ZETanakkale Sava yakn dnem dnya tarihini etkileyen en nemli olaylardan biridir. Pek ok ulusun gelecei bu sava sonrasnda ekillenmitir. Modern Trkiye Cumhuriyetinin douu yine bu savala balar. Anadolu Trknn zaferiyle sonulanan anakkale Savana pek ok ulus katld. ngilterenin doal mttefiki olarak tilaf Devletleri safnda savaa giren Avustralya ve Yeni Zelanda askerleri de Osmanl Devletine kar savaan uluslar arasnda yerlerini aldlar. Anzak olarak adlandrlan bu askerler (Anzac; Australian and New Zealander Army Corps) mttefik cephesinin en ok dikkati eken askeri birlikleri oldular. Anlamn fazla sorgulamadan katldklar bu sava, Avustralya ve Yeni Zelanda halklar zerinde derin izler brakt. lk kez bylesine byk bir sava deneyimi yaayan iki gen ulus, bilinsizce srklendikleri bu savatan mthi kayplarla ktlar. Sava srasnda edinilen deneyimler ve verilen kayplar, ngiltere ile olan ilikilerin gzden geirilmesine ve bu iki dominyonun bamsz birer ulus olma srecinin balamasna yol at. Engin bir tarihsel birikime sahip olan Trk milleti, neredeyse son savan verirken bile sava ahlakn elden brakmayacak kadar derin bir tarihsel birikime sahip olduunu bu savata bir kez daha gsterdi. Her iki taraf da mthi aclar yaad; her iki taraf da inanlmaz boyutlarda maddi ve manevi deerlerini kaybetti. Gnmzde yaanan aclar, kaybedilen maddi ve manevi deerler artk geride kald. Fakat bu savan insani yn, zellikle Anzak askerleri ile Trk insan arasnda gelien, saygya dayal dostluk duygular o zamandan bu zaman kadar varln korudu. Her yl Avustralya ve Yeni Zelandadan Geliboluya gelen binlerce ziyareti bu savan etkilerinin hala devam ettiinin gl bir kantdr. Anzaklarn Gzyle anakkale Sava adl bu tez almasnda anakkale Sava arlkl olarak Anzak bakyla deerlendirildi. Ksmen Trk bak asna da yer verilmesine ramen, yaanan olaylar zellikle Anzak bak dikkate alnarak ele alnd. Sava, Trklerin bak as olan karadan denize deil, bu sefer denizden karaya baklarak incelendi. stilaclara kar vatann savunan askerden ok, karma yapan askerin yabanc topraklara kma ve orada tutunma mcadelesine yer verildi. Sava ncesi koullar ve anakkale Deniz Sava ksaca gzden geirildikten sonra, yaklak dokuz ay sren kara savalar ayrntl olarak ilendi. Olaylar kronolojik sraya gre ele alnd. Bu tez almasnda, bata Boazii niversitesi Ktphanesi kaynaklar olmak zere, yze yakn ngilizce ve Trke kaynaktan faydalanld. Elde edilen bilgiler akademik doruluu ve birincil kaynak olma vasf dikkate alnarak snflandrld, aykland ve kullanld. Kimilerince Modern an son drst sava olarak kabul edilen anakkale Sava, Anzak askerlerinin gzyle, insani yn de dahil olmak zere, geni bir bak asyla yeniden ele alnd.

This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

GR1800l yllarn banda Avustralya ve Yeni Zelandaya yerleen AngloSaksonlar, 1910lara kadar, ana sorunlarn zm, nispeten refah toplumu olmay baarmt. Avrupa'nn I. Dnya Sava'na doru ilerledii yllarda kendilerini ana vatan ngilterenin doal bir paras sayyorlard. I. Dnya Savann balad gnlerde ngiltere Sava Bakanlndan savaa destek ars geldiinde herkes bunu cokuyla karlad. arya katlmak iin bir biri ile yaran Avustralyal ya da Yeni Zelandallar kendilerini smrge askeri deil, ngiliz ulusunun bir paras olarak gryordu.1 Savaa katlmakla ana vatana, yani Byk Britanya mparatorluuna olan vatan borcunu demi olacaklard. Fakat sava bittikten sonra lkelerine dnenler bambaka eyler anlatmaya baladlar. Sava; kitaplarda yazld gibi erkeke bir ura, ya da birka aylk bir macera deil, insan ten bir canavard. Sava srasnda askerler inanlmaz bedeller dediler ve inanlmaz aclara gs gerdiler. rnein 6 Austosda Boyun blgesinde saldrya katlan 1.200 Avustralyal gencin birka dakika iinde yars eridi. Bu gibi korkun deneyimler geri dnenler zerinde unutulmaz etkiler brakt. Verilen kayplarn figran nedenini olarak sorgulamaya, ngiltereye olan ballklarn meruluunu sorgulamaya, grevlendirildikleri politikalarn

tartmaya baladlar. Yoksa ana vatan ngiltere gerekte ne olduu belli olmayan politik maceralarda onlar kullanm myd? Daha serbest ve bana buyruk Avustralyallar ve daha disiplinli ve dzenli Yeni Zelandallar bu sava srasnda bir birini tanma imkan zamana kadar kendi lke insanlarn da tanmyorlard. buldu. Aslnda o Bir birlerini ve ngilizleri

tandka ngilteredeki soydalarndan farkl olduklarn kefettiler. Bylelikle baz talar yerinden oynamaya, bilinen bir eyler deimeye balad. Msrdaki ocuksu marklk gnlerinden sonra sava, Anzaklar ok abuk olgunlatrd. Aslnda ne kadar cesur, becerikli ve stn nitelikli olduklarn kefettiler. Her ynyle ngilizlerden farkl ve hatta daha stndler. Dman Trklerden nefret etmek iin bir neden bulamadlar. nk onlarla aralarnda nedeni belirli bir dmanlk ya da tarihsel kt anlar yoktu. Onlara dmanlarn ldrmeleri gerektii sylendi. Onlara da bunu ellerinden geldiince1

Fahrettin Altay , On Yl Sava 1912- 1922 ve Sonras. nsel Yaynlar, stanbul, 1970, s: 103.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

1

yapmaya altlar. Fakat ilerleyen gnlerde Trkn de kendileri gibi insan olduunu, onlar gibi ac ektiini, onlar gibi can verdiklerini grdler. Hatta Trklerin sava ahlaknn Avrupallardan daha yksek olduunu fark ettiler. Trkler drste savayorlar, hastane gemilerine ate etmiyorlar, kimyasal silah kullanmyorlard. Anzak askerlerine gaz maskesi datlmak istendiinde Trkler drst zehirli gaz kullanmazlar dediler. Bir sre sonra, vatann savunan bu insanlar ldrmenin neden grevleri olduunu sorgulamaya baladlar. Savan sonuna doru Anzak koyundaki Avustralya ve Yeni Zelandal askerler Trklere kari derin bir sayg-takdir duygular beslemeye baladlar. Byk Britanyaya kar, eer varsa, borlarn dediklerini, artk kendi yollarna gitmeleri gerektiini ynndeki fikirler olumaya balad. 8 Austos tarihli ngiliz gazetelerinde kan baz haberler aradaki atlan bymeye baladn gsteriyordu. Bu haberlerde ngilizlerin ilk ate hattna rlandal ve Avustralyal askerleri srd, Trklerin bunlarn hepsini imha etti, bu harekatn bouna olduu ifade ediliyordu.2 1922 Eyll ay sonunda ngiltere babakan Lloyd George anakkaleye ilerleyen muzaffer Trk ordularna kar bir kez daha Anzak glerine bavurmak istedi. Fakat bu kez kesin bir red cevab ald.3 Avustralya ve Trkiye arasnda anakkale Sava srasnda balayan dostluk savatan sonra eitli vesilelerle en st dzeylerde ifade edildi. 6 Temmuz 1932 tarihli Cenevredeki Milletler Cemiyeti toplantsnda sz alan Avustralya delegesi sava alannda edindii Trk izlenimini itenlikle dile getirdi. Toplantda konuan eski Anzak askeri; I. Dnya Savanda Gelibolu, Filistin, am ve Suriyede sava hattnda bulunmu biri olarak Trk askerinin savunmadaki esiz kahramanlna, hcumdaki kudret yeteneine tank olduunu, Geliboluda arkadalaryla Trklerin cesaret ve direnileri karsnda defalarca hayretler iinde kaldklarn, Trk ordularnn Avustralya makineli tfeklerine ve Britanya donanmasnn toplarna kar pervaszca ileri atldklarn syleyerek, savan aclarn bu kadar yaam bir milletin geleceini sava engellemeye etmitir.4Naci Ko,ngilizlerin Gzyle anakkale Savalar. Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklap tarihi Enstits, 2005, s.107. 3 David Walder, anakkale Olay. ev: M. Ali Kayaba, Milliyet Yaynlar, stanbul, 1970, s..270. 4 Sabahattin zel, Atatrk ve Atatrklk. Derin yaynlar, stanbul, 2006, s.218.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/2

savadr,

adayacana kesin olarak inandn ifade

2

Anzaklar, Gelibolu cephesindeki tilaf gleri iindeki en cesur, en baarl, en dayankl askerler olduklarn ispat ederek lklerinde dndler. Bir asker olarak cephede cesaretin en yksek rneini sergilediler. Kendilerine verilen grevi fedakarca yerine getirdiler. Yzyllardr Avrupal atalarna kar savaan Trkler

karsnda yetkinliklerini ispat ettiler. Btn bunlar, anavatann vesayetinden kp ocukluktan olgunlua getiklerini ispat etmeye yeterliydi. Avustralyallar ve Yeni Zelandallar artk birer ulustu.. Var olan her ulusun bir dou efsanesi vardr. Anzak efsanesi de bu iki ulusun douunu anlatan modern bir efsane oldu.. stelik efsaneyi yaayanlar hala hayattayd.5 anakkale sava modern Trk tarihinin en nemli dnm noktalarndan biridir. II. Viyana Kuatmasndan beri Bat karsnda srekli yenilen Osmanl mparatorluu, baka bir deyile Anadolu Trkl, ilk kez batya kar ak bir zafer kazand. Batnn en gl iki lkesi ngiltere ve Fransa mttefikleriyle birlikte tm imkanlarn seferber ettikleri halde yenilgiyi kabul ederek ekip gittiler.6 Bu zafer yakn dnem Trk tarihine yn verdi. Trkiye Cumhuryet kurucusu Mustafa Kemal Atatrkn tarih sahnesine kmasna neden oldu. Anadolu Trk Dvel-i Muazzamay yenerek baszln korumaya, Anadoluda kalmaya ve stanbula sahip olmaya hakk olduunu kantlad. anakkale zaferiyle, Modern Trkiye Cumhuriyetinin kurulma aamalar da balam oldu. tilaf Devletleri ordular komutan Hamilton 17 Austosda: ok iyi komuta edilen ve yiite dven Trk ordusuna kar savayoruz. diyerek aresizliini itiraf etmek zorunda kald.7 Bu sava sonunda Trkler ve Anzaklar tarihsel balarla birbirine baland. Her iki taraf da bir birine kar sayg ve takdir duygular beslemeye balad. Trk tarafnn asil duygular en mkemmel ekliyle 1934 ylnda Gazi Mustafa Kemal tarafndan kaleme alnan bir nutukta ifade edildi : Bu memleketin topraklar zerinde kanlarn dken kahramanlar! Burada bir dost toprandansnz. Huzur ve skun iinde uyuyunuz . Sizler Mehmetiklerle yan yana, koyun koyunasnz. Uzak diyarlardan evlatlarn harbe gnderen analar! Gz yalarnz dindiriniz. Evlatlarnz bizim barmzdadr. Huzur5 6

Son anzak Askeri 2002 ylnda ld. Ali hsan Gencer, Sabahattin zel, Trk nklap Tarihi. Der Yaynlar, 9. Bask, stanbul, 2004, s. 64. 7 Ian Hamilton, Gelibolu Hatralar 1915. ev: Mehmet Ali Yalman- Nurer Uurlu, rgn Yaynevi, stanbul, 2005, s. 269.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

3

iindedirler ve huzur iinde rahat uyuyacaklardr. Onlar, bu topraklarda canlarn verdikten sonra artk bizim evlatlarmz olmulardr. Those heroes that shed their blood and lost their lives... You are now lying in the soil of a friendly country, therefore ret in peace. There is no difference between the Jonnies and the Mehmets to us where they lie side by side. Here in this country of ours. You, the mothers, who sent their sons from far away countries, wipe away your tears. Your sons are now lying in our bossom and are in peace. After having lost their lives on this land they have become our sons as well. Mustafa Kemal ATATURK - ANZAC Memorial, 1934 8

8

Artk anonimleen bu mesaj anakkale ehitliinden alnmtr. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

4

Avustralyann Ksa Tarihi :Hint Okyanusu ve Byk Okyanusla evrili olan Avustralya, yedi milyon alt yz seksen iki bin yz (7.682.300) kilometrekarelik yzlm ile dnyann en byk adas, ayn zamanda en kk ktasdr. Ktann ortalama ykseklii 300 yayla metre civarndadr9. Orta kesimi byk bir l durumunda olan Avustralya Ktasnn kuzeyde York Burnu'ndan, gneye Tasmanya'ya uzanan blgesi genelde karakteristiine sahiptir. Gneydouda yer alan Avustralya Alpleri ktann belli bal yksekliklerini meydana getirir. En yksek yeri olan Kozciusku Tepesi, 2.228 metredir. klim, blgelere gre, tropik ya da lman karakteristie sahip olabilir. Kuzey Blge, Queensland ve Bat Avustralya genellikle tropik; New South Wales, Victoria, Gney Avustralya ve Tasmanya ise lml iklim koullarna sahiptir. Mevsimler kuzey yarkreye gre tamamen ters durumdadr. Yani, Avustralya'da Aralk, Ocak, ubat aylar yaz mevsimini, Mart, Nisan, Mays sonbahar, Haziran, Temmuz, Austos k, Eyll, Ekim, Kasm aylar ise ilkbahar oluturur. 17. yzyla, kadar, eitli milletlere mensup gezginlerin, zaman zaman kylarna uradklar Avustralya Adasna nceleri Hollandal gemiciler New Holland (Yeni Hollanda) adn vermilerdir. 1688 ylnda William Damper isimli bir ngiliz korsan, ktann kuzeybat kylarna kmtr. Daha sonra 1770 ylnda ktann dou kylar Kaptan James Cook tarafndan kefedilmitir. O tarihten sonra da Avustralya ngiliz topra saylmtr.10 Kaptan James Cook'un bu keifleri ve getirdii bilgiler, o tarihte ngilterede fazla dikkate deer grlmemitir. Ancak daha sonraki yllarda Amerika'nn bamszln kazanmas ve ngilterenin elinden kmas zerine bu durum deimitir. lk yllarda yeni kta srgn ve mahkumlar iin yeni yerleim yeri olarak kullanlmtr. 13 Mays 1778'de Botany Bay'de karaya ayak basmtr. Bylelikle beyaz rk Avustralya'ya ilk admn atmtr. 1813 ylndan sonra yerleim yerleri tm kta geneline yaylmaya balamtr. Avustralyaya beyaz rkn yerlemesini izleyen yz elli ylk zaman iinde ktann nfusu ancak yedi milyona ulaabilmitir. kinci dnya sava sonundan kta nfusu 1981 ylnda 14 milyon 547 bine ulamtr. itibaren artan glerle

9

10

Byk Larusse. II. Cilt, Geliim Yaynlar, stanbul, 1986 s.1061. Baha Vefa Karatay, Mehmetik ve Anzaklar. Bankas Kltr Yaynlar, Ankara, 1987, s.42. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! 5 Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

Avustralyann siyasi yaps ve kurumlar ngilz ve Amerikan modellerinden rneklenen batl liberal demokratik temeller zerine oturtulmutur.

Yeni Zelandann Ksa Tarihi:Yeni Zelanda, Avustralya'nn gney kylarndan iki yz mil kadar douda Gney Pasifikte yer alan iki byk ada ve bunlarn civarnda bulunan baz kk adalardan olumu bir adalar topluluudur. Gney Ada ve Kuzey Ada adlarn tayan ve birbirinden Tasman Boaz ile ayrlm bulunan iki ana ada, kuzeygney dorultusunda toplamda bin be yz kilometre uzunlua sahiptir. Buna kar genilikleri yer yer ancak iki yz kilometreye ular.11 Adalar genellikle dalk arazi karakterine sahiptir. ok fazla girinti kntl olan kylarnn uzunluu drt bin sekiz yz kilometre civarndadr. 44.281 mil karelik bir alana sahip, olup volkanik bir yaps bulunan Kuzey Ada, zaman zaman pskren Ruapetro, Ngauruhoe gibi yanardalara sahiptir. 58.093 mil kare yzlmne sahip Gney Ada'da ise, balca ykseklikleri orta kesimden batya doru ykselen Yeni Zelanda Alpleri meydana getirmektedir. Bu sradalarla ky arasndaki blgede, lkenin nemli dzlklerinden biri olan Centerbury ovas uzanmaktadr. klim, genellikle yumuak ve yal, dalk blgelerde ise nispeten serttir.Halkn byk ksm Avrupa'dan gelmi gmenlerden olumaktadr. lke nfusunun Adada yaamaktadr. Adann yerlileri olan Maorilerin saylar gnmzde yz altm bin civarndadr. Hollandal bir denizci olan Tazman blgeye gelen ilk Avrupaldr12. Daha sonra 1769 ylnda Kaptan Cook, bu takm adalar ayrntl olarak kefetmitir. Cook'un kefini izleyen yllarda nceleri sadece balina avcl ve ticari amalarla blgeye gelip giden Avrupallar zamanla kalc olarak yerlemeye balamtr. Bylece blge nfusu yava yava artmaya balamtr. Sava bir karaktere sahip yerli Maoriler 1843, 1847, 1860 ve 1869 yllarnda beyazlara kar mcadele vermi, fakat bu savalar sonunda ciddi kayplara uramtr. Yaplan kanl savalar sonucu beyaz adam adalarda kesin hakimiyeti salamtr13. yaklak te ikisi Kuzey ve blgeye 14. yzylda gelmi olan

11 12

Trk Ansiklopedisi. IV. Cilt, Milli Eitim Basmevi, Ankara, 1950, s.320. Karatay, a.g.e., s.48. 13 Karatay, a.g.e., s. 49. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

6

1860l yllarda, blgede altn madeninin kefedilmesi blgeye hzl bir gmen akna neden olmutur. Ksa zamanda iki katna kan nfus tarm ve da smrgeleri hayvancln gelimesine yol am, blge ekonomisine byk bir canllk salamtr. 19. yzyl ortalarndan itibaren, ngiltere, bu adalar srmemitir. arasna katm, daha sonra, anavatandan ok uzak olmalar nedeni ile bu durum fazla 1899'da genel oy sisteminin kabulnden idari yapda byk gelime Yeni Zelanda Byk Britanyaya bal bir Dominyon gzlemlenmitir. 1907de Yeni Zelanda,

olmutur. Ekonomik ve ticari alanda ksa zamanda byk atlmlar gerekletiren mreffeh bir lke durumuna gelmitir. lke ekonomisi bata hayvanclk olmak zere pek ok alanda olduka gelimi, kii bana den milli gelir dikkat ekici dzeye ykselmitir. Hava, kara ve deniz ulam olduka gelimi olan lkenin balca ihra mallar yn, et, tereya gibi tarmsal rnlerden olumaktadr. Temelde bir tarm lkesi olan Yeni Zelandada halkn byk ounluu ehirlerde yaar. 2.8 milyon kiinin yaad lkede kilometre kareye 8.8 kii der. Bakent Wellington ve Auekland, Christchurch ve Dunedin lkenin byk yerleim merkezlerindendir.

Her ki lkenin Sava ncesinde Byk Britanya le Olan likileri :I. Dnya Sava ncesi dnemde Avustralya ve Yeni Zelanda ngilterenin 1901 ylnda Avustralya yar ulus birer deniz ar uzants grnmndeydi.

olma niteliini kazanm ve alt koloni birleerek Avustralya Birliini (Commonwealth) oluturmutu. Fakat Avustralyallarn ou ve zellikle zengin snflar ve yksek makam sahipleri, hala ngiltere'ye gveniyor ve itici gcn onlardan kaynaklandna inanyordu. politik bamszlk sadece kuramsal ngiltere'nin deneyimleri ve baarlar, Bu bakmdan elde edilen bu teye geemiyordu. dzeyden

ayn zamanda Avustralya'nnm

saylyordu. Bu nedenle, Avustralya kolonileri, ngiltere' ye savalarda yardm etmek amacyla eitli tarihlerde Sudan'a, Gney Afrika'ya ve in' e askeri birlikler gnderdiler.14 1902 yl ubatnda General Kitchenerin istei zerine

14

Vecihi Baarn, Hatice Hrmz Baarn, Fewster Kevin : Gelibolu 1915 Savala Balayan Dostluk. Sistem Yaynclk, Ankara, 2005. s. 58.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

7

Gney Afrikadaki Boer savana asker gnderen Avustralya yaklaan dnya savanda anavatana elinden gelen tm fedakarl yapmaya kararlyd.15 Her iki lkede sosyal ve kltrel yaam, zellikle byk ehirlerde, Avrupa ya da Amerika'dakinden ok farkl deildi. Ancak, krsal yrelerde ayn gelime henz salanamamt. Buralarda yaam tarma dayal olup geleneksel toplum zelliklerini tayordu. O yllarda Avustralya'nn nfusu drt buuk milyon (500 bini yerli Aborigine), Yeni Zelanda'nn ise bir milyondan biraz fazla (100 bini yerli Maori) idi. ki lkede de eitim yaygn, gelimi ve olduka baarlyd. Okur yazarlk orannn yaklak yzde 90 olduu tahmin ediliyordu. Saylar az olmasna ramen niversitelerdeki eitim de belirli bir seviyeyi yakalamt. nsanlar aldklar sekler ve aklc eitimin etkisiyle, dindar olmakla birlikte, 'dinci' ya da banaz deildi.16 ok snrl birka sava deneyimine sahip her iki toplumda da, ulusal Bir baka bilin olumam, ayr birer ulus olma duygusu henz belirmemiti. araya getirip tek bir ama etrafnda birletirecek kadar gl deildi. Her iki lkede de arazi son derece geni, nfus az, yerleim dank olduu iin, insanlar farkl ehirlerde oturanlar ve oralardaki yaam pek bilmiyordu. Halk bir arada tutan temel g gelenekler olup, bunlar da zde ngiliz gelenekleriydi. Bu sonuta, Avustralya ve Yeni Zelanda'nn corafi bakmdan dier ktalardan uzakta oluu, iletiim asndan kopuk ve izole olularnn da nemli rol vard. Sonu olarak her iki lkenin d dnya ile olan sosyo-politik ve kltrel ilikileri, byk lde ngiltere araclyla yrtlmekteydi. ngiltere ile olan manevi balar ylesine yakn ve glyd ki, 1914 ylnda, orta ya st nfusun nemli bir ksm, ya ngiltere doumluydu ya da, anne-baba gibi birinci derecede yakn akrabalar halen orada yaamaktayd. Ksacas ite bu temel nedenlerledir ki, Avustralya ve Yeni Zelandallar ngiltere'yi o dnemde anavatan sayyor ve kendilerini orann uzak bir paras olarak gryorlard. 1914 Austos aynda Avrupa'da I. Dnya Sava kt zaman her iki lke de sorgusuz sualsiz kendilerini ngilterenin yanndan bu savaa katlmaya zorunlu hissettiler.1715

deyile o zamana kadar Avustralyal ya da Yeni Zelandal olma bilinci, insanlar bir

John Laffin : Digger The Legend of Australian Soldier. The MacMillan Company of Australia PTY LTD Melbourne, 1986, s.36. 16 A. Mete Tunoku: Anzaklarn Kaleminden Mehmetik. TBMM Kltr Sanat ve Yaynlar, Ankara, 2005, s. 17.17

Geoffrey Penn, Fisher, Churchill And The Dardanelles. Pen&Sword Books, Yorkshire, Great Britain, 1999, 2. 73. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! 8 Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

I. BLM I. DNYA SAVAINDA ANAKKALE CEPHESNN AILMASI VE ANAKKALE DENZ SAVALARI 1.1 I. Dnya Savann Patlak Vermesi ve Osmanl mparatorluunun Savaa GirmesiI. Dnya sava genel olarak dou ve bat cepheleri olarak ikiye ayrlabilir. Osmanl mparatorluu bu byk savan dou cephesinde yer alm ve toplam on ayr cephede savamak zorunda kalmtr. mparatorluun ve sonradan kurulacak Trkiye Cumhuriyetinin kaderini belirlemesi asndan anakkale save son derece byk neme sahiptir. I. Dnya Sava Avrupa anakarasnda balayarak btn dnyay etkisi altna almtr. 1914 yl Austosunda balayan ve 4 yl sren sava, 9 milyon asker, 15 milyon sivil olmak zere toplam 24 milyon insann lmne neden olmutur.18 Savan balangcnda Osmanl mparatorluu tarafsz durumdayd. lk olarak l tilaf Devletleri ile ittifak yapmak zere baz giriimlerde bulundu. Fakat Balkan Sava srasnda diplomatik ynlerden Osmanl Devleti aleyhine alm olan ngiltere ve Fransa bu giriimlere olumlu yant vermedi. Bu iki devlet, hem yklmasn yakn grdkleri Osmal Devletinin ykn savata tamak, ileride Rus ordularndan yararlanmak amacyla Rusyay istemiyorlard. hem de gcendirmek

Osmanl Devleti tilaf Devletlerinin bu tutumlar ile bir bakma

Almanyann kucana itilmi ve onlara kar olan cephede yer almaya mecbur edilmitir. Bu dorultuda 2 Austos 1914de Osmanl Devleti ile Almanya arasnda birlikte hareket etme anlamas imzaland.19 Bu gizli anlama yalnz savunma amal

18

Yusuf Hikmet Bayur, Trk nklab Tarihi. Cilt III, Ksm 2, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1955, s. 53. 19 Alan Moorehead : anakkale Geilmez. Milliyet Yayn Ltd. ti. Yaynlar ev: Gnay Salman, stanbul, 1972, s.33.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

9

olmayp gerektiinde lkeyi savaa sokacak nitelikte olan bir ittifak anlamas niteliindeydi. Osmanl Devleti 2 Austos 1915 gn seferberlik karar ald, meclisini datt ve iki gn sonra da tarafszln ilan etti. Almanlar ve zellikle Enver Paa Osmanl Devletinin bir an nce savaa girmesi iin aba sarf etmeye balad. te yandan Rusyann boazlar yoluyla yardm alabilmesi Osmal Devletinin tarafsz kalmasna balyd. Bu nedenle tilaf Devletleri Osmanl Devletinin tarafsz kalmas iin baz nerilerde bulundular. Osmanl Devleti bu nerilere kapitlasyonlarn kaldrlmas, Ege Adalarnn kendisine verilmesi ve Msr sorununun zmlenmesi nerisinde bulunmu, ngiltere ise buna yanamamt. stelik ngiltere paras pein denen Sultan Osman ve Sultan Reat zrhllarna el koymutu. Bu olay Osmanl kamuoyunda byk bir fkeye neden oldu. Bunu frsat bilen Almanya Geoben ve Bylece Osmanl Devleti Breslau adl kruvazrlerini anakkaleye ynlendirdi. de bir komployla kar karya kald. Sonuta tilaf

devletleri de istemeyerek ya da farknda olmayarak Osmanl Devletini Almanyann safna itmek iin ellerinden geleni yapmt. Bu srada Rusya, yaknda yklacana kesin gzle bakt Osmanl Devletinin savaa ele geirmek iin bir frsat olarak gryordu. 10 Austosta Boazlardan ieri giren bu iki gemi ile Osmanl Devleti savaa biraz daha yaklam oldu. anakkaledeki ngiliz ve Fransz konsoloslar iki geminin 24 saat iinde Trk karasularn terk etmesini ya da silahszlandrlmas istediler. Osmanl Devleti de tam tersine bu iki gemiyi satn aldn ilan ederek isimlerini Yavuz Sultan Selim ve Midilli olarak deitirdi. Ksa bir sre sonra Alman Amirali Suschonun komutasndaki bu gemiler Karadenize alarak 29 Ekimde Rusyann Odesa, Kefe ve Novorsisky limanlarn bombalad. Bylece Osmanl Devleti bir oldu bitti ile savaa girmi oldu. 2 Kasm 1914 de Rusya,. 5 Kasm 1914te ngiltere ve Fransa Osmanl Devletine sava ilan etti. Osmanl devleti ise buna 14 Kasm 1914 de tilaf Devletlerine kar cihad ilan ederek cevap verdi.20 girmesini, stanbulu ve Boazlar

20

Moorehead, a.g.e., s.38. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

10

1.2 anakkale Cephesinin Almasngiltere iin anakkalede yeni bir cephe almasnn pek ok nedeni vard. Bu nedenler siyasi, ekonomik ve askeri olarak ana grupta incelenebilir.21 1.2.1. Askeri Ynden tilaf Devletleri Almanyaya kar stnl ele geirmek iin Rusyann snrsz insan gcnden yararlanmak gerekiyordu. Rusyann da ordusunu tehiz etmek iin silah cephane ve mali yardma ihtiyac vard. Boazlar almadan Rusya ile i birlii ortam salanamayacakt. Yanz bu bile yeni bir cephe almas iin yeterli bir nedendi.22 1.2.2 Siyasi Ynden Bu harekatn baarl olmas durumunda pek ok siyasi kazanmlar elde edilecekti: a- Almanyann nemli bir mttefiki sava d edilmi olacak. b-Msr tehlikesi ortadan kalkacak. c-Balkanlarn l anlamaya katlmas salanacak. d-Boazlar ve stanbulu Ruslardan nce ele geirilecek. Bylece Rusyann emellerini gerekletirdikten sonra savatan ekilerek, Almanyaya kar yalnz brakma olasl nlenecek. e-Araplarn ekingen durumuna ve talyanlar kukularna son verilecek.23 1.2.3 Ekonomik Ynden Boazlarn almas ok byk ekonomik anlamlar ifade ediyordu: a-Rusyann yiyecek ve yem depolar Akdenize boalacak. ngiltere ve Fransay

21

Turan Seer: Destanlaan anakkale Deniz Kara Hava Savalar Anlar ve Yorumlar. Kasta Yaynevi, stanbul, 2005, s.64. 22 Genel Kurmay Bakanl Harp Tarihi Bakanl, Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi. V. Cilt, anakkale Cephesi Harekat, Genelkurmay Basmevi, Ankara, 1997, s.21. 23 Bayur, a.g.e. s. 55.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

11

b-Bat Devletlerini tehdit eden yiyecek sorunu zlecek. c-Rusyann mali durumu dzelecek. d-Karadeniz limanlarnda biriken 350.000 ton tutarndaki 120 para ticaret gemisi tecritten kurtarlarak itilaf devletlerinin hizmetine sunulacakt. Rusya daha savan banda sava ve askeri mhimmatnn tamamn harcamt. Bunlar yenilemek olana azd. anakkale Boaz almadka resmi sava Rusyann saldrya geme imkan hemen hemen yok gibiydi. tilaf devletleri ile Osmanl Devleti arasndaki sava durumu ilanlar yaplmadan nce, daha 31 Ekimde balad. 3 Kasmda Egedeki ngiliz filosu, Denizcilik Bakan Churchillin emriyle anakkaledeki Seddlbahir ve Kumkaleye ate at. Bu ilk saldr denemesinde olduka cesaret verici sonular elde edildi. Seddlbahirdeki saldr srasnda bir top mermisi ana cephanelie isabet ederek mthi bir patlamaya sebep oldu. Etraftaki btn toplar tahrip olurken yaklaan byk tehlike Trkler son derece etkisiz bir ekilde kar koymaya alt. Bu erken baar ileriki planlar iin ngilizlere cesaret verdi. Fakat Trk tarafn da konusunda uyarm oldu. Takip eden alt hafta boyunca anakkale Boazna ynelik hibir faaliyette bulunulmad. O gnlerde btn dikkatler Bat Cephesine yneltilmi durumdayd. 13 Aralkta B11 adl kk bir ngiliz denizalts, anakkalenin gneyinde Denizalt komutan Sarsular blgesinde Mesudiye adl bir Trk zrhlsn batrd.24

Yzba Holdrook, Viktorya Nian ile dllendirilen ilk denizalt komutan oldu. Erken gelen ve umut veren bu baarlardan sonra alt haftalk bir sessizlik dnemine girildi.25 1914 Kasm ile 1915 ubat arasndaki sre iinde Trk taraf anakkale Boaznn savunma sistemlerinde byk deiiklikler yapt. Gz alc tabyalarn ve sabit bataryalarn yansra seyyar bataryalar ve maynlar boaz artk geilmesi ok zor bir su yolu haline getirdi. Maynlar bertaraf edilmeden byk sava gemilerinin boaz gemesi imkanszd. Ayrca i ksmlardaki salam tabyalara mdahale i bataryalar etmesi de mmkn grnmyordu. Bir kale salamlndaki

susturulmadka Marmaraya kmak sz konusu olamazd. Maynlar, boazn sadece donanma ile geilmesi fikrinin nnde en byk engel tekil ediyordu.24

Robert Rhodes James : Gelibolu Harekat. Belge Yaynlar, Cev: Haluk V. Saltklgil stanbul, 1990, s.18 25 M. evki Yazman, Trk anakkale. Ulus Basmevi, Ankara, 1938, s. 25.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

12

1.3 tilaf Devletleri Donanmasnn Boaz Geme Denemesi ve 18 Mart Deniz Sava3 Kasm 1914 deniz saldrsndan sonra ngilterede 3,5 ay sren tartmalar sonuland ve anakkale cephesinin almas konusunda kesin kararlar verildi. kinci saldr tilaf Devletlerinin birleik donanmas tarafndan 19 ubat 1915de yapld. Triumph, Suffren, Cornwallis, Vengenace ve Inflexible sava gemileri Erturul, Kumkale, ve Orhaniye tabyalarna 7.5 saat boyunca 1000e yakn mermi frlattlar. Trk tarafnn urad hasar snrlyd. Fakat Mttefikler etkili bir karlk grmedikleri iin bu saldr giriimini bir zafer olarak deerlendirdiler. Menzili ksa ve at etkisi snrl Trk toplar mttefik gemileri zerinde ok fazla bir etki yapamad.26 24 ubat 1915 gn Eek Adas yaknlarnda toplanan 7 ngiliz, 4 Fransz muharebe gemisi, 3 hafif kruvazr, 18 torpido, 2 denizalt, 17 tat gemisinden oluan Amiral Cardenin komutasndaki tilaf devletleri filosu, 19 ubat 25 ubat deniz saldrsndan daha etkili bir sonu almak iin harekete geti.27

taarruzu bir ncekinden ok daha iddetli oldu. Gnn sonunda drt Trk tabyas tahrip edildi, Seddlbahir, Orhaniye, Kumkale ve Erturul tabyalarna ciddi hasar verdiler.28 geri ekildi. 25 ubat toplu saldrsndan sonra daha snrl ve nokta hedefli saldrlar yapld. lk karma denemeleri gerekletirildi. Mayn tarama gemileri ile boaza girilerek mayn temizleme denemelerinde bulunuldu. Fakat bu giriimler iddetli bir Trk direnii ile karlat. Beklenen sonu alnamad. Tekrar onarlan d tabyalar ve i tabyalar, geilemezdi. geldi. Byk bir taarruz beklentisi iinde olan Trk taraf nihai bir deniz savana hazrlanyordu. Tophaneli Yzba Hakk komutasndaki Nusrat mayn gemisi 7-826

tilaf Devletleri donanmas gnn sonunda yine nihai sonuca varamadan

ayrca gezici Trk bataryalar mayn tarama gemilerinin almasna Bir dizi snrl atmalardan sonra sra byk 18 Mart taarruzuna

imkan vermiyordu. Maynlar temizlenmeden boaz byk gemiler tarafndan

Babakanlk Osmanl Arivi : TC Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl, Osmanl Arivleri Daire Bakanl, Yayn No: 71, Osmanl Arivlerinde anakkale Muhabereberi, I. Cilt, Babakanlk Basmevi, Ankara 2005, s.37. 27 Moorehead, a.g.e., s.72. 28 Yazman, a.g.e.,s.38. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! 13 Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

Mart gecesi Karanlk Liman aklarna 26 mayn dkt. Bu maynlar deniz savann kaderini deitirdi. Grkemli mttefik donanmas ana gruba ayrld. Birinci grupta Queen Elizabeth, Agamemnon, Inflexible,, Lord Nelson, pekok destek ve mayn tarama gemisi yer almaktayd. kinci grupta Quichen, Irresistable, Albion ve onlar destekleyen kk gemiler bulunuyordu. Onlarn arkasnda ise, Suffren, Bouvet, Glaulois, Charlemange ve onlar destekleyen gemiler nc grubu tekil ediyordu. 18 Mart saat 11:15de tarihin en byk deniz savalarndan biri balad. Trk ulusu tarihindeki en uzun gnlerinden birini yayordu. Taraflar inanlmaz younlukta bir at dellosu yapmaya baladlar. Karlkl olarak birbirine epey hasar verdiler. tilaf devletleri donanmas inanlmaz ate gcn, maddi imkanlar snrl ve teknolojisi geri olan Trk tabyalarna kar amansz bir ekilde girdi ve kullanyordu. Gnn sonuna doru Trk taraf belirgin bir ekilde zayflamaya balad. Fakat Nusrat mayn gemisinin dkt maynlar devreye nce, 13:45de Bouveti mttefikler ok ac bir srprizle karlat. Kyya paralel olarak dklen maynlar ilk vurdu.29 Daha sonra 14:11de Inflexible ayn yerde bir Gaulois hasar ald. Daha sonra mayn tarafndan yaraland ve sava d kalarak, Bozcaadaya doru ekildi. Bir sre sonra nemli bir Fransz gemisi olan da Irresistable vuruldu. Onun yardmna giden Ocaenda maynlara arparak ar yara ald ve sava d kald. Her iki gemi de ilerleyen saatlerde boazn serin sularna gmld.30 Ayrca Agamemnon ve Suffrende sava d kalmlard. Mttefik donanmas ar bir yenilgi ald. 7-8 Nisan gecesi Nusrat Mayn Gemisinin gizlice denize dkt 26 mayn bir dnya savan kaderini etkilemiti.31 Deniz savalar aamas bylelikle sona ermi, anakkale Cephesinde kara savalar balam oldu.

1.4 Avustralya ve Yeni Zelanda Basnnda anakkale Deniz Savaanakkale Boaznn tilaf Devletleri Donanmas tarafndan bombaland gnlerde sava dnya basnnda yer alyordu. Avustralya ve Yeni Zelanda basn o gnlerde daha ok Bat Cephesi ile ilgiliydi. Zaman zaman Trkiye ve Boazlar ve2930

Bayur, a.g.e. s.63. Genel Kurmay Bakanl Harp Tarihi Bakanl, a.g.e. s.35 31 Aspinall Oglander, anakkale Gelibolu Harekat . I. Ve II. Cilt. Arma Yaynlar, stanbul, 2005, s.72.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

14

anakkale Deniz Sava ile ilgili haberler, harita ve resimler yaynlyorlard. Fakat Mart ay itibariyle Msrda bulanan Anzaklarn Bat cephesine gidecekleri dnld iin anakkalede olan bitenler ikinci derecede ilgi gryordu. 18 Martta deniz harekat baarszla uraynca kara ve deniz birliklerinin koordineli kullanlmas gndeme geldi. Bu balamda Anzaklarn anakkale Cephesinde savamasna karar verildi. Bu gelimeden sonra, Mart ay sonunda Avustralya ve Yeni Zelanda basnnda Trkler ve anakkale deniz sava hakknda daha geni haberler kmaya balad. rnein Avustralyada yaynlanan, 22 Mart 1915 tarihli Otago Daily Times gazetesinde yer alan haberde anakkale Deniz Savann ayrntlarna geni bir ekilde yere verilmitir. Haberde, yaplan askeri harekat ve alnan sonular yorumsuz olarak deerlendirilip, askeri operasyonlarn devam edecei bildirilmitir.32 Yeni Zelandada yaynlanan 28 Mart tarihli The Evening Post gazetesinde Atina kaynakl olan Anadoluda daha scak ise deniz savana ksaca deinildikten sonra,

hristiyanlara kar katliam yapldna dair haberlere yer verilmiti. Deniz savann olduu Mart aynda Anzak askerleri henz atmalara girmedii iin Avustralya ve Yeni Zelanda basnnda kan haberler genelde ngiliz gazetelerinden yaplan alntlar eklindeydi. Bu haberlerde sadece denizden yaplan boaz geme giriiminin baarl olamad, bu amadan sonra dnemde kara harekatna arlk verilecei eklinde haberler yer alyordu.33

1.5 Avustralya ve Yeni Zelandada Sava lan ve Bunu zleyen GelimelerI. Dnya Savann ilan edildii haberi 4 Austos 1914de Avustralyaya ulatnda lke ksa sreli bir siyasi kriz yayordu. 30 Temmuzda Genel Vali hem Cook hkmetini ve hem de lke parlamentosunu feshetmiti. Halen greve devam eden Joseph Cook, hi tereddt gstermeden lkenin savata yerini alacan ilan etti. 31 Temmuzdaki konumasnda Ne pahasna olursa olsun, byk bir imparatorluun paras olan Avustralya grevini yerine getirecektir. ngiltere savaa girdiyse Avustralyada savaa girmi demektir. dedi. Muhalefet lideri Fisher32 33

Tunoku, a.g.e., s.49. Martin Gilbeert, The Straits of War, Gallipoli Remembered. Sultan Pub. London 2000, s.83.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

15

de benzer bir ekilde

Avustralya ana vatan ngiltereye kar olan gerekirse son

ykmllklerini her koul altnda yerine getirecektir. Bu uurda

adamn ve son kuruunu harcamaktan kanmayacaktr. Onurumuz bize bunu yapmay gerektiriyor.34 diyerek iktidara destek verdi. Seimlerden sonra 14 eyllde 4. hkmetini kuran Fisher ilk i olarak hemen sava hazrl ile ilgili olan ilere el att. Yeni Zelandada yaayanlar da benzer duygularla, anavatana ballklarn gstermek iin hemen harekete getiler. Birok yerde sava haberleri byk bir cokuyla karland. Savan mantn sorgulayan birka ses dnda, birok kii kendisini olayn heyecanna kaptrmt. Byk kalabalklar bayraklar ve bandolar eliinde nutuklar atlyordu. nsanlar bu ie karm olmak, hatta tehdit edildiklerini hissetmek ister gibiydiler. Byle dnmek onlara erken bir kahramanlk duygusu ve yapay bir riskin oyunumsu zevkini yaatyordu. Bu nedenle, u veya bu ekilde olmas olas veya olmasn adeta bekledikleri bir Alman saldrs karsnda, kprleri ve demiryollarn korumak iin nbeti askerler bile grevlendirmilerdi. ngiliz hkmeti Avustralyaya anavatan ordusuna toplam 20 bin kiilik bir katk yapmas ynnde neride bulundu. Avustralya Hkmeti de anavatandaki Sava Bakanlna bu nerinin memnuniyetle karlanacan bildirdi. Fakat lke kamuoyunda bu say fazla bulundu ve halk arasnda tepki yaratt. zellikle ekonomik yaamn tarma ve gen insan gcne dayand krsal kesimde, bu say endie ve huzursuzlukla karland. iftiler bu duygularn; Bizden 20 bin koyun istenseydi bunu anlayabilirdik. Ancak, bu say yetikin gen erkek nfusla ilgili olunca i deiiyor eklinde yansttlar. nsanlar bir tarafta yaamn zorunlu kld maddi ve kiisel karlar, dier tarafta anavatann yardm ve asker istei arasnda bir tr bocalama yaadlar. Sava karar alnrken dnlen eylerden biri de, blgelerindeki Alman askeri tehdidiydi. Alman sava gemileri bir sredir Gney Pasiflikte dolamaya balamt. Savaa katlmalarnn bir nedeni de kendi gvenlik endieleriydi. Her iki dominyon da savan gidiat hakknda fazla bilgi sahibi deildi. ngilterenin yannda savamas iin verdikleri askerlerin Bat Cephesinde grev alacan dnyorlard. Fakat gerektiinde Avrupa, Msr ya da Kuzeybat Hindistan'da farkl cephelerde kullanlabileceini tahmin edebiliyorlard.34

Laffin, a.g.e., s.35This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

16

Hazrlklara sratle baland. lk i olarak genel valinin askeri temsilcisi sfatyla Sir William Bridges, ismini de kendisinin verdii Avustralya mparatorluk Gcn (Australian Imperial Force) kurdu. Bu gn bnyesinde 20 bin kiilik Avustralya birlii ve ayrca 8 bin kiilik Yeni Zelanda birlii yer alacakt. 10 Austosta balayan askere alma ilemlerine Avustralyann btn ehirlerinden binlerce insan akn etmeye balad. nsanlar hangi askeri snfa yazldklarna bakmakszn bir an nce asker olma yar iine girdi.35 Sydney' de bir haftadan biraz uzun srede on bin kii askere yazld. Orduya kabul edilmi olanlar, kendilerini ansl sayyorlard. Sava muhteemdi, askerlik romantikti ve lm erefli, fakat uzak bir ihtimaldi. Yerel yazarlardan WW. Franchisin ifadesine gre en byk korku savan riskleri deil, bir ekilde liste d kalmakt. 19 ve 38 ya aras erkeklerden boyu 1,68den ksa olanlar ve gs ls 86 cmden aa olanlar listeye giremiyor, bu durum da byk bir utan nedeni saylyordu. Liste d kalanlarn bazlar on kez farkl isimlerle ba vurarak bu utantan kurtulmaya alyordu. Eleme sadece bununla snrl deildi. Diler, gzler ve ayak lleri de insanlarn sava hayallerini ykmak iin ciddi birer risk tekil ediyordu. Karar verecek olan doktorlar gnn en nemli insanlar olmulard. Askerlik ubelerinin nnde biriken genler arasnda yaplan bir aratrmayla ilgin sonular elde edildi. dayanyordu. Askere katlma temelde "gnll olma" ilkesine Bu nedenle gnll olarak katldklar bir savaa katl nedenlerini

aklamaya pek yanamyorlar, bunu erkeke bir davran saymyorlard. Gereksiz yere vnmek bir centilmene yakmazd. lk gnlller arasnda yaplan bir aratrmada alnan yantlar ciddi olmaktan uzak, aka nitelii tayordu.36 Savaa neden katlyorsunuz soruna verilen cevaplardan birka rnek : - Bir anlk gaflet ve dikkatsizlik yznden. - Billy Hughes'in (Avustralya Genel Valisi) kz kardeimi askere almasna engel olmak iin. - Karm savaa gidecek durumda olmadndan. - Frogilerin (Franszlarn), gerekten frog grmek iin.35 36

(kurbaa) yiyip yemediklerini

Laffin, a.g.e., s. 39. Tunoku, a.g.e., s19. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

17

Ancak, savan ilk aylar geip de, kamuoyu sava konusunda daha deneyimli ve bilinli bir duruma geldiinde, ayn konularda yaplan aratrmalarda alnan yantlar, daha farkl ve ciddi nitelikler kazanmaya balad. te bunlardan birka rnek: - Vatan, memleket ve bayrak iin. (Genellikle burada vatan derken. ngiltere, bayrak deyince de ngiliz Bayra anlalmaktadr.) -Sosyal basklar yznden. - Komunun olu ve tandm erkeklerin savaa hepsi gitti. Ben de gitmek zorundaym. - Buradaki yaam ok skc, macera iin. Avustralya ve Yeni Zelanda, Avrupa ve dier ktalardan ok uzakta olup, kendi deyileriyle, Dnyann dibinde bir yerde bulunuyordu. Yurtdna, yabanc bir lkeye gitmek, zellikle o dnemlerde dnlemeyecek kadar zor bir eydi. Oysa ki I. Dnya Sava Avrupa'da, Fransa'da, Belika'da devam ediyordu. Savaa katlanlar, bu lkeleri grebilecek, pek ok macera yaama frsat bulunacakt. "Hans" ya da "Hun" olarak tandklar Almanlara kar, zellikle eitimleri sresince rendikleri olumsuz bilgilerin etkisiyle duyulan nefret ve bu lkenin Gney Pasifik'te artan askeri varlnn kendi lkeleri iin yaratt huzursuzluk ve tehlike bir dier gncel sava nedenini tekil ediyordu. Katlm nedenleri arasnda kiisel maddi karlarn da etkisi vard. zellikle krsal yrelerde var olan isizlik, parasal gereksinimler; ya da, ana-baba ve karde gibi yakn akrabalarn yaad ngiltere 'ye kar duyulan, gl ballk kiisel nedenler arasnda yer alyordu.37 Btn bu aratrma ve anketler u noktay ak bir ekilde ortaya koyuyordu; Avustralya ve Yeni Zelanda'da kitleler savan gerek boyutlarn henz pek bilmemekte, ve iin nemini ve ciddiyetini henz kavrayamam durumdayd. Her iki lkenin de gemite byle genel bir sava deneyimleri yoktu. I. Dnya Sava kt gnden beri yrtlen propagandalarn etkisiyle kitleler, bu savan en ge 1914 yl sonuna kadar biteceine ve ngilterenin kesin olarak kazanacana inanyorlard. Bu nedenle, orduya yazlanlar iin sava bir daha ele gemeyecek bir macera ve Avrupa'y grmek iin karlmamas gereken bir frsatt. Acemi askerlerin mektup ve gnlklerine yansyan ve "saf- idealist" olarak tanmlanabilecek bu beklentiler yle zetlenebilir: Fransada ya da Belika'da

37

Tunoku, a.g.e. s. 20. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

18

Almanya'ya kar savap ngiltere'nin zaferine yardmc olunacak. Sava bitince de Anavatan ngiltere'de ve hem de Londra'da esiz bir Noel geirilecek. En ge yeni yln ilk gnlerinde memlekete dnlm olunacak. Ayrca dndkleri zaman pek ok kahramanlk hikayesi anlatacaklar, Paris-Londra aylar gnlerinden bol bol bahsedecekler, bir sr fotoraf gsterecekler, ee dosta armaanlar vereceklerdi.38 Balangtaki bu tozpembe 'sava imaj", getike deimeye balayacakt. zellikle 1915 Mart sonunda, anakkale Cephesi'nden, deniz harekatnn baarszla uradna ilikin ilk haberler ulamaya balaynca iin ciddiyeti anlalmaya baland. lk aylardan sonra yeni gnlller savaa, daha bilinli ve psikolojik olarak daha hazrlkl bir ekilde katlmaya baladlar. zellikle, 1915 Mays sonuyla birlikte "Gelibolu'ya yollanan evlatlarla" ilgili kahramanlk haberlerinin yan sra, l ve yarallarn uzun listeleri de gazetelerde yaynlanmaya balaynca, toplum giderek kendini savan gerek yzyle kar karya buldu. Cepheye yollanacak asker saysnn ok olduuna ilikin itirazlar da zamanla azald ve yeni kafileler yola koyulmaya balad. nsanlar artk, iin nemini kavramaya, romantik sava dlerinden hzla uyanmaya baladlar. Beklentiler artk savan bir an nce bitmesine ynelik olmaya dnt. lke sanayisi bu kadar ani bir asker patlamasnn gerektirdii malzemeleri retmeye hazrlkl deildi. Fakat bir ay iinde btn retim tesisleri sava gerelerini retmeye dnk olarak yeniden organize edildi. Salk kurumlar shhiye birlikleri olarak yeniden rgtlendi. Tama imkanlar, at retim haralar, demiryollar, yeni kurulan askeri komuta merkezlerinin emrine verildi. Deniz ar asker nakliyat iin gemiler kiralanmaya baland. lkedeki gazetelere sava muhabiri aday belirlemeleri ve bunu orduya bildirmeleri konusunda ar yapld. Bu onurlu grev Sydney Morning Herald gazetesinden Charles W. Beanda kald. Bean daha sonra Avustralya ve Yeni Zelanda resmi tarihini yazacak kii olacakt. Daha nce sadece Gney Afrikadaki Boer savana birka snrl operasyona katk salam olan Avustralya imdi btn gc ile bir dnya savana hazrlanyordu. Eyll ortalarnda, organize edilen ilk askeri birlikler caddelerde resmi

38

Tunoku, a.g.e., s 21. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

19

geit trenlerine balad. Halk onlar lgn bir heyecanla karlyordu. Askeri niforma iindeki gen insanlar aileleri iin gurur kaynayd.39 ki lke acemisi olduu bir askerlik ruhu ile alkalanrken gnlller bir an nce cephelerden birine katlmak iin gn sayyordu. Daha sonralar bu heyecan fark eden ngiliz komutanlar Avustralya savama grevi verdiler. Birka yl nce Gney Afrika Boer savana gidenler iyi haberlerle dnmlerdi ve iyi de cret almlard. Eski askerler yeni listelere kdemli olarak daha iyi bir statde yazlma imkanna sahipti. Bu da genleri tevik eden bir unsurdu. Her iki lkede de halk ngiltere'ye gveniyordu. Sahip olduklar ksmi politik bamszlk ana vatandan ayr olduklar anlamna gelmiyordu. Kendilerini Britanya mparatorluunun bir paras sayyorlard. ngiltere'nin deneyimleri ve baarlar ayn zamanda onlarn saylyordu. Bu nedenle, Avustralya kolonileri, ngiltere' ye savata yardm iin gemite Sudan'a, Gney Afrika'ya ve in' e askeri birlikler gndermiti. O gnlerde Avustralyallar ve Yeni Zelandallar uluslararas gelimelere bir ngiliz gibi tepki veriyorlard. Hatta sava ilan edilmeden ok nce hem Avustralya hem de Yeni Zelanda Babakanlar, Britanya'ya birlik gndermeyi nermilerdi. Gsler, imparatorluun onuru ve sevgisi ile kabaryordu. rnein, 2 Austos gn Melbourne niversitesi rencileri dersleri brakp ayaa kalkarak, ulusal mar sylemilerdi. Sonunda 5 Austos gn saat 12.30' da, yerel basnda Britanya ile Almanya'nn savamaya balad haberi knca, var olan gerilim patlama noktasna geldi. Ertesi gn Melbourne'un Argus gazetesi, "Bazlar (kalabaln iinden) heyecanl, bazlar memnun, bazlar haberin okunu tayamazken, bazlar da ok ktmserdi. Fakat genel duygu, son birka gnk bekleyi ve bilinmezliin ortadan kalkmasndan dolay, bir rahatlama eklindeydi" diye yazyordu. ok gemeden yerel gazetelerde, Almanlarn bilinen barbarlklarn anlatan, ngiltere basnndan aktarlan ykler yaynlanmaya balamt. Snglenen bebekler, rza geme olaylar, kadnlarn ldrlmesi, esirlerin ellerinin kesilmesi ve bunlara benzer bir sr kurmaca yk insanlarn sava duygularn tahrik ediyordu. ve Yeni Zelanda askerine en n safta

39

C.E.W. Bean : Gallipoli Correspondent The Frontline Diary of C. E. W. Bean. George Allen & Unwin Australia Pty Ltd. Sidney, Australia, 1983, s. 26.This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

20

D dnyay sadece bu tr haberlerden tanyan pek ok Avustralyal bu yklere hemen inanyordu. Bu tr haber ve sylentilerin etkisi ile Avustralyallarn birou, evrelerinde Almanlarla ilikili olan herkese ve Alman kkenli olan her eye dman kesilmeye balad. Alman ismi tayanlara saldrlyor veya yakndan takip ediliyor, Almanlarla ticaret boykot ediliyor, Almanlarla ilgili olan her ey alay ve aalama konusu oluyordu. Bu arada Strazburg sosisinin de ismi deitirildi. Ona artk Almanlarca ilk igal edilen yer olan Belika'y onurlandrmak iin, "Belika sosisi" ismi verilmiti. Bir rastlant olarak renkleri Alman bayra ile ayn olan St. Kilda Futbol Kulb o kadar utan duyuyordu ki, oyuncular formalarna ngiliz bayra takarak malara kyorlard. Bir sonraki sezon balamadan kulp, krmz, siyah ve sar olan renklerini krmz, siyah ve beyaz olarak deitirmiti. Balangta nefret politikas sadece Almanlara ve Alman kkenli olanlara ynelikti. Avustralya'da hemen hi Trk yoktu. Avustralyallarn Osmanl mparatorluu hakknda bilgisi ok kstlyd. Bildikleri de ok basite indirgenmi eylerdi. 1899 ylnda yazlm olan bir ders kitabnda Trkler iin, "Zalim ve cahil bir rk. Mslmanlar iinde en fanatik rklardan biri. Ad batas Trkler' in Mslmanla dndrmek iin insanlara yaptklar zulmle ve iledikleri gnahlarla hibir rk boy lemez" eklinde yazlar vard. Osmanllarn savaa katl Britanya ve Avustralya'da, onlarn Almanlarn bir piyonu oluunun kant, ikinci (belki de nc) snf, kendi bana hareket edecek kapasiteden yoksun bir ulusun, beklenen davran olarak yorumlanyordu.40 Avustralya mparatorluk Gleri Ekimin sonlarna doru artk hazr saylrd. Fakat Avrupaya doru yola kmas Kasmn ilk gnlerini buldu. nk sava gemileri konvoy iin tehlike Avustralya sularnda gezen Alman Askerleri tayacak Albanyde

oluturuyordu. Konvoya Drt adet eskort kruvazr verilmesi uygun grld.41 gemiler ancak 24 Ekimde Bat Avustralyadaki toplanmaya baladlar. lk kafile 1 Kasm 1914de General Bridges

komutasnda 1.000 sekin askerle yola kt. General Bridges Avustralyann yetitirdii ilk byk askerdi.42

40 41 42

Tunoku, a.g.e., s. 21. Bean, a.g.e., s. 27. Laffin, a.g.e., s. 40. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

21

Hazrlk aamalarnda ngiltere ile Avustralya makamlar arasnda yetki sorunu yaand. Avustralya ve Yeni Zelanda kuvvetlerinin bana bir ngiliz olan General Birdwoodun getirilmesi sz konusu olunca, Avustralyallar buna karlk st dzey kurmay heyetinin nemli bir ksmnn Avustralyal olmas konusunda srar ettiler. Bu neri ngiltere tarafndan uygun grld. Sonradan General olacak olan Albay Brundeneli White askerin nakliye iinden sorumluydu. lke askerini tehiz etmek iin btn imkanlarn seferber etmiti. Avustralyal birliklerin mparatorluun dier birlikleri ile boy lr olmas lkenin onuru saylyordu. 26 Avustralya, 10 Yeni Zelanda gemisinden oluan dev konvoya drt adet de kruvazr elik ediyordu. . Bunlar ngiliz Kruvazr Minotaur, Japon Krvazre buki ve iki Avustralya Krvazr olan Melbourne ve Sydneydi. Toplam 40 gemiden oluan konvoy ayn zamanda iki lkenin o zamana kadar bir araya getirdii en byk deniz nakliye organizasyonuydu. Savataki gelimeler zerine ngiltere Savunma bakan Lord Kitchener konvoyun Msra ynlendirilmesini istedi. Bu haberi yolda alan konvoy verilen adrese doru ilerlemeye balad. Bu haber zerine, korkun Hunlarla savamak iin orduya yazlm olan Avustralya ve Yeni Zelanda birlikleri Avrupa sava alanlarnda zafer ve n kazanma ansn yitirdiklerini dnerek d krklna uradlar. Kasmn ortalarnda ilk tmen Kahire yaknlarndaki eitim alannda yerini ald.

1.6 Trk Kayas OlayAvustralya ve Yeni Zelanda gnllleri Msrda Gelibolu cephesine gitmek iin hazrlk yaparken bu srada anavatanda da garip eyler oluyordu. Bir sredir Avustralyada yaayan Molla Abdullah ve Gl Mehmet adl iki Trk, kendilerini vatanlar iin bir eyler yapmaya zorunlu hissettiler. ngilizler Avustralya'da asker toplamaya balaynca Molla Abdullah ve Gl Mehmet ilgili makama ba vurarak lkelerine dnmek istediklerini sylediler. Yetkililer bunu kabul etmedi.. nk kendileri Trkt ve Avustralya Trklere kar sava ilan etmiti. Avustralyadan kmalar yasakland. O gnlerde her gn onlarca insan askere alnp ve trenlerle limanlara sevk ediliyordu. Sevkiyat yolu bulunduklar kentin yaknndaki Broken Hills dann

This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

22

eteklerinden geiyordu. ki fedakar Trk bu trenin getii boazda mevzilenmeye ve Trklerle savaacak askerlerin nakledilmesine engel olmaya karar verdiler. 1 Ocak 1915 gn hazrlklarn tamamlam olarak Broken Hill geidinde mevzilendiler. Ayn gn binden fazla askerin bulunduu bir tren buradan geecek ve limandan Msra sevk olunacakt. Sahip olduklar dondurma arabasn tren yolunun zerine braktlar. Arabann zerinde krmz beyaz bir bayrak dalgalanyordu. Tren durmak zorunda kald. Birden silahlar patlamaya balad. Derhal blgeye askeri birlikler sevk edildi. Silahl atma iyice hzland. Bir ok kii yaraland. atmada sonunda nce Gl Mehmet ehit oldu. Bir sre sonra da Molla Abdullah son nefesini verdi.43 Molla Abdullah'n zerinden Bu yaptmz Allah ve Sultanmz adna yapyoruz. Ne yaptmz bir biz, bir de Allah biliyor. eklinde yazl bir kat paras kt. Askerler iki Trkn naan, silahlarn ve arabasn alarak ehre gtrdler. Ama verdikleri dehet bir sre daha devam etti. Avustralyal askerler gnlerce dalarda baka Trk var m diye arama yaptlar. Fakat baka kimse bulumadlar. Olayda ikisi Trk toplam alt kii hayatn kaybetti, yedi kii de yaraland. Olay sonras galeyana gelen halk, bir maden kasabas olan Broken Hillde yaayan yabanclara saldrmaya balad. Bin kiilik bir grup kentin Alman kulbne yrd. eri zorla girerek kulb atee veridiler. Baka bir grup da, bir Afgan kampna yneldi. Fakat polis ve asker, kampta bulunanlara zarar verilmesine engel oldu. Bu olay Avustralya tarihine 'Broken Hills Sava' olarak geti. Bu iki Trkn mezarlar bu gn bilinmiyor. Fakat arabalar, silahlar ve bayraklar bir mzede saklanyor. Byk bir askeri birlie kar verdikleri mcadelede siper olarak kullandklar kaya da bugn Trk Kayas olarak adlandrlyor.44

1.7 Anzak Askerlerinin skenderiye Gnleri ve ilk Trk zleniminin OlumasGemiler Aden'i getikten sonra, ngiltere'deki Avustralya Yksek

Komiserlii'nden gelen telgraf

konvoyu Msra ynlendirdi. Gelen telgrafta :

4344

Baarn, Fewster, a.g.e. s.61. Seer, a.g.e. s. 116. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

23

"Birliklerin eitim yeri Msr olarak tespit edilmitir. Avustralya ve Yeni Zelanda birlikleri General Birdwood komutasnda bir kolordu tekil edecek ekilde yeniden organize edilecektir. Askeri kamp alan Kahire yaknlarndadr. Eitimden sonra birlikler grevlendirilecekleri sava alanna hareket edilecekledir.45 eklinde bir mesaj yer almaktayd. lk gnll birliklerini tayan gemiler uzun bir yolculuktan sonra Msr'a vardlar. 3 Aralk'tan itibaren skenderiye'den karaya kmaya balayan Avustralya ktalar demiryolu ile nakledilmek suretiyle Kahire'den geerek Nil Nehrinin kar kysnda bulunan, Libya l'nden be mil kadar mesafede bulunan Mena Askeri Kampna yerletirildiler.46 Yeni Zelandallar ise Kahire mevkiinde bulunan Zeytin Askeri Kamp'na yerletirildiler. Aralkta Msra gelerek greve balad. ki lke birliklerinin katlmasyla meydana gelen ve Avustralya. ve Yeni Zelanda kolordusunun iki tmeninden biri, tamamyla Avustralya birliklerinden oluan 1. Avustralya Tmeniydi. Dier Tmen ise 4. Avustralya Piyade Tugay, 1. Avustralya Hafif Svari Tugay, Yeni Zelanda Bindirilmi Piyade Tugay ve Yeni Zelanda Sahra Topu Alay'ndan oluuyordu. Bu karma tmene, Avustralya ve Yeni Zelanda Tmeni ya da ksaltlm olarak (NZ. ve A. Tmeni) ad verildi.48 1. Avustralya Tmenine General Bridges. Karma Tmene ise General Goodley komuta edecekti. General Birdwood, kolordu karargahn Hindistan'dan beraberinde getirdii ngiliz subaylarndan oluturdu. Kolordunun tekiliyle birlikte sk bir eitime balayan birlikler, tugay ve tmen apnda tatbikatlar yaparak sava yeteneklerini gelitirme almalarna baladlar. lk gnlerdeki resmi telgraf yazmalarnda srekli Avustralya ve Yeni Zelanda Ordu Birlikleri (Australian and New Zealand Army Corps) szcklerinin yazlmas baz skntlara neden oluyordu. Ad tam olarak bilinmeyen bir askeri grevli bu kelimelerin ba harflerini kullanarak bir yeni ksaltma oluturdu. Bylece efsanevi ANZAC (Australian and New Zealand Army Corps) kelimesi domu oldu. Avustralya resmi tarihisi C.E.W. Bean bu ismi ilk bulan kiinin Temen A. T. White olduunu yazd. Fakat baz iddialar bu kelimenin ilk kez Sir Ian Hamilton ya45 46

yaknlarndaki Maadi47

General Birdwood 21

Karatay, a.g.e., s. 37. Karatay, a.g.e., s. 38. 47 Tunoku, a.g.e., 23. 48 Laffin, a.g.e. s.43. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

24

da General Birdwood tarafndan kullanldn ileri sryordu. ynndendir.49

Genel kan bu

szc ilk kullanan kiinin, yaz ilerinde grevli ve ad bilinmeyen bir er olduu Yeni kolordunun ilk grevi l sava iin gerekli eitimleri alp, olas bir Trk saldrsna kar Svey Kanal'n savunmakt. Daha sonras iin genel beklenti Bat Cephesi'ne, yani Avrupa'ya gitmekti. Bu umut, onlarn Avrupa yerine Msr'a yollanmalarnn yaratt ilk gnlerin d krkln biraz olsun hafifletiyordu. te yandan Msr, zellikle Kahire ve Piramitler yeni gelenlere olduka ilgin anlar yaatyordu. Msr'da geirdikleri gnler, Avustralyal ve Yeni Zelandal askerler iin eitli bakmlardan nem tamaktayd. Her eyden nce, iki lke insanlar ilk kez birlikte yaayp, ortak almalar yrtyordu. ki komu lkenin insanlar olmalarna ramen o zamana kadar birbirleriyle fazla ilikileri olmam, birbirlerini yakndan tanma frsat bulamamlard. lk gnlerde Avustralya ve Yeni Zelandallarn kendi aralarnda bile fazla kaynaamadklar grlyordu. nk, lkelerinde ounlukla birbirlerinden uzak ve kopuk, iletiimin hemen hemen hi olmad yerleim merkezlerinde yaamaktaydlar. Bu nedenle Kahire gnleri onlar iin de, bir bakma kendi lke insanlaryla tanp kaynama dnemi oldu.50 Avustralyallar sivil yaamlarnda olduu gibi askerlikte de daha serbest hareket tarzna sahiptiler. Oysa Yeni Zelandallar belirli bir dzen ve disiplin iinde hareket ediyorlar, kurallara itenlikle uyuyorlard. Bu nedenle ilk gnlerde iki taraf da, bu zorunlu birliktelikten pek honut olmad. Ancak birlikte olmak, zellikle askeri bir kampta yaamak ve ortaklaa bir sava iin hazrlanmak, ister istemez. baz ilerin rgtl ve ortak ynetim altnda yrtlmesini zorunlu klyordu.51 Dier taraftan Kahire, Anzaklar iin kozmopolit ve byleyici bir Dou ehri olarak, birok yenilikler ve ekici eyler sunuyordu. Renkli gece yaam ou krsal kesimden gelen gen Anzaklar asndan, byk deiiklik ve yepyeni bir ortam anlamna geliyordu. Bu koullarda, askerler arasnda baz disiplin olaylarnn ve baz sorunlarn kt grld. Yredeki elence yerine gitmeye balayan gnlller ksa zamanda yeni bir tbbi dmanla, zhrevi hastalklarla tantlar. Disiplinsizlik, yerli hakla sorun karmak, kavga etmek, subaylara saygszlk vs. gibi askeri kurallar49 50 51

Laffin, a.g.e., s. 47. Tunoku, a.g.e., s.24. Laffin, a.g.e., s.48. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

25

ihlal eden 500- 600 gnll ceza alarak Ocak ay ortalarnda tekrar lkelerine gnderildiler.52 Ayrca Anzaklar, yine ilk defa olarak Msr'da ve Kahire'de, slam kltryle ve Mslmanlarla dorudan karlap, ilikiye girme frsat buldular. Kendi lkelerinde byle bir frsatlar olmamt. Tmyle yabancs olduklar bu lkede onlar asndan Arap, Trk ya da Msr'n yerlisi Kpti ve Fellah arasndaki fark anlamak ok zordu. Avustralya ve Yeni Zelandallarn Msr'a gelinceye kadar, Trklerle ilgili belirgin ve salam bir yarglar, bilgileri yoktu. Eitimleri srasnda, Bat kaynakl kitaplardan bir takm nyargl bilgiler almlard. Anzaklarn gznde, ou entari ve krmz fes giyen bu insanlarn hepsi Mslman ve Trk't. Yine o gnlerde, yaygn bir mslman ad olan "Abdullah" adnn ksaltlm "Abdul", Anzak dilinde, giderek Trk'n takma ad haline geldi. yle ki Anzaklar, daha sonra anakkale'de savarken Trk askerini "Abdul" olarak tanmladlar, onun iin iir yazp, karikatr izdiler ve yksn anlattlar.53 Trkler hakkndaki genel kan u ekilde zetlenebilirdi; Araplarla Trkler, yzyllardr Hristiyan dnyasyla sava halinde olan gebe bir millettir. yi savadrlar. Ancak Trkiye uzunca bir zamandr Avrupa'nn "Hasta Adam" olup, girdii savalarda srekli yenilmektedir. I.. Dnya Sava'nda Almanya ile birlikte ngiltere'ye kar savamas ise, en byk yanlgs olmutur. Kendisinden daha acmasz ve barbar Hans ile yapt bu ibirlii, onun sonunu da getirecek ve sava bittii zaman Trkiye, Avrupa'dan tmyle silinmi olacaktr. Anzaklarn, Trklere ilikin yarglar o sralar olumsuzdu. Fakat gl bir kin, nefret duyduklar da sylenemezdi. nk bu iki yeni ulus Trklerle ilgili tarihsel kt anlara sahip deildi. Ayrca, Kahire'de bulunduklar gnlerde, bu genel imaja bir de, ''fakir, zavall ve hileci" gibi olumsuz sfatlar da eklendi. nk Anzak askerinin gznde, ardaki Arap tccar, banda fesi yalnayak kouturan fakir ocuklar ve antik diye sahte eser satmaya alan Kpti, ksacas herkes, tm Mslmanlar Trk't; hepsi de birer Abdld. olarak grdkleri sylenebilir. Bu arada 26 Ocak ve 6 ubat 1915de Trkler iki kez Svey Kanalna saldrdlar. Balkan Savalarndan yeni km yorgun, dzensiz ve silah donanm52 53

Anzaklarn o gnlerde ailelerine

yolladklar mektuplarda Trk' byle tanmlayp, onu hor ve acnacak bir yaratk

Bean, a.g.e., s 39. Tunoku, a.g.e., s. 24. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

26

bakmndan yetersiz olan Trk birlikleri, Kanaldaki arpmalarda

baarsz oldular

ve Anzaklar karsnda ar kayplar vererek tekrar ekilmek zorunda kaldlar. Trkler karsnda bu kadar kolay baar kazanmalar, Anzaklar da artt. Daha ilk karlamasnda, bylesine kolayca "tepeleyiverdii" Trk Askeri Abdul, artk onun iin kolay bir lokmayd. Bylece Anzaklar anakkale'ye gelmeden nce, Trk Askerinin genel zelliklerine bir de "zayf, zavall" sfatn eklediler. Korkak ve Zayf Bir Dman (!). 54 Kanal Cephesi'ndeki Trk saldrlar ksa srede pskrtlp, ksa bir sre sonra arkas da kesilince, Anzaklar tekrar kamplarna dndler. O gnlerde giderek sabrszlanmakta ve bir an nce Bat Cephesi'ne, yani Avrupa'ya gidecekleri gn beklemekteydiler. Geri Noel gemiti fakat, ilkbahara kadar sava biteceine gre, bir sre daha beklemelerinde bir saknca yok gibiydi. Dier taraftan ngiliz ve Fransz donanmasnn, ubat 1915'ten beri aralklarla anakkale Boaz d kalelerini bombalad ve 18 Mart'ta Mttefik Donanmas'nn Boaz'a kar bir deniz harekat gerekletirdii ama, istenen sonucun alnamad haberleri de bir sredir dnya basnnda yer alyor ve geni yanklar yapyordu. Ancak Anzaklar, Gelibolu Yarmadas'na yaplacak byk kara harekat ve karma iin Geliboluya gedeceklerini, Mart ay sonuna kadar bilmiyorlard. Byle bir olaslk akllarndan bile gemiyordu. Beklentileri ve arzular Avrupa'ya yollanmakt. Onun iindir ki, Nisann ilk gnlerinde Gelibolu'ya Gidiyoruz! haberleri resmen belli olunca, Anzaklar yeni bir d krklna uradlar. Bylece, Paris ve Londra'ya gidileri bir kez daha ertelenmi oldu. Ama, gene de herey bitmi saylmazd. Nasl olsa orada arpacaklar da, gene u "Zavall Abdul" deil miydi? Tpk Svey Kanalnda olduu gibi kolayca ve ksa srede yenip, oradan Avrupa Cephesine geebilirdiler. Zaten ngiliz komutanlar da Trklerin yorgun ve bitkin olduklarn, kolayca yenileceklerini syleyip duruyorlard. Dier taraftan Anzaklarn, Avrupa'da deil de Gelibolu'da ve Trklere kar savaacaklar haberi, Avustralya ve Yeni Zelanda'da srpriz ve bir anlamda aknlk yaratt. Bu lkelerde de gazeteler, ubat 1915 'ten beri sk sk Trkiye, Boazlar ve zellikle de anakkale Boaz ve kaleleriyle ilgili haberler, harita ve resimler yaynlyorlard. Ancak genel beklenti, Anzak askerlerinin Bat Cephesi'ne yollanmas ynndeydi. Her iki lkede kitleler, Trkiye ve Trkler hakknda fazla bir ey

54

Tunoku, a.g.e., s.25. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

27

bilmiyordu. O nedenledir ki,

harekat yeri olarak "Gelibolu ve Trkiye" haberleri

duyulunca, halk bir lde aknla urad. O gnlerin Avustralya ve Yeni Zelanda gazeteleri bu kez de, anakkale Boaz ve Gelibolu Yarmadas hakknda uzun bilgiler vermeye, harita ve resimler yaynlamaya baladlar. Gazetelerde konuyla ilgili haberler ve resimler artk; "Evlatlarmz ite burada, Trklere kar savaacaklar. balklaryla kmaya balad. Bu gnlerde ayrca, Avustralya, Yeni Zelanda ve Bat gazetelerde Trkler hakknda olumsuz haberler kyordu ; -Trkler Hristiyanlar toptan ldryor. -Kadnlara tecavz ediliyor. -Trk askerleri sava esirlerine ok kt ikenceler uyguluyor. Ksa sre sonra tm bu haberlerin, "Atina, Selanik" ya da, "stanbul'daki gvenilir gizli kaynaklara" dayandrld ortaya kt. Yunanistan olumsuz propaganda yaparak dnya kamuoyunu yanltyordu. gazetelerinde kan haberlerden bazlar u ekildeydi: Trkler Trabzon'daki Hristiyan Rumlar ldryor." (The Egyptian Gazette. Kahire. 22 Mays. 1915. s. 19) "Anadoludaki Yunanllar ve tm Hristiyanlar tehlikede" (Argus. Sidney, 25 Kasm, 1914, s. 7) "Trkler sava esirlerini toptan ldryor." (The Egyptian Gazette. Kahire, 11 Ocak 1915. s. 3) 55 Bu haberlerden etkilenen ve anakkale'ye gideceklerini renen baz Anzak askerleri, yzk talar altna zehir saklayp, Trklere esir dtklerinde intihar etmeyi planlyordu. Gelibolu Yarmadas'na karldklar gn, yle bir dmanla savaacaklarn dnyorlard: "Abdul: Acmasz, vahi, zavall, barbar Trk." Bir sre sonra, Anzaklar bata olmak zere anakkale'de Mehmetik ile arpp, onu dorudan tanma frsat bulan tm dman askerleri, gereklerin tamamen farkl olduunu anladlar. Ama bunun iin, tm acmaszlyla anakkale Savalar'nn yaanmas ve yz binlerce insann kannn dklmesi gerekecekti.56 Anzaklar daha savaa girmeden 153 kii kaybetti. sular baz hastalklara neden oldu. te yandan Mena'daki kirli ime zhrevi Wesa ve Kahire'de Trklere kar O gnlerin

55 56

Tunoku, a.g.e., s. 27. Tunoku, a.g.e., s. 28. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

28

hastalklar alnd.57

ok yaygnd. Bu tr hastalklar yznden, 200 asker

tedavi altna

Disiplinsiz askerler, cezal olduklar zamanlar, izne kamadlar. rnein Er R.L Donkin klasnda bir onba ile kavga ettii iin sadece bir kez Kahire'yi gezebildi. syankar askerler srekli saa sola sataarak kendi aralarnda ve sivillerle srekli sorun kartyorlard. Bu nedenle pek ou hapis cezalar ald. Resmi bildirimden ok nce, daha Martn son haftasndan itibaren 1. ve 4. Tugayn Gelibolu Cephesine gnderilecei sylentileri yaylmaya balamt. Savan yaklaan yz askerlerde endieli bir bekleyiin balamasna neden oldu. Er Ellis Silas, hala kanl bir atmaya gireceine ihtimal vermediini sylyordu. Er Robert AntiIl ise makinal tfek grubuna seildii iin gururluydu. Ailesine yazd mektupta: Bu savata lmeden nce hi olmazsa bir Alman ldrmek istiyorum. ok riskli grevlerin beni beklediini de biliyorum. diyordu. Yirmi. yandaki Temen Harry Coe ise sadece, eer lrse hakknda hangi yklerin anlatlacan dnyordu.58 Wesadaki Anzak birlikleri cepheye sevk edilmeden nce, srekli onlara bile bile zhrevi hastalk bulatran genelev kendilerini kazklayan ve

patronlarna kar bir eyler yapmaya karar verdiler. Kasabada byk bir kargaalk meydana geldi. Kimileri buna "Wesa Muharebesi" ad verildi. Fakat bu olay, tm birlikler iin bir utan kayna oldu. st dzey ngiliz komutanlar zaten disiplinsiz bulduklar Anzaklara fazla gvenmiyordu. Bu olay haklarndaki olumsuz yarglar daha da glendirdi. Wesa olaylar yattnda olaylarn gnderilen mektuplara bile yansd. utanc memlekete Tasmanyal bir ifti olan topu onba Alf

Clennet duygularn Meydana gelen bu irkin olay, bizim iin byk bir acdr. Admz dnya zerinde ok kt olarak anlacak. eklinde yanstyordu. Lancashire birlii, bu isyan biiminde gelien kargaal bastrmak iin kullanld. Onlardan birisi olan 24 yllk deneyimli bir ngiliz askeri olan Yzba T. Valantine, 3 Nisanda gnlne. Avustralyallar evlere giriyor, ate ediyor, her eyi atee veriyorlar. Kasaba yangn yerine dnd. Bunu yapanlar ordu iinde iyice gzden dt. Bunlar kuru kalabalktan baka bir ey deil.. eklinde yazyordu.59

5758 59

Seluk Kzlda : anakkale Cesaretin Bedeli Arma Yaynlar , stanbul, 2003, s.35. Kzlda, a.g.e., s. 36. Kzlda, a.g.e., s. 37. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

29

4 Nisanda sorumsuz Anzak gruplar taknl Kahire sokaklarna da tad. Sarho gruplar ehirde byk huzursuzluklar kardlar. Davranlar ngiliz makamlarndan ciddi bir tepki grmedi. Olaylar yattktan sonra 4.000 Sterlinlik bir zarar tespit edildi. fakat askeri yetkililer sadece 1700 Sterlinlik bir fatura keserek Melbourne ve Wellington'da ki hkmetlere gnderdi. Nisann ilk haftasnda tm izinler kaldrld ve hemen sonra, 3 Nisan'dan itibaren boaltlmaya balayan kamptan, birbirini izleyerek yryle geirilen taburlar, Kahire'den' geerek, skenderiye'de kendilerini bekleyen nakliye gemilerine binmeye baladlar. Msr'da l snrnda sadece atl ktalarla az sayda ngiliz kuvveti brakld. skenderiye sahilleri bir kez daha sava gemileriyle doldu. Rhtmlarda byk bir kargaa hakimdi. Binlerce asker gemilere bindirildi. Organizasyon pek iyi deildi. Askerlerin ihtiyalar rahatlkla salanamyordu. Kalabalk, dar ve pis ortam skntlara neden oluyordu.Bir askere den yatacak yer yaklak 60 ile 180 cm arasnda deiiyordu. Gemilerin bazs ak, kirli ve pis kokuluydu. Aa gverteler daha berbat durumdayd. Her eye ramen deniz nakliye aralar hayati sorunlar yaamadan skenderiye Limanndan ayrld. Hep bir azdan ii tamamlanan gemiler, tek tek ve "Austraia will be korunmasz olarak there" (Avustralya orada olacak) arks syleniyordu. Ykleme skenderiye'den batya doru harekete getiler. Yol boyunca, gemilerdeki erata karma harekatna hazrlayc dersler verilmekte, subaylar ise planlar zerinde almalar yapmakta idiler. Nereye gidildiinin gizli tutulmaya allmasna karn, ok gemeden erler dahi hedefin Limni olduunu, buradan da Gelibolu Yarmadas'na kmak suretiyle savaa katlacaklarn renmilerdi.60

1.8 Anzak Askerlerinin Limni Adas GnleriLimni adas, corafik konumu hem anakkale Boaz'na yakn oluu, hem de geni Mondros liman nedeniyle stratejik bir deere sahiptir. Ayrca ada ngiltere asndan, Kbrs ve Msr'a giden ulam yolu zerinde bulunduu iin de zel bir nem tamaktadr. Bu nedenledir ki Limni adas ve Mondros liman, 1. Dnya

60

Laffin, a.g.e., s.48. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

30

Sava srasnda ve zelikle anakkale Savalar boyunca, Mttefik Donanmas'nn Dou Akdeniz'deki balca ss olarak kullanlmtr. Anzak kolordusunun ilk blmn tayan gemiler, rahat bir yolculuk sonunda Mondros limanna vardlar. Kolordunun 1. ve 2. Tugaylar Nisan aynn ilk haftasnda Limniye ulat. Bu srada, 4. Tugay Msr'dan yeni hareket ediyordu. Askerin syledii arklardan biri de "Australia will be there" (Avustralya orada olacak) idi. 14 Nisan sabah, 4. Tugay birlikleri Mondros'a ulat. Bylece I., 2.,3.,4. tugaylar Limni adasnn Mondros limanna km oldu.61 Avrupa'dan getirilen btn Mttefik kuvvetleri burada bir araya geliyordu. Bunlar arasnda, Bat Cephesi'nden kaydrlan rlanda ve ngiliz Birlikleri, Gurka ve Sih paral askerlerinden oluan Hintliler, Filistinli Gnll Siyonist Birlikleri ve Fransa'nn Afrika'daki smrgelerinden getirdii Senegal birlikleri yer alyordu. Ada gemilerin rahat boaltma yapabilmesi iin gerekli rhtm ve iskelelerden yoksundu. Operasyon getirilen malzemelerin boaltlmas veya yeniden yklenmesi byk glklere neden oluyordu. Deniz taraklanmadan kt bir rhtm ve liman yapld. Ar ykleri boaltmak iin byk vinler de yoktu. Bu nedenle gemiler yklerini kendi vinleri ile ykleyip, boaltyorlard. ngiliz Kraliyet subaylar Limni adasnn bu sefer iin seilmesini talihsizlik olarak deerlendirdiler. Yiyecek ve su bol deildi. Fakat, Anzaklar, Msr'n o scak ve berbat llerinden sonra bu aday ok sevmilerdi. zellikle 150 kiilik nfusu olan Kastro kyn ok beendiler. Burann Msr'a benzememesi onlar mutlu etmeye yetmiti. Buradaki bo zamanlar onlara sk arkadalklar kurmak iin yeni imkanlar sunuyordu. Burann iklim zelliklerini Melbourne benzetiyorlard . Bazen de kendilerini adada hapsolmu gibi hissettiler. Msr'da yaptklar eitim kadar eitim yapyorlard. Komutanlar, karlarnda bulunan stepteki tepeleri, iaret ederek, oraya doru komalarn emrediyordu. Gnlk yaamlar tekdzeydi.62 Anzaklar da Limni ve Mondros' a gelmekten olduka memnun grnyorlard. Msr'da geen l gnlerinden sonra Ege'nin gz alc mavisi, yeil tepeler, kr iekleri ve yumuak iklim koullar onlar mutlu etmiti. Avustralyal Sava Muharibi Charles W.Bean, Limni' den ailesine yollad bir mektupta ilk izlenimlerini yle anlatyor: Bir sreden beri Limni'deyiz. anakkale Boaz'na olan uzaklmz 50 deniz mili kadar. evremizdeki herhangi bir tepeden Gelibolu61 62

Kzlda, a.g.e., s.38. Kzlda, a.g.e., s.51. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

31

Yarmadas ve Boaz' n ufukta beliren izgilerini seebiliyoruz. Ada, lden sonra bize ok gzel grnyor. Her taraf kaln ve yeil bitki rts ve krmz sar kr iekleriyle kapl .63 Limni'de kaldklar sre iinde, askerlere karma harekat iin eitim verildi. Farkl lke birlikleri arasnda ortak askeri ynetim ve ibirlii almalar yapld. Donanm eksikleri giderildi. ngiliz ve Fransz komutanlar, Limni'de bir araya geldi. karma planyla ilgili son deiiklikler ve nemli noktalar burada gzden geirilerek son ekli verildi.64 karma gn yaklatka heyecan giderek artyor, askerler yava yava iin ciddiyetini fark etmeye balyordu. Yeni Zelandal George Bollinger, 23 Nisan 1915 gnk genel durumu, gnlne yle yazyordu: lk harekat emirleri verildi. Bu akam bir grup Avustralya nakliye gemisi istim alp limandan hareket etti. Birliklerimiz, askerlerimiz tmyle sakin ve artk, kendilerini neyin beklediinin farkndalar: Kalelerin gzetimi altndaki dman sahillerini igal etmemiz gerekiyor65 ngiliz Binba H.M.Alexander, karma ncesindeki son geceyi ve Anzaklarn ruh halini yle anlatyor: Uzun gecikmelerden sonra, nihayet yola kacaklarndan dolay mutlu grnyorlard. 24 Nisan akam serenler arasndan tek tek geip limandan kmaya baladlar. zellikle Avustralyal ve Yeni Zelandal askerler, kolonilerden gelenlerin savata neler baarabileceini gstermek iin sabrszlanyorlard. ounluu k Msr'da, lde geirmiti. Avrupa Cephesine yollanmadklar iin de, d krkl iindeydiler. Ama, ite imdi, ne zamandr isteyip bekledikleri frsat onlara veriliyordu. En iyisini baarmaya azimliydiler. ngiliz gemileri geerken baktm, birinin yan tarafna ve byk harflerle yle yazlmt: "nce stanbul'a, sonra hareme. Hcum!66 Bu arada, Mttefiklerin Akdeniz Seferi Kuvvetler Komutan General Ian Hamilton, anakkale Harekat'na katlacak ngiliz ve Fransz askerleri iin bir bildiri yaynlad: "Fransann medii, byk ve arkadalarmzla ve Kral'n Askerleri! Modern zamanlarn benzerini grtehlikeli bir macera bizleri bekliyor. Donanmadaki

birlikte, dmann geilmez dedii ak bir sahile karma

yapacaz. Bu karma, Tanrnn ve donanmann yardmyla baarl olacaktr. D63 64 65 66

Bean, a.g.e., s. 49. Tunoku, a.g.e., s. 32. Tunoku, a.g.e., s.33. Tunoku, a.g.e., s.34. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

32

man mevzilerine hcum edeceiz ve, muhteem bir sonu alacaz. Unutmayn! Gelibolu Yarmadas'na bir kere ayak basnca, iiniz layk olduumuzu kantlayalm".67 Bu gnlerde Avustralyallarn imaj iyi ve gl asker olduklar eklinde deimeye balamt. Msrdaki tatsz gnler unutulmaya yz tutmutu. o "Minnewaska" gemisiyle skenderiye'den Limni'ye gelen General Birdwood, bitene kadar mcadele edeceksiniz. Tm dnya bizi izlemektedir. Bizlerden beklenen bu byk kahramanla

gnlerde ngiltere Sava Bakan Lord Kitchener'e yazd mektupta : Askerlerimin olaan st cesur olduklarndan eminim. Herkes iini biliyor. Sava yeteneklerinden sonuna kadar eminim. Dmanla kaplanlar gibi savaacaklar. diyerek Anzaklara olan gvenini ifade ediyordu.68 Karaya kmay, kt hava koullar iki kere erteledi. Fakat, 23 Nisan Aziz George gn iin kesin kararlar verildi.. Temen George Mitchell, byle byk bir ordu ile savaaca iin gururluydu.. Binba Fred Biddle ise daha gerekiydi. Askerinin karada iddetli bir atele karlanmasndan korkuyordu. 24 Nisan gn sakin geti. Limni adasndaki gne, Avustralya gneini andryordu. O gece gemiler limandan sessizce ayrld. Er John Corbin, o gece asker ve subaylarn davranlarnda bir tuhaflk olduunu yazd. Sanki Avustralya'daym gibi davranyorlard. Birbirlerine aka yapyorlar, kat oynuyorlar, bir geziye gider gibi hareket etmeye alyorlard. Er Hary Coe gnlnde Trklerin sava bir ulus olarak tanndklar iin biraz tedirgin olduunu yazyordu. Shhiye eri C. J. Lawless Kendimizi denemeliyiz diyordu. Zaten Avustralya ve Yeni Zelanda askerleri iin bu sava kendilerini kefetme ve ngiliz dnyasndaki yerlerini ispat etme savayd. 24 Nisan tarihli "Sydney Morning Herald" adl gazetede, "Msrdaki skc gnlerden sonra nihayet harekete getiler. Avustralyal birlikleri heyecan verici bir macera bekliyor. General Hamiltonun emri ile dmann zerine atlmaya hazrlar. eklinde bir haber yer ald. Avustralya ve Yeni Zelandal genlerin romantik olduunu sandklar sava, artk gerek yzn gstermek zereydi.

67 68

Hamilton, a.g.e. s. 95. Kzlda, a.g.e., s.45. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

33

II. BLM ANAKKALE CEPHES KARA SAVALARI NSAN - MAYIS DNEM

2.1 NSAN AYI SAVALARI 2.1.1 Arburnu kartmasO ana kadar bir servende olduklarn sanan Anzak askerleri filikalara aktarlnca gerein sevimsiz ve donuk yzyle karlamaya baladlar. Filikalara alnan acemi askerler hem souk nedeniyle, hem de ksa bir sre sonra karlaacaklar lmle yz yze gelmenin etkisiyle titremeye baladlar. Subaylar da dahil olmak zere, kimse kacaklar sahilin corafyas hakkndaki fazla bir ey bilmiyordu. Elerinde sadece teksirle oaltlarak birliklere datlan hatal bir harita vard. Havac Albay Samson'un son gnlerde ekmi olduu fotoraflar da savaacaklar arazi hakknda yeterli bilgi veremiyordu. kacaklar yer olan Kabatepe civar, Yarmadann en karmak arazi yapsna sahipti. Anzak Kolordusunu tayan konvoy 24 Nisan 1915 saat 14de Mondros limanndan ayrld. Konvoyu oluturan gemiler 25 Nisan gecesi saat 1.30da Kabatepenin dokuz kilometre anda kararlatrlan noktaya geldiler. Deniz son derece sakindi. Haya aydnlkt. Ky rahatlkla grnyordu. Tahliye filikalar indirildi. Her biri drt istimbot ve drt krekliden oluan on iki kafile oluturuldu. Bunlar gneyden kuzeye doru 1den 12ye kadar numaralandrld. Her refakat gemisinin yanna drt sra olarak dizildiler. lk kartma Arburnu yaknna, afaktan hemen nce yaplmaya balanacakt. Fikir itibariyle, Birdwood'un plan makul derecede basit ve akt. Avustralya Tmeni'nden aa yukar 4000 kiilik bir halinde, kacakt. rtme kuvveti arka arkaya dalga gneydeki filikalar, Kabatepe'nin bir mil kadar kuzeyindeki bir noktada Askerler karada toplanr toplanmaz, grup halinde, kuzeyde

sahile ulaacak ekilde, 2000 yardalk (1828 m) geni bir cephe zerinden karaya Conkbayn'nn zirvesine, douda Scrubby Knoll (Kemalyeri) denilen tepecie, gneyde de Kabatepe'ye doru yelpaze gibi yaylacaklard. Bu yeri ele geirince,This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

34

nclerin hemen arkasndan karaya kacak olan ana kuvvet nispeten daha az arzal araziyi aarak, Maltepe ve Maydos'a doru hzla ilerleyecekti.69 Baskn etkisi yapmas iin btn bunlar karanlkta yapld. Btn Anzak Kolordusu bir gnde karaya kp Trk savunmas bir anda felce uratacakt. Daha sonra Boazn egemen tepeleri igal edilecek ve Eceabat ele geirilecekti. Bylelikle Seddlbahir blgesine kan kuvvetin kuzey ucu da korunmu olacakt. Daha sonra buradaki Trk kuvvetlerinin ky ile balants kesilecek, Seddlbahir ve Kabatepe gruplar g birlii yaparak Kilitbahir Platosu'na taarruz iin Bakomutanlkta emir beklenecekti. Ar derecede iyimser olan bu plann ruhu

Trklerin kolayca yenilecei olaslna dayanyordu. Saat 03den hemen evvel, nakliye grevi yapan olan muharebe gemisi. Queen, Prince of Wales, baladlar. London ar ar Yarmada'ya doru yol almaya 03:30da muharebe gemileri stop ettiler. Deniz son derece sakindi.

Filikalar gemilerden uzaklaarak iki buuk mil kadar uzaktaki sahile doru ilerlemeye baladlar. Filikalar 50 yarda uzakta fora edildi. Yava yava kyya sokulmaya baladlar. Erler saate yakn bir zamandr, skk ve ses karmadan oturmak zorunda kalmlard. Gerginlik dayanlmaz bir hal almt.70 kartmalara Amiral Thursby, kumanda ediyordu. Bir Avustralyal bir er bu an bunu yle yazyordu: "Zincirlerin ve halatlarn inilti ve gcrtlar bile, sanki sakinlemi, hepsi de hayaletlere aitmi gibi geliyordu Yarbay Skeen ise "Her yerde, tanrsal bir aydnla benzer bir k var. Benimse heyecandan midem bulanyor. diye anlarn kayda geirdi. Filikalarda byk bir sessizlik vard. lk kafileyi oluturan Anzak rtme gc olan 3. Avustralya Tugayna Albay Ewen Sinclair Mac Lagan komuta ediyordu. Tugay afak skmeden nce iki dalga halinde Kabatepenin kuzeyine kacak ve mmkn olduu kadar geni alanda cephe tutacakt. Denizde ilerleyen kuvvetlerin sa kanadnda bulunanlar, yani Queenden ayrlanlar, Kabatepenin bir mil kuzeyine, Prince of Walesden ayrlanlar 700 metre daha kuzeye, Londondan ayrlanlar onun 300 metre kuzeyine kacakt. On iki filika en gneyden kuzeye on ikiye kadar numaraland. Aralarndaki mesafe yaklak 140 metre olacakt. Bylece toplam bir buuk kilometrelik bir cephe hatt tutmu olacaktlar.

69 70

James, a.g.e. s.143. James, a.g.e., s. 144. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

35

3. Tugay'n birinci dalgasnn filikalara yerletirilmesi saat 2.35 da tamamland. Fakat kyya yaklamak iin mehtabn batmasn beklemeye karar Korgeneral Birdwood verdiler. Aksi halde baskn baskn olmaktan kabilirdi.

mutlaka karmann karanlkta yaplmasn istiyordu. O gece ayn erken batacan sanyordu. karna planland gibi 23 Nisan'da yaplm olsayd ay 2.30'da batacakt. Ama 25 Nisan sabah ayn bat 2.57de gerekleti. Dolaysyla geriye, sabah saat 4'de afan skmesine kadar ancak bir saatlik sre kalyordu. Sonunda ay kayboldu ve saat 3 sularnda filikalar eken sava gemileri saatte be mil hzla karaya doru harekete getiler. Onlarla birlikte filikalara refakat iin istimbotlar da yanlarnda hareket ettiler.. lk hcum dalgasn oluturan 1.500 kiilik birlik, Kabatepe genel dorultusuna ancak sabaha kar saat 3 sularnda ynelebildi. Bundan ksa bir sre sonra sava gemileri motorlarn durdurmalar iin emir aldlar, fakat demir atmadlar. Kendi hzlaryla on dakika daha kaydktan sonra, saat 3.30'da kyya iki buuk mil kala, megafonlarla filikalara gemilerden ayrlma emri verildi. kartma artk balamt. Anzaklar ite bu anda byk bir aksilik yaadlar. Farknda olamadklar bir aknt onlar kuzeye srklemiti. Bylece Kabatepenin bir mil kuzeyi yerine bir mil daha kuzeye kaydlar. Bylece Kabatepe kumsal yerine Arburnu sahillerine haykrd duyuldu: "Albaya dtler. Tam o srada filolarn bandaki deniz subay Yzba Dixin, anakkale Sava'nn kaderini tayin edecek olan gerei syleyin, Tanrnn sersemleri bizi bir mil kuzeye getirmiler. Tanrnn sersemleri filikalar sahile ekmi olan istimbotlardaki seyir subaylaryd, tehis doruydu; ama dzeltmesi iin artk ok ge kalnmt.71 Bu hatann nedeni Gelibolu savalarn aratran tarihiler tarafndan yllarca tartld. nc gruplar hi beklenmedik bir aknt yznden rotalarndan kmt. kartma noktasn belirlemekle grevli subay olan Kdemli Yzba Waterlow, yarmaday fark edince gneye ktn Arburnunu yanllkla Kaba Tepe sanmt. ok fazla dnen subay aslnda planlanan kartma yerinin olduka Yaynlanmam hatralarnn

kuzeyinde km bulunuyordu. rtme kuvvetini karaya kartmakla grevli olan Dz. Yzba Dix, kuzey grubuna komuta ediyordu. kartmalara ait blmnde, kendi roln yle anlatyor: Yava yava gemilerden ayrldk. Balangta her ey yolunda grnyordu. Fakat sahille olan mesafenin

71

James, a.g.e., s.146. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

36

drtte n aldmz srada sa kanadn merkezin provasndan geecek surette dmen tuttuunu, merkezin de bu harekete uyarak sol kanad iskeleye (sola) ittiini grdm. Artk, daha imdiden hedefimizin bir hayli iskele tarafna kaym olduumuzun farkna vardm. Mmkn olduu kadar alan kazanmak iin sol kanad tam yolla dier kolun gerisinden geirdim. Onlara da bararak sancakta (sada) kalmalarn syledim. lk filika sahile varr varmaz dierlerinin de hep birden dmen krarak ayn eyi yapacaklarn hissetmitim. Sahile ne kadar abuk varabilirsek hata o kadar az olacakt. Sratle hareket etmemin baka bir sebebi de gnn aarmaya balam olmasyd.72 Yakn zamana kadar bu yanlgnn nedeninin aknt olduu kabul bu durumu edilmekteydi. Fakat kendisi bizzat kartmalara katlan H. V. Howe

pheyle karlamaktadr. Howe, o gece Queende beraber olan General Birdwood ile Amiral Thursbyden birinin, planda son dakikada bir deiiklilik yaparak, Yzba Waterlowa daha kuzeyde karaya kmasn emretmi olabileceini ileri srmektedir. Fakat General Birdwoodun notlarnda byle bir plan deiikliinden sz edilememektedir. Bu hata karmann, hatta savan kaderini deitirmiti. kartma noktasn belirlemekle grevli Yzba, Waterlow en nemli sorumlu olarak grnyordu. Waterlow, Dix ile birlikte birka gn evvel sahili byk bir dikkatle incelemiti. O gece deniz ok sakindi. Yarmada sandallarn kyya varmasndan aa yukar yarm saat evvel net biimde grlebiliyordu. Trk Mttefikler birka tarafnn konuyla ilgili iddiasna gre gn nce kartma noktas olarak tayin ettikleri noktaya bir

amandra attlar. Bunu bir iaret noktas olduunu fark eden Trk deniz devriyeleri amandray bir mil kadar kuzeye, yani Kabatepe aklarndan Arburnu aklarna ektiler. Bylece yaplmas olas kartma, dz ve elverili bir sahil olan Kabatepe yerine Arburnunun uurumlu ve dar eteklerine yaplm oldu.73 batl ve Trk tarihileri Avustralya kaynaklarnda amandra ile ilgili herhangi bir Fakat bu iddia tarafndan ok fazla kabul grmemitir. ngiliz ve kayt yoktur. Aknt

faktr en genel geer hata nedeni olarak kabul grmektedir. kartmay yapanlarn iinde bulunduklar aknlk ve arazinin iyice tannmyor olmas ana etken saylmaldr. nk karaya kan askerlerin bir ksm Sfenksi grnce (Haintepe

72 73

James, a.g.e., s.147. Yazman, M. evki : Trk anakkale. Ulus Basmevi, Ankara, 1938, s. 64. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

37

Avustralyallara hep Sfenks gibi grnmtr) burasn Seddlbahir kalesi sanmt.74

bile

2.1.2 Trklerle lk atmalarKydaki yarlarn zerinden atlan bir Trk iaret fiei baskn derhal aa kard. Hemen youn bir tfek atei balad. Anzaklarn bekledikleri an gelmiti. Filikadakiler hemen, kendilerini sahilden ayran yirmi-otuz etmek zere birbiri ardndan suya atlamaya baladlar. Bu aydnlatma fiei ksa sreli bir gr salamt. Her bir filika, nereyei bulduysa, orada batan kara etti. Baz birlikleri sahilde Trk atei karlad. Erler Anzaklara genelde yirmili yalardaki gen sular yararak sahile doru kotular. metrelik mesafeyi kat

astemenler komuta ediyordu. Bylece aylarca srecek ve on binlerce insann hayatna mal olacak Gelibolu kara savalar balam oldu. Trk tarafndaki erlere sandallar batan kara edinceye kadar ate etmemeleri emredilmiti. Bunun Seddlbahir cephesindeki etkileri korkun olmutu. Fakat arazinin farkl olmas nedeni ile Arburnunda bu bir hata anlamna geliyordu. Sahile yaklarken suda ok ak olarak grlen sandallar burnun eteinde karaya oturunca gznden kayboldular. Bu Anzaklar iin byk bir ans demekti. Aydnlk devaml olarak artyor, aksilikler pe pee birbirini izlemeye balyordu. Askerlere Arburnunda karaya knca alak bir kum tmsei bulacaklar sylenmiti. Oysa karada daha iki adm atmadan karlarna dimdik, allarla rtl yamalar kt. Haintepe eteklerine kan subaylar ve askerler sollarnda olmas gereken, oysa imdi bir kilometre kadar sada kalan 400 nolu yayla (Arburnu) olduunu sezdikleri bir ykseklik grdler. Arburnu civarna km olan sandallar adeta dmdz bir yamala kar karya kaldlar. Bu durum, harekatn tm kaderini deitiren bir dizi karkla neden oldu. Anzaklarn karmasna ilk kar koyan Kk ve Byk Arburnu kylarn gzetleyen iki mangalk bir gt.75 Buradaki kk birlikler istimbot grltsne dikkat kesilmiler, karanln iinde hafif krekle kyya yanaan filikalar hemen fark etmilerdi. Kyya kanlar iddetli bir atee tuttular. Saylar ok az olmakla74

75

James, a.g.e., s.148. Yusuf Hikmet Bayur, Trk nklab Tarihi. Cilt III, Ksm 2, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1955, s.294. This document was created with the trial version of Print2PDF! Once Print2PDF is registered, this message will disappear! 38 Purchase Print2PDF at http://www.software602.com/

birlikte byk

iler baaryorlard. Trk savunmasn uykuda bastracan sanan

Anzaklar umduklarn bulamadlar. kan birlikler akn hareketlerle Arburnu eteklerine snd. Kendilerine balangta pek gvenilmemi olan Anzaklarn destan ite bylece balam oldu. Bu kylarna 1916 ylnda Anzak Koyu ad verilecekti. Arbunu sahillerine kan nc gruplar hemen hemen hi kayp vermeden sahile ulamay baard. Eitimler srasnda erlere, karaya ayak basar basmaz derhal sahilden ieri dalp ilerlemeleri retilmiti. Onlar da bunu yapt Avustralyallardan bir grup, nlerindeki son derece dik bir yamac glkle trmanarak, kk bir ad verildi. Oraya yaylaya ktlar. Sonradan buraya Haintepe (Plugge's Plateau)

vardklar zaman bir Trk mfrezesinin, uurum gibi yamalardan aa koarak, alelacele byk, allklarla kapl, dar ve derin bir dere iinde kaybolduunu grdler. Buraya daha sonra Shrapnel Gully (arapnel Deresi) denilecekti. erilerden bir yerden gelen bir top sesi duyuldu. lk Trk top mermisi Haintepeye dt.76 Hemen bir birlerine yardm ederek dz duvar kadar dik olan Haintepe eteklerine trmanmaya baladlar. Bu srada zerlerine yamur gibi kurun yamaya devam ediyordu. Bir anda ok sayda Anzak askeri vuruldu. Tepelere kmay baaranlar; nereye gittikleri belli olmadan eitli ynlerde gzden kaybolmaya baladlar. Bu dakikadan