Journal of Primary Care and Family MedicineVolume 2 No2 May-August 2019 ISSN 2651-0553

วารสารระบบบรการปฐมภมและเวชศาสตรครอบครว

Learning and Education

วารสารระบบบรการปฐมภมและเวชศาสตรครอบครวJournal of Primary Care and Family Medicine (PCFM)เปนวารสารราย 4 เดอน จดท�าโดย ราชวทยาลยแพทยเวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทยและสมาคมแพทยเวชปฏบตทวไป/เวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทย รวมกบ มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน ชมรมแพทยเวชปฏบตครอบครว และภาครวมพฒนาบรการปฐมภมและเวชศาสตรครอบครว เพอเผยแพร ผลงานวชาการและงานวจยดานระบบบรการปฐมภมและเวชศาสตรครอบครว

คณะผจดท�าทปรกษา ผศ.ดร.นพ.อภนนท อรามรตนบรรณาธการ พญ.สพตรา ศรวณชชากร พญ.สายรตน นกนอย

รองบรรณาธการ ผศ.พญ.สายพณ หตถรตน ดร.นพ.ชยสร องกระวรานนท นพ.ปกรณ ทองวไล นพ.สตางค ศภผล

กองบรรณาธการ รศ.ดร.พญ.ธญญรตน อโนทยสนทว รศ.นพ.อภชย วรรธนะพศษฐ รศ.พญ.สรญา แกวพทลย ผศ.นพ.กฤษณะ สวรรณภม ผศ.พญ.กนกพร ภญโญพรพาณชย ผศ.ดร.พญ.ศรนาถ ตงศร ผศ.นพ.กตพล นาควโรจน ผศ.พญ.ปทมา โกมทบตร ผศ.ดร.ภทระ แสนไชยสรยา นพ.โรจนศกด ทองค�าเจรญ พญ.สกญญา หงสพฤกษ นพ.กรภทร มยระสาคร พญ.อรณ ทพยวงศ พญ.สดารตน วจตรเศรษฐกล นพ.นนท โสวณณะ พญ.อรวรรณ ตะเวทพงศ พญ.ศรนภา ศรพร ณ ราชสมา ดร.นพ.วน เตชะเคหะกจ ดร.พญ.จรฐา บตรแกว ทพญ.ปยะดา ประเสรฐสม ภก.จตพร ทองอม ภก.ธรภทร ฉนทพนธ ดร.สรศกด อธคมานนท นส.สรรตน ธนากจ นส.ผการตน ฤทธศรบญ สถานทตดตอ สมาคมแพทยเวชปฏบตทวไป/เวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทย ราชวทยาลยแพทยเวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทย เลขท 2 ชน 11 อาคารเฉลมพระบารม ๕๐ ป ซอยศนยวจย แขวงบางกะป เขตหวยขวาง กรงเทพมหานคร 10310 โทรศพท : 02-7166651-2 แฟกซ : 02-7166653

มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (มสพช.) 126/ 749 หม 5 หมบานการเคหะนนทบร ต�าบลปากเกรด อ�าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร 11120 โทรศพท : 02-5830719 แฟกซ : 02-9641836

ส�านกงานประสานงานวารสารระบบบรการปฐมภมและเวชศาสตรครอบครว ภาควชาเวชศาสตรครอบครว คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 110 ถ.อนทวโรรส ต.ศรภม อ.เมอง จ.เชยงใหม 50200 โทรศพท 053-936362 แฟกซ 053-289306 email: pcfmjournal@gmail.com

ดาวนโหลดเนอหาของวารสารไดทWebsite: www.pcfmjournal.com

บทบรรณาธการ

Learning and Education for primary care physician 4

จดหมายถงกองบรรณาธการ 6

กตตกรรมประกาศ 7

เปดเลม สมภาษณพเศษ รศ. นพ. สรเกยรต อาชานานภาพ การเรยนร และ นวตกรรมทางการศกษา 8

บทความพเศษ การจดการเรยนรดานจตพสยในแพทยศาสตรศกษา เพอผลตแพทยทมหวใจ 13 ความเปนมนษย (ตอนท 1) การสรางชมชนการใชหลกฐานการแพทยเชงประจกษในเวชปฏบตครอบครว : 23 ประยกตทฤษฎการศกษาคอนสตรคตวสตเชงสงคม

ประสบการณการจดการเรยนรวชาเวชศาสตรครอบครวใหนกศกษาแพทยตางชาต 31 โรงพยาบาลสชล จ.นครศรธรรมราช นพนธตนฉบบ ความคาดหวงและการรบรของอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน 42 ตอคลนกหมอครอบครวใน จ.พษณโลก คณภาพชวตของประชากรในอ�าเภอหนองจก จงหวดปตตาน 50

ความคาดหวงและการรบรของผรบบรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ 59 ณ คลนกเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณสภากาชาดไทย

ความชกและปจจยทมอทธพลตอการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง 69 ในผสงอายทมารบบรการทคลนกตรวจโรคเวชศาสตรศาสตรครอบครว โรงพยาบาลพระมงกฎเกลา

บทเรยนจากเวทวชาการ กายไกล แตเรากเรยนรใกลกนไดดวยเทคโนโลย 77

สารบญ

บทบรรณาธการ

อะไรเปนหวใจส�าคญของการเรยนร ส�าหรบ แพทยเวชศาสตรครอบครว และทมงานปฐมภม

เปนค�าถามหนงทนาฉกคดส�าหรบคนท�างานเรองน มอะไรทเหมอน และทตางกบบคลากร

อนๆ หรอไม และตางกนอยางไร

หากพจารณาจากประเดนทกษะความสามารถทตองการและการเรยนรพนฐานในยคสมยน ท

เปนยคท 21 ไดมการกลาวถงทกษะหรอความสามารถพนฐานทควรมเพอการท�างานภายใตสถานการณ

ทมความซบซอน และมการเปลยนแปลงทรวดเรว ซงสรปทกษะทส�าคญไวเปนกลม (1) คอ

l Learning and innovation skills: ซงมองคประกอบยอยคอ critical thinking and

problem solving, communications and collaboration, creativity and innovation

l Digital literacy skills: ในประเดนยอยคอ information literacy, media literacy,

Information and communication technologies (ICT) literacy

l Career and life skills: ประเดนยอย คอ flexibility and adaptability, initiative and

self-direction, social and cross-cultural interaction, productivity and account

ability

ซงทมงานหนวยบรการปฐมภม ทท�างานในยคปจจบน และอนาคตตอไป ยอมตองปรบตว และ

สรางใหมการเรยนรทสอดคลองกบบรบท และสถานการณดงกลาวขางตนเชนกน

หากพจารณาจากวธการจดการเรยนรในดานการศกษาทางดานการแพทยทจ�าเพาะขน ปจจบน

แพทยสภา และระบบการศกษาทางดานการแพทยและสาธารณสข ไดมการปรบกระบวนการจดการดาน

มาตรฐานการศกษา รบเอากรอบมาตรฐานในระดบสากล คอ WFME (World Federation for Medical

Education) มาเปนกรอบก�าหนดความสามารถ และการจดการเรยนรส�าหรบการศกษาสวนทเปน Basic

Medical Education และ Post-graduate Education ทเนนการจดการระบบการเรยนร โดยใชความ

รความสามารถของผเรยนทพงประสงคเปนสวนก�าหนด คอ เปน competency based education เพอ

ใหมทางเลอกการจดการเรยนรไดหลากหลาย สอดคลองกบความสามารถของแตละวชาชพ บรบทปญหา

แพทยหญงสพตรา ศรวณชชากร

นายกสมาคมแพทยเวชปฏบตทวไป/เวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทย

Learning and Education for primary care physician

5PCFM Vol2 No2

และทรพยากรของแตละประเทศได ซงราชวทยาลยแพทย

เวชศาสตรครอบครว ไดน�ากรอบดงกลาวมาใชประกอบและ

ประยกต ปรบเปนกรอบ competency ของแพทยเวชศาสตร

ครอบครวไทย ใหมความสามารถในดานตาง ๆ ดงน (2)

l การดแลรกษาผปวย (Patient care)

l ความร ความเชยวชาญ ในการไปใชแกปญหาของ

ครอบครวและชมชน (Medical Knowledge and

skills)

l การเรยนร จากการปฏบตและการพฒนาตนเอง

(Practice based learning and improvement)

l ทกษะปฏสมพนธและการสอสาร (Interpersonal

and communication skills)

l ความเปนมออาชพ (Professionalism)

l การปฏบตงานใหเขากบระบบ (System Based

Practice)

เปนการก�าหนดกรอบความสามารถของแพทย

เวชศาสตรครอบครวตามลกษณะของงานทอยในความดแล

รวมกบทกษะกลางพนฐานทพงมของแพทยทตองเขาใจระบบ

และมทกษะดานปฏสมพนธ การสอสารทด และตองเรยนร

พฒนาตนเองไดตอเนองจากงานทปฏบต ซงถอวาเปนประเดน

ส�าคญเชนกน

และหากพจารณาจากประเดนบทบาท และงาน

ส�าคญของหนวยบรการปฐมภมทเปนสวนเชอมโยงชวต

ประชาชน กบการจดการปญหาสขภาพทพบบอย การเรยนร

อกมตหนงของแพทยเวชศาสตรครอบครว หรอแพทยท

ท�างานในหนวยบรการปฐมภม คอ การเรยนรดานประชาชน

ทท�าใหแพทยมความเขาใจมมมอง ประสบการณของ

ผปวย หรอประชาชนผรบบรการ เพราะหลกส�าคญของการ

ท�างานสวนน คอ patient/people centered ฉะนนการ

เรยนรเพอเขาใจบรบท และชวตประชาชน ทตอโยงกบปญหา

สขภาพ จงเปนเรองส�าคญอกเรองหนง ผ เขยนจงเหนวา

ประเดนการเรยนรส�าคญทจ�าเพาะของคนท�างานปฐมภม/ทม

เวชศาสตรครอบครว ประกอบไปดวย

l การเรยนร เขาใจชวต บรบทประชาชน เขาใจ

patients journey เสนเดนทางชวต และสขภาพของ

ประชาชนแตละกลม มจดปะทะ เจอกน ใชบรการใน

แตละระยะอยางไร

l การเขาใจปญหา สถานการณส�าคญ ทก�าหนด need

หรอ ลกษณะงานหลกของปฐมภมในแตละพนท

l การเรยนรทท�าใหเขาใจกระบวนการและมทกษะ ทจะ

เชอมขอมลชวตประชาชน กบปญหาสขภาพ และการ

พฒนาสขภาพของประชาชน เปนการเชอมศาสตร

วทยาศาสตร กบศาสตรสงคม จตวทยา ของคน และ

ของชมชน

l การรจกประยกตเพอการจดการใหเกดความพอดของ

ทรพยากรในพนทงานปฐมภม ทไมไดมสมบรณไปใน

ทกดาน จะใชทรพยากร และเทคโนโลย อยางเหมาะ

สมไดอยางไร

โดยการเรยนรในบรบทดงกลาวขางตน กควรเรยน

รรวมกบทกษะส�าหรบศตวรรษท 21 ทตองรจากการปรบตว

ไปพรอมกบการเปลยนแปลงทรวดเรว

ฉะนนการจดการศกษา โดยเฉพาะการฝกอบรม

แพทยเฉพาะทางสาขาเวชศาสตรครอบครว คงตองไดมโอกาส

ทบทวน และเสรมสนบสนน การเรยนรทสรางเอกลกษณ/

อตลกษณส�าคญ รวมทงทกษะส�าหรบยคใหมนใหแกผทผาน

การฝกอบรมในหลกสตรดานเวชศาสตรครอบครว/ระบบ

บรการปฐมภม ในระดบตางๆ ใหดมากขนตอไป

เอกสารอางอง(1) Trilling, Bernie and Fadel, Charles: 21st Century Skills: Learning for Life in Our Times, Jossey-Bass (publisher), 2009. ISBN 978-0-470-55362-6. Retrieved 2016-03-13(2) ราชวทยาลยแพทยเวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทย: หลกสตรและเกณฑการฝกอบรมแพทยประจ�าบานเพอ วฒบตรแสดงความรความช�านาญในการประกอบวชาชพ เวชกรรม สาขาเวชศาสตรครอบครว พ.ศ.2560

เรยน กองบรรณาธการวารสาร PCFM ธรรมนญวาดวยระบบสขภาพแหงชาต (ในปจจบนเปนฉบบท 2 พ.ศ.2559) ถกจดท�าขนเพอใชเปน กรอบและแนวคดในการก�าหนดนโยบาย ยทธศาสตร และการด�าเนนงานดานสขภาพของประเทศ สาระในธรรมนญมความเปนสากลเทาทนสถานการณโลก มประโยชนตอสวนรวมและแตละภาคสวนมบทบาทหนาทของตนเอง ท�าใหนกถงวล “Think Globally, Act Locally” ซงถกน�ามาใชอยางหลากหลาย ระบบสขภาพ หมายความวา ระบบความสมพนธทงมวลทเกยวของกบสขภาพ ดงนนการออกแบบระบบสขภาพทพงประสงคททกภาคสวนจะยดเปนกรอบแนวทางในการพฒนาระบบสขภาพ จงจ�าเปนตองมความเทาทนและค�านงถงแนวโนมการเปลยนแปลงของสถานการณตาง ๆ “ปจจยทางสงคมก�าหนดสขภาพ (Social Determi-nants of Health, SDH)” แนวคดนถกน�าไปวางแผนกลยทธใหเปนนโยบายสาธารณะซงมผลตอแนวทางปฏบตดานสขภาพทวโลก ก�าลงคนดานสขภาพเปนทรพยากรทมความส�าคญในระบบสขภาพ โดยองคการอนามยโลกก�าหนดใหเปน 1 ใน 6 องคประกอบของระบบสขภาพ โดยถอเปนปจจยแหงความส�าเรจในการด�าเนนงานดานสขภาพ การผลตแพทยเฉพาะทางสาขาเวชศาสตรครอบครวทมสมรรถนะตามความตองการ จงเปนเรองททาทายส�าหรบภาคสวนทเกยวของ “การศกษาเปนปจจยส�าคญของปจจยทางสงคมก�าหนดสขภาพ” ภายใตการออกแบบหลกสตรแพทยประจ�าบานสาขาเวชศาสตรครอบครวใหสอดคลองกบบรบทของระบบบรการสาธารณสข ความตองการดานสขภาพของสงคม และนโยบายของระบบสขภาพของประเทศ การใหความส�าคญกบกระบวนการเรยนรทน�าไปสการเปลยนแปลงตนเองอยางลกซง เพอใหสามารถเปนผน�าการเปลยนแปลง (Change agents) และสามารถสรางทมสขภาพได เพอสงคมสขภาวะหรอ Transformative learning นน การผลตแพทยสาขาเวชศาสตรครอบครวจงถกจดล�าดบความส�าคญใหอยในระดบตนๆ ของพระราชบญญตระบบสขภาพปฐมภม พ.ศ.2562 สถาบนฝกอบรม และราชวทยาลยแพทยเวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทยควรทบทวนและวเคราะหสถานการณในการจดการและออกแบบหลกสตรโดยพฒนาจากความรวมมอระหวางผผลต ผใช และผลผลต มการจดการแบบ Bottom Up โดยม Competencies Outcome เปนสวนเชอมตอกบความจ�าเปนและความตองการของทกภาคสวน และทกระดบโดยความเปนทงหมด และเปนสวนรวม (The Commons) บนฐานรากอยางแทจรง ท�าใหเกดหลกสตรทสอดคลองเขาไปในทกสวนของระบบสขภาพ ดงค�ากลาว “ทกนโยบายหวงใยสขภาพ” (Health in All Policies) โดยมเงอนโจทยส�าคญส�าหรบ “Think Globally, Act Locally” ของธรรมนญวาดวยระบบสขภาพแหงชาต ฉบบท 2 พ.ศ.2559 และพระราชบญญตระบบสขภาพปฐมภม พ.ศ.2562 เปนแบบ Top Down

ผชวยศาสตราจารย แพทยหญง พชรนทร ปงเมองแกว, วว. เวชศาสตรครอบครว

ส�านกวชาแพทยศาสตร มหาวทยาลยแมฟาหลวง

จดหมายถงกองบรรณาธการ

กตตกรรมประกาศ

ในการด�าเนนการวารสารระบบบรการปฐมภมและเวชศาสตรครอบครวฉบบน ทางกองบรรณาธการ ไดรบความกรณาจากผทรงคณวฒจากหลายสถาบน ดงรายนามตอไปน รศ.พญ.วชดา จรพรเจรญ ภาควชาเวชศาสตรครอบครว มหาวทยาลยเชยงใหม ผศ. นพ. พนม เกตมาน ภาควชาจตเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร ศรราชพยาบาล ดร.สรยทธ รตนพจนารถ คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล นพ.สรสทธ จตรพทกษเลศ โรงพยาบาลมหาราชนครราชสมา ดร.นพ. ธรรมสรณ จรอ�าพรวฒน กลมงานเวชกรรมสงคมโรงพยาบาลขอนแกน นพ.พภพ จตรน�าทรพย กลมงานเวชกรรมสงคม โรงพยาบาลมหาราชนครราชสมา นพ.โภคน ศกรนทรกล กลมงานเวชกรรมสงคม โรงพยาบาลล�าพน นพ.ธาตร โบสทธพเชฎฐ ศนยเวชปฏบตครอบครว โรงพยาบาลพระนครศรอยธยา

กองบรรณาธการขอขอบพระคณผทรงคณวฒทไดใหเกยรตและเสยสละเวลา รวมทบทวนพจารณาบทความตนฉบบ ใหขอเสนอแนะเพอแกไขและพฒนาบทความใหไดบทความทมคณภาพและถกตองตามหลกวชาการ

เปดเลม

ความสนใจเรองของการเรยนร มจดเรมตนอยางไร สวนตวสนใจตงแตจบท�างานเปนแพทยชนบท เรม

จากการสอนความรการรกษาโรคเบองตนแกนกเรยนพนกงาน

อนามยทโกสมพสย และเจาหนาทอนามยทบางปะอน โดยใช

กระบวนการฝกปฏบตจรงน�าการเรยนทฤษฎ ตอนหลงยาย

มาเปนอาจารยสอนวชาเวชศาสตรชมชนทรามาธบด กเนน

การเรยนรจากการลงมอท�าในลกษณะเดยวกน ตอมาจงไดร

วาสงทท�านนตรงกบค�าวา “Participatory learning” หรอ

“Experiential learning” ซงแปลเปนไทย คอ การเรยน

รแบบมสวนรวม หรอ การเรยนรจากประสบการณ

ตอนเปนนกศกษาแพทย อาจารยผม คอ ศาสตราจารย

เกยรตคณนายแพทยเปรมบร ซงเปนผกอตงคณะแพทย

รามาธบดทานหนง และ ผกอตงโครงการเวชศาสตรชมชนเปน

แหงแรกของประเทศ ไดใหแนวคดและพาพวกเราเรยนร

ชมชนแบบ “Learning by Doing” เขาใจวาแนวคดนคง

ฝงใจผมมาตงแตตอนนน

ชวงหลงเกษยณจากราชการ ในป พ.ศ.2551-2554

ไดมโอกาสชวยงานส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

(สปสช.) สงเสรมการเรยนรของเจาหนาทของสถานอนามย

หรอโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ (รพ.สต.) เรองการรกษาโรค

และการปองกน ทเรยกวา “Context-Based learning

(CBL)” แลวตอมากไดขยายเปน การเรยนรดานเวชปฏบต

ครอบครว ทเรยกวา “Family Practice Learning (FPL)”

ซง เปนการน�า concept family medicine มาใชกบทมสห

วชาชพ เปนการเรยนแบบทม มทง แพทย พยาบาล และทม

เจาหนาท รพ.สต. ในป 2555 กขยายมาเปนเรอง“ระบบ

สขภาพอ�าเภอ (District Health System หรอ DHS)”

และในป 2557 กจดกระบวนการเรยนรทเรยกวา “District

Health Management Learning (DHML )” เปนการ

ขยายทมเรยนจากทมสหวชาชพใน FPL เปนทมสหอาชพใน

DHML ซงดง non-health sector หรอ social sector มา

รวมดวย จงมทงตวแทนของทมโรงพยาบาล ทมสาธารณสข

และทมภาคประชาชน มารวมเรยนรในการจดการปญหา หรอ

พฒนาระบบสขภาพของชมชน เชน การควบคมสงแวดลอม

การควบคมโรค การพฒนาสขภาพตามกลมวย ซงตองอาศย

partnership จากทกภาคสวนทเกยวของ โดยเฉพาะภาค

ประชาชนเขามารวม ตอนหลงเราใชวา 4 รวม “รวมคด รวม

ท�า รวมเรยนร และรวมเตบโต” ซงเปนการแปลงค�าวา

Participation ใหเปนรปธรรมของการมสวนรวมโดยแทจรง

ไมใชเพยงแตขอความรวมมอเทานน

ทงหมดท�าอยเกอบ 10 ป ซงไดทดลองน�ารอง เปนการ

ขยายจากวงเลก ๆ จาก CBL ส�าหรบเจาหนาทในสถานอนามย

สมภาษณพเศษ รศ. นพ. สรเกยรต อาชานานภาพ

บทความส�าหรบการเปดเลมครงน ทมบรรณาธการไดรบเกยรตสมภาษณ นพ. สรเกยรต อาชานานภาพ อาจารยซง

เปนปชนยบคคล ท�างานดานการพฒนาปฐมภมตลอดชวงหลายสบปทผานมา และใหความส�าคญในเรองการศกษา

และการเรยนรเปนอยางมาก

ถอดบทสมภาษณโดย พญ.สายรตน นกนอย บรรณาธการวารสารระบบบรการปฐมภมและ

เวชศาสตรครอบครว

การเรยนร และนวตกรรมทางการศกษา

9PCFM Vol2 No2

อยางเดยว มาเปน FPL ซงมทมโรงพยาบาลมารวม และ

DHML ซงเอาภาคชมชนและภาคสงคมมารวม

ท�างานแลวไดเหนความคลคลายตกผลกชดขนวา งาน

ทกอยางตองมกระบวนการเรยนร และการสรางความสมพนธ

เปนฐานรองรบ และการเรยนรตองเปนการเรยนรในบรบท

จรง ในเนองานจรง ไมใชเรยนรจากทฤษฎอยางเดยว จงจะ

พฒนางานใหมความกาวหนาและยงยนได ซงผมเรยกวา

“ทฤษฎสามเหลยมขบเคลอนงาน” โดยใชงานเปนโอกาสให

เกดการเรยนรในทก ๆ อยางทเกยวของ และตองสรางความ

สมพนธ สรางภาค ทเกยวของกบการท�างานนนใหเขมแขง

ทฤษฎนสมพนธกบหลก “เขาใจ เขาถง พฒนา” ทจะไดกลาว

ถงตอไป

อาจารยมข อเสนอส�าหรบการฝกอบรมแพทยเวชศาสตรครอบครวอยางไรบาง เพอเสรมใหแพทยมสมรรถนะหลายดาน ผมเหนวาตวหลกสตรของราชวทยาลยฯ ทเขยนอย

ครอบคลมทงดานกาย จตและสงคม ( bio- psycho- social)

อนนนดอยแลว เพยงแตจะตองมกระบวนการเรยนร ( learn-

ing process) และ การ coaching สนบสนนใหเกดผล

จรงๆ แลว การฝกอบรมระดบหลงปรญญา (post-gradua-

tion training) เปนการเรยนรดวยตนเองเปนหลก สวนพ

เลยงหรออาจารยเปนตวเสรม อยทไหนกเรยนได โดยเรยน

จากกรณศกษาจรง (case) จากบรบทจรง (context) แตอาจ

ตองมกระบวนการ reflection โดยม coach หรอ mentor

คอยชวยชแนะ ซงหยบยกเอาปญหามาเรยนรดวยกน โดยตอง

มความจ�าเพาะเหมาะสมกบปญหาทเกดกบกรณศกษา ให

เขาใจวาผปวยแตละรายมปญหาเรองอะไร ครอบครวมปญหา

อะไร ทบานเปนอยางไร มความทกขอะไร และน�าขอมลทได

มาวางแผนดแลผปวย โดยรจกเลอกเครองมอทางเวชศาสตร

ครอบครว ซงมหลายเครองมอ น�ามาใชในการแกปญหาอยาง

เปนรปธรรม

วชาเวชศาสตรครอบครวมแนวคดและเครองมอในการ

เขาใจและเขาถงผคนตางๆ นบไดวาเปนอตลกษณอนโดดเดน

ของวชาน แตจะท�าอยางไรใหผเรยนเหนคณคา ทจะน�าวชาน

มาใชในการดแลผปวยอยางมคณภาพ

การเรยนแบบ in-service training จะท�าใหมโอกาส

ไดดปญหาผปวยถงบานและชมขน และมปฏสมพนธกบชมชน

กบครอบครว โดยใชกระบวนการเรยนรแบบ participatory

learning หรอ learning by doing ไดอยางเตมท ซงจะ

ท�าใหผเรยนเหนคณคาของการเรยนรจากความจรง จากชวต

จรง และน�าไปใชในการเรยนรเรองตางๆ ดวยตนเองจนเปน

นสย

ตรงนขอโยงไปสสงทผมตกผลกลาสด คอ เรองกลไก

สมอง กลาวคอ เราสามารถเรยนร จากการปฏบต ดวย

ธรรมชาตของกลไกสมอง สมองท�าหนาท 5 อยาง คอ 1.รบ

ร 2.รสก 3.นกคด 4.สงการ 5.จดจ�า ทกครงทไดรบร เชนได

เหน ไดยน ไดสมผสอะไร จะมความรสก เกดขนทนท รบรปบ

เกดความรสก บวก ลบ หรอ เฉยๆ น�าไปสขอ 3 คอ ความ

นกคด ปรงแตงตอยอดจากความรสกนนๆ เอามาเปรยบเทยบ

ขอมลเกา วเคราะห สงเคราะห จนตนาการ ตดสน รสกดก

อยากได อยากเรยนรกบมน รสกไมด กอาจจะผลกไส กจะ

เกดการสงการใหกระท�าตางๆ บางครงกเกดอารมณ ตอบโต

ทงหมดกจะถกบนทกเปนความจ�าอยในสมองเรา กลไกของ

สมองเปนแบบนเหมอนกนทกคนแหละ เรยกวา“วงจรการ

เกดอารมณและพฤตกรรม”

ความจ�า หรอ past perception กจะกลายเปนตว

ก�าหนดมมมอง หรอ mindset ของคนเรา เปรยบเหมอนใส

แวนส ทกคนจะมแวนสมาตงแตในวยเดก สงสมมาเรอยๆ

แลวเราจะเอาแวนสนนๆ มาตดสนการรบรใหม ซงแตละคน

จะมแวนสไมเหมอนกน ถงแมจะรบรสงเดยวกน กจะตความ

เกดความรสกความนกคดทแตกตางกน ซงกลายเปนทมาของ

ความความขดแยง ไมลงรอย ตอบโตกนของคนเราเพราะการ

มองดวยแวนสทตางกน

ในขณะเดยวกน การนกคดจะแตกแยกมาอกสายหนง

คอ เกดค�าถาม ทผมเรยกวา ตอมเอะ เอะท�าไม เอะอะไร เอะ

อยางไร ถาดกเอะ ไมดกเอะ เกดเปนค�าถาม เปนจดเรมตน

แหงการเรยนร ถามเวลากจะไปสบหาความร เพอหาค�าตอบ

กเกดเปนกระบวนการเรยนร เรยกวา “วงจรการเรยนร”

แตชวตคนเรามกจะวนวาย จงไมนงพอทจะเหนวงจร

2 วงจรน ถาเรามใจนงพอ ซงคอจตทม 5 ลกษณะ 1.นง

2.ชา 3.ใส เปนกลาง ไมมอคต 4.ตน คอไมหลบ ไมเผลอ และ

5. ร กจะเหนวงจรทเกดขนนไดละเอยด ประณต คมชด ท�าให

ร ทนอารมณ ทแวบขนมาและควบคมมนได และเหน

ตอมเอะ วาอะไร ท�าไม อยางไร กจะไปหาค�าตอบ ท�าใหเรา

ไดเรยนร

ถาคนเราเรยนรวงจร 2 วงจรดวยตนเอง กจะรวาจะ

เรยนรดวยตวเองไดอยางไร สวนครเปน resource person

10 PCFM Vol2 No2

ทเราจะไปหาค�าตอบ หรอขอก�าลงใจ หรอขอประสบการณ

ในการแลกเปลยน จดการกบปญหา ทงนผเรยนเปนหลกใน

การเรยนร ผมจงไมหวงวาจะตองมครดๆ หรอเปลา ถามพ

เลยงดกด ถาไมมกไมใชอปสรรค การเรยนรเกดจากการด

case ตางๆ แลวอยากจะหาวธการใหมในการแกปญหา หรอ

เกดค�าถามเชง research question ขนมา จากการเหนปญหา

เอะท�าแบบนดกวาแบบนนไหม เกดเปนนวตกรรมจากการใช

กระบวนการ From Routine to Research หรอ R2R

เมอการเรยนอยทผเรยนเปนหลก การพฒนาการเรยนการสอนในอนาคตควรเปนอยางไร ควรออกแบบโครงสรางและกระบวนการใหผเรยน

สามารถเรยนรดวยตนเอง เชน E-learning และสอตางๆ ควร

มใหพรอมส�าหรบการคนควา และควรสอนใหผเรยนม critical

thinking วาสงไหนนาเชอไมนาเชออยางไร เพราะฉะนน การ

เรยนการสอนจะตองเปลยนไป ไมใชการสอน content เปน

รายวชาแบบทเราสอนไปเรอยๆ เพราะ content พวกนมน

เปลยนไว ซงสามารถ update ไดในสอฐานขอมลตางๆ

ยกตวอยาง พานกศกษาแพทย ไปเยยมบาน ตงแตเขา

เรยนป 1 ใหไปสมผสกรณศกษาทยงยาก เชน ผปวยเบาหวาน

ถกตดขา หรอตองฟอกไต กจะกระตนใหนกศกษาเกดตอม

เอะมาก และตอมเหนใจกเกดขนดวย คอ มความสงสาร ก

อยากทจะหาความรเพอทจะมาชวยเหลอผปวย การเรยนแบบ

นเปนการเรยนรแบบมเปา

ตางจากการนงฟง lecture ในหองเรยน เดกไมรวา

เรยนไปท�าไม แตถาไปด case คนไข กจะเกดการเรยนรแบบ

บรณาการ เกยวของทงการวนจฉย ชวเคม สรรวทยา การใช

ยา พฤตกรรมสขภาพ การสนบสนนของครอบครวและชมชน

นกศกษาพอไปสมผสผปวยจรง เขาจะเหนปญหา เขา

จะเกดความรสกนกคดกบสงทไดสมผสมา เปนการเรยนรแบบ

มสวนรวม (participatory learning) หรอการเรยนรจาก

ประสบการณ (experiential learning) ซงม 4 ขนตอนดวย

กน คอ เรมตนจากประสบการณ เรมจากปญหากอน เปน

step 1

Step 2 discussion and reflection ใหอภปรายแลก

เปลยนสะทอนสงทเขารสกนกคด คอ วงจร 2 วงจรดงทวา

ขางตน มค�าถามอะไร ขอส�าคญ การสะทอนแลกเปลยนกนน

จะตองไมมการตดสนถกผด

Step 3 conceptualization คอ อาจารยหรอพเลยง

มหนาท conceptualize ใหเขาเหนวา มนตรงกบทฤษฎอะไร

ทมาใชบาง ทงนเปนการเรยนร โดยขนกบค�าถาม เรยนแบบ

มเปา แลวสนกขนเยอะ การเรยนแบบนมการกระตนมาก ซง

กลไกสมองจะท�างานเปนธรรมชาต เพยงแตตองออกแบบการ

เรยนรใหผเรยนไปเหนความจรง ซงจะสามารถโยงกลบมาถง

ทฤษฎไดในภายหลง

Step 4 application คอ การน�าความรทไดไปใช ได

ประสบการณใหม กจะเกดวงรอบใหมของการเรยนร เปน

วงจรทหมนไตสงขนไปเรอยๆ

การเรยนรแบบมสวนรวม คอ การเขาไปมประสบการณ

ลงมอท�าจรง กจะมปฏสมพนธกบผคนตางๆ เชน คนไข ญาต

เพอนบาน อสม. พยาบาล นกสาธารณสข นกกายภาพบ�าบด

เภสชกร แพทย อาจารย พเลยง กจะไปสมพนธกบการสราง

ทกษะชวต เวลามปฏสมพนธกน ตองรจกหรอรทนตวเอง รจก

คนอน รจกบรบท รจกสงคม รจกศาสตรตางๆ ทเกยวของ

การเรยนรแบบน ไมใชจ�ากดอยเฉพาะในสวนของวชาชพและ

เทคนค แตจะตองเรยนรทกษะชวต และศาสตรทกศาสตร ท

เกยวของกบกรณศกษานนๆ

ประเดนการเรยนรเพอสรางการมสวนรวมและรบผดชอบตอสงคม อาจารยมความคดเหนตอเรองนอยางไรบาง ผมคดวามนตองมการบรณาการ คอ เปนการเชอม

bio psycho social ทกอนเลย

Social มนครอบคลมถงหลายๆ อย างรวมทง

ครอบครว สงคม สงแวดลอม

Psycho หมายถงกลไกทางจต mental model ซง

สมพนธกบกลไกสมองซงท�าหนาท 5 ขอ และวงจร 2 วงจร

ดงกลาวขางตน ถาทกคนไดเหนกลไกอนนของตวเอง กจะ

เขาใจไดวาผอนเขากมกลไกแบบเดยวกบเรานดวย ซงสมพนธ

กบกลไกการท�างานของสมอง ทประกอบดวยสมอง 3 สวน

ไดแก

1. สมองสวนหลง (hindbrain) หรอทเรยกวา

“สมองตะกวด” ท�าหนาทเกยวกบดานสญชาตญาณ เพอการ

อยรอดปลอดภย

2. สมองสวนกลาง (midbrain) หรอทเรยกวา

“สมองสนข” สมองสวนนท�าหนาทเกยวกบอารมณ คอ เปน

emotional center เพอการอยรวมกน อารมณกบการอย

รวมกน มนมปฏสมพนธ (interact) กน ถาอารมณดกอยรวม

11PCFM Vol2 No2

กนดวยด ในทางกลบกน ถาอยรวมกนดวยด กเกดอารมณด

Midbrain ยงท�าหนาทเกยวของกบการเรยนรประทบ

ใจระยะยาว ดงนนการเรยนร ตองไปสมผสความจรงให

สะเทอนอารมณ จงจะเกดความจ�าระยะยาว อนนเปนพนฐาน

วาท�าไมจงตองเรยนรจากความจรงหรอ learning by doing

นอกจากนยงเกยวของกบแรงจงใจ คออยากท�า ตองท�าดวย

อารมณอยาก ไมใชคดอยาก เชน การไดสมผสกบความทกข

ยากของคนไขจรงๆ เหนเขาล�าบาก กจะเกดอารมณอยากชวย

3. สมองสวนหนา (forebrain) หรอทเรยกวา

“สมองมนษย” จะเปนเรองของสต เรองของปญญา เรองของ

การรตน รเขา เรองของการควบคมตนเอง การยงคด เรองของ

ศลธรรมทรไดดวยตวเองวาอะไรควรไมควรในกาลเทศะหนงๆ

ซงเปนศลธรรมทระเบดจากภายใน โดยไมตองมใครมาสอน

ไมวาจะอยตอหนาหรอลบหลงคนกจะท�าแบบทคดวาอะไรด

อะไรไมด อะไรควร ไมควร ดวยตวเขาเอง

เรองของสมองสมพนธกบกระบวนการเรยนร เราม

สมอง 3 สวนและสมองสวนหนาท�างานชากวาสมองสวนหลง

และสวนกลาง นนคอเหตผลมาชา กวาอารมณและการเอาตว

รอด เมอตระหนกตรงน กจะอธบายเกยวกบพฤตกรรมของ

คนเราไดเยอะแยะ เรามกจะเอะ ท�าไมเราแนะน�าคนไข ให

ปรบพฤตกรรมแลวไมยอมปรบ กตอบไดวากเพราะวาเหตผล

มาทหลงไง คนสวนใหญจะถกครอบดวยการคดเอาตวรอด

และอารมณ ไมใชเหตและผล

ทงหมดนเกยวของกบกระบวนการเรยนร ดวยกลไก

สมอง ไดแก วงจร 2 วงจร (วงจรการเกดอารมณและ

พฤตกรรม และวงจรการเรยนร) และกลไกสมอง 3 สวน

(สมองสวนหลง สวนกลาง และสวนหนา ทท�าหนาทเพอการ

อยรอด อยรวม และอยอยางมความหมายตามล�าดบ) สมอง

3 สวนนนบเปนพนฐานทท�าใหคนเราเกดการรตน คอ เขาใจ

ตวเอง วาเราก�าลงคด พด หรอท�าดวยสมองสวนไหน เมอม

สตรทนกจะควบคมตวเองใหหนมาใชสมองสวนหนามากกวา

สวนหลงและสวนกลาง

หากฝกฝนตนเองใหรจกใชสมองสวนหนาใหเปนนสย

แลว เรากจะใชชวตเพอการอยอยางมความหมาย กจะคดท�า

ประโยชนใหคนอนและสวนรวม รบผดชอบตอสงคมไดมาก

ยงขน

การท�างานของแพทยเพอพฒนาในเชงระบบในพนททมความซบซอนมาก เชนการท�างานในเขตเมอง

เราจะมกระบวนการพฒนาพรอม ๆ กบใหเกดการเรยนรไดอยางไรบาง จรงๆ ถงแมพนทและเนองานอาจจะตางกน แตวธการ

approach ผมวาไมตางกน คอ approach ดวยหลก “เขาใจ

เขาถง พฒนา” ซงสมพนธกบ “ทฤษฎสามเหลยมขบเคลอน

งาน” ทผมไดพดไวกอนหนาน นนคอ การเรยนรท�าใหเกดการ

เขาใจ เขาใจปญหา เขาใจผคน เขาใจตวเรา เขาใจเปาหมาย

ตางๆ สวนการมความสมพนธทดกน�าไปสการเขาถง การเขา

ถงคอการรจกกน ไวใจกน ศรทธากน เขาถงจตใจกน

เมอเรยนรคอเขาใจ เมอสมพนธด คอเขาถง กจะไป

พฒนางานใหกาวหนาและยงยนได โดยเฉพาะอยางยงงาน

ยากๆ ทตองอาศยการท�างานเปนทม และการมสวนรวมของ

หลายๆ ภาคสวน

ส�าหรบงานในเขตเมอง ผมเสนอวา ใหเรมทดลอง

น�ารองในพนทเลกๆ กอน โดยไมคดวาเราจะออกแบบ

วางแผน คดแทน ท�าแทน เอาองคความรทเรามอยทงหมดไป

ใสใหเขา แตหนมาเรยนรจากชมชน เรยนรจาก key person

ทงหลายในพนทน�ารอง ไปสรางความสมพนธ เขาไปเรยนร

ดวยใจทวางๆ ไมมธงในใจ ทตงเปาวา จะใหเขาท�าอะไรตามใจ

เรา

ปญหาคอวา เมอเราไมเขาใจแลวเราเอาสงทเราคดวา

ดไปให อาจจะไมสอดคลอง หรอไมตรงกบทเขาตองการ ท

ส�าคญ เรายงไมไดสรางความสมพนธใหเขารกเรา เชอถอ ไวใจ

เรา มวแตท�าไปตามความคดของเราเปนหลก กอาจไมประสบ

ผลทอยากได

จรงๆ แลวความเปนแพทยไมยากทจะสรางความ

สมพนธ เขาถงกนได เราบรการผปวยกบครอบครวใหดๆ มน

มบารม ถาเราท�าดวยความบรสทธใจ และท�าดวยความตงใจ

ทด

เขตเมองมความยากจรง มหลายหนวยงาน ตางคนตาง

อย ขอมลกไมเชอมกน ปญหาใหญคอเราเหนวามนยาก เรา

ทอ เมอเจองานยาก เราตองพฒนาตวเองใหเกดสมรรถนะ

10 ขอ ซงประกอบดวย 1. Self-control การควบคมตนเอง

2. Change agent ผน�าการเปลยนแปลง 3. มความสมพนธ

ทด 4. สอสารเปน 5.สามารถประสานความแตกตางทาง

อ�านาจ ยงตางหนวยงาน อ�านาจมนตางกน ถาเราเปนคนทม

self- control เปน change agent เราจะประสานความแตก

ตางทางอ�านาจได คอใชอ�านาจใหเกดประโยชน เชน ใชอ�านาจ

ของผน�าทองถน หนวยงานตางๆ 6.ประสานความแตกตาง

12 PCFM Vol2 No2

ทางคณคา มาตรฐาน ความคาดหวง การท�างานรวมกน 2 คน

ขนไป ถงแมท�างานเรองเดยวกน จะเหนคณคาตางกน ให

คณคาตางกน มมาตรฐานตางกน มความคาดหวงตางกน ท�า

อยางไรทเราจะไมเอาความแตกตางมาท�าใหเกดเปนปญหา

แตประสานใหเกดประโยชน 7.ประสานเปนทม ท�างานเปน

ทมใหด รวมทงกบชมชนดวย 8.มเปาหมายรวม มวสยทศน

รวมกบทกฝาย (common mission) 9.วางแผนรวมกน ไมใช

วางแผนจากเราฝายเดยว 10.ชวยกนแกปญหา ใชเครองมอ

ในการแกปญหา share resource รวมหาวธการแกปญหา

ดวยกน

การสรางคน ตองสอนทกษะชวต (ซงเปนพนฐานของ

การพฒนาสมรรถนะดงกลาว) ควบคกบทกษะวชาชพ โดย

การเรยนรจากความเปนจรง เพราะในชวตจรง ตองใชทกษะ

ทง 2 ดานนตลอดเวลา

ทงนทกษะชวต 9 ขอ ประกอบดวย 1.การคด

วจารณญาณ (critical thinking) 2.การคดสรางสรรค

(creative thinking) 3. การรตน (self-awareness) 4.การ

เหนอกเหนใจผอน (empathy) 5.ความภมใจในตน (self

esteem) 6.ความรบผดชอบตอสงคม (social responsibil-

ity) 7.ทกษะมนษยสมพนธและการสอสาร (interpersonal

and communication skills) 8.ทกษะการตดสนใจและการ

แกปญหา (decision making and problem solving skills)

9.ทกษะการจดการความเครยดและสรางสข (coping skills)

ทกษะชวต 9 ขอนเปนพลงภายใน ทจะใหเรายนหยด

ท�างานโดยไมทอ โดยผานกระบวนการเรยนรตลอดเวลา

ท�าใหเรยนรไดทงความส�าเรจและความลมเหลว ซงไปโยงกบ

เรอง mindset ระหวาง growth mindset กบ fixed mind

set ซง growth mindset มองเปาหมายการท�างานนนไมใช

ม งทความส�าเรจเทานน แตม งเพอการเรยนร และพฒนา

(learning and growth) คอ ส�าเรจกเรยนรวาส�าเรจไดเพราะ

อะไร จะไดท�าใหกาวหนายงขน ถาไมส�าเรจกรวาไมส�าเรจ

เพราะอะไร จะไดไมท�าซ�า และปรบปรงแกไขใหด

ในปจจบนมการพดถง transformative learning

หรอการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ในมมมองของผม การ

เปลยนแปลงทเปนพนฐานส�าคญกคอ การปรบ mindset

เพราะเมอเปลยน mindset ทกอยางกจะเปลยนหมด คอ

เปลยนวธการอยรวม เปลยนวธการท�างาน และหนมาดแล

ตนเองมากขน เชน ออกก�าลงกายเพมขน จงตองมงสอนให

เปลยน mindset ใหเปดใจ ไมยดตดกรอบตางๆ สามารถ

เรยนรจากทกคนทกสงไดในทกทและทกเวลา

การเรยนรในแนวทพดมาทงหมดน ผทท�าหนาทเปนคร

ผสอนแนะ กจ�าเปนตองปรบบทบาทใหม ไมใชเปนเพยงผสอน

หรอผถายทอดความรเพยงดานเดยว แตจะเปนผเรยนดวย

และเปนทง facilitator, coach, mentor เปนครทเรยนร

ตลอดเวลา

สงทฝากสดทาย ขอตอกย�า การท�างานตองใช “ทฤษฎสามเหลยมขบ

เคลอนงาน”และหลก “เขาใจ เขาถง พฒนา”

การเรยนร ขอใหความส�าคญกบการเรยนรจากการ

ปฏบต ซงกคอการเรยนรจากงานประจ�า ซงผมเรยกวา From

Routine to Learning หรอ R 2 L โดยเรยนรจากการทบทวน

ตวเอง ทบทวนงานทท�ารวมกบทม รวมกบคนทเกยวของ

บอยๆ

การสรางความสมพนธทดใหเกดการเขาใจเขาถงผคน

ตางๆ ตองมกระบวนการฟงใหเปน ฟงคนใหได และใหม

self-control

งานทท�าบางทมนยาก เกยวของกบปจจยเยอะแยะ

ตองยนหยดทดลองท�างานน�ารองในพนทเลก ๆ หรอเรมจาก

ผปวย 1 ราย หรอ 1 ครอบครวกอน เปนการซอมมอเพอ

สรางความรและทกษะ และพฒนาเครอขายใหเขมแขง ท�าให

เกดจาก small success ซงไมยาก ถารจกถอมตว เปดใจ

เรยนรตลอดเวลา กจะท�าใหพนทเลกๆ นนเกดความส�าเรจได

ในทสด

Small success กอใหเกดพลงภายในทจะเขาสการ

ท�างานทยากขน ทงหมดนจะเชอมกบการท�างานอยางมความ

สข มก�าลงใจทจะเดนไปสเปาหมาย ไดอยตลอดเวลา

13PCFM Vol2 No2 Special Article

Satang Supapon, MDDiploma Thai Board of Family Medicine

Department of Social Medicine, Khon Kaen Hospital

Email: satang106@gmail.com

Abstract Establishing empathy and humanized care competency for undergraduate doctors

requires an understanding of mind management. The medical teachers must practice under-

standing and deal with the mind and emotions of both themselves and others in order to

build up the competency in medical students. The preparation affective domain learning

process in medical education is understanding the meaning and expression of emotion in the

medical context. Medical teachers must practice affective domain teaching skills by observing

their own feeling, practicing managing emotional frustration of themselves and others, by

practicing important basic skills in understanding and healing the patient’s feelings, including

deep listening skills and reflection skills. Teachers themselves would be a good role models

and know how to build these skills in medical students, to facilitate basic emotional healing

for the patients.

Keywords: medical education, affective domain, empathy, humanized care, humanization

Affective Domain Learning in Medical Education for Humanized Health Care: part 1

14 PCFM Vol2 No2บ ท ค ว า ม พ เ ศ ษ

การจดการเรยนรดานจตพสยในแพทยศาสตรศกษาเพอผลตแพทยท

“เกง ด มสขและมหวใจความเปนมนษย” (ตอนท 1)

นพ. สตางค ศภผล

วว. เวชศาสตรครอบครว

กลมงานเวชกรรมสงคม

โรงพยาบาลขอนแกน

Email: satang106@gmail.com

บทคดยอ การสรางคณลกษณะดานความเขาใจความรสก (Empathy) และการดแลดวยหวใจความเปนมนษย (Humanized care)

ส�าหรบแพทย ตองใชความเขาใจดานการจดการเรยนรดานจตพสย (Affective domain of learning) ซงครแพทยตองฝกฝนการ

เขาใจและรบมอกบความรสกของทงตนเองและผอน เพอเสรมสรางคณลกษณะดงกลาวใหกบนกศกษาแพทยได กระบวนการ

เตรยมตวเพอจดการเรยนรในเรองน ไดแก การท�าความเขาใจเกยวกบความหมายและการแสดงออกถงความเขาใจความรสกใน

บรบททางการแพทย ครแพทยตองฝกฝนในการสงเกตรบรความรสก ฝกการจดการอารมณความรสกของตนเองและผอน ฝกฝน

ทกษะพนฐานส�าคญในการเขาใจและเยยวยาความรสกของผปวย ไดแก ทกษะการฟงอยางลกซง และทกษะการสะทอนความ

ทวนความ เพอใหเปนตวอยางทดและรกลวธการเสรมสรางทกษะเหลานใหกบนกศกษาแพทยเพอใหเปนผทจะเยยวยาจตใจเบอง

ตนใหกบผปวยได

ค�าส�าคญ: แพทยศาสตรศกษา, การเรยนรดานจตพสย, ความเหนอกเหนใจ, การดแลดวยหวใจความเปนมนษย

15PCFM Vol2 No2

บทน�า การพฒนาทกษะดานจตพสย (Affective domain)

ของวชาชพแพทย มความส�าคญอยางมากตอการสราง

คณลกษณะของแพทยทเราตองการในปจจบน ปจจบนสงคม

ตองการแพทยททง “เกง” คอ มความสามารถดานวชาการ

“ด” คอ มจรยธรรมและดแลผปวยดวยหวใจความเปนมนษย

และ “มสข” คอ ปรบตวคงอยในระบบบรการสาธารณสขท

อาจจะมขอจ�ากดตางๆ นานาไดอยางมแรงบนดาลใจและ

พรอมทจะเออประโยชนสขแกสงคม

เมอ “จตพสย” เปนเรองภายใน เปนเรองเกยวกบ

ความร สก นกคด จตส�านก ซงเกยวเนองกบความเชอ

ประสบการณ การเรยนรทผานการเตบโตมาของแตละบคคล

การเรยนการสอนทเนนจะพฒนาจตส�านกและจตใจของ

ผเรยน จงควรเกยวเนองกบการเขาใจความคด การรบร ความ

เชอ และความรสกของตนเองและผอนซงมประสบการณทมา

ทไปแตกตางกน จะท�าใหผเรยนไดเรยนรทจะเชอมโยงจตใจ

กบผอน เขาใจความรสกทแทจรงของความเปนมนษย และ

น�าไปสการพฒนา “จตใจ” ใหสงบ มนคง และมเมตตา อน

จะก�าหนด “ความดงาม” และ “ความสข” ภายในของแตละ

บคคล

หลกสตรแพทยศาสตรศกษาในปจจบน การออกแบบ

หลกสตรนนมการกลาวถง กระบวนการเรยนรทง 3 ดาน ตาม

หลกการเรยนรเบองตนทไดรบการยอมรบทวไป ไดแก ดาน

พทธพสย (Cognitive domain) ดานจตพสย (Affective

domain)และดานทกษะพสย (Psycho-motor domain)

แตเมอพจารณากระบวนการจดการเรยนการสอน ในความ

เปนจรง พบวา ยงขาดแนวทางและวธการทมประสทธภาพ

ในการจดการเรยนรดานจตพสย ไมวาจะเปนในวชาทางการ

แพทย หรอ วชาทตองการพฒนาดานจตพสยของผเรยน

โดยตรง เชน วชาจรยธรรมทางการแพทย (Medical ethics)

วชาพฒนาความเปนวชาชพแพทย (Professionalism) การ

สอนใหเปนแพทยทมความสขและสามารถดแลผปวยดวย

หวใจความเปนมนษย (Humanized care) กเชนกน ตองใช

กระบวนการเรยนรดานจตพสย ใหเขาใจตนเองและผอน

สามารถใช “ทกษะมนษย” ภายในตวเองเพอดแลเยยวยาทกข

สขภายในจตใจตวเอง และผอนได1

ความหมายของจตพสย

ฮอปกนสและแอนทส (Hopkins and Antes,1990)2

กลาววา “จตพสย” เปนกระบวนการภายในของมนษย เชน

อารมณ ความรสก ความสนใจ เจตคต คานยม การพฒนา

คณลกษณะ และแรงจงใจ อเบล (Ebel, 1986)3 กลาววา

จตพสยเปนความรสก หรอ อารมณของบคคล มากกวา

ความคดหรอความเขาใจ เปนความชอบ/ไมชอบ ความพง

พอใจ/ไมพอใจ ความเชอมน/ไมเชอมน อดมคตและคานยม

ดงนน จตพสยจงเปนคณลกษณะภายในของคน แลวแสดง

พฤตกรรมหรอการกระท�าออกมาตามอารมณความรสก ไมวา

จะเปนดานความสนใจ เจตคต ความชนชมคานยม จนพฒนา

เปนคณลกษณะของตนเอง

ผเรยนทมทกษะดานจตพสย จะสามารถพฒนาความ

พงพอใจในตนเอง ความมนใจในตวเอง แรงบนดาลใจในชวต

การเหนคณคาของชวตตนเอง เกดเปนความมงมนเพยร

พยายามตอความส�าเรจในชวต ในขณะเดยวกนกสามารถจะ

รบรความรสกของผอน ใหความรก ความเมตตา เอออาทรแก

ผอนได

การจดการเรยนรดานจตพสย เพอพฒนาคณลกษณะ

อนพงประสงคของการเปนแพทยหรอบคลากรทางการแพทย

มความส�าคญและทาทายในการจดการเรยนร และมกลวธ

หลากหลายในการสรางคณลกษณะน ไดแก การรบรและ

เขาใจความรสก (Empathy) เพอจะน�าไปสการสามารถ

ดแลดวยหวใจความเปนมนษย (Humanized care) 4

ซาแมนทาและคณะ (Samantha A. Batt-Rowden

et al., 2013) 5 ท�าการรวบรวมหลกฐานเชงประจกษเกยวกบ

กลวธการเรยนรเพอสราง empathy ใหกบนกศกษาแพทย

ไดสบคนการวจยไดจ�านวน 18 งานวจย ทงเชงปรมาณและ

เชงคณภาพ น�ามาทบทวนพบวา กลวธการสอน empathy ท

มการใชมหลากหลาย ไดแกการใชเรองเลาของผปวย และ

ศลปะสรางสรรค (patient narrative and creative arts)

การเขยนเรองเลา (writing) การใชการแสดงละคร (drama)

การฝกทกษะการสอสาร (communication skill training)

การเรยนรจากกรณปญหา (problem-based learning) การ

ฝกทกษะการท�างานระหวางวชาชพ (interprofessional skill

training) การสมภาษณผปวย (patient interviews) การ

เรยนรผานประสบการณ (experiential learning) การฝก

อบรมเรองการเขาใจความรสกโดยเฉพาะ (empathy-

focused training) และ พบวา กลวธการสอน empathy

16 PCFM Vol2 No2

เหลานไดผล ท�าใหนกศกษาแพทยม empathy ตอผปวยเพม

ขนไดจรงดวยการวดผลโดยการสะทอนตนเอง การใชแบบวด

มาตรฐาน

การสรางทกษะการรบรและเขาใจความรสก (Empathy) ในบทความสวนน ผ เขยนได ถอดบทเรยนจาก

ประสบการณของผเขยนเองในการศกษาแนวทางการจดการ

เรยนรสรางทกษะการรบรและเขาใจความรสกและการดแลผ

ปวยดวยหวใจความเปนมนษยใหกบนกศกษาแพทย ประกอบ

กบหลกการจตวทยาการสอสารและการบ�าบดจตใจ โดยมง

หวงใหผอานไดเขาใจแนวทางการท�าความเขาใจการเรยนร

ดานจตพสยมากขน

ความหมายของ “การเขาใจความรสก” หรอ em-

pathy มนยามสนๆ วา ความสามารถในการเขาใจ

ประสบการณภายในของคนอนเหมอนกบเราเปนตวเขา6 ซง

“ประสบการณภายใน”หมายถง ความคด ความเชอ ความ

รสก ความปรารถนา และความเปนตวตน เปนตน เมอเรารบ

รและเขาใจความรสกของอกคนอยางแทจรง ความเขาใจอยาง

ลกซง การยอมรบความเปนตวเขาทแตกตางจากเรา และการ

ใหความเมตตาชวยเหลอในฐานะเพอนมนษยดวยกนจะเกด

ขนได

นยามเพมเตมทท�าใหเหนวาการรบรเขาใจความรสก

เปนทกษะของมนษยทมความซบซอน มองคประกอบ

หลกๆ 3 องคประกอบคอ รางกาย จตใจ และความคด7 มดงน

การรบรเขาใจความรสกผานทางรางกาย (Somatic

empathy) เปนความสามารถในการตอบสนองตามสญชาต

ตามธรรมชาตของสมอง เมอคนตรงหนารสกอยางไรเราจะ

รสกอยางนนไดโดยอตโนมต ในปจจบนทราบกนแลววา

เปนการท�างานของ mirror neuron ของสมองมนษย

การรบรเขาใจความรสกผานความคดและประสบ

การณ (Cognitive empathy) เปนความสามารถในการ

ท�าความเขาใจคนอนจากความเขาใจทมาของความรสก ไมใช

การรบรความรสกโดยตรง โดยอาจจะเคยมประสบการณรวม

กนหรอไมกได ซงตองระวงวา ความเขาใจนนอาจจะเปนสงท

เราคดคาดเดาเทยบเคยงกบประสบการณของตวเอง มากกวา

ทจะเปนความรสกของคนๆ นนจรงๆ เชน เมอเรารบรวา คนๆ

หนงมคนใกลชดเสยชวต เรากรบรและเขาใจวา เขากคงเศรา

เสยใจกบการสญเสย โดยทยงไมไดรบรอารมณความรสกทแท

จรงของเขากได ขอดของการเขาใจความรสกผานความคด คอ

สามารถเขาใจคนตรงหนาโดยไมจมกบความรสกของคนตรง

หนา จะสามารถชวยคดแกป ญหาได แตอาจจะไมม

ประสทธภาพในการชวยเหลอ เพราะการตอบสนองอาจจะ

คลาดเคลอนจากความรสกจรงๆ ในตวเขา การแนะน�าจะม

แนวโนมมาจากประสบการณตนเองมากกวาประสบ การณ

ของตวเขา อาจมองโลกในแงดเกนไป เพราะไมไดเขาใจและ

รบรความรสกนนอยางแทจรง บางครงทางแกปญหาทอาจจะ

เปนไปได แตอาจจะไมไดรบการยอมรบดวย “ใจ” ของผทม

ปญหา ทตองการการเยยวยาความรสกกอน เพอใหเกดพลง

ใจทจะไปแกไขปญหาอยางทควรจะท�า

การรบรเขาใจความรสก (Affective empathy

หรอ emotional empathy) เปนความสามารถในการรบ

รและเขาใจความรสกของคนอนในปจจบนขณะทเราอยกบ

เขา รบรความรสกของคนตรงหนาได และรสกไปกบเขาดวย

และสามารถทจะตอบสนองกบความรสกนนไดอยางเหมาะ

สมกบอารมณความรสกทเกดขนในขณะนน และเกดความ

สงสาร เหนใจไดอยางแทจรง ขอด คอ เกดความรสกเขาใจใน

ความรสกตอปญหาอยางแทจรง สามารถใหความเหนอก

เหนใจไดอยางเปนธรรมชาต ผทมปญหาจะรสกวาไดรบการ

ยอมรบความร สก ไดรบการเขาใจความร สก หรอหวอก

เดยวกน จะเกดความรสกวาตวเองไมโดดเดยวมเพอนทจะ

ตอสปญหาไปดวยกน แตขอเสยคอ ในขณะรบรความรสกนน

อาจจะยงจมอยในความรสกแบบเดยวกนนน จนไมสามารถ

จะใหความชวยเหลอได (sympathy) เพราะความรสกทจม

อยนนจะท�าใหคดมองไปมมมองเดยวกบผทมปญหาจนไม

สามารถมองตางมมเพอชวยคดเพอแนะน�าทางเลอกในการแก

ปญหาได

หากเราฝกฝนสงเกตตวเองใหชดเจน เราอาจจะเรม

เหนวา เวลาเราใหความเขาใจความรสกกบคนอน เราใหความ

เขาใจความรสกแบบใด แตละอยางกมผลลพธทตางกน

สงทคาดหวงของการดแลดวยหวใจความเปนมนษย

(Humanized care) คอ ความสามารถในการเขาใจความ

ร สกแบบ affective empathy หรอ emotional

empathy ซงจะมผลในเชงการเยยวยาจตใจ เพราะการทคน

เราไดรบการเขาใจและตอบสนองดวยความรสกจรงๆ จะมผล

ตอประสบการณภายในไดมากกวาการใชความคดและเหตผล

ซงการทคนเราสามารถจดการแกไขความขดแยงความคบของ

17PCFM Vol2 No2

ของความรสกภายในได หมายถง การไดรบการเยยวยาความ

รสก (Healing) นนเอง

ดงนน การทเรามทกษะในการรบรและเขาใจความรสก

(Empathy) จะน�าไปสการเปนผเยยวยาจตใจ (Healer) ซง

เปนทกษะพนฐานทส�าคญอยางหนงของการเปนแพทยท

แทจรง

Empathy, Sympathy และ Compassion ตางกนอยางไร เมอเราท�าความเขาใจเกยวกบ empathy เรามกจะ

เหนค�าวา sympathy ควบคมาดวย

Sympathy หรอการเหนอกเหนใจ หรอความสงสาร

คอเมอเรามความรสกรวมและอยากใหความชวยเหลอ แต

ไมไดใชวธทเหมาะสมในการชวยใหเขาไดจดการกบความ

รสกนน อาจจะกลายเปนการรวมจมอยกบความรสกนน

ของเขา หรอ ใชเหตผลงายๆ ในการปดความรสกนนออกไป

จากตวเราและตวเขา เชน อยาไปคดถงมนเลย เลกรสกอยาง

นนเถอะ ซงตางกบ empathy เพราะ empathy คอ เมอ

เรามความรสกเขาอกเขาใจเหนใจเขาแลว เรามสตและ

ความตระหนกในการจดการความรสกนนได และรวา เรา

จะจดกบความรสกนนในตวเขาไดอยางไร8 ดงนน หากจะ

อธบายความหมายของค�าวา empathy ในภาษาไทยให

ชดเจนขน ผเขยนมความเหนวา อาจจะใชค�าวา “การรบร

เขาใจและชวยจดการความรสก”

ในขณะชวยเหลอเยยวยาผอน หากเรา sympathy ไป

กบเขา มกจะท�าใหเราไมไดตระหนกรวา เราก�าลงรสกรวม

กบเขามากไปจนรบเอาความรสกนนมาเปนของตนเองและ

อาจจะไมสามารถจดการความรสกนนได กลายเปนจมกบ

ความรสกรวมกนไปอยางนน หรอ หลกหนทจะจดการความ

รสกนน ท�าใหไมเกดกระบวนการจดการความรสกทเกดขน

ดงนน เวลาเราเปนผทจะชวยเหลอและเยยวยาความ

รสกใหกบผอน เราจงตองฝกฝนใหมสตในการรบรอยกบความ

รสกนนและรวธการจดการความรสกนนใหคลคลาย ตอง

เขาใจและรบร ความร สกนนไดอยางแทจรง แตกต อง

ระมดระวง ไมใหจมอยกบความรสกนน หรอหนจากความรสก

นนเรวเกนไปจนไมไดจดการความรสกนน เราจะตองฝก

สรางสมดลระหวางการอยกบความรสกนนกบการปลอย

วางความรสกนน ถาเราท�าได เราจะท�าการ empathy คน

อนๆ ไดดขน 7

สวน compassion หรอ ความกรณา เปนความ

ปรารถนาทจะท�าอะไรสกอยางเพอใหคนๆ นนทกขใจนอยลง

ซงจะเปนผลลพธตามมาจาการทเรา empathy คนๆ นนได

อยางแทจรง

ดงนน compassionate empathy คอ ความ

สามารถในการแสดงความเหนอกเหนใจดวยการเขาใจ

ความรสกได และขณะเดยวกนกปลอยวางความรสกรวม

นน มาใชความเขาใจในมมมองอนๆ เพอชวยในการแก

ปญหา ซงจะมโอกาสท�าใหเกดการแกไขทสาเหตของปญหา

ไดอยางแทจรง ทงในแบบทเราสามารถท�าอะไรบางอยางเพอ

ชวยเหลอ และแนะน�าทางแกไขปญหาทสอดคลองกบความ

คดความรสกทแทจรงของผมปญหาไดมากทสด คอ ใหความ

เหนอกเหนใจเขาใจเพอชวยเยยวยาความรสก แลวกระท�าการ

ชวยเหลอดวยปญญาเพอแกไขตนตอแหงการเกดความรสก

นนๆ

แนวทางการพฒนาทกษะสนบสนนการจดกระบวนการเรยนการสอนดานจตพสย(Affective domain learning teaching skill) จากประสบการณการจดการเรยนรเรอง การดแลผ

ปวยดวยหวใจความเปนมนษย (Humanized health care)

และการสอสารเพอเยยวยาความรสก (Empathic commu-

nication) ทผานมาของผเขยนเอง การทจะสอนเรองเหลาน

ไดด อาจารยผสอนจะตองเรยนร และฝกฝนทกษะการเขาใจ

รบร และรบมอกบ “ความรสก (Emotion or Feeling)”

เพอใชความรสกของผเรยนใหเปนประโยชนในการเรยนร

(Feeling drive learning) รวมทงฝกฝนใหมทกษะในการ

เปดพนทความรสกทงเชงลบและเชงบวก และทกษะในการ

จดการเยยวยาความรสกเชงลบของผเรยนเมอมความจ�า

เปน1 ขอแนะน�าของผเขยนส�าหรบอาจารยแพทยในการฝกฝน

การเขาใจ รบร และจดการความรสก ท�าไดดงน

1. การฝกฝนการเขาใจรบร และรบมอกบความร สก

(Emotional intelligence)

การพฒนาของมนษยเพอปรบตวและแกปญหาตาง ๆ

ในชวตในดานอารมณความรสก ไดแก

18 PCFM Vol2 No2

1.1 การพฒนาการรบรและรบมอกบอารมณของตนเอง

1.1.1 ตระหนกรบรยอมรบความรสกของตวเอง บาง

ครงเราอาจจะปฏเสธความรสกทเกดขน ซงจะไมน�าไปสการ

จดการความรสก เพราะแมปฏเสธวาไมไดรสก แตความรสก

นนกจะยงคงอยและเกดขนซ�าๆ วนเวยนในใจได ถาไมถกน�า

มาจดการ การตระหนกและยอมรบ จะท�าใหเกดการน�าเอา

ความรสกนนมาจดการ นอกจากน การฝกระบวาอารมณ

ความรสกทเกดขนคอ อารมณความรสกอะไร เชน โกรธ เสยใจ

นอยใจ หงดหงด ละอายใจ มความสข ภาคภมใจ จะท�าใหเรา

เกดความตระหนกรและยอมรบไดมากขน

1.1.2 ยบยงชงใจการกระท�าตามความรสกได แค

ตระหนกรบรเขาใจวา ความรสกเกดขนไดเปนธรรมชาต เกด

ขนและหายไปเองได เราเลอกทจะตอบสนองตอความรสก

ตางไปจากทเคยชนได เชน เวลาโกรธเรากไมตองแสดงออก

เสมอไป เมอเราตระหนกรวาเราโกรธ และหยดคดพจารณา

ไมแสดงอารมณออกไปทนท เราจะเลอกวธการแสดงออก

ความโกรธทเหมาะสมได ซงตองฝกฝนใหรทนอารมณทก�าลง

เกดขน จงจะมสตในการเลอกการแสดงออกได

1.1.3 ปลอยวางไมจมกบความรสกมากเกนไป ท�าได

โดยการเขาใจธรรมชาตของจตใจ วา เมอรตวไดเรววา เรา

ก�าลงมอารมณความรสกอะไร จะท�าใหเราสามารถปลอยวาง

อารมณนนไดเรวขน การปลอยวางจะท�าใหเราหนมาใชการ

คดใครครวญในการจดการกบอารมณความรสกทเกดขนได

มากกวาการยงจมอยกบความรสกนนๆ

1.1.4 จดการความรสกเพอเปลยนแปลงความรสก

จากเชงลบเปนเชงบวกได คอ การฝกฝนมองความรสกเชง

ลบในแงบวก เชน เราเศรา เพราะเราก�าลงใหคณคากบเรอง

นน เราโกรธ เพราะเรารวา เราก�าลงดแลความตองการของ

ตวเอง เรารสกผด เพราะเราปรารถนาดตอตวเอง เราเบอ

หนาย เพราะเรารวาอะไรทจะดและเปนประโยชนกบเรามาก

ทสด เปนตน

1.2 การพฒนาการรบรและรบมอกบอารมณของผอน

กระบวนการจะมความคลายคลงกบการพฒนาการรบ

รและรบมอกบอารมณความรสกของตนเอง การทเราท�าได

ดวยตนเองแลว จะท�าใหเราชวยใหคนอนท�าไดเหมอนเราได

งายขน แตยงตองมการฝกฝนการใสใจจากตวเราไปยงคนท

เราจะชวยเหลอ แนวทางการฝกฝน ไดแก

1.2.1 รบรและยอมรบความรสกของผอน ไมตอตาน

ไมมอคตคดตดสนวา เขาควรมหรอไมควรมอารมณเหลานน

เพราะอารมณความรสกเกดขนเปนธรรมชาตในตวของแตละ

บคคล และแตกตางกนไปไดตามประสบการณ ความคด ความ

เชอ และบรบทชวต ทาทการยอมรบของเราจะท�าใหเขา

ปลอดภยทจะแสดงความรสกทแทจรง และยอมรบความรสก

ของตวเขาเองไดมากขนดวย

1.2.2 สะทอนความรสกและตอบสนองตอความรสก

ของผอนไดอยางเหมาะสม เราจะแสดงความรบรและเขาใจ

ความรสกของคนอน ใหเขาไดรบรวาเราเขาใจความรสกของ

เขากดวยการสะทอนดวยค�าพดและการแสดงออกตอบสนอง

ตอความรสกของเขาไดอยางเขาใจความรสกทเขามจรง ๆ

นอกจากเขาจะรสกวามคนเขาใจแลว ยงจะท�าใหเขารบรและ

เขาใจความรสกของตวเองไดมากขนจากการสะทอนและการ

แสดงออกของเราดวย

1.2.3 ชวยใหผอนรบมอกบความรสกของตวเองได

โดยผานการรบฟงและใหความเขาใจในความรสกอยาง

แทจรง ตองระวงในการมงไปสการคดแกปญหา เพราะวาการ

จดการความรสก คอ การยอมรบ เขาใจทมาทไป และเปลยน

มมมองตอความรสก มากกวาการทจะมงไปทแกไขทปญหาท

ท�าใหเกดความรสกนน

2. ฝกฝนการดแลเยยวยาความรสกตนเอง (Self-healing)

การดแลเยยวยาจตใจตวเอง (self-healing) เปนเรอง

ของการดแลรางกายและจตใจไปพรอม ๆ กน เพราะถาแพทย

ไมรจกดแลรางกายและจตใจของตวเอง กเปนเรองยากมาก

(หรออาจเปนไปไมได) ทจะดแลเยยวยาจตใจผปวยได แพทย

จะดแลจตใจคนอนไดอยางไรถาแพทยหมดแรงใจ หมดก�าลง

ใจ ขาดแรงบนดาลใจ และมสภาพใจทเปนทกข กงวล คบ

ของใจ

แนวทางการฝกฝนการดแลเยยวยาจตใจตนเอง

(Self-healing) ไดแก

2.1 ฝกการรบรอารมณความรสกในปจจบนขณะ เมอ

มอารมณใดเกดขน รบร ไมจมกบอารมณ และไมหลกหน

อารมณนนเรวเกนไป ฝกรบรวาขณะนอารมณเกดขน ขณะน

อารมณหายไป

2.2 ใหเวลาในการเผชญกบการเกดขนของอารมณ

ความรสก โดยเฉพาะความรสกเชงลบทท�าใหเกดความทกข

คบของใจ

19PCFM Vol2 No2

2.3 ฝกใครครวญใหเกดความเขาใจทมาทไปของ

สภาวะจตใจทมความทกขในตวเรา มองอารมณความรสกท

เกดขนอยางลกซง เพอเหนเหต และปจจย ทท�าใหอารมณนน

เกดขน และดบไป

2.4 ฝกการปลอยวางความรสก ซงกคอ ท�าใหเรารบมอ

กบความรสกของตวเองได

o ขนตอนท 1 “รบรและตระหนก” ถงความรสกท

เกดขนกอน รบรวามนเกดขนจรงในรางกายและ

จตใจของเรา และสามารถบอกไดวามนเปนความ

รสกอะไร (Awareness)

o ขนตอนท 2 “ท�าความเขาใจ”ใครครวญใหเหน

ทมาทไปสาเหตของความรสกนน (Understand

ing) ซงจะท�าใหสมองเกดการรบรความรสกนน

ดวยความเขาใจเหตผล

o ขนตอนท 3 “ยอมรบ” วามทมาทไปทเกดความ

รสกแบบน เปนธรรมดาของชวต และทกคนเกด

ความรสกแบบนได ยอมรบวาความรสกนเปนสวน

หนงของชวตเรา (Acceptance)

o ขนตอนท 4 “ชนชม” และ “ขอบคณ”ความรสก

นทผลกดนใหเราเตบโต เขมแขง เรยนรจดการกบ

ชวตได (Appreciation)

o ขนตอนท 5 “เลอกการจดการและรบผดชอบ

การตดสนใจ”เมอเราผานขนตอนขางตนทงหมด

จะท�าใหเราเหนวา เรามทางเลอกทยงจะ “ยดถอ”

ความรสกน แตมองใหเหนแงดของมน แทนทจะ

ใหมนท�าใหเราเปนทกข เมอเกดความรสกนขนอก

ในอนาคต หรอ “ปลอยวาง”มนไป ไมยดไมถอ

เมอความรสกนเกดขนกได เมอเราเลอกอยางใด

อยางหนง กใหรบผดชอบกบทางเลอกนนดวยใจ

ทเขาใจและยอมรบสงทจะเกดขนทงดานบวกและ

ดานลบ (Making decision and being respon

sible)

การทเรามความเขาใจและรตวในการเลอกรบมอกบ

อารมณ ถอวาเปน “ทกษะในการจดการอารมณ” ทตอง

ฝกฝนและเรยนร ซงกระบวนการทเกดขน กคอการเปลยนมม

มองตอ “ความรสกเชงลบ” ทม เรามกจะมองวาท�าใหเกด

ความทกขใจ คบของใจ ยงยากใจ ใหเปนมมมองทวา เมอรสก

ยอมรบชนชมยนดกบความรสกเชงลบทเกดขนมาในชวตนน

อยางเขาใจ จะท�าใหเราเกดการเปลยนแปลงความรสก จาก

ความรสกเชงลบ เปน “ความรสกเชงบวก” คอ มความสข

สงบ เขาใจยอมรบ และมความหวงในชวตมากขน

3. ฝกฝนทกษะการใหความเขาใจและรบมอกบอารมณเพอ

เยยวยาผอน

ทกษะทควรฝกฝน 2 ทกษะหลก ทจะท�าใหเกดการ

เยยวยาความรสกเบองตน ไดแก

ทกษะท 1 การฟงอยางลกซง (Deep listening

skill) เมอคนเราทมความเดอดรอนและความทกขใจ แตไมม

ใครสามารถรบฟงหรอเขาใจได อาจจะท�าใหไมสามารถจดการ

ความทกขใจได ถาเราสามารถอยกบเขาและรบฟงอยางลก

ซง รบร ยอมรบความรสกทเกดขน ใหเขาไดระบายความรสก

จะเปนการชวยบรรเทาความทกขของผอนได

เมอเราฝกรบฟงอยางลกซงกบใครสกคน เราควรใชสต

เตอนตนเองวา เราจะรบฟงดวยจดประสงคหนงเดยวคอ จะ

ชวยใหพวกเขาไดปลดปลอยความรสกเพอบรรเทาความเจบ

ปวด เมอเราสามารถรกษาความตงใจและมสตเชนนไว เรา

จะสามารถฟงอยางลกซงตอไปได แมค�าพดของบคคลนนจะ

เจอปนดวยการรบรความเขาใจทผด ความปวดราวทกขระทม

ความไมเขาใจตวเอง การโทษคนอน การประชดประชน การ

ตดสนตวเอง และการใสความผอน

การรบฟงอยางลกซงดวยความใสใจทงหมดของเรา ม

ความเขาใจในธรรมชาตของความทกขใจ และยอมรบความ

คดความรสกของเขา ทแมไมตรงใจเราทงหมด ดวยความ

เมตตากรณาทงหมดทเราม เราจะไมมความขนเคองกบค�าพด

ใดๆ ทบคคลนนกลาว เราสามารถบอกกบตวเองวา “เรารบร

ไดวา เขาอยในภาวะทมความรสกทวมทนมากมาย มความ

ทกขใจและเจบปวด” และเรายงคงรบฟงเขาตอไป เมอม

โอกาสทดในภายหลง เราจงคอยใหขอมลทถกตองมากขนกบ

บคคลนนเพอชวยใหเขาเหนความจรงไดชดเจนขน

ทกษะการฟงอยางลกซง ไดแก

(1) การฟงอยางมสต รบรทงวจนภาษาและอวจน

ภาษา

(2) การฟงอยางออนนอมถอมตน ใหความเคารพ

อยางจรงใจ

(3) การฟงอยางปราศจากอคต ไมประเมนคา ตความ

(4) การฟงดวยความปรารถนาจะฟงความจรง ตามท

มนเปนจรง

20 PCFM Vol2 No2

(5) การฟงตงแตตนจนจบกระแสความ อดทน ใจเยน

ทจะฟงจนจบความ

ทกษะท 2 ทกษะการทวนความสะทอนความ

(Reflection) ธรรมชาตหนงของความทกขคบของใจ คอ

ความโกรธและความทกขเกดจากการรบรทผด เมอในใจม

ภาพของความเปนจรงทถกตองมากขน จากการเปดรบขอมล

มมมองใหมๆ ความโกรธและความทกขยอมสลายไป การ

ฝกฝนทจะนงอยกบเขาเพอรบฟงอยางตอเนอง นานพอ ดวย

ความใสใจ เราไดเปดโอกาสใหบคคลนนกลาวทกสงทอยใน

ใจ สนบสนนใหเขาเททกสงทอยในใจออกมาใหเรา โดยทเรา

จะไมขดหรอพยายามแกไขค�าพดใดๆ ของเขาในเวลานน การ

รบฟงเชนนอาจจะใชเวลานานพอสมควร แตจะสามารถชวย

ลดทอนความทกขของบคคลนนไดอยางมากมาย ท�าใหเขา

รสกเบาสบายขนอยางมาก หลงจากนน เราจงใชโอกาสท

เหมาะสม เพอจะสะทอนขอมลในเชงการแกปญหา ทศนคต

ความคด ความเชอ ทจะชวยใหบคคลนนแกไขการรบรทผด

ของตนเอง จนในทสดเขาจะเปนอสระจากการยดมนในการ

รบรมมมองทไมถกตองและเปนทมาทไปของความรสกทกข

ใจทเกดขน

ลกษณะการทวนความสะทอนความ ไดแก

(1) สรปเนอความ/เนอหาเรองราว ทไดรบฟง

(2) สะทอนความรสกทแฝงอย (ทงทพดออกมาและ

ไมไดพดออกมา)

(3) สะทอนความตองการลกๆ ทไมไดสอสารออกมา

ตรงๆ

(4) ความคดเหนของผฟงทสอดคลองกบเรองราวของ

ผเลา

การท�าการทวนความสะทอนความ อาจจะครบถวน

หรอไมครบถวนตามนกได คณภาพของการสะทอนจะขนกบ

คณภาพของการฟงของผฟง ซงการแสดงออกของการสะทอน

สวนใหญคนทวไปจะคนชนการทวนความสะทอนความเปน

ค�าพด แตเมอผฟงใชการฟงอยางลกซง เขาใจและรวมรสกกบ

ผพดอยางแทจรง และอยในภาวะทใหความส�าคญกบความ

รสกมากกวาการพดบอก แนะน�าการแกไขปญหา ผฟงอาจจะ

ตอบสนองออกมาเปนภาษาทาทาง โดยไมตองสอสารเปนค�า

พดเลยกได ซงการทวนความสะทอนความทมการค�านงถง

ความรสก จะท�าใหเกดการเยยวยาจตใจและแกไขปญหาความ

ทกขความคบของใจของผพดได

เพอท�าความเขาใจในความส�าคญของการทวนความ

สะทอนความ มตวอยาง 5 ระดบของการสะทอนความทแสดง

ถงความตงใจฟง (5 levels of Listening and Reflection

to Determine Interests)9 ใหลองสงเกตตนเองวา การทวน

ความสะทอนความของเรามกอยในระดบใด จะเปนการชวย

เหลอและเยยวยาจตใจผทเราดแลไดมากนอยอยางไร เมอได

สงเกตและเรยนรอยางสม�าเสมอ จะน�าไปสการพฒนาทกษะ

การทวนความสะทอนความใหเหมาะสมตอการชวยเหลอ

เยยวยาจตใจไดมากขน 5 ระดบของการสะทอนความ มยก

ตวอยางประกอบพรอมการอธบายดงน

สถานการณสมมต มผมาปรกษาโดยเลาสน ๆ วา“ทก

วนนฉนหงดหงดทสามไมคอยเขาใจในตวฉน” ผใหการดแล

สามารถตอบสนองไดหลายระดบ ซงใหผลลพธทแตกตางกน

ไดแก

การสะทอนระดบท 1 สะทอนดวยการยนยน การ

ปฏเสธ การแนะน�า หรอถามกลบ (Reassurance, denial,

advice, question) การสะทอนแบบนเหมอนจะเปนการ

ชวยแกปญหา แตจรงๆ แลว จะไมชวยในการแกไขปญหาทแท

จรง ตวอยางเชน

“นนสนะ ผชายมกไมเขาใจผหญง” (ยนยน)

“อยาคดมากเลย ผชายกอยางน” (ปดปญหา)

“มอะไรกตองบอกเขาตรง ๆ เขาจะไดเขาใจ” (แนะน�า

ตรง)

“เขาไมเขาใจเรองอะไรละ” (ถามตอ)

การสะทอนระดบท 2 สะทอนดวยเนอความ

สถานการณ ความคด ไมไดสะทอนความรสก (Content

or cognitive portion, feelings are ignored) การ

สะทอนแบบนอาจท�าใหผเลาไดย�ากบตวเองวาไดเลาอะไร

ออกไป แตไมเกดผลในเชงทจะน�าไปสการแกปญหา ตวอยาง

เชน

“สามคณไมเขาใจในตวคณ”

การสะท อนระดบท 3 สะท อนท ง เนอความ

สถานการณ และความรสก (Reflection of feelings and

situation) การสะทอนแบบนจะเรมท�าใหผเลาเขาใจความ

รสกและสถานการณในภาพรวม ตวอยางเชน

“คณรสกหงดหงดเพราะสามไมเขาใจ”

21PCFM Vol2 No2

การสะทอนระดบท 4 สะทอนความรสกและชความ

นยของเนอความทท�าใหผเลาตระหนกรภายในตวเอง (Re-

flection of feeling and personal insight of prob-

lem) การสะทอนแบบนจะเรมท�าใหผเลาไดรบความเขาใจ

และเรมตระหนกรบางอยางภายใน ซงโดยทวไป การไดรบ

ความเขาใจเปนการเยยวยาความรสกเบองตน ตวอยางเชน

“คณรสกหงดหงดเพราะคณตองการความเขาใจจาก

สาม”

การสะทอนระดบท 5 สะทอนความรสก ชความนย

ของเนอความและแนะน�าทางเลอก (Reflection of feel-

ing, personal insight of problem and concurrent

suggestion) การสะทอนแบบนจะท�าใหผเลาไดรบความ

เขาใจและเหนทางเลอกทจะแกไขปญหา ซงจะเปนทงการ

เยยวยาจตใจและการสรางการเปลยนแปลงเพอการแกปญหา

เปนจตบ�าบดเบองตน ตวอยางเชน

“คณรสกหงดหงดเพราะตองการความเขาใจจากสาม

เปนไปไดหรอไมทคณจะบอกความรสกหรอความตองการของ

ตวเองกบสามอยางตรงไปตรงมาเพอใหสามเขาใจ”

การสะทอนระดบท 3, 4, 5 อาจจะตองอาศยการ

ฝกฝนการสะทอนความรสก และความตองการภายในของผ

เลา ถาจะเปนกระจกสะทอนสงทเขาเลาไดอยางดถงโลก

ภายในท�าทระดบท 4 กเพยงพอ สวนระดบท 5 ท�าใหเรา

สามารถเปนผใหการบ�าบดเบองตนได ซงอาจจะตองมการ

ฝกฝนเรองการใหทางเลอกไมใชค�าแนะน�า การใหทางเลอก

คอ การแนะน�าทางเลอกทสอดคลองกบความรสกและบรบท

ทเปนจรงของผเลา เปดโอกาสใหผเลายอมรบหรอไมยอมรบ

ทางเลอกนนกได (เชน เปนไปไดหรอไมทจะ..., ถาจะลอง....,

ทางเลอก คอ ...”) ระวงทจะไมเสนอทางเลอกทเปนความคด

เหนหรอประสบการณของตวเองมากเกนไป

บทสงทาย:บทบาทครแพทยกบการสรางกระบวนการเรยนรดานจตพสย ในการทครแพทยจะสรางกระบวนการเรยนรดานจต

พสย หรอ การน�าความเขาใจเรอง “การรบร เขาใจและจดการ

ความรสก” เขามาในกระบวนการเรยนร ครแพทยจะตอง

ท�าความเขาใจหลกการส�าคญคอ “ความเปนมนษยใน

กระบวนการเรยนร”

“ความเปนมนษยในกระบวนการเรยนร” คอ การ

ตระหนกถงอารมณความรสก ความทกข ความสข ของ

ผสอน ผเรยน รวมถงผมสวนเกยวของทอยในกระบวนการ

เรยนร ไมวาจะเปนแพทย พยาบาล ผปวย ญาต ทมสวนรวม

ในการสรางบรรยากาศการเรยนร อนจะน�าไปสความเขาใจ

และการปฏบตตอกนอยางมปฏสมพนธของความเปนมนษย

ทมความใสใจ เอออาทร เหนอกเหนใจ ดแลเยยวยาจตใจซง

กนและกน บนพนฐานความจรงทวา ลกๆ แลวคนทกคน

ตองการปฏสมพนธทใสใจในความเปนมนษยของกนและกน

แมแตคนทไมคอยใสใจความเปนมนษยของผอน แทจรงแลว

กยงตองการการไดรบการยอมรบในความเปนมนษยของ

ตนเอง

ดงนน การเปดพนทใหมการแสดงออกและรบฟงถง

ความรสกนกคด ประสบการณ เรองราวภายในของแตละคน

จงเปนหนทางน�าความเปนมนษยกลบคนสปฏสมพนธและ

บรบทการเรยนการสอน รวมถงการดแลผปวยอกดวย ทงน

ทกษะการฟงอยางลกซงใหรบร อารมณความรสก ความ

ตองการทแทจรง และการรบมอเยยวยาอารมณความรสกของ

ทงตนเองและผอนเปนสงทตองฝกฝน เพอจะเกด “พนท”

แหงการเปดใจรบฟงและดแลใจกนและกนไดอยางแทจรง

เมอในกระบวนการผลตแพทยไดสรางประสบการณ

ใหแพทยไดสมผสกบอารมณความรสก หรอกคอ “ความเปน

มนษย” ทแทจรง ทงของตนเอง ครแพทย ผปวยและญาต

และบคลากรอนๆ ยอมท�าใหเกดการหลอหลอมทกษะความ

เขาใจความเปนมนษย ยอมรบใหเกยรตเพอนมนษยดวยกน

และพฒนาทกษะการรบร จดการ และดแลเยยวยาภาวะจตใจ

และจตวญญาณของผปวยไดเปนอยางด เรานาจะคาดหวงการ

มผลผลต “แพทยทมหวใจแหงความเปนมนษย” อยางท

วชาชพและสงคมตองการได

สดทาย บคคลคนแรกทเปนความหวงในการออกแบบ

หลกสตรและกระบวนการจดการเรยนการสอนทแทจรง กคอ

“ครแพทย” ผอยใกลชดและเปนแบบอยางใหกบนกเรยน

แพทยทงหลายนนเอง การจดกระบวนการเรยนรเรองน คร

แพทยควรจะพฒนาทกษะดานการจดการเรยนรดานจตพสย

ดวยตนเอง ดงน

1) รบรสงเกตความรสกของตนเองได

2) กลาทจะถามและรบฟงความรสกของผเรยน

22 PCFM Vol2 No2

3) ไมกลวทจะรบรความรสกเชงลบของทงตนเองและ

ผเรยน

4) ร วธจดการเยยวยาความร สกเชงลบทเกดขน

ภายในตนเอง

5) รวธจดการและเยยวยาความรสกเชงลบของผเรยน

วธเบองตน คอ การฟงอยางลกซง และสะทอน

ความรสกได วธขนสง คอ การเยยวยาความรสก

และสนบสนนการเตบโตเปลยนแปลงความรสก

ภายในได

เอกสารอางอง 1. สตางค ศภผล. Learning Humanized Health Care: เรยนรทจะมหวใจ. ศนยแพทยศาสตรศกษาชนคลนก โรงพยาบาลขอนแกน. โนนทนการพมพ ขอนแกน, พมพครงท 1, 2017. 2. Hopkins, C. D., & Antes, R. L..Classroom testing: Construction. Itasca, IL: F. E. Peacock Publishers. 1990. 3. Ebel, R., &Frisbie, D.A..Essentials of Educational Measurement. Englewood Cliff: Prentice-Hall, Inc. 1986. 4. Tamara MichailovnaElkanova, Nina MichailovnaChedzhemova. Humanization and Humanitarization of Education: The Essence, Principles, Aims. World Applied Sciences Journal. 2013;22 (5): 697-702. 5. Batt-Rawden, Samantha A., MBChB; Chisolm, Margaret S., MD; Anton, Blair; Flickinger, Tabor E., MD, MPH Teach ing Empathy to Medical Students: An Updated, Systematic Review. Academic Medicine: August 2013:88(8): 1171–1177. 6. Bellet, Paul S.; Michael J. Maloney (1991). “The importance of empathy as an interviewing skill in medicine”. JAMA. 226(13): 1831–1832. 7. Simone G. Shamay-Tsoory; Judith Aharon-Peretz; Daniella Perry. “Two systems for empathy: a double dissocia tion between emotional and cognitive empathy in inferior frontal gyrus versus ventromedial prefrontal lesions”. Brain. 2009;132 (3): 617–627. 8. Frans B.M. deWaal. Putting the Altruism Back into Altruism: The Evolution of Empathy (PDF). Annu. Rev. Psychol. 2008;59 (1): 279–300.

9. Corimer, William H. &Corimer, L. Sherilyn. Interviewing Strategies for Helpers. Cengage Learning; 8th edition; 2016.

6) พฒนาความรความเขาใจและทกษะเกยวกบ “การ

ใชอารมณความรสกในการเรยนร” ไดแก การ

สงเกต รบรอารมณความรสกของตนเองและผอน

การแสดงออกถงการเขาใจความรสกของผอน การ

สรางอารมณความรสกรวมหรอแรงบนดาลใจ การ

เยยวยาและปลอยวางความรสก

23PCFM Vol2 No2

The Community of Evidence-Based Practice in Family Practice:

Application of Social Constructivism Educational Theory

Hathaitip Tumviriyakul, MD

Diploma Thai Board of Family Medicine,

M.Sc. Epidemiology LSHTM UK.

Academic Fellowship in Family Medicine and Clinical Research Certificate

Department of Family and Community Medicine,

University of Toronto Canada

Email: pooktumviriyakul@yahoo.co.uk

Abstract Currently, teaching evidence-based medicine is challenging in medical practice. Physicians tend to

work individually and less interact with each other; thus, there is limited space for learning and sharing their

experiences in a welcoming environment. Creating a pleasant atmosphere and resources for education is

essential. Cultivating a community of evidence-based practice based on the social constructivism educational

theory and a framework of a community of practice is a pilot idea for building both learning resources and

human resources. The initial point is discovering a current group of physicians who are interested in

evidence-based medicine and cultivating them to be a community of practice, creating a learning resource

for medical students, residents, and other professions. Since people who participated in the community of

practice have planned and designed in common motivating topics, this feature will reduce the obstacles of

applying evidence-based medicine into practice and allow innovation in medical education to take place in

family practice.

Keywords: evidence-based medicine, community of practice, social constructivism, family practice,

application

Special Article

24 PCFM Vol2 No2บ ท ค ว า ม พ เ ศ ษ

การสรางชมชนการใชหลกฐานการแพทยเชงประจกษในเวชปฏบตครอบครว :

การประยกตทฤษฎคอนสตรคตวสตเชงสงคม

แพทยหญง หทยทพย ธรรมวรยะกลวว.เวชศาสตรครอบครว

M.Sc. Epidemiology LSHTM UK.Academic Fellowship in Family Medicine and Clinical Research Certificate

Department of Family and Community Medicine, University of Toronto Canada

กลมงานเวชกรรมสงคม โรงพยาบาลหาดใหญEmail: pooktumviriyakul@yahoo.co.uk

บทคดยอ เวชศาสตรเชงประจกษ (evidence-based medicine) เปนหวขอการเรยนการสอนทมความทาทายส�าหรบเวชปฏบต

ในปจจบน โดยเฉพาะในบรบททางสงคมทมการท�างานอยางแยกสวนและมปฏสมพนธตอกนนอยท�าใหมขอจ�ากดในการเรยนร

และการแลกเปลยนประสบการณในบรรยากาศทเปนมตร การสรางบรรยากาศทเปนมตรและสรางแหลงเรยนรทเหมาะสมเปน

สงจ�าเปน โครงการสรางชมชนการใชหลกฐานการแพทยเชงประจกษ (community of evidence-based practice) โดยประยกต

จากทฤษฎการศกษาคอนสตรคตวสตเชงสงคม (social constructivism educational theory) และหลกการของชมชนนกปฏบต

(Community of Practice) เปนแนวคดในการสรางแหลงเรยนรและพฒนาศกยภาพของบคคล โดยเรมจากอาจารยทมความ

สนใจดานเวชศาสตรเชงประจกษรวมตวกนสรางเปนชมชนใหเปนทรพยากรบคคลส�าหรบสอนนกศกษาแพทย แพทยประจ�าบาน

และสหวชาชพ การสรางชมชนการใชหลกฐานการแพทยเชงประจกษ (community of evidence-based practice) ในเวช

ปฏบตครอบครวจะสามารถลดอปสรรคความยากในการน�าเวชศาสตรเชงประจกษไปใชได เนองจากเกดจากการรวมวางแผนและ

ออกแบบจากผทมความสนใจรวมกนและสามารถสรางนวตกรรมทางการศกษาทางการแพทยใหเกดขนได

ค�าส�าคญ : เวชศาสตรเชงประจกษ, ชมชนนกปฏบต,ทฤษฎการศกษาคอนสตรคตวสตเชงสงคม, เวชปฏบตครอบครว, การ

ประยกตใช

25PCFM Vol2 No2

บทน�า การเรยนรจากเวชปฏบตอยางตอเนองเปนหนงใน

สมรรถนะหลกของหลกสตรการฝกอบรมแพทยเวชศาสตร

ครอบครวในประเทศไทย(1) เวชศาสตรเชงประจกษ (evi-

dence-based medicine) มงเนนการคนหาความร การ

วเคราะหวจารณ และการประยกตความรทางคลนกเขากบ

วจารณญาณของแพทยเพอพฒนาการดแลผปวยอยางตอ

เนอง(2) จงนบเปนหวขอการเรยนการสอนทมความจ�าเปนใน

การฝกอบรมแพทยประจ�าบานรวมทงการฝกอบรมของ

สหวชาชพทตองท�างานเปนสวนหนงของทมหมอครอบครว

ความสนใจดานเวชศาสตรเชงประจกษมกจ�ากดอยในกลม

เฉพาะทสนใจในงานวจยและนกวจย ไมไดมการน�าไปใชอยาง

แพรหลายในเวชปฏบต การจดการเรยนการสอนเวชศาสตร

เชงประจกษส�าหรบนกเรยนแพทย แพทยประจ�าบานและ

สหวชาชพยงขาดทงแหลงเรยนรและทรพยากรบคคล การ

พฒนาศกยภาพของอาจารยและแหลงฝกอบรม จงยงเปน

ความทาทายของเวชศาสตรครอบครวประเทศไทย

ปจจบนการท�างานในเวชปฏบตมกแยกสวนและม

ปฏสมพนธตอกนเฉพาะในเวทของการประชมประจ�าเดอน

ของหนวยงาน จงมชวงเวลาส�าหรบการสรางองคความรจาก

หลกฐานทางการแพทยและแบงปนประสบการณการดแล

ผปวยในบรรยากาศทเปนมตรไดนอย ความเชยวชาญดาน

เวชศาสตรเชงประจกษมความหลากหลาย ตงแตการมความ

รในการปฏบตตามแนวทางเวชปฏบตตางๆ ไปจนถงความ

สามารถในการวเคราะหวจารณหลกฐานทางการแพทยเพอ

น�าไปประยกตใชกบผปวยในเวชปฏบตของตนเอง การสราง

ชมชนการใชหลกฐานการแพทยเชงประจกษ (community

of evidence-based practice) ในกลมทมความสนใจให

เปนทรพยากรบคคลและแหลงเรยนรส�าหรบนกเรยนแพทย

แพทยประจ�าบาน และสหวชาชพจะเปนกลยทธในการพฒนา

หลกสตรเวชศาสตรเชงประจกษในเวชปฏบตครอบครว มงาน

วจยสนบสนนการใชหลกการของชมชนนกปฏบต (Commu-

nity of Practice: CoP) สามารถท�าใหผเขารวมประชมเพอ

วพากษวจารณวารสารทางการแพทย (Journal clubs) และ

การประชมเพอวเคราะหสาเหตการเจบปวยและการตายจาก

กรณผปวย (case morbidity and mortality conferences)

ใชหลกฐานทางการแพทยไปสการปฏบตจรงไดอยางเปนรป

ธรรม(3) การสรางชมชนนกปฏบต (CoP) นอกจากสามารถท�า

ในรปแบบทเปนทางการแลวยงรวมถงการสรางแบบไมเปน

ทางการรวมดวย(4) เชน ในประเทศองกฤษมการสรางเครอ

ขายจดหมายอเลกทรอนกส (email) เพอแลกเปลยนความร

และพฒนาการดแลผปวยโดยใชหลกฐานทางการแพทยเชง

ประจกษในเครอขายวชาขพ(5) นอกจากนการสรางเครอขาย

ชมชนนกปฏบต (CoP) ผานระบบคอมพวเตอร (online) ยง

ชวยใหเกดการพฒนาอาจารยในแหลงฝกอบรมรวมดวย(6)

อยางไรกตาม การเรยนรทจะเกดขนในชมชนการใชหลกฐาน

การแพทยเชงประจกษ (community of evidence-based

practice) นน ขนกบปจจยอนรวมดวย ไดแก พฤตกรรมการ

รบรสวนบคคล วชาชพ หลกฐานทางการแพทย ผปวย แหลง

ความร องคกร และความตอเนองในการเรยนร(3)

บรบททางสงคมมความส�าคญตอการพฒนาองค

ความร ทฤษฏการศกษาคอนสตรคตวสตเชงสงคม (Social

Constructivism) โดย Vygotsky ซงเกดขนตงแตในป ค.ศ.

1978 เชอวาการสรางความรของแตละบคคลจะเกดขนเมอม

ปฏสมพนธทางสงคมกบผอนในบรบทรอบๆ ตว(7) บทความน

จะกลาวถงแนวทางการสรางชมชนการใชหลกฐานการแพทย

เชงประจกษในเวชปฏบตครอบครวตามแนวทางทฤษฎการ

ศกษาคอนสตรคตวสตเชงสงคม (social constructivism

educational theory) เพอสรางชมชนนกปฏบตใหเปนแหลง

เรยนรดานเวชศาสตรเชงประจกษรวมกบพฒนาอาจารยให

กบนกศกษาแพทย แพทยประจ�าบานและสหวชาชพ

ทฤษฎการศกษาคอนสตรคตวสตเชงสงคม (Social Constructivism) ตนก�าเนดของทฤษฎการศกษาน เกดจากการสงเกต

การเรยนรของเดกโดยเนนหลกการส�าคญคอ เดกจะสามารถ

เรยนรไดดทสดเมอไดรบการชน�าทถกตองจากผใหญหรอ

เพอนผมประสบการณ ทฤษฎการเรยนรแบบคอนสตรคตวสต

เชงสงคม (Social Constructivism) เชอวาการเรยนรจะเกด

ขนเมอมสงแวดลอมทเหมาะสม(8) Vygotsky ไดอธบาย

กระบวนการเรยนรทอางองกบชวงของการพฒนาทกษะและ

ความรทส�าคญ เรยกวา Zone of Proximal Development

(ZPD)(7) ซงเปนชวงระหวางระดบการพฒนาทเดกมอยและ

ระดบการพฒนาทจะเกดขนเมอไดรบการแนะน�าจากผใหญ

หรอเพอนผมประสบการณ นอกจากนคอนสตรคตวสตเชง

สงคม (Social Constructivism) ยงใหความส�าคญกบความ

เขาใจระหวางบคคลทเกดขนขณะทก�าลงสอสาร (Intersub-

jectivity) และ กระบวนการยอมรบและใหคณคาตอ

26 PCFM Vol2 No2

วฒนธรรมหรอสงคมในบรบทนนๆ (enculturation)(9) ดงนน

ผเรยนจงมการสรางความรในชวงของการพฒนาทกษะ (ZPD)

ผานทางการสอสารกบผรในบรบทวฒนธรรมหนงๆ

มตในการเรยนรตามแนวทางคอนสตรคตวสตเชงสงคม

(Social Constructivism) ม 3 มต ไดแก reality,

knowledge, และ learning(10)

Reality หมายถง การเรยนรทเกดจากกจกรรมของ

มนษยและจะไมเกดขนจนกวาจะมการปฏสมพนธตอกน

Knowledge หมายถง ความรทเปนผลจากการ

ปฏสมพนธกนระหวางมนษยและกบสงแวดลอม

Learning เปนกระบวนการทางสงคมทขดเกลาจาก

ปจจยภายนอกเมอไดมการรวมมอในชมชนนนๆ

ชมชนนกปฏบต (community of prac-tice) ชมชนนกปฏบต (community of practice) หรอ

เรยนสนๆ วา CoP ไดรบการยอมรบครงแรกในแวดวงทาง

ธรกจมากกวาทางการแพทย โดย Wenger และคณะ(4)ได

อธบายลกษณะของ CoP คอ กลมคนทแบงปนเรองราวท

สนใจตงประเดนปญหารวมกน จนบคคลนนเกดการสราง

ความรและความเชยวชาญในเรองนน จากการปฏสมพนธตอ

กน คนเหลานนไมจ�าเปนตองท�างานดวยกนทกวน แตจะมา

เจอกนเพราะพบคณคาของการไดมปฏสมพนธตอกน หลก

การของ CoP อางองตามทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social

learning theory) ทเกยวของเชอมโยงตอกน 4 ประการ

ไดแก การใหความหมาย (meaning) การปฏบต (practice)

การสรางชมชน (community) และการมเอกลกษณ (iden-

tity) (11) (รปท 1) ปจจบนทฤษฎการเรยนรดงกลาวไดมการน�า

มาประยกตใชกบทางสขภาพและการดแลทางสงคมมากขน

และมหลกฐานงานวจยทเกยวของเพมขนมากมายตงแตป

ค.ศ.2007 (12)

รปท 1 องคประกอบของทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social Learning Theory)

ภาพจาก Wenger E. Communities of practice : Learning, Meaning, and Identity. United States of America: Cambridge University press; 2008.

community

learning as belonging

Learningpractice

learning as doing

identity

learning as becoming

meaninglearning asexperience

27PCFM Vol2 No2

แนวทางการน�าไปใชประโยชน กรณศกษาโครงการฝกอบรมแพทยเวชศาสตร

ครอบครวโรงพยาบาลหาดใหญ

จากหลกการของทฤษฎการศกษาคอนสตรคตวสต

เชงสงคม (Social Constructivism) บคลากรทางสขภาพ

สามารถเรยนร จากเวชปฏบตและสรางความรไดจากการ

ปฏสมพนธตอกน การน�าหลกฐานอางองทางการแพทยไปใช

กบผปวยในปจจบนก�าลงละเลยการใหความส�าคญกบการ

สอสารระหวางแพทยดวยกนเองและการสอสารระหวางแพทย

กบผปวย รวมถงการค�านงถงบรบทของการดแลผปวย(13)

ความรทางคลนกจะเกดขนจากการแปลความ การปฏสมพนธ

และเกดเปนประสบการณ จดเรมตนสามารถเรมจากกลม

อาจารยทมความสนใจในเวชศาสตรเชงประจกษอยเดมแลว

ซงจะเปนการพฒนาศกยภาพของอาจารยและความเปน

วชาชพรวมทงจะเกดแหลงเรยนรดานเวชศาสตรเชงประจกษ

ขนในบรบทนน

แนวทางกลยทธ ระยะคนหา (discover phase) : เปนระยะทมการ

คนหาผทมความสนใจในหวเรองเดยวกน เกดการรวมตวกน

เชน ในการฝกอบรมแพทยประจ�าบานเวชศาสตรครอบครว

ของโรงพยาบาล ตองอาศยความรวมมอจากหลากหลาย

วชาชพรวมทงแพทยเฉพาะทางหลายสาขาเพอท�างานรวมกน

เปนเครอขายและเปนแหลงเรยนรของแพทยประจ�าบาน หาก

พบวาในเครอขายการท�างานมกล มคนทมความสนใจใน

เวชศาสตรเชงประจกษรวมกนอยเดมแลวจ�านวน 5-6 คน การ

สรางชมชนนกปฏบต (CoP) สามารถสรางไดจากกลมทมอย

โดยธรรมชาตดงกลาว เปนตน

วางแผนชมชน (planning community) : การ

วางแผนชมชนนกปฏบตมองคประกอบ 3 ประการ (รปท 2)

ไดแก

ขอบเขต (domain) หมายถง การก�าหนดขอบเขต

ของลกษณะชมชนทก�าลงจะเกดขน ซงจะท�าใหสมาชกใน

ชมชนเหนเปาหมายเดยวกนและเดนไปในทศทางเดยวกน

ทศทางดงกลาวเกดจากการก�าหนดโดยสมาชกของชมชน ผน�า

อาจเกดจากผ น�าโดยธรรมชาตในชมชนหรอผ น�าทมการ

จดสรรขน ทงนขนกบสมาชกในชมชนก�าหนด ตวอยางเชน

กลมอาจารยแพทยทสนใจด�าเนนการสรางชมชนการใชหลก

ฐานการแพทยเชงประจกษ (community of evidence-

based-practice) ก�าหนดขอบเขตรวมกน (domain) คอ การ

ฝกปฏบตและการสอนเวชศาสตรเชงประจกษ เปนตน

รปท 2 กรอบแนวคดการสรางชมชนการใชหลกฐานการแพทยเชงประจกษ (community of evidence-based practice)

กรณศกษาจากโครงการฝกอบรมแพทยประจ�าบานโรงพยาบาลหาดใหญ

- Sharing the experience & creating a guideline 3 times a year- Face to face meeting- Email group, share web blog and social application

Opportunityto follow up

Organization

Resources

Patient

Evidence

Faculty DevelopmentStrategies of SocialMedicine Department

Cognitivebehavior

Attitude- Transformative learning- Passion in EBM

DomainEvidence-based

practice &teaching

Practice

- journal club & MM conference- Produce guideline- TOT in EBM WSHs- a support group

- TOT in EBM WSHs- Guidelines- Organize Evidence Resources

What Ican do

What I can not do

What I can do with help

ZPD

28 PCFM Vol2 No2

ชมชน (community) หมายถง ลกษณะของ

สมาชกทเมอมารวมกลมกนเกดเปนเอกลกษณของชมชน ม

ความไววางใจกนและปฏสมพนธกน ในกรณตวอยาง ไดแก

กลมอาจารยแพทยในโรงพยาบาลทมความสนใจและอาสา

สมครมารวมกลมและสรางเอกลกษณของกลมจากการม

ปฏสมพนธกน

การปฏบต (practice) หมายถง กจกรรมทมการ

แลกเปลยนและเรยนรไปดวยกน ในกรณตวอยาง ไดแก

กจกรรมวพากษวจารณวารสารทางการแพทย (journal

clubs) และการประชมเพอวเคราะหสาเหตการเจบปวยและ

การตายจากกรณผปวย (case morbidity and mortality

conferences) รวมทงการสรางแนวทางการดแลผปวยในเวช

ปฏบตครอบครวและการสรางกลมเพอสนบสนนการเรยนการ

สอนเวชศาสตรครอบครว

ออกแบบชมชน (design community) ในการออกแบบชมชน สามารถแบงไดเปน 3 ระยะ(11)

ไดแก การสรางขอตกลง (mutually agreement phase),

การสรางกจกรรมรวม (joint enterprise phase) และการ

แลกเปลยนเรยนร (share repertoire phase) (รปท 3)

การสรางขอตกลง (mutually agreement

phase) : การประกาศอยางเปนทางการในเวทประชมประจ�า

เดอนของแพทยวาก�าลงจะมการสรางชมชนการใชหลกฐาน

การแพทยเชงประจกษเกดขนในโรงพยาบาล จะเปนการสราง

ขอตกลงรวมกนอยางเปนทางการและในขณะเดยวกนการหา

ชองทางการสอสารทางสออเลกทรอนกสและสอสงคม

ออนไลน (email and social network application) รวม

ทงการพบปะเพอพดคยเรองราวประจ�าวนอยางไมเปน

ทางการรวมดวย จะท�าใหการปฏสมพนธมความผอนคลาย

และเกดความไววางใจ สรางความสมพนธทเขมแขงยงขน

การสรางกจกรรมรวม (joint enterprise

phase) : ในระยะนจะเกดการสรางขอตกลงในขอบเขตและ

ประเดนทสนใจใหมความกระชบยงขน จะมการคดรปแบบ

กระบวนการ การแบงความรบผดชอบตามความสนใจ เพอ

สรางชมชนรวมกน ซงเมอเกดการปฏสมพนธกนกจะเกดการ

เรยนรจากการแลกเปลยนกบผทมความรและประสบการณ

ตามทฤษฎการศกษาคอนสตรคตวสตเชงสงคม (Social

Constructivism) ซงกลาวถง ZPD ดงทกลาวมาแลว(8)

ตวอยางกจกรรมทสามารถเกดขนไดในระยะน เชน การ

จดการแลกเปลยนเรยนรดานเวชศาสตรเชงประจกษระหวาง

รปท 3 การประยกตทฤษฎคอนสตรคตวสตเชงสงคม (Social Constructivism theory) และ หลกการของชมชนนกปฏบต

(Community of Practice) เพอสรางชมชนการใชหลกฐานการแพทยเชงประจกษ (community of evidence-based practice)

Social Constructivism3) Learning is a social process that is shaped by external forces when engaging in communities.

1) Reality means learning build from human activity, and it does not exist until participation.

2) Knowledge is a human product by interaction with each other and with the environment.

Preparation- Core group formation- Funding request Set up an advisory team

Mutual engagement

- Announce an open statement in monthly meeting- Target email and social network application- highlight the agreement, sharing work life in informal face to face meeting

Joint enterprise- Negotiate for the goal, and accountability in informal face to face meeting- Monthly JC&MM conference- 3 two-day-workshops for “Training of Trainer in Evidence-Based Medicine”- Sharing the experience & creating a guideline 3 times a year

29PCFM Vol2 No2

กลมงานหรอในกลมงานดวยกน (inter-department and

intra-department journal club) และ การประชมเพอ

วเคราะหสาเหตการเจบปวยและการตายจากกรณผ ปวย

(case morbidity and mortality conference) ซงจะ

เปนการเปดโอกาสใหเกดการสรางการดแลผปวยอยางตอ

เนองจากความเชยวชาญทางการแพทยทหลากหลาย ผทเขา

รวมในการประชมแตละแผนกอาจมการแลกเปลยนกนเปนผ

เชยวชาญดานการใชหลกฐานการแพทยเชงประจกษในการ

จดประชมแตละครง ในดานการสรางแหลงเรยนรส�าหรบ

สมาชกในชมชน สามารถท�าไดหลายวธ เชน จดอบรมสราง

ครแพทยดานเวชศาสตรเชงประจกษโดยสมาชกในกล ม

สามารถเสนอเรองทสนใจตอกลมเพอเชญผทมความเชยวชาญ

มาเปนแหลงเรยนร เปนตน

การแลกเปลยนเรยนร (share repertoire

phase) : สมาชกของชมชนจะสะทอนคดและแลกเปลยน

ประสบการณการเรยนรทเกดขนจากกระบวนการทไดมสวน

รวมในชมชน โดยการสะทอนคดและเปลยนประสบการณนน

สามารถท�าไดทงในหองเรยนและนอกหองเรยน เชน การจด

เวทแลกเปลยนเรยนรเพอถอดบทเรยนและสรางแนวทางการ

ดแลผปวยเชงประจกษในเวชปฏบตครอบครว การใชสอสงคม

ออนไลน (social media and social application) และ

เวบบลอก (web blog) ในการแลกเปลยนขอมลและสราง

แหลงคนหาขอมล รวมทงการจดท�าฐานขอมลทางการแพทย

การจดใหมเวทการแลกเปลยนเรยนรและการสะทอนคดของ

สมาชกจะท�าใหเกดนวตกรรมในกระบวนการท�างานของ

ชมชนนนและเกดการพฒนาอยางตอเนองตอไป

บทเรยนจากกรณศกษาโรงพยาบาลหาดใหญ ชมชนการใชหลกฐานการแพทยเชงประจกษ (com-

munity of evidence-based practice) ในโรงพยาบาล

หาดใหญกอตวขนจากกลมอาจารยแพทยทมความสนใจอย

เดมตามธรรมชาต เรมจากกลมเลกสามถงสคนและขยายตว

เพมสมาชกโดยรบอาสาสมครอาจารยแพทยผเชยวชาญท

สนใจโดยใชกรอบการท�างานของอาจารยแพทยทมงเนนการ

เพมประสทธภาพการจดการเรยนการสอนดานเวชศาสตรเชง

ประจกษในโรงพยาบาล รวมกบการสนบสนนจากโครงการ

ผลตแพทยเพมเพอชาวชนบทในดานนโยบายและการจดเวท

ประชมเพอพฒนาแหลงเรยนรของสมาชก ท�าใหเกดการ

พฒนารปแบบและมความยงยนของกจกรรมเวชศาสตรเชง

ประจกษในหนวยงานทเขารวม เวชกรรมสงคมโรงพยาบาล

หาดใหญเปนสถาบนหลกในโครงการฝกอบรมเพอวฒบต

เวชศาสตรครอบครว ไดด�าเนนการใหมการจดกจกรรมเรยน

รดานเวชศาสตรเชงประจกษในหนวยงานอยางสม�าเสมอและ

เปนรปธรรม เชน การอานวารสารทางการแพทยและการ

วพากษวจารณตามแนวทางเวชศาสตรเชงประจกษประจ�า

สปดาหภายใตบรรยากาศการเรยนการสอนทเปนกลยาณมตร

ท�าใหเออตอการแลกเปลยนเรยนรระหวางทงอาจารยแพทย

และแพทยในโครงการฝกอบรมเพอวฒบตรเวชศาสตร

ครอบครว การจดท�าต�าราการเรยนการสอนดานเวชศาสตร

เชงประจกษโดยอาจารยแพทยในชมชนนกปฎบต การจดเวท

พฒนาความรอาจารยแพทยดานงานวจยอยางสม�าเสมอ

อยางไรกตาม แนวทางการสรางชมชนนกปฎบตใหเขมแขงยง

ขน สามารถท�าไดโดยการสงเสรมการแลกเปลยนเรยนรของ

สมาชก เชน การสรางแนวทางการดแลผปวยตามหลกฐาน

การแพทยเชงประจกษรวมกน การใชสอสงคมออนไลนเพอ

แลกเปลยนเรยนร รวมทงการสงเสรมความผกพนของสมาชก

โดยการสรางกจกรรมรวมกนทงในรปแบบทเปนทางการและ

ไม เป นทางการจนท�าให เกดเป นวฒนธรรมในการน�า

เวชศาสตรเชงประจกษไปใชในการดแลผปวยอยางยงยน

บทสรป ทฤษฎการศกษาคอนสตรคตวสตเชงสงคม (Social

Constructivism) เนนการเรยนรจากบรบททางสงคมซงเกด

จากการปฏสมพนธกน การสรางชมชนนกปฏบต (CoP)

เปนการสรางบรบททางสงคมทเออตอการเรยนรและแลก

เปลยนประสบการณ การน�าทงสองทฤษฎมาประยกตใชจะ

เปนการพฒนานวตกรรมการเรยนการสอนใหเกดขนอยางตอ

เนองและยงยน การพฒนากลมอาจารยทมความสนใจอยแลว

เปนพนฐาน ใหเปนกลมทมความเขมแขงโดยมวฒนธรรม

องคกรทคอยสนบสนนจะเปนตวก�าหนดความส�าเรจของ

โครงการ ชมชนนกปฏบตจะท�าใหเกดความตอเนองของ

การน�าเวชศาสตรเชงประจกษไปใชและสงเสรมใหเกดการ

เรยนร เชงบวกและสรางบรรยากาศทเออในการท�างาน

อยางไรกตามการสรางชมชนนกปฏบตนนตองอาศยทกษะใน

การเปนผน�าและการรบมอกบภาระงานประจ�าในการดแลผ

ปวย ในขณะทผลของการสรางชมชนนกปฏบตอาจจะยากตอ

การคาดการณเพราะขนกบความสนใจทหลากหลายของ

30 PCFM Vol2 No2

แตละบคคลและทศทางของชมชน ในยคทมการสนบสนนการ

ผลตแพทยเวชศาสตรครอบครวและมความขาดแคลนอาจารย

การประยกตใชหลกการดงทกลาวมาแลวนนถอเปนโอกาสท

ดในการพฒนาการจดการเรยนการสอนเวชศาสตรเชง

ประจกษใหมศกยภาพมากขนตอไป

Reference 1. Royal College of Family Physician of Thailand. Course Syllabus and Training Criteria of Residency Training in Family Medicine for Diploma of the Thai Board of Family Medicine. pdf. Bangkok: Royal College of Family Physician of Thailand, 2018 Contract No.: 3 December 2. Sackett D, Straus SE, Richardson WS, Rosenberg W, Haynes RB. EBM: How to Practice and Teach Evidence Based Medicine. 2 ed. London: BMJ Publishing Group 2003. 3. Price DW, Felix KG. Journal clubs and case conferences: from academic tradition to communities of practice. The Journal of continuing education in the health professions. 2008;28(3):123-30. 4. Wenger E, McDermott R, Snyder WM. Cultivating Community of Practice: a guide to managing knowledge. Boston,Massachusetts: Harvard Business School Press; 2002. 5. Russell J, Greenhalgh T, Boynton P, Rigby M. Soft networks for bridging the gap between research and practice: illuminative evaluation of CHAIN. BMJ (Clinical research ed). 2004;328(7449):1174. 6. Sherer PD, Shea TP, Kristensen E. Online Communities of Practice: A Catalyst for Faculty Development. Innova tive Higher Education. 2003;27(3):183-94. 7. Vygotsky LS. Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Cambridge: Harvard Univer sity Press; 1978. 8. Jing S. Compare and Contrast of Constructivism and Community of Practice. 3rd International Conference on Social Science, Management and Economics (SSME)2017. 9. Woo Y, Reeves TC. Meaningful interaction in web-based learning: A socialconstructivist interpretation. Internet and Higher Education. 2007;10:15-25. 10. Kim B. Social Constructivism [pdf]. M. Orey; 2001 [updated 25 June 2012; cited 2018 3 December]. Available from: http://cmapsconverted.ihmc.us/rid=1N5QXBJZF-20SG67F-32D4/Kim%20Social%20constructivism.pdf. 11. Wenger E. Communities of practice : Learning,Meaning,and Identity. United States of America: Cambridge University press; 2008. 12. Ranmuthugala G, Plumb JJ, Cunningham FC, Georgiou A, Westbrook JI, Braithwaite J. How and why are commu nities of practice established in the healthcare sector? A systematic review of the literature. BMC health services research. 2011;11:273-. 13. Malterud K. The social construction of clinical knowledge – the context of culture and discourse. Commentary on Tonelli (2006), Integrating evidence into clinical practice: an alternative to evidence-based approaches. Journal of Evaluation in Clinical Practice. 2006;12:248-56.

31PCFM Vol2 No2 Special Article

Experiences from Family Medicine Learning Designed for Foreign Medical Students

at Sichon HospitalEkarat Chanwanpen, MD

Diploma Thai Board of Family Medicine,

Sichon Hospital,

Nakhonsithammarat Province,

Email: ekarat42@gmail.com

Abstract: Nowadays, family medicine is becoming more interesting for not only Thai but also

foreign medical students around the world. Family physicians have played vital roles in teaching

and managing the learning process for foreign medical students applying for elective rotation

at Sichon Hospital since 2007. The elective rotation objectives include providing mutual learning

experiences for both Thai physicians and international medical students as well as opportunities

for cultural exchange. Learning experiences consist of both hospital and primary care settings,

including community-oriented care and home visits. Over the 12 years, 81 international medical

students from nine countries have been accepted to the rotation. These students primarily

came from the U.S.A (27.16%) and Austria (25.92%) with the majority from European countries.

Results from feedback evaluation show high percentage of congruence between medical

students’ learning goals and provided activities (91.35 %), preceptor’s role as effective learning

facilitator (93.82%) and appropriate study duration (86.42%). Family physicians play major roles

as a preceptor in teaching clinical knowledge and as an advisor in guiding learning process,

facilitating self-reflection and giving feedback for international medical students at the end of

the session. The learning process in this course depends mainly on the individual learners’

self-defining objectives with a preceptor’s mutual agreement and varieties of available learning

experiences. These are key success factors of our elective rotation.

Keywords: foreign medical students, family medicine, elective rotation

32 PCFM Vol2 No2

ประสบการณการจดการเรยนรวชาเวชศาสตรครอบครวใหนกศกษาแพทยตางชาต

โรงพยาบาลสชล จ.นครศรธรรมราช

นายแพทยเอกรฐ จนทรวนเพญ

ว.ว. เวชศาสตรครอบครว

โรงพยาบาลสชล

จ.นครศรธรรมราช

Email: ekarat42@gmail.com

บทคดยอ ปจจบนวชาเวชศาสตรครอบครวเปนทสนใจของนกศกษาแพทยมากขนทงในและตางประเทศ แพทยเวชศาสตร

ครอบครวมบทบาทดานการเรยนการสอนวชาเวชศาสตรครอบครว ใหกบนกศกษาแพทยตางชาตทเลอกมาศกษาดงาน

ในวชาเลอก (Elective) โรงพยาบาลสชลเปดรบนกศกษาตางชาต เขาศกษาดงานตงแตป 2550 โดยมวตถประสงคการ

รบนกศกษา เพอสรางกระบวนการเรยนรรวมกนระหวางแพทยไทยและแพทยนานาชาต ตลอดจนเปนการแลกเปลยน

วฒนธรรมระหวางประเทศ กจกรรมการจดการเรยนรมทงในโรงพยาบาลและหนวยบรการปฐมภมตางๆ รวมทง

กระบวนการดแลผปวยในชมชนและการเยยมบานผปวย ตลอดระยะเวลาการรบนกศกษารวม 12 ป มนกศกษาแพทย

ตางชาตเขาศกษาดงานท รพ.สชล รวม 81 คน จาก 9 ประเทศ สวนใหญมาจากประเทศ สหรฐอเมรกา คดเปนรอยละ

27.16 รองลงไปคอ ประเทศออสเตรย คดเปนรอยละ 25.92 แตภาพรวมนกศกษาจะมาจากประเทศในทวปยโรปมาก

ทสด

ผลการวเคราะหขอมล พบวา นกศกษาแพทยสวนใหญเหนดวยกบกจกรรม สอดคลองกบเปาหมายการเรยนร

คดเปนรอยละ 91.35 ความชวยเหลอจากอาจารยทปรกษา คดเปนรอยละ 93.82 ระยะเวลาการเขาศกษามความ

เหมาะสม คดเปนรอยละ 86.42 บทบาทของแพทยเวชศาสตรครอบครวทส�าคญ คอ การเปนพเลยงทปรกษา (Precep-

tor) ทงในดานเนอหาวชาการ และการเปนพเลยง ใหค�าแนะน�าเกยวกบขนตอน/กระบวนการเรยน ชแนะการเรยนใน

ลกษณะการชวยเหลอเกอกลกน และเปนทปรกษา (Advisor) คอยชวยเชอมประสานระหวางแผนกตางๆ ชวยสอสาร

การท�างาน และสะทอนกลบใหนกศกษาไดรบรถงคณคาของงานทพวกเขาไดปฏบต รปแบบการจดการเรยนการสอนขน

กบผเรยนเปนหลก มการรวมคนหาจดรวมของเปาหมายการเรยนกบผเรยน เปนปจจยส�าคญทท�าใหกระบวนการเรยนร

ประสบผลส�าเรจ

ค�าส�าคญ: นกศกษาแพทยตางชาต, เวชศาสตรครอบครว, วชาเลอก

บ ท ค ว า ม พ เ ศ ษ

33PCFM Vol2 No2

บทน�า โรงพยาบาลสชล จ.นครศรธรรมราช เปดรบนกศกษา

แพทยจากตางชาต เขาศกษาดงานตงแตป 2550 จนถง

ปจจบน รวม 12 ป มนกศกษาแพทยเขาศกษาดงานท รพ.สชล

รวม 81 คน จาก 9 ประเทศ โดยการสนบสนนจากผอ�านวย

การโรงพยาบาลทเปดโอกาสใหนกศกษาเขามาเรยนร รวมกบ

บคลากรของโรงพยาบาล โดยมแพทยเวชศาสตรครอบครว

ท�าหนาทเปนพเลยง (preceptor) ทงนมวตถประสงคการรบ

นกศกษา เพอสรางกระบวนการเรยนรรวมกนระหวางแพทย

ไทยและแพทยนานาชาต ตลอดจนเปนการแลกเปลยน

วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณระหวางประเทศ

สอดคลองกบ วสยทศน พนธกจ และคานยมขององคกร ทม

ความมงมนพฒนาใหเปนองคกรแหงการแลกเปลยนเรยนร

ดานวชาการและสหสาขาวชาชพ แพทยเวชศาสตรครอบครว

ของโรงพยาบาลสชลมบทบาทในเรองการเรยนการสอน

นกศกษาแพทยรายวชาเวชศาสตรครอบครวและชมชน ชนป

ท 5 และ 6 ของศนยแพทยศาสตรศกษาชนคลนก โรงพยาบาล

มหาราชนครศรธรรมราช เมอมนกศกษาแพทยตางชาตสนใจ

มาศกษาดงานและขอมา elective (วชาเลอก) ทโรงพยาบาล

สชล จงเปนโอกาสทด ทไดจดประสบการณการเรยนรโดยม

การปรบกระบวนการเรยนรใหเหมาะสมกบผเรยน ตลอด

ระยะเวลาของการจดการศกษาตงแตป 2550 เปนตนมา โรง

พยาบาลสชล ไดรวบรวมองคความรและประสบการณตางๆ

ของแพทยเวชศาสตรครอบครว ทมบทบาทหนาทในการ

จดการเรยนการสอนใหกบนกศกษาแพทยชาวตางชาต

รวบรวมเปนองคความรอนจะเกดประโยชนตอหนวยงานอนๆ

และเปนการเปดโลกทศนของการท�างานเขาส ประชาคม

อาเซยน (ASEAN) และการแพทยยค 4.0

กจกรรมการด�าเนนงาน (Process)กระบวนการรบนกศกษา

1. การตดตอโดยตรงจากนกศกษาผานทางอเมล

นกศกษาจะทราบ E-mail Address เพอตดตอจากเวบไซต

ของโรงพยาบาล www.sichon-hospital.com และ จากการ

บอกตอจากรนสรน

2. การประสานงานจากมหาวทยาลย ไดแก ส�านกวชา

แพทยศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณและคณะแพทยศาสตร

มหาวทยาลยสงขลานครนทร

3. ผานโครงการพเศษไดแก โครงการ Friend for Asia

หรอโครงการนกศกษาแลกเปลยนของภาคเอกชนอนๆ

กระบวนการสอนนกศกษา ใชหลกการ OLE ไดแก

Objective Learning และ Evaluation

โดยแพทยเวชศาสตรครอบครวท�าหนาทเปนอาจารย

ผดแล และมขนตอนกระบวนการสอนดงน

การตงวตถประสงคการเรยนร (Objective defining

process)

- สอบถามวตถประสงคการเรยนรจากนกศกษาและ

ก�าหนดเปาหมายการเรยนรรวมกนกบนกศกษา

- จดตารางปฏบตงาน rotation schedule ให

นกศกษาสอดคลองกบวตถประสงคการเรยนรของนกศกษา

โดยอาจมการสอบถามลวงหนาจากนกศกษาผานทางอเมล

กอนวนทนกศกษาจะมาถงโรงพยาบาล และมอบใหในวน

ปฐมนเทศหรอในวนถดไป

- ประสานงานกบแพทย staff และพยาบาลใน

แผนกตาง ๆ ทนกศกษาสนใจจะเขาไปศกษาดงาน

การจดกระบวนการเรยนร (Setting up the learning experience) มรปแบบการด�าเนนการดงน

1. Orientation การปฐมนเทศ เปนการบรรยาย

แนะน�าโรงพยาบาลใหนกศกษาร จกในภาพรวมของโรง

พยาบาล ขอมลสถตชพ ขอมลโรคส�าคญ และศกยภาพของ

โรงพยาบาล รวมกบน�านกศกษาเขาพบผบรหารโรงพยาบาล

ภาพท 1 อาจารยแพทยน�านกศกษาตางชาตเขาพบผอ�านวยการ

โรงพยาบาล

2. Hospital tour เปนการพานกศกษาเดนและ

แนะน�าหนวยงานตางๆ ในโรงพยาบาลเพอใหนกศกษารจก

สถานทตางๆ และสรางความค นเคยกบบคลากรในโรง

พยาบาล

34 PCFM Vol2 No2

ภาพท 2 อาจารยแพทยแนะน�าใหนกศกษาตางชาตดภาพแสดง

ทตงของหอผปวยตางๆบนปายไวนลขณะพาเดนชมโรงพยาบาล

3. Attending Ward round เปนกจกรรมทท�ารวม

กบแพทยใชทนของโรงพยาบาล เปนการเปดโอกาสให

นกศกษาไดเรยนรการดแลผปวยโรคตางๆ ในหอผปวย

ภาพท 3 นกศกษาแพทยตางชาตขณะปฏบตงานทหอผปวย

อายรกรรมรวมกบแพทยเพมพนทกษะ

4. Learning experience in primary care setting

เปนการน�านกศกษาแพทยศกษาดงานทหนวยบรการปฐมภม

ไดแก รพ.สต.และคลนกหมอครอบครว (Primary Care

Cluster) เปนการเปดโอกาสใหนกศกษารจกระบบบรการ

ปฐมภมของไทย และการท�างานสหสาขาวชาชพ

ภาพท 4 นกศกษาแพทยตางชาตขณะปฏบตงานทคลนกหมอ

ครอบครวรวมกบแพทยประจ�าบานเวชศาสตรครอบครว

5. Learning from home visits เปนการน�า

นกศกษาแพทยลงชมชนและเยยมบานผปวย (Home Health

Care) ท�าใหเหนกระบวนการดแลตอเนองและบทบาทของ

หมอครอบครวทชดเจนขน

ภาพท 5 นกศกษาแพทยตางชาตขณะลงเยยมผปวยทบานรวม

กบแพทยประจ�าบานเวชศาสตรครอบครว

6. Special hospital events เปนกจกรรมในชวง

นอกเวลาราชการ เปนการน�านกศกษาเขาท�ากจกรรมพเศษ

อนๆนอกจากการเรยนในโรงพยาบาล เชน กจกรรมวงเพอ

สขภาพ การออกก�าลงกายรวมกบเจาหนาทโรงพยาบาล หรอ

กจกรรมการออกหนวยแพทยเคลอนทในพนทหางไกล

ภาพท 6 นกศกษาแพทยตางชาตเขารวมกจกรรมออกก�าลงกาย

กบเจาหนาทโรงพยาบาลสชล

7. Reflection and feedback activity เปน

กจกรรมในชวงสปดาหสดทายของการศกษา เปนการเปด

โอกาสใหนกศกษาไดสะทอนบทเรยนการเรยนร ในโรง

พยาบาล และอาจารยแพทยเวชศาสตรครอบครวไดสรปการ

เรยนการสอนใหนกศกษารบทราบ

35PCFM Vol2 No2

ภาพท 7 นกศกษาแพทยตางชาต รวมสะทอนบทเรยนการเรยน

รในโรงพยาบาลกบอาจารยแพทยเวชศาสตรครอบครว

8. Farewell and certificate of attendance

ceremony เปนกจกรรมในชวงทายของการศกษา เปนการ

น�านกศกษาเขาอ�าลาผบรหารโรงพยาบาลและรบมอบใบ

ประกาศนยบตรจากผอ�านวยการ

ภาพท 8 นกศกษาแพทยตางชาต รบมอบใบประกาศนยบตรจาก

ผอ�านวยการโรงพยาบาล

การจดกจกรรมการเรยนรในโรงพยาบาล ชวงเชา : ออกตรวจคลนกเวชปฏบตครอบครว ท

แผนกผปวยนอกของโรงพยาบาล รวมกบแพทยประจ�าบาน

และอาจารยแพทยเวชศาสตรครอบครว หรอกจกรรมตรวจผ

ปวยในหอผปวยแผนกตางๆ (ward round) รวมกบแพทยใช

ทนและอาจารยแพทยในแผนกทนกศกษาสนใจ

ชวงบาย : กจกรรมทนกศกษาสนใจเชน หองคลอด

หองผาตด หองฉกเฉน คลนกตรวจพฒนาการเดกและฉด

วคซนรวมกบกจกรรมพเศษของโรงพยาบาล เชน การออก

หนวยแจงผลตรวจสขภาพ การออกหนวยเพอด�าเนนกจกรรม

โครงการชมชนตางๆ

ชวงเยน : กจกรรมสนทนาการนอกเวลาราชการ ไดแก

กจกรรมวงเพอสขภาพของเจาหนาทโรงพยาบาลทกวนพธ

เวลา 17.30 น.ระยะทาง 5 กโลเมตร หรอ กจกรรมออกก�าลง

กายอนๆ ตามความชอบ

การจดการเรยนรทหนวยบรการปฐมภม การศกษาดงานทหนวยบรการปฐมภม ไดแก รพ.สต.

และ คลนกหมอครอบครว มวตถประสงคเพอใหนกศกษารจก

ระบบบรการปฐมภมของไทย และการท�างานของแพทย

เวชศาสตรครอบครวกบทมสหสาขาวชาชพ รวมถงการดแล

ผปวยในชมชน โดยมขนตอนการจดกจกรรมดงน

l Introduction to Primary Care Unit (PCU)

เปนการแนะน�าทมและสถานทของหนวยบรการปฐมภม

ท�าใหนกศกษาเขาใจบทบาทหนาทของแตละวชาชพ ขอบเขต

การใหบรการ ระบบการปรกษาของพยาบาลกบแพทยในโรง

พยาบาล และระบบสงตอผปวย

l Exercise Demonstration เปนกจกรรมทให

นกศกษาไดพบปะกลมผปวยและไดสอน สาธตแสดงการออก

ก�าลงกายแบบ stretching exercise ใหกบผปวย

l Family physicians’ practice observation

เปนกจกรรมทใหนกศกษาไดสงเกตการตรวจผปวยของแพทย

เวชศาสตรครอบครว การสอสารของแพทยกบผปวยและเปด

โอกาสใหนกศกษาไดทดลองตรวจรางกายผปวยอกดวย

l Observation of multidisciplinary team

working including nurses, pharmacists, physical

therapists, Thai traditional massage staff เปนกจกรรม

ทใหนกศกษาไดสงเกตการท�างานของทมสหสาขาวชาชพ

ไดแก เภสชกร นกกายภาพบ�าบด และ หมอนวดแผนไทย

l Home visit เปนกจกรรมทใหนกศกษาไดเหน

กระบวนการเยยมบาน ตามหลก INHOMESSS และเขาใจ

ความเปนอยของคนในสงคมไทย

l Summary/Reflection session at the end of

the day เปนการสรปบทเรยนทนกศกษาไดรบจากการลง

ชมชนและแลกเปลยนเรยนรกบระบบบรการในประเทศของ

นกศกษา

36 PCFM Vol2 No2

การจดประสบการณการศกษาชมชนและทศนศกษาเสรมประสบการณ การจดโปรแกรมทศนศกษานอกสถานท เปนอกหนง

กจกรรมทนกศกษาชนชอบและเปดมมมองใหมเกยวกบวถ

ชวตความเปนอยของคนไทย มกจกรรมศกษาทางธรรมชาต

ในวนหยดใหนกศกษาไดทศนศกษาในอ�าเภอสชลและอ�าเภอ

ใกลเคยง เชน อ�าเภอขนอม เปนตน นอกจากนกจกรรมการ

ทศนศกษา ยงสามารถตอบสนองตอจดประสงคของนกศกษา

ตวอยางตารางการจดกจกรรมใหนกศกษาแพทยตางชาต

An example of learning activities for foreign medical students

Date Time(09.00-12.00 hr.) Lunch Time (13.30-16.00 hr.) Remarks

Monday(5/MAR/19)

Orientation / Meeting the hospital director(Dr.Arak Wongworachart)

Family Medicine Half Day Conference(Dr.Ekarat, Family Physician)

Aerobic exercise

Tuesday(6/MAR/19)

Field experiences in Primary Care Units (Tha Hin Health Center)(Dr.Ekarat, Family Physician)

Home Health Care at PCU(Dr.Ekarat, Family Physician)

Wednesday(7/MAR/19)

Family Medicine Clinic(Dr.Khumphee, Family Physician)

Well Child Clinic (Nurse Sukolthip, registered nurse)

Running exercise

Thursday(8/MAR/19)

Family Medicine Clinic(Dr.Ekarat, Family Physician)

Home Health Care(Dr.Ekarat, Family Physician)

Friday(9/MAR/19)

Palliative Care Clinic(Dr.Piyanit, Family Physician)

Reading/ Self-study Running exercise

การประเมนผลการเรยนร (Evaluation process) - มการประเมนผลการเรยนรจากผเรยนทกคน ผาน

แบบประเมน Feedback evaluation ของโรงพยาบาลโดย

มหวขอการประเมนดานกระบวนการจดการเรยนการสอน,

การอ�านวยความสะดวกดานตางๆ, ประสบการณทนกศกษา

ไดรบ, ปญหาอปสรรคและขอเสนอแนะ

- การน�าเสนอผลการเรยนรของนกศกษา Reflec-

tion and feedback activity เปนกจกรรมในชวงสปดาห

สดทายของการศกษา เปนการเปดโอกาสใหนกศกษาได

สะทอนบทเรยนการเรยนรในโรงพยาบาลและ อาจารยแพทย

เวชศาสตรครอบครวไดสรปการเรยนการสอนใหนกศกษารบ

ทราบ

อกประการหนงทเลอกมาอ�าเภอสชล เนองจากทตงอยไมไกล

จากแหลงทองเทยวทางธรรมชาตทมชอเสยงของไทยไดแก

เกาะสมย เกาะพะงน เกาะเตา อทยานแหงชาตเขาสก

จ.สราษฎรธาน และสามารถเดนทางตอไป จ.กระบ และภเกต

ไดอยางสะดวก

ผลลพธการด�าเนนงาน (Results) จากการด�าเนนงานตงแตป 2550 ถง ป 2562 มขอมล

และรายละเอยดของนกศกษาแพทยตางชาต ดงแสดงใน

ตารางท 1 และ 2

37PCFM Vol2 No2

ตารางท 1 สรปจ�านวนนกศกษาแพทยตางชาตทเขาศกษาเรยนรทโรงพยาบาลสชล

ป จ�านวนนกศกษาแพทย ประเทศของนกศกษาแพทย

2007 4 Japan

2008 4 Japan

2012 2 Australia

2013 7 USA, Austria

2014 5 USA, Austria, England, Australia

2015 8 USA, Germany, Japan, Myanmar

2016 15 USA, Austria, Germany, France

2017 8 USA, Austria, China

2018 12 USA, Austria, Germany, China

2019 19 USA, Austria, Germany, France

รวม 81 9 ประเทศ

ตารางท 2 ขอมลรายละเอยดของนกศกษาแพทยตางชาตทเขาศกษาเรยนรทโรงพยาบาลสชล

ขอมล จ�านวน (คน) รอยละ (%)

เพศ

ชาย 31 38.27

หญง 50 61.73

อาย

<20ป 12 14.81

20-25 ป 35 43.21

26-30 ป 20 24.70

>30ป 14 17.28

ระดบชนการศกษา

ปท 3 4 4.93

ปท 4 46 56.79

ปท 5 20 24.69

ปท 6 8 9.88

หลงปรญญา 3 3.70

วธการตดตอ

โดยตรงผาน e-mail 50 61.73

ผานมหาวทยาลยวลยลกษณ 17 20.98

38 PCFM Vol2 No2

ผลลพธจากการประเมนกระบวนการจดการเรยนรจากนกศกษา ผลการประเมนการเรยนรจากผเรยนทกคน ผานแบบ

ประเมน Feedback evaluation ของโรงพยาบาลดงแสดง

ในตารางท 3

ขอมล จ�านวน (คน) รอยละ (%)

ผานมหาวทยาลยสงขลานครนทร 6 7.40

ผานโครงการอนๆ 8 9.88

ระยะเวลาการเขาศกษา

1 สปดาห 4 4.93

2 สปดาห 16 19.75

3 สปดาห 12 14.81

4 สปดาห 37 45.68

> 4 สปดาห 12 14.81

ประเทศ

USA 22 27.16

Austria 21 25.92

France 11 13.58

Germany 11 13.58

Japan 9 11.11

Australia 3 3.70

China 2 2.47

England 1 1.23

Myanmar 1 1.23

รวม 81 100

ผลการวเคราะหขอมล พบวา นกศกษาแพทยสวนใหญ

เปนเพศหญง คดเปนรอยละ 61.73 อายสวนใหญอยในชวง

20-25 ป คดเปนรอยละ 43.21 เขาศกษาดงานในระยะเวลา

4 สปดาห คดเปนรอยละ 45.68

สวนใหญมาจากประเทศ สหรฐอเมรกา คดเปนรอย

ละ 27.16 รองลงไปคอ ประเทศออสเตรย คดเปนรอยละ

25.92 แตภาพรวมนกศกษาจะมาจากประเทศในทวปยโรป

มากทสด ขอมลสาขาทนกศกษาสนใจเรยนรเพมเตมจากวชา

เวชศาสตรครอบครว มากทสดคอ สาขาอายรกรรม โดย

เฉพาะโรคเขตรอน เชน โรคไขเลอดออก โรคไขฉหน โรคไข

สครปไทฟส เปนตน รองลงไปเปน สาขาสตนรเวชกรรมและ

สาขาศลยกรรมออรโธปดกส ตามล�าดบ

39PCFM Vol2 No2

ตารางท 3 ผลการประเมนกระบวนการจดการเรยนรจากนกศกษาแพทยตางชาต

หวขอ จ�านวน Percentage (%)

กจกรรมสอดคลองกบเปาหมายการเรยนร

เหนดวย 74 91.35

ไมแนใจ 7 8.65

ไมเหนดวย 0 0

ความหลากหลายของกจกรรม

เหนดวย 72 88.89

ไมแนใจ 9 11.11

ไมเหนดวย 0 0

ความชวยเหลอจากอาจารยทปรกษา

เหนดวย 76 93.82

ไมแนใจ 5 6.18

ไมเหนดวย 0 0

ระยะเวลาการเขาศกษามความเหมาะสม

เหนดวย 70 86.42

ไมแนใจ 11 13.58

ไมเหนดวย 0 0

รวม 81 100

จะเหนไดวา นกศกษาแพทยสวนใหญเหนดวยกบ

กจกรรมสอดคลองกบเปาหมายการเรยนรคดเปนรอยละ

91.35 ความชวยเหลอจากอาจารยทปรกษา คดเปนรอยละ

93.82 ระยะเวลาการเขาศกษามความเหมาะสม คดเปนรอย

ละ 86.42 ในกลมผทไมแนใจ ใหความเหนวาบางกจกรรมม

เวลานอยเกนไป เชน การออกตรวจกบแพทยเวชศาสตร

ครอบครวในคลนกหมอครอบครว เปนตน

ขอเสนอแนะ/ขอคดเหนจากนกศกษาตางชาต นกศกษาสวนใหญ ตอบรบการจดกจกรรมทมความ

หลากหลายและสอดคลองกบวตถประสงคทเลอกมาศกษาด

งาน ไดเรยนรโรคเขตรอน (Tropical diseases) เชน โรคไข

เลอดออก, ไขฉหน, มาลาเรย เปนตน การดแลผปวยทพบบอย

ในแผนกตางๆ การไดฝกประสบการณตรวจรางกายผปวยท

หนวยบรการปฐมภม และคลนกหมอครอบครว มขอเสนอ

แนะเรองการสอสารภาษาองกฤษของเจาหนาทอนๆ และ

ระยะเวลาการศกษาดงานทนอยเกนไป

ตวอยาง เสยงสะทอนจากผเรยน (Quotes from inter-

national medical students)

Alexia Leccerc นกศกษาแพทยป 5 จาก Universi-

ty of Angers, France:

“I think this elective in Sichon was a great

experience. We can see how it works here, for ex-

ample, the health volunteer in the PCU and the

good connection between them and the doctor

and the nurse. All the people are welcoming and

nice. We are very grateful for that.”

40 PCFM Vol2 No2

Lei Lei นกศกษาแพทยป 4 จาก Ohio State

University, USA:

“Learning about top diseases that are seen

in the hospital and how they care comparing with

our home institution. Seeing the health care service

delivery in the PCU especially how holistic, integra-

tive and efficient the clinic is. Learning about Thai

people’s perspective or perception about death

and dying process.”

มมมองของผเกยวของกบการจดกจกรรมนกวชาการสาธารณสข ผอ.รพ.สต.บานทาหน :

“การมนกศกษาตางชาตมาศกษาดงานท รพ.สต. ชวย

ใหเจาหนาทมการตนตวในการท�างานมากขน และรสกถง

ความส�าคญของบรการปฐมภมทเชอมตอกบโรงพยาบาลและ

ชมชน การมเครอขาย อสม.เปนสงทนกศกษาตางชาตประทบ

ใจเนองจากเหนการท�างานแบบจตอาสาในประเทศไทย แตก

ตางจากในตางประเทศ ทไมมเครอขาย อสม.”

พยาบาลวชาชพ คลนกหมอครอบครวบานทาหน :

“มโอกาสไดพานกศกษาตางชาตลงเยยมบานคนไข

ท�าใหรสกภาคภมใจกบงานทตนเองท�ามากขน เนองจากได

พดคยกบนกศกษาตางชาตแลว พบวาในประเทศของเขายง

ไมมบรการเยยมบานในผปวยนอนตดเตยง และไดรบการ

ชนชมการท�างานจากนกศกษาตางชาตทเหนคณคาของการ

ดแลผปวยแบบเปนองครวม”

พยาบาลวชาชพ หอผปวยอายรกรรม รพ.สชล:

“เจาหนาทพยาบาลมความตนตวมากขน เปนโอกาส

ทไดฝกทกษะการพดภาษาองกฤษและไดเรยนรศพทใหมๆ

สามารถน�าไปใชในการดแลผปวยตางชาตทเขามารกษาในโรง

พยาบาลไดอยางมนใจมากขน และเจาหนาทพยาบาลมความ

กลาในการพดคย สนทนาภาษาองกฤษกบชาวตางชาตมาก

ขน”

การสงเคราะห/สรปบทเรยน ทไดจากการจด elective ใหกบนกศกษาแพทยตางชาต แพทยเวชศาสตรครอบครว มความสามารถในการเปน

ครพเลยงใหกบนกศกษาแพทยชาวไทย ในรายวชาเวชศาสตร

ครอบครวและชมชนเปนพนฐานเดม เมอมโอกาสในการ

จดการเรยนรเวชศาสตรครอบครวใหนกศกษาแพทยตางชาต

ทสนใจมาเลอกเรยนวชาเลอก (elective) ในโรงพยาบาล ถอ

เปนโอกาสทด ท�าใหไดรบประโยชนทงทางตรงและทางออม

ประโยชนทางตรง คอ การไดฝกทกษะดานภาษาองกฤษใน

การสอสาร โดยเฉพาะทกษะการสอสารในการดแลผปวยและ

การท�างานในชมชน ประโยชนทางออม คอ เปนการแลก

เปลยนวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณระหวางประเทศ

การเผยแพรชอเสยงของโรงพยาบาล การมเครอขายการ

ศกษาระหวางประเทศ มความสนทสนม เกดเปนสายสมพนธ

ทดตอกน การจดกระบวนการเรยนรใหเกดประโยชนสงสด

เกดจากการตงเปาหมาย วตถประสงคการเรยนรรวมกบผ

เรยน และตองมการวางแผนกจกรรมตางๆใหชดเจน โดยสอด

แทรกเนอหาของวชาเวชศาสตรครอบครว ผานกระบวนการ

ตางๆ มการสรปบทเรยน และสะทอนกลบผลการเรยนรรวม

กน นกศกษาจงจะไดรบประโยชนสงสดจากการมาศกษาด

งานดานเวชศาสตรครอบครว และระบบสาธารณสขของ

ประเทศไทย นอกจากนปจจยแหงความส�าเรจมาจากการ

สนบสนนจากผ อ�านวยการโรงพยาบาลทเปดโอกาสรบ

นกศกษาเขามา และการมสวนรวมของบคลากรทางการ

แพทยทกระดบทมนกศกษาเขาไปศกษาดงานทงในโรง

พยาบาลและหนวยบรการปฐมภม

บทสรป การจดการเรยนรเวชศาสตรครอบครวใหนกศกษา

แพทยตางชาต เปนการเปดโอกาสใหผเรยน ไดมาเรยนรระบบ

การแพทยและสาธารณสขของไทย และยงเปนโอกาสทแพทย

เวชศาสตรครอบครวจะไดเรยนรระบบการศกษาแพทยของ

ประเทศตาง ๆ อกทงยงไดประสบการณในการฝกทกษะการ

ใชภาษาองกฤษในการสอสาร บทบาทของแพทยเวชศาสตร

ครอบครวทส�าคญ ไดแก การเปนพเลยงทปรกษา (Precep-

tor) ทงในดานเนอหาวชาการ และการเปนพเลยง ใหค�า

แนะน�าเกยวกบขนตอน/กระบวนการเรยน ชแนะการเรยนใน

ลกษณะการชวยเหลอเกอกลกนแบบกลยาณมตร นอกจากน

ยงตองเปนทปรกษา (Advisor) คอยชวยเชอมประสาน

ระหวางแผนกตางๆ ชวยสอสารการท�างาน และสะทอนกลบ

ใหนกศกษาไดรบรถงคณคาทพวกเขาไดปฏบต รปแบบการ

จดการเรยนการสอน ขนกบผเรยนเปนหลก มการรวมคนหา

จดรวมของเปาหมายการเรยนกบผเรยน ผลลพธจงจะบรรล

เปาหมายทวางไว

41PCFM Vol2 No2

เอกสารอางอง 1. พสณ ฟองศร. บทท 3 การประเมนสอการสอน. การประเมนทางการศกษา: แนวคดสการปฏบต. พมพครงท2. กรงเทพมหานคร. โรงพมพเทยมฝาการพมพ.2549 2. Williams, Darlene Anne. (1999). “Documenting Children’s Learning: Assessment and evaluation in the project approach,” Masters Abstracts International. 37(03): 751 3. Best, John W. and Kahn, James V. (1986). Research in Education. 5th ed. New Jersey. Prentice-Hall.Capron, (1988) Computers Tools for an Information Age. 5th ed. U.S.A. 4. Johnson, David W. Johnson, Roger T. and Edythe Johnson Holubec. (1990). CIRCLES OF LEARNING: Cooperation in the Classroom. 3rd Corelia Drive Edina, Minnesota: Interaction Book Company. 5. Slavin, Robert E. (1995). Cooperative Learning Theory, Research, and Practice. Massachusetts: A Simon &

Schuter Company.

42 PCFM Vol2 No2Original Article

Expectations and Perceptions of Village Health Volunteers Regarding Primary Care Cluster

in Phitsanulok Province

Sasitorn Sripotong, MDDiploma Thai Board of Family Medicine

Wiroj Wannapira, MDDiploma Thai Board of Obstetrics and Gynecology,

Diploma Thai Board of Family Medicine Siriphan Theerakarn, RN

Department of Social Medicine and Primary Care Buddhachinaraj Hospital, Phitsanulok Province

Email: sasitorn_med@hotmail.com

Abstract: Reform of the primary health care system by established Primary Care Clusters (PCC) caused increased

expectations of benefits for the public. Village Health Volunteers (VHVs) is a part of the Family Care Team

(FCT) with leading role in community health management. So, expectations and perceptions of VHVs regard-

ing multifaceted aspects of Primary Care Cluster are important for guiding the direction of our community

health plan in responding to people’s needs and for meaningful services. This qualitative research aimed to

study the expectation and perception of VHVs using focus group discussions. Twelve VHVs were recruited by

purposive sampling. Data were analyzed by using content analysis and data triangulation. The results of the

perception of VHVs toward the Family Care Team show that they feel like the same family and they receive

potential development to provide proactive service for responding to people’s needs. VHVs expect the Pri-

mary Care Clusters to increase the proactive services in the community such as general medical examination,

pap smear screening and chronic disease screening for easy access. In addition, increasing the coverage of

their area, creating patient appointment systems and setting up a forum for searching and solving public

problems in the community

Keywords: Primary care cluster, Family care team, Village health volunteers, Expectation, Perception.

43PCFM Vol2 No2

ความคาดหวงและการรบรของอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบานตอคลนกหมอครอบครวใน จ.พษณโลก

แพทยหญง ศศธร ศรโพธทอง, วว.เวชศาสตรครอบครว

นายแพทย วโรจน วรรณภระ, วว.สตศาสตร-นรเวชวทยา, อว. เวชศาสตรครอบครว

พยาบาลวชาชพช�านาญการพเศษ สรพรรณ ธระกาญจนกลมงานเวชกรรมสงคมและบรการปฐมภม

รพ.พทธชนราช พษณโลก

Email: sasitorn_med@hotmail.com

บทคดยอ การปฏรประบบบรการสขภาพดานปฐมภมดวยการจดตงคลนกหมอครอบครว ท�าใหเกดความคาดหวงถงประโยชน

ทประชาชนจะไดรบเพมมากขน อาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.) ถกจดใหเขามาเปนหนงในทมหมอครอบครว

มบทบาทเปนผน�าในการจดการสขภาพชมชน ความคาดหวงและการรบรของ อสม.ทมตอคลนกหมอครอบครวจงมความ

ส�าคญในการก�าหนดทศทางและการวางแผนปฏบตงานของคลนกหมอครอบครวเพอใหตอบสนองตอความตองการของ

ประชาชนทแทจรง การวจยเชงคณภาพนมวตถประสงคเพอศกษาความคาดหวงและการรบรของ อสม. โดยการสนทนากลม

ผใหขอมล ไดแก อสม.ทปฏบตงานรวมกบคลนกหมอครอบครวจ�านวน 12 คน คดเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง

วเคราะหขอมลดวยวธวเคราะหเนอหา ตรวจสอบความถกตองโดยใชวธการตรวจสอบสามเสา ผลการศกษาพบวา อสม.ม

การรบรตอทมหมอครอบครวเสมอนเปนครอบครวเดยวกน อสม.ไดรบการพฒนาศกยภาพดานการใหบรการเชงรกในชมชน

ทตอบสนองตอความตองการของประชาชนไดด อสม.คาดหวงใหคลนกหมอครอบครวใหบรการเชงรกในชมชนเพมมากขน

ไดแก การตรวจสขภาพ การตรวจคดกรองมะเรงปากมดลก และการคดกรองโรคเรอรงเพอใหประชาชนสามารถเขาถงบรการ

ไดงายและครอบคลมมากขน การจดท�าระบบนดหมายผปวยและการท�าประชาคมรวมกนเพอคนหาและแกไขปญหาของ

ประชาชนในชมชนตอไป

ค�าส�าคญ : คลนกหมอครอบครว ทมหมอครอบครว อาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน ความคาดหวง การรบร

น พ น ธ ต น ฉ บ บ

44 PCFM Vol2 No2

บทน�า กระทรวงสาธารณสขไดก�าหนดนโยบายปฏรประบบ

บรการสขภาพดานปฐมภมด วยการจดต งคลนกหมอ

ครอบครวเพอดแลประชาชนในพนทขนาดทเหมาะสมไดอยาง

มประสทธภาพ ดวยระบบบรการทเรยกวา “บรการทกคน

บรการทกอยาง บรการทกท บรการทกเวลาดวยเทคโนโลย”1

คลนกหมอครอบครวด�าเนนการโดยทมหมอครอบครวซง

ประกอบดวยทมสหวชาชพดานการแพทย อาสาสมคร

สาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.) ชมชน และภาคประชาชน

โดยคาดหวงวาคลนกหมอครอบครวจะท�าใหประชาชนไดรบ

การดแลทมคณคา ผใหบรการกบผรบบรการมความสมพนธ

ดจญาตมตร สรางความรความเขาใจในการดแลตนเองของ

คนทกกลม ทกวย จนเกดเปนการสรางสขภาพจากภายในตว

เอง ภายในครอบครว ไปสการรวมกนสรางสขภาพใหกบ

ชมชน และสรางความเขมแขงใหกบชมชนตอไป1

อสม.ถกจดใหเขามาเปนหนงในทมคลนกหมอ

ครอบครว ท�าหนาทเชอมประสานระหวางประชาชนในชมชน

และคลนกหมอครอบครว ชวยสนบสนนใหประชาชนเกดการ

เรยนรและเพมความสามารถในการดแลสขภาพตนเอง ซง

กอนจดตงนโยบายคลนกหมอครอบครว อสม.เปนผสอขาว

สาธารณสข ใหค�าแนะน�า ใหบรการสาธารณสขแกประชาชน

เฝาระวงและปองกนปญหาสาธารณสขในหมบาน เปนผน�าใน

การบรหารจดการวางแผนแกปญหาชมชน เปนแกนน�าในการ

ชกชวนเพอนบานเขารวมกจกรรมพฒนางานสาธารณสข และ

ดแลสทธประโยชนของประชาชนในชมชน2 แตเมอมาปฏบต

งานรวมกบคลนกหมอครอบครว อสม.ถกคาดหวงเพมเตมใน

ดานการเปนผ น�าการเปลยนแปลงดานสขภาพอนามย

วเคราะหปญหาดานสขภาพของชมชน เพอจดท�าโครงการ

แกไขปญหาสขภาพในชมชนรวมกบทมหมอครอบครว ด�าเนน

กจกรรมสงเสรมสขภาพและปองกนโรคในชมชน เชน การ

ตรวจคดกรองโรคในชมชน การสงเสรมการปรบเปลยน

พฤตกรรมของกลมเสยงในชมชน รวมกบทมหมอครอบครว

ในการตดตามเยยมผปวยทบาน โดยเฉพาะผพการ ผสงอาย

ตดบาน ตดเตยง ผปวยระยะสดทาย1 ดวยความแตกตางน

อาจสงผลตอการท�างานของ อสม. กบทมหมอครอบครวได

จากการศกษาทผานมา พบวาการรบร ของผ บรหารโรง

พยาบาลและผปฏบตงานในระดบปฐมภมตอนโยบายคลนก

หมอครอบครวจะท�าใหเกดการดแลสขภาพของประชาชนท

มคณภาพมากขน และอาจท�าใหเกดความคาดหวงถง

ประโยชนทประชาชนจะไดรบมากขนตามมาดวย3 ไดแก ผ

ปวยจะไดรบการดแลตอเนองกบแพทยเวชศาสตรครอบครว

ท�าใหเกดผลลพธดานสขภาพทดขน และความพงพอใจทเพม

มากขนดวย4 โดยเฉพาะผปวยโรคเรอรงจะสามารถควบคม

โรคไดดขน เพราะไดรบบรการองครวมและการตรวจตดตาม

อยางสม�าเสมอ มความสมพนธระหวางผปวยและบคลากร

ทางการแพทยทดน�าไปสความรวมมอในการรกษา สงผลให

ไมเกดภาวะแทรกซอน อกทงประชาชนจะไดรบการบรการ

สรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคทดขนดวย5 โรงพยาบาล

พทธชนราช พษณโลกไดจดตงคลนกหมอครอบครวเปด

ด�าเนนการเตมรปแบบตงแตเดอนมถนายน พ.ศ.2559 เพอ

ใหบรการประชาชนในเขตเทศบาลนครพษณโลก จดตงคลนก

หมอครอบครวจ�านวน 2 คลนกหมอครอบครว มทมหมอ

ครอบครวจ�านวนทงหมด 7 ทม โดยใหการบรการอยางตอ

เนอง เชอมโยง และใหการบรการเชงรกในชมชนทเปนพนท

รบผดชอบของแตละทม โดยกอนการจดตงคลนกหมอ

ครอบครว อสม.ปฏบตงานภายใตการก�ากบของเทศบาลนคร

พษณโลก ตอมาไดยายมาอยกบโรงพยาบาลพทธชนราช

พษณโลก เพอความสะดวกในการปฏบตงานกบคลนกหมอ

ครอบครวและสอดคลองกบนโยบายของกระทรวงสาธารณสข

การวจยครงนจงมวตถประสงคเพอท�าความเขาใจตอเรองการ

รบรและความคาดหวงของ อสม. ตอการท�างานรวมกบคลนก

หมอครอบครว เมอไดเขามาปฏบตงานรวมกนเปนระยะเวลา

หนงแลวเพอน�าผลการศกษาดงกลาวมาชวยพฒนาการด�าเนน

งานของคลนกหมอครอบครวทม อสม. เปนตวกลางเชอม

ประสานนโยบายจากคลนกหมอครอบครวไปสประชาชน

ครอบครวและชมชนใหตอบสนองความตองการดานสขภาพ

ของประชาชนในชมชนตอไป

วสดและวธการ การวจยนเปนงานวจยเชงคณภาพใชการศกษาแบบ

กลมเฉพาะ (case study) เพอศกษาความคาดหวงและการ

รบรของ อสม.ตอคลนกหมอครอบครว โดยการสนทนากลม

(focus group discussion) 1 กลม จ�านวน 12 คน

ผใหขอมล คอ อสม.ทปฏบตงานรวมกบทมหมอ

ครอบครว จ�านวน 12 คน โดยเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะ

เจาะจง (purposive sampling) เปน อสม.ทมประสบการณ

ในการปฏบตงานกบทมหมอครอบครวสามารถใหขอมลได

มาก ลกตรงประเดนกบการศกษาในครงน และกระจายเลอก

45PCFM Vol2 No2

ใหครอบคลมทง 7 ทมหมอครอบครว ด�าเนนการสนทนากลม

ในเดอนสงหาคม พ.ศ.2561

เครองมอทใชในการวจย ไดแก

1.แบบสมภาษณชนดมโครงสราง ทมผวจยคนควา

เนอหาจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ ตรวจสอบคณภาพ

ของแบบสมภาษณโดยผเชยวชาญ 3 คน (แพทยเวชศาสตร

ครอบครว 2 คน และพยาบาลเวชปฏบตชมชน 1 คน) 2.การ

สงเกตแบบไมมสวนรวม 3.แบบบนทกภาคสนาม 4. เทป

บนทกเสยง

การเกบรวบรวมขอมล ผวจยอธบายชแจงวตถประสงคของการวจย ความ

ส�าคญของขอมลทจะไดรบจากผใหขอมล ขออนญาตบนทก

เทป มผด�าเนนการสนทนากลม 2 คน ประกอบดวยแพทย

เวชศาสตรครอบครว 1 คนและเภสชกร 1 คน ซงเปนผม

ประสบการณในการสนทนากลม มความรเกยวกบคลนกหมอ

ครอบครวเปนอยางดเนองจากปฏบตงานในคลนกหมอ

ครอบครว แตไมใชในพนทวจยในครงน จะเปนผสมภาษณ

โดยผ ด�าเนนการหลกจะด�าเนนการสมภาษณตามแบบ

สมภาษณชนดมโครงสราง และผชวยผด�าเนนการหลกมหนา

ทชวยกระตนใหไดความคดเหนจากผใหขอมลครบทกคน

นอกจากนมผชวยวจยอก 5 คน ไดแก ผบนทกเทป 1 คนและ

ผจดบนทกภาคสนาม 4 คน เรมสมภาษณแบบไมเปนทางการ

โดยไมใชค�าถามน�า ใชวธการจดบนทกขอมลภาคสนามและ

ขอสงเกต รวมกบการสงเกตแบบไมมสวนรวม สนสดการ

สนทนาเมอขอมลมความอมตว โดยการวจยในครงนใชเวลา

ประมาณ 2 ชวโมง

การวเคราะหขอมล ขอมลสวนบคคล วเคราะหดวย

คาความถ รอยละ ขอมลความคาดหวงและการรบรของ

อสม.ตอคลนกหมอครอบครว ใชวธการวเคราะหเชงเนอหา

(content analysis) เรมจากถอดเทปขอมลจากเครองบนทก

เสยงแบบค�าตอค�า (verbatim) ซงผวจยไดตรวจสอบความ

ถกตองและอานบทถอดเทปซ�า เพอท�าความเขาใจภาพรวม

ของขอมล จากนนผวจยถอดรหสขอความหลก (core idea)

เพอท�าความเขาใจในประสบการณตางๆ จากนนถอดรหส

ขอความ (coding) เพอท�าความเขาใจประสบการณของผให

ขอมลในมมมองทลกซง น�าขอความถอดรหสทความสมพนธ

จบเขามาเปนหมวดหม (category) เปนประเดนยอย (sub-

theme) และเปนประเดนหลก (theme)

การตรวจสอบความถกตองและความนาเชอถอของ

งานวจย ท�าโดยการสอบถามกลบไปยง อสม.ในประเดนตางๆ

ทยงไมชดเจน เมอขอมลชดเจนขนแลวจงสงขอมลทมการ

ตความไปให อสม.ตรวจทานเพอความถกตองของขอมลอก

ครง อกทงตรวจสอบความถกตองของการตความขอมลผาน

วธสามเสา(triangulation) จากนนน�าขอมลทไดไปตรวจสอบ

กบผเชยวชาญซงเปนแพทยเวชศาสตรครอบครวอกครง

การพทกษสทธของผใหขอมล ผวจยเคารพการ

ตดสนใจเขารวมการวจย หลงจากไดรบการยนยอมจากผให

ขอมล ผวจยชแจงรายละเอยดทเกยวของกบการวจย ขอ

อนญาตบนทกเสยงจากการสนทนากลม และยนยอมเขารวม

การวจย การถอดเทปในนามสมมต โดยไมมการเปดเผยชอ

และขอมลสวนตวของผใหขอมล

ผลการศกษาขอมลสวนบคคล

ผใหขอมล คอ อสม. แบงเปน 12 คน เปนเพศชาย

และเพศหญง รอยละ 50 อายสวนใหญ 51-60 ป คดเปน

รอยละ 29.2 ประสบการณการเปน อสม. มากกวา 10 ปเปน

สวนใหญ คดเปนรอยละ 45.8

ขอมลความคาดหวงและการรบรของ อสม.ตอคลนก

หมอครอบครว แบงเปน 2 สวน ไดแก

1. การรบรของ อสม. เกยวกบคลนกหมอครอบครว

1.1 หนาทของคลนกหมอครอบครว

หนาทของคลนกหมอครอบครว อสม.มความเขาใจ

เกยวกบความหมายของคลนกหมอครอบครว

หมายถง การท�างานของทมสหวชาชพทางการ

แพทยและทม อสม.รวมกน โดยอาศยการมสวนรวมของ

ประชาชน ดแลประชาชนระดบปฐมภมใหสามารถดแลตนเอง

เบองตนไดกอนไปโรงพยาบาล ตงแตเดกแรกเกดตอเนองไป

จนถงผสงอาย ผปวยตดเตยง ใหบรการทกวน ทกเวลา ทกท

ทกคน ทกวย ท�าใหครอบครวของประชาชนมสขภาพดและ

เกดความพงพอใจในการบรการ

“เปนทมหมอพยาบาลทมาดแลประชาชน ให

ประชาชนดแลตนเองข างต นก อนไปส การดแลในโรง

พยาบาล”

46 PCFM Vol2 No2

“การบรการของหมอใหประชาชนทกวน ทกเวลา

ไมมวนหยด ทกททมคนไข ทกวย แรกเกด ตดตามไป ทกระดบ

ถงคนชรา คนแก”

1.2 การท�างานของ อสม. รวมกบคลนกครอบครว

- อสม.เขาใจวาสมพนธภาพทเกดขนจากการท�างาน

ร วมกบคลนกหมอครอบครวว าเป นเหมอนสมาชกใน

ครอบครวเดยวกนทใกลชดคอยดแลกน เหมอนญาตพนองให

ค�าปรกษากนได และเปนเหมอนเพอนทรวมลงท�างานไปดวย

กน ไมเหมอนเจานายทสงงานใหลกนองท�า

“เอาหมอมาอยในครอบครวเรา เขาใจกนมากขน

เหมอนครอบครวเดยวกน”

“หมอท�างานไมชนว ท�างานไปพรอมกน หมอลง

คขนานพวกเรา อสม.สามารถดงหมอลงมา ท�าใหเปน อสม.ท

มคณภาพ หมอเปนแบคอพ”

- การไดรบการพฒนาศกยภาพในการท�างาน อสม.

รบร ถงการไดรบการดแลเอาใจใสใหความร และพฒนา

ศกยภาพจนเกดความมนใจและภาคภมใจในการปฏบตงาน

มากขน

“ท�าให อสม. และประชาชนมความเชอมน ตอนน

อสม.คดกรอง อสม.อานคาเปน ใหค�าแนะน�าได”

“ทมหมอครอบครวใสใจ ใหความร อสม. ในพนทท

ดแล ท�าให อสม. ภมใจ”

1.3 การปฏบตงานทผานมาของทมหมอครอบครว

ผลลพธของการดแลชมชนของคลนกหมอครอบครว

อสม. รบรถงการปฏบตงานของทมหมอครอบครว วาท�าให

เกดผลลพธตอชมชน ดงน

- การเขาถงบรการสขภาพไดอยางทวถง โดยมทม

หมอครอบครวลงพนทใหการดแลปญหาสขภาพประชาชนใน

ชมชน ท�าใหผปวยตดเตยง ผดอยโอกาสสามารถเขาถงบรการ

สขภาพไดมากขน

“จากการประชมท รพ.พทธฯ 1-2 เดอน เอามา

บอก อสม. ชาวบานปวยเปนอะไร ตดเตยงจะมหมอมาเยยม”

“เมอมทมขนมา ท�าใหทราบวายงมครอบครวดอย

โอกาส ยงเขาไมถงบรการ ท�าใหเขาถงบรการมากขน โดยทาง

รพ. เขามามบทบาท”

- รปแบบการดแลสขภาพประชาชนโดย อสม. ม

ความครอบคลมมากขน ทงการใหความร การสรางเสรม

สขภาพปองกนโรค ท�าใหประชาชนมสขภาพแขงแรง ลดความ

เสยงตอการเกดโรค

“อพเดตขอมลดานสขภาพ เราร โรคภยไขเจบ

ประชาชน รขอมลทเปนปจจบน”

“ท�าให อสม. และประชาชนมความเชอมน ตอนน

อสม.คดกรอง อสม.อานคาเปน ใหค�าแนะน�าได”

- เกดความรวมมอในการดแลรกษาทงระดบบคคล

ครอบครวและชมชน ทมหมอครอบครวสรางสมพนธภาพกบ

ประชาชนท�าใหสามารถแกไขปญหาชมชนได เชน การซอยา

กนเอง กอใหเกดความรวมมอในการดแลรกษาตนเองของ

ผปวย

“แตกอนชาวบานกลวหมอ ซอยากนเอง พอหมอ

ลงพนทท�าความคนเคยกนเอง ชาวบานไมกลวหมอ เขารบ

การรกษามากกวาซอยากนเอง”

“ทานมวาจาใหเกยรตคน การเอาใจใส ปาคะ ปาขา

คณหมอวเคราะหชดเจน หมออธบายชดเจน กลาคยกบหมอ

หมอนดจะไป”

1.4 ชองทางการรจกคลนกหมอครอบครว

มการประชาสมพนธจากสวนกลาง ชวยสนบสนนให

มชองทางการรจกคลนกหมอครอบครวอยางทวถงในชมชน

อสม.รบรถงการประชาสมพนธเรองคลนกหมอครอบครวทม

ความหลากหลายทงทสามารถศกษาดวยตนเอง ผานสอ

social media ตางๆ ชองทางตามระบบราชการ เชน การจด

ประชมการท�างานรวมกนในพนทและระดบจงหวด

“กระทรวงสาธารณสขเขามาสอ ท�าในโทรทศนให

หมอไปอยในชมชน ไลน ยทป กเกลทปอนใหประชาชน ทว

เกยวกบขาวสารทางทว ทบอกวาทมหมอครอบครวด�าเนน

การอยางไร”

“จากเจาหนาททเราสงกด ถายโอนไป ทางทมหมอ

กมาแนะน�า ตอนแรกไมร ไมมตวตน ตอนนมทม 1 ถงทม 7

ทางตนสงกด แตกประเดน แลวมาบอกเราทมไหนอยตรงไหน

กเรมชดเจนขน”

2. ความคาดหวงของ อสม. เกยวกบคลนกหมอครอบครว

อสม.มความคาดหวงต องการให คลนกหมอ

ครอบครวสนบสนนการปฏบตงานของ อสม. และความ

ตองการการบรการดานสขภาพในชมชน ดงน

47PCFM Vol2 No2

- การใหบรการเชงรกทมความครอบคลมมากขน

โดยเฉพาะ การคดกรองโรคเรอรงในชมชน การตรวจคดกรอง

มะเรงปากมดลกในชมชน การออกหนวยบรการตรวจผปวย

ในชมชน เพอใหประชาชนสามารถเขาถงบรการและ

ครอบคลมมากขน

“ดจากสอ มทมหมอครอบครวทอน เชคปากมดลก

ฟร พฒนาเครองมอ บรการถงบาน เชงรกไปในชมชน”

“ตองการใหหมอท�า spot มการลงพนทโดยคณหมอ

หอกระจายขาวมทกหยอมหญา ใหหมอตรวจสขภาพ หมอ

ลงพนท ไมตองไปโรงพยาบาลมาทบานประธานชมชน”

- การคดกรองโรคเรอรงอยางตอเนองในชมชน โดย

ทมหมอครอบครวสนบสนนเครองมออปกรณในการคดกรอง

โรคเรอรงใหกบ อสม. ซงจะชวยลดความเสยงในการเกดโรค

ในอนาคต

“เครองมอไมครบ เจาะเลอดขาดเขม อยากใหทมไป

ด เพราะถาไมมอปกรณ เราท�างานไมได”

“มทมหมอครอบครวลงคดกรองในชมชนเสมอ

อยากใหมการลงคดกรองตอเนอง”

-การรวมมอระหวางทมหมอครอบครว อสม. และ

ประชาชนท�าประชาคมรวมกนเพอคนหาและแกไขปญหาของ

ประชาชนในชมชน

“อยากใหมการท�าประชาคม หาปญหาของชมชน

ความตองการของประชาชน สรปคอวา ใหฟงเสยงผปวยจรงๆ

เพอจะไดพฒนาระบบบรการสขภาพของเรา”

“ในขณะนมโครงการเขามาหลายๆ ชมชน ซงจะม

การประชาคมในแตละชมชน เลยคดวานาจะมเจาหนาทไปใน

ชมชนดวย”

- การพฒนาระบบใหบรการเชงรบในคลนกหมอ

ครอบครว โดยจดท�าระบบนดหมายผปวย เพอลดระยะเวลา

การรอคอยและลดความแออดของผปวยทมารบบรการท

คลนกหมอครอบครว

“ประชาชนไปไมตรงนด ท�าใหไปออตอนบาย อยาก

ใหมหนทางการท�าบตรนดใหผปวยไปถกเวลา จะไดไมแออด”

ตารางแสดง category theme subtheme

Category Theme Sub-theme

1.การรบรของ อสม. ตอคลนกหมอ

ครอบครว

1.1 หนาทของคลนกหมอครอบครว

1.2 การท�างานของ อสม.รวมกบคลนก

หมอครอบครว

1.3 การปฏบตงานทผานมาของคลนก

หมอครอบครว

1.4 ช องทางการร จกคล นกหมอ

ครอบครว

- รวมกนท�างานเหมอนครอบครวเดยวกน

- ท�างานดวยความมนใจเนองจากไดรบการใหความรและ

พฒนาศกยภาพ

- การเขาถงบรการสขภาพไดอยางทวถง

- รปแบบการดแลสขภาพครอบคลมมากขน

- เกดความรวมมอระดบบคคล ครอบครว และชมชน

- สวนกลาง (กระทรวงสาธารณสข)

- สอ social media ตางๆ

- ชองทางระบบราชการ เชน การประชม

2.ความคาดหวงของอสม.ตอคลนก

หมอครอบครว

2.1 การใหบรการเชงรกในชมชน

2.2 การคดกรองโรคเรอรงอยางตอเนอง

ในชมชน

2.3 การท�าประชาคม

2.4 การจดท�าระบบนดหมายผปวย

- การออกหนวยตรวจสขภาพ

- การตรวจคดกรองมะเรงปากมดลก

- การคดกรองโรคเรอรง

48 PCFM Vol2 No2

อภปราย หลงจาก อสม.ไดปฏบตงานรวมกบคลนกหมอ

ครอบครว โรงพยาบาลพทธชนราช พษณโลก มาประมาณ 2

ป อสม.มการรบรความหมายของคลนกหมอครอบครวไดเปน

อยางด สะทอนถงการปฏบตงานทผานมาของคลนกหมอ

ครอบครวไดในภาพรวม ตรงกบความหมายของคลนกหมอ

ครอบครวซงนยามโดยส�านกบรหารการสาธารณสข ส�านกงาน

ปลดกระทรวงสาธารณสข ในประเดนทเกยวของกบการจด

บรการสาธารณสขในระดบปฐมภม โดยจดใหมทมสหวชาชพ

“บรการทกคน ทกอยาง ทกท ทกเวลาดวยเทคโนโลย” ดาน

ความสมพนธระหวางทมหมอครอบครวกบ อสม. นน ใหความ

หมายไดชดเจนลกซงถงความสมพนธอนดเสมอนคนใน

ครอบครว หลงจากมการถายโอน อสม.จากองคกรปกครอง

สวนทองถนมาอยกบทมหมอครอบครว โรงพยาบาลพทธชน

ราช พษณโลก ซงแตเดมไมรจกกนมากอน ตอมาเรมท�างาน

ดวยกนท�าใหสนทสนม คนเคยกนมากขน ใกลชดกน อบอน

เหมอนครอบครวเดยวกน ญาตพนองทมความผกผนกน คอย

ชวยเหลอกนสอดคลองกบความคาดหวงทผบรหารนโยบาย

คลนกหมอครอบครว1 ดานการท�างาน อสม.ใหความหมายวา

มรปแบบเหมอนเพอนรวมงานทชวยกนท�างานคขนานพรอม

ไปกบ อสม. ไมสงงานเพยงอยางเดยวสอดคลองกบแนวคด

เกยวกบมตสมพนธภาพระหวางบคคลในการท�างานโดยการ

ชวยเหลอสนบสนนซงกนและกน6 ท�างานเปนทมเพอจดมง

หมายเดยวกนคอ เพอใหประชาชนมสขภาพด ทมหมอ

ครอบครว โรงพยาบาลพทธชนราช พษณโลกไดฝกอบรมให

ความร ดแลเอาใจใส พฒนาศกยภาพ จน อสม.เขาใจใน

บทบาทหนาทตนเอง มความมนใจในการปฏบตงานรวมกน

กบทมหมอครอบครวในการใหบรการตอเนองทบาน ไดแก

การเยยมบานผปวยตดเตยง และการคดกรองโรคเรอรงเชง

รกในชมชน วดความดนโลหต เจาะน�าตาลในเลอด สอดคลอง

กบงานวจยทพบวาปจจยดานการรบรในการปฏบตงานของ

อสม. มความสมพนธกบการปฏบตงานของ อสม.ในทมหมอ

ครอบครว7 การททมหมอครอบครวใหความร อบรมจน อสม.

มการรบรการปฏบตงานของตนเอง สงผลให อสม.สามารถ

ปฏบตไดดรวมกบทมหมอครอบครว และนอกจากน อสม.ม

การรบรในดานบวกตอการใหบรการเชงรบทคลนกหมอ

ครอบครว เนองจากคลนกหมอครอบครวใหการดแลคนปวย

ประชาชนเปนศนยกลาง (Person & Patient-Centered

Primary Care) ซงเปนหวใจส�าคญของการด�าเนนงาน

Primary Care Cluster เนนดแลคน มากกวาดแลโรค เนน

องครวมมากกวาดแลดานใดดานหนงเพยงอยางเดยว1 โดย

อาศยหลกการมทกษะการสอสารทด ฟงอยางลกซงทงความ

รสกและความตองการทแทจรงของผฟง ท�าใหเกดความพง

พอใจและเกดแรงจงใจใหความรวมมอในการรกษา

แต อสม.ยงมความคาดหวงตอการสนบสนนอปกรณ

ในการคดกรองโรคเรอรงสอดคลองกบปจจยดานคณภาพ

บรการทส�าคญตามแนวทาง “SERVQUAL”8,9 อสม.มความ

คาดหวงตอการใหบรการเชงรกในชมชนของคลนกหมอ

ครอบครว ไดแก การตรวจคดกรองโรคเรอรง การออกหนวย

ตรวจสขภาพ การตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกเนองจาก

การใหบรการเชงรกชวยลดคาใชจ าย ลดความแออด

สอดคลองกบแนวคดการบรการเชงรกท�าใหผรบบรการเกด

ความพงพอใจมากขน10 การลดระยะเวลารอรบบรการ ท�าให

ประชาชนเขาถงบรการไดดยงขน11 อสม.มความคาดหวงตอ

การท�าประชาคมเพอหาปญหาและแกไขปญหาในชมชนตอ

ไป ถงแมวาภาคประชาชนมทศนคตทางบวกตอบทบาทของ

อสม. ในทมหมอครอบครว แตตองพฒนาศกยภาพของ อสม.

อกหลายดาน เชน การเปนแกนน�าในการปรบเปลยน

พฤตกรรมทดและ การคดคนกลวธ/กจกรรมรปแบบใหมเพอ

สงเสรมสขภาพและปองกนโรค พฒนาทกษะการเรยนรและ

การสงเสรมสนบสนนการศกษาของ อสม. และการพฒนา

เครอขายความรวมมอกบองคกรอนๆ เปนตน12,13

โดยสรป อสม.มการรบร ทดมากตอคลนกหมอ

ครอบครวทงการใหบรการเชงรบในคลนกหมอครอบครวและ

การใหบรการเชงรกในชมชน แต อสม.กยงมความคาดหวงให

คลนกหมอครอบครวใหบรการเชงรกในชมชนเพมมากขนอก

ดวย

กตตกรรมประกาศ ขอบคณ อสม.ผใหขอมลทง 12 คนและทมหมอ

ครอบครวทกคนทมสวนส�าคญในการจดการท�าสนทนากลม

ในครงน

49PCFM Vol2 No2

เอกสารอางอง 1. Health Administration Division Office of the Permanent Secretary. Guideline of primary care cluster for service unit [internet]. 2016 [cited 2018 Jul 1]. Available from: http://www.ato.moph.go.th /sites/ default/files/download/ primary%20care%20cluster_guide%20%28pcc%29.pdf. 2. Department of Health Service Support. Munal of new age village volunteers.[internet].2011[cited 2019 Oct 30]. Available from : http://phc.moph.go.th/www_hss/data_center/ifm_mod/nw/NewOSM-1.pdf. 3. Khonthaphakdi D. Perception of Hospital Administrators and Primary Care Practitioners on Primary Care Cluster Policy: Understandings, Feelings, Expectations, Obstacles and Suggestions. Journal of Health Systems Research 2018;12: 267-79. 4. Royal College of General Practitioners. Medical generalism: why expertise in whole person medicine matters [internet]. 2012. [cited 2019 Sep 9]. Available from : http://www.rcgp.org.uk/policy/rcgp-policy-areas/~/media/ Files/Policy/A-Z-policy/Medical-Generalism Why_expertise_in_whole_ person_ medicine_matters.ashx 5. Health Intervention and Technology Assessment Program. Synthesis Research for Economic Evaluation of Primary Care Cluster Policy [internet]. 2017 [cited 2019 Sep 9]. Available from : http://www.hitap.net/wp-content/ uploads/2018/02/Full-report_Primary-Care-Cluster.pdf. 6. Rashid F, Blanco E. Dimensions of Interpersonal Relationships: Corpus and Experiments [internet]. 2017 [cited 2018 Jul 15]. Available from: http://aclweb.org/anthology/D17-1244. 7. Jukchai P. Factors affecting the performance of village volunteers (VHVs) of family care teams, Pathum Thani Province. Journal of Public Health Nursing 2017;31: 16-28. 8. Parasuraman, A., Zeithaml, VA., Berry, LL. SERVQUAL: A Multi-item Scale for Measuring Consumer Perception of Service Quality. Journal of Retailing 1988;64: 12-40. 9. Kunaroop P. The Expectation Perception and Satisfaction of people towards quality Service in Don Kaew Hospital, Mae Rim district, Chiang Mai province. Ganesha Journal 2015;11: 13-23. 10. Samerjai C. Proactive Service. Journal of Humanities and Social Sciences, Rajapruk University 2015;1:20. 11. Manathura A. Client Perception on the Primary Care Service Provided by the Chakarat Health Service Network, Amphur Chakarat, Nakhonratchasima. The Journal of Boromarajonani College of Nursing, Nakhonratchasima 2012;18:17-28. 12. Siripaiboon P. Role of development of health volunteers in primary health care: a case study of Phayathai district. Academic Services Journal, Prince of Songkla University 2010;21:30-44. 13. Kaeodumkoeng K, Pekalee A, Junhasobhaga J, Suwannit C. The Role of Village Health Volunteers in the Family

Care Team. KKU Journal for Public Health Research 2016;9: 6-16.

ภาคผนวกตารางแสดงค�าถามหลกทใชในการสมภาษณ

ค�าถามท แนวค�าถาม

1. ทานพอจะทราบไหมวาคลนกหมอครอบครวคออะไร ท�าหนาทอะไรบาง

2. ทานไดขอมลขาวสารเกยวกบคลนกหมอครอบครวอยางไร จากสอไหน

3. ทานรสกอยางไรเมอไดปฏบตงานกบทมหมอครอบครว

4. การปฏบตงานทผานมาของทมหมอครอบครวเกดประโยชนตอชมชนอยางไรบาง

5. กจกรรมหรอการบรการทตองการจากทมหมอครอบครวคออะไร อยางไร

6. ปญหาสขภาพอะไรทตองการใหทมหมอครอบครวด�าเนนการแกไข คาดหวงผลอยางไร

50 PCFM Vol2 No2Original Article

The Quality of life of the Populationin Nongjik District, Pattani Province

APN Angkana Wangthong*Nongjik Hospital, PattaniAnuchit Wangthong, MD Nongjik Hospital, Pattani

Arwae LuemohNongjik Public Health Office, Pattani

Muntanee Sangpum Nongjik Public Health Office, Pattani

*Corresponding author : e-mail : angka2006@hotmail.com

Abstract

This study is a cross-sectional descriptive study to measure the quality of life of the population in

Nongjik District, Pattani Province, following the implementation of 3B4 Baskets strategy, developed to promote

team-coordination and improvement in quality of life. The study recruited 2,801 samples by simple sampling.

The instruments used in this study consisted of 2 parts: Part 1: General information Part 2: WHOQOL-BREF-

THAI Quality of Life Indicators (WHOQOL-BREF-THAI).

The results showed that 71.8% of the samples were female. The overall quality of life of the sample

age between 45-60 years (45.2%) was good (x=3.50, SD=0.78). When considering different dimensions of

quality of life, the mean score of psychological wellbeing was highest (x=3.69, SD=0.85), followed by physical

health (x =3.51, SD=0.79) and satisfaction with the environment (x =3.39, SD=0.78), while the mean score of

social relationship dimension was lowest (x=2.32, SD=0.83).

The results of the study are useful for improving the quality of life of the people. The 3B4 basket

has been passed through the District Quality Development Committee. The system is developed and the

network of quality of life is developed in all dimensions with multidisciplinary and professional teams.

Keywords: Quality of Life

51PCFM Vol2 No2

คณภาพชวตของประชากรในอ�าเภอหนองจก จงหวดปตตาน

พยาบาลวชาชพ องคณา วงทอง*ผปฏบตการพยาบาลขนสง สาขาจตเวชและสขภาพจต

โรงพยาบาลหนองจก จงหวดปตตานนายแพทย อนชต วงทอง

ผอ�านวยการโรงพยาบาลหนองจก จงหวดปตตานอาแว ลอโมะ

สาธารณสขอ�าเภอนหนองจก จงหวดปตตาน มณฑน แสงพม

นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ ส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอหนองจก จงหวดปตตาน

*Corresponding author : e-mail : angka2006@hotmail.com

บทคดยอ วตถประสงค: เพอศกษาคณภาพชวตของประชากรในอ�าเภอหนองจก จงหวดปตตาน หลงจากไดมการใชกลยทธ 3B 4

ดานเพอการดแลสขภาพประชากร

วสดและวธการ: เปนการศกษาเชงพรรณนาภาคตดขวาง (cross-sectional descriptive study) ในประชาชนอาย

15-60 ป อ�าเภอหนองจก จงหวดปตตาน ปงบประมาณ 2561 จ�านวน 2,801 คน เครองมอทใชในการศกษา ประกอบดวย 2

สวน คอ ขอมลทวไปและ แบบวดคณภาพชวตขององคการอนามยโลกชดยอ ฉบบภาษาไทย (WHOQOL-BREF-THAI) วเคราะห

โดยการหาคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และระดบคณภาพชวตโดยรวม รายดานและ รายขอ

ผลการศกษา: กลมตวอยางรอยละ 71.8 เปนเพศหญง คดเปนรอยละ 45.2 (Min=20, Max=60, x =40.42, S.D.=9.41)

มคณภาพชวตโดยรวม อยระดบทด (x =3.50, S.D.=0.78) เมอพจารณารายดาน พบวา กลมตวอยางมคณภาพชวตรายดานสวน

ใหญ อยในระดบทด โดยดานจตใจ มคณภาพชวตอยในระดบทดและมคะแนนเฉลยสงสด (x =3.69, S.D.=0.85) รองลงมาคอ

ดานรางกาย มคณภาพชวตอยในระดบทด (x =3.51, S.D.=0.79) ดานสงแวดลอม มคณภาพชวตอยในระดบทด (x =3.39,

S.D.=0.78) และดานสมพนธภาพทางสงคม มคณภาพชวตอยในระดบปานกลางและมคะแนนเฉลยนอยสด (x =2.32, S.D.=0.83)

ตามล�าดบ

สรป ผลการศกษาคณภาพชวตแตละดาน มประโยชนตอการพฒนาคณภาพชวตใหเหมาะสมกบบคคลและบรบท เกด

ระบบ “พนทเปนฐาน ประชาชนเปนศนยกลาง” เกดเครอขายการพฒนาคณภาพชวตทครอบคลมทกมต แบบทมสหวชาชพ (ภาค

รฐ) และสาขาอาชพ (ภาคประชาชน) อยางยงยนตอไป

ค�าส�าคญ: คณภาพชวต

น พ น ธ ต น ฉ บ บ

52 PCFM Vol2 No2

บทน�า รฐบาลมนโยบายในการยกระดบคณภาพบรการดาน

สาธารณสข ตลอดจนลดความเหลอมล�าทางสงคม สราง

โอกาสการเขาถงบรการของรฐอยางทวถงและเทาเทยม

กระทรวงสาธารณสขจงก�าหนดนโยบายการบรการดแล

สขภาพของประชาชนทกครวเรอน จดบรการเชงรกในสถาน

บรการระดบปฐมภม เพอสรางการมสขภาวะทดใหกบ

ประชาชน โดยใหความส�าคญกบการใหบรการทางสขภาพท

มมาตรฐาน ชมชนมความเขมแขงและมสวนรวมในการดแล

ตนเอง ตลอดจนสามารถดแลชวยเหลอซงกนและกนได1 โดย

มเปาหมายส�าคญ คอ กลไกการขบเคลอนการดแลสงเสรมสข

ภาพคนในครอบครวและดแลฟนฟสขภาพผปวยใหมคณภาพ

ชวตทดขน ตามการเปลยนแปลงทเกดขน2

ซงกลไกทมความส�าคญในการขบเคลอนใหเกดการ

ดแลสขภาพของประชาชนอยางทวถง มงหวงใหทกภาคสวน

เกดการบรณาการการด�าเนนงานรวมกนอยางกลมกลน1 ให

มสวนรวมขบเคลอนงานสขภาพกายและสขภาพจตแบบองค

รวม และสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการทส�าคญ

ของพนท ซงมงเนนใหเครอขายตางๆ ในอ�าเภอเดยวกนรวม

มอในการดแลสขภาพของประชาชนอยางครบวงจร และ

สามารถดแลไดบนพนฐานของสถานการณในแตละอ�าเภอท

มความแตกตางกน2 จงก�าหนดขอบเขตการบรการทเรยกวา

คณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.)

เปนการท�างานแบบพนทเปนฐาน ประชาชนเปนศนยกลาง

เนนใหความส�าคญกบคณคาและศกยภาพของรายบคคล-

ครอบครว-ชมชน เพอสขภาวะทกคนภายในอ�าเภอ มเปา

หมายในการท�าให “คนอ�าเภอเดยวกนไมทอดทงกน (Thai-

land Caring and Sharing Society)” กลายเปนสวนหนง

ของวฒนธรรมการพฒนาและมการขบเคลอนอยางตอเนองท

ส�าคญ ทงในระดบอ�าเภอและในระดบประเทศ3

ดงนนการบรณาการการขบเคลอนคณะกรรมการ

พฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.) ร วมสงเสรม

สนบสนนและประสานความรวมมอของทกภาคสวน ในการ

พฒนาคณภาพชวตประชาชน 4 ดาน ไดแก 1) ดานรางกาย

2) ดานจตใจ 3) ดานความสมพนธทางสงคม และ 4) ดานสง

แวดลอม ผานคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ

(พชอ.) ตามกลยทธ 3B 4 ดาน ทรวมกนด�าเนนงานแบบ

บรณาการในการสงเสรม สนบสนน ดแล ชวยเหลอ ใหค�า

ปรกษากบทกครอบครวประดจญาตมตร มงเนนประชาชนม

สขภาวะทดอยางองครวม เกดระบบการดแลสขภาพทตอบ

สนองตามพนฐานปญหาในชมชน สงผลใหคนหนองจกม

คณภาพชวตทด2

ดงนน การสรางระบบทเปนรปธรรมและยงยนใน

การพฒนาคณภาพชวต ตามกลยทธ 3B 4 ดาน โดยคณะ

กรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.) มงหวงให

ทกภาคสวนบรณาการการด�าเนนงานรวมกนอยางกลมกลน

เกดการดแลสขภาพของประชาชนอยางทวถงและเหมาะสม

กบบรบทของพนท นาจะมสวนใหคณภาพชวตของประชาชน

ทอยอาศยในพนท มคณภาพชวตทด ผวจยจงสนใจทจะศกษา

คณภาพชวตของประชาชนเพอเปนขอมลส�าหรบการด�าเนน

นโยบายตางๆ ตอไป

กรอบแนวคดในการวจย กลยทธ 3B 4 ดาน พฒนาคณภาพชวต ผานคณะ

กรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.) อ�าเภอ

หนองจก จงหวดปตตาน ทบรณาการการท�างานทกภาคสวน

เชน คณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอ�าเภอ

(คปสอ.) ทม 1 โรงพยาบาล 1 ส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอ

16 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพระดบต�าบล/PCU รวมกบ

โครงการประชารฐรวมใจ สรางอ�าเภอสนตสขและยงยน

(กอ.รมน.ภาค 4 สวนหนา) รวมกบโครงการสามเหลยม

เศรษฐกจ มนคง มงคง ยงยน สโครงการไทยนยมยงยน

(รฐบาล) เกดการบรณาการและก�าหนดทศทาง โดยใชกลไก

การด�าเนนงานการมสวนรวมตามกลยทธ 3B 4 ดาน ซงการ

ขบเคลอนจะน�าทมโดยนายอ�าเภอหนองจกและคณะ

กรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.) รวมก�าหนด

นโยบาย/วางแผน/ ตดตาม/แกไข/พฒนา เนนรวมคด รวมท�า

รวมเรยนร เพอใหประชาชนสามารถดแลสขภาพของตนเอง

ตามบรบท น�าไปสการมคณภาพชวตทด4 ดงแผนภม 1

53PCFM Vol2 No2

คณภาพชวต หมายถง การรบรองคประกอบคณภาพ

ชวต 4 ดาน คอ 1.ดานรางกายคอ การรบรสภาพทางดาน

รางกายของบคคล ซงมผลตอชวตประจ�าวน เปนตน 2.ดาน

จตใจ คอ การรบรสภาพทางจตใจของตนเอง 3.ดานความ

สมพนธทางสงคมคอ การรบรเรองความสมพนธของตนกบ

บคคลอน และ 4.ดานสงแวดลอมคอ การรบรเกยวกบสง

แวดลอม ทมผลตอการด�าเนนชวต ซงคณภาพชวต สามารถ

แบงระดบคะแนนคณภาพชวต แยกออกเปน 3 ระดบ ดงน

คณภาพชวตระดบไมด, คณภาพชวตระดบปานกลาง และ

คณภาพชวตระดบทด ตามล�าดบ

กลยทธ 3B 4 ดาน หมายถง เปนกลยทธทวเคราะห

การรบรองคประกอบคณภาพชวต 4 ดาน ตามเกณฑคณภาพ

ชวตของประชาชนมาจดกลม แยกออกเปน 4 ดาน (1.ดาน

รางกาย 2.ดานจตใจ 3.ดานความสมพนธทางสงคม และ

4.ดานสงแวดลอม) ทบรณาการท�างานเปนทม 3B คอ 1.Big

Team: ทมน�า (พชอ) 2.Bright Team: ทมประสาน 3.Beef

Team: ทมปฏบตการในชมชนระดบพนท

คณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ

(พชอ.) หมายถง คณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบ

อ�าเภอ (คปสอ.) ทม 1 โรงพยาบาล 1 ส�านกงานสาธารณสข

อ�าเภอ 16 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (กระทรวง

สาธารณสข) รวมกบโครงการประชารฐรวมใจ สรางอ�าเภอ

สนตสขและยงยน (กอ.รมน.ภาค 4 สวนหนา) รวมกบโครงการ

สามเหลยมเศรษฐกจมนคง มงคง ยงยน (รฐบาล) สไทยนยม

ยงยน รวมกนบรณาการสรางระบบคณภาพชวตทเขมแขงและ

ยงยน

แผนภม 1 แสดงกลยทธ 3B 4 ดาน

ขอบเขตการวจย การศกษาครงน เปนการศกษาคณภาพชวตใน

ประชาชนอาย 15-60 ป อ�าเภอหนองจก จงหวดปตตาน ป

2561 จ�านวน 2,801 คน ตามกลยทธ 3B 4 ดาน ดวยคณะ

กรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.) อ�าเภอ

หนองจก จงหวดปตตาน เพอใหประชาชนชาวอ�าเภอหนองจก

มคณภาพชวตทด

รปแบบของการวจย เปนการศกษาเชงพรรณนาภาคตดขวาง (cross-sec-

tional descriptive study)

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร

คอประชาชนอาย 15-60 ป ในเขตพนทอ�าเภอ

หนองจก จงหวดปตตาน จ�านวน 70,025 คน5

กลมตวอยาง

ประชาชนในครวเรอนเขตพนทอ�าเภอหนองจก

จงหวดปตตาน โดยก�าหนดขนาดกลมตวอยาง 4% จาก

จ�านวนประชากรทงหมด 70,025 คน คดเปน 2,801 คน โดย

คดเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (purposive sam-

pling) ตามเกณฑคดเขา ดงน 1) อาย 15-60 ป ไมจ�ากดเพศ

2) อานออก เขยนได สอสารไดดวยภาษาไทย 3) ยนยอมเขา

รวมการวจย6

54 PCFM Vol2 No2

เครองมอในการเกบรวบรวมขอมลวจย เครองมอทใชในการศกษา ประกอบดวย 2 สวน คอ

ขอมลทวไปและแบบวดคณภาพชวตขององคการอนามยโลก

ชดยอ ฉบบภาษาไทย (WHOQOL-BREF-THAI) ของ World

Health Organization (2004) มการแปลเปนภาษาไทยและ

ปรบปรงแบบวดคณภาพชวต7 เพอใชประเมนการรบรคณภาพ

ชวต เปนแบบวดทผ ตอบสามารถประเมนไดดวยตนเอง

จ�านวน 26 ขอ ซงมองคประกอบ 4 ดาน ดงน

1) ดานรางกาย ไดแก ขอ 2, 3, 4, 10, 11, 12, 24

2) ดานจตใจ ขอ 5, 6, 7, 8, 9, 23

3) ดานสงแวดลอม ขอ 15, 16, 17, 18, 19, 20,

21, 22

4) ดานความสมพนธทางสงคม ขอ 13, 14, 25

สวนขอ 1 และ ขอ 26 เปนตวชวดทอยในหมวด

คณภาพชวตโดยรวม จะไมรวมอยในองคประกอบทง 4 ดาน

น

การใหคะแนนแบบวดคณภาพชวต WHOQOL–26

ขอค�าถาม ทมความหมายทางบวก 23 ขอ และขอค�าถามทม

ความหมายทางลบ 3 ขอ คอ ขอ 2, 9, 11 แตละขอเปน

มาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ ใหผตอบเลอก ตอบ คอมาก

ทสด มาก ปานกลาง นอยและนอยทสด มเกณฑใหคะแนน

5, 4, 3, 2 และ 1 ตามล�าดบ ขอค�าถามในเชงลบใหคะแนน

กลบกน

การแปลผลคาเฉลยคะแนนคณภาพชวต สามารถ

เปรยบเทยบกบเกณฑปกตทก�าหนด ดงน

คะแนนเฉลย 0.00-1.66 แสดงถงการมคณภาพชวต

ทไมด

คะแนนเฉลย 1.67-3.33 แสดงถงการมคณภาพชวต

ปานกลาง

คะแนนเฉลย 3.34-5.00 แสดงถงการมคณภาพชวต

ทด

และวเคราะหขอมลทไดจากแบบสอบถาม โดยการ

หาคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และระดบคณภาพชวต

โดยรวม รายดานและ รายขอ

การตรวจสอบคณภาพของเครองมอ ผวจยน�าเครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลให

ผทรงคณวฒตรวจสอบความตรงเนอหา ตลอดจนการใหขอ

เสนอแนะในการปรบปรงแกไขเครองมอ เพอใหเกดความ

เหมาะสมในการน�าเครองมอไปใชในการศกษายงขน โดย

ผทรงคณวฒ จ�านวน 3 ทาน ไดแก อาจารยคณะพยาบาล

มหาวทยาลยทกษณ, พยาบาลวชาชพช�านาญการ และนก

วชาการสาธารณสขช�านาญการ หลงจากนนไดน�าไปทดลอง

ใชกบประชาชนทมลกษณะคลายกลมตวอยางจ�านวน 30 ราย

และน�าขอมลทไดมาวเคราะหความเชอมนภายใน โดยการหา

คาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (cronbarch’s alpha

coefficient) ไดคาความเชอมนของแบบวดคณภาพชวตของ

องคการอนามยโลกชดยอ ฉบบภาษาไทย (WHOQOL-BREF-

THAI) = 0.92

การเกบรวบรวมขอมล ผเขารวมวจยจะตองแสดงความยนยอมใหเกบขอมล

ก อน จากนนผ วจยจงด�าเนนการเกบรวบรวมข อมล

แบบสอบถามทเตรยมไว ผวจยและผชวยวจยท�าการตรวจ

สอบความสมบรณของแบบสอบถามทนท น�าแบบสอบถามท

สมบรณใสซองปดผนกแลวน�ามาวเคราะห

การพทกษสทธกลมตวอยาง โครงการวจยน ไดผานการพจารณาอนมตจากคณะ

กรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยในมนษย ส�านกงาน

สาธารณสขจงหวดปตตาน เลขท RECPTN No.03/61

ผลการศกษา สวนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง พบวา กลม

ตวอยาง 2,801 คน สวนใหญเปนเพศหญง คดเปนรอยละ

71.8 คดเปนรอยละ 36.9 ตามล�าดบ (Min=20, Max=60,

x=40.42, S.D.=9.41) (ตาราง 1)

สวนท 2 ระดบคณภาพชวตของกลมตวอยางตาม

แบบวดคณภาพชวตขององคการอนามยโลกชดยอ ฉบบภาษา

ไทย (WHOQOL-BREF-THAI) พบวา กลมตวอยางมคณภาพ

ชวตโดยรวม อยระดบทด (x =3.50, S.D.=0.78) เมอพจารณา

รายดาน พบวา กลมตวอยางมคณภาพชวตรายดานสวนใหญ

อยในระดบทด โดยดานจตใจ พบวา กลมตวอยางมคณภาพ

ชวตอย ในระดบทดและมคะแนนเฉลยสงสด (x=3.69,

S.D.=0.85) รองลงมาคอ ดานรางกาย พบวา กลมตวอยางม

คณภาพชวตอยในระดบทด (x =3.51, S.D.=0.79) ดานสง

แวดลอม พบวา กลมตวอยางมคณภาพชวตอยในระดบทด

(x =3.39, S.D.=0.78) และดานสมพนธภาพทางสงคม ซงพบ

55PCFM Vol2 No2

วา กลมตวอยางมคณภาพชวตอยในระดบปานกลางและม

คะแนนเฉลยนอยสด (x=2.32, S.D.=0.83) ตามล�าดบ (ตาราง

2)

ตาราง 1 จ�านวนและรอยละ ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

(N=2,801)

ขอมลทวไป จ�านวนคน รอยละ

เพศ

ชาย

หญง

789

2,012

28.2

71.8

ตาราง 2 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และระดบคณภาพ

ชวตของกลมตวอยาง จ�าแนกเปนโดยรวมและรายดาน

(N=2,801)

องคประกอบ

คณภาพชวต

Mean S.D. ระดบ

คณภาพ

ชวต

ล�าดบ

ดานรางกาย 3.51 0.79 ด 2

ดานจตใจ 3.69 0.85 ด 1

ดานสงแวดลอม 3.39 0.78 ด 3

ดานสมพนธภาพ

ทางสงคม

2.32 0.83 ปานกลาง 4

คณภาพชวตโดย

รวม

3.50 0.78 ด

สวนระดบคณภาพชวตของกลมตวอยาง เมอแยก

เปนรายขอ พบวา กลมตวอยางมคณภาพชวตสวนใหญ อย

ในระดบทด (ตาราง 3) ดงน

1. ดานจตใจ ซงมระดบคณภาพชวตทดทกขอ โดย

พบวา รายขอทมคะแนนเฉลยสงสด คอ ขอ 23 ทานรสกวา

ชวตทานมความหมายมาก (x =3.90, S.D.=0.81) และราย

ขอทมคะแนนเฉลยนอยสด คอ ขอ 6 ทานมสมาธในการ

ท�างานตางๆ ด (x=3.57, S.D.=0.77)

2. ดานรางกาย รายขอทมคะแนนเฉลยสงสดและม

ระดบคณภาพชวตทด คอ ขอ 10 ทานรสกพอใจมากท

สามารถท�าอะไรๆ ผานไปไดในแตละวน (x=3.62, S.D.=0.81)

และรายขอทมคะแนนเฉลยนอยสดและมระดบคณภาพชวต

ปานกลาง คอ ขอ 11 ทานจ�าเปนตองไปรบการรกษาพยาบาล

เพอทจะท�างานหรอมชวตอยไปไดในแตละวน (x=3.13,

S.D.=1.05)

3. ดานสงแวดลอม รายขอทมคะแนนเฉลยมากสด

และมระดบคณภาพชวตทด คอ ขอ 16 ทานพอใจกบสภาพ

บานเรอนทอยตอนน (x=3.59, S.D.=0.86) และรายขอทม

คะแนนเฉลยนอยสดและมระดบคณภาพชวตปานกลาง คอ

ขอ 17 ทานมเงนพอใชจายตามความจ�าเปน (x=3.16,

S.D.=0.75)

4. ดานสมพนธภาพทางสงคม รายขอทมคะแนน

เฉลยมากสดและมระดบคณภาพชวตทด คอ ขอ 13 ทาน

พอใจตอการผกมตรหรอเขากบคนอนอยางทผานมา (x

=3.66, S.D.=0.75) และรายขอทมคะแนนเฉลยนอยสดและ

มระดบคณภาพชวตปานกลาง คอ ขอ 25 ทานพอใจในชวต

ทางเพศของทาน (ชวตทางเพศ หมายถง เมอเกดความรสก

ทางเพศขนแลวทาน มวธจดการท�าใหผอนคลายลงได รวมถง

การชวยตวเองหรอการมเพศสมพนธ) (x=3.05, S.D.=0.96)

ตาราง 3 คะแนนเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานและระดบคณภาพชวต จ�าแนกเปนรายขอ (N=2,801)

คณภาพชวตรายขอ Mean S.D. ระดบคณภาพชวต

1.ทานพอใจกบสขภาพของทานในตอนนเพยงใด 3.52 0.82 ด

2.การเจบปวดตามรางกาย เชน ปวดหว ปวดทอง ปวดตามตว ท�าให ทาน

ไมสามารถท�าในสงทตองการมากนอยเพยงใด

3.61 0.88 ด

3.ทานมก�าลงเพยงพอทจะท�าสงตาง ๆ ในแตละวนไหม (ทงเรองงาน หรอ

การด�าเนนชวตประจ�าวน)

3.61 0.88 ด

4.ทานพอใจกบการนอนหลบของทานมากนอยเพยงใด 3.58 0.77 ด

56 PCFM Vol2 No2

คณภาพชวตรายขอ Mean S.D. ระดบคณภาพชวต

5. ทานรสกพงพอใจในชวต (เชน มความสข ความสงบมความหวง) มาก

นอย เพยงใด

3.61 0.78 ด

6. ทานมสมาธในการท�างานตาง ๆ ดเพยงใด 3.57 0.77 ด

7. ทานรสกพอใจในตนเองมากนอยแคไหน 3.86 0.82 ด

8. ทานยอมรบรปรางหนาตาของตวเองไดไหม 3.88 0.86 ด

9. ทานมความรสกไมด เชน รสกเหงา เศรา หดห สนหวง วตกกงวลบอย

แคไหน

3.66 1.03 ด

10. ทานรสกพอใจมากนอยแคไหนทสามารถท�าอะไรๆ ผานไปไดในแตละ

วน

3.62 0.81 ด

11. ทานจ�าเปนตองไปรบการรกษาพยาบาลมากนอยเพยงใด เพอทจะ

ท�างานหรอ มชวตอยไปไดในแตละวน

3.13 1.05 ปานกลาง

12. ทานพอใจกบความสามารถในการท�างานไดอยางทเคยท�ามามากนอย

เพยงใด

3.56 0.77 ด

13. ทานพอใจตอการผกมตรหรอเขากบคนอนอยางทผานมา แคไหน 3.66 0.75 ด

14. ทานพอใจกบการชวยเหลอทเคยไดรบจากเพอน ๆ แคไหน 3.54 0.78 ด

15. ทานรสกวาชวตมความมนคงปลอดภยดไหมในแตละวน 3.55 0.77 ด

16. ทานพอใจกบสภาพบานเรอนทอยตอนนมากนอยเพยงใด 3.59 0.86 ด

17. ทานมเงนพอใชจายตามความจ�าเปนมากนอยเพยงใด 3.16 0.75 ปานกลาง

18. ทานพอใจทจะสามารถไปใชบรการสาธารณสขไดตามความจ�าเปน

เพยงใด

3.54 0.84 ด

19. ทานไดรเรองราวขาวสารทจ�าเปนในชวตแตละวนมากนอยเพยงใด 3.28 0.77 ปานกลาง

20. ทานมโอกาสไดพกผอนคลายเครยดมากนอยเพยงใด 3.26 0.77 ปานกลาง

21. สภาพแวดลอมดตอสขภาพของทานมากนอยเพยงใด 3.46 0.73 ด

22. ทานพอใจกบการเดนทางไปไหนมาไหนของทาน (หมายถงการ

คมนาคม) มากนอยเพยงใด

3.33 0.81 ปานกลาง

23.ทานรสกวาชวตทานมความหมายมากนอยแคไหน 3.90 0.81 ด

24.ทานสามารถไปไหนมาไหนดวยตนเองไดดเพยงใด 3.58 0.84 ด

25.ทานพอใจในชวตทางเพศของทานแคไหน? (ชวตทางเพศ หมายถง เมอ

เกดความรสกทางเพศขนแลว ทานมวธจดการท�าใหผอนคลายลงได

รวมถงการชวยตวเองหรอ การมเพศสมพนธ)

3.05 0.96 ปานกลาง

26.ทานคดวาทานมคณภาพชวต (ชวตความเปนอย) อยในระดบใด 3.47 0.75 ด

57PCFM Vol2 No2

อภปรายผลการวจย จากการศกษาระดบคณภาพชวต ตามกลยทธ 3B 4

ดาน ในประชาชนอาย 15-60 ป อ�าเภอ หนองจก จงหวด

ปตตาน จ�านวน 2,801 คน ดวยคณะกรรมการพฒนาคณภาพ

ชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.) อ�าเภอหนองจก จงหวดปตตาน เพอ

พฒนาคณภาพชวตประชาชนในพนทใหดยงขน ซงการศกษา

ครงน เปนการศกษาเชงพรรณนาภาคตดขวาง (cross-

sectional descriptive study) พบวา กลมตวอยางมคณภาพ

ชวตโดยรวม อยในระดบทด (x =3.50 , S.D.=0.78) (ตาราง

2)

ขอเสนอแนะการวจย การศกษานไมครอบคลมกลมประชากรทมอายนอย

กวา 15 และมากกวา 60 ป ซงอาจมระดบคณภาพชวตทแตก

ตางไป นอกจากน การศกษานอาจไมสามารถบอกไดวาผล

ของคณภาพชวตทดนเปนผลจากกลยทธ 3B 4 ดานโดยตรง

เนองจากไมไดมการเกบขอมลคณภาพชวตกอนด�าเนน

โครงการ จงไมไดมการเปรยบเทยบกอนและหลงการด�าเนน

โครงการตามกลยทธ 3B 4 ดานดงกลาว

เอกสารอางอง 1. ส�านกสงเสรมและพฒนาสขภาพจต กรมสขภาพจตกระทรวงสาธารณสข. แนวทางการด�าเนนงานสขภาพจตในระบบสขภาพระดบ อ�าเภอ ปงบประมาณ 2560. บรษทบยอนด พบลสซง จ�ากด; 2560. 2. กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข. คมอการด�าเนนงานสขภาพจตระดบอ�าเภอ. บรษทบยอนด พบลสซง จ�ากด; 2556. 3. ส�านกงานบรหารยทธศาสตรสขภาพวถชวตไทย ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. คมอประกอบการพจารณา ระเบยบส�านกนายก รฐมนตรวาดวยการพฒนาคณภาพชวตระดบพนท พ.ศ. 2561. ส�านกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก ในพระบรม ราชปถมภ; 2561. 4. ส�านกสงเสรมและพฒนาสขภาพจต กรมสขภาพจตกระทรวงสาธารณสข. แนวทางการด�าเนนงานสขภาพจตในระบบสขภาพระดบ อ�าเภอ ปงบประมาณ 2559. บรษท บยอนด พบลสซง จ�ากด; 2558. 5. ส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอหนองจก จงหวดปตตาน. ขอมลทะเบยนราษฎรอ�าเภอหนองจก; 2561. 6. คณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.). อ�าเภอหนองจก จงหวดปตตาน. สรปการประชม; 2561. 7. สวฒน มหนนรนดรกล, วระวรรณ ตนตพวฒนสกล, วนดา พมไพศาลชย, กรองจตต วงศสวรรณ และราณ พรมานะจรงกล. เปรยบ เทยบตวชวดคณภาพชวตของ WHO 100 ตวชวด. เชยงใหม: โรงพยาบาลสวนปรง; 2540. 8. กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทยและส�านกงานบรหารยทธศาสตรสขภาพดวถไทย ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. คมอ แนวทางการด�าเนนงานตามระเบยบส�านกนายกรฐมนตร วาดวยการพฒนาคณภาพชวตระดบพนท พ.ศ. 2561. บรษท บยอนด พบลสซง จ�ากด; 2561. 9. ณฐวฒน ขนโท. คณภาพชวตของประชาชนในพนทหนวยบรการชมชน คลนกศนยแพทยพฒนา. รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการบรหารทวไป วทยาลยการบรหารรฐกจ มหาวทยาลยบรพา; 2557. 10. ปรางทพย ภกดครไพรวลย. การศกษาคณภาพชวตของคนในชมชนบานแสนตอ หม 11 ต�าบลทาผา อ�าเภอเกาะคา จงหวงล�าปาง [อนเทอรเนต]; 2559 [เขาถงเมอ 20 เมษายน 2561] เขาถงไดจาก: http://doi.nrct.go.th/ListDoi/listDetail?Resolve DOI=10.14457/TU.the.2016.138. 11. ศรสดา มช�านาญและ สมชาย ลกขณานรกษ. คณภาพชวตของประชาชนในอ�าเภอนครชยศร จงหวดนครปฐม. วารสารศลปากรศกษา ศาสตรวจยมหาวทยาลยศลปากร; 2553. 12. จฬารตน คนเพยร. คณภาพชวตของประชาชนในเขตพนทองคการบรหารสวนต�าบลสองคลอง อ�าเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา. งานวทยานพนธหลกสตรรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการบรหารทวไป วทยาลยการบรหารรฐกจ มหาวทยาลยบรพา; 2558.

58 PCFM Vol2 No2Original Article

Expectations and Perceptions of Cambodian Patients on the Service Quality of Family Medicine

Clinic, King Chulalongkorn Memorial HospitalThanakrit Dongbang, MD Chatchai Manokuljit, MD

Assist. Prof. Suchart Suppphapitiphon, MD Bhorn-ake Manasvanich, MD

Sudsri Kokaewwichian, MDDepartment of Family Medicine, King Chulalongkorn Memorial Hospital

*Corresponding author : e-mail : tobtab_29@hotmail.com

Abstract Many Cambodian patients seek medical services at King Chulalongkorn Memorial Hospital (KCMH)

with the number increasing every year. The main objective of this study was to understand the Cambodian

patients’ expectations and perceptions of our services which will provide an important key to improve our

service quality.

The study was a cross-sectional descriptive survey among 120 Cambodian patients traveling for

medical visits at the Family Medicine Clinic, KCMH from March to August 2018. By using a validated question-

naire in Cambodian language (Item-Objective Congruence Index >0.5, Cronbach’s Alpha Coefficient=0.917),

the expectation before receiving a service and the perception after our services were explored and analyzed

by descriptive statistics and Wilcoxon Signed Rank Test.

Most of the patients (74.2%) visited KCMH for the first time, and for 70% this was their first medical

visit in Thailand. More than 80% wanted a referral to specialists especially gastroenterologists, general

surgeons and orthopedists. Moreover, 65.8% visited for an annual check-up. The expectation and perception

of Cambodian patients regarding the service quality on a scale of 1-5 were at the ‘high’ level of expectation

and satisfaction (x = 4.05 SD = 0.41, x = 4.16 SD = 0.39). After receiving the service, the overall of

satisfaction level was above their expectation (P<0.05).

The hospital should arrange their service according to the needs and expectations of Cambodian

patients. Further studies could focus on opinions from service providers and Thai patients toward

Cambodian patients for more understanding from different points of view.

Keywords: Expectation; Perception; Cambodian patients; Service quality; International medical

tourists

59PCFM Vol2 No2

ความคาดหวงและการรบรของผรบบรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ ณ คลนกเวชศาสตรครอบครว

โรงพยาบาลจฬาลงกรณสภากาชาดไทยนายแพทย ธนกฤต ดงบง

นายแพทย ฉตรชย มโนกลจตผศ.(พเศษ) นายแพทย สชาต ศภปตพร

นายแพทย ภรเอก มนสวานชแพทยหญง สทธศร กอแกววเชยร

ฝายเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย

*Corresponding author : e-mail : tobtab_29@hotmail.com

บทคดยอ โรงพยาบาลจฬาลงกรณมผรบบรการชาวกมพชาจ�านวนมากและเพมขนทกป การวจยเชงพรรณนาแบบภาคตดขวางน

มวตถประสงค เพอศกษาความคาดหวงและการรบรของผรบบรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ ณ คลนกเวชศาสตรครอบครว

โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย จ�านวน 120 คน สมกลมตวอยางแบบบงเอญ (Accidental Sampling) เกบรวบรวม

ขอมลจากแบบสอบถามภาษาเขมร ซงจดท�าจากแบบสอบถามฉบบภาษาไทยทผานการตรวจวเคราะหจากผเชยวชาญไดคาดชน

IOC (Item-Objective Congruence Index) >0.5 ท�าการแปลเปนภาษาเขมร และตรวจสอบคาความเทยงโดยใชสตรสมประสทธ

แอลฟาของครอนบาค ไดเทากบ 0.917 วเคราะหขอมลสถตเชงพรรณนา และ Wilcoxon Signed Rank Test

ผลการศกษาพบวา ผปวยกมพชาสวนใหญมาใชบรการเปนครงแรก (รอยละ74.2) มความตองการมาพบแพทยเฉพาะ

ทาง รอยละ 83.3 โดยเฉพาะอายรกรรมทางเดนอาหาร ศลยกรรมทวไป และศลยกรรมกระดก มาตรวจสขภาพประจ�าปรอยละ

65.8 ความคาดหวงและการรบรบรการของกลมตวอยาง มคะแนนรวมอยในระดบมาก (x = 4.05 SD = 0.41, x = 4.16 SD

= 0.39) ผลการเปรยบเทยบความแตกตางความคาดหวงและการรบรระหวางกอนและหลงรบบรการ พบวา เรอง คณภาพบรการ

ความสะดวกสบายในการรกษา ความมอธยาศยไมตรของผใหบรการ การสอสาร คาใชจาย และคะแนนรวม มความตางกนอยาง

มนยส�าคญทางสถตทระดบ P<0.05

ดงนนโรงพยาบาลควรจดบรการทสอดคลองกบความตองการของผใชบรการ อกทงควรมการศกษาเพมเตมเกยวกบความ

คดเหนของแพทย และผปวยชาวไทยตอผปวยชาวกมพชา เพอการออกแบบบรการทสะดวกตอผปฏบตงาน

ค�าส�าคญ: ความคาดหวง; การรบร; ผรบบรการชาวกมพชา; คณภาพบรการ; นกทองเทยวเชงสขภาพ

น พ น ธ ต น ฉ บ บ

60 PCFM Vol2 No2

บทน�า ปจจบนประเทศไทย เปนศนยกลางทางการแพทย

(Medical Hub) ทส�าคญของเอเชย1,2,3 โดยสถตการเขามารบ

การรกษาของผปวยตางชาตในประเทศไทยมแนวโนมขยาย

ตวอยางตอเนอง โดยในป 2557 มชาวตางชาตมาใชบรการ

ทางการแพทยในประเทศไทยจ�านวน 1.2 ลานครง (visits)

โดยแบงเปน 2 กลมคอ กลม medical tourism ไดแก CLMV

(กมพชา ลาว พมา เวยดนาม) จน เมยนมาร ญ ป น

ตะวนออกกลาง และยโรป อกกลมคอ กลม Expatriate ไดแก

กลมนกลงทนชาวตางชาตทเขามาท�างานในประเทศไทย โดย

ชาวตางชาตกลม CLMV เปนกลมตลาดใหมทมการเตบโตสง

ขน

จากขอมลฝายเทคโนโลยสารสนเทศ รพ.จฬาลงกรณ4

พบวา การใชบรการของผปวยชาวตางชาตมแนวโนมสงขน

จากป 2556 มจ�านวนชาวตางชาตทมาใชบรการ 32,915 ครง

เพมขนเปน 52,464 ครงในป 2560 โดยสญชาตทมาใชบรการ

มากทสด คอ ชาวกมพชา จ�านวน 21,509 ครง คดเปนรอย

ละ 40 ของผปวยชาวตางชาตทงหมด ซงสอดคลองกบผปวย

ชาวตางชาตในกลม CLMV (กมพชา ลาว พมา เวยดนาม)

ทมาใชบรการในประเทศไทยมากขน ซงผใชบรการกลมนสวน

ใหญเปนกลม medical tourism ทไมใชแรงงานตางดาวทมา

ท�างานในประเทศไทยและใชสทธการรกษาพยาบาลแบบจาย

เงนสดเปนหลก โดยคลนกทผปวยชาวกมพชามาใชบรการท

โรงพยาบาลจฬาลงกรณมากทสด คอ คลนกพเศษนอกเวลา

ราชการ รองลงมาคอ คลนกเวชศาสตรครอบครว

ปจจยหลกทท�าใหประเทศไทยไดรบการยอมรบจาก

ผปวยชาวตางชาต คอ มราคาคาบรการทางการแพทยอยใน

ระดบเหมาะสม แพทยและบคลากรทางการแพทยมความร

ความเชยวชาญ5 ดานการบรการของบคลากรของไทยไดรบ

การยอมรบจากผรบบรการทวโลกในความเปนมตร มอธยาศย

ไมตรในการบรการ และความออนนอม6,7

ตามหลกการของกาชาดสากล8 ในเรองของความม

มนษยธรรม ความไมล�าเอยง และความเปนสากล จงปฏเสธ

ไมไดท โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย ตองรองรบ

ผปวยทงชาวไทย และชาวตางชาต โดยไมเลอกปฏบต ทง

เรองสญชาต เชอชาต ความเชอถอทางศาสนา ชนชน วรรณะ

หรอความคดเหนทางการเมองทตางกน โดยคลนกเวชศาสตร

ครอบครวโรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย เปนคลนก

ผปวยนอกทรบหนาทในการตรวจ และคดกรองผปวยชาว

ตางชาตของโรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย

ดงนนการพฒนาคณภาพการบรการสขภาพให

สอดคลองกบความตองการของชาวตางชาต โดยเฉพาะชาว

กมพชา ซงเปนกลมผปวยทเพมจ�านวนขน จ�าเปนตองเขาใจ

ความคาดหวงและการรบรบรการตอคณภาพบรการ ดงนนผ

วจยจงสนใจทจะศกษาความคาดหวงและการรบรของผรบ

บรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ9,10 ณ คลนกเวชศาสตร

ครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย

วตถประสงคหลกของงานวจย เพอศกษาความ

คาดหวงและการรบรของผรบบรการชาวกมพชาตอคณภาพ

บรการ ณ คลนกเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ

สภากาชาดไทย

วตถประสงครอง เพอเปรยบเทยบความแตกตาง

ระหวางความคาดหวงและการรบร ของผ รบบรการชาว

กมพชาตอคณภาพบรการระหวางกอนและหลงรบบรการ ณ

คลนกเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ

สภากาชาดไทย

วธการศกษา

การศกษานเปน การวจยเชงพรรณนาแบบตดขวาง

(Cross sectional Descriptive study) ประชากรเปาหมาย

คอ ผ ป วยชาวกมพชาทมาใชบรการคลนกเวชศาสตร

ครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย ค�านวณ

ขนาดของกลมประชากรตวอยางค�านวณโดยใชสตร W.G.

Cochran11 ไดขนาดตวอยางได N = 95 ผวจยเกบขอมลเพม

เตมอก 25 คน เผอขอมลสญหาย หรอ อาสาสมครยกเลกการ

เขารวมการวจยภายหลง รวมเปน 120 คน โดยสมตวอยาง

ในเชงเปนไปไมได (Non-probability sampling) โดยเลอก

สมกลมตวอยางแบบบงเอญ (Accidental Sampling) 12 ซง

ผตอบแบบสอบถามยนดใหขอมล

การว จยนผ านการรบรองจากคณะกรรมการ

จรยธรรมการวจยในคน คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย (IRB No.721/61) การเขาถงอาสาสมครท�าโดย

ตดตอลามทพาผปวยชาวกมพชามาโรงพยาบาล ขออนญาต

ผปวยโดยสอสารผานลามวาขอใหผปวยเปนอาสาสมครใน

โครงการวจยและตอบแบบสอบถามภาษาเขมรดวยตนเองโดย

อานเอกสารชแจงขอมล(Information sheet) ภาษาเขมร

กอนการตดสนใจเขารวมโครงการ หากมขอสงสยระหวางการ

อานเอกสาร อาสาสมครสามารถสอบถามผวจยผานลามได

61PCFM Vol2 No2

ผวจยเปนผเกบแบบสอบถามดวยตนเองและไมใชแพทยคน

เดยวกนกบผตรวจรกษาอาสาสมคร โดยอาสาสมครมสทธท

จะตกลงหรอปฏเสธทจะเขารวมงานวจยกไดโดยไมมผลตอ

การรกษา และแพทยผ ตรวจจะไมทราบวาผ ปวยรายนน

ท�าการตกลงหรอปฏเสธทจะเขารวมงานวจย

เกณฑการคดเลอกอาสาสมครเขารวมโครงการวจย

คอ ผปวยชาวกมพชา อายตงแต 18 ปขนไป ทงเพศชายและ

หญง ทมาใชบรการคลนกเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาล

จฬาลงกรณ สภากาชาดไทย ระหวางวนท 1 มนาคม 2562

ถง 31 สงหาคม 2562 และสามารถสอสารรเรอง อานและ

เขยนตอบแบบสอบถามได

เกณฑการคดเลอกอาสาสมครออกจากโครงการวจย

คอ ไมสมครใจเขารวมงานวจย

เครองมอทใชในการวจย แบบสอบถามงานวจย เรอง ความคาดหวงและการ

รบรของผรบบรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ ณ คลนก

เวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ จดท�าขนจาก

การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบความคาดหวง การรบ

รและความพงพอใจของผปวยชาวตางชาตตอการบรการของ

โรงพยาบาลในประเทศไทย โดยครอบคลมกรอบแนวคดการ

วจย แล วให ผ ทรงคณวฒ 3 ท านท�าการตรวจสอบ

แบบสอบถามฉบบภาษาไทยเพอตรวจสอบความเทยงตรงเชง

เนอหา (Content validity) ไดคา IOC (Item-Objective

Congruence Index) >0.5 หลงจากนนท�าการแปล

แบบสอบถามจากภาษาไทยเปนภาษาเขมร โดยใชเทคนคการ

แปลยอนกลบ (Backward translation) ของ บรสลน13 โดย

ใชผเชยวชาญทางดานภาษาเขมร 4 ทาน หลงจากนนน�า

แบบสอบถามไปทดลองใชกบผปวยชาวกมพชา 30 คน และ

ตรวจสอบคาความเชอมนของเครองมอ (Reliability) ดวยคา

Cronbach’s alpha เทากบ 0.917

แบบสอบถามทใชในงานวจยน ม 2 สวน มลกษณะ

เปนแบบเลอกตอบ (Checklist) ซงผวจยไดจดท�าขนเองโดย

มรายละเอยดของแบบสอบถามดงน

สวนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม เปน

ค�าถามเกยวกบขอมลสวนบคคล ไดแก เพศ อาย สถานภาพ

ระดบการศกษาสงสด รายไดสวนตวตอเดอน จ�านวนครงทมา

ใชบรการ เคยรบบรการจากสถานพยาบาลอนในประเทศไทย

หรอไม ไดรบการแนะน�าจากใครใหมาใชบรการโรงพยาบาล

จฬาลงกรณ สาเหต ท เลอกมาใช บรการโรงพยาบาล

จฬาลงกรณ และบรการทประสงคมาใชทโรงพยาบาล

จฬาลงกรณ ลกษณะเปนแบบเลอกตอบ (Check list)

สวนท 2 ระดบความคาดหวงและการรบรของผรบ

บรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ ณ คลนกเวชศาสตร

ครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย มลกษณะ

ใหเลอกตอบเปนระดบ 1-5 (five point likert scale) โดย

ใชคะแนนเฉลยแปลผล 5 ระดบ ตามเกณฑการวเคราะหของ

Best14

ค�านวณผลโดยใชโปรแกรม SPSS (Statistical

Package for Social Science) version 22 ในการวเคราะห

ขอมลทางสถต โดยวเคราะหขอมลดวย คาความถ คารอยละ

คาเฉลย และ สวนเบยงเบนมาตรฐาน

วเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางของคามธยฐาน

ความคาดหวงและการรบรระหวางกอนและหลงใชบรการโดย

ใช Wilcoxon Signed Rank Test

ผลการศกษา - ผลการวเคราะหขอมลสวนบคคลของผรบบรการ

ชาวกมพชา จ�านวน 120 คน ณ คลนกเวชศาสตรครอบครว

โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย สวนใหญเปนเพศ

หญงคดเปนรอยละ 59.2 โดยชวงอายทมาใชบรการมากทสด

อย ในช วง 36-59 ป ซง เป นช วงวยท�างานคดเป น

รอยละ 55 ผรบบรการสวนใหญมสถานภาพสมรสรอยละ

73.3 สวนระดบการศกษาสงสดของผมารบบรการสวนใหญ

จบชนมธยมศกษาปลาย หรอ ปวช. คดเปนรอยละ 39.2 สวน

อาชพของผรบบรการมากทสด คอ คาขาย/อาชพอสระ

รอยละ 24.2 ดงตารางท 1

- จ�านวนครงทมาใชบรการโรงพยาบาลจฬาลงกรณ

ของผรบบรการชาวกมพชา สวนใหญมาใชบรการทคลนก

เวชศาสตรครอบครวเปนครงแรกรอยละ 74.2 ผรบบรการ

ชาวกมพชาสวนใหญรอยละ 70 ไมเคยใชบรการทสถาน

พยาบาลอนในประเทศไทยกอนมาใชบรการโรงพยาบาล

จฬาลงกรณ สวนใหญบคคลทแนะน�าใหมาใชบรการโรง

พยาบาลจฬาลงกรณ คอ ญาตหรอคนรจกทเคยมารกษาทโรง

พยาบาลจฬาลงกรณมากอน คดเปนรอยละ 63.3 รองลงมา

คอเลอกมาใชบรการดวยตนเองรอยละ 27.5 ถกสงตวมาจาก

สถานพยาบาลอนในประเทศไทยรอยละ 7.5 และไดรบค�า

แนะน�าจากลามรอยละ 1.7 ดงตารางท 2

62 PCFM Vol2 No2

เหตผลของผ รบบรการชาวกมพชาทเลอกมาใช

บรการโรงพยาบาลจฬาลงกรณ แตไมเลอกใชบรการสถาน

พยาบาลในประเทศกมพชาสามอนดบแรก เพราะคดวาคา

รกษาถกกวาประเทศตนเองรอยละ 68.3 โรงพยาบาล

จฬาลงกรณมเทคโนโลยในการรกษาททนสมยกวาประเทศ

ของตนเองรอยละ 56.7 มความมนใจในความเชยวชาญของ

แพทยโรงพยาบาลจฬาลงกรณมากกวาประเทศของตนเอง

รอยละ 55.8 ตามล�าดบ ดงตารางท 2

- ผรบบรการชาวกมพชาตองการมาใชบรการของ

โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ดงน ตองการตรวจสขภาพประจ�าป

รอยละ 65.8 ตองการพบแพทยเฉพาะทางรอยละ 83.3 โดย

แพทยเฉพาะทางสามอนดบแรกทตองการพบ คอ อายรกรรม

ทางเดนอาหารรอยละ 39 ศลยกรรมทวไปรอยละ 17 และ

ศลยกรรมกระดกรอยละ 12 นอกจากนผรบบรการตองการ

มาตรวจวนจฉยเพมเตมรอยละ 18.3 โดยตองการมาตรวจ

สองกลองทางเดนอาหารสวนบน (Esophagogastroduo-

denoscopy) มากทสด 11 คน ดงตารางท 3

ตารางท 1 ขอมลสวนบคคลของผรบบรการชาวกมพชา ณ คลนกเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย โรงพยาบาล

จฬาลงกรณ สภากาชาดไทย (N=120)

ขอมลสวนบคคล จ�านวน (คน) รอยละ (%)

เพศ ชาย หญง

4971

40.859.2

อาย 18-35 ป 36-59 ป 60 ปขนไป

266628

21.755.023.3

สถานภาพ โสด สมรส หยา หมาย

218856

17.573.34.25.0

ระดบการศกษาสงสด ต�ากวาม.ปลาย/ต�ากวาปวช. ม.ปลาย/ปวช. อนปรญญา/ปวส. ปรญญาตร ปรญญาโท

304718241

25.039.215.020.00.8

อาชพ รบราชการ/รฐวสาหกจ พนกงานบรษท รบจาง/ลกจาง นกเรยน/นกศกษา คาขาย/อาชพอสระ เกษตรกร/ประมง เกษยณ/วางงาน อนๆ

7251842918181

5.820.815.03.324.215.015.00.8

63PCFM Vol2 No2

ตารางท 2 จ�านวนครงทมาใชบรการ การใชบรการจากสถานพยาบาลอน บคคลทแนะน�าใหมาใชบรการ และเหตผลทเลอกมาใชบรการ ณ คลนกเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย ของผรบบรการชาวกมพชา (N=120)

ค�าถาม จ�านวน (คน) รอยละ(%)

จ�านวนครงทมาใชบรการโรงพยาบาลจฬาลงกรณ ครงแรก ครงท 2 ครงท 3 มากกวา 3 ครง

8912514

74.210.04.211.7

การใชบรการจากสถานพยาบาลอนในไทยกอนมาใชบรการโรงพยาบาลจฬาลงกรณ ไมเคย เคย

8436

7030

บคคลทแนะน�าใหมาใชบรการโรงพยาบาลจฬาลงกรณ เลอกมาใชบรการดวยตนเอง มญาตหรอคนรจกทเคยมารกษาทโรงพยาบาลจฬาลงกรณ ถกสงตวมาจากสถานพยาบาลอนในประเทศไทย ลาม

337692

27.563.37.51.7

เหตผลทเลอกมาใชบรการโรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย คดวาคารกษาถกกวาประเทศของตนเอง ระยะเวลาในการเขารบการรกษารวดเรวกวาประเทศของตนเอง ตองการรกษาโรคทไมไดรบการคมครองจากประกนสขภาพของตนเอง มความมนใจในความเชยวชาญของแพทยโรงพยาบาลจฬาลงกรณ มากกวาประเทศของตนเอง ตองการปรกษาแพทยอกทาน นอกเหนอจากแพทยปจจบนใน ประเทศของตนเอง เพอใหค�าแนะน�าหรอดแลรกษาเพมเตม (second opinion) โรงพยาบาลจฬาลงกรณ มเทคโนโลยในการรกษาททนสมยกวา ประเทศของตนเอง ตองการความเปนสวนตวและความลบในโรคทตวเองรกษาอย อนๆ

82504267

52

68

342

68.341.735.055.8

43.3

56.7

28.31.7

ขอมลสวนบคคล จ�านวน (คน) รอยละ (%)

รายไดตอเดอน นอยกวา 5,000 บาท หรอ นอยกวา 625,000 KHR* 5,000 - 10,000 บาท หรอ 625,000 - 1,250,000 KHR 10,001 - 30,000 บาท หรอ 1,250,001 - 3,750,000 KHR 30,001 - 50,000 บาท หรอ 3,750,001 - 6,250,000 KHR มากกวา 50,000 บาท หรอ มากกวา 6,250,000 KHR

272545221

22.520.837.518.30.8

*KHR คอ สกลเงนเรยลกมพชา

64 PCFM Vol2 No2

- ผลการวเคราะหระดบความคาดหวงกอนมารบ

บรการของผ รบบรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ ณ

คลนกเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ พบวา

คะแนนรวมอยในระดบมาก (x = 4.05 SD = 0.41) เมอ

พจารณาเปนรายดานเรยงจากมากไปนอย ไดแก ความพง

พอใจโดยรวมอยในระดบมาก (x = 4.22 SD = 0.62) คาใช

จายอยในระดบมาก (x = 4.18 SD = 0.65) คณภาพการรกษา

อยในระดบมาก (x= 4.07 SD = 0.50) ความมอธยาศยไมตร

ของผใหบรการอยในระดบมาก (x = 4.02 SD = 0.63) การ

สอสารอยในระดบมาก (x= 4.00 S.D.= 0.69) และ ความ

สะดวกสบายในการรกษาอยในระดบมาก (x = 3.98 SD =

0.45) ตามล�าดบ ดงตารางท 4

- ผลการวเคราะหระดบการรบรหลงการรบบรการ

ของผรบบรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ ณ คลนก

เวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณ พบวาคะแนน

ตารางท 3 การบรการของโรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย ทผรบบรการชาวกมพชาตองการมาใชบรการ (N=120)

การบรการของโรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย ทกลมตวอยางตองการมาใชบรการ จ�านวน (คน) รอยละ (%)

ตรวจสขภาพประจ�าป 79 65.8

ตรวจวนจฉยเพมเตมนอกเหนอจากประเทศของตนเอง (N=22) EGD CT scan Bone scan Tumor markers

2211524

18.350

22.739.0918.18

พบแพทยเฉพาะทาง (N=100) อายรกรรมทางเดนอาหาร อายกรรมหวใจ อายรกรรมทางเดนหายใจ ศลยกรรมทวไป ศลยกรรมตกแตง ศลยกรรมทางเดนปสสาวะ ศลยกรรมกระดก สตนรเวช จกษ ผวหนง เคมบ�าบดและรงสรกษา อายรกรรมทวไป อายรกรรมทางเดนปสสาวะ อายรกรรมตอมไรทอ จตเวช

100396617141255115112

83.3396617141255115112

รวมอยในระดบมาก (x = 4.16 SD = 0.39) เมอพจารณาเปน

รายดานเรยงจากมากไปนอย ไดแก ความพงพอใจโดยรวมอย

ในระดบมาก (x = 4.27 SD = 0.59) คาใชจายอยในระดบ

มาก (x = 4.25 SD = 0.64) คณภาพการรกษาอยในระดบ

มาก (x = 4.22 SD = 0.42) การสอสารอยในระดบมาก (x =

4.15 SD = 0.67) ความมอธยาศยไมตรของผใหบรการอย

ในระดบมาก (x = 4.09 SD = 0.61) และความสะดวกสบาย

ในการรกษาอยในระดบมาก (x = 4.08 SD = 0.44) ตาม

ล�าดบ ดงตารางท 4

- ผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางความ

คาดหวงและการรบรระหวางกอนและหลงรบบรการ พบวา

เรอง คณภาพบรการ ความสะดวกสบายในการรกษา ความ

มอธยาศยไมตรของผใหบรการ การสอสาร คาใชจาย และ

คะแนนรวม มความตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ

P<0.05 สวนความพงพอใจโดยรวมไมมความตางกน โดยพบ

65PCFM Vol2 No2

ตารางท 4 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของระดบความคาดหวงกอนและการรบรหลงการรบบรการ และเปรยบเทยบความแตกตาง

ความคาดหวงและการรบรระหวางกอนและหลงการรบบรการของผรบบรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ ณ คลนกเวชศาสตรครอบครว

โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย (N=120)

ความคาดหวงและการรบร

ความคาดหวง (กอน) การรบร (หลง) WilcoxonSigned Rank

(Z)

P value

x SD ระดบ x SD ระดบ

คณภาพการรกษา (Quality of care) 4.07 0.50 มาก 4.22 0.42 มาก -4.400 <0.001*

1. แพทยมความเชยวชาญในการรกษา 4.06 0.68 มาก 4.26 0.54 มาก -4.111 <0.001*

2. บรการทางการแพทยไดมาตรฐานสากล 4.17 0.56 มาก 4.27 0.59 มาก -2.252 0.024*

3. มนใจวาขอมลของตนเองจะเปนความ

ลบ

3.99 0.71 มาก 4.14 0.63 มาก -2.841 0.005*

ความสะดวกสบายในการรกษา

(Convenience)

3.98 0.45 มาก 4.08 0.44 มาก -3.221 0.001*

4. ระยะเวลาในการเขารบการรกษามความ

รวดเรว ทนใจ

3.76 0.69 มาก 3.94 0.61 มาก -3.118 0.002*

5. มการบรการทางสขภาพตามทตองการ 3.91 0.69 มาก 3.98 0.67 มาก -1.886 0.059

6. สถานทสะอาดและเปนระเบยบ 4.27 0.62 มาก 4.32 0.59 มาก -1.604 0.109

ความมอธยาศยไมตรของผ ใหบรการ

(Courtesy)

4.02 0.63 มาก 4.09 0.61 มาก -2.343 0.019*

7. ผใหบรการพดจาสภาพ มความเปนมตร

และยมแยม

4.02 0.70 มาก 4.09 0.67 มาก -1.964 0.050

8. ผใหบรการมความเอาใจใสในการดแลด 4.02 0.66 มาก 4.09 0.67 มาก -1.661 0.097

การสอสาร (Communication) 4.00 0.69 มาก 4.15 0.67 มาก -3.838 <0.001*

9. แพทยและบคลากรสอสารดวยตนเอง

หรอผานลามกบผปวยไดเขาใจ

4.00 0.69 มาก 4.15 0.67 มาก -3.838 <0.001*

คาใชจาย (Cost) 4.18 0.65 มาก 4.25 0.64 มาก -2.309 0.021*

10. คารกษาพยาบาลทเหมาะสม 4.18 0.65 มาก 4.25 0.64 มาก -2.309 0.021*

ความพงพอใจโดยรวม 4.22 0.62 มาก 4.27 0.59 มาก -0.915 0.360

คะแนนรวม 4.05 0.41 มาก 4.16 0.39 มาก -5.543 <0.001*

*P<0.05=มนยส�าคญทางสถต

66 PCFM Vol2 No2

วาคะแนนเฉลยความพงพอใจหลงรบบรการมคาสงกวา

คะแนนเฉลยกอนรบบรการทกขอ แตระดบความคาดหวงและ

การรบรอยในระดบมากเทากน ดงตารางท 4

อภปรายผล ผลการศกษาความคาดหวงและการรบรของผรบ

บรการชาวกมพชาตอคณภาพบรการ ณ คลนกเวชศาสตร

ครอบครว โรงพยาบาลจฬาลงกรณสภากาชาดไทย พบวาทก

ดานประกอบไปดวย คณภาพการรกษาความสะดวกสบายใน

การรกษา ความมอธยาศยไมตรของผรบบรการ การสอสาร

คาใชจาย ความพงพอใจโดยรวม และคะแนนรวม อยในระดบ

มาก ซงสอดคลองกบการศกษาของกมลรตน เทอรเนอร และ

ศภาพชญ โฟน ในป พ.ศ.255615 ทพบวาการรบรของชาวตาง

ชาตตอคณภาพของการบรการสขภาพในประเทศไทยโดยรวม

อยในระดบสง และการศกษาของอจฉรา อวมเครอและ

มณฑาทพย ไชยศกด ในป พ.ศ.255016 ทพบวาความคดเหน

และความคาดหวงของชาวตางชาตเกยวกบบรการสขภาพใน

ประเทศไทยโดยภาพรวมเปนทนาพอใจ ผรบบรการชาว

กมพชาทมารบบรการโรงพยาบาลจฬาลงกรณสวนใหญมาใช

บรการทคลนกเวชศาสตรครอบครวเปนครงแรก ผรบบรการ

ชาวกมพชาสวนใหญไมเคยรบบรการจากสถานพยาบาลอน

ในประเทศไทยมากอนทจะมาโรงพยาบาลจฬาลงกรณซงแตก

ตางกบการศกษาของอจฉรา อวมเครอ และ มณฑาทพย ไชย

ศกด 16 ทพบวาชาวตางชาตสวนใหญทเจบปวยเรอรงจะเลอก

เขารบบรการทโรงพยาบาลเอกชน ในสวนของบคคลทแนะน�า

มาใชบรการโรงพยาบาลจฬาลงกรณ สวนใหญไดรบค�าแนะน�า

จากญาตหรอคนรจกทเคยมารกษาทโรงพยาบาลจฬาลงกรณ

รองลงมาคอเลอกมาใชบรการดวยตนเอง และถกสงตวมาจาก

สถานพยาบาลอน สวนเหตผลทเลอกมาใชบรการโรงพยาบาล

จฬาลงกรณแตไมเลอกใชบรการสถานพยาบาลในประเทศ

ของตนเอง เพราะคดวาคารกษาถกกวา มเทคโนโลยททนสมย

กวา มความมนใจในความเชยวชาญของแพทยโรงพยาบาล

จฬาลงกรณมากกวา ตองการปรกษาแพทยอกทาน (second

opinion) ระยะเวลาในการเขารบการรกษารวดเรวกวา

ตองการรกษาโรคทไมไดคมครองจากประเทศของตนเอง และ

ตองการความเปนสวนตวและความลบ ตามล�าดบ ซง

สอดคลองกบ จอมขวญ ศภศรกจเจรญ และบญเสรม6 ทวา

จดเดนสองอนดบแรกของประเทศไทยทท�าใหชาวตางชาตมา

ใชบรการในประเทศไทย คอ คาบรการอยในระดบเหมาะสม

และความร ความเชยวชาญของแพทยและบคลากร และ

สอดคลองกบการศกษาของ Bye17 และ Horowitz18 ทวา

เหตผลทผปวยไปใชบรการสขภาพยงตางประเทศอนดบแรก

คอ คาใชจายทถกกวาประเทศของตนเอง สวนเรองการ

บรการของโรงพยาบาจฬาลงกรณทผรบบรการชาวกมพชา

ตองการมารบบรการนน อนดบแรกคอ ตองการพบแพทยผม

ความเชยวชาญ รองลงมาคอ ตองการมาตรวจสขภาพประจ�า

ป โดยแพทยเฉพาะทางสามอนดบแรกทตองการพบคอ อายร

กรรมทางเดนอาหาร ศลยกรรมทวไป และศลยกรรมกระดก

ตามล�าดบ นอกจากนผรบบรการยงมความตองการตรวจ

วนจฉยเพมเตม ไดแก สองกลองทางเดนอาหารสวนบน (EGD)

เอกซเรยคอมพวเตอร (CT scan) ตรวจสแกนกระดก (Bone

scan) และตรวจสารบงชมะเรง (Tumor markers)

เมอเปรยบเทยบความแตกตางความคาดหวงและ

การรบรระหวางกอนและหลงรบบรการ พบวาเรอง คณภาพ

บรการ ความสะดวกสบายในการรกษา ความมอธยาศยไมตร

ของผใหบรการ การสอสาร คาใชจาย และคะแนนรวม มความ

ตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ P<0.05 สวนความ

พงพอใจโดยรวมไมมความตางกน โดยพบวาคะแนนเฉลย

ความพงพอใจหลงรบบรการมคาสงกวาคะแนนเฉลยกอนรบ

บรการทกขอ แตระดบความคาดหวงและการรบรอยในระดบ

มากเทากน แสดงใหเหนวาหลงรบบรการผปวยชาวกมพชาม

การรบรคณภาพบรการและความพงพอใจตรงตามความคาด

หวงกอนมารบบรการ อยางไรกตามการศกษานเกบขอมลผรบ

บรการชาวกมพชาเฉพาะคลนกเวชศาสตรครอบครวอาจ

สะทอนถงคณภาพบรการของโรงพยาบาลจฬาลงกรณไดสวน

หนงเทานน แตหากไปเกบขอมลทคลนกอนอาจไดขอมลและ

ผลการศกษาทตางกน อกทงการศกษานเปนการสมตวอยาง

แบบบงเอญ (Accidental finding) โดยคณะผวจยใชระยะ

เวลาในการเกบขอมลกลมตวอยางเปนระยะเวลาถง 6 เดอน

(มนาคม 2562 - สงหาคม 2562) จงท�าใหสามารถสรปผลการ

ศกษาวาเปนตวแทนของกลมประชากรไดในระดบหนง หาก

อนาคตมโอกาสท�าการศกษาเพมเตมควรมการสมตวอยาง

แบบมระบบ และควรท�าการศกษาหลายๆ คลนกทงโรง

พยาบาลเพอไดขอมลทชดเจนและเปนประโยชนในการพฒนา

ตอไป

นอกจากนการทผรบบรการชาวกมพชาทมาคลนก

เวชศาสตรครอบครวแลวมความตองการใหสงตอแพทยเฉพาะ

ทางในสาขาตาง ๆ แพทยในคลนกเวชศาสตรครอบครวจงควร

67PCFM Vol2 No2

พฒนาทกษะดานการประสานงาน (Coordinated care)

และการสงตอตามคณสมบตของแพทยบรการปฐมภม

(Primary care)19 เพอการดแลผปวยอยางตอเนองและม

ประสทธภาพ ส�าหรบสาขาทางการแพทย หรอกลมโรคทผรบ

บรการมาพบแพทยบอย ๆ ทคลนก เชน อายรกรรมทางเดน

อาหาร แพทยในคลนกเวชศาสตรครอบครวอาจศกษาและ

เรยนรเพมเตมเพอเพมศกยภาพของแพทยและลดการสงตอ

สรปและขอเสนอแนะ จากผลการวจย ความคาดหวงและการรบรบรการ

ของผรบบรการชาวกมพชาคะแนนรวมอยในระดบมาก ผปวย

กมพชาสวนใหญมาใชบรการเปนครงแรก ไมเคยรบบรการ

จากสถานพยาบาลอนในไทยมากอนและถกแนะน�าจากญาต

หรอคนรจกทเคยมารกษา เหตผลทมาใชบรการสามอนดบ

แรก คอ คารกษาถก มเทคโนโลยททนสมย มนใจในความ

เชยวชาญของแพทย โดยตองการมาพบแพทยเฉพาะทาง

ตรวจสขภาพประจ�าป และตรวจวนจฉยเพมเตม ภายหลง

การรบบรการกลมตวอยางมความพอใจโดยรวมเพมขน โดย

คณะผวจยมขอเสนอแนะตอสถานพยาบาล และการท�าวจย

ครงตอไป ดงน

1. โรงพยาบาลอาจมการจดชองทางการบรการเพม

เตมทตรงกบความตองการของผรบบรการชาวกมพชา เชน

จดบรการแพทยเฉพาะทางสาขาทผ รบบรการชาวกมพชา

ตองการมาปรกษา การสองกลองทางเดนอาหารสวนบน การ

ตรวจเอกซเรยคอมพวเตอร เพอเปนการเพมความรวดเรวและ

เพมรายไดใหแกโรงพยาบาล อยางไรกตามขนอยกบขอจ�ากด

ทางดานบคคลากร เครองมอ และการแบงปนทรพยากรท

เหมาะสม โดยการบรการเพมเตมนนอาจเนนไปทการเพม

ศกยภาพในการรองรบผปวยกลมนในปรมาณทมากขนใน

คลนกพเศษนอกเวลาราชการ เพอไมเปนการเบยดบงการรบ

บรการของผปวยชาวไทย

2. ควรมการศกษาเพมเตมเกยวกบความคดเหนของ

แพทย บคลากร และผรบบรการชาวไทย ตอการมารบบรการ

ของผปวยชาวกมพชาในโรงพยาบาลจฬาลงกรณ เพอไดทราบ

ความคดเหน และมมมองจากผใหบรการ และผรบบรการชาว

ไทยทถอวาเปนผรบบรการหลกของโรงพยาบาล

3. ควรมการศกษาความคาดหวงและการรบรของ

ผรบบรการชาวตางชาตอน ๆ ทมแนวโนมการใชบรการในไทย

เพมขน โดยเฉพาะกลม CLMV (กมพชา ลาว พมา เวยดนาม)

เพอใหทราบความตองการของผใชบรการในกลมนมากขน

และเพมศกยภาพในการดแลผปวยทมความแตกตางทาง

วฒนธรรม (Cultural care diversity) ของแพทยเวชศาสตร

ครอบครวและเวชปฏบตทวไป นอกจากนควรศกษาขอมลใน

คลนกอน ๆ ของโรงพยาบาล เพอใหไดขอมลทชดเจนและม

ประโยชนตอการพฒนาคณภาพโรงพยาบาลตอไป

กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณผ แปลแบบสอบถามฉบบภาษาเขมร

ไดแก อาจารย ดร.ใกลรง อามระดษ , MR. THEARY SOR,

MISS.SREYPEOU KEO และ MISS.SIPHEAB THATH และ

ขอบคณลามทกคนทชวยสอสารกบอาสาสมครในชวงเกบ

แบบสอบถาม

เอกสารอางอง 1. กองสขภาพระหวางประเทศ กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. ยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทยใหเปน ศนยกลางสขภาพนานาชาต(MEDICAL HUB)(พ.ศ.2560 - 2569). พมพครงท 2. กรงเทพฯ: บรษทเอมเอสคอเปอรเรชนจ�ากด; 2560. 2. พรมตร กลกาลยนยง. การทองเทยวเชงการแพทยในประเทศไทย ความทาทายและการพฒนา. วารสารวชาการนวตกรรมสอสาร สงคม. 2560; 1(9): 125-132. 3. วทวส รงเรองผล และคณะ. ไทยกบศนยกลางบรการสขภาพของเอเชยร[อนเทอรเนต]. 2561 [เขาถงเมอ 27 ตลาคม 2561]. เขาถง ไดจาก: http://www.thaifta.com/thaifta/Portals/0/File/ta_doc4.html. 4. ฝายเทคโนโลยสารสนเทศ โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาดชาดไทย. สถตขอมลผปวยทมาใชบรการ. 2561. 5. สารกา คาสวรรณ. พฤตกรรมการใชบรการทางการแพทยในประเทศไทยของนกทองเทยวเชงสขภาพจากตะวนออกกลาง มมมอง จากผใหบรการทางการแพทย. วารสารเกษตรศาสตรธรกจประยกต 2560;14: 53-76. 6. จอมขวญ ศภศรกจเจรญ และบญเสรม บญเจรญผล. ปจจยทมอทธพลตอการใชบรการทางการแพทยในโรงพยาบาลเอกชนไทยของ ผรบบรการทเปนชาวตางชาต. วารสารวจยและพฒนามหาวทยาลยราชภฏเลย 2558; 32: 114-123.

68 PCFM Vol2 No2

7. ศรญธน มงคลรตน. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขสาสตรมหาบณฑต เรอง ความพงพอใจคนไขชาวตางชาตทมตอการบรการโรง พยาบาลเอกชน. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2551. 8. สภากาชาดไทย. หลกการกาชาด. [อนเทอรเนต]. [เขาถงเมอ 11 พฤศจกายน 2561]. เขาถงไดจาก: https://www.redcross.or.th/ principles/. 9. วรพงษ เฉลมจระรตน. คณภาพในงานบรการ 1. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: ส�านกพมพ ส.ส.ท; 2543. 10. Parasuraman A., Zeithamal Valarie A., and Berry Leonard L. Delivery Quality Service: Balancing Customer Percep tions and Expectations. New York: The Free Press; 1990. 11. Cochran, W.G. Sampling Techiques. New York: John Wiley & Sons. Inc; 1953. 12. พเชฐ สมปทานกล บรรณาธการ. หลกการท�าวจยสความส�าเรจในการปฏบตงาน. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : ศนยวทยาการวจย แพทยศาสตร คณะแพทยศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2555. 13. Brislin RW. Back-translation for cross-cultural research. J Cross-Cult Psychol 1970;1(3): 185-216. 14. Best, S.W..Research in education. EnglewoodCliffs, NJ: Prentice-Hall; 1959. 15. กมลรตน (ศกดสมบรณ) เทอรเนอร และ ศภาพชญ (มณสาคร) โฟน โบรแมนน. พฤตกรรมการใชบรการสขภาพและการรบรคณภาพ บรการสขภาพของชาวตางชาตในประเทศไทย. วารสารพยาบาลกระทรวงสาธารณสข 2556;23(1):1-4. 16. อจฉรา อวมเครอ และ มณฑาทพย ไชยศกด. รายงานการวจยวทยาลยพยาบาลบรมราชชนนราชบร เรอง ความคดเหนและความ คาดหวงของชาวตางชาตเกยวกบบรการสขภาพในประเทศไทย. ราชบร; สถาบนบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสข;2550. 17. Bye D. H. Shopping Abroad for Medical Care: The Next Step in Controlling the Escalating Health Care Costs of American Group Health Plans, The Health Lawyer. 2007;19(5): 30. 18. Horowitz, M.D. and Resensweig, J.A.. Medical Tourism and Traditional International Medical Travel: A Tale of Two Models. International Medical Travel Journal. 2008;3:30-33.19. ราชวทยาลยแพทยเวชศาสตรครอบครวแหงประเทสศไทย. หลกสตรการฝกอบรมแพทยประจ�าบาน เพอวฒบตรแสดงความรความ ช�านาญในการประกอบชวชาชพเวชกรรม สาขาเวชศาสตรครอบครว พ.ศ.2555; 2555

69PCFM Vol2 No2

Prevalence and Factor-Influenced Orthostatic Hypotension of Older Persons Visiting at the Family

Medicine Clinic, Phramongkutklao Hospital

Warut Tongyoo, MDOutpatient and Family Medicine Department,

Phramongkutklao Hospital, Thailand

Email: turn.wt@hotmail.com

Abstract Objective: This study aimed to evaluate the prevalence of orthostatic hypotension (OH) and ortho-

static intolerance (OI), and associated factors of OH among older persons.

Design: The study was a cross-sectional analytic study of 284 participants aged 60 years or older who

visited the Phramongkutklao Hospital Outpatient Clinic.

Materials and Methods: Face-to-face interviews were conducted and OH was measured by a standard

method. The prevalence of OH and OI was described by the percentage. Factors associated with OH were

analyzed by multivariate logistic regression analysis (p-value < 0.05).

Results: There were 284 participants with an average (± SD) age of 69.12 ± 6.74 years. The majority

of these were women 58.10%, with a prevalence of OH and OI of 17.25% and 58.45%, respectively. The

analysis using multivariate logistic regression showed that ages 70 - 79 years (adjusted OR 2.82 (95% CI; 1.19

- 6.72)), ages 80 years and above (adjusted OR 5.27 (95% CI; 1.65 - 16.83)), polypharmacy (adjusted OR 3.66

(95% CI; 1.52 - 8.79)), visual problems (adjusted OR 4.38 (95% CI; 1.92 - 10.00)), and gait and postural insta-

bility (adjusted OR 3.92 (95% CI; 1.70 - 9.05)) were found to be significantly associated with OH.

Conclusion: About one in six older adults was effected by orthostatic hypotension, which was asso-

ciated with multiple factors. Some of these factors are modifiable and can be addressed to reduce the inci-

dence of OH.

Keywords: Older persons, Orthostatic hypotension, Orthostatic intolerance

Original Article

70 PCFM Vol2 No2น พ น ธ ต น ฉ บ บ

ความชกและปจจยทมอทธพลตอการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง ในผสงอายทมารบบรการ

ทคลนกตรวจโรคเวชศาสตรศาสตรครอบครว โรงพยาบาลพระมงกฎเกลา

นายแพทย วรฒ ทองอยกองตรวจโรคผปวยนอกและเวชศาสตรครอบครว

รพ.พระมงกฎเกลา

Email: turn.wt@hotmail.com

บทคดยอ

วตถประสงค : เพอศกษาความชกของการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางและภาวะไมสามารถทนตอการ

เปลยนทาทาง และปจจยทมอทธพลตอการเกดความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางในผสงอาย

แบบวจย : เปนการศกษาเชงวเคราะห ณ จดเวลาใดเวลาหนง เกบขอมลในผทอาย 60 ปขนไป ทมารบบรการทคลนก

ตรวจโรคเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลพระมงกฎเกลา จ�านวน 284 คน

วสดและวธการ : โดยใชการสมภาษณแบบเผชญหนา และวดความดนโลหตทานงและทายนดวยวธมาตรฐานประเมน

ความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง ขอมลทไดน�ามาหาความชกโดยใชคารอยละ และวเคราะหหาความสมพนธโดยใชสถต

Multivariate logistic regression analysis (p-value < 0.05)

ผลการศกษา : ผเขารวมการศกษามจ�านวน 284 คน สวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 58.10 อายเฉลย 69.12 ± 6.74

ป อตราความชกของการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางและภาวะไมสามารถทนตอการเปลยนทาทางเปน รอยละ

17.25 และ 58.45 ตามล�าดบ และปจจยทมอทธพลตอการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางหลงควบคมอทธพลของ

ปจจยอนทเกยวของ ไดแก ผทอาย 70 - 79 ป (adjusted odds ratio (adjusted OR)) 2.82 (95% CI; 1.19 ถง 6.72)) ผทอาย

มากกวาหรอเทากบ 80 ป (adjusted OR 5.27 (95% CI; 1.65 ถง 16.83)) ผทมยารบประทานประจ�ามากกวา 4 ชนด

(adjusted OR 3.66 (95% CI; 1.52 ถง 8.79)) ผทมปญหาดานสายตา (adjusted OR 4.38 (95% CI; 1.92 ถง 10.00)) และ

ผทมการเดนและยนมนคง (adjusted OR 3.92 (95% CI; 1.70 ถง 9.05))

สรปผล : หนงในหกของผสงอายพบวามภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง โดยสมพนธกบหลายปจจย ซงบาง

ปจจยสามารถแกไขได และสามารถทจะท�าใหการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางในผสงอายลดลงได

ค�าส�าคญ : ผสงอาย, ภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง, ภาวะไมสามารถทนตอการเปลยนทาทาง

71PCFM Vol2 No2

บทน�า จากขอมลสถานการณผสงอายไทย พ.ศ. 2558 พบ

วา ประเทศไทยมจ�านวนประชากรทงหมด 65.1 ลานคน ใน

จ�านวนนเปนประชากรอาย 60 ปขนไป 11 ลานคน หรอคด

เปนรอยละ 16 ของประชากรทงหมด ประเดนส�าคญ คอ ขณะ

นประชากรไทยก�าลงสงอายขนอยางเรวมาก ประเทศไทยได

กลายเปนสงคมสงอายมาตงแตป 2548 คอ มสดสวน

ประชากรอาย 60 ปขนไปสงถงรอยละ 10 ประชากรสงอาย

ก�าลงเพมขนดวยอตราทเรวมาก คอ สงกวารอยละ 4 ตอป ใน

ขณะทประชากรรวมเพมขนดวยอตราเพยงรอยละ 0.5

เทานน1 ตามการคาดประมาณประชากรของส�านกงานคณะ

กรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ประเทศไทย

จะกลายเปนสงคมสงอายอยางสมบรณ คอ มสดสวน

ประชากรอาย 60 ปขนไปสงถงรอยละ 20 ในป 2564 และ

จะเปนสงคมสงอายระดบสดยอดเมอมสดสวนประชากรอาย

60 ปขนไปสงถงรอยละ 28 ในป 25741

ภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง (Ortho-

static hypotension, OH) เปนภาวะทพบไดบอยในผสงอาย

โดยพบในผสงอายไดรอยละ 5-302 ซงสมพนธกบอายทเพม

มากขน กลมยาทรบประทาน เชน ยาลดความดนโลหต ยาท

ใชในการรกษาภาวะกลามเนอหวใจขาดเลอด ยารกษาโรคทาง

จตเวช และยารกษาโรคซมเศรา เปนตน จ�านวนยาทรบ

ประทาน โรคของการเสอมทางระบบประสาท เชน Parkin-

son’s disease, Shy-Drager syndrome, multiple

system atrophy, familial amyloid polyneuropathy3

และโรคประจ�าตวตางๆ เชน โรคเบาหวาน โรคความดนโลหต

สง โรคหวใจ โรคทางระบบประสาทสวนกลาง ภาวะสมอง

เสอม และการตดสรา4,5

นอกจากนภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง

สมพนธกบอตราเสยชวตทเพมขน กลาวคอเปนปจจยเสยงท

ท�าใหเกดโรคตางๆ ตามมา ไดแก โรคเสนเลอดหวใจและ

เสนเลอดสมอง6 ภาวะบกพรองของสมรรถนะทางสมอง7 และ

ยงพบวาภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง เปนสาเหต

หนงทท�าใหเกดการหกลม8 ซงการหกลมเปนเหตการณส�าคญ

ทท�าใหผสงอายจ�านวนมากตองเขารบการรกษาอาการบาด

เจบในโรงพยาบาล เกดภาวะทพลภาพหรอเปนสาเหตของการ

เสยชวต

วธการวนจฉยภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยน

ทาทางท�าไดโดย วดความดนโลหตในทานอนหรอทานง แลว

ใหยนวดความดนโลหตหลงจากยน 1 และ 3 นาท ถาความ

ดนโลหตขณะหวใจบบตว (Systolic blood pressure) ลด

ลงมากกวาหรอเทากบ 20 มม.ปรอท หรอความดนโลหตขณะ

หวใจคลายตว (Diastolic blood pressure) ลดลงมากกวา

หรอเทากบ 10 มม.ปรอท9 ในกรณทระดบความดนไม

เปลยนแปลงไปจนถงคาดงกลาวแตมอาการ เชน หนามด มน

ศรษะ จะวนจฉยไมสามารถทนตอการเปลยนทาทาง (Ortho-

static intolerance, OI)10

จากการทบทวนวรรณกรรม พบวางานวจยทผานมา

ในประเทศไทย มการศกษาวจยในเรองปจจยทมอทธพลตอ

การเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางในผสงอาย

คอยขางนอย และยงไมมงานวจยเกยวกบภาวะไมสามารถทน

ตอการเปลยนทาทาง งานวจยนจงมวตถประสงคเพอศกษา

หาความชกของการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยน

ทาทาง และภาวะไมสามารถทนตอการเปลยนทาทาง และ

ปจจยทมอทธพลตอการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอ

เปลยนทาทาง ในผสงอายทมารบบรการทคลนกตรวจโรค

เวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลพระมงกฎเกลา ซงเปน

หนวยบรการตตยภมระดบสง (Excellence care) เพอใชเปน

แนวทางในการประเมนอาการ และดแลผสงอายตอไป

วสดและวธการ การศกษานเปนการศกษาวจยเชงวเคราะห ณ จด

เวลาใดเวลาหนง (Quantitative study : cross- sectional

study) ใช แบบสอบถามทจดท�าขนจากการทบทวน

วรรณกรรมทเกยวของ โดยเกบขอมลในดานตางๆ เชน ขอมล

ทวไป ขอมลดานสขภาพ การรบประทานยาหลายขนานหรอ

ทเรยกวา Polypharmacy มค�านยาม คอ การรบประทานยา

มากกวา 4 ชนดขนไป11,12 โดยยาทรบประทานเปนครงคราว

ไมไดรบประทานตอเนองจะไมนบเปนการรบประทานยา

หลายขนาน ขอมลดานความเสยงของการหกลม โดยทค�าถาม

ทใชในการคดกรองความเสยงในการหกลมของผสงอายตาม

แนวทางการดแลรกษากลมอาการสงอาย ไดแก มประวต

หกลมในระยะเวลา 1 ปทผานมา มความรสกวาขณะยนหรอ

เดน มความไมมนคง มความกงวลวาจะหกลม เมอผรวมวจย

ตอบขอใดขอหนง จะถอว ามความเสยงในการหกลม

แบบสอบถามนไดน�าไปวเคราะหโดยผทรงคณวฒ 3 ทาน ดวย

วธการหาดชนความเทยงตรงเชงเนอหา (Content Validity

Index) เทากบ 0.93 และวเคราะหหาความเชอมนตรงของ

72 PCFM Vol2 No2

แบบสอบถามดวยวธของครอนบค โดยไดคาสมประสทธ

แอลฟา (Cronbach’s alpha coefficient) เทากบ 0.72 และ

ท�าการวดความดนโลหตเฉลยในทานงและทายนท 1 และ 3

นาท ดวยวธมาตรฐาน โดยผปวยจะตองไมดมชาหรอกาแฟ

และไมสบบหร กอนท�าการวดความดนโลหตอยางนอย 30

นาท หากปวดปสสาวะจะใหไปปสสาวะกอน กอนท�าการวด

ความดนโลหตจะใหผปวยนงพกบนเกาอเปนเวลา 5 นาท หลง

พงพนก เทา 2 ขางวางราบกบพน และไมพดคยทงกอนหนา

และขณะวดความดนโลหต (แนวทางการรกษาโรคความดน

โลหตสง ในเวชปฏบตทวไป พ.ศ. 2562) เพอประเมนภาวะ

ความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางซงวดโดยผวจยคนเดยว

โดยใชเครองวดความดนโลหตชนดอตโนมต (automatic

sphygmomanometer) รน Terumo ES-P-110 เครอง

เดยวกนตลอดงานวจย โดยศกษาในผสงอายทอายตงแต 60

ปขนไปทมารบบรการทคลนกตรวจโรคเวชศาสตรครอบครว

โรงพยาบาลพระมงกฎเกลา

การเกบขอมล จากการค�านวณขนาดตวอยางจะไดจ�านวนตวอยาง

อยางนอย 282 ราย2 ผวจยไดท�าการเกบรวบรวมขอมลตาม

ล�าดบผสงอายทมารบบรการทคลนกตรวจโรคเวชศาสตร

ครอบครว โรงพยาบาลพระมงกฎเกลาทงสน 284 ราย โดย

เกบขอมลในชวงระยะเวลาตงแต 1 ธนวาคม พ.ศ.2561 ถง

31 พฤษภาคม พ.ศ.2562

เกณฑคดรวมการศกษา ผทอายตงแต 60 ปขนไป

ทมารบบรการทคลนกตรวจโรคเวชศาสตรครอบครว โรง

พยาบาลพระมงกฎเกลา ทสามารถสอสารดวยภาษาไทยได

และยนยอมใหความรวมมอในการเกบขอมลในการวจย

เกณฑคดออกจากการศกษา ผทไมสามารถวดความ

ดนโลหตได และไมสามารถท�าแบบสอบถามของงานวจยได

ครบถวน

การวเคราะหขอมล ขอมลจะไดรบการตรวจสอบความถกตอง และ

บนทกในรปแบบของแฟมขอมลดวยโปรแกรม STATA

version 12.0

วเคราะหขอมลดวยโปรแกรม STATA version 12.0

โดยวเคราะหสถตเชงพรรณนา (Descriptive statistics)

ไดแก จ�านวน รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

เพอแสดงขอมลลกษณะกลมตวอยาง

วเคราะหหาความสมพนธระหวางความเสยงในการ

หกลมและภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางโดยใช

สถต Chi-square หรอ Fisher’s exact test และวเคราะห

หาปจจยทสมพนธกบการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอ

เปลยนทาทาง ไดแก อาย จ�านวนยาทผปวยใชอยเปนประจ�า

ยาลดระดบน�าตาลในเลอด ยาลดความดนโลหต มอาการเวยน

ศรษะ หนามด ปวดศรษะเลกนอยรสกเหมอนจะเปนลม หรอ

รสกเหมอนจะหมดสตหลงจากการเปลยนทาทาง มปญหา

ดานสายตา (เชน มองเหนภาพไมชด เหนภาพเปนจดๆ ลาน

สายตาแคบกวาปกต เปนตน) หลงจากการเปลยนทาทาง และ

มความรสกวายนหรอเดนไมมนคง หลงจากเปลยนทาทาง

โดยใชสถต Multivariate logistic regression analysis โดย

พจารณาวามนยส�าคญทางสถตตอเมอมคา p-value < 0.05

การรบรองดานจรยธรรมโครงรางงานวจย

การวจยนไดรบอนมตการรบรองดานจรยธรรม

โครางรางงานวจยจากคณะอนกรรมการพจารณาโครงการ

วจย กรมแพทยทหารบกเมอวนท 15 พฤศจกายน 2561

เลขทอนมตการรบรองดานจรยธรรม R179q/61

ผลการศกษา (Results)ขอมลทวไปของผเขารวมการศกษา

จากผลการศกษาพบวา ผเขารวมการศกษา เปนเพศ

หญง 165 คน คดเปนรอยละ 58.10 โดยสวนใหญอาย

60 -69 ป มจ�านวน 170 คน คดเปนรอยละ 59.86 โดยมอาย

เฉลย 69.12 ± 6.74 ป สวนใหญอาศยอยกบคสมรส คดเปน

รอยละ 66.90 สวนใหญมระดบการศกษาสงสดทประถม

ศกษา คดเปนรอยละ 42.96 มการศกษาสงสดคอสงกวา

ปรญญาตร คดเปนรอยละ 34.86 และสวนใหญไมไดประกอบ

อาชพ คดเปนรอยละ 55.99 (ดงตารางท 1)

ขอมลดานสขภาพ ผเขารวมการศกษาสวนใหญมโรคประจ�าตว 278 คน

คดเปนรอยละ 97.89 และโรคประจ�าตวทพบมากทสดคอ โรค

ไขมนในเลอดผดปกต คดเปนรอยละ 82.39 อนดบสอง คอ

โรคความดนโลหตสง คดเปนรอยละ 78.87 มคาดชนมวลกาย

เฉลย 25.26 ± 4.1กโลกรม/เมตร2 โดยสวนใหญมดชนมวล

กายเกนเกณฑ (≥ 23 กโลกรม/เมตร2) คดเปนรอยละ 66.20

รองลงมา คอ มดชนมวลกายปกต (18.5 – 22.99 กโลกรม/

73PCFM Vol2 No2

เมตร2) คดเปนรอยละ 33.10 สวนใหญไมเคยสบบหรและไม

เคยดมสรา คดเปนรอยละ 59.86 และ 50.00 ตามล�าดบ สวน

ใหญมยาทรบประทานอยเปนประจ�าไมเกน 4 ชนด คดเปน

รอยละ 68.31 และชนดของยาทรบประทานมากทสด คอ ยา

ลดระดบไขมน และยาลดความดนโลหต คดเปนรอยละ 82.39

และ 80.28 ตามล�าดบ รองลงมาคอ ยาลดระดบน�าตาลใน

เลอด คดเปนรอยละ 30.99

ขอมลดานการรบร อาการความดนโลหตตกเมอเปลยน

ทาทาง

ผเขารวมการศกษาเมอเปลยนทาทางจากนงเปนยน

สวนใหญมอาการเวยนศรษะ หนามด ปวดศรษะเลกนอย รสก

เหมอนจะเปนลม หรอรสกสต คดเปนรอยละ 64.44 อนดบ

สอง คอ รสกวายนหรอเดนไมมนคง คดเปนรอยละ 40.49

และอนดบสามคอ ปญหาดานสายตา (เชน มองเหนภาพ

ไมชด เหนภาพเปนจดๆ ลานสายตาแคบกวาปกต เปนตน)

คดเปนรอยละ 29.58

ขอมลดานความเสยงในการหกลมในชวง 1 ปทผานมา

ผเขารวมการศกษามความเสยงทจะเกดการหกลม

คดเปนรอยละ 71.13 โดยสวนใหญมความกงวลวาจะหกลม

คดเปนรอยละ 64.02 รองลงมาคอ มความรสกวาขณะยน

หรอเดน มความไมมนคง คดเปนรอยละ 48.24 และมประวต

เคยหกลมใน 1 ปทผานมา คดเปนรอยละ 7.39

ขอมลดานความดนโลหตเมอเปลยนทาทาง

ผเขารวมการศกษา มอตราความชกของการเกด

ภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง (Orthostatic

hypotension, OH) และภาวะไมสามารถทนตอการเปลยน

ทาทาง (Orthostatic intolerance, OI) คดเปนรอยละ 17.25

(49 คน) และ 58.45 (166 คน) ตามล�าดบ

ดานปจจยทมความสมพนธกบภาวะความดนโลหตตกเมอ

เปลยนทาทาง

การวเคราะหหาปจจยทมความสมพนธกบภาวะ

ความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางดวยวธวเคราะหทละ

ปจจย (Univariate analysis) พบปจจยทมความสมพนธกบ

ภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางอยางมนยส�าคญทาง

สถตทงหมด 7 ปจจย และการวเคราะหปจจยทมความสมพนธ

กบภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง หลงจากควบคม

อทธพลของปจจยอนทเกยวของ (multivariate logistic

regression analysis) พบวาปจจยทมความสมพนธกบภาวะ

ความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางอยางมนยส�าคญทางสถต

ไดแก กลมอาย 70-79 ป (adjust OR 2.82 (95% CI; 1.19

-6.72)) กลมอาย 80 ปขนไป (adjust OR 5.27 (95% CI;

1.65 – 16.83)) การใชยาหลายขนาน (> 4 ชนด) (adjust

OR 3.66 (95% CI; 1.52 – 8.79)) มปญหาดานสายตา (เชน

มองเหนภาพไมชด เหนภาพเปนจดๆ ลานสายตาแคบกวา

ปกต เปนตน) หลงจากเปลยนทาทาง (adjust OR 4.38 (95%

CI; 1.92 – 10.00)) และมความรสกวายนหรอเดนไมมนคง

หลงจากเปลยนทาทาง (adjust OR 3.92 (95% CI; 1.70 –

9.05)) (ดงตารางท 2)

การวเคราะหหาความสมพนธของความเสยงในการ

หกลมกบภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง โดยใช

สถต Chi-Square หรอ Fisher’s exact test พบวาผทมความ

เสยงในการหกลม ไดแก การรสกวาขณะยนหรอเดนมความ

ไมมนคง หรอกงวลวาจะหกลม สมพนธกบการเกดภาวะความ

ดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางอยางมนยส�าคญทางสถต

(p-value < 0.001) (ดงตารางท 3)

อภปรายผล ผสงอายทมารบบรการทคลนกตรวจโรคเวชศาสตร

ครอบครว โรงพยาบาลพระมงกฎเกลา มความชกของการเกด

ภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง และภาวะไม

สามารถทนตอการเปลยนทาทาง รอยละ 17.25 และ 58.45

ตามล�าดบ ซงสอดคลองและเปนไปในทศทางเดยวกบงานวจย

ทผานมา ทพบวาความชกของการเกดภาวะความดนโลหตตก

เมอเปลยนทาทางในผสงอายพบไดรอยละ 5-30 และเพมมาก

ขนตามอาย 2,5

จากการศกษาน พบวาความสมพนธระหวางปจจย

ตางๆ กบการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางใน

ผสงอายทมารบบรการทคลนกตรวจโรคเวชศาสตรครอบครว

โรงพยาบาลพระมงกฎเกลาพบวา ปจจยทมความสมพนธกบ

การเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางอยางมนย

ส�าคญทางสถต ไดแก อายทเพมขน มจ�านวนยาทรบประทาน

ประจ�ามากกวา 4 ชนด มปญหาดานสายตา (เชน มองเหน

ภาพไมชด เหนภาพเปนจดๆ ลานสายตาแคบกวาปกต

เปนตน) หลงจากการเปลยนทาทาง และมความรสกวายน

74 PCFM Vol2 No2

หรอเดนไมมนคง หลงจากเปลยนทาทาง

ปจจยจากอาย พบวาอายทเพมมากขนจะเกดการ

เปลยนแปลงตามธรรมชาตทางสรรวทยา เมอมการเปลยน

ทาทางจะท�าใหเลอดประมาณ 500-1,000 มลลลตร หรอ

รอยละ 10-15 ของหลอดเลอดด�าไปอยบรเวณขาและหลอด

เลอดด�า (splanchnic system)13 การตอบสนองของ

baroreceptor reflex ทบรเวณ carotid sinus และ arch

of aorta ลดลงสงผลใหการกระตนของระบบประสาทอตโน

มตซมพาเทตกเสยไป ไมสามารถปรบสมดลของความดน

โลหตทเปลยนแปลงไปเมอเปลยนทาทางได4 เมอเปรยบเทยบ

การศกษาทใกลเคยงของ Low PA2 พบวาความชกของการ

เกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางในกลมชวงอาย

65-69 ป รอยละ 14.8 และเพมเปนรอยละ 26 ในกลมอาย

85 ปขนไป แสดงใหเหนอยางชดเจนถงความสมพนธระหวาง

การเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางกบอาย

ทมากขนอยางมนยส�าคญทางสถต ซงสอดคลองกบผลการ

วจยน

ปจจยจากจ�านวนยาทรบประทานเปนประจ�า พบ

วาการเปลยนแปลงทางเภสชจลนศาสตร (pharmacokinet-

ic) และเภสชพลศาสตร (pharmacodynamic) ของผสงอาย

มผลตอการขจดยาออกจากรางกาย (elimination) ทลดลง

และเพมชวปรมาณออกฤทธของยา (bioavailability) ยา

หลายชนดมผลตอการควบคมระดบความดนโลหตของ

รางกาย เชน ยาลดความดนโลหตชนดตางๆ ยารกษาโรคซม

เศรา ยารกษาโรคพากนสน เปนตน ดงนนเมอผสงอายมการ

รบประทานยาหลายขนาน เมอมความดนโลหตตกเมอเปลยน

ทาทางรางกายจงไมสามารถปรบสมดลความดนโลหตท

เปลยนไปเมอเปลยนทาทางได14 ซงมความสอดคลองกบงาน

วจยทผานมา พบวาจ�านวนยาทผปวยรบประทานมากขน ม

ความสมพนธกบการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยน

ทาทางอยางมนยส�าคญทางสถต2,15 โดยสอดคลองกบผลการ

วจยน ซงพบวาในผสงอายทมการใชยาหลายขนาด (> 4 ชนด)

(OR 3.66 (95% CI; 1.52 – 8.79)) พบวามความสมพนธกบ

การเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางอยางมนย

ส�าคญทางสถต

ปจจยจากการรบร อาการความดนโลหตตกเมอ

เปลยนทาทาง พบวาปญหาดานสายตา (เชน มองเหนภาพไม

ชด เหนภาพเปนจดๆ ลานสายตาแคบกวาปกต เปนตน) (OR

4.38 (95% CI; 1.92 – 10.00)) เปนอาการทสมพนธกบผท

มภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง พบวาเมอมการ

เปลยนทาทางเลอดจะตกลงสเบองลางดงทไดกลาวมาเบอง

ตน รวมกบการเปลยนแปลงตามธรรมชาตทางสรรวทยาของ

ผสงอาย ไมสามารถปรบสมดลของความดนโลหตขณะเปลยน

ทาทางได สงผลใหปรมาณเลอดไปเลยงบรเวณสมองและ

ดวงตาลดลง9,13 โดยมหลายงานวจยทผานมาพบวาผทมภาวะ

ความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง มปญหาดานสายตาหลง

จากเปลยนทาทาง5,7,9,13

ปจจยจากการมความรสกวายนหรอเดนไมมนคงเมอ

เปลยนทาทาง (OR 3.92 (95% CI; 1.70 – 9.05)) พบวาม

ความสมพนธกบการเกดความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง

ดงทไดกลาวมาแลว เมอเปลยนทาทางสงผลใหเลอดไปเลยง

บรเวณสมองและดวงตาลดลง จงท�าใหเมอเปลยนทาทางจง

เกดอาการทางสายตาและรสกยนหรอเดนไมมนคงได9,13 ซง

สอดคลองกบงานวจยทผานมา ทพบวาผทมความดนโลหตตก

เมอเปลยนทาทาง มปญหาเรองการยนหรอเดนไมมนคง5,7,9

นอกจากนความสมพนธของการเกดความดนโลหต

ตกเมอเปลยนทาทางกบความเสยงในการหกลมในผสงอาย

มความสมพนธกบการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยน

ทาทางอยางมนยส�าคญทางสถต (p-value < 0.05) โดยพบ

วาภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง สงผลใหปรมาณ

เลอดไปเลยงบรเวณสมองลดลง ท�าใหเกดอาการเวยนศรษะ

และเกดการหกลมตามมา16 เมอเปรยบเทยบการศกษาทใกล

เคยงกนของ Jurascheck SP และคณะ17 พบวา ภาวะความ

ดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางสมพนธกบความเสยงในการ

หกลมโดยค�านงถงปจจยดานลกษณะประชากร และปจจย

เสยงอนทเกยวของ (HR 1.30 (95% CI ; 1.10 – 1.54; P =

0.002)) ซงสอดคลองไปในทศทางเดยวกนกบงานวจยน

ขอจ�ากดของการศกษา เนองจากการศกษาน ไดเกบรวบรวมขอมลผเขารวม

การศกษา ณ คลนกตรวจโรคเวชศาสตรครอบครว โรง

พยาบาลพระมงกฎเกลาระหวางทรอพบแพทย ผเขารวมการ

ศกษาไมสะดวกใหวดความดนโลหตในทานอนแลวเปลยนเปน

ทายน ดงนนผวจยจงประเมนภาวะความดนโลหตตกเมอ

เปลยนทาทางดวยการวดความดนโลหตในทานงเปรยบเทยบ

กบทายน แตการศกษาทท�าการเปรยบเทยบความดนโลหต

ระหวางทานอนและทายน อาจท�าใหพบภาวะความดนโลหต

ตกเมอเปลยนทาทางไดแตกตางจากการศกษาน

75PCFM Vol2 No2

การศกษาน มขอจ�ากดของระยะเวลาในการท�าการ

วจย ท�าใหผเขารวมการศกษามจ�านวนไมมาก ผลการศกษา

อาจไมสามารถน�าไปบงชประชากรสงอายโดยรวมของ

ประเทศได

ขอเสนอแนะเพอการวจยในอนาคต ส�าหรบงานวจยตอไปอาจศกษาแบบตดตามระยะ

ยาวถงผลของการปรบเปลยนปจจยทสมพนธกบภาวะความ

ดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง วาสามารถลดการเกดภาวะ

ความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางไดหรอไม

ควรศกษาในลกษณะ Multicenter เชน ศกษาใน

ภมภาคตางๆเพอท�าใหประชากรสงอายมความหลากหลาย

มากขน ซงจะท�าใหเปนตวแทนของกลมประชากรผสงอายได

ดมากยงขน และท�าในกลมประชากรจ�านวนมากขนเพอให

เหนปจจยทสมพนธกบการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอ

เปลยนทาทางมากขน

นอกจากนอาจศกษาตอในเรองของภาวะไมสามารถ

ทนตอการเปลยนทาทาง (Orthostatic intolerance, OI)

แนวทางในการน�าไปใชประโยชน ในกลมผสงอาย ผทมการรบประทานยาหลายขนาน

(> 4 ชนด) มประวตมปญหาดานสายตา (เชน มองเหนภาพ

ไมชด เหนภาพเปนจดๆ ลานสายตาแคบกวาปกต เปนตน) ม

ความรสกวายนหรอเดนไมมนคง หลงจากเปลยนทาทาง และ

มความเสยงทจะเกดการหกลม ซงจากงานวจยนพบวาเปน

ปจจยทมความสมพนธกบการเกดภาวะความดนโลหตตกเมอ

เปลยนทาทาง สามารถตรวจคดกรองหาภาวะนไดทสถาน

พยาบาลทกระดบตงแตปฐมภมไปจนถงตตยภม เพอคนหา

ภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทาง และสอบถามถง

ปจจยทเกยวของกบการเกดภาวะน เพอใหการดแลรกษาและ

ใหค�าแนะน�าทเหมาะสมแกผ ปวย เชน การปรบเปลยน

อรยาบถอยางชาๆ การหยดยาทรบประทานทไมมขอบงใช

และแพทยผดแลควรมการประเมนการใชยาอยางเหมาะสมใน

ผ สงอายทกคน นอกจากนอาจใชตอยอดศกษาในกล ม

ประชากรอนๆ ทไมใชกลมผสงอายตอไปในอนาคตได

สรป หนงในหกของผสงอายพบวามภาวะความดนโลหต

ตกเมอเปลยนทาทาง โดยสมพนธกบหลายปจจย ไดแก อาย

ทเพมขน มการรบประทานยาหลายขนาน (> 4 ชนด) มปญหา

ดานสายตา (เชน มองเหนภาพไมชด เหนภาพเปนจดๆ ลาน

สายตาแคบกวาปกต เปนตน) หรอมความรสกวายนหรอเดน

ไมมนคง หลงจากเปลยนทาทาง และมความเสยงทจะเกดการ

หกลม ซงบางปจจยสามารถแกไขได และสามารถทจะท�าให

การเกดภาวะความดนโลหตตกเมอเปลยนทาทางและความ

เสยงในการหกลมลดลงได

กตตกรรมประกาศ ขอขอบพระคณอาจารยประจ�าภาควชาเวชศาสตร

ครอบครวทกทานทโรงพยาบาลพระมงกฎเกลา โดยเฉพาะ

พนโทแพทยหญงพฒนศร ศรสวรรณ ทใหค�าแนะน�า และ

สนบสนนในการท�างานวจยครงน รวมถงเจาหนาทโรง

พยาบาลพระมงกฎเกล าทคลนกตรวจโรคเวชศาสตร

ครอบครว ผเขารวมวจยทกทานทไดใหความรวมมอในการเขา

รวมงานวจยนเปนอยางด

76 PCFM Vol2 No2

เอกสารอางอง 1. มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย. สถานการณผสงอายไทย พ.ศ.2558. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง แอนดพบลชชง; 2559 2. Low PA. Prevalence of orthostatic hypotension. Clin Auton Res 2008;18(1):8-13. 3. Mosnaim AD, Abiola R, Wolf ME, Perlmuter LC. Etiology and risk factors for developing orthostatic hypotension. Am J Ther 2010;17(1):86-91. 4. Sclater A, Alagiakrishnan K. Orthostatic Hypotension: A primary care primer for assessment and treatment. Geriatrics 2004;59(8):22-7. 5. Ong HL, Abdin E, Seow E, Pang S, Sagayadevan V, Chang S, et al. Prevalence and associative factors of orthos tatic hypotension in older adults: Results from the Well-being of the Singapore Elderly (WiSE) study. Arch Gerontol Geriatr. 2017;72:146–152. 6. Chou RH, Liu CJ, Chao TF, Chen SJ, Tuan TC, Chen TJ, et al. Association between orthostatic hypotension, mortality, and cardiovascular disease in Asians. Int J Cardiol 2015;195:40-4. 7. Huang H, Zheng T, Liu F, Wu Z, Liang H, Wang S. Orthostatic Hypotension Predicts Cognitive Impairment in the Elderly: Findings from a Cohort Study. Front Neurol 2017;3;8:121. 8. Menant JC, Wong AK, Trollor JN, Close JC, Lord SR. Depressive Symptoms and Orthostatic Hypotension Are Risk Factors for Unexplained Falls in Community-Living Older People. J Am Geriatr Soc 2016;64(5):1073-8. 9. Freeman R, Wieling W, Axelrod FB, Benditt DG, Benarroch E, Biaggioni I, et al. Consensus statement on the definition of orthostatic hypotension, neurally mediated syncope and the postural tachycardia syndrome. Clin Auton Res 2011;21:69-72. 10. O’Connell MD, Savva GM, Fan CW, Kenny RA. Orthostatic hypotension, orthostatic intolerance and frailty: The Irish Longitudinal Study on Aging-TILDA. Arch Gerontol Geriatr 2015;60(3):507-13. 11. Farrell B, Shamji S, Monahan A, French Merkley V. Reducing polypharmacy in the elderly: cases to help you “rock the boat”. Can Pharm J 2013;146(5):243-4. 12. Nechba RB, Kadiri MEM, Bennani-Ziatni M, Zeggwagh AA, Mesfioui A. Difficulty in managing polypharmacy in the elderly: case report and review of the literature. J Clin Gerontol Geriatr 2015;6(1):30-33. 13. Lanier JB, Mote MB, Clay EC. Evaluation and management of orthostatic hypotension. Am Fam Physician 2011;84(5):527-36. 14. Verhaeverbeke I, Mets T. Drug-Induced orthostatic hypotension in elderly: avoiding its onset. Drug Saf 1997;17(2):105-18. 15. Kamaruzzaman S, Watt H, Carson C, Ebrahim S. The association between orthostatic hypotension and medication use in the British Women’s Heart and Health Study. Age Ageing 2010;39:51-6. 16. Mager DR. Orthostatic Hypotension: Pathophysiology, Problems, and Prevention. Home Healthc Nurse 2012;30(9):525-530. 17. Juraschek SP, Daya N, Appel LJ, Miller III ER, Windham BG, Pompeii L, et al. Orthostatic Hypotension in Middle-Age and Risk of Falls. Am J of Hypertens 2017;30(2):188-95.

77PCFM Vol2 No2 บ ท เ ร ย น จ า ก เ ว ท ว ช า ก า ร

กายไกล แตเรากเรยนรใกลกนไดดวยเทคโนโลยKeep Distance Learners Closer by Technology

พญ.อรณ ทพยวงศวว.เวชศาสตรครอบครว

Academic Fellowship in Family Medicine, University of Toronto, Canada

กลมงานเวชกรรมสงคม รพศ.สราษฎรธาน

Email : arunee.ti@cpird.in.th

“ระยะทางพสจนมา กาลเวลาพสจนคน” สภาษต

ค�าพงเพยค นห เลาถงความม งมนและอดทนดวยความ

พยายามในการท�าเปาหมายใหประสบความส�าเรจลลวง

อยางไรกตามส�าหรบการเรยนการสอนแพทยเวชศาสตร

ครอบครวในบรบทไทยยคน ระยะทางทหางไกล “ไมควร”

เปนขอจ�ากดหรอขอพสจนการฝาพนอปสรรคของแพทยประ

จ�าบานฯอกตอไป

หลกสตรการเรยนแพทยประจ�าบานสาขาเวชศาสตร

ครอบครวในปจจบนมรปแบบการเรยนแบงเปน 2 กลมหลก

คอ 1) Formal Training ซงผเรยนใชเวลาเกอบทงหมดอยใน

สถาบนการฝกอบรม และ 2) In-service Training ผเรยนจะ

ตองเรยนโดยการปฏบตงานในสถาบนสมทบทมกอยในโรง

พยาบาลชมชน เปนการท�างานควบคไปกบการเรยนรจาก

กจกรรมวชาการรวมกบสถาบนหลกทเปนโรงพยาบาลศนย

ดงนนระยะความหางของระยะทางจงยงจดไดวาเปนอปสรรค

ทางการเรยนอยางหนงของแพทยประจ�าบานในระบบ In-

service training เนองจากบางสถาบนผเรยนจ�าเปนตองเดน

ทางมารวมกจกรรมวชาการในสถาบนฝกอบรมหลก

ดงนนการเพมศกยภาพระบบการเรยนการสอนโดย

ผานชองทางเทคโนโลย (technology enhanced learning)

เปนอกทางเลอกหนงของวธจดสงแวดลอมการเรยนร (learn-

ing environment) ทจะชวยใหผเรยนและผสอนสามารถ

สอสารกนได เกดการเรยนรได ไมแตกตางจากการเรยนตอ

หนา (face to face) มากนก และผสอนเองยงสามารถใหการ

ตดตามประเมนผลผเรยนจากชองทางดงกลาวไดเปนระยะ

ระหวางการฝกอบรมฯ

ในหวขอประชมวชาการเรอง Keep distance

learners closer by technology จากงานประชมวชาการ

เวชศาสตรครอบครวประจ�าป 2018 เราไดเรยนรประสบการณ

การใชเทคโนโลยมาชวยในการสอนแพทยประจ�าบานทางไกล

โดยอาจารยวทยากรจากสองสถาบนการฝกอบรม

รองศาสตราจารยแพทยหญงวชดา จรพรเจรญ จาก

ภาควชาเวชศาสตรครอบครวมหาวทยาลยเชยงใหม เลาถง

การพฒนาระบบเรยนทางไกลส�าหรบแพทยประจ�าบานวา

เปนระบบทเรมมาจากการท�าสญญาเขารวมโครงการ Exten-

sion for Community Healthcare Outcomes (ECHO)

หรอ project ECHO กบมหาวทยาลยนวเมกซโกในประเทศ

สหรฐอเมรกา1 วตถประสงคหลกเพอพฒนาระบบการท�างาน

ในกลมสหวชาชพใหเกดประสทธผลสงสดในบรบทพนท

แนวคดการสรางกลมเรยนรของ project ECHO

เชอมโยงความรจากกลมแพทยผเชยวชาญเฉพาะสาขาตางๆ

ไปสกลมแพทยปฐมภมในพนทหางไกล ซงชวยเพมศกยภาพ

การดแลผปวยในพนททเขาถงบรการบางอยางไดยาก กอ

ประโยชนทดตอผปวย ลดความเสยงการสญเสยทอาจเกดขน

จากความไกลของระยะทางและความไมทวถงในการเขาถง

ขอมลทางการแพทยของทมสขภาพดานหนา ซงสามารถ

อธบายแนวการจดระบบการเชอมโยงไดดวยภาพตอไปน1

78 PCFM Vol2 No2

ด วยเหตนทางภาควชาเวชศาสตร ครอบครว

มหาวทยาลยเชยงใหม จงใชโอกาสในการรวมเอาแพทย

ประจ�าบานในสถาบนสมทบตาง ๆ ทอยในความดแล เขามา

มสวนรวมในการพฒนาระบบงานภายใตโครงการฯดงกลาว

และใหการสอดแทรกการเรยนการสอนระหวางการแลก

เปลยนการเรยนรกบทมสหวชาชพ โดยใชชองทาง online

conference ผานโปรแกรม Zoom (www.zoom.us) ซง

เปนชองทางทโครงการฯสนบสนนใหใชไดฟร นอกจากนภาค

วชาฯไดใชชองทางตางๆ ตวอยางเชน google form (https://

www.google.com/forms/about/) และ survey monkey

(https://www.surveymonkey.com/) ในการสราง online

questionnaire เพอจดท�าระบบการประเมนผลแพทยประจ�า

บานควบคกนไป การประชมผาน Zoom application นถก

จดขนทก 1 เดอน และไดผลตอบรบทดจากผรวมโครงการทก

คน มการแลกเปลยนเรยนรในชวงเวลาทจ�ากดไดอยางม

ประสทธภาพ ซงสวนใหญจะเปนเวลาพกกลางวนของสมาชก

ในทม

หลงจากจบเรองราวประสบการณการเรยนการสอน

ทางไกลจากภาควชาเวชศาสตรครอบครว มหาวทยาลย

เชยงใหม อาจารยนายแพทยธาตร โบสทธพเชฎฐ จากโรง

พยาบาลพระนครศรอยธยากไดเลาถงประสบการณอกรป

แบบของการใชเทคโนโลยชวยในการสอน โดยเลอกการใชสอ

Social media ประเภท Facebook group ในการเรยนการ

สอนแพทยประจ�าบาน เปนการเชอมตอขอมล เพมชองทาง

สอสาร สงชนงานน�าเสนอระหวางผเรยนและอาจารย โดยเนน

ทการเรยนรแบบไมจ�ากดชวงเวลา ผเรยนสามารถเขาถงสอ

การเรยนไดตลอด 24 ชวโมง ชวยเพมความสะดวกในดาน

เวลาใหกบทงอาจารยและผเรยน แนวคดนถกใหชอเกๆ วา

ADL หรอ Activity of Daily Learning โดยอาจารยนาย

แพทยภาวศทธ เบกบาน

ระหวางการบรรยาย อาจารยธาตรไดสรปใหเขาใจ

หลกการเรองการเรยนทางไกลตามแนวคดของ Coldeway2

ดงแสดงในภาพท 2

ภาพท 1 แผนภาพแสดงแนวคดการจดระบบวงจรการเรยน

รใน project ECHO

Same SP-ST DP-ST Synchronous

Time

Coldeway’s Framework* Simonson, Michael, and Susan M.Zvacek. 6th ecs.Teaching and learning at a distance. USA, North Carolina: IAP;2014.P.9-10

ภาพท 2 ตารางแสดงกรอบแนวคดเรองการจดรปแบบการเรยนทางไกลของ Coldeway

SPECIALIST TEAM

LEARNINGLOOP

LOCAL PRIMARYCARE TEAMS

LOCAL PRIMARYCARE TEAMS

PATIENTS

PATIENTS

PATIENTS

KNOWLEDGE KNOWLEDGE

79PCFM Vol2 No2

จากแนวคดดงกลาวใชปจจยดานเวลาและสถานทมา

เปนตวก�าหนดในการแบงประเภทของ Distance learning

(DL) ซงถกแบงออกเปน 2 กลมหลก ไดแก

1. Synchronous DL เปนการเรยนรทางไกลใน

บรบทเวลาเดยวกน (same time, different place) ท�าให

ผเรยนสามารถสอสารตอบโตกบผสอนไดทนท

2. Asynchronous DL เปนการเรยนรทางไกลใน

บรบทตางเวลา (different time, different place) ผเรยน

และผสอนไมไดสอสารตอบโตในชวงเวลาเดยวกน แตสอสาร

ผานชองทาง online ทขอมลเชอมตอถงกน

และอธบายเพมเตมถงระบบการเรยนแบบทางไกล

วามองคประกอบและขนตอนอยางไรบางดวยการเชอมโยงดง

ภาพท 33

Digital platform ทน�ามาใช คอ closed Facebook

group ทผเรยนแทบทกคนใชเปน social media platform

ในชวตประจ�าวน ดงนนโอกาสทผเรยนจะแวะเวยนเขามาอาน

เขามาด หรอแลกเปลยนเรยนรภายในกลมกนาจะท�าไดไม

ล�าบาก สะดวกแคปลายนวสมผส จากสมารทโฟน หรอ

อปกรณอเลคทรอนกซอนใกลตว เหมาะอยางยงกบผเรยนยค

ดจตอล ตวอยางรปรางหนาตา Facebook platform ม

ลกษณะตามภาพท 4

โดยอาจารยจะจดตารางกจกรรมการโพสท หรอ

upload ขอมลใหกบแพทยประจ�าบานแตละคน ในแตละชน

ป ตวอยางหวขอในกจกรรม เชน review article, textbook

reading chapter, board review, journal appraisal,

journal watch, home visit, guideline review, และ

creative activity ตางๆ ทแพทยประจ�าบานอยากน�าเสนอ

ไมวาจะเปน mini-cinemed, conference keynote, หรอ

elective review

ประเดนหนงทนาสนใจทอาจารยธาตรไดใชกระตน

การเรยนรในผเรยนบน platform น คอ การก�าหนดใหผเรยน

เขยน reflection ในรปแบบตวยอ IFFE เครองมอการซก

ประวตความเจบปวยทชาวเวชศาสตรครอบครวรจกด แตใน

กรณการสะทอนสงทไดเรยนร ผเรยนจะใช IFFE ในอกมมมอง

หนง ดงน

ภาพท 3 แผนผงแสดงองคประกอบของระบบการศกษาทางไกล

Distance Education System*

Distance education system

Technology

Learning Program/course design

Management

Policy Organization

Teaching

*Michael G. Moore and Greg Kearsley. Distance education: A systemsview of online learning. 3rd ed. USA: Wadworth Cengage Learning; 2011.P.10

80 PCFM Vol2 No2

ภาพท 4 แสดงตวอยางหนา Facebook group ทใชเปน platform การเรยนรทางไกล

Idea ตนเองคดอยางไรตอการเรยนรครงน

Feeling ตนเองรสกอยางไรตอการเรยนรครงน

Function ลองวเคราะห/เปรยบเทยบสงทไดเรยนร

กบบรบทหรอประสบการณเดม

Expectation สงทตนเองอยากเปลยนแปลงใหดขนหลง

จากไดเรยนรครงน

รปแบบดงกลาวดจะสอดคลองกบทฤษฎทางการ

ศกษาเรอง experiential learning theory4 ของ David

Kolb ทเชอวาการเรยนรมวงจรทเชอมโยงมาจากประสบ

การณของผเรยนเอง เกดกระบวนการเรยนรภายใน และ

สามารถตอยอดไปสความรหรอแนวปฏบตใหม โดยองกบ

พนฐานประสบการณเดมทม วงจรการเรยนรตามทฤษฎน ดง

แสดงในภาพท 5

จะเหนไดวาประสบการณการใช technology มา

ชวยในการเรยนการสอนแพทยประจ�าบานจากทง 2 สถาบน

ท�าไดไมยากเลย เลอกใช platform ทเขาถงไดงาย กสามารถ

จะชวยสงเสรมการเรยนรใหกบผเรยนไดเปนอยางด ทงยงเกด

ประโยชนตอทมสหวชาชพ ถงแมจะอยไกลกน กสามารถเชอม

ตอกนไดงายดวยเทคโนโลย สงทแตกตางระหวาง 2 สถาบน

คอ ชนดของ digital platform ทเลอกใช และชวงเวลาการ

ใชชองทาง online ระหวางอาจารยและลกศษย ซงหาก

สถาบนฝกอบรมฯ ใดมความสนใจทดลองน�าไปใช ผเขยนเชอ

วากสามารถประยกตเอาวธของทงสองตวอยางไปใชไดไมยาก

และในความจรงของยคปจจบน อาจจะไมจ�าเปนตองจ�าเพาะ

ส�าหรบการสอนแพทยประจ�าบานในหลกสตร in-service

training เทานน แตอาจารยแพทยสามารถน�ามาประยกตใช

รวมกบบรบทการเรยนรของผเรยนทกกลมได โดยเฉพาะกบ

กลม digital learner ทอาจจะถนดและคนเคยกบการเรยน

รในโลกยคดจตอล (digital learning) เปนการเรยนทผเรยน

สามารถเรยนรไดเองทกท ทกเวลา ดงนนการสรางสงแวดลอม

การเรยนร ใหเหมาะกบวถปฏบต หรอ lifestyle ของผเรยน

ยคใหม โดยการใช digital platform ตางๆ ตวอยางเชน

Facebook, Weblog, Google classroom จดวาเปนอกวธ

ทดในการสงเสรมและกระตนการเรยนร และยงสอถงการสอน

ทผสอนมองผเรยนเปนศนยกลาง (student-centeredness)

ซงถอวาเปนรปแบบการจดการเรยนรทไดประสทธผลด

81PCFM Vol2 No2

โดยสรป การเรยนทางไกลไมวาจะเปนในรปแบบ

synchronous DL หรอ asynchronous DL หากผสอนม

การวางระบบการจดการระบบการเรยนรทเหมาะสม ชดเจน

รวมกบมการจดบทบาทของผเรยน (student’s role) วธการ

เรยนร (learning method หรอ learning activity) มระบบ

การกระตนใหผเรยนไดใครครวญสงทเรยนร มการประเมนผล

ทชดเจนและเขาใจงาย และทส�าคญคอ สามารถท�าไดงายใน

ระยะทางทหางไกล ระบบการเรยนรนนกจะประสบผลส�าเรจ

กอเกดความสขใหแกทงผเรยนและผสอน รสกใกลชดกนมาก

ขนไดดวยเทคโนโลยการเชอมตอ ระยะทางกจะไมใชอปสรรค

ในการเรยนรอกตอไป

ภาพท 5 แสดงกรอบแนวคดทฤษฎ Experiential learning

(ทมาของภาพ: http://www.bu.edu/ctl/guides/experiential-learning/)

เอกสารอางอง 1. ECHO project. School of Medicine, University of New Mexico, USA. Available From URL: https:// echo.unm.edu 2. Simonson, Smaldino S, Zvacek S. Teaching and learning at a distance: foundations of distance education. Charlotte, NC: Information Age Publish ing; 2015. 3. Moore MG, Kearsley G. Distance education: a sys tems view of online learning. Belmont, CA.: Wad sworth Cengage Learning; 2012. 4. Kolb D. Experiential learning. Upper Saddle River

(New Jersey): Pearson Education; 2015.

Kolb’s Cycle of Experiential Learning

Active Experimentation-testing new ideas; honingskills in a new experience

Concrete Experience-engaging directly inauthentic situation

Abstract Conceptualization-distilling perceptions intoabstract concepts

ConcreteExperience

ActiveExperimentation

AbstractConceptualization

สมาคมแพทยเวชปฏบตทวไป/เวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทย ราชวทยาลยแพทยเวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทย เลขท 2 ชน 11 อาคารเฉลมพระบารม๕๐ ป ซอยศนยวจย แขวงบางกะป เขตหวยขวาง กรงเทพมหานคร 10310 โทรศพท : 02-7166651-2 แฟกซ : 02-7166653

มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (มสพช.) 126/ 749 หม 5 หมบานการเคหะนนทบร ต�าบลปากเกรด อ�าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร 11120 โทรศพท : 02-5830719 แฟกซ : 02-9641836

ดาวนโหลดเนอหาของวารสารไดท Website: www.pcfmjournal.com