B E N L İ K kavramının inşa edilmesi

B E N L İ K kavramının inşa edilmesi

Ben kimim?

Nereye aitim? Nasıl uyum sağlayacağım?

Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

sorular – sorular - sorular

• Siz diğerlerinden farklı mısınız, yoksa benzer mi?

• Herkes için aynı kişi misiniz? (Eğer öyle değilseniz siz bu farklı benlerinizi nasıl bütünleştiriyorsunuz?)


sorular – sorular - sorular

• Kendini değersiz gören insanların saldırgan olma eğiliminde oldukları, bu yüzden çocukların kendini değerli görmelerinin sağlanması gerektiği düşünülür. Sizce kendini olumlu algılayan insanların yaşadığı bir toplumda toplumsal sorunlar daha az mı olacaktır?

• Farklı kültürlerden insanların kendi benliklerini algılama ve kurgulama tarzları farklı mıdır?


Bu derste,

• Benlik kuramları• Kendimizle ilgili bilgileri ayırdetme• Benlik ve kimlik türleri, tutarlı bir benlik

kavramı oluşturma• Sosyal kimlik ve kişisel kimlik• Benlik bilgisi edinmeyi etkileyen güdüler• Benlik-kimlik-kültürkonularını konuşacağız.


Ben kimim?

• “ben .... im.”• “ben .... im.”• “ben .... im.”• “ben .... im.”

• “ben ... bir insanım.”• “ben ... bir insanım.”• “ben ... bir insanım.”• “ben ... bir insanım.”


Benlik,

• Kendimiz hakkında bildiklerimiz veya bilebildiklerimizdir; kişiliğimiz hakkındaki teorilerimizdir.

• Çeşitli yaşam durumları ve sonuçları ile ilişkilidir.• Herkesin benlik kavramının karmaşıklık düzeyi

farklıdır.• Benlik kavramı ilgili enfo.nu işlemeyi, genel

yaşam motivasyonunu, doyumu, umutsuzluğu etkiler.


• Diğerlerinin bizi nasıl gördükleri hakkındaki ALGIMIZ bizim kendimizi nasıl gördüğümüzü biçimlendirir.


DİKKAT!

Pygmalion etkisi • Çocuklara tertiplisiniz desek

tertipli olurlar mı?

Bazen aynaların düşüncelerini ve sözlerini içselleştirebiliriz. Birilerinin söyledikleri ile kendimizi

görmeyi de öğrenebiliriz.


• Rosenthal ve Jacobson (1968)– Öğretmenlere bazı öğrencilerin daha iyi/başarılı

olacağının söylenmesi, öğretmenlerin bu öğrencilere, söylenenleri doğrulayacak şekilde farklı davranmalarına neden olmaktadır.

Öğretmenlerin düşünceleri öğrencileri daha çalışkan, yetenekli yapar mı?


• Kendinin farkında olma (öz-farkındalık)– Her zaman kendimiz üzerinde düşünüp

durmayız. Bu nedenle öz-farkındalık bazen yüksek bazen düşüktür.

– Nesnel öz-farkındalık gerçek ben-ideal ben karşılaştırması


Benlik bilgisi (self-knowledge)

• Diğerlerini “bilme” yolu ile kendini “bilme” yolu aynı

• Benlik şemaları– Benliğe ilgili bilgilerin, değerlendirmelerin

bellekte saklandığı yapı.• Şematik size önemli gelen boyutta,

ortalamadan daha ileride olduğunuz düşündüğünüz boyutta ve tersi bir durumun geçerli olmadığı durumda.

– Nezaket önemlidir, ben naziğim nazik davranıyorum

• Aşematik tersi– Nezaket önemli bir şey değil!


• Benlik şemaları birbirinden çok farklı (olumlu ve olumsuz uçlarda) ise bireyde sıkıntılara sebep olabilir.

• Benlik şemaları kendinizle ilgili enformasyonun alınmasını, işlenmesini ve değerlendirilmesini etkiler. Benim sorunum ne?


• Higgins (1987) “Benlik Uyuşmazlığı Kuramı”– 3 tür benlik şeması

• Gerçek Benlik• İdeal benlik• Zorunlu benlik

– Bu üç tür benlik şeması arasındaki mesafe ne kadar fazla ise kişi o kadar zor duygu yaşar (örn. kaygı, keyifsizlik).

Zıtlığında memnuniyetsizlik

Zıtlığında kaygı


• Davranıştan hareketle yapılan çıkarımlar– Kendini algılama kuramı (Bem, 1967; 1972)– Kendi davranışlarımızla ilgili de nedensel

açıklamalar yaparız. Davranışlarımızın nedenini kendimizin bazı özelliklerine atfedecek şekilde çıkarımda bulunuruz. Dolayısıyla kendimizi davranışlarımızdan hareketle “biliriz”.


• Sosyal karşılaştırma ve benlik bilgisi– Kendimizi diğerleriyle karşılaştırarak da “bilebiliriz”– Sosyal Karşılaştırma Kuramı (Festinger, 1954)

• Diğerleri bir referans noktası oluşturur.• Kanaatlerimizi ve yeteneklerimizi diğer insanlarınki ile

karşılaştırarak değerlendiririz.• Karşılaştırma için genellikle benzerleri seçeriz.


Aşağı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için kendinizden daha “kötü” olanlarla karşılaştırma benlik saygısı yükselir

Yukarı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için kendinizden daha “iyi” olanlarla karşılaştırma benlik saygısı düşer

“Altın ve bronz madalya kazananlar gümüş madalya kazananlardan daha memnundur.”


• Aşağı doğru gruplar arası karşılaştırmalar biz onlardan daha “iyiyiz” duygusu yaratır.

• Bu karşılaştırmalar bir grup üyesi olarak benlik kavramını etkiler. Kendini kategorilendirme kuramına göre “biz” iyi isek ben de “iyiyim” demektir.

• Birey kendisini bir şekilde ilişkilendirdiği kişilerin elde ettiği başarılardan haz duyar YANSIYAN ZAFERDEN MEST OLMA (Cialdini ve ark., 1976)


Benlik ve Kimlik

• Benlik aslında ayrı ayrı ve çeşitli kimliklerden oluşan bir repetuvardır.

• İnsanın kim olduğu hakkında kafasında varolan imajları kapsamaktadır.

• Bireyin kendisinin saydığı ve sosyal ve duygusal bir değer atfettiği özellikler bütünü olarak “kim olduğunu” tanımlama biçimini ifade eder.

• “Benlik karmaşıklığı” bireysel farklılık gösterir.


• Benlik ve kimlik türleri– Sosyal kimlik grup aidiyetleri yoluyla

edinilen kimlik– Kişisel kimlik oldukça kendine özgü kişisel

ilişkiler ve özellikler – Bireysel-ilişkisel-kollektif benlik


SOSYAL KİMLİK

• Sosyal Kimlik Kuramı (Tajfel ve Turner, 1979)

• Sosyal ve Kişisel kimlik– Kişisel kimlik benliği kendine özgü kişisel

ilişkiler ve özellikler açısından tanımlanan yönü

– Sosyal Kimlik benliği grup üyeliği açısından tanımlanan yönü


– Sosyal kimlik, grup ve gruplararası olgularla • (etnosentrizm, iç grup tarafgirliği, grup

dayanışması, gruplararası ayrımcılık, normatif davranış, stereotipleme ve önyargı)

ilişkilidir.– Sosyal kimliğin zenginliğini ait olduğumuzu

hissettiğimiz grupların sayısı belirler. – Bunlardan bazıları benlik kavramımızda daha

merkezi olabilir.


• Sosyal kimliğin belirginliği– Belirli bir sosyal durumda sosyal kimlik mi

yoksa kişisel kimlik mi ön planda olacak?– Bu, belirginliğe bağlı.– Belirginliği yaratan ise:

• Kategorilendirme süreci• Belirsizliği azaltma motivasyonu• Olumlu duygu yaşama motivasyonu


• Sosyal kimliğin belirginleşmesinin sonuçları– İnsanların kendilerini algılamaları kişisellikten

uzaklaşır. – Prototip temelli düşünme, hissetme ve davranma– Grup sosyal kimlik benlik grubun saygınlığı

benlik saygısı– Grup üyeliği eğer benlik saygısını yükseltmiyorsa

üyelik sona erdirilebilir mi? (etnik gruplar???)– Grubun statüsünün düşük olması haksızlık grup

statüsünü yükseltme çabaları rekabet, terör, savaş


Benlik güdüleri

• Kendini değerlendirme ve doğrula(t)ma (Swann, 1983)

– İnsanlar mevcut benlik kavramlarını doğrulamak, geçerlemek ve sürdürmek isterler.


Benlik güdüleri

• Kendini kayırma–Kendini olumlama kuramı (Steele, 1988)

• Kendileriyle ilgili olumlu yanları çeşitli yollarla olumlama, “iyi dans edemem belki, ama iyi yemek yaparım”


Benlik saygısı

• İnsanların niye kendini kayırıp durduklarının cevabı• Benliğin duygusal yönü.• Benlik içeriğine (özelliklerimize) yönelik iyi-kötü

değerlendirmesi yaptığımızda hissettiğimiz duygu.– Ben zekiyim- “ne güzel!”– Ben zekiyim- “keşke olmasaydım!”

• Kişisel ve kollektif öz-saygı• Durumsal ve eğilimsel öz-saygı• Global ve alana özgü (çok boyutlu) özsaygı


Benlik yüceltme

• Benlik niteliklerini (genel yeteneklerini ve sosyal ve zihinsel becerilerini) olduğundan çok görme ya da abartarak algılama ve değerlendirme.

• “Kontrol yanılsaması”: olaylar üzerinde kendi kontrolünü gerçekte olduğundan daha yüksek algılama


Benlik sunumu

• Diğerinin gözündeki imajımızı kendi haline bırakmak yerine kontrol etmeye çalışırız.

• Benlik sunumunun 2 türü:– Otantik benlik sunumu– Stratejik benlik sunumu


• Benlik sunumu stratejileri– Olumlu izlenim oluşturma

• Olumlu bir izlenim oluşturarak ya da• Başkalarını kötü göstererek

iyi görünmeye çalışma

– Olumsuz izlenimden kaçınma• Olumsuz izlenimlerden kaçarak ya da• Olumsuz izlenimle savaşarak

kötü görünmemeye çalışma


Kendini ayarlama

Bazı kişiler ilişkilerini,– diğer insanların ifade ve hareketlerine dikkat

ederek,– kendini farklı şekillerde sunarak ve bunu

kontrol ederek– davranışlarını farklı sosyal durumlara göre

ayarlayarak

sürdürürler.


Benlik• enformasyonu işlemede,• bellek süreçlerinde,• duygularımız ve ruh sağlığımız üzerinde,• motivasyonumuz ve performansımız

üzerinde• kişilerarası ilişkilerimiz üzerinde

etkilidir.


Benlik ve kimliğe ilişkin kültürel farklılıklar

• Bireyci-Toplulukçu kültürler• Bireyci ve toplulukçu kültürlerde benlik

yapıları• Bağımsız ve karşılıklı bağımlı benlik

(Markus ve Kitayama, 1991)• İlişkili-özerk benlik (Kağıtçıbaşı, 2005)


Markus ve Kitayama (1991) Bağımsız ve karşılıklı bağımlı benlik

• İçsel benlik evrenseldir. Ancak,• hem içsel benliğin hem de benliğin diğer

birçok yönü kültüre özgü.• Markus ve Kitayama’nın (1991) yaklaşımı

insanın kendisi (self) ve diğerleri arasındaki ilişki, özellikle kendisini diğerlerinden ne kadar ayrı veya ne kadar diğerlerine bağlı gördüğü hakkındaki inançlarıyla ilgilidir.


Arkadaş

AnneBaba

Kardeş

İş arkadaşı

Arkadaş

XX

X X X

X

XX

X X

X X XX X

XX

XX

XX X

XX

X XX

Benlik

Bağımsız benlik bakış açısı Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal

Psikoloji I

Kardeş

İş arkadaşı

Anne

XX

XX X

X

XX

X X

X

Baba XX

XX

XX X

ArkadaşX

XX

Arkadaş

XX

Benlik

Karşılıklı bağımlı benlik bakış açısı Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal

Psikoloji I

Bağımsız kurgu

• Birçok Batı kültüründe kişiler tek tek öz olarak da ayrıdır.

• Bağımsızlık kültürel bir hedeftir. • Hedefin başarılması, kendini, kendi

davranışını kendi içsel düşünce, duygu ve eylem dağarcığına referansla düzenleyen veya anlamlı kılan birey olarak kurgulamakla mümkündür.


Karşılıklı Bağımlı Kurgu

• Batılı olmayan birçok kültürde insanlar birbirine temelden bağlı.

• bireyler arasında karşılıklı bağımlılığı korumak normatif bir zorunluluk

• Kişi, kendini sosyal ilişki ağının bir parçası olarak görür. Davranışı büyük ölçüde ilişki içinde olduğu diğerlerinin düşünce duygu ve eylemlerinden ne algıladığına göre belirlenir ve onlara bağlı olduğunun farkındadır.


Kağıtçıbaşı (1996; 2005; 2008),

• özellikle aile içindeki etkileşimler ve çocuk yetiştirme tarzlarının bireylerin benlik oluşturma süreci üzerindeki etkilerini dikkate alır.

• Özerklik ve ilişkisellik iki temel ihtiyaç: doyurulmalı.

• Batı’da özerklik önemli, ilişkisellik önemsenmiyor. Özerklik başarılması gereken bir çaba olarak görülür.

• Bunlar iki ayrı boyut: Faillik ve kişilerarası mesafe– İki boyut birbiriyle kesiştirildiğinde 4 tip oluşur.


Farklı benliklerin kavramsal modeli (Kağıtçıbaşı, 2005’ten kısaltarak)

Kendine güven yönelimi Özerk-ayrışmış benlik

Düzeni kontrol etme ve özerklik yönelimi Özerk-ilişkili benlik

Özerklik

FAİLLİK

İlişkililikKİŞİLERARASI MESAFE

Ayrışma

Heteronomy

İlgisiz, farklılaşmamış yönelimBağımlı-ayrışmış benlik

İtaat yönelimiBağımlı-ilişkili benlik


Documents

B E N L İ K kavramının inşa edilmesi