 1929-1938 yılları arasında faaliyette bulunan Ekonomi Tarihi ve Sosyoloji Yıllığı Dergisi’nin yerine kurulmuştur.

25) Bulletin des Etudes Arabes (Arapça Araştırmaları Yayınları): 1941 yılında kurulmuştur.

26) Studia İslamica (İslamî Araştırmalar, 1953): Paris’te yayınlanan bir dergidir.27) Cahiers de Tunisie (Tunus Kürsileri,1953): Tunus’ta yayınlanmaktadır.28) Journal İnternational d’Archeologie et de Numismatique (Uluslararası Arkeoloji

ve Numizmatik Gazetesi): Atina’da yayınlanan periyodik bir dergidir.29) Arabica (1954): Paris Üniversitesi İslâmiyât Bölümü tarafından senede üç kez

yayınlanan dergi; dil, edebiyat, tarih, Arap medeniyetine ait araştırma, belge ve sikkeler, Arap kültürünün Fransız kültürüne etkisi gibi konularla ilgili olarak yayın yapmaktadır. Ayrıca Arabica dergisi; Arapça belge ve yazılar, kitapların senelik tenkitli neşri ve oryantalistlerin hazırladığı katologlar üzerine de yayın yapmaktadır. Dergi, Levi-Provençal tarafından Fransız Bilimsel Araştırmalar Ulusal Merkezi yardımıyla Leiden’de kurulmuştur. Provençal’in ölümünden sonra derginin editörlüğüne Regis Blachere ve (?) adlı Fransız oryantalist atanmıştır. Derginin yazı işleri sekreterliği görevini bay ve bayan Sourdel yürütmüş, yazı işleri komitesinde ise Laoust, Wiet ve Vadja gibi ünlü Fransız şarkiyatçılar görev yapmıştır.

30) Maghreb-Machrek (Batı-Doğu): Paris’te Fransız Dokümantasyonu adlı kuruluş tarafından yayınlanan bir dergidir.

31) Revue de l’Occident Musulman (Müslüman Batı Dergisi): Aix-en Provence Üniversitesi tarafından yayınlanan bir dergidir.,

32) Revue Française d’Etudes Mediterraneenes (Fransız Akdeniz Araştırmaları Dergisi): Paris’te yayınlanan bir dergidir.

33) Critique (Eleştiri) Dergisi34) Revue de Litterature Comparee (Karşılaştırmalı Edebiyat Dergisi)35) Cahiers de Civilisation Medivale (Ortaçağ Medeniyetleri Kürsüleri)36) B.A.Sc. (Skolastik Arapça Kütüphanesi)

Şarkiyat KoleksiyonlarıFransa’da, Herbelot’un Şarkiyat Kütüphanesi gibi (Paris 1657), bilimsel nefis

koleksiyonların yayınlanması işini akademiler, hükümet yönetimi ve alimlerden bir grup üstlenmiştir. Aynı şekilde kral XVI. Louis’in kurdurduğu Ulusal Paris Kütüphanesi’nde yer alan şarkiyat yazmaları hazinelerini yayınlayan cemiyetler de koleksiyonların yayınlanmasında pay sahibi olmuştur. Ulusal Paris Kütüphanesi’ne atanan De Jean’nin “Murûcu’z-Zeheb”in bazı bölümlerinin tercümesini üstlenmesi, daha sonra müsteşriklerin eserlerinde zikredilen diğer koleksiyonların yayınlanması bu tür faaliyetlerin yayın hale gelmesini kolaylaştırmıştır. Bu koleksiyonların en önemlilerinden bazıları şunlardır:

1. Academie des Inscriptions et Belles-Letters (Kitabeler ve Edebiyatlar Akademisi, 1663): Bu akademinin yayınladığı Hristiyan tarihçilerine ait koleksiyonlar de Melane ve Barbier de Meynard tarafından metin ve Fransızca tercümesiyle birlikte 16 cilt olarak yayınlanmıştır. Paris’te yayınlanan bu koleksiyon, genel olarak: “Batılı Tarihçiler”, “Avrupalılara Ait Fıkhî Metinlerden Oluşan İki Ciltlik Kanunlar”, “Doğulu Tarihçiler”, “Yunanlı Tarihçiler” ve “Ermenilere Ait Belgeler” gibi beş ana bölüme ayrılmıştır. Ayrıca akademi tarafından yayınlanan koleksiyona, bu gün “Hristiyanların Tarihine Ait Özel Belgeler” adı altında küçük hacimli bir ekleme yapılmıştır.

2. Sami Kitabeleri Koleksiyonu3. Kitabeler ve Edebiyatlar Akademisi müsteşrik Scheffer gözetiminde Re’s-i

16

Şemre Tepesi’ne arkeolojik bir heyet göndermiş (1929-1939), daha sonra bu heyet 1947 yılından itibaren çalışmalarına yeniden başlamış ve kazı alanıyla ilgili bir çok yeni bilgiler ortaya çıkarılmıştır.

4. Kahire Fransız Enstitüsü Yayınları’nda Comp, Sauvaget ve Viet kontrolünde yayınlanan Arapça kitabelerin tarihî listesi

5. Arapça Kaynaklar: Mağrib tarihi hakkında yayınlanmamış yazmalar Cenival tarafından Paris’te 1905 yılında yayınlanmıştır. İslam koleksiyonu ise 1948’den beri yayınlanmaktadır.

6. Fransa’da ayrıca şarkiyat belgeleri ve Doğu hakkındaki belgelerden oluşan genel koleksiyonlar da bulunmaktadır.

7. Tarihî Savaşlar Koleksiyonu Rehberi (Paris, 1898)8. Denizle İlgili Koleksiyonlar Rehberi (Paris, 1898)9. Coğrafî Tarihî Kütüphaneler (Paris, 1900)10. Koleksiyonların Genel Rehberi: Harp Akademisi (Paris, 1911)11. Tarihî Araştırmalara Giriş (Clio)12. Paris Yaşayan Doğu Dilleri Okulu Yayınları (Pelov), Fransız Kahire Enstitüsü

(Pifao), Fransız Şam Enstitüsü (Pifd), Cezayir Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Pifeo) ve Rabat Mağribî Araştırmalar Enstitüsü (Pihem)

17

Fransız Şarkiyatçılar 68

1) Postel, Guıllaume (1505-1581)Fransa’nın ilk büyük şarkiyatçısı sayılan Postel, aynı zamanda College de France’ın ilk

Arapça hocasıdır. Doğu’ya bir çok geziler yapmıştır. Bir çok Batı dilinin yanında Arapça, Arâmice, Süryanice, İbranice ve Türkçe’yi bilmektedir.69

Eserleri: 1. Kur’an ve İncil’in Uyumu (1543)2. Arapça Gramer (1538)3. Arap ve Fenike Dili (Viyana, 1553)4. Müslüman Adetleri ve Şer’i Hukuku (1560)5. Diller Alfabesi (Paris, 1538)

2) Vattier, P. (1613-1667)Eserleri:1. “Tarihu İbni’l-Mekîn”in neşri (3cilt)2. İbn Sînâ’nın “İlmu Mantık ve Emrâdu’l-Aklıyye”sinin neşri (1658)3. eş-Şirazî’nin “Hulasâtu’l-Kelâm Fî Te’vîli’l-Ahlâm”ının neşri (1664)

3) d’Herbelot, B. (1625-1695)“XIV. Louis zamanında Doğu dilleri tercüme katipliği yapmıştır. La Bibliotheque

Orientale (Paris 1697; Lattaye 1777-1782) adlı eseri İslam ansiklopedilerinin ilk örneği sayılır. Bu ansiklopedi Doğu’da ortaya çıkmış ilimlerden Müslümanların tarihi, edebiyatı ve dinlerinden oldukça ayrıntılı bir biçimde bahsetmiştir. Herbelot kendisinden sonra gelen Batı’nın bütün İslam araştırmacıları tarafından tekrar tekrar okunmuş, üzerinde düşünülmüş, söylediklerinin çoğu benimsenmiş ve böylece A. Galland ve Silvestre de Sacy gibi Fransız şarkiyatçılara şekil verenlerden biri olmuştur.70

4) Galland, A. (1646-1715)XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinin en verimli şarkiyatçısı olan Galland71, kimi resmî, kimisi

özel görevlendirmeler sonucunda Doğu’ya defalarca seyehat etmiş ve bu seyehatler esnasında gezme imkanı bulduğu tarihî anıtların resimlerini yapmış, hatta fırsat bulduğunda bunları Fransa’ya götürmüştür.72 Osmanlı ülkesinden yıllarca tarihî eser, özellikle sikke, madalya ve yazma kitap toplayarak bunlarla Fransa’daki müze ve kütüphaneleri zenginleştirmiştir.73

Eserleri:1. Les Contes et Fables de Bipdai et de Lokman (Paris, 1724)2. Les Paroles Remarquables Les Bons Mots et Les Maximes de Orientaux (Paris,

1694) 3. De l’Origine et des Progres du Cafe (Caes, 1699)4. Les Mille et une nuits: Contes arabes, traduits en français (I-XII, Paris

1704-1717)5. 1001 Gece Masalları’nın tercümesi: Bir de önsöz yazdığı bu eser, Batı’daki Doğu

imajını köklü bir biçimde belirleyen nadir eserlerden biri olup Doğu’ya merakı bir tutku haline getirmiştir.

6. Bu önemli eserlerinin yanı sıra: “Tarih ve Gramer Üzerine Notlar İhtiva Eden Bir Kur’an Tercümesi”, “Türk-Arap Yazarlarının Bir Listesi”, İstanbul Şehrinin Tanıtımı” ve Osmanlı Devleti’nin Genel Bir Tarihi” isimli çalışmaları da

68 Necip el-AKİKÎ, el-Müsteşrikûn, I-III, Daru’l-Maârif, Kahire,1980-81, I/158-40469 Bilici, a.g.m., s.19070 Bilici, a.g.m., s.190-19171 Bilici, a.g.m., s.19172 Bulut, a.g.e., s.7073 Turgut AKPINAR, “GALLAND, Antoine”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1996, XIII/337

18

bulunmaktadır.

5) Barthelemy, P.J.J (1716-1795)İslam sikkeleri üzerinde çalışmıştır.

6) Sacy, Silvestre de (1758-1838)18. yüzyıl İslam araştırmalarının en büyük temsilcisi ve modern şarkiyatçılığın

kurucusu kabul edilen Sacy, Napolyon İmparatorluğu’nun Doğu politikasında önemli bir rol oynamıştır. Hemen bütün Batı dillerinin yanında Arapça, Farsça, Türkçe, Süryanice ve İbranice’yi de öğrenmiştir. Uzun yıllar Paris Bibliotheque Nationale’de açılan Doğu Dilleri Okulu’nda Arapça, Farsça hocalığı ve müdürlük yapmıştır. Halen Fransız şarkiyatında önemini koruyan Societe Asiatique’in ve yayın organı Journal Asiatique’in de kurucusudur. Arap dili ve edebiyatı, İslam ülkelerinin tarihleri, coğrafyaları gibi konular üzerine pek çok sayıda kitap kaleme almıştır. Çeşitli ortak yayınlara katkıda bulunmuş ve ayrıca ilmî dergi ve ansiklopedilere yüzlerce makale yazmıştır.74

Eserleri:1. Grammaire Arabe (I-II, Paris, 1810-1831)2. Le Livre de Calila et Dimna (Paris, 1816)3. Memories Sur Diversevenements de l’Histoire des Arabes Avant Mahomet (Paris,

1785)

7) Caussin de Pervecal, J.J.A. (1759-1835)Fransa Enstitüsü’nden mezun olmuş, 1784 yılında bu enstitüye profesör olarak

atanmıştır. Sonra 1787-1790 yılları arasında Krallık Kütüphanesi Arapça Arşivi bölümünde müdür olarak görev yapmış, 1816 yılında ise Kitabeler ve Edebiyatlar Akademisi’ne üye olarak seçilmiştir.

Eserleri:1. en-Nevîrî’nin “Tarîhu Sicilya”sının neşri (Paris, 1802)2. Ebû Hüseyin er-Razî’nin “Kitâbu Kevâkibi’s-Sâbite”sinin mukaddimesinin metin

ve tercümeyle beraber neşri (1831)3. Lokman Atasözleri (1818)4. “Makâmâtü’l-Harirî”nin neşri (1819)5. Fâtiha Sûresi’nin tercümesi (1820)6. Müslüman Hikayeleri: Bu esere, Fransızca’ya tercümesiyle beraber, Arapça lafızlar

için bir sözlük eklemiştir.7. Üç Arap Şairi Hakkında Bir Araştırma (1834)8. İslam Öncesi Arap Tarihi Hakkında (1836, 1839)

8) De HammerEserleri:1. “Kitabu İbn Haldun”un neşri (1822)2. İslam’da 73 Fırka (1826)

9) Langles, L.(1763-1824)Eserleri:1. Suriye, Lübnan, Filistin ve Mısır Yolculuğu (1799)2. İbn İlyas’ın “Neşku’l-Ezhâr Fî Acâibi’l-Emsar’ının bir bölümünün tercümesi3. “1001 Gece Masalları”nın bir bölümünün tercümesi

10) Courroy, Du. (1775-1835)

74 Bilici, a.g.m., s.191

19

Eseri: İslam Hukuku’nda Sünnîlik, Şiâ ve Hanefî Mezhepleri (Paris, 1848)

11) Marcel, J.J. (1776-1854)Mısır tarihi ve halkı üzerinde çeşitli kitap ve makaleler yayınlamıştır.Eserleri:1. Histoire de l’Egypte depuis la conquete arabe jusqua’a celle des Français (Paris,

1834)2. “Kenzu’l-Musâhaba”: Fransızca-Arapça bir sözlüktür.

12) Sedillot, J.J. (1777-1832)İlimler tarihiyle ilgilenen Sedillot Arapça uzmanıdır.Eserleri:1. Ebî Ali el-Merrâkeşî’nin “Cami’u’l-Mebadî’sini metniyle beraber Fransızca

tercümesi ve 28 levhayla birlikte iki cilt olarak (1834-1835), 1844 yılında ise zeyliyle birlikte neşretmiştir.

2. İbn Hişam’ın “Nubzetun fi’l-Hendese” adlı eserinin neşri (1834)3. Araplarda Astronomi Tarihi’ne Dair Modern İncelemeler (Asya Dergisi, 1835)4. Araplarda Cebir (Asya Dergisi, 1853)5. Arap Tarihi’nin Özeti

13) Schulz, F.E.Eserleri:1. İbn Haldun’un “Kitabu’n-Nefs” adlı eserini tarihsel ve eleştirel bir yaklaşımla

Fransızca’ya çevirmiştir. (Asya Dergisi, 1825)2. İbn Haldun’un bazı Arapça eserlerinin tercümesi

14) Delaporte (1777-1861)Paris’te doğmuş, Doğu Dilleri Okulu’ndan mezun olmuştur. Ender koleksiyon ve el

yazma eserlere sahip olan bir müsteşriktir.Eserleri:1. Arap Dili Araştırmaları (Cezayir, 1836)2. Afrika’da Coğrafya ve Arapça Araştırmaları (Paris, 1821)

15) Jaubert, A. (1779-1847)Eserleri:1. el-İdrisî’nin “el-Kitabu’r-Rucarî”sinin Fransızca tercümesiyle beraber neşri (Paris,

1836-1840)2. Asya Dergisi’nde çok sayıda makalesi yayınlanmıştır.

16) Quatremere, Et-Marc. (1782-1852)Paris’te doğmuş, Arap edebiyatı, tarihi, coğrafyası üzerine yaptığı çalışma ve

tercümeleriyle tanınmıştır.Eserleri:1. İbn Haldun’un ”Mukaddime”sinin neşri (I-III, Paris, 1858)2. el-Makrizî’nin “es-Sülûk li-Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk”unun neşri (I-II, Paris, 1837-

1844)3. Abdullah b. Zübeyr tercümesi (Paris, 1832)4. el-Meydanî’ye ait atasözlerinden bazılarının metniyle beraber tercümesi (1837)5. Arap Dili, Edebiyatı ve Coğrafyası 6. Ayrıca Asya Dergisi’nde de Abbasîler, Fatımîler, “Mesudî ve Eserleri’nin

Tercümesi” adlı araştırmaları yayınlanmıştır.

17) Herbin (1783-1806)

20

Doğu Dilleri Okulu mezunudur.Eserleri:1. Arapça-Fransızca ve Fransızca-Arapça bir sözlük hazırlamıştır.2. Eski Araplarda Musikî Araştırmaları3. Müellifi bilinmeyen “Kitabu Marifeti’l-Enğâm ve’d-Durûb” adlı eserin tercümesi

(Paris, 1809-1826)

18) Rousseau, L.J. (1786-1831)Fransız Doğu konsoloslarındandır.Eserleri:1. Bağdat’tan Haleb’e Yolculuk (Paris, 1808)2. Vehhabîlik Sorunu (1818)

19) TournelEserleri:1. “el-İkdu’l-Ferîd”in bazı bölümlerinin Fransızca’ya tercümesi (Paris, 1836)2. İslam Öncesi Arap Tarihi Raporları (1837-1838)

20) Cardin, G.Doğu Dilleri Okulu’ndan mezun olmuş, Fransız İskenderiye Konsolosluğu’na tercüman

ve danışman olarak atanmıştır.Eseri: es-Süfyanî’nin “Sınaâtu Tefsîri Vahli’z-Zeheb” adlı eserinin önsöz ve Arapça

kavramlarla beraber Fransızca’ya tercümesi

21) Grangeret De La Grange (1790-1859)De Sacy’nin öğrencilerinden olup Arapça ve Farsça uzmanıdır.Eserleri:1. İbn Farız ve el-Mütenebbî’nin şiirlerinden bazılarının ve Fransızca tercümesiyle

beraber neşri (1822)2. Endülüs’teki Arap Tarihi hakkında Fransızca bir kitap yazmıştır (1824)3. Celaleddin es-Suyûti’nin “Mercu’n-Nâdir”inin neşri (Paris, 1828)

22) LavalleeEseri: İspanya’da İslam Medeniyeti ve Sanayi, Tarım, Fidancılık, Bina ve Doğu

Süslemeleri’nde Arap Faktörü (1844)

23) Tassy, Garcin, De (1794-1878)Eserleri:1. el-Makdisî’nin “Keşfu’l-Esrâr An Hıkemi’t-Tuyûr ve’l-Ezhâr”ının metniyle

beraber tercümesi (Paris, 1821)2. İslam hakkında bir kitap yazmış; bu eserinde Kuran, mezhep öğretileri ve farzlar

üzerinde durmuştur (3.baskı, 1822-1874)3. Hint Müslümanları’nın Özellikleri (1831)4. İbn Haldun Hakkında Bir Araştırma (1823)5. “Mecmûu’r-Rumûzi’ş-Şarkiyye”: Seçme Arap edebiyatından Fransızca’ya

tercümelerini oluşturan eseridir.6. Müslüman Halkların Belağatları (1844, 1846, 1838)7. Müslümanların Kullandığı Lakaplar (1854-1878)8. “Mantıku’t-Tayr”ın neşri (1857)

24) Reinaud, J.-T. (1795-1867)

21

Coğrafya, edebiyat ve sanat tarihi alanında araştırmalar yapmıştır.Eserleri:1. Arap tarihçilerinin Haçlı Seferleri hakkında yazdıklarının özetini çıkarmıştır (1829)2. Arapların Fransa’da yaptığı fetihler hakkında bir eser yazmıştır (1836)3. Ebu’l-Fida’nın “Takvîmu’l-Buldân”ını Fransızca’ya tercüme edip iki ayrı cilt

halinde neşretmiştir (I,II, Paris, 1840, 1848)4. Doğu Coğrafyası’na Giriş (1848): Arapların coğrafya ilmi hakkında yazılmış

kapsamlı bir eserdir.5. Büyük oryantalist dergilerde Arapça el yazmaları hakkında önemli makaleler

yazmıştır.6. Selahaddin’in Hayatı (Asya Dergisi, 1824) 7. Mısır’da Basılan Arapça ve Türkçe Gazeteler (Asya Dergisi, 1831)8. Ortaçağda Araplarda Askerlik Sanatı (Asya Dergisi,1848)9. Arapça Coğrafya Sözlükleri (Asya Dergisi,1860)

25) Frensel, F. (1795-1855) İslam öncesi Arapların tarih ve coğrafyası üzerinde çalışmalar yapmıştır.Eserleri:1. Cahiliye Tarihi (1836)2. İslam Öncesi Arapların Tarihi Üzerine (1837-1838)3. Arap Coğrafyacılar (1840)4. Eski Yemen Tarihi üzerine özgün araştırmalar yapmıştır. 26) Caussin de Pervecal, A.P. (1795-1871)13 Ocak 1795’te Paris’te doğmuştur. Müsteşrik olan babası Jean Jacques Antoine

Caussin de Pervecal’in tesirinde kalarak Doğu dillerine yakın ilgi duymuştur. 1817’de Türkiye’ye gelmiştir. Bir müddet sonra Lübnan’a gitmiş ve orada üç yıl kalmıştır. Arap ülkelerindeki Fransız sefaret ve konsolosluklarında tercüman olarak çalışmıştır. Dönüşünde Paris’teki Ecole des Langues Orientales Vivantes’a Arapça hocası tayin edilmiştir. 1833’te College de France’ta Arap dili ve edebiyatı profesörü olarak görev almıştır. 15 Ocak 1871’de Paris’te ölmüştür.75

Eserleri:1. Grammaire Arabe Vulgaire: Cezayir, Mısır ve Suriye’de konuşulan Arapça’nın

grameri hakkındaki bu eser, 182’te Paris’te yayınlanmış daha sonra çeşitli baskıları yapılmıştır.

2. Dictionarie Français-Arabe: Ellious Bocthor’un aynı adı taşıyan Fransızca-Arapça sözlüğünü gözden geçirerek ve bazı ilavelelerle iki cilt halinde yeniden yayınlanmıştır. (Paris, 1828-1829)

3. Essai sur l’histoire des Arabes avant l’İslamisme, pendant l’epoque de Mahomet et jusqu’a la reduction de toutes les tribus sous la loi musulmane: Klasik İslam kaynaklarından faydalanarak Arap tarihini, hicretten itibaren kronolojik bir sırayla Asr-ı Saadet’i, Arap kabilelerinin İslam hakimiyeti altına alınmasını, Hz. Ebubekir ve 18 (639) yılına kadar Hz. Ömer devirlerini anlattığı bu eser en önemli eseridir. Bu sahada yazılmış kitaplar arasında seçkin bir yeri olan eser, Paris’te üç cilt olarak neşredilmiştir. (Paris, 1847-1849)76

27) Mullet, Cl. (1796-1869)

75 Abdulkerim ÖZAYDIN, “CAUSSIN DE PERVECAL, Armand Pierre”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1993, VII/17076 Pervecal’in eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/177-178

22

Eserleri: 1. Fizik alanında, Gazvinî hakkında bir özet yayınladı (1854)2. İbn Avvâm’ın “Kitabu’l-Filâhâti’l-Endülisiyye” adlı eserinin üç cilt halinde neşri

(1864-1867)3. “İlmu’l-Tabiiyyât ve Tabakâti’l-Arz” adlı yazmanın neşri (1865)4. Araplarda Botanik İlmi Üzerine Araştırmalar (1858)5. “Hubûbu’l-Hıntati İnde’l-Arabi’l-Akdemiyyin”inin neşri (1868)6. Gazvinî’den Naklen Fizik İlmi (Asya Dergisi, 1840)7. Araplarda Fizik Tarihi Üzerine İncelemeler (1854, 1856, 1858)8. Arapça Bitki Çeşitleri İsimleri (Asya Dergisi, 1870)9. “es-Sikalu’n-Nev’î İnde’l-Birûnî”nin tercümesi (Asya Dergisi, 1858) 28) Slane, Baron Mac-Guckin de (1801-1878)İrlanda asıllı Fransız vatandaşı olan Slane, Harbiye Bakanlığı’nda tercüman olarak

görev yapmıştır. Eserleri:1. İbn Hallikân’ın “el-Vefeyâtü’l-A’yan” adlı eserini “İslam’da Meşhurlar” şeklinde

tercüme etmiş fakat tamamlayamamıştır (1832-1842, daha sonra İngilizce’ye 4 ayrı cilt şeklinde çevrilerek yayınlanmıştır, Paris-Londra, 1843-1871)

2. el-Kurtûbî’nin “Keşfü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik” adlı eserinin birinci bölümünün tercümesi (Cezayir 1857)

3. İbn Haldun’un “Mukaddime”sinin metin ve tercüme ile birlikte üç ayrı cilt halinde neşri (Paris, 1861-1868, 1932-1933)

4. İbn Meyser’in “Tarihu Mısır” adlı eserinin bir bölümünü, 3 ayrı cilt şeklinde Fransızca’ya tercüme etmiştir.

5. Ebu’l-Fidâ’nın “el-Muhtasâr Fi Ahbâri’l-Beşer” inin bir bölümünün neşri (1872)6. ez-Zehebî’nin “el-Müştebehu Fi Esmâi’r-Ricâl”inin neşri (622 sayfa, Leiden, 1881)7. İbn Nübate’nın “Hutbeh Fi Mevdûi’r-Rü’ya”sının neşri (Asya Dergisi, 1840)8. İbn Batuta’nın Sudan Yolculuğu (Asya Dergisi, 1843)9. İbn Haldun’un Biyografisi (Asya Dergisi, 1844) 10. Paris Ulusal Kütüphanesi’nde yer alan 4665 yazmadan yararlanarak, Arapça ve

Süryanice yazmaların Arapça ve Fransızca katologunu 4 cilt şeklinde hazırlamıştır. Bu çalışmayı, Zotenberg tamamlamış ve neşretmiştir. (Paris, 1883-1895)

11. en-Nevîrî’nin “Tarihu Eyaleti Afrika ve’l-Mağribi”sinin tercümesi (Asya Dergisi, 1841-42)

12. İbn Havkal’ın “Vasfu Afrika”sının tercümesi (Asya Dergisi, 1842)13. Moritanya’ya İlk İslam Seferleri (Asya Dergisi, 1844)14. el-Bekrî’nin “Vasfu Şimali Afrika”sının neşri (Asya Dergisi, 1857-1859)

29) Munk, S. (1805-1867)Özellikle Arap dili ve edebiyatı üzerinde yoğunlaşmıştır.

30) Perron, Dr. (1805-1876)Eserleri:1. Arapça Grameri (Paris, 1832)2. Cezayir’de Kullanılan Halk Dili Arapçası 3. et-Tunusî’nin “Teşhîzu’l-Ezhân”ının neşri4. “Yusuf ve Mi’raç” kıssalarının tercümesi5. İslam Öncesi ve Sonrası Kadınlar (1858)6. eş-Şi’ranî’nin “Mizânü’ş-Şer’i’l-İslamî”sinin tercümesi (Afrika Dergisi, 1870)

31) Saulcy, de (1807-1880)

23

Eserleri:1. Arap Hatipleri’nin En Fasîhi: İbn Nebâta (1840)2. Sikkeler (1842)3. Halid b. Velid, Yezid b. Ebi Süfyan ve Ebî Âbide Guvâdu’l-Halife Ömer’in

Sikkeleri (1871)

32) Barges, J-J.L. (1810-1896)Marsilya Üniversitesi’nde Arapça, Sorbonne Üniversitesi’nde ise ilahiyât ve İbranîce

pofesörlüğü yapmıştır. Özellikle dinî ilimler ve dil konusunda araştırma yapmıştır. Ünlü Fransız gazetecilerden biri olan Barges, arkasından oryantalizmle ilgili birçok sağlam araştırma bırakmıştır.

Eseri: Marsilya’da, yeni basılan bir Arapça sözlüğünü Fransızca’ya çevirmiştir (1848)

33)Sanguinetti, B.R. (1811-1883)Eserleri:1. Araplarda Tıp Dersleri2. İbn Batuta’nın “Tuhfetu’n-Nuzzâr”ının metniyle beraber tercümesi (4 cilt, Paris,

1853-1857)3. Ünlü Arap Kabileleri’nin Alfabetik Sıralaması (1853)4. Araplarda Tıp ve Hastalıklar Hakkında Dersler (1865)

34) Derenbourg, J. (1811-1895)Eserleri:1. Ebu’l-Fidâ’nın “Takvîmu’l-Buldân”ının tercümesi (Paris, 1840)2. İbnu’l-Cinnî’nin “Kutub ve Resâil” adlı eserinin tercümesi (Paris, 1850)3. Arapça’da Çekimler Etrafında (Asya Dergisi, 1844)4. Sami Dili’nde İ’rab ve Zamirler (Asya Dergisi, 1850)5. Yemen Kitabeleri Hakkında Araştırmalar (Asya Dergisi, 1882-83-84)6. İbn Haleveyh’in “Kitabu Leyse”sini British Museum’daki tek yazmadan alarak

neşretmiştir (1894)7. İbnu’l-Cinnî’nin “et-Telhîs-fi Edviyeti’l-Müfredeti”nin neşri: Birinci baskı İbranice

harflerle Paris’te 1869 yılında; ikinci baskı ise metin Arapça harfler ve Fransızca tercümesiyle birlikte 1880 yılında yapılmıştır.

8. “Kitabu’l-Meymûmiyyin”in neşri (1887-1889)s

35) Cherbonneau, J. Aug. (1813-1882)Cezayir’deki önemli şarkiyatçılardan biri olan Cherbonneau, 1852 yılında Konstantine

şehrinde Societe Archeologie adlı cemiyeti kurdu. College arabe-français müdürlüğü (1863), el-Mübaşir dergisi müdürü (1871) ve son olarak 1879 yılında Baron de Slane’ın yerine INALCO’da Arapça hocası tayin edildi.77

Eserleri:1. Essai sur l’histoire de la litterature arabe au Sudan (Konstantine, 1856)2. Dictionnaire Français-Arabe (Paris, 1876)3. Fables de Lokman (Paris, 1847, 1925)4. Anecdotes Musulmanes (Cezayir, 1847)5. Execices sur la lecture des manuscrits arabes (1852)6. Legon de lecture Arabe (Paris, 1856)7. İbn Verdân Tarihu Tunis 8. İbn Hammâd Kitabu’n-Nübezi’l-Muhtâce9. Ebu’l-Hayr el-İşbilî Kitabu’l-Filâhâ 10. İbn Batuta Rihle

77 Kavas, a.g.m., s.113

24

11. el-Abderî’nin “Er-Rihletü’l-Mağribiyye”si 12. İbn Kunfüz el-Fârisiyye78

13. İbnu’l-Kûtiyye Tarihu İftitâhi’l-Endülüs adlı eserleri Fransızca’ya çevirerek yayınlamıştır.

14. Abbasiler Tarihi (Paris, 1852)15. Arap Şair ve Edebiyatçıları ve Antara Kıssası (Asya Dergisi, 1845)16. el-Harirî’nin “Makametu’s-Selâsîn”i ve el-Ömerî’nin “Muhtârât”ının tercümesi

(Asya Dergisi, 1845-46)17. “Kitabu’l-Arabi’l-Müslimiyyin”in “Mecmûatu Kısasin Müntehibetin” adlı

bölümünün tercümesi (Cezayir, 1847)18. “min Tarihi’l-Hulefâi’l-Abbasiyyin”in Fransızca’ya tercümesi (Asya Dergisi,

1847)19. Müslümanların Endülüs Fetihleri (Asya Dergisi, 1853)20. Cezayir’de Konuşulan Halk Dili (Asya Dergisi, 1861)21. İbn Kuteyye’den naklen: “Ğazvu’l-Muslimîne İspanya” (Asya Dergisi, 1856)

36) Bresnier, L.J. (1814-1869)Eserleri:1. Cezayir’de Arapça Eğitimi (1846)2. Teorik ve Uygulamalı Arapça Eğitimi (1846, 1855, 1867)3. Arap Halk Dili Edebiyatı’ndan Seçmeler (1846-1867)4. Mahmud b. Davud es-Sanhâcî’nin “el-Acurrûmiyye Fi Kavâidi’l-Arabiyye”sinin

Fransızca tercümesiyle birlikte neşri (1846)5. Arapça Okuma, Yazma ve Konuşma Kuralları

37) Belin (1817-1877)Eserleri:1. Sultan Abdülmecid 2. Arap Halk Dili Edebiyatı’ndan Seçmeler 3. “Antara Kıssası”nın bir bölümünün tercümesi4. İslam Ülkeleri’nde Yaşayan Gayr-ı Müslimlerle Alakalı Fetvalar 5. İslam Vakıfları hakkında bir araştırma (1853-1854)6. “el-İcâze fi Fünûni’t-Tedris İnde’l-İslam” adlı eserin Fransızca tercümesiyle

beraber neşri (Paris, 1855)7. Hanefî Mezhebi

38) Lavoix, H. (1820-1892)Eseri :Paris Ulusal Kütüphanesi Madalyalar Müzesi’nde Yer Alan İslam’a Ait

Sikkelerin Katologu (Paris, 1887-1891)

39) Schefer, Ch. (1820-1902)Ortadoğu’da kaldığı uzun yıllar boyunca birçok ender el yazmaları satın almıştır. 276’sı

Arapça, 276’sı Farsça ve 239’u Türkçe olmak üzere ele geçirdiği bu önemli el yazmaları koleksiyonunu Ulusal Kütüphane’ye bağışlayan Schefer’in bilimsel dergilerde yayınlanmış çok sayıda makalesi bulunmaktadır.

40) Dulac, M.H. Fransız Kahire Enstitüsü’nün ilk üyesidir.

Eserleri:

78 Cherbonneau’nun eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/186-187

25

1. Üst Mısır (Said) Lehçesiyle Yazılmış Arapça Öyküler’in neşri (1884)2. Kahire Lehçesiyle Yazılmış Öyküler’in neşri (1885)

41) Pinto, L.Eserleri:1- el-Harirî’nin “Mulhâtü’l-İ’rab”ının şerh ve yorumlarıyla birlikte neşri (Paris, 1885-

1889, eser daha sonra Fransızca’ya çevrilmiştir, Paris, 1904)2- Sacy’nin neşrettiği “Elfiyetu İbn Malik” adlı eseri, metin ve tercümesiyle birlikte

neşretmiştir (Konstantiniyye, 1887)

42) Goguyet, A.Eseri: “Elfiyetu İbn Malik”in şerhiyle beraber Fransızca’ya tercümesi (Beyrut, 1888)

43) Beaussier, A. (1821-1873)Fransız Hükümeti’nde Arapça tercümanı olarak çalışmış ve uzun bir süre Cezayir’de

kalmıştır.Eserleri:1. Ebî Zerr’in “Ravzu’l-Kırtâs”ının Fransızca’ya tercümesi2. Arapça-Fransızca bilimsel bir sözlük hazırlamıştır.

44) De Courteille, A. Pavet. (1821-1889)Eserleri:1. Arapça-Türkçe bir sözlük hazırlamıştır (1870)2. Suud Mahmud ve Mucizeleri (1888)3. el-Mesudî’nin “Murûcu’z-Zeheb”inin tercümesi (Paris, 1869-181)4. “Tezkiretü’l-Evliyâ”nın metniyle beraber Fransızca’ya tercümesi

45) Defremery, Ch. (1822-1883)Eserleri:1. Harezm ve Türkistan’daki İslam Devletleri Tarihi (Paris, 1852)2. “Hafız ve Kitâbâtuhu” adlı eserin tercümesi (1852)3. İbn Batuta’nın “Tuhfetu’n- Nuzzâr” adlı eserini metniyle beraber dört cilt şeklinde

tercüme etmiştir (Paris, 1853-1858, 1869-1879, 1893-1895)4. Ahmed b. Abdullah (1845)5. ed-Devzî’nin “el-Mu’cemu’l-Mufassal Li Esmâi ve’l-Melâbisi İnde’l-Arab”ının

tercümesi (1846)6. İbn Batuta’dan iki fıkra (1847)7. “Tahlilu Tarihi ‘l-Muvâhhidîn” (1847)8. Suriye’deki İsmailîler (1855-1856-1860)9. “1001 Gece Masalları”nın İngilizce’ye tercümesi (1862)10. Arapça Kökenli Fransızca Kelimeler Sözlüğü (1867)11. Arapça Kökenli İspanyolca ve Portekizce Kelimeler (1869)

46) Renan, Ernest (1823-1892)Filozof olan Renan’ın yazdığı eserler İslam dünyasında büyük bir yankı uyandırmış ve

eserlerine birçok reddiyeler yazılmıştır.Eserleri:1. Dinler Tarihi (1857)2. İbn Rüşd ve Rüşdîlik (Paris, 1852-1869)3. Sefer Eyyüb tercümesi (1859)4. “Neşidü’l-Enaşid” tercümesi (1860)5. Peygamberler Kitabı (1866)6. Yunan Yazılarında Arapça Kelimeler (1882)

26

7. Ayrıca Asya Dergisi’nde birçok makalesi yayınlanmıştır.

47) Marre, A. (1823-1918)Paris Doğu Dilleri Okulu profesörlerindendir.Eserleri:1. Bahaddin el-Âmilî’nin “Hülasâtü’l-Hisâb”ının tercümesi (Paris 1864, Kalküta

1812, Berlin 1843)2. el-Merrâkeşî’nin “Kitabü’t-Telhîs”inin tercümesi (Roma, 1865)3. Ayrıca Endonezya dilleri hakkında birçok araştırma yapmıştır.

48) Guys, H. (ö.1884)Doğu Dilleri Okulu’ndan mezun olmuş, Beyrut Konsolosluğu’nda görev yapmıştır.Eserleri:1. el-Lübnanî’nin “Akâidu’d-Durûz”unun metin ve tercümesiyle birlikte şerhi (Paris,

1863): Bu eser, Dürzîlerin tarihleri, gelenekleri ve siyasî akımları hakkında önemli bilgiler vermektedir.

2. Bir Buçuk Asırdan İtibaren Beyrut ve Lübnan (Beyrut, 1949)

49) Guyard, St. (1824-1884)Fransa Enstitüsü’nde Arapça ve Farsça hocası olarak görev yapmıştır.Eserleri:1. Selahaddin hakkında bir araştırma (Paris, 1870)2. Nasurîlerde İbn Teymiyye (1872)3. es-Semerkandî’nin “Kaza ve Kader” hakkındaki risalesinin tercümesi (1873, 2.

baskı 1875, 1879 yılında ise Arapça metni yayınlanmıştır)4. İsmailîler hakkındaki metinlerin metin ve tercümeleriyle birlikte neşri (1874)5. Ebu’l-Fidâ Coğrafyası (1883)6. “Bahâüddin Divanı”nın neşri (1883)

50) Dugat, G. (1824-1894)Eserleri:1. el-Cezairî’nin “Tenbîhu’l-Gâfil ve’z-Zikru’l-Âkil”inin metniyle beraber tercümesi

(1850)2. 632’den 1358’e Kadar Müslüman Felsefeciler ve Fakîhler (1878)

51) Devie, L.M. (ö.1886)Montpellier Üniversitesi’nde profesörlük yapmıştır.Eserleri:1. “Makametü’l-Harirî”nin neşri. 2. Yayınlanmamış Kuran-ı Kerim tercümesi (Asya Dergisi, 1883)3. Ortaçağ’daki Arapça coğrafya kitapları üzerine bir inceleme (Paris, 1882)

52) Berthelot, M. (1827-1907)Bilimler Enstitüsü üyesi olup aynı zamanda büyük kimya alimlerindendir.Eseri: Ortaçağ’da Kimya: İlimler tarihi olarak adlandırabileceğimiz bu eser, üç cilt

olarak yayınlanmıştır. Araplardan oldukça fazla bahseden eserin üçüncü cildi, İbn Nedîm’in kitabının onuncu kısmının tercümesidir (Paris, 1893)

53) Meynard, Barbier de (1867-1908)

27

Eserleri:1. el-Mesudî’nin “Murûcu’z-Zeheb”inin metin ve tercümeyle birlikte tercümesi (9

cilt)2. İbn Hurdazbe ‘nin “el-Mesâlik ve’l-Memâlik”inin metniyle birlikte tercümesi

(1865)3. ez-Zemahşerî’nin “Etvâku’z-Zeheb”inin metniyle birlikte tercümesi (1867)4. ez-Zemahşerî’nin “Nevâbiğu’l-Kelim”inin metniyle birlikte tercümesi (1871)5. Zemahşerî’nin görüşleri6. “Ahlak ve Felsefe” hakkında Arapça bir risale 7. el-Gazalî’nin “el-Munkız Mine’d-Dalâl”ının tercümesi (1877)8. Ebi Şamme’nin “Kitabu’r-Ravzateyn”inin bir bölümünün metniyle beraber

tercümesi (1888)9. Muhammed b. Hasan eş-Şeybanî (1852)10. “Mulhametu’l-İ’rab” (1889)11. Halk Dili Arapçası’ndan Seçmeler (1891)12. İbn Cezvî (1900)13. “Mefatîhu’l-Ulûm”un neşri (1895)14. Arap Edebiyatı’nda Künye ve Lakaplar (1907)

54) Houdas, O. (1830-1916)Eserleri:1. Arapça Eğitimi’nde Medreseler2. Kuran’ın Son 64 Sûre’sinin tercümesi (Cezayir, 1864)3. “1001 Gece Masalları”nın bir bölümünün tercümesi (Cezayir, 1864)4. el-Endülüsî’nin “Tuhfetu’l-Ahkâm Fi Naksi’l-Ukûdi ve’l-Ahkâm”ının tercümesi

(Cezayir, Paris, 1883-1893)5. Tunus’a Bilimsel Bir Yolculuk (Afrika Muhabirleri Gazetesi, Cezayir, 1884)6. Modern Mağrib Tarihi (Paris, 1886)7. el-Merrâkeşî’nin “Hâdi bi Ahbâri’l-Karni’l-Hâdi”sinin metniyle birlikte

Fransızca’ya tercümesi (2 cilt, Paris, 1888-1889)8. “Tezkiretü’n-Nisyân Fi Ahbâri Mulûki’s-Sudan”ın neşri (Paris, 1901)9. eş-Şi’ranî’nin “Mizânu’l-Kanun”unun neşri 10. Recep Ayı’nın İsmi (1899)11. el-Eşbihî’nin “el-Müstatrif”inin şerhiyle birlikte tercümesi (1900)

55) Derenbourg, H. (184-1908)Paris’te doğmuş, Almanya Üniversitesi Arapça Bölümü’nden mezun olmuştur. Paris

Doğu Dilleri Okulu’na profesör olarak atanmıştır. Daha sonra Paris Yüksek Araştırmalar Okulu’nda aynı ünvanla görev yapmıştır. Asya Cemiyeti’ne üyeliği bulunmaktadır.

Eserleri:1. Essai sur les forms de pluriels en arabes (Paris, 1867)2. Les manuscrits arabes de’l Escurial (I-III, Paris, 1884-1928)3. La science des religions et de l’İslamisme (Paris, 1887)4. Arapça’da Cem’i (çoğul eki) Çeşitleri (1867)5. Bu eserlerinin yanı sıra birçok el yazması eseri Fransızca’ya kazandıran müellifin,

Asya Dergisi’nde yayınlanmış birçok çalışması bulunmaktadır.6. Casanova ve Amari’nin yardımıyla: Diyarbakır’da İki Arapça Kitabe (Kitabeler ve

Edbiyatlar Akademisi Raporları, 1907)7. Escurial’de yer alan yazmalardan Üsame bin Munkız’a ait “Kitabu’l-İ’tibâr”ı

metniyle beraber Fransızca’ya tercüme etmiştir (1889-1892)8. Escurial Kütüphanesi’nde yer alan Arapça yazmaların tenkitli neşri (1904)

56) Fagnan, M.E. (1846-1931)

28

Eserleri:1. Seyda Halil’in “el-Mukabelât Fi Fıkhi Mâlik”inin neşri (Cezayir, 1889)2. el-Merrâkeşî’nin “el-Mu’ceb Fi Telhîsi Ahbâri’l-Mağrib”inin Fransızca’ya

tercümesi (Cezayir, 1893)3. Cezayir Ulusal Kütüphanesi’nde yer alan Arapça, Türkçe ve Farsça el yazmalarının

katologu 4. ez-Zerkeşî’nin “Tarihu’l-Muvâhhidîn ve Benî Hafs”ının tercümesi (İstanbul, 1895)5. Yazarı meçhul “Kitabu’l-İstibsâr Fi Acâibi’l-Emsâr”ının tercümesi (İstanbul, 1900)6. İbn İzarî el-Merrâkeşî’nin “el-Beyânü’l-Muğrib”inin metniyle birlikte Fransızca’ya

tercümesi (Cezayir, 1901-1904)7. Kuzey Afrika Tarihi (1904)8. İslam Hukuku’nda Evlilik (1909)9. İbn Ebi Zeyd el-Kayrevanî’nin “Risale”sinin neşri (Paris, 1914)10. Arapça Sözlüklerde Ekler (Cezayir, 1923)11. Ebu Yusuf’un “Kitabü’l-Harac”ının neşri (Cezayir, Paris 1921)

57) Huart, Cl. (1854-1927)Paris’te doğmuş, Doğu Dilleri Okulu ve Yüksek Araştırmalar Okulu’ndan mezun

olmuştur. Fransız Şam Elçiliği’nde ve İstanbul Elçiliği’nde tercüman olarak çalışmıştır. 1898 yılında ise Dışişleri Bakanlığı Baştercümanlığı için Paris’e çağrılmıştır. Çocukluğundan beri Cezayir Arapçasını bilen Huart, fasih Arapçanın yanı sıra Türkçe ve Farsçayı da iyi bir şekilde konuşuyordu. College de France, Asya Cemiyeti ve Şam Arap İlimleri Enstitüsü’ne üyeliği bulunan Huart; Fransa, Türkiye, Yunanistan, Tunus, Cezayir ve İran tarafından araştırmalarından dolayı şeref madalyası ile ödüllendirilmiştir.

Eserleri:1. Şerefu’d -Din el-Râmî el-Fârisî’nin “Enîsü’l-Uşşâk”ının neşri (Paris, 1875)2. Histoire des Arabes: Bu eser, “Arap Tarihi” şeklinde Fransızca’dan Türkçe’ye

çevrilmiştir.3. Huart’ın eserlerinden biri “Arap ve İslam Edebiyatı” unvanıyla Türkçe’ye

aktarılmıştır (Çeviren: Cemal Sezgin, Tisa Matbaacılık Sanayi, Ankara, tsz.)4. Küçük Asya’da Arapça Kitabeler (1895)5. “es-Salâtu’l-Kanûniyye fi’l-İslam”: Namaz’ın şartları, rükünleri ve kısımları

üzerine yazılmış Kürtçe bir kaside olup, 1895 yılında Kürtçe metniyle birlikte Fransızca’ya tercüme edilmiştir.

6. el-Belhî’nin “el-Bed’u ve’t-Tarih” adlı eserinin metniyle beraber tercümesi 7. “Tarihu’l-Arab”ın neşri (Paris, 1912-1913, Almanca’ya tercümesi 1913)8. Araplarda 8. Yüzyılda Sakin Harflerle İlgili Düzenlemeler (Paris Dil Cemiyeti,

1905-1906)9. İslam Sanatları (1908)10. Müslüman Doğu’da Hattatlar, Ressamlar ve Nakkaşlar (1908)11. Orta Asya’da Arapça Vesikalar (Asya Dergisi, 1914)12. 11. yüzyıl Arap Keşifleri (1917)13. Kayrevan’da Arapça Yazmalar ve Mehdîlik (Asar yay., 1921)14. Suriye’de Arap ve Bizans Vesikaları (1924)15. Üç Arap Musikici’nin Hayat Öyküsü (1883)16. Maveraünnehr’deki Arap Kabileler (1879)17. İstanbul’da bulunan Osmanlıca, Arapça, Farsça matbû eserlerin katologu (1880-

1882-1883-1884-1887-1889-1891)18. Ebu Zeyd el-Belhî (1901)19. Cahız (1904)20. İslam Öncesi Suriye’de Araplar 21. Sahîhu’l-Buhârî 22. İbn Hazm (1909)

29

23. İslam Akidesi 24. İslam ve Geleceği 25. Hz. Fatıma 26. Muhammed ve Halifeler 27. İslam ve Sosyoloji 28. Muhammed ve Dünyanın Sonu 29. Fransa Enstitüsü’nde Arapça Eğitimi 30. Hallâc31. Sahîhu’l-Buhârî’nin “Buyû” bölümünün neşri32. Fransızca-Arapça bir sözlük 33. Mevlana Celaleddin Rumî 34. İslamî Kitabeler

58) Basset, Rene (1855-1924)Fransa’nın Luneville şehrinde doğmuş; ilk ve orta öğrenimini burada yapmıştır. 1878

yılında Naney’de edebiyat sahasında öğrenim görmüş ve aynı yıl Paris’e gitmiş; Paris’te çalışmalarını Arapça, Farsça, Türkçe ve Rusça üzerinde yoğunlaştırmıştır. Doğu dilleri, özellikle Arapça üzerine yaptığı araştırmalar dikkati çekince 1880’de Cezayir’de Cezayir Yüksek Edebiyat Okulu’nun (L’Ecole Superieure des Lettres d’Alger) öğretim kuruluna alınmıştır. Bu sırada fırsat buldukça Fas, Tunus, Senegal ve Gine gibi Afrika’da Fransız himayesinde bulunan İslam topraklarını gezmiştir. 1898 yılında Fransız Akademisi’ne gözlemci üye olarak kabul edilmiştir. 1905’te Cezayir’de toplanan şarkiyatçılar kongresinin başkanlığını yapmıştır. Lizbon, Madrid, Roma ve Şam’da birçok ilmî kuruluşun üyesi olmuş ve Enyclopedie de L’İslam’ın (Leiden) idare kuruluna seçilmiştir. 1924’te Cezayir’de ölmüştür. Ölümünden sonra iki ciltlik bir eser yayınlanmıştır (Melanges Rene Basset, Fas, 1925). Basset, birçok kitap, makale, ansiklopedi maddesi, gezi notu, hikaye ve deneme yazmıştır.79 En önemli kitapları şunlardır:

Eserleri:1. Prieres des Musulmans chinois (Paris, 1878)2. La poesie arabe ante-islamique (Paris, 1881)3. Melanges d’histoire et de litterature orientales (Louvain, 1886-1888)4. Hercule et Mahomet (Paris, 1901)5. Deux versions arabes inedites du roman des sept vizirs (Paris, 1903)80

59) Montet, Ed. (1856-1927)Eserleri:1. Arapça Nahiv Kuralları (Cenova-Paris, 1896-1903)2. Günümüz İslam’ı ve Geleceği (Paris, 1910): Eser daha sonra İtalyanca, Macarca ve

Arapça’ya tercüme edilmiştir.3. İslam (1921)4. Kuran’ın Fransızca’ya tercümesi (1929)5. İslam Tarihi (Tarih Dergisi, 1913)

60) Michaux-Bellaire, E.Özellikle Mağrib tarihi, sosyolojisi ve ilimleri alanında çalışmalar yapmıştır. Eserleri:1. Kimya hakkında yazılmış Arapça bir risalenin tercümesi (1907)2. Hasan b. Muhammed’in “Mağrib”inin neşri (1909)3. Hilafet ve Mağrib (1927)4. İslam ve Mağrib (1927)

79 Ferman KARAÇAM, “BASSET, Rene”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1992, V/11980 Basset’in eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/216-218

30

5. Mağrib’de Dinî Cemaatler (1927)6. Mağrib Sosyolojisi (1927)7. İslam ve Mağrib Devleti (1927)8. Mağrib İslam Hukuku’nda Vergi (1910)

61) Barthelemy, A. (1859-1949)Paris Doğu Dilleri Okulu’nda profesör olarak görev yapmıştır. Eserleri:1. Arapça Sözlüğü (1921)2. Halep, Şam, Lübnan ve Kudüs’te Konuşulan Arapça-Fransızca sözlük (5 cilt)

62) Weulerence, J.Coğrafya âlimi ve edebiyat alanında doktor unvanı bulunmaktadır. Aynı zamanda

Şam’da bulunan Fransız Enstitüsü’ne üyeliği bulunmaktadır.

63) Machuel, L. (ö.1922)Eserleri:1. Arapça-Fransızca Sözlük (Cezayir,1877-1881-1917) 2. Fransızca-Arapça Sözlük (1917)

64) Roy, B.Eserleri:1. Abdalîye ve Ahmedîye 2. Mehdîlik hakkında Arapça yazmalar3. Câmiu’l-Kebîr Kütüphanesi’nde bulunan el yazması ve matbû eserlerin katologu

(Tunus, 1900)

65) Le Chateier, A. (ö.1926)Masignon’la beraber Fransız Müslüman Dünyası Dergisi’nin müdürlüğünü yapmış,

Fransa Enstitüsü’nde İslam Sosyolojisi profesörü olarak görev yapmıştır.Eserleri:1. Filibeli Müslümanlar (1906) 2. Rus Müslümanlar (1906)3. Batı Müslümanlığı (1909)4. İslam Siyaseti (1910)

66) Gaufderoy-Demombynes, M. (1862-1957)Eserleri:1. İslam Düzeni (Paris, 1931)2. “1001 Gece Masalları”nın tercümesi (Paris, 1911)3. Mekke ve Medine (Dinler Tarihi Dergisi-77, 1918)4. Fransa’da Arapça Eğitimi (Fransız Afrika Komitesi yay., 1922)5. Arap Yazarlardan Naklen: Sultanlar Dönemi Şam (Paris, 1923)6. Selahaddin’den Halife Muvahhid’e bir mektup (1925)7. el-Ömerî’nin “el-Endülüs min Mesâliki’l-Ebsâr”ının neşri (Paris, 1927)8. Fasih Arapça Grameri 9. İslam Adaleti (1939)10. Filozof Razi (Dinler Tarihi Dergisi-124, 1941)11. Kabe Örtüleri (İslamî Araştırmalar, 1954)12. Muhammed (S.A.V.)13. eş-Şeybanî’nin “Kitabü’l-Hayl”ının neşri (Asya Dergisi, 1925)

67) Arnaud, R.

31

Fransız Hükümeti’nde yer alan tercümanlardandır. Eserleri:1. el-Ebyârî’nin “el-Kelâm ale’s-Sûfiyye”sinin metiyle beraber tercümesi (Cezayir,

1889)2. el-Cezâirî’nin “el-İktirâs fi Hukûki’l-İnâs”ının neşri (Cezayir, 1895-1898)3. İslamiyet ve Batı Afrika’da İslam Siyaseti (Fransız Afrika Komitesi yay., 1912)4. İbn Sînâ çevirisi (1929)

68) Ferrand, G. (1864-1935)Eserleri:1. 13. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Kadar Uzakdoğu’yla Alakalı Yolculuk Hikayeleri ve

Arapça, Farsça, ve Türkçe Coğrafi Metinler (1913-1914)2. Arap Astronomisi’ne Giriş (1928)3. Madagaskar Adası ve Arap Coğrafyacılar (1907)4. 1001 Gece Masalları (1911, 1925-1927)5. İslam Müesseseleri (1923)6. “Tuhfetü’l-Elbâb”ın neşri (1925)7. Tevhid Risalesi (1927)8. Müslüman Halkları Tarihi 9. Doğu ve Halifeler (1928)

69) Gautier, E.F. (1864-1940)Cezayir Edebiyat Fakültesi’nde profesör olarak görev yapmıştır.Eserleri:1. İslamiyet ve Kuzey Afrika (Paris, 1927)2. İslam Ahlakı ve Gelenekleri (Paris, 1931)3. Arap Yarımadası’ndaki Kutsal Şehirler (1918)

70) Carra de Vaux, Bon.B. (1827-1953)Eserleri:1. el-Merrâkeşî’nin “Kitabü’l-Câmi’”inin “Ustarlab” bölümünün neşri (1895)2. et-Tûsî’nin “Usturlab”ının neşri (Asya Dergisi, 1895)3. “Muhtasârü’l-Acâib” adlı eserin “Hikâyâtu’ş-Şe’bi’l-Mısriyyi” bölümünün

tercümesi (1898)4. Rahip Bahira ve Kur’ân (1898)5. Gazalî (1902)6. İbn Sînâ (Büyük Felsefeciler Mecmûası, 1900)7. et-Tûsî’nin “Kitabu’t-Tezkire”siyle İbn Sînâ’nın “Hikmet”inin bir bölümünün

tercümesi (1903-1937)8. İbn Sînâ Kasidesi (Asya Dergisi-9, 1899)9. “Tâiyetü İbn Fârız”ın 846 beytinin ve “Nubezâtu fi Tarihi’l-Ulûm”un tercümesiyle

birlikte neşri (Asya Dergisi, 1907)10. İlimler Tarihi (1917)11. “İbn Sînâ” diğer adı “İslam Düşünürleri” olan 5 ciltlik bir kitap yazmıştır (1921-

1926) 12. Arapça Hakkında Konferanslar (1891)13. Matematik ve Felsefe İlmi (Paris, 1891)14. Safiyyu’d-Din bin Fâhir el-Bağdadî’nin “er-Risaletu’ş-Şarkıyye fi’n-Nesebi’t-

Te’lifiyye”sinin neşri

71) Bouvat, L. (ö.1942)

32

Paris Doğu Dilleri Okulu’ndan mezun olmuş, Asya Cemiyeti Kütüphanesi’nde görev yapmış ve uzun yıllar İslam Dünyası Dergisi’nde çalışmış ve burada yaptığı nefis araştırmalarını kitap haline getirmiştir. Bir çok Arapça eseri kaynağından Fransızca’ya tercüme etmiştir. Aynı zamanda Farsça ve Türkçeyle de ilgilenen Bouvat, bu dillerde de eserler vermiştir.

Eserleri:1. Afrika’da İslamiyet (1907)2. Macarlılar ve İslamî araştırmalar (1907)3. Çin İslam Araştırmaları (1909-1910-1911-1912-1913-1914-1917-1918)4. İslamî Araştırmalarda Üç Profesör (1910)5. Komünizm ve İslam (1922)6. İslam Sanatı (1905)7. “Muhâkemetü’l-Lugateyn”in neşri (Asya Dergisi, 1902)8. İslamî Yazmalar hakkında bir risale (Asya Dergisi, 1908)9. Müslüman Doğu’da Hattât ve Süslemeciler 10. İslam ve Mağrib (Asya Dergisi, 1933)11. Gazalî (Asya Dergisi, 1933)

72) Mardrus Dr., J.Ch. (1868-1949)Eserleri:1. “1001 Gece Masalları”nın Fransızca’ya tercümesi (16 cilt)2. Kuran-ı Kerim Meali’nin Fransızca’ya tercümesi (1962)

73) Blochet, E. (1870-1937) Paris Ulusal Kütüphanesi’nde Doğu Yazmaları Bölümü’nde müdür olarak görev

yapmıştır. Eserleri:1. er-Reşidüddin’in “Câmiu’t-Tevârih”inin birinci cilt ikinci cüzünün dipnot ve

açıklamalarla birlikte neşri (Leiden, 1329/1911)2. el-Makrizî’nin “Kitabu’s-Sulûk fi Marifeti Düveli’l-Mulûk”unu tarihî ve coğrafî

notlarla Fransızca’ya tercüme etmiştir (Paris, 1908) 3. İbnü’l-Adîm’in “Zübdetü’l-Haleb”inin bazı bölümlerinin tercümesi 4. Mufaddal b. Ebu’l-Fezâil’in “en-Nechü’s-Sedîd ve’d-Dürrü’l-Ferîd fi ma Ba’de

Tarihi İbni’l-Amîd”inin Fransızca tercümeyle birlikte neşri (Müsteşrik Edebiyatçılar Kongresi, Paris, 1915-1923)

5. “Tarihu Selâtîni’l-Memâlik”in neşri (1920-1928)6. İslamî Batınîlik (Asya Dergisi, 1902)7. İslam Düşüncesi’nde Gizlilik (1906-1907-1908-1909)

74) Bel, A.O. (1873-1945)Eserleri:1. Zekeriya Yahya b. Haldun’un “Buğyetu’r-Ruvâd fi Zikri’l-Mülûk min Benî Abdi’l-

Va’d”ının metin ve dipnotla birlikte tercümesi 2. “Kitabü’d-Dureri’s-Seniyye” adlı esere bir dipnot yazmıştır (Şarkiyatçılar

Kongresi-14, 1905) 3. Fas’ta Yer Alan Arapça Yazmalar (1917-1918)4. İbn Ebbâr’ın “Mukaddime”sinin metniyle beraber tercümesi (Afrika Dergisi, 1918)5. İslam Tasavvufu (Afrika Dergisi, 1928)6. Muvâhhidlerin Tarihi Hakkında Modern Belgeler (Afrika Dergisi, 1930)7. Muvâhhidler Dönemi Hakkında Dirhem Araştırmaları (Hesperis, 1930) 8. Tasavvuf ve Müslüman Mağrib (Doğu Dilleri Enstitüsü Çevirileri, 1934-1935) 9. İlk Marunî Emirleri ve İslam (1937) 75) Guy, Arthur (1874-1924)

33

Arapça, Türkçe, Farsça öğrenimini tamamladıktan sonra Fransız Şam Elçiliği’ne tercüman olarak atanmış, daha sonra sırasıyla Hayfa, Zengibar, Trablusgarp ve İzmir Konsolosluğu’nda görev yapmıştır. Asya Cemiyeti ve Şam Arap İlimleri Enstitüsü’nde üyeliği bulunmaktadır.

Eserleri:1. Kuran’ın Son Sûresi’nin tercümesi (1864)2. “Tarihu’s-Sultan Celalu’d-Din Emîru Harzem” adlı eserin metniyle beraber

tercümesi (1895)3. İbn Kuteybe’nin “Kitabü’l-Eşribe”sinin neşri (Şam, 1907)

76) Cour, A. (ö.1945) Eserleri:1. Cezayir Kütüphanesi’nde Yer Alan Yazmaların Katologu (Cezayir, 1907)2. Mağrib’de Fransa Vezirine Ait Arapça Koleksiyonu (1914)3. Batı Mağrib Ülkeleri’nde İslam Cemiyetleri 4. Cezayir, İstanbul ve Harran’da 1832-1879 yılları arasında bulunan Arap Dilleri

Kürsüleri (1924)5. Şeyh el-Hac Muhammed Bevziyan ve Halefleri (İslam Dünyası Dergisi-12, 1910)

77) Marçais, Georges (1876-1962)İslam Medeniyeti âlimi ve sanatçısı olan Marçais, Güzel Sanatlar Okulu’ndan mezun

olmuş ve edebiyat sahasında doktor unvanı almıştır. 1919 yılında Cezayir Edebiyat Fakültesi’nde İslam Arkeolojisi bölümünde profesör olarak görev yapmıştır.

Eserleri:1. İslam Sanatı ve Yapıları (Paris, 1967): Bu eserin daha sonra “Mağrib, Tunus,

Cezayir, Endülüs ve Sicilya’da İslamî Yapılar” adıyla 540 sayfalık basımı gerçekleştirilmiştir (Paris, 1954)

2. Mağrib’in Dinî Tarihi: İndeks, müstakil katologlar ve haritalarla birlikte 332 sayfa olarak neşredilmiştir.

3. Tunus’ta 11. Yüzyıl İslam Sanatı (Modern İslam Sanatı Gazetesi, 1923) 4. Cezayir’de İslam Sanatı (Güzel Sanatlar Gazetesi, 1930) 5. İslam Sanatı’nda Portre Problemleri (Bizanslılar-7, 1932)6. Mısır ile Mağrib Müslümanları Arasındaki Sanatsal İletişim (Hesperis, 1934)7. Kahire Üniversitesi (Afrika Dergisi, 1933)8. Arap Çinileri (Felsefe ve Tarih Enstitüsü Yıllığı, 1953)9. Mısır’da Akşitler ve Fatımîler Dönemi İslamî Yapılar (Asya Dergisi, 1956)

78) Grandchamp, P. (1875-1964)Özellikle Tunus üzerinde araştırmalar yapmış ve araştırmaları değişik dergilerde

yayınlanmıştır.

79) Mercier, L. (d.1879)Eserleri:1. İbn Huzeyl el-Endülüsî’nin “Hilyetü’l-Enfüs ve Şâretü Sükkâni’l-Endülüs” ve

“Hilyetu’l-Fursân ve Şiâru’ş-Şuc’ân” adlı eserlerinin metniyle beraber tercümeleri2. Araplarda Avlanma ve Spor Çeşitleri (Paris, 1927)3. Güney Harran’da Halk Dili Arapçası (Şarkiyatçılar Kongresi-14, 1905)4. Mağrib’de İslamî Gazeteler (İslam Dünyası Dergisi-4, 1908)

80) Renaud, Dr. H.P.J. (1881-1945)

34

Eserleri:1. Rabat Kütüphanesi’nde Bulunan Tıpla Alakalı Arapça Yazmalar (Fransız Tıp

Tarihi Cemiyeti Yayınları, 1923)2. Bilimsel Arap Coğrafyası (1927)3. Mağrib’de Arap Tıp Tarihi hakkında üç araştırma (Hesperis, 1930-1931) 4. “Kitabü Tuhfeti’l-Ahbâb fi Mâhiyeti’n-Nebât ve’l-A’şâb” adlı yazarı bilinmeyen

eserin şerhi (1934)5. Arapların Botanik İlmine Katkısı (Mağrib Tıp İlimleri Cemiyeti Yayınları, 1935)6. İslamî İlimlere Tarihsel Bir Eleştiri (Hesperis, 1937-1942-1944-1945)7. İbn Haldun Zamanında Ulûhiyyet ve Kuzey Afrika Tarihi (Hesperis, 1943)

81) Marty, P. (1882-1938)Eserleri:1. Moritanya ve Senegal’de İslam (İslam Dünyası Dergisi-31, 1915-1916)2. İslam ve Sudan Kabileleri Araştırmaları (İslam Dünyası Dergisi-37, 1918-1919) 3. İslam ve Kuzey Afrika Araştırmaları (İslam Dünyası Dergisi-42, 1920)4. İslam ve Nijerya Kabileleri (İslamî Araştırmalar Dergisi-4, 1930)5. Mağrib’de İslam Medeni Hukuku (İslamî Araştırmalar Dergisi-5, 1931/-7, 1933)

82) Amar, Em. (d.1883)Tunus’ta doğmuş ve Paris Doğu Dilleri Okulu’ndan mezun olmuştur.Eserleri:1. Tunus’taki İslam Üniversitesi: Haldûniye (İslam Dünyası Dergisi-1, 1907)2. Ulusal Kütüphane’de yer alan Arapça yazmaların tahkiki (Asya Dergisi, 1908)3. Halduniye Okulu (İslam Dünyası Dergisi, 1909)4. Arapça’da Yazım Kuralları (Tunus Dergisi, 1906)5. İslam’da Şer’i Kaynak Olarak Örf (Asya Dergisi, 1911)6. İslam Şeri Hukuku’nda Mezhep Delilleri (1911)7. Malik b. Enes’in “Muvattâ” sının neşri (1911)8. es-Safedî’nin “el-Vâfi bi’l-Vefeyât”ının mukaddimesinin metniyle beraber

tercümesi (Asya Dergisi-10/-17, 1911-1912)

83) Massignon, Louis (1883-1962)25 Temmuz 1883’te Fransa’da Nogent-sur-Marne’da doğmuş, Paris’te Louis-le-Grand

Lisesi’ni bitirdikten sonra üniversiteden 1904’te tarih diploması ve 1906’da da edebî ve konuşulan Arapça diplomasını almıştır. 1906 yılında Kahire Şarkî Arkeoloji Fransız Enstitüsü’ne atanmıştır. 1909 yılında Kahire’de el-Ezher’e felsefe öğrencisi olarak kaydolan Massignon, 1912-1913’te Kahire’de Yeni Fuad Üniversitesi’nde misafir profesör sıfatıyla, Arapça olarak “İslam’da Felsefi Doktrinler” hakkında 40 ders vermiştir. Birinci Dünya Harbi bittikten sonra Revue du Monde Musulman (Müslüman Doğu Dergisi) direktörlüğü yapan Massignon, 1919-1924 arasında College de France’da Le Chatelier’nin profesör vekili olarak çalıştıktan sonra 1926 yılında, aynı yerde, kürsü profesörü olarak atandığı İslam Sosyolojisi Kürsüsü’nde 1954 yılında emekli oluncaya kadar ders vermiştir. İslamî Araştırmalar Dergisi’ni kurmuş, 1933 yılında Sorbonne Üniversitesi’ne bağlı Ecole Pratique des Hautes’e (Yüksek Araştırmalar Amelî Okulu’na) bölüm başkanı atanmış ve aynı yıl Kahire Arap Akademisi’ne üye seçilmiştir. 1947 yılında İran Araştırmaları Enstitüsü’ne ve Millî Müzeler Komisyonu’na seçilmiş, 1952 yılında da davetli profesör olarak ABD ve Canada’da dersler vermiş, 1954’te de yaş haddinden dolayı College de France’dan emekliye ayrılmıştır. Daha çok felsefe ve İslam tasavvufu alanlarında uzman olan Massignon, 79 yaşında iken 31 ekim 1962’de Paris’te vefat etmiştir.81 Kitap, araştırma, tercüme, konferans metinleri, raporlar, eleştiriler, önsözler ve biyografilerden oluşan eserlerinin sayısı 650’nin üzerinde olan Massignon’un en önemli eserleri

81 Ahmet Yüksel ÖZEMRE, “Louis MASSSİGNON”, Umran Dergisi, Ağustos, 2003, s.75

35

ise şunlardır:Eserleri:1. La pasion de Hallaj, martyr mystique de l’İslam (İslam’ın Mistik Şehidi Hallâc,

yeni basım, 4 cilt, Gallimard, Paris 1990)2. Essai sur les Origines du Lexique Technique de la Mystique Musulmane (Yeni

basım, CERF, Paris 1990)3. Les Trois Prieres d’Abraham (Yeni basım, CERF, Paris 1997)4. Akhbar al-Halladj (4. baskı, Vrin, Paris 1975)5. Hoce-n Mansur Hallaj: Diwan, Cahier du Sud (Paris 1955, yeni basım, Seuil, Paris

1992)6. Opera Minora (3 cilt, 2193 sayfa, Dar Al-Maaref, Beyrut 1963)82

84) Mercier, M. (d.1883)Eserleri:1. “et-Temellük fi’l-Mağribi ale’l-Mezhebi’l-Malikiyyi” adlı eserin neşri (1894)2. Mısırlı Âlim Salih Zeki Efendi hakkında bir risale (1898) 3. Salahaddin’in Unvanları ve Hoşgörüsü (1917) 4. Kaderîye Araştırmaları (Hesperis-8, 1928)

85) Cohen, M. (d.1883)Dilbilimci olup Doğu Dilleri Okulu profesörlerindendir.Eserleri:1. Arapça Kelimeler (Asya Dergisi, 1956)2. Suyûtî (Asya Dergisi, 1929) 3. Habeş Tarihi hakkında Arapça belgeler (Asya Dergisi, 1933) 4. Sudan Şehri (Asya Dergisi, 1933) 5. Habeşistan ve Filistin (Asya Dergisi, 1943, 1948)

86) Masse, H. (1886-1969) Kahire Fransa Enstitüsü müdürlüğü yapmış, 1916-1927 yılları arasında ise Cezayir

Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapmıştır. 1927 yılında Ulusal Doğu Dilleri Okulu’na müdür olarak atanmış, Yazı ve Edebiyat Enstitüsü, İran Enstitüsü ve Şam İlimleri Enstitüsü’ne üye olarak seçilmiştir.

Eserleri:1. İbn Sayrafî’nin “Kitabu Kanûni Divâni’r-Resâil”inin tercümesi (Kahire, 1912) 2. İbn Abdulhakim’in “Futûhu Mısır ve’l-Mağrib”inin bir bölümünün tahkîki (Kahire

Fransa Enstitüsü Yayınları, 1914)3. “Ahbâru Mısır”ın ikinci kısmının tercümesi (Kahire Fransa Enstitüsü Yayınları,

1919)4. “İslam” isimli 241 sayfalık, içerisinde mezheplerin görüşleri ve kadılık

müesseseleri hakkında bilgiler bulunan bir eser yazmıştır (1930-1940, yedinci baskı 1957)

5. İbn Zeydûn (Hesperis-1, 1921)6. İbn Âsım Tarihi ve Afrika Fetihleri7. Ömer Hayyam’ın “Kitabü’l-Âmi’l-Cedîd”inin neşri8. 1939’dan Günümüze Fransa’da İslam Araştırmaları (Doğu Koleksiyonu-19, 1951)9. İran Halk İnanışları’na Göre Şeytan ve Cin (1935) 10. Masse’nin bunlar dışında bir çok bilimsel dergide yayınlanmış, İslâmiyât

çalışmalarıyla alakalı araştırması bulunmaktadır.

87) Wiet, G. (1887-1971)

82 Massignon’un eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/264-268

36

Doğu Dilleri Okulu Fasih Arapça, Mağrib Arapları Dilleri, Türkçe ve Farsça bölümlerinden mezun olmuştur. Daha sonra Mısır’a yönelmiş, Fransa Enstitüsü Doğu Arkeolojisi Bölümü’nde göreve başlamıştır. 1911 yılında Lyon Edebiyat Fakültesi’nde Arapça ve Türkçe Konferansları vermek üzere profesör olarak atanmıştır. 1912 yılında Mısır Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde profesör olarak görev yapan Wiet, daha birçok üniversite de profesörlük yapmıştır. Birçok bilimsel kuruluşa da üye ve muhabir üye olarak seçilmiştir. 1938 yılında Kahire Dergisi’nin (La Revue du Caire) kurulmasında pay sahibi olmuş ve bu derginin yönetimini üstlenmiştir. Dergide en ünlü çagdaş Arap âlimlerin kitapları hakkında seksenden fazla araştırma ve tercümenin neşrini gerçekleştirmiştir.

Eserleri:1. el-Makrizî’nin “Kitabü’l-Mevâiz ve’l-İ’tibâr”ının metni ile birlikte tercümesi

(Kahire Fransa Enstitüsü, 1911-1913-1922-1923-1924-1927) 2. Şam’da Arapça Kitabeler 3. Irak, Suriye, Filistin, Lübnan ve Mısır’daki Arapça kitabeler hakkında bir çok

araştırma yapmıştır. 4. “Muhtasâru’l-İdrisî”nin metniyle birlikte tercümesi (Mısır Coğrafya Cemiyeti

Dergisi)5. Arap Müzesi’nin genel bir kronolojisi (Kahire, 1932)6. el-Yakûbî’nin “Kitabu’l-Buldân”ının tercümesi (Kahire Fransa Enstitüsü, 1937)7. “Arap Fetihleri’nden Osmanlı Fetihleri’ne Kadar Arap Mısır” adlı bir kitap kaleme

almıştır (Paris, 1938)8. Mısır ve Sudan’da Kûfi Mezar Manzaraları (Asya Dergisi, 1952)9. İspanya Müslümanları Tarihi (1954)10. Arap Edebiyatı Tarihi’ne Giriş (1965)11. Şafî’nin Mezar Kitabesi (1933)12. Yeni Fatımî Kitabeleri (1932)13. Mısır’da Arapça Kitabeler (1913)14. Mısır ve Sudan’da Kûfî Kitabeler (Asya Dergisi-24, 1952)15. Ortaçağ İslam Dünyası’ndaki Teknik Gelişmeler (Dünya Tarihi-6, 1960)16. Arap Tercümanlar ve Yunan Şiiri (1962)17. el-Makrizî’nin “Risaletu’l-Cu’” adlı risalesinin Fransızca’ya tercümesi (Şarkiyat

Ekonomi ve Sosyoloji Tarihi Dergisi-5, 1962)18. Ayrıca Mısır tarihi, kitabeleri ve gelenekleri v.s. hakkında çok sayıda makale

yazmıştır.

88) Bruno, H. (1888-1948)Cezayir’de hukuk, şer’î hukuk, ictihâd ve Örfî Hukuk hakkında araştırmalarını

yoğunlaştırmıştır.Eserleri:1. İslam Şer’î Hukuku’nda Malî Düzen (1913)2. Venşerisî’nin “Kitabu’l-Kaza”sının neşri (1937)3. Rabat Temyiz Mahkemesi’nin Fetvalarının Alfabetik İndeksi (1937)4. Araplarda Örfî Hukuk (Berberi Arşivi-3, 1918)5. Ahmed Venşerisî’nin “Kitabü’l-Vilâyet” adlı yayınlanmamış yazmasının neşri

(1933-1945)6. Mağrib Hukuku’nda Malikî Mezhebine Göre Taşınmaz Malların Cezaî

Sorumluluğu (Cezayir Dergisi, 1946)

89) Canard, M. (d.1888)Cezayir Edebiyat Fakültesi’nde profesör olarak görev yapmıştır.

Eserleri:

37

1. Hemdânî Devleti’nin Emirleri ve Kılıçları Hakkında Tarihî ve Edebî Metinler (Cezayir, 1934): Bu eser, hâlâ zikredilen devletin emirlerinin hayatı ve dönemleri hakkında siyasî, tarihî ve edebî v.s. bilgiler sunan bir kaynak olma özelliğini devam ettirmektedir.

2. Suriye ve Cezayir’deki Hemdânîlerin Antropolojik Tarihi (Cezayir Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1951)

3. Araplarda Savaş (Afrika Dergisi, 1929)4. Arapça’da Fiil Çekimleri (Şarkiyat Araştırmaları Yıllığı, 1934-1935)5. İslam ve Hristiyanlık’ta Cihat (Afrika Dergisi, 1936)6. Emperyalist Fatımîler (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yıllığı, 1942-1947)7. “Hudûdu’l-Âlem” adlı kitabın “Kuzey Afrika” bölümünün neşri (Arapça

Araştırmaları Yıllığı, 1944)8. Araplarda Ateş Kullanımına Dair Metinler (Arapça Araştırmaları Yayınları, 1946)9. Kuran Etrafında (Endülüs, 1952)10. Mağrib’de 11. Yüzyıldan 12. Yüzyıla Kadarki Arap Coğrafyacılar (Şarkiyat

Araştırmaları Enstitüsü Yıllığı-18/-19, 1960-1961)11. 10 ve 11. yüzyıllardaki Bizans Tarihi’ne Dair Arapça Kaynaklar (Bizans

Araştırmaları Dergisi-19,

90) Pesle, O. (1889-1947)Cezayir’de doğmuş, orada çeşitli ilimler tahsil etmiştir.Eserleri:1. Şeriât ve Koruma Hakkı (1930)2. Kuzey Afrika’da Şuf’â Hakkı Kanunu (1930)3. Malikî Mezhebi’ne Göre İslam Şer’î Hukuku’nda Yemin (1931)4. İslam Ceza Hukuku (Cezayir Dergisi, 1934)5. Muhammed Tîcanî’yle birlikte Kuran tercümesi

91) Gauthier, L. Paris Üniversitesi felsefe bölümünden mezun olmuş ve Cezayir’de İslam Felsefesi

bölümünde profesör olarak görev yapmıştır.Eserleri:1. İbn Tufeyl’in “Hayy b. Yekzan”ının metniyle beraber Fransızca’ya tercümesi

(Cezayir 1900, Beyrut 1936, Paris 1937)2. İbn Rüşd’ün “Keşfü fi Menâhici’l-Edille”sinin tercümesi (Paris, 1905)3. İbn Tufeyl ve eserlerinin tercümesi (Paris, 1909)4. İbn Rüşd’ün “el-Fark Beyne’d-Din”inin bazı bölümlerinin tercümesi (Paris, 1909)5. Gazalî’nin “ed-Dürretü’l-Fâhire”sinin tercümesi (1878)6. Leipzig, Berlin ve Paris’te yer alan bir çok yazma eserin tercüme ve dipnotla

beraber neşri ((Leipnig, 1925)7. İslam Felsefesi’ne Giriş (Paris, 1923)8. İslam Dini (Paris, 1923)9. İslam Felsefesi Araştırmaları (Asya Dergisi, 1901)10. Hallâc (Dinler Tarihi Dergisi-9, 1925)11. Müslüman ve Hristiyanlarda Kelam İlmi (Felsefe Tarihi Dergisi-2, 1928)

92) Bercher, L. ( 1889-1955)Eserleri:1. Harirî’nin 35 hikayesinin neşri (1922) 2. Malikî Mezhebi’ne Göre: İslam’da Küfür, Lanet ve İsyan (1923)3. İslam’da Ceza Hukuku (Cezayir Dergisi, 1937)4. Ali Abdurrezzak’ın “Kitabu’l-İslam ve Usûlu’l-Hâkem”inin neşri (İslamî

Araştırmalar Dergisi-7/-8, 1933-1934

38

5. “el-Ezher fi Kitabi’l-İslam ve Usûli’l-Hâkem: 1935’te neşredilen bu eser büyük İslam âlimlerinin fetvalarını muhtevîdir.

6. İbn Hazm ve “Tavku’l-Hamâme” kitabı (Arapça Araştırmaları Yayınları-27, 1947)7. Gazalî’nin “İhyâu Ulumi’d-Din”inden seçmeler (Hesperis, 1953)8. Gazalî’nin “el-Emru bi’l-Maruf ve’n-Nehyü ani’l-Münker”inin Fransızca’ya

tercümesi (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi, 1955)9. Gazalî’de Ahlak Gözetimi (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi, 1955, 1957, 1958,

1960)

93) Peres, H. (d. 1890)Cezayir Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde profesör olarak görev yapmış, Endülüs,

Arap dili, edebiyatı ve medeniyeti hakkında yaptığı bilimsel çalışmalarla ünlenmiştir.Eserleri:1. el-İşbilî’nin “Bedi’ fi Vasfi’r-Rebi’”inin tahkîki (Paris, 1940)2. Metinlerle Arap Edebiyatı ve İslam (6. baskı Cezayir, 1955)3. İbn Kuteybe’ye Göre İmâmet ve Siyâset (Tarablus Dergisi, 1934)4. 19. ve 20. Yüzyıllarda Avrupa’ya Giden Müslüman Seyyahlar (1935-1940)5. 1877-1878 yıllarında Müslüman Seyyahlar’ın Gözüyle Cezayir (Afrika Dergisi-76,

1935)6. Ahmet Şevki (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yıllığı-2, 1936)7. Modern Arap Edebiyatı’nda Hikaye, Masal ve Öyküler (Şarkiyât Araştırmaları

Enstitüsü Yıllığı, 1937)8. İbn Haldun’un eserlerinin tercümesi (Şarkiyât Araştırmaları, 1956)9. Çağdaş Arap Tarihçileri’nin Gözüyle: Mısır Enstitüsü ve Napolyon’un Faaliyetleri

(Arabica-4, 1957)10. Arap Edebiyatında Tarihî Öykü (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yıllığı-17, 1959)11. 20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Arap Öyküsü (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü

Yıllığı-17, 1954)12. 4. Yüzyılda Müslüman İspanya’da Milliyetçilik Unsurları ve Arapça (Şarkiyat

Araştırmaları, 1962)

94) Guenon, Rene (ö. 1951)Tasavvuf ve İslamiyetle ilgili araştırmalar yapan Guenon’un İslam, Budizm ve Hint

dinleri hakkında yapmış olduğu araştırmalar Marife Dergisi’nde yayınlanmıştır. Daha sonra İsmaîliyye Mezhebi’ne girerek Müslümanlığı kabul etmiş ve Şeyh Abdulvâhid Yahya ismiyle anılmıştır. Daha çok Hindistan ve tasavvuf akideleri üzerinde çalışmıştır.

Eserleri:1. “Nûn” Harfinin Sırrı2. Arapça Alfabe (1938)3. İslâm’ın Kılıcı (1947)4. İslam’da Batınî İnancı (1947)5. “Mantıku’t-Tayr” (1969)6. Kitabu’r-Rûh7. Karşılaştırmalı Dinler Araştırmaları I (1967)8. Dr. Abdulhalim Mahmut onun hakkında “Müslüman Filozof” isimli bir kitap

yayınlamıştır.

95) Colin, G.S. (d. 1893)Paris Doğu Dilleri Okulu’nda profesör olarak görev yapmış ve Şam Arap İlimleri

Akademisi’ne üye seçilmiştir.

Eserleri:

39

1. Cezayir’de Arapça Kitabeler (Paris, 1901)2. İbn Zühr’ün “Kitabu’t-Tezkire”sinin mukaddime ile beraber tercümesi (Paris,

1911)3. İbn Rüşd ve Eserleri (1911)4. Arapça Lehçeler (Fransız Kahire Enstitüsü Yayınları, 1921-1922)5. Muhammed (Paris Dil Cemiyeti Yayınları-26, 1925)6. Muhammed İsminin Kökeni (Hesperis-5, 1925)7. Mağrib Düşünce Hayatı (İslam Ansiklopedisi, 1930)8. İspanya ve Mağrib’e Ait Arapça Lehçeler (Hesperis, 1930)9. Moritanya Arapçası (Hesperis, 1930)10. 14. Asırdaki Mağribli Arap Şairler (Hesperis, 1931)11. Arapça Eğitimine Dair (Asya Dergisi, 1930)12. 16. Yüzyılın Başlarında İspanyolca-Arapça-Almanca Cep Sözlüğü (Endülüs, 1946)13. İbn İzarî’nin “Beyânu’l-Mağrib”inin neşri (Leiden, 1948-1951)

96) Levi-Provençal, Evariste (1894-1956)Cezayir’de dünyaya gelmiş, Cezayir Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Doğu Dilleri

ve Şarkiyat okumuştur. 1920’de Rabat’taki L’İnstut des Hautes Etudes Marocaunes’e öğretim görevlisi olarak tayin edilmiştir. Burada hayatı boyunca üzerinde çalışacağı Arapça ve Endülüs-Mağrib tarihine yönelmiştir. 1922’de doktor ünvanını almış, 1926’da görev yaptığı enstitünün müdürlüğünü ve Hesperis Dergisi’nin editörlüğüne getirilmiştir. 1935’te Cezayir, 1940’ta Toulouse üniversitelerine tayin edimiş; bu arada bir süre Kahire Üniversitesi’nde misafir öğretim üyesi olarak çalışmıştır. 1943-44 yıllarında hükümet tarafından Londra, Kahire, Kudüs ve Şam’da görevlendirilmiştir. 1944’te Paris’te Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne İslam Kültürü ve Arapça hocası tayin edilmiştir. 1950’de İnstitut des Etudes İslamiques’e müdür olmuştur. 1554’te Arabica dergisini kurmuştur. Endülüs ve Mağrib’in siyasî-ictimaî tarihi üzerinde çalışan Provençal, ortaçağ İslam tarihi ile ilgili birçok yazmanın tahkîk ve neşrini gerçekleştirmiştir. Onun telif, tercüme, tahkîk ve makale çalışmalarının sayısı 300’e yakın olup, birçok eseri çeşitli dillere çevrilmiştir. Makalelerinin çoğu Encyclopedie de'l İslam’ın 1. ve 2. baskılarıyla Royal Asiatique, Archives Berberes, Hesperis, Al-Andalus ve Arabica gibi ansiklopedi ve dergilerde yayınlanmıştır.83

Eserleri:A) Telifleri:1. Les manuscrits arabes de l’Escurial (3, Paris 1928): Escurial’deki Arapça

yazmaların katoloğunun 3. cildi olup ilk iki cildin Hartwig Gerenbourg tarafından yayınlanmıştır.

2. Textes arabes de l’Ouargha: Dialecte des Jbala (Maroc Septentrional) (Paris, 1922)3. La civilisation arabe en Espagne: Vue generale (Kahire, 1938; Paris 1948, 1961):

İspanya’daki İslam kültürünü ele alan bir eserdir.4. İnscriptions arabes d'Espagne (Leyde, 1931)5. Histoire de l’Espagne Musulmane I: de la conquete a la chute du califat de

Cordoue, 710-1031 J.-C. (Caire 1944): Endülüs Tarihi’ni ele aldığı en önemli çalışmalarından biridir.

6. İslam d’ occident: Etudes d’ histoire medievale (Paris 1948)7. l’Espagne Musulmane au X. siecle: Institutions et vie sociale (Paris, 1932-1996)8. Glossaire pratique de l’arabe du XX. Siecle. I Arabe-Français (Rabat, 1942)B) Tercüme ve Neşirleri1. Extraits des historiens arabes du Maroc. Textes d’explication a l’usage des

etudiants (Paris 1924, 1929, 1948)2. “Sıfâtü Cezireti’l-Endelüs Müntehâbe min Kitabi’r-Ravzi’l-Mi’târ fi Haberi’l-

Aktâr” (Kahire, 1937)

83 Hilal GÖRGÜN, “LEVI-PROVENÇAL, Evariste”, DİA, I-XXVII, Ankara, 2003, XXVII/153

40

3. “Tarihu Kudâti’l-Endülüs (Kahire, 1948; Beyrut 1400/1980; 1403/1983): en-Nübahî’nin eserinin tenkitli neşridir.

4. “Müzekkiretu’l-Emir Abdillah (Kahire 1955): Provençal’in Fez’deki Karaviyyin Camii’nde ortaya çıkardığı, Gırnata’nın son zîri emiri Abdullah b. Bulukkî’nin hatıralarını ihtiva eden bir yazmanın tahkîkli neşridir.

5. “Tarihu İsbâniyyeti’l-İslamiyye” (Rabat, 1934; Beyrut, 1956): Lisanuddin İbnu’l-Hâtib’in “Kitabi Amâli’l-A’lâm” adlı eserinin Endülüs Tarihi’yle ilgili bölümünün neşridir.

6. “Selasü Resâil Endülüsiyye fi Adâbi’l-Hisbe ve’l-Muhtesib” (Kahire, 1955)7. “Cemheretü Ensâbi’l-Arab (Kahire, 1948): İbn Hazm’ın eserinin tenkitli neşridir.8. “Sılatu’s-Sıla” (Rabat, 1937): İbn Zubeyr es-Sakafî’ye ait eserin son kısmının

neşridir.9. Un nouveau texte d’histoire merinide: Le “Musnad” d’İbn Marzûk (Paris, 1925)84

97) Lecerf, J. (d. 1894)Şam Fransa Enstitüsü üyesi olup, Doğu Dilleri Okulu’nda profesör olarak görev

yapmıştır.Eserleri:1. Suriye ve Mısır’da Çağdaş Felsefî Hareketler2. Genel Edebiyat ve Modern Arapça Uyanışı (1933)3. Modern Arap Edebiyatı 4. Suriye’de Dil Eğitimi (Afrika Dergisi, 1932)5. Arapça Eğitimi (1936)6. Arap İslam Dünyası’nda Aile (Arabica-3, 1956)7. İslam Medeniyeti’nde Halk Kültürü’nün Konumu (1957)8. Bağdat’ın Merkezinde Irak Şiiri Lehçeleri (Arabica-92, 1962)9. Günümüz Bağdat’ında Arapça Lehçeleri Araştırmaları (Arabiyât ve İslâmiyât

Araştırmaları Kongresi, 1966-1967)

98) Goichon, A-M. (d. 1894)08.01.1894’te doğan Goichon, araştırmalarını felsefe (özellikle de İbn Sina ve Ortaçağ

felsefesi) ve sosyoloji alanında yoğunlaştırmış, bilhassa İbn Sînâ ve eserleri hakkında oldukça fazla sayıda eser vermiştir85.

99) Cantineau, J. (1899-1956)Paris’te Arapça dersleri almış ve 1928-1932 yılları arasında Şam Fransa Enstitüsü’ne

üye olarak hizmet vermiştir. Araştırmalarında Arapça lehçeler özellikle de Şam bedevî lehçeleri üzerinde yoğunlaşmış daha sonra da Cezayir Edebiyat Fakültesi’ne Genel Filoloji ve Sami Dilleri bölümüne, en son olarak da Doğu Dilleri Okulu’na profesör olarak atanmıştır.

Eserleri:1. Arapça Ölü Lehçeler (Şam Fransa Enstitüsü Yayınları, Beyrut, 1934)2. Güney Arabistan Lehçeleri (1935-1945)3. Ölü Kitabeler’e Ait Dil Kuralları (Kahire Cezayir Edebiyat Fakültesi Yayınları,

1935)4. Doğu’da Bazı Bedevî Arap Lehçeleri (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yıllığı,

1936-1937-1938)5. Muhafazakâr Cezayir ve Güney Topraklarda Halk Dili Arapçası (Afrika Dergisi,

1937-1941)6. Arapça Lehçeler Hakkındaki Düşünceler (Şam Arap İlimleri Akademisi Dergisi-

15, 1937)

84 Provençal’in eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/293-30085 Eserleri için bkz. el-Akikî, a.g.e., I-III, I/301-304

41

7. Cezayir’de Halk Dili Arapçası ve Öğretimi (Afrika Dergisi, 1938)8. Suriye, Lübnan ve Filistin Bedevî Lehçeleri (Paris Dil Cemiyeti Yayınları, 1939)9. Fasîh Arapça Hakkında (Paris Dil Cemiyeti Yayınları-43, 1946)10. Kuzey Afrika Dili ve Lehçeleri (1940)11. Şam ve Cezayir’de Kur’an Okuma (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yıllığı-6,

1942-1947)12. Suriye Çöllerinde Arapça Lehçeler (1956)

100) Blachere, R.L. (1900-1973)Cezayir Üniversitesi Arapça bölümünden mezun olmuş, ve bu üniversitenin Rabat

Mevla Yusuf Enstitüsü’ne profesör olarak atanmıştır. 1924-1935 yılları arasında Rabat Yüksek Mağrib Araştırmaları Enstitüsü’nde müdür olarak görev yapmış, daha sonra Paris Doğu Dilleri Okulu’nun Arap edebiyatı bölümüne profesör olarak atanmıştır. 1936 yılında doktor ünvanı almıştır. 1938’de Sorbonne Üniversitesi’ne konferans vermek üzere profesör olarak atanmıştır. Daha sonra 1942’de Yüksek ve Bilimsel Araştırmalar Okulu’na müdür olarak , 1952 yılında ise Paris Üniversitesi’nin Arap dili ve medeniyeti bölümüne profesör olarak atanmıştır. Ayrıca Paris’te Arapça ve Fransızca olarak yayınlanan “Marife” dergisinin de editörlüğüne getirilmiştir.

Eserleri:1. Le Coran, Traduction Nouvelle (I-II, Paris 1949-1950)2. Introduction au Coran (Paris 1947, 1959): Kuran’ın vahyi, yazılışı, kıraatleri ve

tefsiriyle alakalı bilgileri konu alan bir eserdir.3. Le Coran (Paris 1966, 1969): İkinci eserin bir özeti mahiyetindedir. 4. Le Probleme de Mahomet (Paris, 1952): Peygamberimiz’in hayatıyla ilgili bir

çalışmadır.5. Histoire de la litterature arabe, des origines Arabe, la fin du XV. Siecle de J.C.

(Paris, 1925): Ortaçağ Arap Edebiyatı’yla ilgili çalışmaların kitap haline getirilmiş şeklidir. Eser, İbrahim Keylanî tarafından Arapça’ya çevrilmiştir.

6. Dictionnaire Arabe-Français-Anglais 7. La grammaire de l’Arabe classique (1937)8. Sa’d el-Endülüsî’nin “Tabakâtü’l-Ümem”inin tercümesi (Paris, 1935)86

101) Sauvaget, J. (1901-1956)Doğu Dilleri Okulu Arapça ve Farsça bölümünden mezun olmuş, Paris Üniversitesi

Edebiyat Fakültesi’nde Arapça üzerine lisans yapmış ve doktor unvanı almıştır. 1924-1929 yılları arasında ise Şam Fransa Enstitüsü’nde genel müdür olarak görev yapmıştır. Bunların dışında daha bir çok bilimsel kurum ve kuruluşta değişik sıfatlarla görev yapan Sauvaget’in çok sayıda makale, tahkîk, tercüme ve tasnif gibi bilimsel çalışmaları bulunup; bunlardan İslâmiyât ve Arapça ile ilgili olanları ise şunlardır:

Eserleri: 1. Arapça Kitabelerin Tarihî Katologu (15 cilt, Fransız Kahire Enstitüsü, 1931-1956)2. Haleb’de Bulunan İslamî Eserlerin Tarihî Katologu (İslamî Araştırmalar Dergisi,

1931)3. Şam’da Bulunan Tarihî Eserler (Beyrut Katolik Matbaası, 1932)4. Lahor Müzesi’ndeki Doğu Kılıçları hakkında bir araştırma (Asya Dergisi, 1932)5. İbn Adîm’in “Buğyetü’t-Taleb”inin bazı bölümlerinin metniyle beraber tercümesi

(İslamî Araştırmalar Dergisi, 1932)6. Suriye’de İslamî Yapılar (İslam Sanatı Dergisi, 1934)7. Salih b. Yahya’nın “Tarihu Beyrut” adlı metninin tashîhi (Şarkiyat Araştırmaları

Yayınları, 1937)8. Şam’da Eyyûbî Kitabeleri (1930)

86 Blachere’nin eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/309-312

42

9. Basra Mescidi’nde Arapça Kitabeler (Syria, 1941)10. Doğu İslam Tarihi’ne Giriş 11. Mısır Kütüphanesi’nde Bulunan Arapça Papirüsler (Şarkiyat Araştırmaları

Enstitüsü Yıllığı-7, 1948)12. Hint Denizi’nin Arapça Denizyolu Haritası (Asya Dergisi-236, 198)13. 1939-1947 Yılları Arasında Fransa’da İslam Arkeolojisi (İslam Sanatı, 1948)14. Suriye’nin Eski Haritası (Syria, 1949)15. Arap Dünyası Tarihi Nasıl Öğrenilir ? (Afrika Dergisi, 1946)16. İslam’da Çini Araştırmaları’na Giriş (İslamî Araştırmalar Dergisi-33, 1965)17. Suriye, Türkiye, Afganistan ve Marsilya Müzesi’nde yayınlanmamış Arapça

Kitabeler (İslamî Araştırmalar Dergisi )

102) Brunschyig (D.1901)Bordeaux Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap Dili ve Medeniyeti bölümünde, daha

sonra Sorbonne’da Paris Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arapça bölümüne ek olarak inşa edilen İslamî Araştırmalar Kürsüsü’nde profesör olarak görev yapmış ve Studia İslamica (İslamî Araştırmalar) dergisinin denetimini üstlenmiştir.

Eserleri:1. Tunus Medreseleri’ne Tarihî İncelemeler (Tunus Dergisi, 1931)2. İslam’da Tarihî ve Coğrafî Edebiyat Kavramı (1935-1945)3. Tarihî Arapça metinlerin neşri (Afrika Dergisi, 1935)4. İslam Şer’î Hukuku Tarihi’nde Mülkiyet Hakkı (Cezayir Dergisi, 1936) 5. Fasih Arapça (Afrika Dergisi, 1938)6. “Kitabü'n-Nizâm ve’d-Difâ’” adlı eserin metin ve dipnotlarla beraber tercümesi

(Şarkiyat Araştırmaları Yayınları, 1937)7. Ortaçağ’da Malikî Mezhebi Etrafındaki Tartışmalar (Endülüs, 1950)8. İslam’da Çarşılar Tarihi (1953)9. X. Asırda Yahudiler Hakkında İslam Fıkhı Delilleri (1953)10. Eski İslam Hukuku’nda İctimaî Görüşler (İslamî Araştırmalar, 1955)11. Fıkıh’ta Şüphe Tabiri (1956)12. Kuran Sözlüğü Etrafında (İslamî Araştırmalar-5, 1956)13. Fatımî Hukuku 14. Bağdat’ta Mutezile ve Eşarîlik (Arabica-9, 1962)15. Vacib ve Hüküm 16. İslam Dini Usulü’nde Teoremler Tarihi (İslamî Araştırmalar-21, 1964)17. İslam’da İbadet ve Vakit (Dinler Tarihi Dergisi, 1970)18. İslam’da Delillere Uyma (1963)19. Fıkıh Usûlü (1970)20. İslam’da Mantık ve Hukuk (1970)21. Müslüman Hukukçular’a Göre Para Kavramı (Arabica-14, 1967/-15, 1968)22. İbn Hazm ve Gazalî (Endülüs-35, 1970)23. İbn Teymiyye (Endülüs-35, 1970)24. Mutezile ve Mukayese (İslamî Araştırmalar-39, 1974)25. Gazalî’ye göre “Şer’i Hukuk’ta Akılcı Tahlillerin Önemi ve Temeli” (İslamî

Araştırmalar-34, 1971)26. Mutezile Alimlerinden Kadı Abdülcebbar’a Göre “İslam Dinine Uygunluğu

Bakımından Akılcılık ve Hadis” (Arabica-19, 1972)

103) Corbin, H. (1903-1979)14.04.1903 tarihinde doğmuş, ilkokul ve lise öğrenimini Katolik medreselerinde

yapmış, 1925 yılında Sorbonne Üniversitesi’nde felsefe alanında lisansını, 1926 yılında yüksekokul diplomasını, 1927 yılında Paris Üniversitesi Yüksek Araştırmalar Enstitüsü diplomasını, 1929 yılında ise Paris’te Doğu Dilleri Okulu diplomasını almıştır.

43

Eserleri:1. İsmailîyye Mezhebi hakkındaki bir risalenin neşri (1949)2. es-Sühreverdî’nin “Hikmetu’l-İşrâk”ının Arapça metniyle beraber neşri (1952) 3. eş-Şirazî’nin “Kitabu’l-Meşâir”inin neşri (1964)4. en-Nesefî’nin “Kitabü’l-İnsâni’l-Kâmil”inin neşri 5. Muhyiddin Arabî’nin “Kitabu’n-Nusûs”undan önsözler (ilk cilt metin ve önsözler

1974, ikinci cilt yorum, dipnot ve katologlar)6. Tasavvuf’ta İncelik (İranous-24, 1955)7. İran İnançları Hakkında (İranous-17, 1949)8. Sabiler ve İsmailîler (İranous-19, 1951)9. İran’ın Manevî Tarihi Hakkında Üç Hadise (İranous-43/-44, 1957)10. Şiâ’ya Göre: Manevî Cihat (İranous-30, 1961)11. Şiâ Hakkında (İranous-31/-32/-33, 1962, 1963, 1964)12. Şiâ Felsefesi’nin Konumu 13. İran’daki Tasavvuf Üzerine (İranous-26, 1957)14. Allah’ın Yüzü ve İnsan’ın Yüzü (İranous-36, 1967)15. Müslüman İran Felsefesi (Endülüs-34, 1969)16. Müslüman İran Felsefesi’ni Anlamak (İran Faaliyetleri-1, 1974)17. Corbin’in oryantalist ve filozoflar hakkında yazdığı eserleri bir çok dile tercüme

edilmiştir. Bunlardan bazıları ise şunlardır: “İşrakî Felsefesi ve Eski İran Felsefesi Arasındaki İlişkiler”, “İslam Felsefesi Tarihi”, “İbn Arabî Tasavvuffu’nda: Hayalî Yaratıcı Güç”

104) Laoust, H. (D.1905)Araştırmaları daha ziyade kelam, usûl-u fıkıh, fıkıh ve tarih alanında yoğunlaşmıştır.

Özellikle de İbn Teymiyye hakkında yaptığı araştırmalarıyla tanınmaktadır.Eserleri:1. Çağdaş Arap Müslümanlığında Kahire ve Faaliyetleri (Afrika/Fransa-43, 1933)2. Mısır’da Arapça Eğitimi Araştırmaları’na Giriş (İslamî Araştırmalar Dergisi-7,

1933)3. Ebu’l-Alâ’ el-Maarrî’nin Hayatı ve Felsefesi 4. Tarihçi İbn Hatîr (Arabica-2, 1955)5. İslam Şer’î Hukuku’nda Dinî-Siyasî Düzen (1957)6. İbn Batuta el-Akberî’nin “İbâne an Usûli’d-Diyâne”sinin neşri (Şam, 1957)7. Çağdaş Arap Edebiyatı’nda İslamî Reform (1909)8. Bağdat Halifeleri Dönemi Hanbelîler (İslamî Araştırmalar Dergisi-27, 1959)9. Şiâ Hayatında Ali’nin Rolü (İslamî Araştırmalar Dergisi-30, 1962)10. el-Bağdadî’nin “Fırak”ında Şiâ Düzenlemesi (İslamî Araştırmalar Dergisi-29,

1961) 11. Eşarî Mezhebi’nde Şiâ Düzenlemesi (1965)12. Abbasîler Dönemi Yenilik (Ortaçağ Medeniyetleri Risaleleri-10, 1967)13. Sünnet Eleştirileri (İslamî Araştırmalar Dergisi-34, 1966)14. Siyasî ve Hukukî Yönden: Gazalî (1970-1971)

105) Lapanne-Joinvile (D.1945)Eserleri :1. Mağrib’de Halk Dili Arapçası Lafızlarını Bilmek Hakkında (Hesperis, 1955)2. İslam Şer’î Hukuku’nda Tehlikeli Teoremler (Cezayir Dergisi, 1955)3. Mülkiyet Hakkı Çalışmaları (Mağrib Hukuku Dergisi, 1949)4. Malikî Mezhebi’ne Göre: Suların Hükmü (Cezayir Dergisi-72, 1956)5. Miras (Mağrib Hukuku Dergisi, 1950)6. Malikî Mezhebi’ne Göre: Evliler Arasındaki Mülkiyet Hakkı Düzenlemesi (Mağrib

Hukuku Dergisi, 1950)

44

7. Geçersiz Evlilik Teoremi (Mağrib Hukuku Dergisi, 1951)8. Nafaka (Mağrib Hukuku Dergisi, 1951)9. İstisnaî Muamelelerde Geçersiz Evlilik (Mağrib Hukuku Dergisi, 1952)10. Boşanma Delili (Mağrib Hukuku Dergisi, 1953)11. Kasr (Mağrib Hukuku Dergisi, 1953-1955)12. Şerâitte Cezalar (Mağrib Hukuku Dergisi-9, 1953)13. Malikîlere Göre: Düşkünlere Karşı Sorumluluklar (Mağrib Hukuku Dergisi-10,

1958)

106) Marcy, G. (1905-1946)Eserleri:1. İbadîyyenin Tanrısı (Hesperis-22, 1936)2. Örfi Hukuk’ta Evlilik (1930)3. Mülkiyet Hakkı 4. Örfî Hukuk’nda Yapılması Gerekli Olan Fiiller (1932)5. Rehin (1932)6. Örfî Hukuk’nda Yemin (1935)7. Annelerin Yakınlığı (Afrika Dergisi-85, 1941)8. Libya Kitabeleri Arşivi (Asya Dergisi , 1939)

107) Golvin, L. (D.1908)18.07.1908 tarihinde doğmuş, edebiyat alanında doktorasını yaptıktan sonra Provence

Üniversitesi’nde Sanat Eserleri ve İslam Medeniyeti bölümünde profesör olarak tayin edilmiştir. Daha sonra Cezayir Edebiyat ve İnsanî İlimler Fakültesi’ne profesör, yine Cezayir’de İslam Araştırmaları Enstitüsü’ne genel müdür olarak tayin edilmiştir.

Eserleri:1. Cami (Cezayir Yüksek İslamî Araştırmalar Enstitüsü Yayınları, 1960)2. Dinî-Mimarî İslam Sanatı (Paris, 1960)3. Suriye’de Emevî Mimarî Sanatı (1971)4. Büyük Abbasîlerin Dinî Mimarî Sanatı ve İbn Tolun Camii: Eser 3 cilt, 327 sayfa

ve 108 resim olarak basılmıştır.5. Müslüman İspanya’da Dinî Mimarî 6. Kuzey Afrika’da İslam Mimarî Sanatı (Londra, 1976)7. İslam’da Şahane Süslemeler (1956)8. İslam Dokumacılığı (1958)9. Müslüman İspanya (Afrika Dergisi, 1959)10. İslam ve Rika Sanatı

108) Demeerseman, A.Tunus’ta, yayınlandığı andan itibaren Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi’nin

editörlüğünü yapmıştır.Eserleri:1. Tunus’ta Halk Dili Konuşması (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi-1, 1937)2. Nazar İnancı (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi-1, 1937) 3. Tunus Halk Dili’nde Güzel Konuşma Kuralları (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi-

8, 1945)4. Tunus’ta Sosyoloji’nin Anlam Problemi (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi-9,

1946)5. Tunusluların Arap Kültürü’nün Zevkine Varmaları (Arap Edebiyatı Enstitüsü

Dergisi-15, 1952)6. İslam Kültürü’nde Önemli Gelişme: Matbaacılık (Arap Edebiyatı Enstitüsü

Dergisi-16, 1953)7. İslam Kültürü ve Sosyolojisi’nde Son Aşama (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi-

45

17, 1953)8. İslam’da Yenilik Müjdecileri (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi-17, 1954)9. İslam‘da Yeni Gelişmeler (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi-18, 1955)10. İbn Haldun’un Gazalî Hakkındaki Düşüncesi (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi-21,

1958)11. Tunus’ta “Arapça Matbaacılık Tarihi” ile ilgili H. Recep 1276 tarihli bir risale

(Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi-25, 1962) 12. Afrika Malikîleri Hakkında Tunuslu Araştırmacılar (Arap Edebiyatı Enstitüsü

Dergisi-26, 1963)

109) Bousget, G.H.Cezayir Hukuk ve Sosyoloji Fakültesi’nde profesör olarak hizmet vermiştir.Eserleri:1. Yugoslavya’da İslam Hukuku (Cezayir Dergisi, 1930-1932)2. Sahîh-i Buhârî’nin “Mirasçılar” bölümünün tefsir ve dipnotla birlikte tercümesi

(1933) 3. Şartlı Evlilik (1934)4. “Muhtasaru’l-Fıkhi’l-İslamiyyi ale’l-Mezhebi’ş-Şafiiyyi””nın yeni tercüme ve

dipnotla birlikte neşri (1935-1936)5. “Nubzetun ani’t-Temelluk” (1937)6. İslam Dini (İslam Dünyası-25, 1935)7. Fransa Hukuku, İslam Hukuku ve Kuzey Afrika’da Örf (Afrika Dergisi-76, 1935)8. Müslümanların Evliya Saygısının İki Asırlık Görünümü (Afrika Dergisi-79, 1936)9. Balkanlarda İslam (İslam Dünyası-27, 1937) 10. Endonezya’daki İslam Araştırmalarına Giriş (İslamî Araştırmalar Dergisi-12, 1938)11. İslam ve Doğum Kontrolü (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yıllığı-7, 1948)12. Nikah Düşüncesi’ni Anlamak (Cezayir Dergisi, 1948)13. Temizlik (Arapça Araştırmaları Yayınları-8, 1948)14. Kuzey Afrika’da İslam Hukuku (Arapça Araştırmaları-9, 1949)15. İffetlilik (Cezayir Dergisi, 1949)16. İbn Rüşd’ün “Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid”inin neşri (Cezayir

Dergisi, 1949)17. Fıkıh ve Büyü (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yıllığı, 1949-1950)18. İslam’da Temizlik (Dinler Tarihi Dergisi-138, 1950)19. Kabile Evliliği (Cezayir Dergisi, 1951)20. İslam’da Kadın Temizliği (Cezayir Dergisi, 1951) 21. İslam Hukuku (Cezayir Dergisi, 1952, İslam Dünyası-2, 1951)22. İslam Hukuku Üzerine Sosyal İncelemeler (İslamî Araştırmalar Dergisi, 1954)23. İslam Şer’î Hukuku’nda İcazet ( Cezayir Dergisi, 1955)24. “el-Muhtasar fi’l-Fıkhi’l-Malikiyyi” adlı eserin tercümesi (Cezayir Edebiyat

Fakültesi, 1956)25. İslam’da İnanç Eğitimi İle Ekonomi ve Sosyal Müesselerin Gelişimi (1957)26. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’da Hayvan ve Hayvanlara Gösterilen Davranışlar

(İslamî Araştırmalar-9, 1958)27. Hristiyanların İslamı Benimsemesi (Cezayir Dergisi-73, 1957)28. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam Dinleri (İslamî Araştırmalar-14, 1961)29. Kuzey Afrika’da Merkezî İslam ve Hristiyan Avrupa Medeniyeti (İslam

Sosyolojisi Halkası, 1961)30. Voltaire ve İslam (İslamî Araştırmalar-28, 1968)31. İbn Batuta ve İslam Müesseseleri (İslamî Araştırmalar-24, 1966)32. Goethe ve İslam (İslamî Araştırmalar-33, 1971)33. Muhammed ve İslam (Doğu Felsefesi Tarihi Enstitüsü Yıllığı-20, 1968-1972)110) Bergue, J.

46

Paris’teki mezuniyetinden sonra sosyoloji araştırmaları için Mağrib’e yönelmiş, sonra Mısır’da Sanatsal ve Deneysel Araştırmalar Bölümü’ne tayin edilmiş, daha sonra ise Lübnan’da Arapça Araştırmaları Merkezi’ne müfettiş olarak atanmıştır. Fransa Enstitüsü Çağdaş İslam Sosyoloji Tarihi Kürsüsü’nde profesör olarak görev yapmıştır.

Eserleri:1. Abbasî Mektupları (Cezayir Dergisi, 1950) 2. Mağrib’de Kutsal Sosyal Mekanlar (Ekonomi, Sosyal ve Kültür Yıllığı, 1955)3. Zeyn b. Ali Koleksiyonu (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları)4. Arap Ülkeleri ve Ekonomi (Şarkiyat Muhabirleri Koleksiyonu, 1960)5. Geçmişten Geleceğe İslam (Paris, 1961)6. Çağdaş Arap Kültürü Problemleri (1965)7. Mağrib: Dünü ve Bugünü (Uluslararası Sosyoloji Broşürleri-34, 1964)8. Kuruluşlar ve Çağdaş Arap Edebiyatı (Uluslararası Sosyoloji Broşürleri-36, 1964)9. İslam ve Sosyalizm (Sosyoloji Enstitüsü Dergisi-40, 1967)10. Çağdaş Arapça Nüshalarla: “Dünya Hukuku ve Yöresel Gelişmeler Arasında

İslam”, “İslam Sanatı Etrafında”, “Arap Dili Filolojisi”(Çağdaş İslam’da Düzen ve Değerler, 1966)

11. Mağrib’de Bazı İslamî Sorunlar (Dinler Sosyolojisi Arşivi-3, 1957)12. Çağdaş Arap Kültürü Boyunca (Dünya Tarihi Broşürleri-14, 1972)13. İbn Rüşd ve Zıtlıklar (1967)14. Tunus Yazmalarında Kayrevan Kadıları (Müslüman Batı Dergisi-13/-14, 1973)

111) Vadja, G. (D.1908)Budapeşte ve Sorbonne Doğu Dilleri Okulları’ndan mezun olmuş, 1936 yılında Fransa

İsrail Din Enstitüsü’nde profesör olarak; 1937 yılında Yüksek Araştırmalar Amelî Okulu’nda özel öğretmen olarak ve 1940 yılında Tarihî Metin Araştırmaları Enstitüsü Şarkiyat Bölümü’nde başkan olarak görev yapmıştır.

Eserleri:1. İslam Edebiyatı’nda Sebiniyye Tercümeleri87 (Yahudi Araştırmaları Dergisi-90,

1931)2. Hadise Göre Yahudi ve Müslümanlar (Asya Dergisi-229, 1937)3. Müslüman ve Yahudilerde Oruç İbadeti (Yahudi Enstitüsü Yıllığı-12, 1938)4. Ortaçağ Avrupası’nda İbn Sînânın Felsefî Eserleri (Asya Dergisi , 1943)5. Abbasîlerin İlk Dönemlerinde İslam Ülkelerinde Zındıklar (Şarkiyat Araştırmaları

Yayınları)6. İbn Sînâ Felsefesi’nin İncelikleri (1948)7. Mağribî Eserler Hakkında Bir Risale (Hesperis-27, 1950)8. Paris Asya Cemiyeti’ndeki Arapça Yazmaların Kataloğu (Asya Dergisi-238, 1950)9. İbn Rüşd (Asya Dergisi, 1950)10. Peygamberlik Delillerine Dair Yazmalar (1956)11. Kindî’nin Felsefî Risaleleri (İslamî Araştırmalar Dergisi, 1951)12. Modern İbn Sînâ Araştırmaları (Asya Dergisi-240, 1952)13. Paris Ulusal Kütüphanesi’nde Yer alan Arapça Yazmalar Üzerine İncelemeler

(1953)14. el-Eşarî’ye Göre Din İlmi Usulü (Asya Dergisi, 1954)15. Paris Ulusal Kütüphanesi’ne Yeni Gelen Arapça Yazmalar (Tarih Araştırmaları

Yayınları, Metinler 4, 1955)16. Kur’an Mucizelerinin Açıklanması (Asya Dergisi, 1955)17. Zeyne’l-Âbidîn (Asya Dergisi, 19550)18. Tunus Kütüphanesinde Yer alan 2. Yüzyıldan Kalma 5032 Adet Yazmalık Şam

87 Eski Ahit kitabının M.Ö. 270 de başlanılan tercüme. Serdar MUTÇALI, “Arapça-Türkçe Sözlük”, Dağarcık yay., İstanbul, 1995, s.374

47

Koleksiyonu (Asya Dergisi-245, 1957)19. İbn Arabî’nin Biyografisi Hakkında (Arabica, 1956)20. İslam Dini Usûlü’nde Ölüm Sonrası Hayata Dair (İslami Araştırmalar-5, 1958)21. Hayy b. Yekzan Kıssası Etrafında Dilbilimsel İncelemeler (Arabica, 1960)22. Lübnan’da Bulunan Yazmaların Katologu (Asya Dergisi, 1963-1964)23. Bazı Şiâ Yazarlarına Göre Ru’yetullah Meselesi (1970)24. Mutezile Eleştirisine ve Cahız’a Göre Allah Anlayışı (İslamî Araştırmalar Dergisi-

24, 1960)25. İlahî İrade Sıfatı (İslamî Araştırmalar Dergisi-31, 1970)26. Mantık Hakkında Yeni Yayınlanmış Arapça Metinler, Farabi, Aristo’nun Arapça

Tercümesi, İslam ve Haçlılar (1969)27. Farabî’nin Risalesinde: Dil, Felsefe, Siyaset ve Din (İslamî Araştırmalar Dergisi-

258, 1970)28. Razî (1971)29. Kindî’ye Göre Eğitim (1972)30. Arap Yazı Tarihi Hakkında Araştırmalar (1972)

112) Cahen, Claude (D.1909)Sorbonne Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü, Paris Üniversitesi Doğu Dilleri Okulu ve

Öğretmenler Okulu’ndan mezun olmuş, 1938 yılında Paris Doğu Dilleri Okulu’na konferans vermek üzere atanmıştır. 1945’te Strasbourg Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin İslam Tarihi Bölümü’nde, daha sonra ise Paris Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapmıştır. Cahen Anadolu, Suriye ve Mısır’ın idarî kurumları, ekonomik hayatı ve sosyal yapıları üzerinde derinliğine incelemeler yapmıştır.

Eserleri:1. Leçons d’Histoire Musulmane: VIII.-XI. Siecle (Paris, 1957-1961)2. Mouvements Populaires et Autonomismes Urbains dans l’Asie Musulmane du

Moyen-Age (Leiden, 1959)3. Preottoman Turkey: A General Survey of the Material and Spritual Culture and

History Circa (Londres, 1968): Bu eser “Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler” adıyla Yıldız Moran tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.(İstanbul, 1979)

4. İslam des Orgines de But de l’Empire Ottoman (Paris, 1970): Bu eser Esad Nermi Erendor tarafından “İslamiyet. Doğuşundan Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuna Kadar” adıyla Türkçe’ye çevirilmiştir.(İstanbul, 1990)

5. İntroduction a l’Histoire de l’Orient Musulman Medieval (VII.- XV. Siecle): Methodologie et Elements de Bibliographie (Paris, 1982)

6. Orient et Occident au Temps des Croisades (Paris, 1983)7. Cahen’in, L’Encyclopedie de l’İslam, Revue Historique, Le Moyen Age, Journal

Asiatique, Bulletin de l’Institut Français d’Etudes Orientales de Damas, Studia İslamica Byzantion ve Turcia gibi dergilerde çok sayıda makalesi yayınlanmış ve bu makalelerin bazıları da Türkçe ‘ye çevrilmiştir.88

113) Rondot, P.(D.1909)Eserleri:1. İslam Ülkelerinde Eğitim (Arap Edebiyatı Enstitüsü Dergisi, 1947)2. İslamiyet, Hristiyanlık ve Modern Devlet (Ortadoğu Meseleleri-5, 1954)3. Şiâ ve Bugünkü İslam Birliği (Orient-12, 1959)4. Doğu’da İslam, Milliyetçilik ve Modern Devlet (Orient-1, 1957)5. İslamî Reformlar (Afrika ve Asya-72, 1965)6. Doğu’da Araplar ve Arap Milliyetçiliği (Fransız Siyasi İlimler Dergisi-12, 1962)7. Cezayir’de İslamî Reformlar (Afrika ve Asya Broşürleri-4, 1955)

88 Cahen’in eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/342-346

48

8. Arap ve İslam Dünyası’nda Yeni Beklentiler (Medeniyetler-16, 1966)9. İslam Ülkelerinde Kırmızı Kitaplar (1969)10. Lübnan Müesseseleri ve Arap Milliyetçiliği (Çağdaş Tarih Gazetesi, 1968)11. Libya (Fransız Dış İşleri Siyaseti Dergisi-103, 1974)12. Mısır (Fransız Dış İşleri Siyaseti Dergisi-105, 1974)13. Birleşik Arap Cumhuriyeti (Araştırmalar, 1970)

114) Dermenghem, E.Cezayir Kütüphanesi’nde müdür olarak görev yapmıştır.Eserleri:1. Hz. Muhammed’in Hayatı: Peygamberimiz hakkında yazdığı bu eser, müsteşrikin

en önemli eseri olup Müslüman âlimlerin de başvurduğu bir kaynaktır. Paris’te 1929’da yayınlanan eserin ikinci baskısı 1950 yılında Arapça olarak yapılmıştır.

2. En Güzel Arapça Metinler (Paris, 1951)3. Mağrib’de Evliya Saygısı (Paris, 1954)4. Hz. Muhammed ve Sünnet (Paris, 1955)5. Kuzey Afrika Gelenekleri (Afrika Dergisi-89, 1945)6. Evliya Biyografileri (Cezayir, 1945)7. Bağdatlı Şair ve Mutasavvuf: Ebu Bekr eş-Şiblî (Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü

Yıllığı-8, 1949-1950)8. Cezayir’de Yayılmacı Cemiyetler (Afrika Dergisi-97, 1953)9. Kuzey Afrika Folkloru’nda Âhiret Sonrası İlahî Aşk Mitolojisi (Afrika Dergisi-89,

1947)10. İslam Medeniyeti’nde Vazgeçilmez Değerler ve Güncellik Etrafında (İslam ve

Batı, 1947)11. Ashâb-ı Kehf (İslamî Araştırmalar Dergisi, 1959-1962)

115) Colombe, M. (D.1913)Paris Doğu Dilleri Okulu’nda profesör olarak görev yapmıştır.Eserleri:1. “Kitabu Kunhi’l-Ahbâr”ın metniyle beraber terümesi 2. Arap Milliyetçiliği’nin Ekonomik ve Sosyal Hedefleri (1957)3. Arap Devletleri Üniversitesi’nden Birleşik Arap Cumhuriyeti’ne Kadar Mısır ve

Arap Milliyetçiliği (1945-1958 arası) (1958)4. 1. Dünya Savaşı’nın Kısa Süre Öncesi İslam ve Arap Milliyetçiliği (Tarih Dergisi-

223, 1960)5. Arap-İsrail Anlaşmazlığı (Tarih Dergisi-41/-42, 1967)6. 19. Asırda İslam Müesseseleri’nin 3 Profesörü (Şarkiyat Araştırmaları, 1962)

116) Monteil, V. (D.1914)Kuzey Afrika’da çalışmış, sonra Paris Yaşayan Diller Ulusal Okulu’nda profesör olarak

görev yapmış daha sonra ise Lübnan’daki Modern Arapça Araştırmaları Merkezi’ne müdür olarak atanmıştır.

Eserleri:1. Çağdaş Arap Edebiyatı’ndan Seçmeler: Yazarın Arapça ve Fransızca olarak

kaleme aldığı bu eser, Beyrut’ta 1961 yılında neşredilmiştir.2. Modern Arapça Nahvi: Müsteşrikin doktora tezidir.3. Rusya’da İslam (1952)4. Sudan’dan Arapça Metinler (Fransa Şarkiyat Yıllığı, 1938)5. İslam Dünyası Takvimi’nin 4. baskısının hazırlanmasında Massignon’a yardım

etmiştir. (Paris, 1954)6. Kuzey Afrika’da İslam Araştırmaları’nın Payı (1961)7. Afrika Dilleri’nin Arapça’ya Tercümesi (1963)

49

8. İslam (Tunus Sosyoloji Arşivi-2, 1965)9. İbn Batuta’nın Seyehatleri’ne Giriş (1968)10. Sosyoloji ve Tarih Alimi: İbn Haldun (Tarih Dergisi-237, 1967)11. Ömer Hayam Rubaîleri (İslamî Araştırmalar Dergisi-38, 1970)12. Arapça’nın Telaffuz Sorunları

117) Pellat, Ch. (D.1914)28.09.1914 tarihinde Cezayir’de doğmuş, lise öğrenimini de burada yapmıştır. 1931

yılında ilk lisansını, 1932’de matematik alanında ikinci lisansını daha sonra 1933-1935 yılları arasında, Bordeaux Üniversitesi’nde, Arapça alanında lisansını yapmıştır. 1935’te Rabat Mağrib Yüksek Araştırmaları Enstitüsü’nden Arapça, 1938’de ise Cezayir Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden Berberî Dilleri diploması almıştır. 1946 ve 1950 yıllarında Paris Üniversitesi’nde edebiyat alanında doktorasını yapmıştır. Senegal, Moritanya, Mağrib, Tunus, Libya, Ürdün, Suriye, Irak, Suudi Arabistan, Hindistan ve Pakistan Bilim Heyetleri’ne ders ve konferanslar (büyük çoğunluğu Arapça olmak üzere) vermek üzere seçilen Pellat, aynı zamanda bir çok üniversite ve bilimsel kuruluşlarda profesör, müdür ve üye olarak görev yapmıştır.

Değişik alanlarda olmak üzere oldukça fazla eser veren Pellat’ın, çeşitli dergilerde yayınlanmış 100’ü aşkın raporunun yanı sıra İslam Ansiklopedileri’nde yeni baskı 260 makalesi bulunmaktadır. Pellat’ın eserlerini genel olarak şu şekilde kategorize edebiliriz:

a) Arap Edebiyatı ve Medeniyeti’ne dair eserlerib) Cahız hakkındaki eserleri c) Mesudi hakkındaki eserleri d) Cahız’a ait metinlerin neşri e) Şiirsel eserler f) İspanya ve Mağrib Müslümanları Bunların yanı sıra İslamiyet, Karşılaştırmalı Edebiyat, İlimler Tarihi ve Arapça (fasih

Arapça ve Mağribî lehçeler) hakkında da yazdığı bir çok eseri bulunmaktadır. Bizim burada bütün bu eserleri tek tek sıralamamız imkan dahilinde olmamakla beraber tezimizin konuluş amacına uygun , kendimizce önemli gördüğümüz, eserleri zikretmekle yetineceğiz89.

Eserleri:1. İslamî Ahlak’ta Rüya’yı Anlamak 2. Arap Dünyası Hakkındaki Ansiklopediler (Dinler Tarihi Broşürleri 9/3, 1966)3. İslam ve Tarih (İslam ve Ortaçağ, Delhi 2/3, 1971): Bu eser, Ortaçağ Müslümanları

ve Hristiyanları ile çağdaş tarihçilerin gözüyle ele alınmış bir İslam tarihidir. 4. İspanya’da İslam’ın Kökeni ve Gelişimi (Londra, 1962)5. Ortaçağ’da Hz. Muhammed (1943)6. Hz. Muhammed’in Na’şı (Arap Araştırmaları Yayınları-23, 1945)7. Arapların (Avrupa ile savaşlarını konu alan) Şarkıları’nda Allah Fikri (İslamî

Araştırmalar-22, 1965)8. Arap Edebiyatı ve Karşılaştırmalı Edebiyat Sorunları (Paris, 1967)9. Arapça Günlük Gazeteler - Metin Koleksiyonu (Cezayir, 1945)10. Yaşayan Dil Arapça (Paris, 1962)11. Arap Edebiyatı: Doğuşu’ndan Emeviler Dönemi’ne Kadar (Paris, 1950)12. Arapça ve İslam Araştırmaları’nın Durumu (1971)13. İslam Araştırmaları 20 Yaşında (Arabica-21, 1974)En verimli şarkiyatçılardan biri olarak kabul edebileceğimiz Pellat, şarkiyat alanında

sürekli eser vermiş hala da bu yazma faaliyetine devam etmektedir. Bugün, üzerinde çalıştığı eserlerden bazıları ise şunlardır: “Fransızca-Arapça sözlük”, “İbn Mukaffâ’nın “Kitabü’l-Edebi’l-Kebîr”inin tercüme ve dipnotlarla beraber neşri” ve Blachere’nin ölümünden sonra Arapça- Fransızca sözlüğün yazılmasında katkıda bulunmuştur. Sözlük baskı aşamasındadır.

118) Rodinson, Maxime (D.1915)

89 Diğer eserleri için bkz. el-Akikî, a.g.e., I-III, I/353-359

50

26.01.1915 tarihinde Paris’te doğmuş, edebiyat alanında doktorasını yapmış, Sonra Yaşayan Doğu Dilleri Ulusal Okulu ve Yüksek Araştırmalar Bilimsel Okulu’ndan diploma almıştır. 1937-1942 yılları arası Bilimsel Araştırmalar Ulusal Fonu’ndan burs kazanmıştır. Doğu’da yer alan Bağımsız Fransa Arkeoloji Dairesi ve Beyrut Fransız Arkeoloji Heyeti’nde yazar ve kütüphane müdürü olarak görev yapmıştır. Şam Fransa Enstitüsü’ne Fransa temsilcilcisi, 1946-1947 yılları arası Ulusal Kütüphane müdürü olarak atanmış olan Rodinson, 1955’ten bu yana Bilimsel Araştırmalar Okulu Tarih ve Dilbilimleri Yüksek Araştırmaları bölümünün müdürlüğü vazifesini yürütmüştür. 1959-1971 yılları arasında ise aynı yerde İktisadî ve Sosyal İlimler bölümünde konferans vermek üzere atanmıştır. Yaptığı araştırmalar sayesinde bir çok bilimsel cemiyet ve kuruluştan üstün hizmet madalyası almaya hak kazanmıştır. Bu kuruluşlardan bazıları: Asya Cemiyeti, Fransız Sosyoloji Cemiyeti, Arap ve İslam Araştırmaları Enstitüsü v.d.

Eserleri:1. The Legacy of İslam (2. baskı, yayınlayanlar: Schacht ve Bosworth, Oxford,

Clarendon Pres, 1974): Eser Cemil Meriç tarafından “Batı’yı Büyüleyen İslam” adı altında Türkçe’ye tercüme edilmiştir (Pınar yay., İstanbul, 1983)

2. Islam et Capitalisme (Seuil, Paris 1966): Bu eserin Türkçe tercümesi, 1. baskı. Orhan Suda, Gün Yay., 1969, 2. baskı, Hürriyet Yay., 1978.

3. Hz. Muhammed (Paris, 1961)4. Marksizm ve Arap Dünyası (Paris, 1972)5. Araplarda Yemek Sanatı Araştırmaları (İslamî Araştırmalar Dergisi’nden naklen,

1949)6. Modern Araştırmalar Işığı’nda Dante ve İslam (Dinler Tarihi Dergisi-139, 1951)7. 1001 Gece Masalları ve Sebepleri (Asya Dergisi, 1951)8. İbn Sina’nın Düşünceleri (Düşünceler, 1952-1953)9. İslam Öncesi Arap Yarımadası (1957)10. Arap Dili Etrafında (Asya Dergisi -245, 1957)11. Hz. Muhammed Araştırmaları Kronolojisi (Tarih Dergisi-229, 1963)12. Araplarda ve İslam’da Hilâl (Paris, 1962)13. İslam-Komünizm İlişkileri Araştırma Problemleri (İslam Sosyolojisi Halkası,

1961)14. Marksizm Aynası’nda Mısır Nâsırîleri (Modern Asırlar-203, 1963)15. Güney Arabistan ve Etiyopya Kitabeleri (Paris, 1963)16. Arapçadan Diğer Dillere Geçen Harflerin Kuralları (Fransa Kütüphaneleri

Yayınları-9, 1964)17. Doğu ve Batıdaki Me’mûnîler (Şarkiyat Araştırmaları-2, 1962)18. İslam Hakkındaki Araştırmalar (Dinler Sosyolojisi Arşivi-15, 1963)19. Yunan ve Roma Dünyasındaki Araplar (1966)20. Modern Ekonomik İhtilaller ve İslam (1966)21. Araplar ve İsrail (Fransız Siyasi İlimler Dergisi-169, 1966)22. İsrail-Arap Mücadeleleri ve Sosyalizm’in Geleceği (Uluslar arası Şarkiyatçılık

Dergisi, 1967)23. İslam Dünyası’nda Ekonomi ve Toplum Tabakaları Tarihi (Ortadoğu Ekonomi ve

Tarih Araştırmaları, 1960)24. Müslüman Tüccarlar (Oxford, 1970)25. Güney Arabistan Kitabeleri’ndeki Kuranî Üslûplardan (1967-1969) 26. İslam Dünyası’nda Ekonomi ve Tabakalar Tarihi (Londra, 1970)27. Ortaçağ’da Avrupa Medeniyetindeki İslam Medeniyeti Eserleri (Lincei Akademisi,

Roma 1971)28. Marksizm ve İslam (Paris, 1972)29. Batı Nazarında ve Araştırmalarında İslam (Oxford, 1944)30. İslamî Oryantalizmin Konumu ve Sorunları (Paris, 1976)31. Doğu’da Fransız Arkeoloji Çalışmaları (Beyrut, 1943)

51

32. Marxisme et Monde Musulman (Marksizm ve Müslüman Dünya, Seuil, Paris, 1972)

119) Berger-Vachon, V.Eserleri:1. Din ve Örf Bakımından İslam Hukuku Araştırmaları (Cezayir Dergisi, 1931)2. İslam Ülkelerindeki Çok Sayıda Evlilik Dinen Uygun mudur ? (Paris, 1958)3. Faiz (1966)

120) Arnaldez, R.Eserleri:1. İbn Hazm el-Kurtubî’nin “el-Ahbar ve’l-Avâmir”inin neşri (Arabica-2, 1955)2. İslam’da Felsefe Düşüncesi Nasıl Donduruldu ? (1957)3. İbn Rüşd’ün Din Düşüncesi (İslamî Araştırmalar, 1957-1959)4. İskenderiye Medresesi Faaliyetleri (1952)5. İbn Hazm el-Kurtubî’ye Göre Cihad (Şarkiyat Araştırmaları-2, 1962)6. Razi’nin “Kader ve Seçim Özgürlüğü” Hakkındaki Şerhi (1959, 1961)7. Kuran Müfessiri ve Filozof Olan Razî’nin Eserleri (Ortaçağ Medeniyeti Broşürleri-

3, 1960)8. Abbasîlerin İlk Dönemleri Bağdat’ta İlimler ve Felsefe (Arabica-9, 1962)9. Ontoloji ve İslam Tasavvufu (1962)10. İbn Haldun’un “Mukaddime”sindeki Bölümler Etrafında (1966)11. Fahreddin Razî’nin Kuran Tefsirinden Felsefî Çıkarımlar (Felsefî ve Edebî

Araştırmalar-32, 1968)12. Farabî Düşüncesi’nde Metafizik ve Siyaset (Ayn-ı Şems Üniversitesi Sanat

Fakültesi Yıllığı-1, 1951)13. Fahreddin Razî’nin Kuran Tefsiri Yönüyle İlahî Ben ve İnsanî Ben (İslamî

Araştırmalar-36, 1972)14. İbn Sînâ Hakkında (İslam Yıllığı-11, 1972)15. İslam Dünyası’nda Klasizm ve Değişim (Felsefi ve Edebi Araştırmalar-50, 1971)16. Fıkıh Usûlü’nde Kuran (İslamî Araştırmalar-32, 1970)

121)Tomiche, Nada (D.1923)16.04.1923 tarihinde Kahire’de doğan Tomiche, bir edebiyatçı gözüyle, Arap dünyasını

edebî, sosyolojik, lehçeler, eski ve çağdaş edebiyatçılar ve mezhep çeşitliliği açısından incelemiş; bu incelemeleriyle Doğu hakkında Batı için birebir ve güvenilir portreler sunmayı amaçlamıştır.

Eserleri:1. Arap Ülkelerinde Eğitim Düzenlemesi (1955)2. Modern Mısır’da Kadın (Paris, 1957)3. II. Dünya Savaşı’ndan Sonra Arap Birliğinin Gelişimi ve Arap Dili Sorunları

(Paris, 1958)4. İbn Hazm’ın “Ahlak” hakkındaki bir risalesinin giriş, tercüme, dipnot, sözlük ve

eklerle beraber neşri (Paris, 1961)5. Kahire Arap Dili Lehçeleri (Paris-Lahey, 1964)6. Modern Mısır (Paris, 1967)7. İslam’da Kadın (Paris, 1967)8. Birleşik Arap Cumhuriyetleri’nde Mısırlı Kadınların Konumu (Çağdaş Tarih

Gazetesi-3, 1968)9. Kuzey Suriye Kitabeleri ve Topoğrafyası Hakkındaki Risaleler (Suriye Arkeoloji

Yıllığı-3, 1953)10. İbn Mukaffâ’ Biyografisi (Arabica-1, 1954)11. el-Cehşeyarî’nin “Kitabü’l-Vüzerâ”sının neşri.

52

12. Abbasî Vezirleri Tarihi Sorunları (Uluslararası Şarkiyatçılık Kongresi, 1957)13. Modern Baskılı Kitaplar Yönüyle Hz. Muhammed ve Muhammedîye Araştırmaları

(İslamî Araştırmalar Dergisi, 1963)14. Kuzey Suriye’de Abbasî Kitabeleri (Şam Fransız Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü

Dergisi, 1963-1964)15. Yeni Abbasî İmparatorluğu’nun Başkenti: Bağdat (Arabica, 1962)16. Abbasî Kutlamaları (1960)17. Abbasî Halifesi Me’mûn’un Dinî Siyaseti (1962)18. Bordeaux Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Arapça Araştırmalar (İslamî

Araştırmalar Dergisi, 1966)19. Mısır (1971)20. Necip Mahfuz ve 1967 Sonrası Arap Hikayeciliğinin Gelişimi (Müslüman Batı

Dergisi, 1973)21. Arap Edebiyatı (Roma, 1976)22. Arap Tercüme Edebiyatı 23. Mısır Halk Şarkıları ve Hikayeleri

122) Roman, A. (D.1928)Lyon ve Tunus’a lise eğitimi, Beyrut Şark Edebiyatları Enstitüsü ve Provence

Üniversitesi’ne ise yüksek eğitim vermek üzere öğretmen olarak atanmıştır. Bugün ise Provence Üniversitesi’nde yapılan araştırmalardan özellikle Arapça Araştırmalar’ı yürütmek üzere yardımcı profesör olarak atanmıştır.

Eserleri:1. Tercüme İlmi Usûlü ve Fransızcadan Arapçaya Çevrilen Edebî Tercümelere

Uygulanması 2. İnsanoğlu’nun Sonsuzluk Rüyası3. el-Muhasibî’nin “Kitabü’t-Tevehhüm”ünün Arapça metin, tercüme ve sözlükle

beraber neşri 4. Allah’ın İsimleri’nin Geçtiği Ayetler’deki “Hum” Zamiri Araştırmaları (Arabica-

19, Paris-Leiden 1972)5. Yaygın Arapça’da “Ene” Tabiri (Şarkiyat Araştırmaları yay.-27, 1975)6. Kuran’da Geçen Kıssalar Hakkında

123) Marquet, Y.Eserleri:1. İhvân-ı Safâ Seçmeleri’nden “el-Kur’an ve’l-Halk”ın tercüme ve dipnotla beraber

neşri (Arabica-11, 1964)2. İhvân-ı Safâ’ya Göre İmamet, Diriliş ve Mertebeler (İslam Dünyası Dergisi-30,

1962)3. İhvân-ı Safâ’ya Göre Vahiy ve Rüya (İslamî Araştırmalar Dergisi-32, 1964)4. İhvân-ı Safâ’dan Haccâc’a (Arabica-15, 1968) 5. Yakubî Tarihi Boyunca 9. Asırda Şiâ (Arabica-16, 1972) 6. İslam’da Sûfi Mertebelerinin Kökleri Etrafında (1973)

124) Lecomte, GParis-Sorbonne Üniversiteleri’nin İslâmiyât Bölümü’nde profesör olarak görev

yapmıştır.Eserleri:1. Bizans ve İslam’da Medrese Hayatı (Arabica-1, 1954)2. İbn Kuteybe ile Kuranî Ayetler Etrafında (Arabica-10, 1963)3. Sürekli Yolculuk Yapanlar İçin Fransızca-Arapça Sözlük (Orient-17, 1961)4. İbn Kuteybe’den Naklen: Vali ve Filozof Muhammed b. el-Cehm el-Bermekî

(Arabica-5, 1958)

53

5. El Yazmaları Hakkında (Alman Şarkiyat Dergisi Eki-1, 1969)6. Şafîler’in Modern Anlaşmazlıklarından İbn Kuteybe’nin Modern Birleştirmesine

(İslamî Araştırmalar-27, 1967)7. Arapça ve Modern Medeniyet (Ulusal Doğu Dilleri Okulu Dergisi-1, 1964)8. Cahiliye Şiiri Etrafında (Arabica-13, 1966)9. İbn Kuteybe: Kişiliği, Eserleri ve Görüşleri (Şam Fransız Enstitüsü Yayınları,

1965)10. Arap İlimleri’nde Necis ve Kutsal (1967)

125) Cohen, D. Eserleri:1. Ortak Diller ve Arapça Lehçeler (Arabica-9, 1963)2. Arapça’da Zıtlıklar (Arabica-8, 1961)3. Sami Dili ve Arapça (İslamî Araştırmalar Dergisi-33, 1965)4. Arapça Araştırmaları (İslamî Araştırmalar Dergisi-39, 1971)5. Arapça Ses Nağmeleri (1969)6. Arapça Çerçevesi’nde Lehçe Çeşitleri ve Dilsel İlişkiler (Paris Dil Topluluğu

Yayınları-68, 1973)

126) Gimaret, D. Eserleri:1. İslamî Gelenekte Buda ve Budizm (Asya Dergisi -257, 1969)2. Mutezile Araştırmaları (Asya Dergisi -259, 1971)3. İslam Kelam İlminde “Allah Kötü Fiillerin Yapılmasını İster mi ?” Sorunu (İslamî

Araştırmalar-40, 1974)4. Kadı Abdülcebbar’ın “Usûl-ü Hamse”si ve Şerhleri (İslâmiyât Yıllığı-15)5. Huneyn b. İshak’a Göre Dinî Anlayışta Yenilik (Arabica-21, 1974)6. İslam’da Değişimler ve Karşıtları (Din Bilimleri Araştırmaları-63, 1975)

127) Miquel, A. (D.1929)Araştırmalarında Arap Dili ve Üslûpları, Modern Fasih Arapça Edebiyatı ve Edebî

Tenkit gibi konuları ele almıştır. Ayrıca Arap Dili ve Edebiyatı Araştırmaları yapılması için gerekli olan bir grubun kurulması ile müsteşrik Blachere’nin ön ayak olduğu Arap Edebiyatı Tarihi’nin yayınına yeniden başlamasında büyük pay sahibi olmuştur. Yine Madrid, İstanbul, Tunus, Muhammediye ve Umman hakkında yaptığı araştırmalarıyla ilgili olarak kongre ve konferanslara katılmıştır. Miquel bir taraftan İslam tarihçisi, coğrafyacısı, İslam medeniyeti uzmanı; diğer taraftan tefsirle, Arap dili ve grameriyle uğraşan çok yönlü bir şarkiyatçıdır.

Eserleri:1. el-Makdisî’nin “Ehsâü’t-Tekâsim fi Marifeti’l-Ekâlim”inin bazı bölümlerinin giriş,

dipnot ve eklerle beraber tercümesi (Şam Fransız Arapça Araştırmaları Enstitüsü, 1963)

2. İslam ve Medeniyeti (Paris 1968, Almanca tercümesi 1970, Portekizce tercümesi 1971, İtalyanca tercümesi, 1973, Arapça tercümesi baskı aşamasında): Bu eser, aynı adla Birleşik Yayınları tarafından Türkçe olarak neşredilmiştir.

3. Arap Edebiyatı (Paris, 1960)4. Kuran’da “İnnemâ” Edatı (Asya Dergisi, 1960)5. Necip Mahfuz’da Öykü Tekniği (Arabica-10, 1963, Arapça tercümesi, 1971)6. Arap Edebiyatı Araştırmaları (Eleştiri Dergisi, 1964)7. Batıyla Alakalı Arapça Kavramlar (İnsan, 1965)8. Arap Ülkelerinde Süreklilik ve Değişim - Eğitim, Gelişme ve Demokrasi (Paris,

1967)9. Kuran’da “Hatta” Edatı (Şarkiyat Araştırmaları Yayınları-21, 1967)10. İbn Batuta ve İbn Cevzî (İslam Ansiklopedisi)

54

11. Arap Edebiyatı’nda Şiddetli Milliyetçilik (Eleştiri Dergisi, 1968)12. Klasik ve Modern Arap Şiiri (Eleştiri Dergisi, 1968)13. Ebu’l-Alâ el-Mearrî (Dünya ansiklopedisi s. 53)14. 19. Asırdan Günümüze Arap Edebiyatı (Dünya Ansiklopedisi-2, 1968)15. İbn Haldun ve İbn Batuta (Eleştiri Dergisi, 1969)16. 4. Asır Arap Coğrafyacısı Makdisî’ye Göre Mısır (İslâmiyât Yıllığı-11, 1972)17. el-Bekrî, el-Belhî, İbnu’l-Fakih, el-İdrisî, el-Harezmî, el-Makdisî, el-Kazvinî, el-

Mesudî, es-Suyutî, el-Yakubî, Kudame b. Cafer, İslam Dünyası v.d. (Dünya Ansiklopedisi, 1974-1975)

18. el-Hemdanî’den Naklen: Arap Yarımadası Toprakları (Kahire Yenilik Dergisi-1, 1975)

19. 11. Asrın Ortalarına Kadar İslam Dünyası Beşeri Coğrafyası: 3 ciltten oluşan bu eser, Miquel’in en önemli eseridir. Eser’in ilk cildi “Doğuşu’ndan 1050 yılına Kadar Arap Edebiyatı’nda Beşerî Coğrafya ve Coğrafyacılar” adı altında Paris’te 1967 yılında basılmış olup aynı zamanda yazarın doktora tezidir.

20. L’Evenement : Vakıâ Sûresi’nin tefsiridir.

128) Vadet, J-C. (D.1931)Kahire’de doğmuş ve aynı yerde öğrenim görmüştür. Sonra Sorbonne Üniversitesi’nden

mezun olmuş ve orada edebiyat lisansı almıştır. 1954’te lisans diploması almış, 1959 yılında Fransız Enstitüsü’nde göreve başlamış; 1960 yılında ise doktor unvanı almıştır.

Eserleri:1. Arap Şiirleri Vezinleri Tarihi (Arabica, 1955)2. Yahya b. Ebi Mansûr’un Astroloji Hakkında Yazdığı “Kitabu’l-Hudûd”unun

Latince dipnotlarla beraber şerhi (Kahire Fransız Enstitüsü, 1962) 3. Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed ed-Deylemî’nin “Kitabü Atfi’l-Elifi’l-Me’lûf Ale’l-

Lami’l-Matûf”unun tahkîk ve tercümeyle birlikte neşri (Kahire Fransız Enstitüsü, 1962): Yazarın doktora tezidir.

4. Modern Edebiyat (Arabica-7, 1960)5. Ebi Ma’şer el-Felekî’nin “Önsöz”ünde Astroloji Savunması (İslâmiyât Yıllığı-5,

1963)6. Kuran (İslamî Araştırmalar Dergisi-37, 1969)7. Hanifler (Yahudi Araştırmaları Dergisi-130, 1971)

129) Arie, RachelEserleri:1. Madrid’de İspanya Arapları Kültürü Enstitüsü (İslamî Araştırmalar Dergisi-35,

1967)2. Madrid’de Mısır İslamî Araştırmalar Enstitüsü (İslamî Araştırmalar Dergisi-35,

1967)3. İslam Sanatları Hakkında (İslamî Araştırmalar Dergisi-13, 1965)4. İspanya’daki Müslümanlar Hakkında Araştırmalar (İslamî Araştırmalar Dergisi-35,

1967)5. Nâsırîler Dönemi İspanya Müslümanları ile Doğu Müslümanları Arasındaki

Diplomatik İlişkiler (1965)6. Bazı Müslüman İspanya Medeniyeti Anekdotları (İspanya Müsteşrikleri Cemiyeti

Yayınları-9, 1973)

130) Sourdel-Thomine, J. (D.1935)

55

Eserleri:1. Ali b. Ebi Bekr el-Herevî’nin “Kitabü’l-İşârât ila Marifeti’z-Ziyârât”ının 30 sayfası

önsöz, 40 sayfası katolog olmak üzere 100 sayfa olarak neşri (Şam Fransız Enstitüsü Yayınları, 1953)

2. Afganistan’da Arapça Mezartaşları (Syria-30, 1953)3. Ebu’l-Alâ el-Mearrî’nin Mezartaşı Üstündeki Kitabeler (1955) 4. Kuzey Suriye’de Kitabe ve Topoğrafya (Suriye Arkeoloji Yıllığı-3, 1953)5. Şam İslam Sanatı’na Ait Eski Kalıntılar (Arabica, 1959)6. Kuzey Suriye’de Klasik Arapça Sorunları (Suriye Arkeoloji Yıllığı, 1956)7. Emevîler Dönemine Ait Arapça Kitabeler (İslamî Araştırmalar Dergisi, 1963)8. Arap Resimciliği ve İslamî Toplumlar (İslamî Araştırmalar Dergisi, 1964)9. Norman Krallığı Dönemi Müslüman Sicilya Kitabeleri Üslûbu (Şarkiyat

Araştırmaları-1, 1962)10. Mezartaşları Üzerindeki Eski Arapça Kitabeler (1964)11. İslam Dünyası Toplum Sanatı (İslamî Araştırmalar Dergisi, 1968)12. Ortaçağ’da İslam Sanatı’na Ait Cami ve Medreselerin Mimarî Programı (Ortaçağ

Medeniyeti Broşürleri, 1970)13. Arap Arkeoloji İlminde Yeni Tasavvurlar (İspanya Müsteşrikleri Cemiyeti

Yayınları, 1969)14. Modern Keşifler’den Hareketle Tunus’ta İslam Arkeolojisi Yapıları (İslamî

Araştırmalar Dergisi, 1969)15. Kâbe Anahtarları ve Kilitleri (İslamî Araştırmalar Dergisi-39, 1971)

131) Gril, D. (D.1949)Paris’te doğmuş, Sorbonne Üniversitesi Arapça bölümünden mezun olmuş ve aynı

üniversitede Arap Dili ve Edebiyatı üzerine lisans yapmıştır. 1972 yılında “İslam ve Tasavvuf’ta Edebiyat Kavramı” adlı teziyle profesör unvanı almıştır. Şam Fransız Arapça Araştırmaları Enstitüsü’nde görev yapmış, 1974-1976 yılları arasında Cezayir Descartes Okulu’nda Arapça profesörü olarak görev yapmıştır. 1976’dan itibaren ise Kahire Fransız Şarkiyat Arkeolojisi Enstitüsü’nde görev yapmaktadır.

Eserleri:1. İbn Arabî’nin Nûr Suresi 35. Ayetine Yaptığı Şerhin Neşri.2. İbn Arabî’nin Eserlerinde Kuranî Vahiy: Yazarın doktora tezidir.3. İbn Arabî Yönüyle Kuran’da Firavun’un Kişiliği (İslâmiyât Yıllığı-14, 1978)4. Sûfiler’in Kuran Tefsiri 5. Bedir el-Habeşî’nin “Kitabü’l-İnbâh an Tarîk-i Allah”ının neşri (İslâmiyât Yıllığı-

15, baskı aşamasında)

132) Clermont-Ganneau, Ch. (1846-1923)Doğu Dilleri öğrenimi aldıktan sonra Kudüs ve İstanbul’a tercüman ve konsolos olarak

atanmıştır. Suriye, Yunanistan ve Anadolu’da çok sayıda kazı çalışması yapmıştır.Eserleri:1. Şarkiyat Arkeolojisi Koleksiyonu (1885)2. Halife Harun’un Kitabı 3. Kuran’da Kandil ve Zeytinyağı (Dinler Tarihi Dergisi, 1920)4. Basra’da Arapça Kitabeler (Asya Dergisi, 1877)5. Bazı Arapça Atasözleri (Asya Dergisi, 1878)6. Arapça Kitabeler ve Tarih (Asya Dergisi, 1877)7. Meâb Ülkesindeki Arap Gelenekleri (Asya Dergisi, 1906)

133) Pognon, H. (1853-1921)

56

Eserleri:1. Cezayir Üniversitesi (1909)2. Modern Arapça ve Arkeoloji Çalışmaları 3. İslam Tarihi4. Zeydîlik (Hristiyan Şarkiyat Dergisi, 1915-1917)

134) Migeon, G. (1861-1930)İslam Arkeolojisi âlimlerindendir.

135) Dussaud, R. (1868-1957)Doğu Dilleri Okulu Arapça Bölümü ve Diller Yüksek Okulu Tarih ve Fıkıh

bölümlerinden mezun olmuştur. 1905-1910 yılları arasında Fransa Enstitüsü’nde yardımı profesör ve Dinler Tarihi Dergisi’nde asistan olarak görev yapmıştır. Ömrünün yarısını Suriye Arkeolojisi ve Tarihi araştırmaları ve eğitimi ile geçirmiştir.

Eserleri:1. Nâsırîler Tarihi ve Akideleri (Paris, 1900)2. İslam Öncesi Suriye Arapları 3. Dinler Tarihi’ne Giriş (1914)4. Nâsırî Akidesi’nin Reşidüddin Sinan Mezhebine Etkisi (1900)

136) Terrase, H. (1895-1971)Cezayir Üniversitesi’nde profesör olarak, Rabat Yüksek Araştırmalar Enstitüsü ve

Madrid Fransız Enstitüsü’nde ise müdür olarak görev yapmıştır. Daha çok İspanya Müslümanlarının sanatı ve mimarîsi üzerinde araştırmalar yapmıştır.

137) Lambert, E. (1888-1961)Sorbonne Üniversitesi profesörleri içerisinde yer alan Lambert, aynı zamanda Kitabeler

ve Edebiyatlar Akademisi üyelerindendir. Araştırmalarında özellikle İspanya’daki İslam sanatı ve mimarîsi üzerinde yoğunlaşmıştır.

138) Deny, John (1879-1963)Paris Doğu Dilleri Okulu’nda profesör ve müdür olarak çalışmıştır. Griffini’nin

ölümünden sonra Türkçe koleksiyonların katologunu düzenlemek üzere Mısır’a çağrılmış (1926), koleksiyonları düzenlemek için dört sene boyunca uğraşmıştır. Daha sonra ise Brinstown’a profesör olarak seçilmiştir.

Eserleri:1. “el-Kitabu fi Luğati’t-Türkiyyeti” (Asya Dergisi, 1910)2. Türkçe Nahvi: Bu eser, Türkçe’nin gelişimi hakkında bilgiler içermektedir (Paris,

1921)3. Cezayir Hükümeti’ndeki Arapça-Türkçe Koleksiyon (Afrika Dergisi, 1921)4. Cezayir Hakkında Yayınlanmamış Türkçe Belgeler (Asya Dergisi, 1925)5. Kahire’deki Türkçe Belgeler (Mısır Coğrafya Cemiyeti Yayınları, 1930)6. Mısır Krallık Köşkü Kütüphanesi’nde yer alan Osmanlı Koleksiyonunu derlemiştir

(Asya Dergisi, 1930)7. Marsilya Kütüphanesi’nde Bulunan Türkçe Belgeler (Asya Dergisi, 1931)8. Türkçe Atasözler (Asya Dergisi, 1943)9. İslam’da Güzel Koku (1943)10. Muhammed Ali’nin Dört Risalesi (1950)11. Hristiyan Dinî Metinler’in Osmanlıca ve Türkçe’ye tercümesi (İslam Dünyası,

1955)12. Kabe’nin Kanalizasyon Sistemi ve Osmanlı Sultanı I.Ahmet (İslam Dünyası, 1959)

57

II. BÖLÜM

İTALYA’DA İSLAM VE ARAP DİLİ ARAŞTIRMALARITarihçesi, Salerno’daki tıp okulunda İslam tıbbının öğretimi ve önemli eserlerin

Latince’ye çevrilmesine kadar (13. asır) giden İtalya’daki İslam ve şarkiyat çalışmalarını yapıldıkları şehirlere göre başlıca dört grupta toplamak mümkündür.

A) Roma: Üniversite tarafından 1907’de neşrine başlanan Rivista degli Studi Orientali alanında önemli bir yere sahiptir. Şarkiyat çalışmalarının yürütüldüğü bir başka merkez de Istituto per l’Oriente’dir. 1921’de İslam dünyasının kültürel, siyasal ve ekonomik hayatını tanıtmak, İslamiyet ve Yakındoğu incelemeleri yapmak amacıyla kurulan bu enstitü Oriente Moderno adlı dergiyi yayınlamaktadır. Her yıl gelişen kütüphanesi, Ettore Rossi, Carlo Alfonso Nallino ve kızı Maria Nallino’nun kitaplarının buraya devredilmesi sonucu çok zenginleşmiştir. Avrupa’nın en eski ilim müesseselerinden biri olan Roma’daki Accademia Nazionale dei Lincei, kurulduğu 1603’den bu yana çeşitli ilim dallarında inceleme ve yayınlar yapmaktadır. 1909 burada 26.000 matbû ve 691 yazma eser bulunuyordu. Roma’da bunlardan başka genelde Asya tarihi ve bu çerçevede İslam dünyasıyla ilgilenen Istituto Medio ed Estremo Oriente (ISMEO) ile Unione İslamica in Occidente’nin bünyesinde yer alan Accademia della Cultura adlı bir merkez faaliyet göstermektedir. Bunlardan ilki, genellikle Türk ve İslam dünyasını ilgilendiren ilmî kitapları neşrederken diğeri, 1982’den beri yılda dört sayı olmak üzere Islam. Storia e Civilta adlı dergiyi yayınlamaktadır. Bu derginin yayını 42. sayıda durdurulmuştur.

B) Napoli: Napoli’de bugün Istituto Universitario Orientale adıyla faaliyette bulunan müessese, 1727’de Matteo Ripa isimli bir din adamı tarafından Collegio dei Cinesi adı altında kurulmuştur. Masrafları misyoner teşkilatınca karşılanan okul, İtalyan birliğinin kurulmasından sonra Collegio Asiatico ismiyle Eğitim Bakanlığı’nın denetimine verilmiş, bugünkü adını ise 1937’de almıştır. 1894-1897 arasında l’Oriente’yi çıkaran kurum, 1940’tan beri yılda iki sayı olmak üzere Annali dell’Istituto Orientale di Napoli’yi (AION) ve 1966’dan bu yana da Studi Magrebini’yi yayınlamaktadır. Bu enstitünün belirli aralıklarla düzenlediği ilmî toplantılar ve kuruluşunun 250. yılı münasebetiyle yayınladığı eserler, faaliyetlerinin kurumlaşmasına önemli katkılar sağlamıştır.

C) Palermo: Sicilya’da İslam hakimiyetinin sona ermesinden sonra da Arap alemiyle olan ilişkiler gerek siyaset gerek kültür alanında devam etmiş ve İslam üzerine sürekli çalışmalar yapılmıştır. 1483, 1551 ve 1641 yıllarında adanın çeşitli yerlerinde araştırma ve inceleme merkezlerinin bulunduğu bilinmekle beraber bunlardan günümüze ciddî eserler kalmamıştır. 1805’te kurulan Reale Accademia degli Studi bünyesinde Arapça öğretimine de yer verilmiştir. Bu akademide isim yapan araştırmacıların önde gelenleri Salvatore Cusa, Bartolomeo Lagumina, Carlo Alfonso Nallino ve İgnazio di Matteo’dur. Kendisi ders vermemekle beraber Michele Amari burada Arapça’yı mecburî hale getirmiş ve ayrıca Societa Siciliana per la Storia Patria adlı bir tarih araştırmaları merkezi kurulmasını sağlamıştır. Umberto Rizzitano’nun gayretleriyle Arap dili, edebiyatı, tarihi ve kültürü çalışmaları büyük bir hızla gelişmiştir. Daha sonra Palermo’da 1975’te Gian Giacomo Adria Lisesi’ne Arapça dersleri konulurken 1990’da Amari’ni anısına Istituto di Studi Arabo-İslamici Michele Amari kurulmuştur.

D) Venedik: Venedik’te 1551 yılında Doğu dillerinin öğretilmesi için bir okul kurulmuş ve burada “giovani della lingua” (dil gençleri) denilen tercüman-mütercimler yetiştirilmiştir. Bu faaliyet sonuçta resmî belgelerin tercümesinden ibaret kaldıysa da Venedik’te büyük bir malzeme birikimi meydana getirmiştir (Archivio di Stato Venezia, Biblioteca Marciana); bu malzemeye Venedik Üniversitesi sahip çıkmıştır. Studi Veneziani adında bir yıllığı bulunan vakıf ayrıca Venezia e Orientale adı altında kongreler düzenlemektedir. Venedik Üniversitesi de 1983’ten beri Quaderni di Studi Arabi isimli bir dergi çıkarmaktadır.

58

Bu üniversitelerden başka Bari ve Padova gibi bazı şehirlerin üniversitelerinde de Arapça başta olmak üzere şarkiyatla ilgili çalışmalar yapılmaktadır. Milano’da 17. asırda Kardinal Federico Borromeo tarafından kurulan Ambrosiana Kütüphanesi’ne Arap-İslam dünyasına dair eserler de kazandırılmıştır. Sardinya adasındaki Cagliari Üniversitesi’nde şarkiyat çalışmalarına yer verilmiştir. Floransa’da 17. asırda müstakil bir Doğu matbaası (Stamperia Orientale) kurulmuştur. Roma’ya nakledilen bu matbaa daha sonra kurulanlara örnek olmuştur. Milano’da İslâmiyât ve Ortadoğu araştırmaları, Universita Cattolica del Sacro Cuore, Milano Devlet Üniversitesi ve Pavia Üniversitesi bünyesinde sürdürülmektedir.90

İtalyan Şarkiyat Kurumları (Üniversite, Enstitü, Cemiyet)91

1- Bologna Üniversitesi: Arap ilimleriyle, 2- Napoli Üniversitesi: Arap kültürüyle, 3- Siena Üniversitesi: Arap edebiyatıyla, 4- Roma Üniversitesi: Arkeoloji, Arap dili ve edebiyatı ile Sami dilleriyle, 5- Floransa Üniversitesi: Doğu dilleriyle, 6- Padova Üniversitesi: Sami dilleriyle, 7- Gregoriana Üniversitesi: İlahiyat, Doğu hukuku ve İslamî araştırmalarla ilgilenmiştir.Papa 13. Gregorianus Roma’da 1584’te Marunî Okulu’nu kurdurmuş, 1653’te de bu

okulun matbaası kurulmuştur. Papa 8. Arpenius “İman Propagandasını Yayma Okulu”nu kurdurmuş, 1622-27’de bu okul için “Coll. Ur. De. Propaganda Fide” adlı matbaa kurulmuştur. Akademi, ruhbanları Roma‘da Şark dilleri merkezleri kurması için sorumlu tutmuş, Th. Gardien adlı papaz bu merkezlerden birine ilk Arapça hocası olarak atanmıştır. Akademi, ayrıca 1623’te Arapça, Süryanice ve İbranicenin öğretilmesine karar vermiştir. Kardinal Medici Floransa’da, bir Doğu Dilleri Okulu ve kütüphanesi kardinal Borromeo Milano’da Doğu Dilleri Okulu ve Ambrosiana Kütüphanesi’ni, kardinal Berberico da Padova’da bir fakülte ve bir matbaa inşa ettimiştir.

19. asırda İtalya’da Doğu dilleri araştırmaları yapılması için Amari, Nallino, İgnazio Guidi, Schiaparelli ve diğer ünlü müsteşrikler görevlendirilmiştir. Bu müsteşrikler, görevlerini Floransa, Napoli, Padova, Piza, Roma, Palermo gibi üniversitelerde yerine getirmişlerdir.

Roma Üniversitesi

Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü (1905): Roma Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne bağlı olan bu enstitüsüde, Sami dilleri filolojisi, Mısır arkeolojisi, Arap dili ve edebiyatı, İslamî ilimler dersleri verilmekle birlikte öğrencilere Arapça, Farsça ve Türkçe öğretilmektedir. Üniversitede alanında uzman yetiştiren bir okul ile bir de Sami dilleri merkezi yer almaktadır. Üniversite tarafından Rivista degli Studi Orientali ve Archeion adlı dergiler yayınlanmaktadır. Bunlardan 1907 yılında neşrine başlanan Rivista degli Studi Orientali, üç ayda bir yayınlanmakta olup hassas araştırmaları, müsteşriklerin tercüme ve İslam dünyasıyla alakalı katolog çalışmalarının tanıtımının neşrini yapmakla alanında önemli bir yere sahip olmuştur. Archeion ise 1919’da Roma’da kurulmuş, 1938’de ise Dünya İlimler Tarihi Akademisi’nin resmî dergisi olmuştur.

İtalya-Afrika Enstitüsü (1906; 1953’te tekrar düzenlenmiştir): Belgelerin korunması ve Afrika-İtalya faaliyetlerinin yayınlanması için kurulmuştur. Enstitü’ye ait kütüphane ve müzeler bulunmaktadır. Enstitü tarafından iki haftada bir “La Voce Dell Africa” (Afrika’nın Sesi Dergisi), iki ayda bir “Africa” dergisi ve 1924’te Sömürgeler Bakanlığı tarafından kurulan “Rivista Della Tripolitania” (Tarablus Dergisi) adlı dergiler yayınlanmaktadır.

Papalık Kitab-ı Mukaddes Enstitüsü (1909): Bünyesinde “Kitab-ı Mukaddes” ve “Şarkiyat Araştırmaları Fakültesi” adlı iki fakülte yer almaktadır. Şarkiyat Araştırmaları Fakültesi Arapça, Farsça, Süryanîce, Mısırca, Asurca ve diğer dillerde uzmanlaşmıştır. Enstitü

90 Mahmut H. ŞAKİROĞLU, “İtalya-İtalya’da İslam Araştırmaları”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 2001, XXIII/453-45491 el-Akikî, a.g.e., I-III, I/405-408; Şakiroğlu, a.g.m., s.453-454

59

tarafından “Orientale” (Oryantalizm, 1920), “Biblica” (Kitab-ı Mukaddes, 1920) ve “Verbum” (Aksiyon, 1921) isimli dergiler yayınlanmaktadır.

Papalık Şarkiyat Enstitüsü (1918): 1918 yılında kurulan enstitüde, Doğu Hristiyanlığı ve İslamla alakalı araştırmaların yanı sıra Semitik, Arapça, Kıptîce, Habeşçe, Süryanîce ve Türkçe filolojisi öğretilmektedir. Arapça nadir yazmalardan oluşan zengin bir kütüphanesi bulunan bu enstitü tarafından “Orientale Christiana” (Hristiyan Doğu, 1923) ve “Palestina” (Filistin, 1923) adlı iki dergi yayınlanmaktadır.

Şarkiyat Enstitüsü (Istituto per l’Orient, 1921): Müslüman Doğu’nun tanıtımıyla uğraşan enstitüsünün zengin bir kütüphanesi bulunmaktadır. Enstitüsü’de öğrencilere Arapça, Farsça ve Türkçe öğretilmekte ve şarkiyatla alakalı konferanslar verilmektedir. 1952’de İtalyan-Arap İlişkileri Merkezi, 1958’de ise Uzakdoğu Arkeoloji, Tarih ve Sanat Merkezi kurulmuştur. Şarkiyat Enstitüsü şu ana kadar 53. cilde ulaşan “Şarkiyat Araştırmaları Dizisi”ni ve 1921’den itibaren “Oriente Moderno” adlı dergiyi çıkarmaya başlamıştır. Oriente Moderno, İslam dünyasının tarihi, coğrafyası, kültürel çeşitliliği ve siyasî gelişmelerini ele almasıyla tanınmaktadır.

İtalya Orta ve Uzakdoğu Enstitüsü (1924): Bu enstitü, özellikle İslam araştırmalarıyla ilgilenmekle beraber Doğulu Araplarla da ilgilenmiş, çeşitli tarihlerde Afganistan, Lübnan, Libya, Kudüs, Türkiye, Irak ve Pakistan gibi Müslüman ülkelere arkeoloji heyetleri göndermiştir. Enstitüsü’de Farsça, Endonezce, Urduca ve İslamî düzenle alakalı dersler verilmektedir. Enstitüsü tarafından Doğulu Arapların tarih ve kültürü hakkında araştırmalar yapan “Doğu Medeniyeti” ile “East and West” (Doğu ve Batı, 1935) adlı iki dergi yayınlanmaktadır.

Caetani İslamî Araştırmalar Vakfı (1924): Lincei Akademisi ile birlikte Müslüman Doğuyla alakalı kitaplar, ansiklopedi maddeleri ve araştırmalar yayınlamakta olup Uzakdoğu kültürü merkezleri kurulması için de faaliyetler gerçekleştirmektedir.

Roma Papalığı Arkeoloji Akademisi (1741): Belge, rapor ve ansiklopedi maddeleri yayınlamaktadır. Roma’daki yedi müzeden birisine (Uluslararası Arkeoloji Müzesi) sahiptir. Bu müze, Mısır, İran, Türkiye ve Müslüman Hindistan ile ilgili 5.000 parça yazmaya sahip bulunmaktadır.

Accademia Nazionale dei Lincei: Avrupa’nın en eski ilim müesseselerinden biri olan bu akademi, kurulduğu 1603 yılından bu yana çeşitli ilim dallarında inceleme ve yayınlar yapmaktadır. Çalışmalarında şarkiyatla ilgili neşriyat ve konferanslara da yer veren akademide Enrico Cerulli, Giorgio Della Vida, Alessandro Bausani ve Francesco Gabrieli gibi şarkiyatçılar da görev almıştır. Amari’nin kütüphanesinin bir bölümü ile Caetani’nin kitap ve notlarının buraya vakfedilmesi, akademinin kütüphanesini zenginleştirmiştir. 1990 yılında bu kütüphanede 26.000 matbû ve 691 yazma eser bulunmaktaydı.

Istituto Medio ed Estremo Oriente (ISMEO): Asya tarihi ve bu çerçevede İslam dünyasıyla ilgilenen enstitütü, genellikle Türk ve İslam dünyasını ilgilendiren kitaplar neşretmektedir.

Accademia della Cultura İslamica: Unione İslamica in Occidente’nin bünyesinde faaliyet gösteren bu merkez de Asya tarihi ve bu çerçevede İslam dünyasıyla ilgilenmektedir. Merkez tarafından 1982’den itibaren yılda dört sayı olmak üzere “Islam. Storia Enstitüsü Civilta” adlı bir dergi yayınlanmaktadır. Bu derginin yayını 42. sayıda durdurulmuştur.

Floransa Üniversitesi

İtalya Asya Cemiyeti: 1887’de Floransa’da kurulan cemiyet, daha sonra 1947 yılında Roma’ya taşınmıştır. Cemiyet oldukça önemli bir şarkiyat kütüphanesine sahiptir. Cemiyet tarafından her gün radyoda, tilavetiyle birlikte Kuran-ı Kerim yayını ile Doğu medeniyetini kendi lehçesinde tanıtan programlar yapılmaktadır.

İtalyan Şarkiyat Araştırmaları Cemiyeti: 1872’de ‘Şarkiyat Akademisi” olarak değiştirilen cemiyetin bir yıllığı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra 1876-1888 yılları arasında cemiyet tarafından çok sayıda dergi ve kitap yayınlanmıştır.

60

Milano Üniversiteleri

Katolik Üniversitesi (1921): Üniversite bünyesinde Karşılaştırmalı Sami Dilleri, Papiroloji ve Şarkiyat Arkeolojisi için kürsüler bulunmaktadır. Üniversite halka açık konferanslar vermekle beraber öğrencilere ve araştırma yapmak üzere gönderilen profesörlere eğitim bursu imkanları sunmaktadır. Üniversite tarafından Mısır arkeolojisi ve papirüsleri ile ilgilenen “Aegyptus” (Mısır, 1920) adlı dergiyle birlikte “Biblia e Orientale” (Doğu İndeksleri), “Serie di Scienze Orientali” (Şarkiyat İlimleri Dizisi) ve “Aveum, 1927” gibi dergiler yayınlanmaktadır. Bunlardan Aveum dergisi tarihi ilimler, lehçeler ve filolojiler ile ilgilenmektedir.

Milano Devlet Üniversitesi: Bu üniversitede şarkiyat ve Ortadoğu’yla alakalı araştırmalar yapılmaktadır.

Pavia Üniversitesi: Milano’da bulunan bu üniversitede de şarkiyat ve Ortadoğu ile ilgili araştırmalar yapılmaktadır.

Napoli Üniversitesi

Istituto Universitario Orientale: 1727 yılında Matteo Ripa isimli bir papaz tarafından “Collegio dei Cinesi” adı altında kurulmuş bugünkü adını ise 1937’de almıştır. 1894-1897 arasında “L’Oriente” adlı dergiyi çıkaran kurum, 1940’tan beri yılda iki sayı olmak üzere “Annali dell’Istituto Orientale di Napoli”yi (AION) ve 1966’dan bu yana da “Studi Magrebini” adlı dergiyi yayınlamaktadır. Bu enstitünün belirli aralıklarla düzenlediği ilmî toplantılar ve kuruluşunun 250. yılı münasebetiyle yayınladığı eserler, faaliyetlerinin kurumlaşmasına önemli katkılar sağlamıştır.

Palermo Üniversitesi

Reale Accademia degli Studi: 1805’te kurulan akademinin bünyesinde Arapça öğretimine yer verilmiştir. Bu akademide isim yapan araştırmacıların önde gelenleri Salvatore Cusa, Bartolomeo Lagumina, Carlo Alfonso Nallino ve İgnazio di Matteo’dur.

Venedik Üniversitesi

Üniversite tarafından 1983 yılından beri “Quaderni di Studi Arabi” isimli bir dergi çıkarılmaktadır. Maria Nallino’nun gayretleri sonucu Arapça kürsüsü faaliyete geçmiş, Farsça ve Türkçe açılarak Kafkas dilleri de programa alınmıştır.

Fondazione Giorgio Cini: 1951’de Venedik Üniversitesi bünyesinde kurulan vakfın, Studi Veneziani adında bir yıllığı bulunmakta ayrıca vakıf tarafından Venezia Enstitüsü Orientale adı altında kongreler düzenlemektedir.

Şarkiyat Kütüphaneleri92

Vatikan Kütüphanesi: Birinci Papalık döneminde kurulmuş ve 13. asrın başlarında dağılana kadar kıymetli şarkiyat hazinelerini elde etmek için çalışmıştır. Papa 5. Nicolas kütüphaneyi 1447-1455 yılları arasında enfes Yunan-Roma mirasının bir merkezi haline getirmiştir. Osmanlılardan çok sayıda yazma satın alınması, kütüphaneye büyük bir saygınlık kazandırmış, daha sonra bu yazmalar çoğaltılmıştır. Latin ve Yunanlı âlimlerin yazmaları tercüme etmeleri için çağrılmalarından sonra kütüphane nüssah, mütercim ve müellifler için bir iş merkezine dönüşmüştür. Kütüphane Papalık döneminde elde edilen Kıptîce, Arapça, Süryanîce yazmalarla giderek zenginleşmiştir. Papa XI. İklimenides Antalya pederi İlyas Semânî’yi Mısır’ın Natron Vadisi manastırına göndermiştir. Semânî, Mısır’dan 36 yazma ile dönmüş ve kardeşinin oğlu Yusuf Semânî’yi kütüphanedeki bütün şarkiyat yazmalarını düzenlemek ve yazmaların özet ve katologlarını hazırlamakla sorumlu tutmuştur. 1715-1717

92 el-Akikî, a.g.e., I-III, I/409-13; ayrıca Şakiroğlu, a.g.m., s.453-54

61

yıları arasında Uzakdoğu’ya yönelen Yusuf Semânî Natron Vadisi manastırında bir yazma koleksiyonu bulmuş bu koleksiyonunun bir kısmını satın almış bir kısmını da çoğaltmıştır. Daha sonra Uzakdoğu’nun başkentlerini dolaşmış buradan Yunanca, Süryanîce ve Arapça yazmalardan oluşan nefis bir koleksiyonla geri dönmüştür.

Biblioteca Orientalis Clementino Vaticana (Şarkiyat Kütüphanesi): Kütüphane Süryanîce, Arapça, Farsça, Türkçe, İbranîce, Samirîce, Ermenîce, Habeşçe, Yunanca, Mısırca, Kıptîce ve Endülüsçe yazmalardan müteşekkil oldukça geniş bir koleksiyona sahiptir. Bu yazmalar kütüphanenin müellif olan müdürleri tarafından dört cilt halinde tercüme edilmiştir:

1. cilt: 648 s., (Roma, 1719)2. cilt: 472 s., (Roma, 1721)3. cilt: 1. bölüm 709 s. (Roma, 1725), 2. bölüm ise (Roma, 1728)4. cilt: 1736 yılında yayınlanmıştır. Yusuf Semanî’den sonra kardeşi Stefan, Uzakdoğu’ya yaptığı seyehati sırasında elde

ettiği yazmalarla kütüphaneyi zenginleştirmiş ve bu yazmalara 3 ciltlik (1743 sayfa) bir katolog hazırlamıştır. Paris’te Maisonneuve olarak yenilenen Şarkiyat ve Amerikan Kütüphanesi, bu çalışmanın üç cildini de ilave olmaksızın fotoğraflarıyla birlikte 300 adet renkli nüsha şeklinde basmıştır (Paris, 1926).

De Hammer, kütüphanenin Semanî’den elde ettiği 200 yazmaya: “Vatikan Kütüphanesi’nde Yer Alan Şarkiyat Yazmaları Hakkında Bir Risale” unvanıyla bir zeyl yazmıştır.

Kardinal Maye, Semanî’nin katologuna, 787 Arapça, 65 Farsça ve 64 Türkçe yazmayı değerlendirerek 713 sayfalık bir kitap şeklinde bir zeyl yazmıştır (Roma, 1831)

Crispo Moncada kütüphaneye yeni gelen yazmalardan oluşan koleksiyonun katologunu hazırlamıştır (Palermo, 1900). Moncada’dan sonra peder Tisran kütüphanedeki 275 Arapça yazmayı değerlendirerek bir zeyl yazmıştır (Roma, 1924).

Gabrieli Giuseppe kütüphanedeki yazmalardan oluşan koleksiyon hakkında bir kitap yazmıştır (1930).

Giorgio Della Vida kütüphanedeki İslam ve Arapça ile alakalı yazmaların eksiksiz bir mukaddime ile birlikte 388 sayfalık bir katologunu hazırlamıştır. katologunda, yazmaları bilim, edebiyat ve sanat türüne göre yazarlarının ve eserlerinin isimlerini tasnif ederek ortaya koymuştur. (Vatikan, Araştırma ve Metinler Dizisi-6, 1935)

Şarkiyat Kütüphanesi bugün, 60.000 Doğu ve Batı hakkında yazma, 700.000 matbû eser ve 100.000 resim ve haritalardan oluşan (Binlerce dosya ve belge hariç) geniş bir koleksiyona sahiptir. Kütüphane araştırmalarını “Studi e Testi” (Araştırmalar ve Metinler) adı altında, baskısı yüze ulaşan bir dizi şeklinde neşretmektedir.

Ambrosiana Kütüphanesi: Milano’da 17. yüzyılda Kardinal Federico Borromeo tarafından kurulmuştur. Kütüphane kitap ve yazma elde etmek üzere Doğu’ya heyetler göndermiştir. Kütüphanenin kapısı, büyüleyici Doğu’nun manzarasını anlatan bakırdan yapılmış bir hurma ağacı amblemiyle süslenmiş; altına Arapça olarak “Ehlen ve Sehlen” yazılmış ve kapı içerisinde etkileyici sözler yer alan Arapça kitabelerle süslenmiştir.

Kütüphane, 1400 ciltlik muazzam bir Arapça yazma koleksiyonu içermektedir. Bu muazzam koleksiyonda: Peygamberimiz’e yakın dönemde yazılmış mushaflar; Beydavî’nin tefsiri; dört mezhebin kitapları; Kasım, Ebî Talip, Ali b. Hüseyin gibi imamların eserleri; Ğanî, Kafî, İbn Habis ed-Devvarî ve Gazalî’nin eserleri; günlük gümrük muamelelerinin daha önce görülmemiş kayıtları; İbn Sînâ’nın gramer, felsefe ve tıp hakkındaki eserlerinden oluşan koleksiyonu; Meymunî, Galinios, Epikuros, Platon; Sanat tarihi, İslam öncesi Arap yarımadası ve mitolojileri; dil alanında nahiv, sarf, anlambilim ve sözlükler hakkındaki yazmalar bulunmaktadır. Ayrıca sayısı 1.846’yı bulan Arapça kanunlar koleksiyonu ve 7.000’den fazla din ve mezhepler hakkında yazılmış yazmaları ile Ambrosiana Kütüphanesi şarkiyat araştırmaları için önemli bir merkez haline gelmiştir.

19. yüzyılda Giuseppe de Magneta Yemen’e yaptığı seyehati boyunca topladığı, aralarında Buhterî, Arisî, Metinî, Cemaleddin, Kasım ve Kuddame b. Kadim ve diğer şairlerin divanlarındaki şiirlerinden oluşan bir koleksiyonunda bulunduğu şarkiyata dair doküman,

62

yazma ve bol sayıdaki nakışlı resim ve yazıyı Ambrosiana Kütüphanesi’ne bağışlamıştır. Daha sonra Griffini Eugenio 1221 kitap ve 56 Arapça yazma eseri kütüphaneye vakfetmiştir.

Griffini, Milano’da bulunan Güney Arabistan’a ait yazmaların bir katologunu düzenlemiş (1908-1909), 1917 yılında Milano Ulusal Kütüphanesi’nde bulunan yazmalar hakkında bir kitap yazmış ve Ambrosiana Kütüphanesi’nde yer alan Arapça yazmaları inceleyerek yeniden düzenlemiştir (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-6, 1914-15, -7, 1916-18, -8, 1918-20, daha sonra tek kitapta toplamıştır, Roma, 1926). Griffini’nin yazmalar hakkında yapmış olduğu araştırma, Alman Şarkiyat Dergisi tarafından neşredilmiştir (Leipzig, 1915)

Galibbati kütüphanede yer alan Arapça yazılı eserler hakkında bir kitap yazmıştır (1931).

Di Matteo Milano Ulusal Kütüphanesi’ndeki Arapça yazmaların katologunu hazırlamıştır.

Bologna Kütüphanesi: Şarkiyat yazmalarından (özellikle de enfes Arapça yazmalardan) oluşan zengin bir koleksiyona sahiptir.

Napoli Kütüphanesi: Zengin şarkiyat yazmalarına (özellikle Kıptice yazmalara) sahip olan bir kütüphanedir.

Palermo Ulusal Kütüphanesi: Laguminia, kütüphanede bulunan şarkiyat kanunları hakkında yazılmış kitapların katologunu hazırlamıştır (Floransa, 1889)

Torino Bilimler Akademisi Ulusal Kütüphanesi: Buradaki Arapça yazmaların katologu Carlo Alfonso Nallino tarafından hazırlanmıştır, ve Derenbourg, Michele Amari’nin Kuran hakkındaki ilk yazılı eserlerinin katologunu hazırlamıştır.

Caetani Vakfı: Gabrieli Giuseppe, Caetani’nin Lincei Akademisi’ne bağışladığı Şarkiyat yazmaları koleksiyonu hakkında bir kitap yazmış (Lincei, 1911), ve Caetani’nin İslamiyâtla alakalı özel yazmaları hakkında bir kitap yazmıştır (Roma, 1926). Carlo Alfonso Nallino’da Caetani Vakfı’nda yer alan Yemen tarihiyle alakalı Arapça yazmalar hakkında bir kitap yazmıştır.

63

İtalyan Şarkiyatçılar 93

1) Ramusius, H. (Ö.1486)Şam’ın Venedikli doktorlarından olan Ramusius, Şam’da Arapça öğrenmiş, İbn Sînâ

felsefesinde uzmanlaşmış ve bu alanda bir çok tercüme yapmıştır.

2) Alpago, A. (Ö.1520)30 yıl süren Doğu seyehati esnasında Arapça alanında uzmanlaşmıştır. İtalya’ya

döndüğünde ise Padova Üniversitesi’nde Arapça ve İbn Sina felsefesi dersleri vermiştir.Eseri: İbn Sînâ’nın Psikoloji, Hikmet’in Kısımları ve İlimler hakkında yazdığı eserlerin

Latince’ye tercümesi (Venedik, 1546)

3) Giggei, P.A.İlahiyât alanında doktor unvanı bulunan Giggei, Arapça, İbranîce ve Farsça uzmanıdır.Eseri: Arap Dili Hazineleri: 4 büyük cilt halinde basılan eser, Avrupa’da basımı

gerçekleştirilen en büyük Arapça sözlüklerden bir tanesidir.

4) du Capua, GiovanniEserleri:1. İbn Zühr’ün “Kitabü’t-Tîsir”inin Latince’ye tercümesi 2. Musa b. Meymûn’un “Besinler” hakkında yazdığı kitabın Latince’ye tercümesi

5) Guadagnoli, F.Eseri: Arapça Grameri hakkında bir eser kaleme almıştır. (Roma, 1620)

6) Vella, G.Palermo Krallık Enstitüsü’nde Arapça profesörlüğü yapmıştır.Eseri:“Kitabu Divani Mısır” adlı eserin İtalyanca’ya tercümesi.

7) Maritti, P. (1736-1806)Uzak Doğu seyyahı olan Maritti, seyehati esnasındaki izlenimlerini bilim dünyasına

sunmuştur.Eseri: Halid es-Sağîr’in “Tarihu Fahri’d-Din b. Me’n”inin neşri (1787, Almanca

tercümesi, 1790, daha sonra Lübnan’da metniyle beraber neşredilmiştir.)

8) Gregorio, P.R. (1753-1809)Sicilya’nın (Arapların hakimiyeti altındaki döneminde) Tarihi üzerinde araştırmalar

yapmıştır.

9) Biscia, A.R. (1780-1839)Eserleri:1. Ahmed et-Tifasî’nin “Kitabu Ezhâri’l-Efkâr”ının metniyle beraber tercümesi

(Floransa 1818, ikinci baskı, Bologna 1906)2. el-Makrî’nin “Tarihu’l-Müslimin fi İspanya”sının tercümesi.3. “Kasâidu Ebi Kasım” adlı eserin tercümesi.

10) Rosellini, N. (1800-1843)Mısır’a ait yazma ve kitabeleri ortaya çıkarabilmek için Nil Nehri’ne 16 ay sürecek

uzun bir yolculuk yapmıştır.

11) Amari, Michele (1806-1889)93 el-Akikî, a.g.e., I-III, I/416-467

64

Genç yaşta siyasete atılmış, ve doğduğu yer olan Sicilya Adası’nın bağımsız olarak İtalya’dan ayrı kalmasına çalışmıştır. Ancak girişiminden başarı elde edememiş ve 1849’da Paris’e sürgün gönderilmiştir. Burada bulunduğu sıralarda fikir ve çalışmaları yeni bir istikamet kazanmıştır. Sürgün yılları onun için çok faydalı olmuştur. Zira çevresinde geniş bir ilim muhîti bulmuştur. Arapça öğrenerek ana kaynaklar üzerinde çalışmaya başlamış ve ilk eserlerini bu yıllarda kaleme almıştır. 1861 yılında ilk kurulan senatoya üye seçilmiştir. 1862-1864 yılları arasında eğitim bakanı olarak ülke çapında ilk eğitim-öğretim reformlarının gerçekleştirilmesini sağlamıştır. Arap-İslam kaynaklarına eğilerek bu eserlerin Sicilya ve İtalya hakkında verdikleri bilgileri toplayıp doğduğu yerle ilgili büyük bir eser yazmıştır. Çok önemli kayıt ve kaynakların da tahlilî yayınlarını gerçekleştirmiştir. Ayrıca İtalyan arşivlerine inerek buralarda bulunan Arap ülkelerinden gelme vesikaları inceleyip yayınlamış ve bu alanda öncü sayılmıştır.

Eserleri pek az İtalyan edebiyat ve kültür adamına uygulana bir metotla “Edizione Nazionale (Milli Nesir)” seviyesinde ele alınmış ve ayrıca onun 100. doğum yıldönümünde bir armağan çıkarılmıştır. (Centenario della Nascita di Michele Amari, Palermo, 1910) Amari, adına armağan yayınlanan ilk müsteşrik olup ölümünün 100. yılı münasebetiyle de çeşitli toplantılar yapılmış ve eserlerinden bir kısmı yeniden derlenip yayınlanmıştır.94

Eserleri:A) Kitap Çalışmaları:1. Storia dei Musulmani di Sicilia (Sicilya Müslümanları Tarihi, Floransa 1854-1872)2. Biblioteca arabo-sicula (Sicilya Üzerine Arap Kaynakları)B) Kitabe Çalışması: Le epigrafi arabiche di Sicilia. Trascritte, tradotte e illustrate

(Sicilya’nın Arapça Kitabeleri.Çeviri yazı, tercüme ve resimler)C) Arşiv Metinleri Üzerindeki Çalışmaları1. Diplomi Arabi del Reale Archivio Fiorentino. Testo originale con la traduzione

letterale e illustrazioni (Fransa Kraliyet Arşivi’ndeki Arap Vesikalar. Aslî metin ile tam tercüme ve resimler)

2. Nuovi ricordi Arabici su la storia di Genova (Cenova Tarihi Üzerine Yeni Arap Vesikaları)

3. Dei titoli che usava la cancelleria de Sultani d’egitto nel secolo XIV scrivendo ai reggitori di alcuni Stati İtaliani (Mısır Sultanları’nın Divanı’nda 14. Asırda Bazı İtalyan Devletleri’nin Yöneticilerine Yazılmış Vesikalarda Kullanılan Başlıklara Dair)95

12) Moncada, C.C.Eserleri: 1. İbn Hamdis’in Divanı (Palermo, 1883)2. İbn Avvâm’ın “Üzüm Yetiştiriciliği” hakkındaki risalesinin dipnotla beraber neşri

(Stocholm, 1889)3. Vatikan Kütüphanesi’nde yer alan kitap koleksiyonlarının neşri.

13) Cusa, Salvatore (1822-1919)Palermo’da bir yandan Arapça dersleri alırken diğer yandan da Arapça dersleri

vermiştir. Araştırmalarında Sicilya Tarihi’ne (özellikle de Araplar dönemi Sicilya Tarihi’ne) yönelmiştir.

Eseri: Bizans ve Araplar Dönemi Sicilya Tarihi: İki büyük cilt olan bu eser her ne kadar İtalyanca’ya tercümesi gerçekleştirilemese de hala özgün ve bilimsel bir kaynak olma özelliğini devam ettirmektedir (Palermo,1873-1875)

14) Rossi, Francesco (1827-1912)

94 Mahmut H. ŞAKİROĞLU, “AMARI, Michele”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1989, II/59995 Amari’nin eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/420-421

65

Torino’da doğan Rossi, Mısır Arkeolojisi konusunda uzmanlaşmıştır. Torino Müzesi Mısır Arkeolojisi Bölümü’ne asistan olarak atanmış, 1867-1909 yılları arasında da Torino Üniversitesi’nde profesör olarak çalışmıştır.

15) Lasinio, Fausto (1831-1914)Siena ve Piza üniversitelerinin Doğu dilleri bölümlerinde profesör olarak görev yapmış,

daha sonra Floransa Üniversitesi Arapça Kürsüsü’ne profesör olarak atanmış ve orada yaptığı bilimsel çalışma ve orijinal araştırmalarıyla ünlenmiştir.

Eserleri:1. İbn Rüşd’ün Aristo’nun Şiir, Mantık ve Tıp Hakkındaki Kitaplarına Yazdığı

Şerhlerin Neşri (Floransa, 1872-1878)2. İbn Rüşd’ün Aristo’nun Siyaset Felsefesine Yazdığı Şerhin Latinceye Tercümesi

(Leiden, 1872)3. Melik Eşref’in Şiirlerinde Yer Alan Güzel Sözlerin Neşri

16) Ciasca, Card. A. (1835-1902)Vatikan Kütüphanesi müdürlerinden olan Ciasca; Arapça, Kıptîce ve İbranice üzerine

araştırmalar yapmıştır.

17) Bonola, F. (1839-1912)Eseri: Avrupa’daki Arapça Matbaaların Menşei (Mısır Enstitüsü Yayınları-3, 1909)

18) Schiaparelli, Celestino (1841-1919)Torino ve Floransa üniversitesilerinde Arapça öğrenimi görmüş, Floransa’da ünlü

İtalyan müsteşrik Amari’yle tanışmış ve daha sonra onun halefi olarak Floransa Üniversitesi’nin Arapça Kürsüsü’ne profesör olarak atanmıştır. Müellif’in tevazüsünden veya ihmalkarlıktan dolayı bazı eserleri neşredilmemiştir.

Eserleri:1. Arapça Sözlükler Kitabı: Floransa’da 1871 yılında neşredilmiş olan Arapça-

Latince bir sözlüktür.2. İbn Hamdis Divanı (Roma, 1897)3. İbn Cebîr’in “Rihle”sinin tercümesi (Roma, 1906)

19) Vitto, Enrico (1844-1904)İtalyan Beyrut konsoloslarındandır.Eserleri:1. Hasan Kuveyder’in “Nilu’l-Erb”inin metniyle birlikte İtalyanca’ya tercümesi

( Beyrut, 1898)2. “Elfiyetu İbn Malik”in metniyle beraber İtalyanca’ya tercümesi ( Beyrut, 1898)

20) Manzoni, Enzo. (Ö.1909)Üç yıl Yemen’de ikamet eden Manzoni, “Yemen” adlı -hâlâ Yemen’le ilgili bir kaynak

olma vasfını devam ettiren- bir eser kaleme almıştır. (Roma, 1883)

21) Buonazia, Lupo.(1844-1914)Napoli Üniversitesi profesörlerinden olan Buonazia’nın, bir çok eseri bulunmasına

rağmen Arapça grameri hakkında yazdığı kitap (Floransa, 1879) dışında hiçbiri yayınlanmamıştır. Ayrıca Floransa Ulusal Kütüphanesi’nde yer alan Arapça kanunların katologunu hazırlamıştır.

22) Cattan, B.

66

Eserleri:1. Arapça Grameri (1914)2. Eski Arabistan’da Kabile ve Toplumlar

23) Carusi, E.Eserleri:1. Roma Hukuku ile İslam Hukuku Arasındaki İlişkiler (İtalyan Şarkiyat İlimleri

Cemiyeti-7, 1913)2. Arap Şer’î Hukuku (Napoli, 1916)

24) Guidi, İgnazio (1844-1935)Roma’da dünyaya gelmiş, ülkesinin içine girdiği kültür, ilim ve eğitim çalışmalarının

yeni aşamasında yoğun bir faaliyet gösterdiği gibi siyasete de atılmıştır. Öğrenim dönemine rastlayan, İtalya’nın Afrika kıtasına yöneldiği yıllarda siyasî eğiliminin de etkisiyle Arap diline merak sarmış; sonradan İbranîce ve Süryanîce öğrenmiştir. Arkasından siyasî gelişmelere paralel olarak yürütülen kültür çalışmaları içerisinde Habeş dili ve tarihi üzerine eğilmiş ve Roma Üniversitesi’nde 1879’dan 1919 yılına kadar verdiği diğer Sami dillerle karşılaştırmalı İbranîce derslerinin yanı sıra 1885’te Habeş dili ve edebiyatı okutmuştur. Bu çalışmaları ile şarkiyat araştırmalarının ülkesinde sağlam temeller üzerine kurulmasını sağlamış ve adetâ bir ekol oluşturmuştur. 1908-1909 öğretim yılında Ezher Üniversitesi’nde Arapça olarak Ortaçağ’daki Doğu-Batı münasebetleri üzerine dersler vermiş ve ayrıca İslamî dönemden önceki Arap aleminin incelenmesi çalışmalarına katılmıştır. İlmî çalışmalarının yanı sıra siyasî hayattan da uzak kalmayan Guidi, 1914 yılında Senato’ya girmiştir. 7 Temmuz 1978’de Accademia Nazionale dei Lincei’ye aslî üye seçilmiş ve buranın Doğu araştırmalarında etkili bir merkez olmasını sağlamıştır.

Guidi, Roma Üniversitesi’nce çıkarılan Rivista degli Studi Orientali adlı derginin çıkarılmasına ön ayak olmuştur. Bu derginin halen saygınlığının temelini de onun daha ilk sayıdan itibaren kaleme aldığı makale, tanıtma ve haber yazıları teşkil etmiştir.96

Eserleri:1. Summarum Grammaticae veteris linguae arabicae meridionalis (Kahire, 1930)2. Tables alpabetiques du Kitâb al-Ağani (Leiden, 1900)3. Şerhu Bânet Sü’ad (Leipzig, 1871-1874): Ka’b b. Züheyr’in ünlü kasidesi üzerine

İbn Hişam en-Nahvi’nin şerhinin neşridir.4. Cataloghi di codici orientali in alune biblioteche d’İtalia (Firenze, 1878) 5. Studi sul testo arabo del Libro di Calila we Dimna (Roma, 1873): Kelile ve

Dimne’nin Arapça neşridir. 6. L’Arabie anteislamique (Paris, 1921)97

25) Pizzi, İtalo (1849-1920)Palermo doğumlu ve Piza Üniversitesi mezunu olan Pizzi, “Palermo Şarkiyat

Araştırmaları (özellikle Farsça ) Profesörü” olarak adlandırılmıştır.Eserleri:1. Kral ve Şair Antara98 (Modern Seçmeler, 1899)2. Arap Edebiyatı (Milano, 1903)3. Arapça Grameri, Metinler ve Kelimeler (Floransa, 1913)4. İtalyan Okullarında Arapça Öğrenimine Dair Sorunlar (Torino, 1913)

26) Vaccari, P. Giuseppe.Eserleri:

96 Mahmut H. ŞAKİROĞLU, “GUIDİ, Ignazio”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1996, XIV/17497 İgnazio Guidi’nin eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/425-42698 Meşhur bir Arap şair ve kahramanı; Antara hikayesinin kahramanı. Serdar Mutçalı, a.g.e., s.602

67

1. Tarablus Yazı ve Konuşma Dili Arapça Grameri (Torino, 1921)2. Peygamberlikler ile ilgili yazmaların tercümesi (Kitab-ı Mukades, 1920-1921-

1922-1923)

27) Lagumina, Bartalamo. (1850-1931)Palermo Üniversitesi’nde profesörlük yapmış, Sicilya’da şarkiyat mirası hususunda

Amari tarafından teşvik edilmiş ve bu alandaki araştırmalarıyla ünlenmiştir.Eserleri1. es-Sicistanî’nin “Kitabu’n Nahl”inin neşri (Palermo, 1873)2. Sicilya’nın Arap Fetihleri Tarihinin Açıklanmasında Arapça Vesikalar (Palermo,

1890)3. Arapça Yazma ve Sikkeler (Palermo, 1891)

28) Santillana, David (1855-1931)Tunus’ta doğmuş, Roma Üniversitesi’nde hukuk alanında doktora yapmıştır. İslam fıkhı

ve felsefesinde yaptığı araştırmalarıyla tanınan Santillana, İslam Şer’î Hukuku’na dayanarak medenî ve ticarî bir hukuk geliştirmiştir. 1910 yılında Mısır Üniversitesi’ne felsefe tarihi profesörü olarak atanmış, burada İslam, Yunan ve Süryanî felsefesinde ciddî araştırmalar yapmış; daha sonra da Roma Üniversitesi’ne İslam Hukuku dersleri vermek üzere davet edilmiştir.

Eserleri:1. Medenî ve Ticarî Hukuklar: İslam Hukuku üzerine yapılan geniş bir araştırma

sonucu ele alınan kapsamlı bir eserdir.2. İslam Hukuku’nda Hilafet ve Saltanat (Modern Doğu-4, 1924)3. Malikî-Şafî Karşılaştırmalı İslam Fıkhı: İslam Hukuku araştırmaları için tam ve

sağlam veriler ihtiva eden kaynak bir eserdir.

29) Bonelli, Luigi (1865-1947)Türkoloji uzmanı olan Bonelli, eserlerini daha çok bu alanda vermiştir.Eserleri:1. Kuran’ın Tefsiriyle Birlikte İtalyancaya Tercümesi (Milano, 1929)2. Bektaşî Cemiyeti (1931)

30) Caetani, Leone (1869-1926)12 Eylül 1869’da Roma’da doğmuştur. Roma Üniversitesi’nde edebiyat tahsili yaparken

İslam Dünyası’na büyük bir yakınlık duymuş ve Latince ve Yunanca gibi öğrenimi mecburî olan klasik dillerden başka Almanca, İngilizce, Farsça ve Arapça öğrenmiştir. Tahsilini tamamladıktan sonra kendini tamamen İslam tarihine vermiş; başta Arapça olmak üzere çeşitli dillerde yazılmış pek çok yazma ve basma eser toplayarak engin bir İslam Tarihi kütüphanesi kurmayı başarmıştır. İslam Dünyası kaynaklarını yakından tanımak için Hindistan, İran, Tunus, Cezayir, Mısır, Suriye, Lübnan ve İstanbul’a giderek birçok yazma toplamıştır.

Caetani, ilmî araştırmalarının yanında aile geleneğine uyarak siyasetle de uğraşmış ve milletvekili olmuştur. 1924’te Müslüman milletlerin tarih, din ve kültürlerini araştırmak için daha sonraları Fondazione Caetani adıyla anılan Fondazione Pergli Studi Musulmani adlı vakıf kurmuştur. Annali Dell’İslam adlı eserini tamamladıktan sonra zengin kütüphanesiyle, servetinin bir kısmını üyesi olduğu Accademia Nazionale dei Lincei’ye bırakmıştır. Caetani’nin kitap, makale, konferans metni ve tebliğ halinde yayınlanmış bir çok çalışması bulunmaktadır; bunlar arasında dört kitabı en önemli eserleri sayılmaktadır.99

Eserleri:1. Chronographia İslamica (I-V, Roma 1912-1918): Geniş bir İslam kronolojisidir.

99 Mahmut H. ŞAKİROĞLU, “CAETANI, Leone”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1992, VI/544

68

2. Studi di Storia Orientale (I, Milano 1911; III, Milano 1914): 4 cilt halinde planlanan eserin yalnızca “İslam ve Hristiyanlık”, “İslam Öncesi Arabistan ve Araplar”, “Peygamber ve Devlet Adamı Olarak Hz. Muhammed (S.A.V.)”, “Hilafet Devri’nin Başlangıcı” ve Arabistan’ın fethinden bahseden I ve III. ciltleri neşredilmiştir.

3. Onomasticum Arabicum (I-II, Roma 1915): İslam’la ilgili tarihî, coğrafî ve biyografik çalışmalarda geçen şahıs ve yer adları hakkında bilgiler içeren eser tamamlanamamıştır.

4. Annali Dell’İslam: 1905-1926 yılları arasında Milano’da büyük boy 10 cilt halinde neşredilen eser, Hz. Peygamber’in hayatı ile başlar ve Hicret’in 40. yılına kadar gelir. Eserin dikkat çeken en önemli özelliği çok zengin bir malzemeye sahip oluşudur. Kitabın tamamı Hüseyin Cahit (Yalçın) tarafından Türkçeye tercüme edilmiş, ancak sadece Hicret’in 12. yılına kadar olan kısmı “İslam Tarihi” adıyla yayınlanmıştır (I-X, İstanbul 1924-1927)

Diğer Bazı Eserleri: 1. La Arabica Nella Storia del Mundo (Roma, 1907)2. La Psicologia delle Grandi Vittorie Arabe (Roma, 1907)3. La Studio Storico dell’İslam (Roma, 1908)4. Maometa Profeta d’Arabica (Roma, 1910)5. Funzione dell’İslam nell’Evoluzione della Civilta (Roma, 1912)100

31) Gabrielli, Giuseppe (1872-1942)Lincei Enstitüsü Kütüphanesi’nde müdürlük yapmış, araştırmalarında İtalya’da şarkiyat

araştırmaları tarihi ve Doğu’yla ilişkileri, Arap-İslam araştırmaları tarihleri ve edebiyatlarıyla ilgili tercümeler üzerinde yoğunlaşmıştır.

Eserleri:1. es-Safedî’nin “Tertibu Mahtutâti’l-Vâfi bi’l-Vefeyât”ının neşri (Lincei, 1912-1913-

1914-1915)2. es-Safedî’nin “Kitabu’l-Vâfi bi’l-Vefeyât”ının tercümelerinin bir kataloğu (2 cilt,

Lincei, 1913-1916)3. Ünlü Müslüman Araplar Sözlüğü (Roma, 1915)4. İslamî Yazmaların Kataloğu (Roma, 1915-1916-1917)5. İslam’da Kadı ve Şer’î Hukuk (Roma, 1913)6. Fasîh Arapça, Gramer ve İnceleme (Roma, 1913)7. Tarihî ve Dilbilimsel Arapça Araştırmaları (Roma, 1916)8. İbn Hişam’ın Biyografisi (Roma, 1919)9. Dante ve İslam (Felsefe Dergisi, 1923)10. İbn Haldun Tarihi (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 1923-1925)11. Arap Edebiyatı Vecizeleri (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi)12. İbn Sina, Meymunîlik ve İbn Rüşd (İlimler Tarihi Arşivi, 1923-1924)13. Fahreddin er-Razî (Roma-Brüksel, 1924-1925)

32) Matteo, İgnazio, di. (1872-1948)“Arapça”, “Hristiyan ve Müslümanlar Arasındaki Çekişmeler”, “İslam Tasavvufu”,

“Abbasiler Dönemi Şiir”, “İspanya ve Sicilya” hakkındaki araştırmalar üzerinde yoğunlaşmıştır.Eserleri:1. Arapça Grameri (Tunus, 1912)2. 17. Asırdaki Arapça-İspanyolca Yazmalar (Palermo, 1912)3. İbn Teymiyye’nin “Cevâbu’s-Sahîh”inin neşri (Palermo, 1912)4. Ebu Bekr ez-Zübeydî’nin “Kitabu’t-Tabakât”ının metin ve dipnotla beraber neşri

(Roma, 1919)

100 Caetani’nin eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/429-430

69

5. İbn Fârız’ın “Taiyyetü’l-Kübrâ”sının 746 beytinin tercümesi (Roma, 1917)6. Kasım b. İbrahim’in “er-Red ala’-Nasârâ”sının neşri (Şarkiyat Araştırmaları

Dergisi, 1921-1923)7. İbn Hazm (1923)8. Arap Şiiri (Palermo, 1935)9. Hak Dinler Hakkında İslam’ın Düşüncesi (1941)10. Hristiyanlık ve İslam’da Ruhanîlik (Oriento Moderno-23, 1943)

33) Nallino, Carlo Alfonso (1872-1938)1872 yılında Torino’da doğmuştur. Torino Üniversitesi’nde Arapça öğrenmiş, İtalyan

Hükümeti tarafından Kahire’ye temsilci olarak gönderilmiştir. Burada 6 ay kalmış, 22 sene sonra Napoli Üniversitesi Şarkiyat İlimleri Enstitüsü’ne Arapça dersleri vermek üzere atanmıştır. Daha sonra sırasıyla San-Remo ve Roma üniversitelerine Arapça hocası olmak üzere atanmıştır. Roma Üniversitesi’nde Nallino adına bir tarih ve İslam araştırmaları kürsüsü inşa edilmiştir. Yine aynı üniversitede Osmanlı Arşivi Komitesi’ne müdür seçilmiştir. 1909 yılından itibaren astronomi, Arap Edebiyatı ve İslam Öncesi Güney Arabistan Tarihi hakkında konferanslar vermek üzere Mısır’a davet edilmiştir. Nallino, Doğu hakkında şamil bir bilgi elde edinebilmesi için Doğu’nun astronomi, coğrafya, tarih, tasavvuf, felsefe, hukuk ve lehçelerinin iyi bilinmesi gerektiğini savunmuştur. Doğu coğrafyasını öğrenmek adına Arap ülkelerine seyehatler yapmıştır. Farsçayı da iyi bir şekilde öğrendikten sonra Doğu dillerinde prestij sahibi biri olmuştur. 1932’de Lincei Akademisi’ne başkan vekili seçilen Nallino’nun, uluslararası pek çok akademi ve kuruluşa da üyeliği bulunmaktaydı. Suriye Arap İlimleri Akademisi ve kuruluşundan itibaren Kahire Dil Enstitüsü üyesi ulunduğu kuruluşlardan sadece birkaçıdır. İslam ve Doğu hakkında sürekli yazılar yazan Nallino’nun, bu faaliyetleri sınır tanımıyordu. Bu faliyetlerini Roma Şarkiyat Enstitüsü (Instituto per l’Oriente) bünyesinde Modern Doğu (Oriente Moderno) dergisini yayınlayarak sürdürmüştür. Doğu siyaseti, Doğu ülkelerinin coğrafyaları, nüfusları ve modern kültürlerinin gelişimi hakkında yazılar yazan aylık İtalyanca bir dergi olan Oriente Moderno’da Nallino, 17 sene görev yapmıştır. Nallino’nun 1938 yılındaki vefatı üzerine, yayınlanmış ve yayınlanmamış bütün eserlerine kendisi gibi oryantalist olan kızı Maria Nallino sahip çıkmış ve onun tüm eserleri Roma Şarkiyat Enstitüsü’nde 6 cilt olarak basılmıştır.

Eserleri:1. Kuran Antolojisi (Leipzig, 1893)2. İslam Öncesi Arap Kabilelerinin Oluşumu (1893)3. “Mısır’da Meslekî Arapçanın Kuralları ve Kavramları” hakkında bir kitap

yazmıştır.4. Torino Akademisi Ulusal Kütüphanesi’ndeki Arapça Yazmaların Kataloğu (1901)5. İbn Rüşd’ün “Kitabü’l-Beyân”ının neşri 6. Güney İtalya’da Bulunan Türbeler Hakkındaki Arapça Kitaplar (San-Remo, 1906)7. Ortaçağ’daki Arap astronomisi tarihi hakkında yazılan Arapça kitapları derlemiştir.

(Roma, 1911-1912): Bu eser, Nallino’nun 1909-1910 yılları arasında Mısır Üniversitesi’nde yapmış olduğu konferansların metninden alınarak yazılmıştır.

8. Arap Edebiyatı Tarihi (Hilal, 1915-1916-1917): Bu eser, 1950’de “Doğuşundan Emevilere kadar Arap Edebiyatı” adı altında Fransızca’ya tercüme edilmiştir.

9. Cahız’ın Kuran Hakkındaki Görüşleri (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-7, 1916-1918)

10. Mutezile’nin İsimlendirme Problemi (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-7, 1916-1918)11. Mutezile: Akideleri, İbadetleri ve Hilafet Karşısındaki Tutumları (Roma, 1917-

1919): Eser daha sonraları Fransızca ve İngilizce’ye tercüme edilmiştir.12. İbn Fâriz’in Bir Şiiri ve İslam Tasavvufu (1919-1920)13. İbn Sina’nın “Salman ve İkbal Kıssası” (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-10, 365)14. Arapça Kavramlar ve Harekeler Üzerine Bir İnceleme (1920)15. İbn Sina’nın “Şark Felsefesi veya İşrakîlik” adlı eserinin neşri (Şarkiyat

70

Araştırmaları Dergisi-10, 1923-1925)16. Hanefî Mezhebi (Modern Doğu-7, 1927)17. İbn el-Mukaffâ’ (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-14, 1933)18. İslam Dünyası’nın Avrupa’yla İlişkileri (Roma, 1933)19. Caetani Vakfı’ndaki Yemen’den Gelen Arapça Yazma Eserler (Lincei, 1934)20. Bu eserlerinin yanı sıra Nallino, İtalyan Ansiklopedileri’nde Usturlâb, İbn Rüşd,

İbn Sina, İbadiyye, İhvân-ı Safâ ve diğer İslamî kavramlar hakkında; İslam Ansiklopedileri’nde ise, Usturlâb, Zîc, Astroloji, Astronomi ve merhum ünlü oryantalistlerin biyografileri hakkında yazılar yazmıştır. Nallino’nun ölümünden sonra Roma Şarkiyat Enstitüsü onun yayınlanmış ve yayınlanmamış tüm eserlerini 6 cilt halinde basmıştır:

1. Cilt: Güney Arabistan, 303 s., (1939)2. Cilt: İslam Akideleri, 474 s., (1940)3. Cilt: İslam Öncesi Araplar Tarihi, 470 s., (1941)4. Cilt: İslam Hukuku, 724 s., (1942)5. Cilt: Astronomi, Astroloji ve Coğrafya, 558 s., (1944)6. Cilt: Edebiyat, Dil ve Felsefe, 472 s., (1948)

34) Griffini, Eugenio (1878-1925)Milano’da doğmuştur. Esas tahsilini hukuk alanında yapmış, gazeteci olarak ülke içinde

ve dışında çıktığı gezilerde Arapça’ya merak sarmış, ve bu dili Napoli’deki Istituto Orientale’de öğrenmiştir. Arkasından Yemen, Tunus, Trablusgarp ve Mısır’a gitmiştir. Yemen’de bulunduğu sırada Caprotti adlı bir tüccarın topladığı yazmaları satın alarak üzerlerinde çalıştıktan sonra bir kısmını doğduğu şehrin Ambrosiana diye tanınan tarihî kütüphanesine, bir kısmını da Vatikan Kütüphanesi’ne bağişlamıştır. Milano’daki çalışmaları sırasında ünlü Türkolog Ettore Rossi ile geliştirdiği dostluk Doğu ile ilmî bağlantı kurmasına yardımcı olmuştur. Dolaştığı yerlerde mahallî gelenekleri inceleyerek haklarında yazılar yayınlamıştır.

Milano’daki Istituto di Science e Lettere ile Floransa’da kısa bir süre faaliyet gösteren Istituto di Studi Superiori’de Arapça dersleri vermiş, 1922’de Kahire’deki Darü’l-Kütübi’l-Mısriyye’de görevlendirilmiş ve 1925’te ölünceye kadar bu şehirde kalmıştır.101

Eserleri:1. Rivista degli Studi Orientali (Roma) adlı şarkiyat dergisinin 3. cildinden 8. cildine

(1910-1920) kadar yer alan makalelerinde, 1907 yılında Ambrosiana’ya bağışladığı 475 yazma eseri ilim alemine tanıtmıştır.

2. Zeyd b. Ali’nin “Mecmû’u’l-Fıkh”ının neşri (Corpus jüris di Zaid İbn Ali, Milano, 1919): Zeydîler için değerli bir kaynak olan bu eser, Avrupa’daki İslam Hukuku araştırmalarında önemli bir yere sahiptir.

3. Ahtâl’ın Divân’ının (Beyrut, 1907), ve bazı Arap şairlerine ait kasidelerin neşri.4. “et-Tuhfetu’l-Lûbiyye fi’l-Luğati’l-Âmmiyyeti’t-Tarablûsiyye” (Milano, 1913):

Libya’da konuşulan Arapça üzerine yazdığı dilbilgisi kitabıdır.102

35) Furlani, Giuseppe (1885-1963)Viyana ve Roma üniversitelerinden mezun olan Furlani, Torino Üniversitesi Sami

Dilleri Filolojisi yardımcı profesörlüğüne, 1925 yılında ise Floransa Üniversitesi’nde konferans vermek üzere atanmıştır. 1926’da Sami Dilleri, 1934’da Klasik Ortadoğu Tarihi, 1940 yılında ise Roma Üniversitesi Şarkiyat ve Asur Medeniyeti Arkeolojisi profesörlüğüne atanmış ve ölene kadar bu görevde kalmıştır. Birçok bilimsel akademi ve cemiyete üye seçilmiştir.

Eserleri:1. Psikolojik Arapça Metinler (Lincei, 1915)

101 Mahmut H. ŞAKİROĞLU, “GRIFFINI, Eugenio”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1996, XIV/162102 Griffini’nin eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/436-437

71

2. Ebu Zekeriya Yahya b. Adî’nin “Esiletu’l-Felsefeti”sinin neşri (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-8, 1919-1920)

3. “Miftâhü’l-Ahlâm”ın Süryanice tercümesi (Hristiyan Şarkiyat Dergisi-2, 1920)4. Arap Müneccimler (1921)5. Kindî’nin hayvanlar hakkındaki risalesi (Felsefe ve Din Araştırmaları-3, 1922)6. İbn Sina (İtalya Araştırmaları Dergisi, 1922)7. İslam Öncesi (1925)8. Zeydîlerin Dini (Bologna, 1930)9. Zeydîlik Araştırmaları 10. İdrisî’nin “Kitabu’r-Rucarî”sinin neşri (Mısır, 1925)11. Modern Irak (1934)

36) Della Vida, Giorgio Levi (1886-1967)Venedik’te doğmuştur. İlk ve orta öğreniminden sonra Roma Üniversitesi’nde şarkiyat

ve semitik diller okumuş ve 1909’da mezun olmuştur. 1907’de Roma Üniversitesi Şarkiyat Bölümleri Bilimi tarafından neşrine başlanan Rivista degli Studi Orientali için ilk sayısından itibaren yazılar yazmıştır. 1914’te henüz 28 yaşındayken kadrolu profesör olarak Napoli’deki Istituto Universitario Orientale’nin Arapça hocalığına, 1917’de Torino Üniversitesi Semitik Diller ve İbranice kürsüsü başkanlığına tayin edilmiştir. 1932 yılı başında Vatikan Kütüphanesi tarafından Doğu yazmalarının tasnifi için görevlendirilmiştir. 1948 yılında Paris’te toplanan Müsteşrikler Kongresi’ne katılmış ve bu kongrede ikinci baskısı kararlaştırılan Encyclopedia of İslam’ın ilk şeref başkanı seçilmiştir.

Döneminin büyük şarkiyatçılarından biri olan Della Vida, 25 kasım 1967 tarihinde öldüğü zaman İtalya’daki ilmî kuruluşlardan başka Avrupa ve Amerika’nın hemen bütün akademilerine üye seçilmiş ve birçok üniversite tarafından şeref doktoru payesiyle onurlandırılmış bulunuyordu. Ayrıca California Üniversitesi, onun adına ölüm yılından itibaren her iki yılda bir bir dizi konferanslar tertip etmekte ve konuşma metinleri düzenli bir şekilde yayınlanmaktadır. Giorgio Della Vida, hakkında en çok makale ve müstakil kitap yazılan şarkiyatçıdır.

Della Vida’nın sayısı yüzlerle ifade edilen eserlerinin başlıcaları katolog çalışmaları, İslamiyât, Endülüs Arap edebiyatı, epigrafi ve hatırât olmak üzere beş grupta toplamak mümkündür. Bunlardan başka pek çok tanıtım yazısı, nekroloji makalesi ve ansiklopedi maddesi yazmıştır.103

Eserleri:1. İl Califfato di’Ali (RSO, VI, 1914-15, s. 427-507)2. Les “Livres des Chevaux” de Hisam İbn al-Kalbi et Muhammed İbn el-Arabi:

Hisam b. Muhammed el-Kelbî’nin “Ensâbü’l-Hayl” adlı eseriyle Ebu Abdullah İbnü’l-Arabî’nin “Kitabü Esmâi Hayli’l-Arab ve Fürsâniha”sının birlikte neşridir (Leiden, 1928)

3. Elenco dei Manoscritti Arabi della Vaticana (citta del Vaticano, 1935)4. İl Mu’awia I Secondo il Kitab Ansab al-Ashrâf: Belazûrî’nin “Ensâbü’l-Eşrâf”ında

Muaviye ile ilgili kısmının tercüme ve neşridir (Roma, 1938)5. Frammenti Coranici in Caratteri Cufici (Citta del Vaticano, 1947)6. Aneddoti e Svaghi Arabi e non Arabi (Milano, 1959)7. Secondo elenco dei Manoscritti Arabi İslamici della Biblioteca Vaticana (Citta del

Vaticano, 1965)8. Note di Storia Letterarira arabo İspanica (Roma, 1971)9. Arabic Papyri in the University Museum in Philadelphia (Ed. Accademia

Nazionale dei Lincei, Roma, 1981)10. Arabi ed Ebrei (Napoli, 1984)104

103 Mahmut H. ŞAKİROĞLU, “LEVI, Della Vida, Giorgio”, DİA, I-XXVII, Ankara, 2003, XXVII/151-152104 Giorgio Levi Della Vida’nın eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/440-441

72

37) Guidi, Michelangelo (1886-1946)19 Mart 1886’da Roma’da doğmuş, babası ünlü şarkiyatçı İgnazio Guidi’nin yolunda

yürüyerek mesleğindeki ilk bilgileri ondan alırken Roma Üniversitesi Şarkiyat Bölümü’nde okumuştur. Ülkesinde orta ve yüksek öğretim sırasında zorunlu ders olarak olarak okutulan Grekçe, Latince ve bir Batı dilinden başka Farsça, Türkçe, Arapça, Rusça ve Kıptîce öğrenmiştir. Grekçe kelimeler üzerine hazırladığı tezle üniversiteden mezun olduktan (1909) bir müddet sonra okuduğu şarkiyat bölümünde göreve başlamış ve ölümüne kadar devam ettiği bu görev sırasıda Francesco Gabrielli ve Maria Nallino gibi bir çok önemli şarkiyatçının yetişmesinde etkili olmuştur. 1926’dan 1929’a kadar Kahire Üniversitesi’nde Arap Filolojisi üzerine dersler vermiştir. 1938- 1945 yıllarında Roma Üniversitesi Şarkiyat bölümünün, 1932-1946 arasında da babasının çabasıyla kurulan Rivista Delgi Studi Orientali dergisinin direktörlüğünü yapan Guidi, yurt içinde ve dışında bir çok kuruluş ve vakfın üyesiydi. Araştırmalarında özellikle İslam tarihi ve Arap edebiyatıyla ilgilenmiştir.105

Eserleri:1. Storia delle Religioni (Ed. P.Tacchi-Venturi, Torino 1936) adlı kitabın 227- 359

sayfaları arasında yer alan “Storia della Religione dell’ İslam” başlıklı çalışması en kalıcı eseri olup bugüne kadar kitabın bir çok baskısı yapılmıştır.

2. Gli Scrittori Zayditi e l’esegesi Coranica Mu’tazilita (Roma, 1925)3. La Lotta tra l’İslam e il Manicheismo. Un Libro di İbn al-Mukaffa’ Contro il

Corano Confutato da al Qasım b. İbrahim ( Roma, 1927)4. Origine dei Yazidi e Storia Religiosa dell’ İslam e del Dualismo ( RSO, XIII

{ 1932}, s. 286-300)5. Sui Harigiti ( RSO, XXI { 1944}, s. 1-14)6. Storia e Cultura degli Arabi Fino alla Morte di Maometto (Firenze, 1951)106

38) Ducati, Bruno Eserleri:1. İslam Hukuku (Bologna, 1926)2. İslam Şer’î Hukukunda Şirazî’nin Notları (1927)3. İslam Hukukunda Sorumluluklar (Roma, 1927)4. İslam Düzeni Hakkında Konferanslar: 2 cilt olan bu eserin ilk cildi 644 sayfa,

ikincisi ise 486 sayfa olarak basılmıştır (Roma, 1928-29)5. Peygamberlerin Hayat Hikayeleri (Floransa, 1929)6. İslam Cemiyetleri (Roma, 1929)7. Malikî Mezhebi (Roma, 1929)8. İslam Şerâiti Araştırmaları Kitabı (Taşbaskı)9. İlk Müslüman Kadılar (Roma’da taşbaskı olarak basılmıştır.)10. Tarablus Konuşma Dili ve Arapça Grameri (Bologna, 1933)11. İslam: 168 sayfa olarak Roma’da neşredilmiştir.

39) Vacca, Virginia (D. 1891)Roma’da doğmuş, bir dönem Kahire’de kalmıştır. Ünlü İtalyan müsteşrikleri olan

Shiaparelli ve Nallino’dan Arapça dersleri almış olan bayan müsteşrik Vacca, 1917 yılında doktor unvanı almıştır. 1921-1943 yılları ile 1955-1962 yılları arasında Oriente Moderno dergisinde yazılar yazmıştır.

Eserleri:1. İslam Elçilikleri (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 1923)

105 Mahmut H. ŞAKİROĞLU, “GUIDI, Michelangelo”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1996, XIV/175106 Michelangelo Guidi’nin eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., I/442-443

73

2. İbn İshak ve Vakidî (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 1925) 3. Hadis (1925)4. Hindistan’da İslam (Oriente Moderno-14, 1934)5. Arap Halkları Tarihi (Oriente Moderno-19, 1939)6. Kuran’dan Ayetler (Floransa, 1943)7. “1001 Gece Masalları”nın 4. bölümünün tercümesi (Torino, 1949)8. İslamî Tasavvuf’un Siyasî ve İctimaî Görünümü (Oriente Moderno, 1955)9. İslam (Milano, 1965)10. Çağdaş Arap Edebiyatı (İtalya’da Şarkiyat Araştırmaları-2, 1971) 11. Mısırlı Mutasavvıf Abdülvehhab eş-Şi’ranî (İspanyol Oryantalistler Birliği

Yayınları-10, 1974, -11, 1975)

40) Moreno, Martino (D. 1892)İtalya’da Arapça öğrenmiş, Libya, Mısır, Sudan ve Irak’ta Arapçasını oldukça

geliştirmiştir.Eserleri:1. Müslümanların Kuran Tercümeleri (Oriente Moderno, 1925)2. İslam Düzeni (1925)3. İslam Hakkında Risaleler (Tarablus, 1927)4. Yemen’de Zeydî Akidesi (1927-29)5. Arap Tasavvufu (1934)6. Salih el-Mukbilî ve Tasavvuf (Oriente Moderno, 1944)7. Arap Tasavvufu ve Hint Tasavvufu (1946)8. İslam (Milano, 1949)9. İbadîyye Fıkhı (1949)10. Birûnî (1951)11. Hristiyanlık ve İslam (Roma, 1947)

41) Rossi, Etore (1893-1955)Türkçe ve Arapça uzmanı olan Rossi, 1936’da Yemen’e seyehat etmiştir. Roma

Üniversitesi Arap edebiyatı profesörlüğüne, Şarkiyat Enstitüsü müdürlüğüne ve aylık bir dergi olan Oriente Moderno’nun editörlüğüne getirilmiştir. Arapça lehçeler, Arap tarihi ve Doğu-Batı ilişkileri hakkında birçok eser kaleme almıştır107. İtalyan ve İslam ansiklopedilerinde çok sayıda makaleleri yayınlanan Rossi, Türkolog olmasına karşın Arap Tarihi ve edebiyatı (özellikle Tarablus, Malta ve Libya) alanında da ciddi araştırmalara imza atmıştır.

42) Malvezzi, Aldo Eserleri:1. “Tarihu’l-Meârifi’l-İslamiyye fi’l-Garb” adlı eserin şerhi (Bologna Akademisi

Yay., 1949)2. İslam ve Avrupa Kültürü (Floransa, 1956)

43) Gabrielli, Francesco (D. 1904)Roma Üniversitesi Arap dili ve edebiyatı bölümünün en önde gelen hocalarından birisi

olan Gabrielli, “Cahiliyye Dönemi’nden Gelişimine Kadar Arap Şiiri ve İslam Tarihi” alanındaki araştırmalarının yanı sıra birebir tercümeleri ile de ön plana çıkmıştır. 1948’de Şam Arap Dilleri Akademisi’ne üye ve elçi olarak atanmıştır. Ayrıca diğer birçok bilimsel akademi ve cemiyete de üyeliği bulunmaktaydı.

Eserleri:1. Harun Reşid Sonrası Emin ve Me’mûn Arasındaki Mücadeleler (Şarkiyat

107 Eserleri için bkz. el-Akikî, a.g.e, I-III, I/446-47

74

Araştırmaları Dergisi-11, 1926-28)2. Me’mûn Dönemi Şiâ (Leipzig, 1929)3. Arap Şiiri, Aristo Nazariyesi’ne Tesiri ve İbn Sînâ ile İbn Rüşd’ün Şerhleri

(Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-12, 1930)4. İbn Mukaffâ’ (1932)5. Hişam b. Abdülmelik’in Hilâfeti (İskenderiye, 1935)6. İbn Attâr’ın “Tezkiretü’l-Evliyâ”sının Hasan Basrî ile ilgili bölümü (Dinî

Araştırmalar, c. 9)7. Emevîler Dönemi Haricî Şiiri (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-20, 1942)8. Arap Edebiyatı Tarihi (Milano, 1951)9. İslam Medeniyetinde Birlik ve Çeşitlilik (Chiago, 1955)10. Araplar (Floransa, 1957)11. Çağdaş Arap Edebiyatı (Şarkiyat Dergisi-5, 1958)12. Hz. Muhammed ve İslam (Dünya Tarihi)13. Abbasîler Dönemi Zındıkâ (1961)14. İslam ve Batı (Ortaçağ’da İslam ve Batı-1, 1965)15. İslam ve Hristiyanlık (Doğu-19, 1972)16. Arabiyât ve İslâmiyât Araştırmaları (İslamî Araştırmalar, 1974)17. Doğu’da Emevî Hilâfeti (Endülüs-39, 1974)18. Roma Üniversitesi’nde Arabiyât-İslâmiyât Araştırmaları (Oriente Moderno-55,

1975)İslam Dünyası hakkında birçok eser kaleme alan Gabrielli’nin, ayrıca İtalyan ve İslam

ansiklopedilerinde yayınlanmış İslâmiyât ve Arabiyâtla ilgili nefis araştırmaları bulunmaktadır.

44) Bausani, Alessandro (D. 1921)Doğu dilleri öğrenen Bausani, Roma Üniversitesi’ne Farsça dersleri vermek üzere

atanmıştır.Eserleri:1. İslam (Roma, 1946)2. İslam Edebiyatı 3. Kuran-ı Kerim’in mukaddime, tercüme ve tefsiriyle birlikte neşri.4. Muhammed İkbal (Doğu ve Batı Dergisi, 1950)5. Mevlana’nın Dinî Düşünceleri (Oriente Moderno, 1950)6. İslam ve Batı Medeniyeti (Oriente Moderno, 1955)7. Birûnî (Oriente Moderno, 1951)8. Şeytan (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-30, 1955)9. Bahaîlik (Dinler Tarihi Kongresi-8, 1955)10. İtalya’da 19. Asırdan 20. Asıra Kadar Yapılan İslamî Araştırmalar (Doğu ve Batı

Dergisi-8, 1957)11. Kuran-ı Kerim’den (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-32, 1957)12. İslam (Dinler Tarihi Araştırmaları-29, 1957, -37, 1966)13. Arapça Yazmalar (Oriente Moderno-48, 1968)14. İslam ve Dinler Tarihi (1972)15. Ortaçağ İslam Dünyası’nda Büyük Düşünür Birûnî (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-

48, 1973-74)16. İslam ve Kültür (İslami Araştırmalar, 1974)

45) Pinto, OlgaRoma Ulusal Kütüphanesi’nde müdür olarak görev yapmıştır.

Eserleri:1. Roma Kütüphanelerindeki Arapça Kitaplar (Kitab-ı Mukaddes Dergisi-3, 1930)

75

2. el-Cahız’ın “Kalâidü’l İkyân ila Feth b. Hakan”ının neşri (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-13, 1931-32)

3. Floransa Ulusal kütüphanesi’nde Yer Alan Katologsuz Arapça Yazmalar (Katolog Dergisi-37, 1935)

4. el-Belazûrî’nin “Kitabü’l Eşrâf”ının “Muâviyetü’l Evvel” adlı bölümünün tercümesi (1938)

5. Arap Gelenekleri (1956)6. İtalya’da 16. yüzyıldan 19. Yüzyıla Kadar Bulunan Arapça Matbû Eserler (Orient-

11, 1964)

46) Mieli, A. Eserleri:1. Arapça Kelimelerin Yazımı Hakkında İncelemeler (Archeion-17, 1935)2. Arap İlimleri ve Evrensel Bilimin Gelişimine Etkisi (Leiden, 1938)3. Arap Dünyası (Leiden, 1939)4. İbn-i Sîna Nazariyeleri (İlimler Tarihi Arşivi Dergisi, 1940)5. Astronomi ve İslam Dünyası (İlimler Tarihi Arşivi Dergisi, 1941)6. Arap Coğrafyacıların Eserlerinde İspanya (İlimler Tarihi Arşivi Dergisi, 1941)7. 14. yüzyılda İslam İlimleri (Archeion-24, 1942)8. Arap Şer’î Hukuku (1942)9. İbn Arabî (Archeion-25, 1943)

47) Bussi, Emilio Eserleri:1. 12. Yüzyılda Arap Coğrafyacılar (İtalyan Coğrafya Dergisi-36, 1929)2. İslam Hukukunda Tüccarlar ve Ticaret 3. İslam Şer’î Hukuku Usûlü (Milano, 1943)4. İslam Hukuku

48) Insabato, EnricoOriente Moderno dergisinde müdürlük yapmıştır. Eserleri:1. Muhammed ve Modern İslam (1930)2. İslam (1954)

49) Rubinacci, RobertoNapoli Üniversitesi’nde Arapça profesörü olarak görev yapmıştır. Eserleri:1. el-Berdî’nin “Kitabü’l Cevâhir”inin tercümesi (1952)2. Halife Abdulmelik b. Mervan ve İbadîyye (1953)3. Napoli Şarkiyat Enstitüsü’nün Neşrettiği İbadîyye Hakkındaki Yazmalar (1949)4. Ahmed Şevki’nin “Leyla ve Mecnun”unun neşri (1957)5. Adem ve İbadîlik (Şarkiyat Belgeleri-12, 1970)

50) Boneschi, P. Eserleri:1. Musa b. Abdillah b. Hakan’ın “Tecvid Kasidesi”nin neşri (Lincei Akademisi,

1938)2. “Fakîhler Kasidesi”nin neşri (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 1940)3. Filistin Müftüsü Hacı Emin el-Hüseynî’nin “Aleviler Hakkındaki Fetvaları”nın

Neşri (Dinler Tarihi Dergisi, 1940)4. Arapça “Melik” Kelimesi (1945)5. Allah’ın En Güzel İsmi: Müheymin (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-32, 1957)

76

51) Moscati, Salatino Eserleri:1. Halife Mehdî Hakkında Tarihî Araştırmalar (Şarkiyat-14, 1945, -15, 1946)2. Halife Hâdi (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 1946)3. Ebu Müslim Hakkında Araştırmalar (Lincei Akademisi Raporları, 1949-51)4. Arapça Kelimeler (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 1954)5. Hadisler Işığında Doğu (Floransa, 1955)

52) Rizzitano, UmbertoMısır ve İtalya’da Arapça öğrenmiş ve daha sonra Roma ve Aynu’ş-Şems

üniversitelerinde profesör olarak çalışmıştır. Eserleri:1. Mısır Emevî Valisi Abdulaziz b. Mervan (Lincei Akademisi Raporları, 1941)2. İmlâ Kuralları ve Arapça Grameri Hakkında (Oriente Moderno-22, 1942)3. 1940-52 Yılları Arasında Mısır’da İslam Tarihi Araştırmaları (Oriente Moderno-

33, 1953)4. Kahire Arapça Araştırmaları Enstitüsü (Oriente Moderno-39, 1956)5. Modern Arapça Proplemleri (1964)6. İtalya’da Arapça (Ortaçağ’da Batı ve İslam-20, 1965)7. Batı’da Modern Arapça Hikayeler (1967)8. Malikî Mezhebinin Yayılmasında Sicilya Müslümanlarının Rolü (1967)9. Arapça Araştırmaları Tarihi (İtalya’da Şarkiyat Araştırmaları-2, 1971)10. Günümüz Batı İslamı (İslami Araştırmalar, 1974)

53) Cerbella, GinoEserleri:1. Arap-İslam Edebiyatı ve Tarihinde Libya’nın İlmî Konumu (Libya Dergisi, 1954))2. Araplarda Halk Müziği ve Şiiri (1956)3. Modern Arap Şiiri (Napoli Şarkiyat Enstitüsü Yıllığı-14, 1964)4. İslam (Orient, 1967)5. Abdulkadir Dönemi İslam ve Hrıstiyanlık (Afrika-Roma-27, 19736. Emir Abdulkadir’in Hayatı (Oriente Moderno-54, 1974)

54) Veccia, Vaglieri, L.Araştırmalarında klasik ve modern İslam tarihi, Arap filolojisi ve edebiyatına

yönelmiştir.Eserleri:1. Çeşitli İslam Şehirlerinde Ramazan Gelenekleri (Napoli Şarkiyat Enstitüsü Yıllığı-

10, 1937-38)2. Çağdaş Arap Edebiyatçıları ve Eserleri Hakkında Risaleler (1940)3. İslam (Napoli, 1946)4. Mısır Üniversitesi (Oriente Moderno, 1950)5. İlkokul Arapça Grameri (Roma, 1951)6. İslam Savunması (Roma, 1952)7. Ali-Muâviye Anlaşmazlığı ve Haricî İsyanı (Napoli Şarkiyat Enstitüsü Yıllığı,

1932-52)8. Araplar (Doğu Medeniyeti-1, 1957)9. Arap Dili ve Grameri Araştırmaları (1971)10. Kindî’nin Üç Risalesinin Neşri (Napoli Şarkiyat Enstitüsü Yıllığı, 1974)

77

III. BÖLÜM

AVUSTURYA'DA İSLÂM VE ARAP DİLİ ARAŞTIRMALARI Avusturya'da şarkiyat ve islâmiyat çalışmaları, 16. yüzyılın ortalarında I. Ferdinand'ın

Viyana Üniversitesi'nde Arapça dersleri vermesi için Fransız müsteşrik Guillaume Postel'i (ö.1581) davet etmesiyle başlamıştır. Yine I.Ferdinand'ın İstanbul'a elçi olarak gönderdiği Busbecy'nin (ö.1592) İstanbul'dan ülkesine dönüşünde beraberinde getirdiği 240 adet el yazması eserleri ilim adamlarının ilgisini çekmiştir.

Önce Viyana Üniversitesi bünyesinde başlayan İslâmiyât çalışmaları, ardından Graz (1586) ve İnsbruck (1667) üniversiteleriyle kurulan şarkiyat bölümleriyle daha da canlanmıştır. Kraliçe Maria Theresa'nın elçiler, konsoloslar, tüccarlar ve bilginler için Viyana'da Şarkiyat Akademisi'ni faaliyete deçirmesiyle (1754) ilk defa islâmiyâtla ilgili çalışmalar sistemli bir şekilde başlamıştır. Şarkiyat Akademisi, 19.yüzyıl ortalarında Şark Dilleri Akademisi ve Federal Öğretim Kurumu'na dönüştürülerek Doğu'ya gidecekler için pratik öğrenim vermeye başlamıştır (1851). Bu kurumu Viyana Üniversitesi'nde açılan Şarkiyat Enstitüsü (1886) takip etmiş; 20. yüzyılın başlarında yetişen ve eser veren şarkiyatçılarla, islamiyâtçıların çoğu buradan yetişmiştir. 19. yüzyıl Batı'da şarkiyat ve islamiyâtla ilgili çalışmaların giderek yoğunlaştığı bir dönem olmuştur. Bu arada Viyana bu tür çalışmaların yapıldığı önemli merkezlerden biri haline gelmiştir.108

Şarkiyat Kurumları (Üniversite, Enstitü, Cemiyet, Kürsü)109

A) Viyana Üniversitesi (1365) :

Bu üniversitede Doğu dilleri ile alakalı çalışmalar yapılmaktadır. 1533 yılında Fransız müsteşrik Guillaume Postel, I. Ferdinand tarafından Arapça ve Yunanca dersleri vermek üzere davet edilmiştir. Yine üniversiteye Arapça eğitimi vermek üzere davet edilenlerden biri olan Lübnanî, Doğu'ya gidecekler için Arapça bir gramer kitabı yazmıştır. Bu üniversiteye bağlı şarkiyat ve islâmiyat araştırmaları yapan kuruluşlar ise şunlardır:

1) Orientalisches Institut (Şarkiyat Enstitüsü) : Üniversite’ye 1886 yılında katılan bu kuruluşta öğrenciler İslâm, Türkçe ve Sami dillerini üzerine araştırmalar yapmaktadır.

2) Purgstal Gesellschaft (Purgstal Derneği) : 1958 yılında kurulan dernek “Bustan” isimli bir dergi yayınlamaktadır.

3) Öffentliche Lehranstalt für Orientalische Sprachen (Şark Dilleri Öğretim Kurumu) : 1851-1948 yılları arasında faaliyet göstermiştir.

4) Viyana Doğu Dilleri Okulu : Birçok ünlü şarkiyatçının görev aldığı ve İslâm kültürü ile pek çok eser yayınladığı bu müessese ile Avusturya'da ilk defa islâmiyatla ilgili çalışmalar sistem bir şekilde başlamıştır.

B) Graz Üniversitesi (1586)

C) Innsbruck Üniversitesi (1677)

108 Davut DURSUN, “Avusturya-Avusturya’da İslam Araştırmaları”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1991, IV/179-182109 Dursun, a.g.m., s.179; el-Akikî, a.g.e., I-III, I/270-271

78

Şarkiyat KütüphaneleriUlusal Viyana Kütüphanesi : Aralarında Von Busbecy’in koleksiyonu, Glaser’in

Zeydî müelliflerden topladığı el yazmalarının da bulunduğu binlerce nefis Arapça el yazması bu kütüphanede yer almaktadır. Kütüphane’de bulunan Arapça, Farsça ve Türkçe yazmaların üç ciltlik bir katologu Viyana’da 1865-1867 yılları arasında hazırlanmıştır. Freidman ise kütüphanede bulunan Yunanca, Kıptîce ve Arapça papirüslerin katologunu hazırlamıştır. Bu katolog , dünyada, son yüzyıllarda Mısır’dan Avusturya’ya ulaşan en önemli ve en kıymetli ikinci koleksiyon olarak nitelendirilmiştir.

Viyana Doğu Dilleri Okulu Kütüphanesi : Bu kütüphanede yer alan Arapça, Farsça ve Türkçe yazmaların katologu, Crafft tarafından 206 sayfa olarak düzenlenmiştir. Mayer ise İslamî sikkeler ve bütün dillerle ilgili (kütüphanedeki yazmalara dayanarak) bir kaynak eser kaleme almıştır (Londra 1939).

Şarkiyat MüzeleriGraz Müzesi: Karabacek, müzede bulunan kûfî sikkelerin bir katologunu hazırlamıştır

(Viyana 1868).Viyana Sanat Tarihi Müzesi : Müzede, David Henry Müeller’in yayınladığı Güney

Arabistan kitabeleriyle alakalı koleksiyon yer almaktadır (Viyana 1899).

Şarkiyat Yayınları1) Vienna Oriental Journal (Viyana Şarkiyat Dergisi) : 1886 yılında yayınına başlanan

dergi, 1915 yılında Wiener Zeitschrift für Kunde des Morgenlandes (Avusturya Şark Araştırmaları Dergisi) olarak değiştirilmiştir.

2) Archiv für Orientforschung (Şarkiyat Araştırmaları Arşivi Dergisi): Viyana’da 1923’te yayınına başlanılan dergi hâlâ senede bir kez olmak üzere yayınlanmaktadır.

3) Wiener Beitrage zur Kunstund Kulturgeschichte Asiens (Viyana Asya Sanat ve Kültür Dergisi): 1925 yılından itibaren yayınlanmaktadır.

4) Wiener Beitrage zur Kultur,Geschichte und Linguistik (Viyana Kültür, Tarih ve Dil Bilimi Dergisi): 1930 yılından itibaren yayınlanmaktadır.

5) Wiener Völkerkundlinch Mitteiluungen (Viyana Etnoloji Araştırmaları Dergisi): 1953’ten beri yayınlanmaktadır.

6) Bustan : Purgstall Derneği tarafından 1950’den beri yayınlanmaktadır.

79

Avusturyalı Şarkiyatçılar110

1) DinkEseri: el-Makrizî’nin el-İlmâm bi Marifeti Mulûki’l-Habeş fi’l-İslâm’ının neşri

(1798).

2) Johann P. J. (1750-1816)Birçok dinî fakülteden mezun olan Johann, Viyana Üniversitesi’nde İbranîce ve Arapça

dersleri almıştır.Eserleri: 1. Arap Dili Grameri (Viyana, 1802)2. Arapça-Latince Sözlük3. Kur’an’ın Bazı Sûreleri’nin Zeyli4. el-Bağdadî’nin Risaleri5. Hamase Ebî Temâm’dan Şiirler

3) Dombay, Fr, de (1758-1810)Macar asıllı olan Dombay, Viyana Doğu Dilleri Okulu’ndan mezun olup imparator II.

Josief’in Mağrib’e gönderdiği temsilciler heyeti içerisinde yer almıştır. Daha sonra Madrid Avusturya Elçiliği’nde görev yapmış; Zagreb’de ise tercüman olarak çalışmıştır. Viyana’ya döndüğünde “İmparator’un Danışmanı” olarak adlandırılmıştır. Dombay kendini tarih araştırmaları ve el yazması eserlerin (özellikle Mağrib tarihiyle ilgili) tercümesine vakfetmiştir.

Eserleri: 1. İbn Ebî Zerr’in “el-Enîsu’l-Mutrîb” adlı Mağrib tarihinin metin ve Almanca

tercümesiyle beraber neşri (Agram, 1794-1797)2. Ebu Medyen el-Fâsî’nin “Tuhfetu’l-Erîb”inin özetinin metniyle beraber Almanca

tercümesi (Viyana, 1805)3. Ayrıca Mağrib-i Aksâ emirleri ve Arap sikkeleri üzerindeki çeşitli çalışmalarını

yayınlamıştır.

4) Hammer-Purgstall , J. Von (1774-1856)Graz’da doğdu. 1789’da Viyana’da Orientalische Akademie’ye giren Hammer, burada

tercüman olarak yetiştirilmek üzere on yıl tahsil gördü. 1799’da İstanbul’a diplomatik görevle tercüman olarak gönderildi. 1802’de Baron Stürmer’in maiyetinde sefaret sekreteri oldu. Bu uzun ikamet Hammer’e Osmanlı Devleti’ni ve Mısır’ı tanıma (1800 yılı başları), yaşayan dille temas ve birçok eser toplama imkanı verdi. Bugün Österreichische National Bibliothek’te çok zengin bir koleksiyonun varlığı bu dönemin ürünüdür. Bu koleksiyonda sadece Türkçe, Farsça, Arapça eserler değil aynı zamanda eski Mısır papirüsleri ve eski şark yazılı kaynakları da toplanmıştır. Viyana’da Dışişleri danışmanı olduğu sırada 1807’de Paris’e gitti. Burada önemli araştırmalar yaptı ve Fransa’nın tanınmış şarkiyatçı zümresiyle yakın temas kurdu. 1814’te saray tercümanı olarak “Hofrat” rütbesi aldı. Uzun gayretleri sonunda 1847’de Bilimler Akademisi’nde Şarkiyat Şubesi’nin kurulmasını sağladı ve başkan oldu.

Viyana’da şarkla ilgili öğretim ve yayın yapmak üzere teşkilat kurmak için de çaba gösterdi ve Şarkı Sevenler Cemiyeti’ni kurdu. 19. yüzyılın bütün ünlü tarihçileri gibi o da çok sayıda ciltler halinde telif ve tercüme eserler ortaya koydu. Bu uzun araştırmaları ile sadece Osmanlı Devleti’nin ve Doğu’nun tarihçiliğinde yeni bir dönem başlatmakla kalmadı; İran, Türk ve Arap edebiyatlarından yaptığı çevirilerle Goethe başta olmak üzere Alman edebiyatını da etkiledi ve yeni bir ilham kaynağının doğmasına sebep oldu.

Osmanlı seyehatnamelerini Avrupa’ya tanıtan ilk Hammer olmuştur. Hammer el atılmayan sahaların, yayınların ve hacimli çalışmaların adamı olarak Alman dili ülkelerinin şarkiyatında verimli bir dönemin öncüsü sayılmayı hak etmiştir. Arap-Fars dillerine, Doğu 110 el-Akikî, a.g.e., I-III, II/273-293

80

tarihine ve Türklükle ilgili dünyaya girmiş, hemen her alana el atmıştır. Goethe’den Hegel’e Almanca konuşan dünyanın aydın ve bilgin muhîtinin ilgisini ve saygısını kazanan Hammer parlak üslûpla Almanca’ya çevirdiği İran Edebiyatı, özellikle de 1812-1813’te çevirdiği Hafız Divânı o vakte kadar görülmedik bir olay haline gelmiş ve Alman dili ve ülkelerinin edebiyat ve fikir dünyasını etkilemiştir. Hammer yaşadığı dönemin Osmanlı devlet adamlarının ilgisini ve takdirini çekmiş, Encümen-i Daniş’e üye seçilmiştir.

Şark hakkında pek çok eser, makale telif etmiştir. Çok araştıran, yazan bir kişilik olan Hammer’in metodu her ne kadar da eski olsa da sentez halinde henüz aşılamamış yazarlardandır. Bu yönüyle de Batı’da modern şarkiyat ve Türkoloji’nin öncüsü sayılabilecek bir oryantalisttir. Viyana civarındaki mezar taşında Hammer’in Joseph ismini Yusuf olarak kullanması Kloster Nevburg’daki (Weidling) kabrini bir Hristiyan kabrinden çok İstanbul’daki ulema kabirleri örneğine göre yaptırıp kitabesinde Arapça, “Hüve’l-Bâkî, Rahman Olan Allah’ın Merhametine Sığınan Üç Dilin Mütercimi Yusuf Hammer” ibaresini kazıtması, 19. yüzyılın ilk yarısındaki bir aydının Şark ile kişiliğini aynîleştirme çabasını aksettirmektedir.111

Eserleri:1. Geschichte des Osmanischen Reiches (I-X, Pesth, 1827-1835): Kuruluşundan 1774

Küçük Kaynarca Antlaşması’na kadar, Osmanlı Tarihi’ni Almanca olarak ele aldığı bu tarih kitabı en önemli eseri olup on ciltlik ve halen aşılamamış olan bir eserdir. Bu eser, M.E.B. tarafından iki cilt şeklinde, Türkçe olarak neşredilmiştir.

2. Topographische Ansichten einer Reise in die Levante (Wien, 1811): Tarihî ve Doğu Coğrafyası için önemli bilgiler sunan bu eserde, harita ve resimler de bulunmaktadır.

3. Geschichte der Osmanischen Dichkunst (I-IV,Pesth, 1836-1838): Osmanlı şairleri biyografisidir.

4. Hâfız Divânı’nın Almanca çevirisi (Stutgart-Tübingen, 1812)5. ez-Zemahşerî’nin “Etvâku’z–Zeheb”inin ve Gazalî’nin “Eyyühe’l-Veled”inin

Almanca çevirisi ve Arapça metinleriyle birlikte neşri6. Des Osmanischen Reichs Staatsverfassung und Staatsverwaltung (I-II, Wien 1815):

Osmanlı Devleti’nin idarî tarihiyle alakalı bir eserdir7. Kuran’ın Bazı Sûrelerinin Tercümesi8. Büyük İslâm Melikleri’nin Hayatı (1837)9. Hz. Muhammed’in Hadisleri (Viyana, 1853)10. İspanyolca’da Arapça Lafızlar (1859)11. İslamî Mühürler (1859)12. Arap Edebiyatı Tarihi (7 cilt): En önemli eserlerinden biridir.13. Constantinopolis und der Bosporus: İstanbul ve Boğazlar üzerine yazılmış iki

ciltlik rehber kitabıdır14. Arap Kahraman Antara (Asya Dergisi)15. Arap Kahramanlığı (Asya Dergisi)16. Arap Şiirinde Kullanılan Kalıplar (Asya Dergisi)17. Doğu’da Sosyalizm (Asya Dergisi)18. Doğululara Ait Kılıçlar (Asya Dergisi)112

5) Rosenszweig-Schwanau V. (1791-1865)Eserleri:1. Mevlanâ’nın “Yusuf u Züleyha”sının tercümesi (1824)2. Mevlana’nın “Divân”ının bazı bölümlerinin tercümesi 3. Faslı Şair Hâfız’ın “Divân”ının metniyle birlikte tercümesi (üç cilt)

6) Sprenger, Aloys (1813-1893)

111 İlber ORTAYLI, “HAMMER –PURGSTAL, Joseph. Von”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1997, XV/491 112 Hammer-Purgstall’ın eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., II/275-277

81

Eserleri:1. el-Kaşanî’nin “Istılahâtü’s-Sûfiyye”sinin neşri (Kalküta, 1845)2. İbn Hacer’in “el-İsâbe”si (Kalküta, 1856-1873) 3. et-Tehanevî’nin “Keşşâfü Istilâhâti’l–Fünûn”unun neşri (1862) 4. es-Suyûtî’nin “el-İtkân Fi’ Ulûmi’l–Kur’an”ı (Kalküta, 1852-1854) 5. Ebû Nasr el-Utbî’nin “Tarihu’l-Yemîn”isinin neşri (Delhi, 1848)6. Hz.Muhammed Hakkındaki Biyografisi (I-II, Wien, 1861-1865)7. el-Mesudî’nin “Mürûcû’z Zeheb”inin bazı bölümlerinin İngilizceye tercümesi

(1841-1846)8. Arap Ülkelerinin Coğrafyacıları

7) Krafft, Albrecht (1816-1847)Viyana’da doğmuş, Venedik Ruhban Okulu’na girmiş ve Doğu dillerini öğrenmiştir.

Doğu Dilleri Okulu mezunu olan Krafft, Macar Bilimler Akademisi Doğu Araştırmaları Bölümü’ne tayin edilmiştir.

Eserleri: 1. İmparatorluk Matbaâsı’nda yer alan Doğu yazmalarının tashihini gerçekleştirmiş;

aynı zamanda Viyana Doğu Cemiyeti Kütüphanesi’nde yer alan Arapça, Farsça ve Türkçe yazmaların katologunu hazırlamıştır (206 sayfa, Viyana, 1842)

2. “Doğu” ve “Arap Edebiyatı” hakkında birçok makale yazmıştır.

8) Kremer Alfred, Von (1828-1889)Viyana’da doğmuş ve Viyana Üniversitesi’nden mezun olmuştur. Devleti tarafından

önce Mısır’a sonra Beyrut’a konsolos olarak gönderilmiştir.Eserleri:1. “el-İstibsâr Fi Acâibi’l-Emsâr”ın neşri (Viyana, 1852)2. el-Vakıdî’nin “el-Megazî” adlı eserinin üçte bire yakın kısmının neşri (History Of

Muhammed’s Campaign’s, Kalküta 1856)3. Halifeler Dönemi Doğu Medeniyeti Tarihi (I-II, Wien, 1875-1877)4. İslâm Mezhepleri Tarihi (Leibzig, 1868)5. Ayrıca değişik mecmûalarda İslâm kültür ve tarihiyle ilgili çok sayıda makale

neşretmiştir.

9) BlochEserleri:1. İbn Meymûn’un “Kitabu’ş-Şer’aî”sinin neşri (Viyana, 1888)2. Hindistan’daki Arapça Yazmalar (Alman Doğu Dergisi-63, 1909)3. Alaaddin Hüseyin Şah Kitabeleri (Amerika Doğu Cemiyeti Gazetesi, 1919)

10) Gosche, R.Eserleri:1. Ebû Hilal el-Askerî’nin “Kitabu’l-Evâil”inin bir bölümünün neşri (Hale, 1864)2. es-Suyûtî’nin “Kitabu’l-Evâil”inin neşri (1867)

11) Karabacek Joseph Von (1845–1918)Sanat tarihi, nümizmatik ve epigrafi üzerinde yaptığı çalışmalarıyla tanınmıştır. Arşidük

Rainer’in zengin koleksiyonu Karabacek’e çok faydalı bir araştırma malzemesi olmuş, bu koleksiyondaki çiniler, Kûfî sikkeleri, Arapça yazılı papirüsler üzerine ayrıca İslâm Tarihi hakkında çeşitli kitaplar yayınlanmıştır.113

12) Mueller, D. H. (1846–1912)

113 Dursun, a.g.m., s.181, Karabacek’in eserleri için bkz. el-Akikî, a.g.e., II/280

82

Viyana, Leibzig ve Strasbourg üniversitelerinde öğrenim gören Mueller, Viyana Üniversitesi’nde doktor ünvanı elde etmiştir. Londra, Paris ve İstanbul kütüphanelerinde yer alan Arapça el yazmaları üzerinde araştırmalar yapmış ve kurduğu Viyana Doğu Araştırmaları Dergisi’nde başkanlık yapmıştır.

Eserleri:1. el-Asmaî’nin “Kitabu’l-Fark”ını şerh etmiş ve bir de katolog eklemiştir. (Viyana,

1876-1891)2. el-Hemdanî’nin “Kitabu’l-İklîl”nin notlarla açıklanmış metni ve Almanca

tercümesi ile birlikte neşri (Leibzig, 1879)3. et-Taberî’nin müstakil bir bölümünün (99’dan 120’ye kadar) neşri4. Viyana Müzesi’ndeki Arap Yarımadası'na ait kitabelerin neşri (Viyana, 1899 )5. Arapça Lehçeler (1909)

13) Glaser, Eduard (1855-1908)Viyana Üniversitesi’nden mezun olan Glaser, aynı üniversitede yardımcı profesör

olarak görev yapmıştır. Arap ülkelerine yaptığı yolculukların yanı sıra; Kuzey Afrika yolculukları ve Yemen hakkında yaptığı araştırmalar ile tanınmıştır. İngiltere ve Viyana müzelerine 1032 adet taş işlemeli yazmaları satan ve Zeydî yazarlardan elde ettiği 250 el yazması eseri ise Viyana Ulusal Kütüphanesi’ne bağışlayan Glaser, resim ve yazmalardan faydalanarak Araplar ve diğer milletlerin dilleri, tarihleri ve coğrafyaları hakkında birçok eser kaleme almıştır.

14) Jeyer, Rudolf (1861-1929 )Eserleri:1. el-Asmaî’nin “Kitabu’l-Vuhûş”unun neşri (Viyana, 1988)2. El yazması ve matbû çok sayıda eser toplamıştır3. Meymûn b. Kays’ın iki kasidesinin metin ve Almanca tercümeleri ile birlikte neşri

(Leibzig, 1905, 1919)4. Accâc, Ru’be, Zürrümme, Cesirî ve Şemmâh gibi şairlerin “Urcûze”lerini

toplayarak Almanca notlarla birlikte neşretmiştir (Newyork, 1908)5. et-Tayalisî’nin “Kitabu’l-Mukâsere’ İnde’l-Müzâkere”sinin neşri (1927)

15) Bittner, Maximilian (1869-1918)Elli bir dili ve lehçeyi iyi bir şekilde bilmektedir.Eserleri:1. 13 Dil’in Grameri (3 cilt, Bilimler Akademisi Yayınları)2. “Arapça, Cahiliye Dönemi Edebiyatı”, “Arapça’nın Türkçe ve Farsça’ya Olan

Üstünlüğü” hakkında yaptığı farklı araştırmalarıyla şöhret kazanmıştır.3. el-Accâc’ın “Urcûze”sinin neşri (Viyana, 1894)4. Zeydîlik (1911)

16) Haffner, Aug. (1869-1941)Eseri:Asmaî’nin “Kitabu’l-Hayl (Viyana, 1895), Kitabu’ş-Şâ’ (Beyrut, 1896) ve

Kitabu’n-Nebât ve’ş-Şecer”inin (Beyrut, 1898) neşri

17) Rhodokanakis, Nikolaus (1876-1945Arap edebiyatının ilk dönemleriyle ilgilenerek bu alanda çeşitli gramer ve sözlüklerin

neşrine muvaffak olmuştur. Ayrıca çalışmalarıyla Avusturya’da eski Arap kültürünün tanınmasında önemli rol oynamıştır.114

18) Zambour, E. Von (Ö. 1949)

114 Dursun, a.g.m., s.181

83

Hazırladığı “İslam Devletleri ve Hanedanlarının Halifeleri, Vezirleri ve Valileri ile İlgili Kronolojik El Kitabı” (Hannover, 1927) kendi alanında temel bir başvuru kaynağı olmuştur.115

19) Obermann, J. (1884-1956)Eserleri:1. Kelam İlmi (Macar Şark Dilleri Araştırmaları Dergisi, 1915, 1917-1918)2. İslâm’a Giriş (Sami Araştırmaları Dergisi-5, 1927)3. Hasan Basrî (Amerika Şark Cemiyeti Gazetesi-55, 1935)4. Kur’an (Amerika Dil ve Sami Edebiyatı Gazetesi-58, 1941)

20) Grohmann, Adolf (D. 1886)Sırasıyla Insbruck, Prag üniversiteleri ile Kahire Üniversitesi İslam Tarihi Kürsüsü

bölümünde İslam kültürü ve Sami dilleri alanında profesör olarak görev yapan Grohmann’ın ilmî faaliyetlerinin asıl ağırlığını, Arapça papirüs araştırmaları oluşturmaktadır.116

Eseri: Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye’deki papirüslerin neşri olan büyük boy beş cilt tutan “Arabic Papyri in the Egyptian Library” (Kahire, 1934-1935) eserleri ile Papiroloji ilmine giriş mahiyetindeki “Einführung und Chrestomathie zur Arabischen Papiruskunde” eseri en önemli eserleri sayılmaktadır.

Araştırmaları:1. Arapça Papirüsler: Bu çalışması birçok bilimsel dergi ve gazetelerde

yayınlanmıştır.2. Kuran’da İsa (Viyana Şarkiyat Gazetesi, 1914)3. İslâm’da Sanat (Şarkiyat Koleksiyonu, 1929)4. Mısır ve Araplar5. Abbasîler6. Arapça Mühürler117

21) Koffler, H.Viyana Üniversitesi’nde Arapça profesörlüğü yapan Koffler, eski Arap lehçeleriyle

fasîh ve halk dili Arapçası üzerinde araştırmalar yapmıştır.Eserleri:1. Bedreddin b. Cemâa (İslâmica-6, 1934, 1935)2. Arapça’da Reform (ö. k.-5,1932

22) Bannerth, E. (1895-1976)Latince, Yunanca ve Arapça öğrenen Bannerth, Brokelmann’dan Arap edebiyatı tarihi

dersleri almıştır. 1916’da İstanbul ve Irak’a askerî tercüman olarak gönderilmiş ve bu yerlerde mutasavvıf Celaleddin Rumî ile ilgilenmiştir. Hindistan’a giderek burada 1925 senesine kadar kalmıştır. Almanya’ya döndüğü zamana kadar geçen süre içerisinde İslam Edebiyatı ve Doğu hakkında çok şey okumuştur. Daha sonra Münih ve Viyana üniversitelerinde görev almış, Viyana Üniversitesi’nde İslam Dilleri alanında “Doktor” ünvanı almış ve aynı üniversiteye felsefe, tarih ve Alman edebiyatı dersleri vermek üzere öğretim üyesi olarak atanmıştır.

Eserleri:1. el-Cebelî’nin “Kitabü Merâtibi’l-Vücûd”unun metin ve açıklamalarla birlikte

tercümesi (1956)2. Ebu Medyen’in “Divan”ının neşri (1958)3. İslamiyet: Bugünü ve Yarını (1958)4. İbn Sina, Farabî, İbn Tufeyl ve ünlü mutasavvıflar hakkında araştırmalar

gerçekleştirmiştir.5. İslamiyet ve Modern Urdu Şiiri (Insbruck, 1942-1945)

115 Dursun, a.g.m., s.181116 Turgut AKPINAR, “GROHMANN, Adolf”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1996, XIV/163117 Grohmann’ın eserleri için bkz. el-Akikî, a.g.e., II/285-286

84

6. İslam (Bustan 1961, 1966)7. Gazalî’nin “Kitabü’l-Minhâci’l-Âbidîn”inin neşri (1963)8. Mısır’da Rıfaîlik (1970)

23) Mzik, H. Von1956 yılında Şam Arap İlimleri Akademisi’ne üye seçilmiştir.Eserleri:1. İbn Batuta’nın Hindistan ve Çin Yolculukları (Hamburg 1911)2. el-Harezmî’nin “Sıfâtü’l-Arz”ının beş harita ve açıklayıcı notlarla beraber neşri

(Viyana 1916, Leipnig, 1926)3. II. Mervan (1906)4. İslam Tarihi’nden (1915)5. Batlamyus ve Muhammed b. Musa el-Harezmî (1936)6. el-İdrisî ve Batlamyus (1912)7. Kuzey Afrika Tarihi (1912)8. Arap Yarımadası Tarihi, Coğrafyası ve Kültürü (1929)9. Firdevsî (1954)

24) Bloch, A.Eserleri:1. Arapça Grameri (1946-1949)2. Kaside (Asya Araştırmaları, 1948)3. Cahiliye Şiiri (1942-1945 , 1950-1953)4. Arapça Atasözler (1954)

25) Duda, Herbert Wilh. (1900-1975)Prag, Viyana, Leipnig ve Paris üniversitelerinden mezun olan Duda, 1932’de Leipnig

Üniversitesi’ne özel öğretmen olarak atanmıştır. 1941-1943 yılları arasında Sofya, 1943’te de Viyana üniversitelerinde profesörlük, 1946’da Viyana Üniversitesi Şarkiyat Enstitüsü’nde ise müdürlük yapan Duda, bunların yanı sıra birçok kuruluş ve cemiyete de üye seçilmiştir.

Eserleri:1. Ahmed Haşim (1929)2. Fakîh İmamü’d-Din ve Fetvaları (Şarkiyat Arşivi, 1935)

26) Weiss, LeopoldMüslümanlığını ilan edip Muhammed Esed Vâis ismini almıştır. Büyük çoğunluğunu

“Oryantalistlerin İslam Hakkı’ndaki Yanılgıları” oluşturan çok sayıda araştırması bulunmaktadır.

Eserleri:1. “Sahîhü’l Buhârî”yi dipnot ve katolog ekleyerek tercüme etmiştir (1935)2. İslam Fıkıh Usûlü3. Mekke Yolu ve Merkezî İslam (Beyrut, 1946)4. İslam’da Devlet ve Hükümet Prensipleri (California Üniversitesi Şarkiyat

Araştırmaları Bölümü Yayınları)

27) Hoefner, Maria (d. 1900)Graz Üniversitesi’nden mezun olmuştur.Eserleri:1. Fıkhî ve Edebî Arapça (Leiden, 1954)2. Eski Bedevî Toplumu (1959)

28) Gottschalk, Hans Lud (d.1904)Almanya’nın Freiburg kentinde dünyaya gelen Gottschalk, Freiburg Üniversitesi’nde

85

Latince ve Yunanca dersleri almıştır. Berlin ve Münih üniversitelerinde Arapça araştırmaları alanında doktor ünvanı almıştır. Hamburg Üniversitesi özel öğretmenliğine, daha sonra II. Dünya savaşı sırasında Birmingham Kütüphanesi Şark Yazmaları müfettişliğine ve 1948’de Viyana Üniversitesi Arap Dili ve İslam Araştırmaları profesörlüğüne atanmıştır. Aynı zamanda Avusturya Bilimler Akademisi üyeliği bulunmaktadır.

Eserleri:1. Ebu Âbidi’l-Kasım b. Selâm ve Arapça Tercümeler (1936)2. Hristiyanlar ve Melik Kâmil (Avusturya Şark Araştırmaları Dergisi, 1948-1952)3. Birmingham Üniversitesi Kütüphanesi’nde Yer Alan Arapça Yazmaların Neşri (4

cilt, Birmingham, 1948-1956)4. Melik Kâmil ve Dönemi (1957)5. Arap Medeniyeti Tarihi 6. İslam: Doğuşu, Gelişimi ve İnanç Sistemi 7. Eyyubîler (1956)8. Müslüman Tarihçiler (1957-1966, 1977)9. İbn Nazîf (1960)10. İslam (1969, 1972)11. Arap İmparatorluğu (1957)12. Mısır ve Suriye’de İslam (1960)13. Yemen ve İslam (1962)14. Avrupa’da Arap Araştırmaları (1963-1964)15. Bazı Arap Üniversiteleri (1961)16. Şam’da Kelam İlmi (1967)17. Kuzey Afrika’da İslam (1970)

29) Ambros, Arne (d.1942)Viyana Üniversitesi Arapça profesörlerindendir.Eserleri:1. Açıklamalı Latince-Almanca-Arapça Sözlük (Viyana, 1964)2. Arapça Grameri (Alman Şarkiyat Dergisi, 1969)3. Fiil Vezinleri (1969)4. Arapça (1972)5. Ürdün Üniversitesi (1969)6. Arap Dilleri (1970)

86

IV. BÖLÜM

MACARİSTAN’DA İSLAM VE ARAP DİLİ ARAŞTIRMALARIMacaristan’da İslam araştırmaları beş gruba ayrılır:a) İslam’la alakalı genel tetkiklerb) Arap diliyle ilgili ve Macarların eski tarihine değinen Arapça eserlere ait

incelemelerc) Osmanlı tarihini konu edinen çalışmalard) Türkoloji’nin diğer İslamî yönleri hakkındaki araştırmalare) İranisik alanda sürdürülen incelemeler118

Doğu Dilleri Kürsüleri

1) Nagyended şehrinde yer alan Protestan Fakültesi (14. asır)2) Universite de Budapest (Budapeşte Üniversitesi, 1635): 1745 yılında düzenlenen

üniversitenin bünyesinde bir Doğu Enstitüsü, bir de Orta Asya Enstitüsü yer almaktadır.3) Kolozjvar Üniversitesi (1871): Bu üniversitenin bünyesinde Yahudi İlimleri

Enstitüsü yer almaktadır. (19. yy sonları) 4) Josef Attila: Öğrenci sayısı 120’ye ulaşan bağımsız bir üniversitedir. Burada

öğrencilere Arap dili, lehçeleri, edebiyatı ve tarihi dersleri verilmektedir.5) Ekonomi Üniversitesi: Bu üniversite ise öğrencilerine Arapça öğrenme fırsatı

vermektedir.

Şarkiyat KütüphaneleriKütüphanelerden Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi’nin Şarkiyat Bölümü, Milli

Szechenyi Kütüphanesi, Budapest ve Szeged Üniversitesi Kütüphaneleri ve ilgili ana bilim dallarının kitap koleksiyonları, çeşitli zenginlikte el yazmaları, fotokopiler ve literatüre sahiptir119.

Şarkiyat MüzesiAsya Güzel Sanatlar Müzesi: Fr. Hopp. (D.1833) tarafından Budapeşte’de inşa

ettirilen müzenin ilk müdürü olan Takacs Zoltan, müzedeki eserlerin bir katologunu hazırlamıştır. Hint dilleri ve güzel sanatları uzmanı E. Baktay da (D. 1890) müzenin müdürlerindendir.

Şarkiyat Yayınlarıİslam’la ilgili yazılara yer veren süreli yayınların en önemlisi Lajos Ligeti tarafından

1951 yılında başlatılan, bugüne kadar kesintisiz ve yabanı dillerde çıkan Acta Academiae Scientiarum Hungaricae dergisidir. Daha önce Körösi Csoma Archivum benzer bir teşebbüstü, ancak yayın hayatı kısa sürdü ve makalelerin bir kısmı Macarca idi. 1974-1981 arasında Studia Turco-Hungarica’nın beş cildi yayınlandı. The Arabist 1988’den beri neşredilmektedir. Yalnız Macarca basılan dergiler ise Keleti Szemle (1900-1932), Turan (1913-1944) ve düzenli olarak 1986’dan bu yana çıkan Keletkutatas’dır.120

118 Zikredilen alanlarda yapılan oryantalist çaba ve ortaya koyulan eserler için bkz. Geza DAVİD, “Macaristan-Macaristan’da İslam Araştırmaları”, DİA, I-XXVII, Ankara, 2003, XXVII/293-294

119 David, a.g.m., s.294120 David, a.g.m., s.294

87

Kitap Serileri1-Bibliotheca Orientalis Hungarica2-Körösi Csoma Kiskönyvtar3-Studia Uralo-Altaica121

Macar Şarkiyatçılar122

1) Uri, Janos (1724-1976)1770’te Oxford Universitesi’nde göreve başlayan Uri, Podolya Kütüphanesi’nde yer

alan Arapça, İbranîce, Keldanîce, Süryanîce, Kıptîce, Türkçe ve Farsça el yazmalarının katologunu düzenlemiştir. (1766)

2) Cte Reviczky. K. (1737-1793)Viyana Doğu Dilleri Okulu’ndan mezun olan Reviczky, Hâfız eş-Şirazî’nin “Enâşidü’ş-

Şâiri’l-Farisî” adlı eserini Latince’ye tercüme etmiştir. (1771)

3) Csoma, S. K. (1789-1842)Protestan Fakültesi’nde, Arapça, Türkçe, Farsça ve İbranîce’yi öğrenen Csoma;

Türkiye, İran ve Afganistan’ı ziyaret ettikten sonraki yedi yılını Tibet Dili’ni öğrenmek için harcamıştır. Bundan sonra 40.000 Tibetçe kelimeden oluşan İngilizce bir sözlük yayınlamıştır. Oldukça kıymetli olan bu sözlük, hâlâ kaynak olma vasfını devam ettirmektedir.

4) Kuun, Cte. G. (1827-1905)Eseri: Eski Macar Tarihine ait Arapça ve Farsça Kaynaklar (1892-1895)

5) Vambery, A. (1832-1913)Şiddetli fakirlik sebebiyle hoca olmaksızın Doğu dillerini öğrenen Vambery, Türkiye’de

kaldığı altı senelik süre zarfında öğretmenlik ve Macarların asıl vatanları hakkında araştırmalar yapmıştır. Hayfa, Buhâra ve Semerkand’a kadar Pers ülkelerini baştan başa dolaştıktan sonra Macaristan’a döndüğünde Budapeşte Üniversitesi’ne Türkçe ve Arapça profesörü olarak atanmıştır. 1872 yılında ise Macar Bilimler Akademisi’ne üye seçilmiştir.

Eserleri:1. 13 Dilde Orta Asya’ya Yolculuk (1865)2. Türkler ve Araplar (1911)3. Asya’da İslamiyet (1913)

6) Hatala P. (1832-1918)Budapeşte Üniversitesi’nde felsefe eğitimi alan Hatala, Leibnig Üniversitesi’nden

mezun olmuştur. 1857 yılında Filistin’e gönderilmiş, döndüğünde Budapeşte Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne profesör olarak atanmıştır.

Eseri: Hz. Muhammed ve Fikirleri (1878)

7) Bacher, W. (1850-1913)Leibnig Üniversitesi’nden mezun olmuş, Budapeşte Üniversitesi Sami Dilleri Bölümü

ve Yahudi Bilimler Akademisi’ne profesör olarak atanmıştır. Özellikle de Yahudi Bilimleri ve Arap-Yahudi Edebiyatı konusunda araştırma yapmıştır.

Eserleri:1. “Musa bin Meymûn” adlı eserin neşri (2 cilt, Leibnig, 1908-1914)2. Arap Ülkelerinde Yahudi Emperyalizmi (1905)3. Filistin Adı (1906)

121 David, a.g.m., s.294122 el-Akikî, a.g.e., I-III, III/38-50

88

4. Şahin eş-Şirazî’nin “Kitabu’l-Azrâ”sı (1908)5. İbranî ve Arap Dilleri (Alman Şarkiyat Dergisi-61, 1907)6. Arap Şiiri (1909)

8) Goldziher, İgnaz (1850-1921)22 Haziran 1850’de Zigetvar’da doğan Goldziher, Budapeşte Üniversitesi’ndeki

Türkiyât Bölümü’nün kurucusu Vambery’nin ilk talebesi olmuş ve onun yanında Türkçe, Farsça ve Arapça öğrenmiştir. Avusturya-Macaristan hükümetinden kazandığı bir bursla Leiden’de eğitim görmüş; 1873-1874’te Beyrut, Şam ve Kahire’de birkaç ay geçirmiştir. Bu seyehati boyunca Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi için Arapça yazma ve basılı kitaplar satın almıştır. 1910’da Macar Krallığı saray müşaviri olmuş, 1900-1915 ders yılında Hukuk ve Siyasî İlimler Fakültesi’nde, İslam kurumları ve hukuku üzerine dersler vermiş 1917-1918 ders yılında ise Felsefe Fakültesi dekanlığı görevini yürütmüştür. 13 Kasım 1921 tarihinde Rotlauf’ta ölen Goldziher, İslâmiyât çalışmalarının Avrupa bilim çevrelerinde dinî ve kültürel bir sistem olarak gelişmesinde ve kabul görmesinde en önemli katkıyı yapanlardan birisi olmuştur.123

Eserleri: Goldziher’in çeşitli dillerde yayınladığı, kitap ve makalelerin toplam sayısı 700’ü aşmıştır. İslamiyât’a ayırdığı temel kitaplarının sayısı ise dörttür.

1. Die Zahiriten (Leibzig 1884): Zahiriyye mezhebini ele alan bu eser, bu konuda yazılmış ilk ve en geniş ilmî araştırma niteliğindedir. Bu eser Cihat Tunç tarafından “Zahirîler: Sistem ve Tarihleriyle” adı altında Türkçe’ye çevrilmiştir. (Ankara, 1982)

2. Muhammedanische Studien (I – II , Halle, 1889 – 1890): Beş ana bölüme ayrılan eser İslam ve Avrupa dünyasında büyük yankı uyandırmış ve birçok dile tercüme edilerek yayınlanmıştır.

3. Vorlesungen Über Den İslam (Heidelburg, 1910, 1925, 1963, tıpkı basım): Bir İslamoloji el kitabı mahiyetindeki eser, altı ders halinde hazırlanmış ve birçok Doğu ile Batı diline tercüme edilerek basılmıştır.

4. Die Richtungen Der İslamischen Koranauslegung (Leiden, 1920, 1952, 1970): İslam’ın temel ilimleriyle alakalı bilgileri içeren kitap, birkaç defa Arapça’ya tercüme edilerek basılmıştır.

5. Ayrıca Golziher’in 1908’de Bosna-Hersek Müslüman okullarında okutulmak üzere Macarca kaleme aldığı, “Az Arab İradalom Rövid Törtenete“ adlı bir kitabı daha vardır.

6. Le Dogme Et La Loi De L’İslam: Bu eser, İlhan Boşgöz tarafından “İslam’da Fıkıh ve Akaid” adı altında Türkçe’ye çevrilmiştir (Ardıç Yayınları, 2004)

7. A Short History of Classical Arabic Literature: Bu eser “Klasik Arap Literatürü” adı altında Türkçe olarak yayınlanmıştır (Çeviri: Azmi Yüksel, Rahmi Er, yayına hazırlayan: M.Akif Kireçci, İmaj Yay., Ankara, 1993)

8. Goldziher’in eserlerinden bir tanesi “Tefsir Ekolleri” adı altında Türkçe olarak yayınlanmıştır (Çeviren ve notlandıran: Mustafa İslamoğlu, Denge Yay., 400 sayfa)

Goldziher’in Türkçe’ye çevrilen makaleleri ise şunlardır:

1. Cihat Tunç, “İslamda Hadis’in Yeri Etrafında Mücadeleler” (AÜİFD, XIX [1973], s. 223-235)

2. Hayrani Altıntaş, “İslamiyet’in İlk Zamanlarında Zühd” (a.g.e., XXVI [1981], S. 539-546)

3. M. S. Hatipoğlu, “Müslümanlarda Sekîne Kavramı” (a.g.e., XXVI [1983] s. 143-153)

123 Mehmet S. Hatipoğlu, “Goldziher, Ignaz”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1996, XIV/102-104; ayrıca Goldziher’in metodu, İslam, Kuran, Akide ve Fıkıh hakkındaki görüşleri için bkz. Tahsin Görgün, “Goldziher’in Metodu ve Görüşleri”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1996, XIV/105-111

89

4. İsmail Hakkı Ünal, “İspanya Arapları ve İslam” (İslamî Araştırmalar 1/1 [Ankara 1986], s. 80-99,1/2 [1986], s. 48-629)

5. M. Emin Özafşar, M. Görmez ve B. Erol, “İslam’da Eğitim” (a.g.e., 11/7 [Ankara 1988], s. 79-94)

6. Ömer Özsoy, “Hadis’te Yeni Eflatuncu ve Gnostik Unsurlar”124

9) Heler, B. (1857-1943)Budapeşte Üniversitesi’nden mezun olmuş, İslam bilimleri ve Yahudilik üzerine

yoğunlaşmıştır.Eserleri:1. Arap Kahramanı Antara’in Hayat Öyküsünün Tercümesi (Budapeşte, 1918)2. Ashâb-ı Kehf Kıssası (1907)3. İslamî Kıssalarda Yahudi Hikâyeleri ve Kahramanları4. Kuran’a Ait Dinî Kavramlarda Yahudi Unsurları5. İslamiyet’te Tevrat Kıssası6. Kuran Kıssaları

10) Stein, Au, M. (1862-1943)Viyana, Leibnig üniversitelerinden mezun olmuş, Hindistan Lahor Üniversitesi Sanskrit

Dili ve Edebiyatı bölümüne profesör olarak atanmıştır. Orta Asya, Çin, İran ve Irak hakkında araştırma yapan en büyük âlimlerden biri olarak nam salan Stein’in eserleri hâlâ Yeni Delhi’de adını taşıyan müzede sergilenmektedir.

Eserleri:1. Khasmir Kütüphanesi’nde Yer Alan 6.000 Adet Sanskritçe Yazmanın Şerhi (1894)2. Orta Asya’da Klasik İslam Kültürü (1910)

11) Prohle, W. (1871-1946)Türkçe, Farsça, İbranîce ve Arapça bilen Prohle, önce Adnbora Üniversitesi’nde; daha

sonra ise Budapeşte Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapmıştır.Eseri: Osmanlı Edebiyatı Tarihi

12) Kmosko, P. M. (1876-1931)Eserleri:1. I. Sultan Selim: Bu eser Arapça olarak basılmıştır. (Turan 2, 1918)2. İslam’ın Kaynağı (Budapeşte, 1929)

13) Osztern, S. P. (1879-1944)Budapeşte Üniversitesi’nden mezun olmuş, tarih ve İslam fıkhı araştırmalarıyla ön

plana çıkmıştır. Macarca ve diğer yabancı dillerde eserler ortaya koymuştur.Eserleri:1. İslam Fıkhı (Budapeşte, 1918)2. Cihat ve Kuran’daki Şer’î Uygulaması (1914)3. Kuran’da Ahlakın Önemi (1920)

14) Germanus, Julius (1884-1979)1884’te Budapeşte’de doğan Germanus, Mısır, Arabistan, Türkiye, Hindistan, Suriye,

Irak, Fas gibi İslam dünyasının önemli merkezlerine uzun seyehatler yapmış; bunların sonucunda İslam dini, İslam toplumları, kültür, medeniyet ve edebiyatlarına dair elde ettiği engin birikimi aktardığı kitap, makale ve konferansları, sadece İslam dünyasında değil Macaristan’da ve bütün Avrupa’da geniş kitlelerde ilgi uyandırmıştır.

Budapeşte Ünivrsitesi’nden sonra Almanya’da Leibzig Üniversitesi’nde Arap dili ve

124 Goldziher’in eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., II/41-42

90

edebiyatı derslerine devam etti.1909-1911 yıları arasında British Museum’un şarkiyat bölümünde, özellikle eski Türkçe metinler üzerinde araştırmalar yaptı. 1912’de Macaristan’a döndü ve Budapeşte Üniversitesi’ne bağlı Şarkiyat Akademisi'nde ise Doğu dilleri (Arapça, Farsça, Türkçe), İslam kültür ve medeniyeti tarihi, İslam milletleri tarihi ve İslam düşünce tarihi dersleri vermek üzere öğretim üyeliğine tayin edilmiştir. Bu görevi 1921’e kadar devam etti. 1921’de Budapeşte’de yeni kurulan İktisat Fakültesi’ne bağlı Şarkiyat Enstitüsü’nde ders vermeye başladı. Rabindranath Tagore’in islam tarihi dersleri vermek üzere Hindistan’a davet etmesi Hindistan’a giden Germanus, 1929-1932 yılları arasında ise Hindistan’da Yeni Delhi, Lahor ve Haydarâbâd üniversitelerinde İslam Tarihi dersleri vermiştir. Hindistan Yeni Delhi Ulu Camii’nde Cuma hutbesini verip Müslümanlığını ilan ettikten sonra Abdulkerim adıyla anılmıştır.

1941’de aldığı bir davetle Macaristan’a giden Germanus, Budapeşte Üniversitesi’ne bağlı Şarkiyat Enstitüsü başkanlığına getirildi. 1945’te profesör oldu. 1948’de yeni kurulan Edebiyat Fakültesi’nin Arap Dili ve Kültürü bölümü başkanlığına getirildi. 1964’te emekli oluncaya kadar bu görevi sürdürdü. 1950’li yıllarda seri konferanslar vermiş, 1955’te çağdaş Arap düşüncesi ve edebiyatı, Macar edebiyatından örnekler hakkında Arapça konferanslar vermek üzere resmi davetlerle Kahire, İskenderiye ve Şam’a gitti. Aynı şekilde 1958 yılında Hindistan’ın Bombay, Agra, Aligarh, Leknev, Kalküta, Santiniketan, Haydarabad ve Yeni Delhi üniversitelerinde İslam kültür ve medeniyetine dair konferanslar vermiştir.

1958-1966 yılları arasında Macaristan’da milletvekilliği de yapan Germanus, Avrupa’da ve İslam dünyasında birçok ilmî kuruluşun, aslî, muhabir veya şeref üyesi olmuştur.125

Eserleri: 1. Arap Edebiyatı Tarihi (Budapeşte, 1962)2. Putperestlik Devrinden Günümüze Kadar Arap Şiiri (Budapeşte, 1961)3. Modern Movements in İslam (Kalküta, 1932)4. Allah Akbar (I-II, Budapeşte, 1936, 1968,1973)5. Beyne’l -Müfekkirin (Şam ,1956)6. İbn Batuta’nın Hac Yolculuğu ve Seyehati (Budapeşte, 1964)7. Evlija Czelebi a XVII. Szazadbeli Törokorszagi Czehekröl (Evliya Çelebi

Seyehatnamesi’ne göre 17. yüzyılda Türkiye’deki Esnaf Locaları): Doktora tezidir (1907)126

15) Nemeth G. (1890-1960)Budapeşte Üniversitesi Türk bilimleri bölümünden mezun olmuş; aynı üniversitenin

Türkçe bölümüne profesör ve başkan olarak atanmıştır.Eserleri:1. Hristiyanlıkta ve İslamiyet’te Tevbe (1932)2. Mevlid Törenleri (Şarkiyat Araştırmaları, 1950-51)

16) Somogyi, J.deBudapeşte’de doğmuş ve Budapeşte Üniversitesi Sami Dilleri bölümünden mezun

olmuştur. İslam tarihi ansiklopedisinde Arap tarihçilerin metinlerini karşılaştırmalı olarak ele almasıyla tanınmıştır.

Eserleri:1. İbnu’l-Cevzî’nin “Kitabu’l-Muntazam” adlı eserinin neşri (Şarkiyat Araştırmaları

Dergisi, 1931-32)2. İbnu’l-Cevzî (İngiliz Asya Dergisi, 1938)3. ez-Zehebî’nin “Düvelü’l- İslam”nın tercümesi (İslamica, 1932, Şarkiyatçılar

Kongresi-19, 1935)4. Buda ve İslam (İslam Dünyası, 1947)

125 İsmail Durmuş, “GERMANUS, Julius”, DİA, I-XXVII, İstanbul, 1996, XIV/31-32126 Germanus’un eserlerinin başka bir listesi için bkz. el-Akikî, a.g.e., II/47

91

5. Emevî ve Abbasîler Dönemi Arap Edebiyatı (İslam Kültürü-31, 1957)6. Câhız ve Demîrî (1958-59)7. Arap Tarihinde Genişleme 8. İspanya’da İslam (1963)9. Müslüman Araplar ve İspanya (1964)10. Arap Edebiyatı (İslamî Araştırmalar-2, 1965)

17) Czegledy , K. (D. 1914) Leiden Üniversitesi’nden mezun olmuş, Budapeşte Üniversitesi’ne Arapça ve Sami

Dilleri Filolojisi dersleri vermek üzere profesör olarak atanmıştır. Eski Macar tarihine ait Arapça kaynaklarına yapılan filolojik araştırmalarına katılmıştır.

Eserleri:1. el-Harezmî’nin “Kitabu Sûreti’l–Arz”ının neşri (1955)2. İbn Fadlân, el-Belhî ve el-Mesudî’nin eserlerinin Macar tarihi ile ilgili

bölümlerinin tercümesi (1958)

92

SONUÇ

Tarihin her safhasında Doğuyla karşılaşan Batı, o zamanlar itibariyle kendisinden her bakımdan üstün olan, olağanüstü bir zenginlik ve görkemli bir medeniyet sahibi Doğu’ya karşı hayranlık duymakla birlikte karşısında büyük bir güç veya engel olarak görmüştür, ve tarihin hemen hemen her safhasında, ekonomik, siyasî, dinî (misyonerlik), ticarî ve ilmî sebeplerle Doğu’nun sahip olduğu bu güzellikleri elde etmeyi kendisine şiar edinmiştir. Bu amaç doğrultusunda dil, din ırk, tarih, coğrafya, kültür vb. her yönden incelemeye tabi tutulan Doğu, Batı tarafından anlamaya ve anlamdırılmaya çalışılmıştır. Böylece Batı’da oryantalizm adı verilen (her ne kadar bu adı çok sonraları alsa da) bir disiplin ortaya çıkmıştır. Doğuyu bu anlama çabası yani oryantalizm farklı nedenlerle farklı yönleriyle ve farklı metotlarla ele alınmış ve bu disiplin gitgide sistemleşerek ve sürekli kendini yenileyerek Avrupa, Amerika , Asya ve bütün dünyada hızla yayılarak günümüze kadar gelmiştir.

Daha 12. yüzyılın başlarında dinî okullarında Arapça öğretildiği bilinen şarkiyatçılığının temellerini 16. yüzyılın ilk yarısında atan Fransa, College de France, Societe Asiatique gibi şarkiyatçılığın en eski ve en önemli kuruluşları, Fransa’yı bütün Avrupa’nın şarkiyat araştırmaları merkezi haline getiren Ecole Nationale des Langues Orientales (bugünkü Institut National des Langues et Civilisations Orientales) adlı okulu ve diğer şarkiyat kurumları (üniversite, cemiyet, enstitü, kürsü), Doğu’yla alakalı milyonlarca kitap, yazma, katolog vb. argümanlara sahip eşsiz kütüphaneleri, Journal Asiatique, Arabica, Hesperis gibi şarkiyat yayınları ve şarkiyat koleksiyonlarıyla şarkiyat araştırmalarının Avrupa’daki en önemli temsilcilerinden biridir. Genelde Arap ve Müslüman ülkeler hakkında özelde sömürgesi altında bulunan Mağribî Müslüman ülkeler hakkında (Kuzey Afrika, Fas, Tunus, Cezayir vb.) ve bu bağlamda İslam ve İslam tarihi hakkında araştırmalarını yoğunlaştıran Fransa’da şarkiyatçılığa şekil veren ve eserleriyle, araştırmalarıyla Doğu’nun Batı’da tanınmasında önemli rol oynayan büyük şarkiyatçılar yetişmiştir. Bunlara örnek olarak Fransa’nın ilk büyük şarkiyatçısı sayılan Guıllaume Postel; İslam ansiklopedilerinin ilk örneği kabul edilen La Bibliotheque Orientale’yi yazan, kendisinden sonra gelen Batı’nın bütün İslam araştırmacıları tarafından tekrar tekrar okunan, üzerinde düşünülen ve söylediklerinin çoğu benimsenen d’Herbelot; 18. yüzyılın İslam araştırmalarının en büyük temsilcisi ve modern şarkiyatçılığın kurucusu sayılan Silvetre de Sacy; yaptığı araştırmalarla ve “1001 Gece Masalları”nı Fransızcaya tercümesiyle İslam araştırmalarına yönelik önemli bir çığır açan Galland; telif, tercüme, tahkîk ve neşirleriyle Fransız şarkiyatına önemli katkılar sağlayan Levi-Provençal; Hallâc ve felsefe ve İslam tasavvufu alanındaki araştırmalarıyla Louis Massignon; tezleri İslam dünyasında büyük yankı uyandıran ve kendisine eserlerine birçok reddiyeler yazılan Renan; felsefî çalışmaları ve Şiâ hakkındaki araştırmalarıyla Henry Corbin ve halen Fransız İslamiyât’ının en önemli temsilcileri olan, bir çok eseri Türkçe’ye çevrilen Maxime Rodinson verilebilir. Fransa’da şarkiyat çalışmaları tarihin hiçbir döneminde önemini kaybetmemiş, sürekli kendini yenileyerek günümüze kadar gelmiş; hâlâ da Fransa’da canlılığını sürdürmektedir. Fransız üniversitelerinde, 1973-1987 yılları arasında yarısı Mağrib ülkelerine ve özellikle de Fas ile Cezayir’e dair olmak üzere Arap dünyası hakkında 6.000 tez yapılması ve 1989’da AFEMAM’ın yayınladığı rehbere göre Fransa’daki yetmiş enstitü, merkez ve ekipte yer alan 900 civarında ilim adamı (arkeologlar hariç) çalışmalarını İslam dünyasına (80 kişi Türk dünyasına) tahsis etmiş olması gibi gelişmeler tezimizi doğrular niteliktedir.

İslam ve şarkiyat araştırmalarını 13. yüzyıla kadar götürebileceğimiz İtalya da Fransa kadar olmasa da Avrupa’nın en önemli şarkiyat merkezlerinden birisidir. İtalya’da şarkiyat araştırmaları daha çok Yemen, Trablusgarp, Malta, Libya, müslümanlar hakimiyeti dönemi Sicilya gibi ülkelerin tarihi, coğrafyaları, dilleri, dinleri, ırkları, kültürleri vb. her yönden inceleme ve bu bağlamda İslâmiyât ve Arabiyât çalışmaları veya bu konularla ilgili yazmalarla zikredilen ülkelerde İtalya ile alakalı yazmaların tercümesi üzerinde yoğunlaşmıştır. Fransız şarkiyatinda olduğu gibi kendi şarkiyatında da sömürgeciliğin izleri görülen İtalya çok önemli

93

şarkiyatçılar yetiştirmek suretiyle dünyadaki şarkiyat araştırmalarına önemli hizmetler sunmuştur. İtalya’nın yetiştirdiği önemli şarkiyatçılar arasında: İslâmiyât alanındaki çağdaş tarihî araştırmaların temelini teşkil eden Annali dell’İslam adlı eserin, İslam ve tarihi hakkındaki bir çok orijinal araştırmanın sahibi Leone Caetani; hayatının büyük bir bölümünü İslâmiyât ve arabiyât hakkında araştırmalar yapmaya ve bunlarla ilgili eserler ortaya koymaya adayan ve söz konusu eserleri şarkiyat alanında önemli çığırlar açan Carlo Alfonso Nallino; döneminin büyük şarkiyatçılarından biri olan, 25 kasım 1967 tarihinde öldüğü zaman İtalya’daki ilmî kuruluşlardan başka Avrupa ve Amerika’nın hemen bütün akademilerine üye seçilmiş ve birçok üniversite tarafından şeref doktoru payesiyle onurlandırılan, hakkında en çok makale ve müstakil kitap yazılan şarkiyatçı olan Giorgio Della Vida; İslam tarihi, Arap dili ve edebiyatı alanında önemli eserler ortaya koyan ve İslam ansiklopedilerinde yayınlanmış nefis araştırmaları bulunan Gabriello Francesco ile tezimizin araştırma konusuna dahil olmadığı için zikredemediğimiz fakat Türkiye ve Türklük hakkındaki çalışmalarıyla meşhur İtalyan Türkolog ve şarkiyatçılar Alessio Bombaci, Luigi Bonelli, Ettore Rossi gibi isimler yer almaktadır.

Avusturya'da 16. yüzyılın ortalarında başlayan şarkiyat ve islâmiyat çalışmaları Fransa ve İtalya’daki gibi bir gelişme gösterememiş olup genelde bu faaliyetler Viyana merkezli olarak gerçekleştirilmiştir. Viyana sadece Avusturya’nın değil aynı zamanda Avruda’daki şarkiyat araştırmalarının önemli merkezlerinden biri olup 1866 yılında Viyana Üniversitesi’nin bünyesinde açılan Şarkiyat Enstitüsü’nün, 20. yüzyılın başlarında yetişen ve eser veren şarkiyatçılarla, islamiyâtçıların çoğunu yetiştirmiş olması ayrıca Batı’da şarkiyat ve islamiyâtla ilgili çalışmaların giderek yoğunlaştığı 19. yüzyılda bu tür çalışmaların yapıldığı önemli merkezlerinden biri olması bakımından oldukça büyük önem arzetmektedir. Öte yandan şarkiyatın hemen her dalında yaptığı araştırmaları ve ortaya koyduğu eserlerle dünyanın en büyük şarkiyatçılardan biri olarak nitelendirebileceğimiz Joseph Von Hammer-Purgstall’ı yetiştirip ilim alemine sunarak şarkiyat araştırmalarına önemli katkılar sağlamıştır.

Macaristan’daki şarkiyat çalışmaları da Avusturya’da olduğu gibi dünya şarkiyat araştırmalarında söz sahibi olacak seviyede değildir. Şarkiyat çalışmalarını İslamiyât, Arapça ve Macarların eski tarihine değinen Arapça eserlere ait incelemeler, Osmanlı tarihi, Türkoloji ve İranistik araştırmalar üzerinde yoğunlaştıran Macaristan’ın oryantalizme en büyük katkısı belki de İslâmiyât çalışmalarının Avrupa bilim çevrelerinde dinî ve kültürel bir sistem olarak gelişmesinde ve kabul görmesinde en önemli katkıyı yapanlardan birisi olan, araştırmaları, fikirleri ve eserleri İslam ve Avrupa dünyasında büyük yankı uyandıran, birçok dile tercüme edilerek yayınlanan, İslam ve özellikle de Hadis hakkındaki düşüncelerinden dolayı Müslüman âlimler tarafından kendisine birçok reddiyeler yazılan ve bir çok makalesi Türkçe’ye çevrilen Ignaz Goldziher’dir

94

KAYNAKÇA

el-AKİKÎ, Necip, el-Müsteşrikûn, Daru’l-Maârif, I-III, Kahire, 1980-1981AKPINAR, Turgut, “Galland, Antoine”, DİA, İstanbul, 1996, XIII/337-338______ “Grohmann, Adolf”, DİA, İstanbul, 1996, XIV/163-164BEDİR, Ahmet, “Kur’an’ın Anlaşılmasında Oryantalizmin Entellektüellerimiz Üzerindeki

Etkileri”, Marife Dergisi–Oryantalizm sayısı, 2002, S.3, s.89-218 BİLİCİ, Faruk, “Fransa-Fransa’da İslam Araştırmaları”, DİA, İstanbul, 1996, XIII/190-193BULUT, Yücel, Oryantalizmin Kısa Tarihi, İstanbul, 2004DAVİD, Geza, “Macaristan-Macaristan’da İslam Araştırmaları”, DİA, Ankara, 2003,

XXVII/293-295DEMİR, Ömer - ACAR, Mustafa, Sosyal Bilimler Sözlüğü, İstanbul, 1993DURMUŞ, İsmail, “Germanus, Julius”, DİA, İstanbul, 1996, XIV/31-32DURSUN, Davut, “Avusturya-Avusturya’da İslam Araştırmaları”, DİA, İstanbul, 1991, IV/179-

182GÖRGÜN, Hilal, “Levi-Provençal, Evariste”, DİA, Ankara, 2003, XXVII/151-152HATİPOĞLU, Mehmet S., “Goldziher, Ignaz”, DİA, İstanbul, 1996, XIV/102-105HÜSEYİN, Asaf, “Oryantalizmin İdeolojisi”, Oryantalistler ve İslamiyâtçılar-Oryantalist

İdeolojinin Eleştirisi, edit. Asaf Hüseyin vd., trc. Bedirhan Muhib, İstanbul, tsz.KARAÇAM, Ferman, “Basset, Rene”, DİA, İstanbul, 1992, V/119KAVAS, Ahmet, “Geçmişten Günümüze Fransız Şarkiyatçılığı ve Kurumları”, Oryantalizmi

Yeniden Okumak-Batı’da İslam Çalışmaları Sempozyumu, Ankara, 2003, DİB yay. s.109/147

______ “Journal Asiatique”, DİA, İstanbul, 2001, XXIII/582-583MUTÇALI, Serdar, “Arapça-Türkçe Sözlük”, Dağarcık yay., İstanbul, 1995ORTAYLI, İlber, “Hammer –Purgstal, J. Von”, DİA, İstanbul, 1997, XV/491-494ÖZAYDIN, Abdulkerim, “Caussin de Pervecal, Armand Pierre”, DİA, İstanbul, 1993, VII/170ÖZEMRE, Ahmet Yüksel, “Louis Masssignon”, Umran Dergisi, Ağustos, 2003 s.74-81RODİNSON, Maxime, Batı’yı Büyüleyen İslam, trc. Cemil Meriç, İstanbul, 1983SAİD, Edward, Şarkiyatçılık-Batı’nın Şark Anlayışları, trc. Berna Ülner, İstanbul, 2003es-SIBAİ, Mustafa, Oryantalizm ve Oryantalistler-Yararları Zararları, trc. Mücteba Uğur,

İstanbul, 1993ŞAKİROĞLU, Mahmut H., “Amari, Michele”, DİA, İstanbul, 1989, II/559-560______ “Caetani, Leone”, DİA, İstanbul, 1992, VI/544-545______ “Griffini, Eugenio”, DİA, İstanbul, 1996, XIV/162______ “Guidi, Ignazio”, DİA, İstanbul, 1996, XIV/174-175______ “Guidi, Michelangelo”, DİA, İstanbul, 1996, XIV/175______ “İtalya-İtalya’da İslam Araştırmaları”, DİA, İstanbul, 2001, XXIII/453-454______ “Levi Della Vida, Giorgio”, DİA, Ankara, 2003, XXVII/151-152ZAKZUK, M. Hamdi, Oryantalizm veya Medeniyet Hesaplaşmasının Arka Planı, trc . Hatip,

Abdulaziz, İzmir, 1993

95

ÖZGEÇMİŞ

15.03.1982’de Sivas’ın Divriği ilçesinde dünyaya gelmişim. İlköğrenimimi Divriği’de Cumhuriyet ve M. Necati ilkokullarında, ortaöğrenimimi ise Divriği İmam Hatip Lisesi’nde tamamladım. 2001 yılında K.S.Ü. İlahiyat Fakültesi’ne girdim. Halen aynı üniversitede yükseköğrenimimi devam ettirmekteyim.

96