BI GING TH NHNG 1ThS. Phan Quc HngB mn Khoa hc tKhoa Ti nguyn v Mi trng

Chng 1: S HNH THNH T* Khi nim v s hnh thnh t: S hnh thnh t l nhng qu trnh bin i phc tp ca vt cht din ra lp ngoi cng ca v Tri t do s tc ng ca cc yu t t nhin v nhn to.S tc ng ca cc yu t lm cho khong vt v b ph hu to thnh mu cht. Sinh vt tc ng ln mu cht lm cho mu cht c tch lu cht hu c, dn dn bin i to nn th vt cht gi l t.* Khi nim v t: t l mt sn phm c bit c hnh thnh do s tc ng ca kh quyn, thu quyn, sinh quyn, nng lng bc x mt tri ln b mt thch quyn (v Tri t).

1. Qu trnh phong ho khong vt, v sn phm ca n1.1. Qu trnh phong ho khong vt v Di s tc ng ca nc, cc cht kh nh O2, CO2... v ngun nng lng bc x mt tri, cc khong vt v l ra pha ngoi cng ca v Tri t b ph hu. Qu trnh ph hu khong vt v c gi l qu trnh phong ho a. Phong ho vt l- Khi nim: Phong ho vt l l s v vn ca cc loi thnh cc ht c gii c kch thc khc nhau nhng cha c s thay i v thnh phn khong vt, thnh phn ho hc ca cc ban u.- Nguyn nhn: do s thay i ca nhit , p sut v s tc ng ca cc hot ng a cht ngoi lc nh nc chy, gi thi xy ra trn b mt v Tri t.S thay i nhit lm v do h s gin n ca cc khong vt khc nhau (VD: Thch anh =0,00031; Mica= 0,00035; Fenspat (Octoclaz)=0,00017). cu to bi nhiu khong vt d v, n khong v do h s n di ca khong vt. Chnh lch nhit (ngy-m, ma) cng cao qu trnh phong ha vt l cng mnh.p sut ca nc cha trong khe h khi chuyn t dng lng sang rn cng lm b vCc mnh vn b gi thi li ph hy trn ng i ca n- ngha: Phong ha vt l c tnh tin phong, to iu kin cho cc phong ha khc xy ra.

b. Phong ho ho hcDo s tc ng ca H2O, O2, CO2... cc khong vt v b ph hu, thay i v hnh dng, kch thc, thnh phn v tnh cht ho hc. C th ni, phong ho ho hc chnh l cc phn ng ho hc din ra do s tc ng ca H2O, O2, CO2 ln v khong vt.Phong ho ho hc c chia thnh 4 qu trnh chnh l: xy ho, hyrat ho, ho tan v st ho.+ Qu trnh xy ho:Qu trnh ny ph thuc cht ch vo s xm nhp ca O2 t do trong khng kh v O2 ho tan trong nc. Qu trnh xy ho lm cho khong vt v b bin i, b thay i v thnh phn ho hc.V d: Khong vt pyrt b xy ho v bin i nh sau:FeS2 + 7O2 + 2 H2O = 2 FeSO4 + 2 H2SO412 FeSO4 + 3O2 + 6 H2O = 4 Fe2(SO4)3 + 4 Fe(OH)3+ Qu trnh hyrt ho:L qu trnh nc tham gia vo mng li tinh th ca khong vt, thc cht y l qu trnh nc kt hp vi khong vt lm thay i thnh phn ho hc ca khong vt. V d: + 2 H2OCaSO4 -------- CaSO4.2H2O Anhyrit Thch cao

+ n H2O Fe2O3 ----------------- Fe2O3.nH2O Hmatt Limonit

+ Qu trnh ho tan:L qu trnh cc khong vt v b ho tan trong nc. Hu nh tt c cc khong vt v b ho tan trong nc, nhng mnh nht l cc khong vt ca lp ccbnt v lp mui m.V d: CaCO3 ( vi) b ho tan nh sau:CaCO3 + H2O + CO2 Ca(HCO3)2Cc khong vt v b ho tan to thnh cc dung dch tht.+ Qu trnh st ho:Cc khong vt silicat, nhm silicat do tc ng ca H2O, CO2 s b bin i to thnh cc khong st (keo st). Cc cht kim v kim th trong khong vt b H+ chim ch trong mng li tinh th c tch ra di dng ho tan. Nh vy thc cht ca qu trnh st ho l cc qu trnh ho tan, hyrt ho chuyn cc khong vt silict, nhm silicat thnh cc khong vt th sinh, cc mui v oxt.V d: K2Al2Si6O16 + H2O + CO2 ---- H2Al2Si2O8.2H2O + K2CO3+ SiO2.nH2O Fenspatkali(Orthoclaz) Kaolinit pan

c. Phong ho sinh hcHot ng ca sinh vt bc thp, bc cao cng tham gia ph hu cc khong vt v . - Ph hy c hc: R cy xuyn vo cc khe nt ht nc v cc cht khong, theo thi gian, r to dn ph v . - Ph hy ha hc: Mt khc r cy tit H2O v CO2 to H2CO3 ho tan v khong vt. Khi cht xc sinh vt b phn hu sinh ra cc axit hu c gp phn ho tan cc khong vt v . Nh vy, bn cht ca phong ho sinh hc l phong ho vt l v ho hc do s tc ng ca sinh vt ln khong vt v . Cng trong qu trnh ny mu cht c tch lu cht hu c do xc sinh vt li sau khi cht, lm cho mu cht xut hin nhng thuc tnh mi c gi chung l ph v mu cht bin i thnh t. Nh khoa hc ni ting ngi Nga Vecnatxki cho rng: "Hot ng ho hc ca v Tri t, gn 99% c lin quan ti qu trnh sinh ho hc".

1.2. Sn phm phong ho, v phong hoa. Sn phm v v phong ho+ Sn phm phong ho: Cc sn phm phong ho l kt qu ca qu trnh ph hu cc khong vt v , do vy chng rt phong ph v a dng. Phong ho vt l to thnh cc ht v c c kch thc khc nhau. Phong ho ho hc to thnh cc hp cht d tan, oxyt, Hydrxit v cc loi keo st. Phong ho sinh vt ngoi s to thnh cc sn phm trn cn to s tch lu cht hu c trong mu cht.+ V phong ho: cc loi sn phm phong ho tch ng li to thnh v phong ho. V phong ho l lp vt cht nm pha ngoi cng ca v Tri t. b. Cc loi v phong hoCn c vo qu trnh tch lu, thnh phn v tnh cht, v phong ho c chia thnh v phong ho ti ch v v phong ho trm tch.+ V phong ho ti ch:Cc sn phm phong ho tch lu ngay trn gc ( m) to thnh v phong ho ti ch. V phong ho ti ch c cc loi sau:- V phong ho vn th: cc mnh vn c hc c kch thc ln tch lu ngay trn gc, gp vng xi mn mch.- V phong ho Feralit: ph bin vng n i c kh hu n ho. Hu ht khong vt silict, nhm silict u ho st, cc mui d tan ca cc cht kim v kim t c rt t do b ra tri mnh. Cc khong vt nguyn sinh cn li u l khong vt bn vng nh thch anh - SiO2.- V phong ho alt: Ph bin vng nhit i v cn nhit i, phong ho din ra mnh, khong vt nguyn sinh gp ph bin l thch anh, thnh phn chnh l cc hp cht ca nhm.

+ V phong ho trm tchSn phm phong ho di chuyn theo dng nc chy hay cun theo gi thi, c tch lu li khi gp cc iu kin thun li to thnh v phong ho trm tch. V phong ho trm tch c cc loi sau:- V phong ho trm tch Sialit: - V phong ho cacbont - Sialit: - V phong ho Clorua, Sunpht, Cacbont - Sialit: Theo vin s Plnp c 3 loi mu cht l tn tch (luvi), sn tch (luvi) v ph sa (aluvia). + V phong ho Vit NamTheo V.M.Fritland, Vit Nam c cc loi v phong ho sau:- V phong ho Feralit: Ph bin vng trung du v ni thp, cc khong vt th sinh ch yu l Kaolinit, gipxit, gtit. Trn v phong ho ny hnh thnh nn nhm t Feralit - t vng nc ta.- V phong ho alit: gp vng ni cao t 1700m tr ln, in hnh nht l cao > 2000m. Kh hu m t, st b ra tri mnh nhng nhm c tch lu do khng b ra tri nh st.- V phong ho Macgalit - Feralit: Gp Ph Qu Ngh An trn bt bazan- V phong ho trm tch Sialit: Gp cc vng ng bng to bi qu trnh lng ng ph sa ca h thng sng ngi nc ta. Thnh phn l cc loi keo st, ngoi ra cn gp cc khong vt nguyn sinh nh Thch anh, Fenspat, Mica.Vng ven bin cn gp v phong ho Clorua, Sunpht - Sialit.

2. Yu t hnh thnh tTheo Docuchaev v cc nh th nhng khc, c 6 yu t hnh thnh t l m v mu cht, a hnh, kh hu, sinh vt, tui t v con ngi.2.1. m v mu cht* m: Cc l ra pha ngoi cng ca v Tri t b phong ho lin tc cho ra cc sn phm phong ho v to thnh mu cht. c s tc ng ca sinh vt, mu cht bin di dn dn to thnh t. Thnh phn khong vt, thnh phn ho hc ca quyt nh thnh phn mu cht v t. b ph hu to thnh t c gi l m. m l c s vt cht ban u v cng l c s vt cht ch yu trong s hnh thnh t. Cc loi m khc nhau c thnh phn khong vt v ho hc khc nhau, do vy trn cc loi m khc nhau hnh thnh nn cc loi t khc nhau.V d: - t hnh thnh trn m l grant c dy tng t t mng n trung bnh, thnh phn c gii nh v ngho cc cht dinh dng.- t hnh thnh trn m l bazan c tng t t rt dy, thnh phn c gii nng v cha nhiu cc cht dinh dng.* Mu cht: c 2 loi: mu cht ti ch v mu cht ph sa. Mu cht ti ch hnh thnh ngay trn m, c thnh phn v tnh cht ging m. Mu cht ph sa c lng ng t vt liu ph sa ca h thng sng ngi nn c thnh phn rt phc tp. Ngoi ra vng i ni cn gp mu cht dc t.

2.2. Sinh vtTham gia vo qu trnh hnh thnh t c 3 nhm sinh vt l thc vt, ng vt v vi sinh vt.+ Vai tr ca thc vt:- Thc vt l ngun cung cp cht hu c ch yu cho mu cht v t. Khong 4/5 cht hu c trong t c ngun gc t thc vt. - Trong hot ng sng, TV quang hp to cht hu c+ mui khong ht c t t khi cht i tr li cho t.- S tch lu cht hu c lm cho mu cht xut hin ph v chuyn thnh t. Chu k t - cy - t din ra lin tc trong t nhin lm cho ph t tng dn.- Thc vt gm cy trng v thc vt t nhin. Ty thuc vo loi thc vt m to nn cht hu c khc nhau v t khc nhau-Mt s loi thc vt c dng lm cy ch th cho mt s tnh cht t. V d: cy sim, cy mua l cy ch th cho t chua, cy s vt ch th ca t mn+ Vai tr ca ng vt:- Cc loi ng vt c th chia thnh 2 nhm: ng vt sng trn mt t v ng vt sng trong t.-ng vt sng trn mt t: tru, b, chim-ng vt sng trong t c nhiu loi nh: giun, kin, mi... Giun t c vai tr rt ln trong s to ph t. Theo Russell, mt hecta t tt c th c ti 2.500.000 c th cc loi giun. Giun t gp phn to kt cu t tt.- ng vt gp phn b sung cht hu c v lm tng ph t.

+ Vai tr ca vi sinh vtTp on vi sinh vt trong t rt phong ph vi nhiu chng loi khc nhau. V s lng c th c ti hng trm triu con trong mt gam t.Cc kt qu nghin cu cho thy rt nhiu qu trnh din ra trong t c s tham gia trc tip hay gin tip ca tp on vi sinh vt t. Qu trnh phn gii xc hu c, qu trnh hnh thnh mn, qu trnh chuyn ho m trong t, qu trnh c nh m t kh tri... Hu ht cc loi vi sinh vt u sinh sn theo cch t phn nn lng sinh khi to ra trong t ln, sau khi cht xc cc loi vi sinh vt b phn gii gp phn cung cp cht hu c v to ph t.Nh vy, sau khi s sng xut hin, gii sinh vt c nhng tc ng su sc v nhiu mt ti mu cht chuyn mu cht thnh t, sinh vt tip tc tc ng vi t t ngy cng pht trin. Ni cch khc nu khng c sinh vt th cha c t, v vy cc nh khoa hc cho rng sinh vt l yu t quyt nh trong s hnh thnh t.

2.3. Kh huCc c trng ca kh hu nh nhit , m khng kh, lng ma... nh hng rt ln ti s hnh thnh t.+ nh hng trc tip: kh hu nh hng trc tip n phong ho , s thay i nhit to s ph hu vt l, lng ma v ch ma nh hng ti phong ho vt l v ho hc... Nhiu qu trnh din ra trong t nh khong ho, mn ho, ra tri, xi mn... chu s tc ng r rt ca kh hu.

+ nh hng gin tip: nh hng gin tip ca kh hu thng qua yu t sinh vt, kh hu gp phn iu chnh li yu t sinh vt. Mi i kh hu trn Tri t c cc loi thc vt c trng. V d: thc vt c trng ca kh hu nhit i l cy l rng, thc vt c trng ca kh hu n i l cc cy l kim... V.V.Docuchaev pht hin mi i kh hu c nhng loi t c th ring.Bng 2.1. nh hng ca lng ma n chua ca t(Theo Jenny - Bn o Mabrikia)

Lng ma hng nm (mm)Nhit (oC)H+ (me/100g t)Tng cation kim trao i (me/100g t)pH600-130029,55,524,06,81300-190026,211,215,06,31900-250022,914,78,25,92500-320022,316,65,55,73200-380020,619,64,05,6

2.4. a hnha hnh cng nh hng trc tip v gin tip n s hnh thnh t.+ nh hng trc tip: - Cc c trng ca a hnh nh dng t, cao, dc... nh hng trc tip n nhiu qu trnh din ra trong t. Vng i ni, vng cao ng bng qu trnh ra tri xi mn din ra mnh. Ngc li trong cc thung lng vng i ni hoc vng trng ng bng din ra qu trnh tch lu cc cht. - Lng nc trong t cng ph thuc a hnh; vng cao thng thiu nc, qu trnh xy ho din ra mnh; Vng trng thng d m, qu trnh kh chim u th... kt qu cc a hnh khc nhau hnh thnh nn cc loi t khc nhau.+ nh hng gin tip: a hnh nh hng gin tip n s hnh thnh t thng qua yu t kh hu v sinh vt. Cng ln cao nhit cng gim dn theo quy lut cao tng 100 m, nhit gim 0,5oC, ng thi m tng ln. S thay i kh hu ko theo s thay i ca sinh vt. cc cao khc nhau c cc c trng kh hu v sinh vt khc nhau. Cc nh th nhng pht hin c quy lut pht sinh t theo cao.

cao (m)Di 1000 m 1000-1800 m1800-2300 m2300-2900 m> 2900 mLoi tt Feraltt Feralt - mn trn nit mn alt trn ni caot mn th trn nit mn th than bn trn ni

2.5. Thi gianThi gian l tui ca t, gm tui tuyt i v tui tng i.Tui tuyt i c tnh t khi mu cht c tch lu cht hu c (cacbon hu c) n ngy nay, ni cch khc tui tuyt i chnh l tui cacbon hu c trong t hay l tui mn ca t. xc nh tui ca mn, dng phng php phng x cacbon. C12 c 2 ng v phng x l C13 v C14, trong c th sng ca thc vt t l C13 v C14 l mt hng s v ging trong kh quyn. Sau khi cht C14 khng bn v b phn hu gim dn, t lng C14 cn li trong mn da vo chu k bn phn r ca C14, tnh c tui ca mn trong t. Bng phng php trn, Devries (1958) xc nh tui ca t vng (hong th) c t 32-42 ngn nm.Tui tng i ca t c dng nh gi s pht trin v bin i din ra trong t nn khng tnh c bng thi gian c th. Da vo hnh thi t c cc nhn xt v hnh thnh v pht trin ca t. V d: S phn tng cha r ca phu din thng gp nhng loi t mi c hnh thnh. S hnh thnh kt von hoc ong trong mt s loi t vng chng t t pht trin ti mc cao (gi hn) so vi t cng loi cha c kt von.

2.6. Con ngiCon ngi c nhng tc ng rt su sc i vi cc vng t c s dng vo sn xut nng nghip, lm nghip. S tc ng v nhiu mt trong qu trnh s dng t lm bin i nhiu vng theo cc hng khc nhau, hnh thnh nn mt s loi t c trng. V d: t ph sa, t xm bc mu, t mn, t phn... sau mt thi gian s dng gieo trng la nc s hnh thnh nn t la nc.Nhng tc ng tt ca con ngi nh: B tr cy trng ph hp vi tnh cht t; xy dng cc cng trnh thu li; p ngn l v nc mn; b sung cht dinh dng trong t bng cc loi phn bn; bo v t; ci to tnh cht xu ca t... lm cho t bin i theo chiu hng tt dn ln. Ngc li, nhng tc ng xu nh: B tr cy trng khng ph hp; bn phn khng y ; cht ph rng lm nng ry; khng thc hin tt cc bin php chng thoi ho t... s lm cho t bin i theo chiu hng xu.

Nhng qu trnh hnh thnh t ph bin trong t nhin:1- Qu trnh hnh thnh t s sinh.2- Qu trnh tch lu cht hu c v mn trong t.3- Qu trnh tch lu st, nhm trong t.4- Qu trnh ra tri, xi mn t.5- Qu trnh gly.6- Qu trnh ho chua, phn, nhim mn.7- Qu trnh lng ng vt liu ph sa.

3. Hnh thi tHnh thi t th hin phu din t, ni cch khc hnh thi t l phu din t. Phu din t l mt ct thng ng t trn mt t xung di su.3.1. Cu to phu din tQuan st phu din t, t trn mt xung di su thng c cc tng t khc nhau v: mu sc, thnh phn c gii, cht, xp, mc ln, s phn b r cy trng, m...Tng t: l nhng lp t nm song song hay gn song song vi b mt t, cc tng t c phn bit vi nhau bi cc du hiu c th quan st, o m ti thc a hoc thng qua phn tch trong phng.Tng t cn gi l tng pht sinh. Khi nghin cu phu din t gip ta chn on c qu trnh pht sinh t. Tng pht sinh l c s tin hnh phn loi t theo pht sinh, tng pht sinh c nh lng cc tnh cht gi l tng chn on trong phn loi t theo phng php nh lng.

Ngi ta dng cc k t l ch ci in hoa k hiu cho cc tng t nh A, B, C... Tng A l lp t trn cng (cn gi l tng mt, tng canh tc), y l tng tch lu cht hu c v mn, ng thi tng A cng l tng ra tri, tu mc nghin cu m tng A c chia thnh Aoo, Ao (tng thm mc), A1, A2, A3. Tng B l tng tch t cc cht ra tri t tng A xung, c th c chia thnh B1, B2, B3. Tng C l tng mu cht nm ngay trn m pht sinh ra t.Hin nay, cc nh khoa hc t ngh b sung thm mt s tng t nh tng O, tng H, cc loi tng A, tng E, cc loi tng B v tng C (Tnh t trn mt xung)

APhu din in hnh vng i ni: c 3 tng c bn l: A, B, C. m k hiu l D

Tng B thng c dy ln nht

Ch : dy t mt xung ti m c gi l dy t, cn quen gi l dy tng tBCD

Phu din t la nc

ACAC: Tng canh tc (cn gi l tng A), tng ny cng dy, t cng ttPP: Tng cy: nm ngay di tng canh tcBB: Tng tch t c mu loang l vng, tng ny tch t cc cht ra tri t trn xung, ngoi ra cn tch t mt s cht t nc ngm em ln, nn tng B t ng bng c tch t 2 chiu.GG: Tng gly c mu xanh xm hoc xm xanh.

3.2. Mu sc t, cht mi sinh v cht ln voa. Mu sc tMu sc t thay i rt phc tp, trong mt phu din cc tng thng c mu sc khc nhau. Cc loi t cng c mu sc khc nhau. Mu sc t thay i theo m. Mu sc ca t c to bi 3 nn mu chnh l en, v trng. Thnh phn v tnh cht t quyt nh mu sc ca t.Mu en ca t ch yu do mn, ngoi ra cn c manganMu ca t ch yu do oxyt st - Fe2O3 to nn, nu oxyt st ngm nc chng s c mu vng. Mu trng ca t ch yu do thch anh (SiO2), Canxi Cacbont (CaCO3) v Kaolinit to nn. Nhng vng t lun d m (t c m bo ho) qu trnh kh din ra mnh, st tn ti trong t dng kh trong cc hp cht nh: FeO.nH2O, Fe(HCO3)2, Fe(OH)2... lm cho t c mu xanh xm hoc xm xanh, y chnh l qu trnh gly trong t.S phi hp gia 3 mu en, v trng cho ra nhiu mu khc nhau. b. Cht mi sinh v cht ln voNhng vt liu nh mnh bom n, mnh snh s, gch ngi... gp trong t c gi l cht ln vo. Cc cht trong t nh: mn, cc hp cht st ho tr 3, cc hp cht st ho tr 2, cc loi mui tan trong t, phn st, nhm... c gi l nhng cht mi sinh.

2.1. Cht hu c v mn trong t2.1.1. Khi nim chung v cht hu c trong t Du hiu c bn lm t khc m l t c cht hu c. S lng v tnh cht ca chng tc ng mnh m n qu trnh hnh thnh t, quyt nh nhiu tnh cht: l, ho, sinh v ph nhiu ca t.Ton b cc hp cht hu c c trong t c gi l cht hu c ca t. C th chia cht hu c ca t lm 2 phn: nhng tn tch hu c cha b phn gii (r, thn, l cy, xc ng vt) vn gi nguyn hnh th v nhng cht hu c c phn gii (nhng hp cht hu c ngoi mn v nhm cc hp cht mn).+ Nhm hu c ngoi mn gm nhng hp cht c cu to n gin hn nh: protit, gluxit, lipit, lignin, tanin, sp, nha, este, ru, axit hu c, anehit... Nhm ny ch chim 10% - 15% cht hu c phn gii nhng c vai tr rt quan trng vi t v cy trng.+ Nhm cc hp cht mn bao gm cc hp cht hu c cao phn t, c cu to phc tp (s trnh by phn mn), nhm ny chim 85% - 90% cht hu c c phn gii.t khc nhau c hm lng cht hu c khc nhau.Vai tr ca cht hu c rt to ln i vi t v cy trngCHNG 2. CC C TNH HA HC CA T

2.1.2. Ngun gc cht hu c t-Trong t t nhin ngun hu c l tn tch sinh vt (TV, V, VSV)- Trong t trng trt ngoi tn tch sinh vt cn c mt ngun hu c b sung thng xuyn l phn hu c.a. Tn tch sinh vtSinh vt sng trong t, ly cht dinh dng t t sinh trng, pht trin, khi cht li nhng tn tch hu c (xc hu c). Trong tn tch sinh vt, ch yu (ti 4/5) l tn tch thc vt mu xanh. Trong qu trnh sng chng quang hp to cht hu c v khi cht chng li cho t: thn, r, cnh, l, qu v ht.+ Thc vt mu xanh c nhiu loi, s lng v cht lng cht hu c chng a vo t cng khc nhau (Cy g khc cy thn c)V d: vng ng c lng r li trong t tng mt (0- 1 m) hng nm 8 - 28 tn/ha. i vi cy thn c hng nm, lng r li trong t t hn, khong 3 - 5 tn/ha; lng thn, l khong 0,5 - 13 tn/ha, phn ln thn l ca chng b ngi v sc vt s dng, v vy lng tn tch hu c li trong t hnh thnh mn khng nhiu.+ Xc ng vt v vi sinh vt

Thnh phn ho hc ca nhng tn tch hu c rt khc nhau tu thuc vo ngun gc ca chng. - Nc 75 - 90%-Trong thnh phn cht kh, gm cc cht hu c (gluxit, protit, lipit, lignin, tanin, nha, sp); cc nguyn t v c. Ngoi ra cn nguyn t tro nh K, Ca, Mg, Si, P, S, Fe... Bng 4.1. Thnh phn ho hc ca sinh vt, % cht kh (A.E. Vozbutskaia)

Sinh vtTroProtitGluxitLigninLipit v cc hp cht taninCenlulozHemicenluloz v gluxit khcVi khun2-1040-70-c-1-40Rong20-3010-155-1050-60-1-3Ru2-63-55-1060-808-101-3Dng x6-74-520-3020-3020-302-10Cy l kim: Thn L0,1-12-50,5-13-845-5015-2015-2515-2025-3020-302-1215-20Cy l rng: Thn L0,1-13-80,5-14-1040-5015-2520-3010-2020-2520-305-155-15C lu nm: H ho tho H u5-105-105-1210-2025-4025-3025-3515-2515-2015-202-102-10

b. Phn hu cPhn hu c l mt ngun ln b sung cht hu c cho t trng trt. Nu thu hoch ht tn tch thc vt (thn, l, r, ht) th phn hu c l ngun chnh cung cp cht hu c cho t.Hin nay c nhiu loi phn hu c: phn chung, phn bc, phn rc, phn xanh, bn ao... S lng v cht lng ca chng tu theo trnh k thut canh tc, thm canh cy trng mi ni.2.1.3. Qu trnh bin ho xc hu c trong tS bin ho xc hu c trong t l mt qu trnh sinh ho hc phc tp, xy ra vi s tham gia trc tip ca vi sinh vt, ng vt, oxy khng kh v nc.Mn ho

Xc hu c

Hp cht mn

Mui khong, kh

Qu trnh mn ho

Qu trnh khong ho

Khong ho t t

S qu trnh bin ho xc hu c trong t

a. Qu trnh khong ho xc hu c * Khi nim khong ho cht hu c l g?Khong ho l qu trnh phn hu cc hp cht hu c to thnh cc hp cht khong n gin, sn phm cui cng l nhng hp cht tan v kh.* c im ca qu trnh khong ho xc hu cTheo L.N. Alexandrova qu trnh khong ho xc hu c trong t xy ra theo 3 giai on:+ Bc 1: Xc hu c b thu phn hnh thnh cc sn phm c cu to n gin hn: ng hexoza, pentoza, saccaroza, cenluloz, axit amin, amin, cc gc purin v pirimidin, axit uronic, axit bo, glixerin, polyphenol...+ Bc 2: Cc sn phm ca giai on 1 tip tc b bin i thnh cc axit hu c mch vng v mch thng, axit v c, axit bo, axit hu c dng bay hi, axit khng no, andehit, ru, cc sn phm oxi ho kh dng phenol, quinol.+ Bc 3: Giai on khong ho hon ton- Trong iu kin ho kh cc sn phm trung gian trn b bin i hon ton thnh cc sn phm: R3PO4, R2SO4, RNO2, RNO3, NH3, H2O, CO2 (R l Ca2+, Mg2+, K+, Na+, NH4+).- Trong iu kin ym kh sn phm cui cng to thnh t cc sn phm trung gian bao gm: NH3, H2O, CO2, CH4, H2, N2, H2S, PH3.

* Cc yu t nh hng n qu trnh khong ho+ Thnh phn xc hu c: cc hp cht hu c khc nhau khng ging nhau. ng>tinh bt>protit>hemicenlulo v cenlulo>lignin, sp, nha. Tn tch sinh vt khc nhau th tc qu trnh khong ho khng th ging nhau.+ c im ca t v kh hu: - c im t: tc khong ho cng ph thuc vo pH, thnh phn c gii t, m, nhit ... Khong ho cn iu kin thong kh, nc, nhng nu m cao qu gy ra ym kh, vi sinh vt kh hot ng. Kt qu hin nay cho thy cc iu kin m 70%, nh sng, pH 6,5 - 7,5, nhit 25 - 30C l thch hp cho s hot ng ca vi sinh vt, v do khong ho xy ra mnh m. - Kh hu: Khong ha mnh khi nhit cao, thong kh, mKh hu Vit Nam c nhng c im nn ta cc qu trnh khong ho rt mnh, phn gii ra nhiu cht dinh dng cho cy trng, nhng ng thi cht hu c v mn trong t b ph hu nhanh chng lm cho t khng nhiu mn v t m, v vy i vi t nh, cn c bin php gim tc khong ho.

b. Qu trnh mn ha xc hu c* Khi nimMn ho l qu trnh tng hp nhng sn phm phn gii xc hu c dn n s hnh thnh nhng hp cht mn.Mn l nhng hp cht hu c cao phn t phc tp m phn t bao gm nhiu n v cu to khc nhau, chng c ni vi nhau bng cc cu ni. Mi n v cu to bao gm nhn vng, mch nhnh, chng cha nhiu nhm nh chc khc nhau v mang tnh axit.* Quan im v s hnh thnh mn:+ Nhng ngi theo quan im ho hc cho rng s hnh thnh mn ch tri qua mt lot nhng phn ng ho hc n thun, m khng c s tham gia ca vi sinh vt. i din cho quan im ny l Vacsman, F. Scheffer... + Quan im sinh ho ca vic hnh thnh mn khng nh rng: mn c hnh thnh nht thit phi l sn phm phn gii xc hu c v tng hp nhng hp cht c phn gii ca vi sinh vt t, nhng phn ng xy ra trong qu trnh to mn l nhng phn ng sinh ho, c tc ng bi cc men do vi sinh vt tit ra.

* Qu trnh hnh thnh mn theo quan im hin i (sinh ho)Qu trnh hnh thnh mn xy ra theo ba bc:Bc 1: t protit, gluxit, lignin, tanin... (trong xc hu c, hoc l sn phm tng hp ca vi sinh vt) phn gii thnh cc sn phm trung gian.Bc 2: tc ng gia cc hp cht trung gian to thnh nhng lin kt hp cht, l nhng hp cht phc tp.Bc 3: trng hp cc lin kt trn to thnh cc phn t mn

* Cu to ca hp cht mn: phn t mn hnh thnh c xem nh mt chui xch, gm nhiu mt xch khc nhau, chng c ni vi nhau qua cc cu ni. Mi mt xch l mt lin kt hp cht, trong mi lin kt ny, khng nht thit phi c s tham gia ca tt c bn hp cht chnh (protit, gluxit, lipit, lignin - tanin) nhng nht thit phi c nhn vng, mch nhnh, trong bao gm c cc nhm nh chc khc nhau.+ Nhn vng (nhn thm): Theo quan nim hin nay nhn vng c ngun gc phenol hay quinol nh cc loi: benzen, furan, pirol, piridin, naftalin, antraxen, indol, quinolin. Hin nay a s hc gi cho rng mt trong nhng ngun gc nhn thm ca axit mn l lignin, vai tr ca chng kh ln. Lignin l mt cht trng hp, trong cha nhn thm l dn xut ca fenylpropan.+ Mch nhnh: c th l cacbuahidro, c th l hp cht cha nit, chng l sn phm ca qu trnh phn gii xc hu c v cng c th l sn phm tng hp ca vi sinh vt t t nhng sn phm khong ho.+ Nhm nh chc: gm c nhng nhm sau: COOH (cacboxyl), OH (hydroxyl), OCH3 (metoxyl) v CO (cacbonyl). Nhng nhm ny hoc gn trc tip vi nhn vng hoc gn vi mch nhnh. Cc lin kt hp cht c gn vi nhau bng cc cu ni. Cu ni c th l 1 nguyn t (- O -, - N -,...) hoc 1 nhm nguyn t (- NH -, - CH2 -,...).

* Nhng nhn t nh hng n c im v tc qu trnh hnh thnh mn t+ Ch nc, khng kh nh hng n iu kin ho kh hoc ym kh. Trong iu kin kh hanh quanh nm, tc mn ho chm, nhng nu thng xuyn ngp nc, mn ho thc hin di tc ng ca vi sinh vt ym kh s sinh ra nhng axit hu c v cc cht kh (CH4, H2S...).Nhit thch hp cho qu trnh mn ho l 25 - 30C. Ngi ta nhn thy trong iu kin c ma m v ma kh xen k, th mn c tch lu nhiu nht. ma m nng, ho kh, khong ho chim u th, khi kh v lnh cc hp cht hu c hnh thnh khi phn gii ma m c vi sinh vt chuyn ho, trng hp li, to thnh mn.+ Thnh phn vi sinh vt v s hot ng ca chng ng vai tr rt quan trng trong vic phn gii cht hu c v tch lu mn + V thnh phn c gii v l ho tnh t, ta thy t st v st pha, qu trnh phn gii xc hu c c chm hn t ct v ct pha, song mn li c tch lu nhiu hn v khong ho trong t st, st pha yu hn nhiu, cc phn t nh ca t cng lin kt v gi mn tt hn. + Mt iu kin nh hng rt ln n qu trnh mn ho l thnh phn xc hu c. Xc hu c cha nhiu protit, gluxit v cc nguyn t tro nht l Ca, t l C/N thp, to thnh mn nhuyn.

2.3. Vai tr cht hu c v mn trong t2.3.1. i vi qu trnh hnh thnh v tnh cht t+ Cht hu c v mn trong t l du hiu c bn phn bit t vi m. S tch lu ca cht hu c v mn trong t gn lin vi s pht sinh t.+ S tch lu cht hu c v mn tp trung tng t mt l du hiu hnh thi quan trng biu th ph nhiu ca t.+ Vi l tnh t: cht hu c v mn c tc dng ci thin trng thi kt cu t, cc keo mn gn cc ht t vi nhau to thnh nhng ht kt tt, bn vng, t nh hng n ton b l tnh t nh ch nc (tnh thm v gi nc tt hn), ch kh, ch nhit (s hp thu nhit v gi nhit tt hn), cc tnh cht vt l ph bin ca t, vic lm t cng d dng hn. Nh m nu t giu cht hu c ngi ta c th trng trt tt c ni t c thnh phn c gii qu nng hoc qu nh.+ Vi ho tnh t: cht hu c xc tin cc phn ng ho hc, ci thin iu kin oxy ho, gn lin vi s di ng v kt ta ca cc nguyn t v c trong t. Nh c nhm nh chc cc hp cht mn ni ring, cht hu c ni chung lm tng kh nng hp ph ca t, gi c cc cht dinh dng, ng thi lm tng tnh m ca t.

2.1.2. Cht hu c v mn l kho thc n cho cy trng v vi sinh vt+ Cht hu c t (k c cc cht mn v ngoi mn) u cha mt lng kh ln cc nguyn t dinh dng: N, P, K, S, Ca, Mg v cc nguyn t vi lng, trong c bit l N. Nhng nguyn t ny c gi mt thi gian di trong cc hp cht hu c, v vy cht hu c t va cung cp thc n thng xuyn va l kho d tr dinh dng lu di ca cy trng cng nh vi sinh vt t. + Cht hu c cn l ngun ln cung cp CO2 cho thc vt quang hp.+ Cht hu c t cha mt s cht c hot tnh sinh hc (cht sinh trng t nhin, men, vitamin...) kch thch s pht sinh v pht trin ca b r, lm nng cao tnh thm thu ca mng t bo, huy ng dinh dng...2.1.3. Cht hu c t c tc dng duy tr bo v t+ Cht hu c cha cc hp cht khng sinh cho thc vt chng li s pht sinh su bnh v l mi trng rt tt lm tng hot tnh ca hu ht vi sinh vt t.+ Tng cng s phn gii ca vi sinh vt hoc xc tc cho s phn gii cc thuc bo v thc vt trong t.+ C nh cc cht gy nhim trong t, lm gim mc d tiu ca cc cht c cho thc vt.

2.1.4. Cht hu c ca t Vit Nam, bin php duy tr v nng caoa. nh gi s lng, cht lng cht hu c v mn trong t* V s lng (OC%-Phn tch thep phng php ca Tiurin)* V cht lngCht lng mn c th hin bng cc ch tiu sau:+ Mn nhuyn, mn th: + T l C/N + T l Ca.h/Ca.fb. Cht hu c v mn trong t Vit Nam* V s lng: Hm lng hu c v mn bin ng rt ln gia cc loi t, nhn chung cc loi t nng nghip c hm lng hu c v mn khng cao. + T l

Mc Mn (%) Rt giu> 8Giu4 - 8Trung bnh2 - 4Ngho1 - 2Rt ngho< 1

Bng 4.3. Hm lng mn ca mt s loi t Vit NamGhi ch: * theo Phan Liu, cc s liu cn li theo Nguyn Vi, Trn Khi

Loi tMn (%)Loi tMn (%)Feralit mn trn ni7,24Ph sa sng Hng khng c bi1,36Macgalit trn bt5,30Ph sa sng Thi Bnh1,02Feralit trn bazan (cn rng)3,89Ph sa sng M1,16Feralit trn bazan (c ph)2,97Bc mu (Vnh Phc)0,98Feralit trn phin thch mica2,93Bc mu (Ngh An)0,83Feralit trn phin thch st2,51Chim trng (H Nam)3,12Feralit trn phin sa thch1,42Ly tht (Thanh Ho)6,22Feralit trn granit (cn rng)3,45Ct bin*0,90Feralit trn granit ( canh tc)1,82Mn trung tnh (Nam nh)0,98Feralit trn gnai2,05Mn trung tnh (Thanh Ho)0,95Feralit trn ph sa c1,83Mn chua (Hi Phng)1,35

* V cht lng:+ t mn trn ni, t ly tht c lng hu c tng s cao nhng li cha nhiu mn th. Trong thnh phn ca hp cht mn th t l nhm humin cao hn nhiu so vi t l axit humic v axit fulvic.+ T l gia cacbon ca axit humic v cacbon ca axit fulvic trong hu ht cc loi t u < 1, ngha l lng axit fulvic cao hn hn lng axit humic.+ Nhiu nghin cu cng thy rng cc axit humic ca t Vit Nam hu ht thuc nhm axit humic di ng v rt gn vi axit fulvic v nhn thm ca chng th hin km, cng l c im chung ca t nhit i (Zonn, L Khnh Qu, Nhiu Ch Vin, Tiurin, Fritland). Theo chiu su phu din t, cng xung su, t cng cha t baz hn, nn axit humic hnh thnh cng t.+ T s C/N ca mn trong t Vit Nam dao ng t 7,5 - 23,0. T l ny cng cao mn t cng th. Bng 4.4. T l gia cacbon axit humic v axit fulvic mt s loi tGhi ch: * theo V. M. Fritland, ** theo Nguyn c Th

Loi tT l Ca.h/Ca.ft macgalit-feralit*1,43t mn alit trn ni*0,57t feralit mn trn ni*0,56t feralit thm*0,18t feralit vng *0,22t la ph sa**0,60

c. Bin php duy tr v nng cao cht hu c trong t* Bin php sinh vt + Bin php thng xuyn v c hiu lc nht hin nay l bn phn hu c cho t (phn chung, phn rc, phn bc, nc gii, phn gia cm, bn ao, cc loi phn ch bin khc). + Trng cy phn xanh (bo du, in thanh, cc loi mung, cc loi u, lc, ct kh, iu t, t vn anh, trinh n, c stilo, c pangola, cc loi c khc...). * Bn vi, c bit bn vi kt hp vi bn phn hu c l bin php to mn dng humatCa hoc fulvatCa t tan trnh c ra tri, ng thi iu ha phn ng t to iu kin cho vi sinh vt t hot ng mnh.* Bin php canh tc: Mun to iu kin cho xc hu c phn gii tt, to nhiu mn cho t ta phi lm t thong va phi bng cc bin php canh tc nh cy ba, xi xo, ti tiu... hp l v kp thi t lun c m thch hp.

2.2. KEO T V KH NNG HP TH CA T2.2.1. Keo t2.2.1.1. Khi nim chung v keo tKeo t l nhng ht rt t tan trong nc, c ng knh rt nh. nn chng thng l lng trong dung dch, c th chui qua giy lc ph thng v ch quan st c cu to ca chng bng knh hin vi in t. Quan im v kch thc ca keo t: - ng knh ht keo dao ng t 0,01 - 10 m (1 m = 10-6 m) (Garrison Sposito)- ng knh ht keo nh hn 1 m (Nyle C. Brady, Ray R. Well, Hinrich L. Bohn, Brian L. McNeal, George A. O'connor)- ng knh ht keo nh hn 0,2 m (A.E. Vozbutskaia) - Bn knh nh hn 1 m (Van Olphen) *Trong t c keo v c, keo hu c v keo phc tp hu c- v c

*Cu to chung ca keo t Nhn keo, l mt hp cht phc tp c cu to v nh hnh hoc tinh th Lp in kp gm 2 lp nh:+Lp nm st ht nhn gi l lp ion quyt nh th+ Lp ion ngoi mang in tri du vi tng ion quyt nh th gi l lp ion b -Lp ion b nm st lp ion quyt nh th gi l tng ion khng di chuyn, nhng ion cn li nm xa cch tng ion quyt nh th lm thnh tng ion khuych tn.S cu to ht keo t(Theo N.I. Gorbunov)

a s keo t c lp ion quyt nh th mang in m. iu cn lu l trong t nhng ion trn lp in b c th trao i vi nhng ion trong dung dch tip xc vi n nn gi l "tng ion trao i". Tng s cation trn tng ion trao i tnh bng s ly ng lng gam (meq) trong 100 gam t kh gi l dung tch hp ph ca t Keo t gi vai tr rt quan trng v chng quyt nh nhiu tnh cht c bn ca t v mt l hc, ho hoc, c bit l c tnh hp ph ca t 2.2.1.2. c tnh c bn ca keo ta. Keo t c t din lnKhi nim: T din l tng s din tch b mt ca mt n khi lng (g) hoc mt n v th tch (cm3). S lng keo t ch bng 4% khi lng pha rn ca t, nhng c din tch b mt bng 80% tng din tch b mt ca t b. Keo t c nng lng b mtCc phn t trong ht keo chu nhng lc tc ng xung quanh nh nhau nn khng c g c bit. Phn t trn b mt ht keo chu cc lc tc ng xung quanh khc nhau v n tip xc vi th lng hoc th kh bn ngoi. Do cc lc ny khng th cn bng ln nhau c, t sinh ra nng lng t do, sinh ra nng lng b mt ch tip xc gia cc ht keo vi mi trng xung quanh

c. Keo t c mang in- y l mt c tnh rt quan trng ca keo t m cc ht t c kch thc ln khng c. Nh keo t c kh nng hp ph cc cht ln b mt ht keo.Trong t c keo m, keo dng v keo lng tnh. Phn ln keo t mang in m d. Keo t c tc dng ngng tKeo t c th tn ti hai trng thi khc nhau: trng thi keo tn (sol) v trng thi keo t (gel). + Trng thi Sol: Khi nhng ht keo phn b trong mt th tch nc th chng nm xa cch nhau + Trng thi Gel: l qu trnh ngng t keo- Cc nguyn nhn gy keo t:+ Do tc dng ca cht in gii (nguyn nhn chnh): C th do in ca keo s b trung ho bi ion mang in tri du (keo m b trung ha bi cation, keo dng b trung ha bi anion). Hoc cc ion ca mui (cht in gii) hydrat ho ly nc ca ht keo, lm gim b dy mng nc gip cho chng c th gn nhau Kh nng gy kep t ca Cation ha tr 3>Cation ha tr 2>cation ha tr 1. (Cation 3+>2+= 10 ln; Cation 2+>1+=25 ln)

+ Keo ngng t do hin tng mt nc:C hai loi keo l keo a nc v keo ght nc. Nhng keo a nc nh gelatin, axit silicic, nha cy, mt vi cht hu c trong t, mt s keo st... Keo ght nc nh hydroxt st, kaolinit...Keo ght nc ngng t ch vi nng cht in gii thp, ngc li keo a nc cn nng cao.Khi hn hn cng c th gy keo t do mt nc.+ Keo ngng t do s lin kt hai ht keo mang in tri du

2.2.1.3. Phn loi keo ta. Da vo tnh mang in+ Keo m (asidoit), K hiu keo m l X-H: Trn mt nhn keo mang in m hay ni cch khc l lp ion quyt nh th l nhng anion.. Thng gp l axit silicic, axit humic, keo st... Cu to keo axit silicic H2SiO3 = 2H+ + SiO32--Anion SiO32- c hp ph ngay trn b mt ht nhn lm thnh tng ion quyt nh th. -H+ l ion b phn phi tng ion khng di chuyn v khuch tn

+ Keo dng (Basidoit) K hiu keo dng l X-OH:Trn lp ion quyt nh th hiu l cc cation, cn lp in b l ion OH- v cc anion khc.. Cc keo dng thng gp trong t l Fe(OH)3, Al(OH)3 (trong mi trng axit). - V d cu to keo Fe(OH)3 Keo ny to thnh do s thu phn FeCl3FeCl3 + 3H2O Fe(OH)3 + 3HCl- Ht nhn keo to nn do nhiu phn t Fe(OH)3. Nhng phn t Fe(OH)3 trn b mt ht nhn phn ng vi HCl to thnh FeOCl:Fe(OH)3 + HCl FeOCl + H2OFeOCl l cht in gii nn ion ho:FeOCl FeO+ + Cl-Cation FeO+ c hp ph ngay trn b mt ht nhn lm thnh lp ion quyt nh th. Cc anion Cl- c phn b tng ion trao i. Cu to keo Fe(OH)3

+ Keo lng tnh (Ampholitoit) K hiu keo ny l X-O-H:Keo ny mang in m hay dng ph thuc vo phn ng ca mi trng xung quanh. Cc ion trao i c th l H+, OH- hoc cc ion khc.+ Cc keo lng tnh trong t thng gp l Fe(OH)3, Al(OH)3,... V d: i vi keo Fe(OH)3, khi pH< 7,1 biu hin keo dng, nhng khi pH > 7,1 biu hin keo m; i vi keo Al(OH)3 khi pH < 8,1 biu hin keo dng, khi pH >8,1 l keo m

b. Da vo thnh phn ho hc+ Keo hu c: Keo hu c to thnh do s bin ho xc sinh vt trong t. + Cc keo hu c thng gp l axit humic, axit fulvic, lignin, protit, xelluloz, nha v cc hp cht hu c phc tp khc. + Nhng nguyn t ch yu cu to nn keo hu c l C, H, O, N, S, P v mt lng nh Na, K, Ca, Mg, Fe, Al, Si... S cu to keo axit humic

+ Keo v c (keo khong): Ch yu l keo nhm silicat c hnh thnh do kt qu ph hu v khong vt to thnh. - Thnh phn ho hc ca keo ny gm:SiO2 = 40% - 60% Al2O3 = 10% - 25%Fe2O3 = 5% - 10% Ngoi ra cn c Ca, Mg, Ti, Mn, K, Na, P, S cng cc nguyn t vi lng nh B, Zn, Mo, Cu... T l cc nguyn t y ph thuc m, iu kin hnh thnh, kh hu, thi gian, thc b, vi sinh vt... S cu to keo nhm silicat

+ Keo hu c-v c: Cc keo hu c t trng thi t do m thng lin kt cht vi cc cht khong hoc cc keo v c to thnh keo hu c-v c phc tp Cc hp cht hu c v c trong t c chia thnh 3 nhm: cc mui d cc, cc mui phc d cc v cc phc cht hp ph.+ Mui d cc (mui n gin): khi cc axit mn phn ng vi phn v c ca t to thnh cc mui d cc hay cc humat hoc fulvat + Mui phc d cc c hnh thnh do phn ng gia cc ion st, nhm vi axit mn hnh thnh mui phc, trong mui ny kim loi tham gia vo phn anion ca phn t + Phc cht hp ph l cc sn phm ca s tng tc gia cc cht mn vi cc khong vt dng tinh th hoc v nh hnh ca t hoc cc sn phm hu c v c hp ph cc cht mn bng phn v c (phc h st mn l mt v d)

2.2.1.4. Cc loi keo st trong tCc keo st thuc loi keo v c, l cc khong vt th sinh alumin silicat, c hnh thnh do s bin i t cc khong vt nguyn sinh trong qu trnh phong ho hnh thnh t, phn b rng ri trong cc loi t, c phn bit vi nhau bi mc phn tn cao, khng tan trong nc.a. c im chung ca keo st+ Cu to lp ca keo st c to thnh do s lin kt ca phin khi t din (bn mt) oxit silic v phin khi bt din (tm mt) gipxit Phin oxit silic: c to thnh do s gn lin cc khi t din oxit silic vi nhau. Mi khi t din chnh gia l mt nguyn t silic, bn nh l bn nguyn t oxi. Nh th th khi ghp thnh phin hai bn l hai lp oxi, gia l lp silic - Phin gipxit: phin ny c to thnh do s gn lin cc khi bt din vi nhau. Mi khi bt din chnh gia c mt nguyn t Al, xung quanh c 6 oxi hay 6 OH- hoc va oxi va OH- Cu to khi t din v phin oxit silicCu to khi bt din v phin gipxit

+ Hin tng thay th ng hnh: L hin tng mt s nguyn t trong mng li tinh th ca khong vt b cc nguyn t khc bn ngoi vo thay th. S thay th ny khng lm thay i hnh dng ca khong vt m ch thay i tnh cht + iu kin quan trng ca s thay th: Hai ion mun thay th nhau phi c bn knh tng ng, V d Al3+ trong tinh th c bn knh R = 0,57 c th b Fe3+ c R = 0,67 thay th ch khng th b Li+ c R = 1,22 thay th - c im ca s thay th: nu ho tr ca 2 ion thay th tng ng nhau th khng nhng khng thy im g khc trn tinh th m cn lm cho khong vt trung ho in. Nu ha tr ca chng chnh lch nhau th khong vt mang in m hoc dng. V d Al3+ th cho Si4+ th khong vt mang in m, P5+ th cho Si4+ khong vt mang in dng

b. c im ca cc nhm keo st chnh+ Nhm kaolinit:- Nhm ny gm keo kaolinit v haluzit, metahaluazit, dikkit v nakrit. - Cu trc tinh th loi hnh 1:1, mi lp tinh th (paket) gm mt phin oxit silic v mt phin gipxit. Cc lp chng xp ln nhau gia c khe h.Cng thc cu to nhn: +Kaolinit (Al2Si2O5(OH)4); +Haluazit (Al2Si2O5(OH)4.2H2O)+Metahaluazit (Al2Si2O5(OH)4.4H2O) - Khong cch gia cc paket khng i v bng 7,2 .- Rt t hoc khng c hin tng thay th ng hnh xy ra trong mng li tinh th.- Lc lin kt gia cc lp tinh th tng trong kaolinit rt cht nn khng th co dn m rng khe h ht nc v khng c kh nng trng.- Do cc c im trn m kh nng hp ph ca kaolinit thng thp (CEC = 5 - 15 ll/100g keo). S cu to keo Kaolinit

+ Nhm monmorilonit- Nhm ny gm keo monmorilonit, baydenlit v nontronit.- Cu trc tinh th loi hnh 2:1, ngha l mi lp tinh th gm 2 phin oxit silic nm 2 bn v mt phin gipxit gia.- Cu trc tinh th: Monmorilonit: Al2Si4O10(OH)2.nH2O. Baydelit: Al3Si3O9(OH)3.nH2O. Nontronit: Fe2Si4O10(OH)2.nH2O. - Khong cch gia cc paket ca monmorilonit thay i rt mnh t 9,4 n 21,4 , ph thuc vo lng nc c ht vo khe h gia cc paket. Khi ht nc keo st monmorilonit trng ra. - Hin tng thay th ng hnh xy ra ph bin: Al3+ thay th Si4+ trong khi t din ca phin oxyt silic, Mg2+ hoc Fe2+ th Al3+ trong khi bt din ca phin gipxit. Kt qu l keo mang in m c th hp ph cation.- Lc lin kt gia cc lp tinh th ca monmorilonit km cht nn c th gin n khi ht thm nc v cation.- Do nhng c im trn m kh nng hp ph cation ca nhm keo ny rt cao (CEC = 80 - 150 ll/100 g keo).S cu to keo Monmorilonit

+ Nhm hydromica- Gm cc loi sau: hydro mica trng (hydromuscovit hoc ilit), hydro mica en (hydrobiotit)v cc dng khc ca mica b hydrat ho- Hydromica c cu trc loi hnh 2:1 tng t monmorilonitCng thc cu to Hydromuscovit: Al2(SiAl)4O16(OH)2.nH2O - Khong cch gia cc paket khng i v bng 10 .- C hin tng thay th ng hnh xy ra trong mng li tinh th, ch yu l s thay th ca Si4+ trong phin khi t din bng ion Al3+, kt qu lm cho n mang in m c th hp ph cation c bit l K+ phn b khe h gia cc paket. - Do lc lin kt gia cc lp tinh th kh bn vng v vy keo thng c tnh trng thp v kh nng hp ph khng cao.- Kh nng hp ph ca hydromica khong 20 - 40 ll/100 g keo.S cu to keo Hydromica- Ngoi ra trong t cn gp keo vermiculit, gtit, gipxit

c. Keo st trong t Vit Nam+ i vi t vng i ni: keo st ch yu trong cc loi t ca vng ny l keo kaolinit, gtit v gipxit, ngoi ra tu theo loi t c th gp cc loi keo st: hydromica (t vng trn granit, t feralit mn trn ni trn philit, t en trn vi...), monmorilonit (t en trn vi, t en trn bt), vermiculit (t en trn vi, t en trn bt, t feralit mn trn philit).+ i vi t ng bng: keo st ch yu ca cc loi t vng ng bng l kaolinit v hydromica. Vermiculit gp cc t ph sa trung tnh t chua, t mn trung tnh, t phn, t ct bin. Ngoi ra c th gp gipxit (t ph sa chua, t bc mu, t ct bin) v gtt (t bc mu).

2.2.2. Kh nng hp ph ca t2.2.2.1. Khi nim chung: Hp ph l c tnh ca cc ht t c th ht c cht rn, cht lng, cht kh hoc lm tng nng cc cht trn b mt 2.2.2.2. Cc dng hp ph ca ta. Hp ph sinh hc: Hp ph sinh hc l kh nng sinh vt (thc vt v vi sinh vt) ht c cation v anion trong t. - Nhng ion d di chuyn trong t c r cy v vi sinh vt ht bin thnh nhng cht hu c khng b nc cun tri - Do r cy h hp thi ra CO2. CO2 kt hp vi H2O trong t to thnh H2CO3. Axit ny phn li: H2CO3 H+ + HCO3-. H+ khuch tn n keo t v ti n trao i vi Ca2+, Mg2+, K+ v cation khc hp ph keo t. Cn cc anion HCO3- trao i vi NO3-, SO42- v PO43-

b. Hp ph c hc: Hp ph c hc l c tnh ca t c th gi li nhng vt cht nh trong khe h ca t, v d: nhng ht st, xc hu c, vi sinh vt... - Nguyn nhn ca hp ph c hc do kch thc khe h trong t b hn kch thc cc vt cht hoc b khe h gh gh lm cn tr s di chuyn cc ht hoc cc vt cht mang in tri du vi b khe h nn b ht gi li C trng hp hp ph c hc khng li cho qu trnh hnh thnh t nh lm xut hin trong t nhng lp qu nhiu keo st, t tr ln cht do l tnh xu. Nhng mt khc, nh tnh hp ph ny m cc phn t t khng b ra tri xung su. c. Hp ph l hc (hp ph phn t): Hp ph l hc l s thay i nng ca cc phn t cht tan trn b mt cc ht t. Ngoi phn t cc cht ho tan, t cn hp ph cht kh. Nguyn nhn ca hin tng hp ph l hc do tc dng ca nng lng b mt pht sinh ch tip xc gia cc ht t vi dung dch t (hoc khng kh). Nng lng b mt ph thuc sc cng b mt v din tch b mt. Kh nng hp ph cht kh theo th t: hi nc, NH3, CO2, O2, N2. ngha: hp ph l hc c p dng trong trng hp phn chung chng mt m dng NH3.

d. Hp ph ho hc: Hp ph ho hc l s to thnh trong t nhng mui khng tan t nhng mui d tan. V d:Na2SO4 + CaCl2 CaSO4 + 2NaClNa2SO4 + Ca(HCO3)2 CaSO4 + NaHCO3hoc NH4H2PO4 + 3Ca(HCO3)2 Ca3(PO4)2 + 2NH3 + 6CO2 + 6H2OFe3+ + PO43- FePO4Al3+ + PO43- AlPO4- ngha: hp ph ho hc l nguyn nhn tch lu P v S trong t, lm cho 2 nguyn t ny b "gi cht" trong t. Nhng i vi t phn, hin tng gi ln li gip gim bt c ca nhm, st di ng.e. Hp ph l ho hc (hp ph trao i): Hp ph l ho hc l c tnh ca t c th trao i ion trong phc h hp ph vi ion ca dung dch t tip xc. [ K]H+ + NH4Cl [K]NH4+ + HCl- Thc cht ca hp ph l ho hc l s trao i ion trn keo t vi ion trong dung dch quanh keo. Hin tng ny xy ra khi thay i m, khi bn phn, khi nc ngm dng ln, khi ti nc cho t, ngha l khi c s chnh lch nng ca phn ng thun nghch. - ngha: Hp ph trao i ion c nh hng rt ln ti ph nhiu t, cc tnh cht vt l, ho hc t cng nh dinh dng cy trng.

* Hp ph trao i cation: Hp ph cation xy ra nhng keo m v tng ion trao i ca keo cha cation nn c th trao i vi nhng cation trong dung dch tip xc vi n V d: [K]Ca2+ + (NH4)2SO4 [K]2NH4+ + CaSO4- Quy lut ca hp ph trao i cation:+ S hp ph cation tun theo quan h ng lng: 1 ng lng gam cation ny trao i vi mt ng lng gam cation khc. V d trong phn ng sau th 1 ng lng gam Ca (20 g) trao i vi 1 ng lng gam Na (23 g). :[K]Ca2+ + 2NaCl [K]2Na+ + CaCl2+ Trao i cation c th tin hnh theo chiu thun v nghch ph thuc nng v c tnh cation trong dung dch t.+ Trao i xy ra rt nhanh: cc phn ng trao i cation trong t tin hnh rt nhanh, c khi ch sau 5 pht thc hin xong. im ny c ngha thc tin khi bn phn cha cation v bn vi kh chua. Cn ch l phi to iu kin cho tip xc u gia cation vi t bng cch ba k, sc bn trn u, hoc bn phn kt hp vi vun gc cho cy.+ Trao i cation ph thuc ho tr, ln v mc thu ho ca cation:Ho tr ca cation cng cao, kh nng trao i cng mnh, ngha l kh nng trao i ca cation ho tr III > cation ho tr II > cation ho tr I. Nu cng ho tr th cation no c bn knh ln (tc bn knh thu ho b) th trao i mnh hn + Kh nng trao i ph thuc nng ion trong dung dch. Ni chung, nng ion trong dung dch t cng cao th phn ng trao i cng mnh.

* Dung tch trao i cation v no baz ca t+ Dung tch trao i cation ca t: Dung tch trao i cation ca t (dung tch hp ph) l tng s cation hp ph (k c cation kim v khng kim) trong 100 gam t, tnh bng ly ng lng gam, k hiu bng ch CEC (cation exchange capacity). CEC = S + H - Trong : S l tng s cation kim, kim th hp ph (ch yu l Ca2+, Mg2+, K+ v Na+), H l tng s ion H+ v Al3+ hp ph ( chua thu phn) Dung tch trao i cation ca t ph thuc thnh phn keo, thnh phn c gii t, t l SiO2/R2O3 v pH.+ Cc loi keo khc nhau c CEC khc nhau+ TPCG t cng nng CEC cng cao+ SiO2/R2O3 cng cao CEC cng ln+ pH cng tng CEC cng cao+ no baz ( bo ho baz) ca t * no baz ca t: l t l phn trm cc cation kim, kim th chim trong tng s cation hp ph, k hiu l BS (Base saturation), n v % v c tnh theo cng thc:BS (%) = (S x 100)/CEC = (S x 100)/(S + H)Trong : S l tng s cation baz trao i, H l chua thu phn, CEC l dung tch trao i cation ca t

Bng 2.9. CEC ca mt s loi t Vit NamThang nh gi no baz

Loi tCEC (ll/100 g t)t nu pht trin trn bazan8 - 10t vng pht trin trn phin st7 - 8t pht trin trn vi6 - 8t vng pht trin trn liparit (riolit)4 - 6t macglit - feralit 30 - 40t phn10 - 12t bc mu4 - 6t ph sa sng Hng10 - 15

BS < 50% :t i bazBS = 50 - 75%:t c no baz trung bnhBS > 75% :t no baz

a. Hp ph trao i anion: t khng nhng c kh nng hp ph cation m cn c kh nng hp ph anion. S hp ph anion xy ra trong trng hp keo mang in dng + Anion khc nhau xy ra s hp ph khc nhau. Kh nng hp ph anion c th sp xp nh sau: H2PO4- > HCO3- > SCN- > SO42- > Cl- > NO3-. Da vo kh nng hp ph c th chia cc anion trong t lm 3 nhm:+ Nhm 1: gm nhng anion c th b hp ph rt mnh bng cch to thnh kt ta kh tan vi cc cation trong dung dch t nh Ca2+, Fe3+... nh PO43-, HPO42- v H2PO4- +Nhm th hai: gm nhng anion hu nh khng b hp ph nh NO3-, NO2- v Cl- Nhm th ba: gm cc anion c kh nng hp ph trung gian gia 2 nhm trn, l SO42-, HCO3-, CO32- v SiO32-.- Cc yu t ph thuc:+ T l SiO2/R2O3. T l ny cng thp (tc t l keo dng tng) th hp ph anion cng nhiu + Ph thuc vo phn ng mi trng: t c phn ng cng chua, t l keo dng trong t s cng tng

2.2.2.3. nh hng ca keo t, kh nng hp ph n tnh cht t v ch bn phn v ci to ta) Quan h gia keo t vi qu trnh hnh thnh t+ Kaolinit l keo st in hnh cho qu trnh hnh thnh t nhit i m, monmorilonit c trng cho qu trnh hnh thnh t n i. + Cng ln cao nhit cng gim, cng ph hu gim, qu trnh hnh thnh t cng thay i, t l keo st gim nhng t l keo hu c tng.+ T l SiO2/Al2O3 trong keo st lin quan mt thit vi mc phong ha, ra tri v mc bin i trong qu trnh hnh thnh t: Nu3: qu trnh sialit; 2-3 qu trnh trung gian.b) Quan h gia keo t vi l tnh t+ nh hng ca hin tng t keo v tn keo n trng thi kt cu t + nh hng ca thnh phn cation hp ph n kt cu t: Hp ph nhiu cation ha tr 1 nh Na+, K+s tng t l ht kt kch thc nh, ngc li hp ph nhiu cation ha tr 2 nh Ca2+, Mg2+ th t l hat kt kch thc ln tng.+ nh hng ca tnh trng, co ca keo t n l tnh t: t cng cha nhiu keo st t trng co cng mnh, keo thuc nhm monmorilonit trng co mnh hn keo nhm kaolinit.

c) Quan h gia keo t vi ho tnh tThnh phn cation hp ph trn keo cn nh hng n ho tnh t + Nhng t giu Ca2+ v Mg2+ c phn ng trung tnh hi kim v no baz cao (t ph sa ngoi sng Hng c BS > 80%).+ Nu t l Mg2+ di 15% dung tch hp ph th khng c hi g n tnh cht t, khi ln hn t l ny sinh ra hin tng mn magi (vng Trung ven Hc Hi).+ Nhng t cha nhiu H+ v Al3+ trong thnh phn cation hp ph s c phn ng chua, no baz thp (t feralit, t , t vng, t potzol, t ph sa chua).+ Nhng t c nhiu Na+ trong thnh phn cation hp ph s c tnh kim (t mn kim).+ Cc cation K+ v NH4+ dng hp ph tng i t v cy d dng hp th chng, v vy cc cation ny t nh hng n tnh cht ca t.+ t cng nhiu keo tnh m ca t cng cao.

d) Quan h gia kh nng hp ph ca t vi ch bn phn v ci to t* Vi ch bn phn Ch bn phn cho cc loi t khc nhau tu thuc vo kh nng hp ph ca t: + i vi t c kh nng hp ph cao, khi bn phn c th tp trung bn lt, bn lng phn ln, cn t c kh nng hp ph nh khng nn bn lt nng, cn bn thc vo cc giai on sinh trng cy cn nhiu dinh dng tng hiu qu ca phn bn.+ Bn phn khong khng km theo bn vi lm chua ca t tng ln rt nhanh, lm gim mc bo ho baz ca t, tng hm lng H+, Al3+ i khi c K+ trong thnh phn cation trao i ca t.+ Khi s dng phn m c cha gc NO3-, nn hn ch bn cho cc cy trng trong iu kin ngp nc gim s mt m do qu trnh ra tri v phn nitrat ho.+ Bn vi cho cc t chua trc khi s dng phn ln hn ch s c nh cc ion phot pht bi st v nhm.+ Khi bn phn kali cn ch s c nh kali bi cc keo st, c bit cc keo nhm hydromica.* Vi cc bin php ci to t+ Phn ng trao i cation ca keo t l c s khoa hc ca bin php ho hc ci tao t. Trn c s cc phn ng ny c th s dng vi ci to cc t chua, hoc s dng thch cao ci to cc t mn kim[K]2H+ + CaCO3 [K]Ca2+ + H2O + CO2[K]2Na+ + CaSO4 [K]Ca2+ + Na2SO4+ S dng nc ngt ci to cc t mn (ra Cl-, SO42-). Khi s dng nc ti, nc ra mn, ch hm lng Na+ trong nc trnh nguy c mn kim ho t.

e) Bin php duy tr v nng cao kh nng hp ph ca t:- Tng cng bn phn hu c, c bit l t ct-Ti nc ph sa ci thin hm lng keo st cho t ct- Bn phn hu c kt hp phn v c ci thin thnh phn cation hp ph- t c TPCG qu nng cn bn ph sa th, ct, bn nhiu phn hu c v trng cy phn xanh- Bn mt s loi khong c dung tch hp ph cao nh Zeolit, Bentonit

2.3. PHN NG CA T2.3.1. Khi nim v dung dch t v phn ng ca t2.3.1.1. Cc khi nim chung:Nc ma trc khi nhp vo t cha mt lng nh cc cht ho tan v cc kh nh O2, CO2, N2, NH3. Nh vy nc ma khng tinh khit, thc ra n l mt dung dch. Khi thm vo t, nc ma tip tc ho tan thm mt s cht na trong th rn ca t v to thnh dung dch t. Dung dch t c vai tr quan trng trong qu trnh hnh thnh t v ph nhiu ca t: N tham gia trc tip vo qu trnh hnh thnh t, vo cc phn ng l, ho, sinh hc, vo s trao i cht dinh dng ca cy Phn ng ca t cn gi l phn ng ca dung dch t. Phn ng ca dung dch t chnh l cc qu trnh ho hc hay l - ho hc din ra trong t. 2.3.1.2. ngha ca dung dch t:- Cc cht ho tan trong dung dch t chnh l ngun cung cp dinh dng d tiu cho cy.- Nng ca dung dch t nh hng n kh nng ht nc ca cy. - Phn ng ca dung dch t nh hng n s hot ng ca h vi sinh vt t, n tnh cht l - ho hc ca t v thc n nui cy. - Dung dch t c tnh m, c th gi cho pH ca t t thay i- Dung dch t c cha mt s cht ho tan c th lm tng cng qu trnh phong ho hnh thnh t.

2.3.1.3. Thnh phn v nng ca dung dch t-Thnh phn v nng ca dung dch t rt phc tp v lun thay i. V thnh phn, dung dch t cha cc cht v c, hu c, hu c - v c + Cc cht v c trong dung dch c: - Cc cation: Ca2+, Mg2+, NH4+, Na+, K+, H+. Trong t chua cn c c Al3+ v Fe3+. Trong t ly c Fe2+- Cc anion: HCO3-, CO32-, NO3-, NO2-, SO42-, Cl-, H2PO4-, HPO42-... + Nhng cht hu c: cc sn phm ca qu trnh phn gii cht hu c, cc sn phm ca hot ng sng ca sinh vt (axit hu c, axit amin, ng, ru, men, cht cht...) v c cc cht mn.+ Nhng cht hu c - v c trong dung dch ch yu gm nhng hp cht phc tp ca cc cht hu c c tnh axit (cc axit mn, poliphenol, axit hu c phn t thp) vi cation ca st v nhm.+ Cc cht kh ho tan nh CO2, O2, N2, NH3 v.v. + Trong dung dch ngoi cc cht ho tan cn c cc cht khng ho tan thng l nhng phn t keo hu c, hu c - v c, keo st, keo silic, hirxit st v nhm - Thnh phn v nng dung dch t ph thuc vo thi tit, kh hu, hm lng nc trong t, s hot ng ca sinh vt, phn ng ca t, thnh phn m, nc ngm v ch canh tc.

2.3.2. Phn ng chua ca t- t c phn ng chua khi trong t c cha nhiu cation H+ v Al3+, mc chua ph thuc vo nng ca cc cation H+ v Al3+. Nng cc cation nay trong t cng cao th t cng chua.2.3.2.1. Nguyn nhn gy chua cho ta. Yu t kh hu:- Cc yu t nhit , lng ma c nh hng ln n s di chuyn ca vt cht v do nh hng n chua. Nhn chung nhit cao, ma ln s gy ra s ra tri vt cht, c bit l cc cht tan ca cc cation Na+, K+, Mg2+, Ca2+ v vy t cng chua.b. Yu t sinh vt- Trong qu trnh hot ng, vi sinh vt, r cy cng nh cc loi sinh vt khc trong t khng ngng gii phng ra CO2, kh ny ho tan trong nc to thnh axit H2CO3 . Trong qu trnh vi sinh vt phn gii cht hu c (c bit trong iu kin ym kh) s sinh ra nhiu axit hu c lm t b ho chua - c bit nu tn tch sinh vt cha nhiu lu hunh (S) nh xc cc cy s, vt c khi b phn hu trong iu kin ym kh, tri qua mt qu trnh bin i phc tp s sinh ra H2S. Khi c iu kin oxy ho th H2S chuyn thnh H2SO4 lm t rt chua:2H2S + O2 2S + 2H2O2S + 3O2 + 2H2O 2H2SO4 + 251 kCal- Cc loi thc b khc nhau cng c nh hng khc nhau n tnh chua ca t: ch yu do thnh phn ha hc ca chng lm t tch ly nhiu hay t cc ction kim, kim th

c. nh hng ca con ngi ti qu trnh ho chua ca t-Mt lng ln cc cht kim b ly i khng hon li cho t di dng cc sn phm nng nghip Khi bn nhng loi phn nh (NH4)2SO4, NH4Cl, KCl vo t cc cation NH4+, K+ s c keo t v cy trng hp th li gc SO42- v Cl-. Cc gc axit ny s to HCl v H2SO4 lm cho t b chua i vi nhng vng t c thnh phn c gii nh th vn ti nc d tha cng l mt trong nhng nguyn nhn lm t b ra tri cc kim loi kim v kim th v dn dn ho chua.2.3.2.2. Cc loi chua ca t- chua hot tnh: gy ra bi nhng ion H+ tn ti trong dung dch trong t c th c nh hng trc tip ti cy v vi sinh vt. - chua tim tng: gy ra bi H+v Al3+ hp ph trn b mt ht keo t a. chua hot tnh: chua hot tnh do cc ion H+ c trong dung dch t to nn, nng ion H+ cng cao th t cng chua. pH = - lgH+Nu: pH = 7Mi trng trung tnhpH > 7 Mi trng kimpH < 7 Mi trng chua (axit)

Thang nh gi chua hot tnh ca tBng 2.1: chua hot tnh ca mt s loi t Vit nam

pHH2O< 4,54,5-5,55,6-6,56,6-7,57,6-8,08,1-8,5>8,5Mc nh git rt chuat chua t chua tt trung tnht kim tt kim vat kim nhiu

Loi t (tng 0-15cm)pHH2Ot phn (An Hi - Hi Phng)t nu trn vi (ng Giao, Ninh Bnh)t nu trn bazan (Ph Qu, Ngh An)t vng trn phin thch mica (Ph H, Ph Th)t nu vng trn ph sa c (Vnh Ph)t ph sa trong sng Thi Bnh (Hi Dng)t ph sa ngoi sng Hng (Phc X, H Ni)t xm bc mu (H Bc)t mn (Rng ng, Nam H)4,24,64,54,55,04,87,75,08,0

b. chua tim tngCc ion H+ v Al3+ c ht bm trn keo vi cc lc khc nhau. Tu thuc vo lc ht bm ca cc ion ny trn keo m ngi ta chia chua tim tng thnh 2 loi: chua trao i v chua thu phn.* chua trao i: L mt loi chua ca t c xc nh khi cho t tc dng vi mt dung dch mui trung tnh, thng dng mui KCl, NaCl, BaCl2 Khi ta em dch lc chun bng NaOH, ta thu c chua trao i (CT: ll/100g t); nu ta o dch lc bng my o pH (pHmeter) ta thu c pHKCl. Ch cc loi t kim hay trung tnh ch xc nh c pHKCl v khi nh NaOH th dung dch s hin mu hng ngay.- Thng CT < 1 ll/100g t. Nu >1ll/100g t th cn phi bn vi.

* chua thu phn- Dng mui trung tnh KCl tc ng vi t nhiu khi vn cha y dc ht cc ion H+ v Al3+ ra khi keo t. Cc nh ho hc t a ra phng php khc: dng dung dch chit l mui to bi mt axit yu v mt baz mnh nh CH3COONa hoc Ca(CH3COO)2 th hu ht cc ion H+ v Al3+ s b y ra khi keo vo dung dch. - Lng CH3COOH b y ra dng dch c chun bng NaOH xc nh chua thy phn (k hiu H: ll/100g t)V nguyn tc, chua thy phn ln hn c. Tuy nhin c mt s trng hp ngoi l nh t . C th gii thch do s trao i COO- vi OH- trn keo t to ra NaOH thay v to ra CH3COOH, hoc theo Sarivili th t c kh nng hp ph CH3COOH sinh ra. chua thu phn c s dng tnh lng vi bn khi ci to t chua (c 1ll ion H+ cn dng 28mg vi bt CaO hoc 50 mg bt vi CaCO3 trung ho).

2.3.3. Phn ng kim ca t- kim ca t do ion hyroxyl quyt nh. t c phn ng kim khi nng ion OH- trong dung dch ln hn nng ion H+.S tch lu anion OH- trong t do cc nguyn nhn sau: - Do m, khong vt cha nhiu cation kim, kim th. Khi thy phn sinh ra cc cht kim:V d: 2 CaCO3 + 2H2O Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 Ca(HCO3)2 + 2H2O H2CO3 + Ca(OH)2 - Mt s vng t ven bin c cha nhiu cc mui d tan cng c th lm cho t c phn ng kim :V d: Na2CO3 + 2H2O H2CO3 + 2 NaOH- t mn cha nhiu Na+ dng hp ph khi thu phn s sinh ra NaOH:KNa+ + H2O KH+ + NaOH

- Mn c cha Na, K, Ca v Mg:(Mn)Ca2+ + 2H2O (Mn)2H+ + Ca(OH)2- Trong iu kin ngp nc, cc mui dng sunfat tc dng vi cht hu c to thnh sunfua sau chuyn thnh dng mui cacbonat trong t, mui cacbonat thu phn lm cho t c phn ng kim.Na2SO4 + 4R VSV ym kh CHO - Na2S + 4R - C = ONa2S + CaCO3 Na2CO3 + CaSNa2CO3 + 2H2O NaOH + H2CO32.3.4. Phn ng m ca t2.3.4.1. Khi nim: tnh m ca t l kh nng ca t c th chng li s thay i pH khi c mt lng axit hay baz nht nh tc ng vo t2.3.4.2. Nguyn nhn to nn tnh m ca t+ Trong t c cha mt s cht nh mui cacbonat, mui pht pht Fe, Al, Ca, cc hydroxyt Fe, Al, Mn... c kh nng trung ho axit lm cho pH t n nh (m mt chiu)V d: CaCO3 + 2HNO3 Ca(NO3)2 + H2O

+ Do trong t c cc cc axit hu c (axit mn v cc axit amin). Cc axit ny c c gc axit v baz (- OH, - COOH, - NH2) nn c th m uc c axit v baz (m hai chiu):+ Do hot ng trao i cation trong t:

+ Tc dng ca Al3+ di ng trong t: Al3+ di ng ch c kh nng m khi pH t st > t tht > t ctTnh m c ngha quan trng trong thc tin. Nh c tnh m m pH ca t kh n nh, to iu kin tt cho cy trng v vi sinh vt pht trin. Ngoi ra khi tnh lng vi bn cho t phi tnh ti kh nng m ca t c mc bn ph hp. i vi t c thnh phn c gii nh, ngho mn ta c th gim bt lng vi bn, i vi t giu mn, c thnh phn c gii nng phi tng lng vi bn ln 1,2-1,5 ln theo con s tnh l thuyt.

2.3.5. Phn ng oxy ho kh ca t2.3.5.1. Khi nim v phn ng oxy ho kh: Oxy ho l kt hp vi oxy hay mt hiro. Tri li kh oxy l mt oxy hay kt hp vi hyro - Cc cht oxy ho (k hiu l ox) l nhng cht nhn in t. Qu trnh cht oxy ho nhn in t gi l qu trnh kh. Cc cht kh (k hiu l Red) l nhng cht cho in t, qu trnh cht kh cho in t l qu trnh oxy ho. C h thng oxy ho kh k hiu l Redox.V d: Fe3+ + e Fe2+ (Qu trnh kh) Fe3+ Cht xi ha Fe2+ - e Fe3+ (Qu trnh xi ha) Fe2+ Cht kh-Trong t c cc cht oxy ho l O2, NO3-, Fe3+, Mn4+, Mn3+, Cu2+ v vi sinh vt hiu kh. Nhng cht kh l H2, Fe2+, Mn2+, Cu+ vi sinh vt ym kh v cc sn phm phn gii xc hu c trong iu kin ym kh. Tt c cc phn ng oxy ho kh u c s tham gia ca vi sinh vt

- Cng oxy ho kh c xc nh bng in th oxy ho kh, k hiu Eh, n v l milivon (mV), tnh theo cng thc:Trong : Eo l in th tiu chun, ngha l in th pht sinh cc in cc nm trong dung dch c cht oxy ho v cht kh oxy nng 1N v l hng s vi mi h oxy ho kh.V d:- n l s in t trao i trong h xi ha-kh- ox l nng ng lng ca cht oxy ho- Red l nng ng lng ca cht khV d: trong t c th no c Fe2+ = 0,1N v Fe3+ = 0,001N th Eh = 770 + 59lg0,001/0,1 = 625 mV- Hin nay xc nh Eh t ngi ta thng dng cc my o (Eh meter) cho kt qu nhanh v chnh xc hn vic xc nh nng cc cht oxy ho, kh.

Fe3+ + e Fe2+ Mn4+ + 2e Mn2+Mn3+ + e Mn2+MnO4- + 4H+ + 3e MnO2 + 2H2OEo = 770 mVEo = 344 mVEo = 1510 mVEo = 1640 mV

2.3.5.2. Yu t nh hng n qu trnh oxy ho kh+ Trong t c th cha nhiu h thng oxy ho kh c nng khc nhau nhng Eh ca t s tng ng vi tr s Eh ca h thng oxy ho kh c nng cht kh v cht oxy ho cao nht.+ Trong t thong kh qu trnh oxy ho kh trong t c quyt nh bi nng O2 t do trong khng kh t v O2 ho tan trong dung dch t. Nng oxy trong khng kh t v trong dung dch t cng cao th Eh cng cao.+ m t: t kh c qu trnh oxy ho mnh nn Eh cao, t m hoc d m th qu trnh kh mnh nn Eh ca t thp.+ Cy trng: Eh t ph thuc v loi cy trng, mt cy. Eh xung quanh r cy cng khc nhau. V d: gn r cy la m Eh gim v r cy la m tit ra cht kh, gn r cy la nc Eh tng do r la tit ra oxy.+ Eh ca t c s lin quan cht ch vi pH. Nu trong dung dch t c nhiu ion H+ s din ra qu trnh:2H+ + 2e = H2Khi thay i 1 n v pH th Eh thay i t 57-59mV. + Cc bin php canh tc: - Lun canh cy trng cn vi cy trng nc lm cho Eh thay i rt mnh. - iu tit m t lm cho Eh t thay i. - Cy su kt hp vi bn nhiu phn phn hu c lm cho Eh gim, xi xo t lm tng tnh thng kh th Eh tng. - Phi i t la lm cho Eh tng. -Mt cy trng: r la nc tit ra oxy lm Eh ca t vng xung quanh r tng. V vy la nc cy cng dy th mt r cng cao, Eh cng tng v hm lng cc cht kh cng gim.

2.3.5.3. ngha thc tin ca phn ng oxy ho kh + in th oxy ho kh l ch tiu nh gi tnh thng kh v tnh hnh cung cp dinh dng trong t. + Cc loi t khc nhau c Eh khc nhau, trong mt phu din Eh ca cc tng khc nhau v thng gim theo chiu su + Khi thay i Eh s dn ti s thay i mt lot trng thi dinh dng trong t 2.3.6. Mt s bin php nng cao ph ca t bng cch iu tit phn ng t2.3.6.1. Bn vi ci to t chua: chua nh hng n c tnh l ho sinh hc ca t: + Dng tn ti v hu hiu ca cc nguyn t Ca, Mg, P, cng nh cc nguyn t vi lng nh Fe, Mn, Cu, Mo, B... c quan h cht ch vi pH ca t. + Phn ng ca t cng c nh hng trc tip n h vi sinh vt v s hot ng ca chng. Chnh v vy cc phn ng ca t c lin quan cht ch ti s phn gii cht hu c v s chuyn ho cc cht dinh dng nh m v lu hunh trong t. Cc vi khun v x khun c ch thch nghi nht mi trng trung tnh. V d nh vi khun c nh m thch nghi pH 6,8; Vi khun nitrat ho pH 6-8. Trong mi trng chua pH

+ Trong t chua s di ng ca nhm tng. Tr mt s t cy nh ch c Al3+ kch thch pht trin cn hu ht cc cy trng khng chu c hm lng nhm di ng cao.+ pH t nh hng n s ho tan ln v hiu lc phn ln. Trong mi trng ho hc n thun th ln v c ho tan nhiu khi pH gim, ln hu c ho tan nhiu khi pH tng. Song trong t chua cn c hin tng hp ph ho hc do tc dng ca st v nhm vi ln nn ni chung trong mi trng trung tnh ln ho tan nhiu nht. + pH nh hng n cy trng: tr mt s t cy a mi trng chua cn li u thch hp mi trng trung tnh. + pH t nh hng n ho tan ca cc nguyn t vi lng trong t. Khi pH gim phn ln cc nguyn t vi lng tr nn di ng hn, d hp thu hn vi cy (Mn, Cu, B, Zn...) nhng s di ng ca molipden li gim i r rt.

Tc dng ca bn vi th hin :+ Kh chua nhanh chng, kt ta Al di ng nn mt c+ Tng cng hot ng ca vi sinh vt trong t+ Huy ng thc n cho cy (trao i cation trn keo t ra dung dch t) tng cng dinh dng nui cy+ Tng hiu lc mt s loi phn bn nh supe ln, m sunphat...+ Lm ngng t mn to kt cu t tt lm cho t ti xp hn+ iu chnh pH ph hp vi yu cu ca cy trng. Bn vi hp l phi xc nh trn cc yu t sau:+ Cn xem pH ca t ph hp vi cy trng cha + Da vo pH v no baz (BS %):Nu pH < 4,5 cp thit bn vi pH = 4,6-5,5cn va pH > 5,5 cha cn bn viXt theo no kim: BS (%):70% cha cn

+ Tnh lng vi bn theo nguyn tc: "c 1 ll ion H+ trong t cn dng 1 ll gam bt vi (tc 50 mg CaCO3) hoc 1ll vi bt (28mg CaO) trung hoCng thc tnh lng vi bn:Q (kg/S) = 0,28.S.h.D.HS - Din tch cn bn (m2)h - B dy tng canh tc (m)D - Dung trng t (g/cm3)H - chua thu phn (ll/100g t)+ Xem xt tnh m ca t iu chnh lng vi bn cho ph hp:-t ngho mn hoc c TPCG nh th bn gim lng vi -t c TPCG nng hay giu mn th bn tng lng vi (so vi cng thc tnh)2.3.6.2. iu tit phn ng oxy ho - kh+ iu chnh m t, khng t kh hn hoc d m trong thi gian di: Lun canh cy trng cn - nc theo cng thc 2 la mt mu; Rt nc phi rung, lm c sc bn; Cy i sau v ma i vi t chuyn trng la.+ Bn phn hu c v bn vi lm tng kt cu t, tng ti xp ca t, t thng kh tt thch hp vi cy trng cn. Bn vi thay i pH t chua v pH nh hng n Eh nh ni trn. + Bn phn hu c lm gim Eh, nu lm c xi t tip theo th Eh khng gim t ngt.

Cu 1: T nhng hiu bit v cc yu t hnh thnh t, hy gii thch ti sao sinh vt c coi l yu t quyt nh trong s hnh thnh t?Cu 2: Trnh by cc dng hp ph ca t (khi nim, nguyn nhn, ngha) Loi hp ph no c ngha ln vi ph nhiu ca t?KIM TRA GIA HC K MN: TH NHNG 1(Thi gian: 60 pht lm bi)

CHNG IIICC TNH CHT VT L CA T3.1. THNH PHN C GII T3.1.1. Khi nim v cp ht c gii v thnh phn c gii tKt qu ca qu trnh hnh thnh t to ra c cc ht n t c kch thc v hnh dng khc nhau. Nhng ht n t c gi l "phn t c gii t" hay cn gi l ht c gii t Nhng phn t c gii nm trong mt phm vi kch thc nht nh th c c tnh v thnh phn ho hc khc vi nhng ht trong phm vi kch thc khc. Ngi ta gi nhng ht c phm vi cng kch thc l cp ht c gii. Ta c 3 cp ht c gii c bn, l: cp ht ct, cp ht bi cn gi l Limon v cp ht st. Hm lng cc cp ht c biu th bng t l phn trm khi lng. T l tng i gia cc cp ht c gii gi l thnh phn c gii t hay cn gi l thnh phn cp ht. Da trn t l ca cc cp ht tn t c gi l t ct,t tht hoc t st...Nhiu khi ngi ta cng gi l t nh, t trung bnh hoc t nng.

3.1.2. Phn chia cp ht c gii Tiu chun phn chia cp ht c gii ca cc nc trn th gii c khc nhau nhng vn c mt "mc" chung. Ti mc ny s thay i v kch thc cc ht t s dn ti s thay i t ngt v tnh cht c bit l tnh cht vt l ca t. Bng 7.1. Cp ht c gii ca Lin X (c), B Nnghip M (USDA),FAO- UNESCO (mm)

Lin X (c)USDAFAO- UNESCO cc >250 vn > 3Cui 250-64Cui 3-1Cui > 2Si 64- 4Si 2-1Sn 4-2Ct th 1- 0,5Ct th 1- 0,5Ct rt th 1-2Ct trung bnh 0,5- 0,25Ct TB 0, 5- 0,25Ct th 1-0,5Ct mn 0,25- 0.05Ct mn 0,25- 0.02Ct TB 0,5- 0,25Ct rt mn 0,2- 0,05Ct mn 0,25- 0,1Ct rt mn 0,1- 0,05Bu th 0,05- 0,01Bi 0,05-,005Bi 0,05- 0,002Bi TB 0,01- 0,005St th 0,005- 0,0005St < 0,005st < 0,002St mn 0,0005- 0,0001Keo < 0,0001** Ct vt l > 0,01 St vt l < 0,01

3.1.3. Thnh phn v c tnh ca cc cp ht c giiNhn chung cp ht cng mn, t l cc nguyn t (tr silic) trong c c nguyn t dinh dng cng caoCc cp ht cng nh, cc cc c tnh sau s din ra:+ m phn t cc i tng dn ln+ Kh nng thm nc gim dn+ Ct nc trong mao dn tng cao dn+ T 0,25 mm th bt u c tnh trng (gin n) v tng nhanh+ Tnh co biu hin rt chm v ch xut hin nhng cp ht b nht+ T 0,25 mm xut hin tnh do v tng dn

Bng 7.3. Tnh cht vt l ca cc cp ht c gii

Cp ht (mm) m phn t cc i(%) thm nc (cm/s)Ct nc mao dn(cm)Gin n theo th tch (%)Co theo th tch (%) m (%) theoSc chng nn tm thi (G/cm2)Sc dnh cc i (G/cm2Gii hn chyGii hn nn c3,0- 2,00,20,50----2,0-1,50,70,21,5-3,0----1,5-1,00,80,124,5----1,0- 0,50,90,0728,7----0,5-0,251,00,05620-270-khngkhng--0,25- 0,11,10,039505-dodo--0,1- 0,052,20,005916---0,05- 0,013,10,00420016-04,20,01- 0,00515,9--105-40281,75600,005- 0,00131,0--1604,0483031,25456< 0,001---4058,28734125,0-

3.1.4. Phn loi t theo thnh phn c gii - Trong thc tin sn xut vai tr ca thnh phn c gii rt quan trng. Nng dn ta t xa da vo nhng nhn xt ngoi ng rung trong qu trnh sn xut chia t ra thnh cc loi: t ct gi, ct non, tht pha ct, tht nh, tht nng, t st, t gan g, t gan tru... Mi loi t ch ph hp vi mt s loa cy trng nht nh v cn c bin php canh tc thch hp -Trn th gii c nhiu bng phn loi t theo thnh phn c gii khc nhau, nhng ph bin nht l bng ca Lin X (c), ca USDA v ca FAO- UNESCO - Trc y Lin X v ca LHQ c trnh by di dng bng i chiu v phn loi t theo thnh phn c gii. Gn y FAO- UNESCO tng t nh USDA trnh by trn tam gic u.

Bng 7.4 Bng phn loi t theo thnh phn c gii ca Lin X(Kachinxki, 1957)

Loi tSt vt l( < 0,01 mm)Ct vt l( > 0,01 mm)t potznt tho nguyn, t , t vngt mnt potznt tho nguyn, t , t vngt mnt ct ri0- 50- 50- 5100- 95100- 95100- 95t ct dnh5- 105- 105- 1095- 9095- 9095- 90t ct pha10- 2010- 2010- 1590- 8090- 8090- 85t tht nh20- 3020- 3015- 2080- 7080- 7085- 80t tht trung bnh30- 4030- 4520- 3070- 6070- 5580-70t th nng40- 5045- 6030- 4060- 5055- 4070- 60t st nh50- 6560- 7540- 5050-3540-2560-50t st trung bnh65- 8075- 8550- 6535- 2025- 1050- 35t st nng> 80> 85> 65< 20< 15< 35

% limon % ctHnh 7.1 S xc nh thnh phn c gii t ca USDA(Harry Bucknam- Nyle C. Brady, 1980)V d: Loi t A c 30% st; 25% limon; 45% ctTa xc nh c v tr t ny vng 6-Tng ng t tht pha st v ct

1. t st 2. t st pha ct 3. t st pha limon 4. t tht pha st v limon 5. t tht pha st 6. t tht pha st v ct 7. t tht pha ct 8. t tht 9. t tht pha limon 10. t tht 11. t ct pha 12. t ct

Hnh 7.2 S xc nh thnh phn c gii t ca FAO- UNESCO

3.1.5. Tnh cht cc loi t c thnh phn c gii khc nhau v bin php ci to + t ct: L loi t trong t l cp ht ct ln, c th t ti 100 %. t ct c nhng u nhc im sau:- Do cc ht c kch thc ln nn tng th tch khe h, ln nht l khe h phi mao qun, t nc d thm xung su v ng thi cng d bc hi nn dn ti t d b kh hn.- Trong t ct iu kin xy ho tt nn cht hu c b khong ho mnh dn n t ngho mn.- t ct d b t nng vo ma h v cng d mt nhit tr nn ngui lnh vo ma ng, bt li cho cy trng v vi sinh vt pht trin. - t ct ri rc, d cy ba gim cng lm t, nhng nu ma to hay ti ngp, t thng d lng r, b cht.- t ct cha t keo nn kh nng hp ph thp, kh nng gi nc gi phn (cht dinh dng) km. V vy nu bn nhiu phn tp trung vo mt lc cy khng s dng ht, mt phn ln b ra tri do gy lng ph. Trn t ct khi bn phn hu c nht thit phi vi su gim s "t chy".- t ct thch hp vi nhiu loi cy trng c c nh khoai lang, hoai ty, lc...Trong t ct r v c d dng vn xa v n su m khng b chn p. Cc cy h u c kh nng cng sinh vi vi khun nn cng c th thch ng trn t ct. Mt s vng t ct ngi ta cn trng cc loi: da hu, da l hay vng, k; thm ch cy c chng nh thuc l cng c trng trn t ct.

+ t st: t st l loi t trong cp ht st chim t l cao, ngc li t l ct thp hoc khng c. -Khi xt v t st ta cn lu n trng thi kt cu ca t. Nu t st khng c kt cu hay kt cu km th c nhng u nhc im di y:+Ht st b nn khe h gia chng nh dn n thot nc km d b ng gy tc hi cho cy trng cn.+ thong kh thp nn d gy ra gly ho, xc hu c phn gii chm, lng cht hu c tch lu nhiu hn.+t cha nhiu st hn nn sc cn ln, tnh dnh cao gy kh khn hn cho vic lm t.+Do nhiu st nn t c kh nng hp ph ln, cc cht t b ra tri, tnh m cao hn. Ngoi ra m cy ho cao hn nhiu lm gim lng nc hu hiu so vi t ct.+Tuy nhin, nu t st cha nhiu cht hu c tr nn c kt cu tt th li l mt loi t l tng nh kh nng cung cp cht dinh dng, nc, khng kh c ci thin tho mn cho cy trng.+ t tht: t tht l loi t c t l ca cc cp ht cng nh cc c tnh l ho hc nm trung gian gia 2 loi t ct v t st. Thng t tht c mt y c 3 cp ht ct, limon v st. Nu l t tht nh th t l cp ht ct ln, ngc li t tht nng t l cp ht ct gim m t l cp ht st tng.Ni chung t tht trung bnh l tt v va c nhng c tnh l, ho hc v sinh hc ph hp cho nhiu loi cy trng va d lm t v chm bn li c nng sut cao.

3.2. KT CU T3.2.1. Khi nim chung v kt cu- Ta gi mt trng thi t c cu to ht kt (on lp- Aggregate) m bo cho cy trng c iu kin thch hp v ch nc, khng kh v nhit l kt cu t.-Trong t c kt cu, tn ti mt trng thi cn bng, kt qu l cc khe h v cc on lp c duy tr. Ngc li trng thi ny b ph v th t mt kt cu - Kt cu t bao gm:+ Cu to ht kt (on lp)+ H thng v hng t.- C 2 dng cu to t nh sau: Cu to khng ht kt (ri rc v khi c).Cu to ht kt (cu to on lp). Cu to ht kt li chia ra cu to t nhin v cu to nhn to (trong t trng trt).-Ta c th chia cc loi ht kt t nhin thnh 6 loi sau:+ Ht kt ht+ Ht kt vin ht+ Ht kt cc c gc cnh+ Ht kt lng tr+ Ht kt khi hnh tr (ct) + Ht kt tm (va).

Hnh 7.3 t cu to ht kt t nhina- ht kt ht, b- ht kt vin ht, c- ht kt cc c gc cnh,d- ht kt lng tr, e- ht kt hnh ct v hnh tr, f- ht kt tm (va).

Trong t trng trt tng canh tc c th phn bit cc dng ht kt sau:- Ht kt vin ht- Ht kt cc nhn cnh- Ht kt cc nhn cnh ln Hnh 7.4. t cu to ht kt nhn toa- ht kt vin ht, b- ht kt c nhn cnh ln

3.2.2. Cu to khng ht kt:- Cu to khng ht kt ri rc (ht n) (7.5a) xut hin khi cc ht c gii khng lin kt vi nhau. t nh vy ri rc, d b xi mn b mt. in hnh l cc t ct, t xm bc mu trn ph sa c. - Cu to khng khe h (khi c) (7.5b) thng thy nhng tng di trong t c gii nng ni c iu kin nc- khng kh khng iu ho. Ton b khi lng t (c xp rt b) bao gm cc ht lin kt cht ch vi nhau, gy ra b cht Hnh 7.5. Cu to t khng ht kta- Cc ht ri; b- Khng khe h

3.2.3. Cu to ht hta. Cc dng ht kt t t nhin*Ht kt ht: Ht kt ht tn ti trong t giu cht hu c, v c mt ca ht st v ht limon, c bit l di ng c, rng t nhin hay t trng trt thm canh cao. Ta c th d dng gp dng ht kt ny t en, t xm feralit hay tng canh tc t ph sa sng Hng. Kch thc ca nhng ht ny khc nhau, c th nh ht ng, ht cc ba cnh... Cc ht kt kh bn trong nc *Ht kt vin ht: Trong t cha mt lng cht hu c nht nh nh t ng c, t rng t nhin hay t trng trt c thnh phn c gii tht pha limon, pha ct, ta thng gp loi ht kt ny. Chng c dng hnh trn khng theo mt quy tc no c, to ra hng ln, c th d dng bp ra cc ht b hn (hnh 7.6) v thng bm vo r c hay r cy h u. nc ta c th gp loi ht kt ny t ph sa sng Hng trng rau, u hoc t en cacbonat. Hnh 7.6 Cu to ht kt trong phu din t en

Ht kt cc c gc cnh Dng ht kt ny thng gp tng A3 t rng hay tng canh tc t ph sa. Kch thc ca ht kt c th t 5 n 15 mm vi cc khi a gic khc nhau (hnh 7.7).Hnh 7.7 t cu to ht kt cc c gc cnh

Cu to khi lng tr Cc ht kt c dng ko di r rt (hnh 7.8). Ta thng gp tng pha di phu din t c thnh phn c gii nng. V d, gp cc tng su trong t ph sa tht nng, t mn c ci to do trng la nhiu nm, t xm pht trin trn phin st... Hnh 7.8 Cu to ht kt lng tr

Ht kt khi hnh tr, ct

Nhng ht kt c xu th ko di theo mt pha v kch thc 10- 50 mm hay hn. Cu to dng ny (hnh 7.9) d thy cc tng su t ph sa Hnh 7.9. Cu to hnh ct di su t mn pht trin bt st

b. Cu to ht kt tng canh tc * Ht kt vin ht Trong t canh tc hp l, t c mc thun thc nht nh, trng thi kt cu c li cho s pht trin ca cy trng s xut hin m c trng l cc on lp vin ht (kt cu vin ht). Cc on lp ny c hnh dng v kch thc tng i ng nht (hnh 7.10). Nhng ht ny khi bp nh d dng to ra cc ht b hn trn tay ta. Cc on lp ny c trng bi xp ln. Vt liu kt gn cc on lp b thnh on lp ln y ch yu l cht hu c v keo st. ng vt t, nht l giun t ng vai tr cc k quan trng trong qu trnh hnh thnh on lp Hnh 7.10 Cu to ht kt vin ht

* Ht kt cc b v ht kt cc ln - Trong t ngho cht hu c, ngay c khi canh tc lm t hp l, cc ht t nhn cnh, hi trn nhng km xp c hnh thnh. Nhng ht kt nh vy gi l ht kt cc nhn cnh (A).- Trong t thnh phn c gii nng, lm t qu m c th to ra on lp cc nhn cnh ln. Nhng cc ny khi lm t phi dng cc nng c c rung ln mi c th tch ra cc ht b (B). BA

3.2.4. H thng v hng t - Mt nhn t ht sc quan trng ca kt cu t l khong trng gia cc ht s cp (c gii) v cc on lp Cc loi ht th nht v c loi ht th hai c th sp xp ri rc (trong t ct) hoc khng khe h (trong t st). H thng cc ht cng ti, xp t cng ln. Tnh cht ny ph thuc khng ch vo s sp xp gia cc on lp m c vo hng bn trong cc on lp Cc h thng t c s v h thng chuyn tip:

h thng ri rc h thng bh thng rt bh thng b- dnhh thng dnhh thng hi bh thng b

H thng ri rc c t thiu s lin kt ca cc ht c gii. Ta gp trong t cu to khng on lp- ht ri nh trong t ct. H thng b c trng cho t c kt cu l nhng on lp vin ht, xp. Ta thng gp tng canh tc, tng tch lu mn trong t t nhin; t c thnh phn c gii l tht nh, tht trung bnh. H thng b-dnh c th gp cc tng di t canh tc hay cc t khc; thng l nhng t c thnh phn c gii l tht nh, tht trung bnh hay tht pha st. t thng c cu to on lp cc gc cnh (khi a mt). H thng dnh thng gp nhng tng su trong t canh tc hay di tng tch lu mn t t nhin; thng l nhng t c thnh phn c gii l tht trung bnh hay tht pha st. t c cu to on lp khi lng tr. t ny thng thm nc tt nhng khi ma nhiu hay ti m d trng ln tr thnh kh thm nc. H thng b hay gp su t trung bnh tr xung trong phu din t c thnh phn c gii nng nh t tht pha st hay t st. Cc ht t dnh cht vo nhau lm cho nc khng thot c. Nhng t ny thng c cu to khng on lp ngha l khi c. H thng rt b. H thng ny ta gp t rt nng, t l st c th t 50-60 %. Trong t ny qu trnh kh xy r rt.

3.2.5. S hnh thnh ht kta. C ch hnh thnh ht kt Theo cc nh khoa hc Tiulin (1936), Matson (1938), Kataraep (1945)..., s to thnh ht kt gn lin vi trng thi ngng t ca keo t Chng ta bit rng, cc keo t mang in khi tip xc vi nhau s ngng t. Cc keo t mang in tri du hoc cng du nhng in th khc nhau chng lun c xu th lin kt vi nhau trung ho in. u tin l 2 ht keo lin kt vi nhau to nn ht kt b (cp 1), chng cha trung ho v in s lin kt vi cp bn cnh lp nn ht kt ln hn (cp 2) nhng vn cha t trng thi trung ho. Qu trnh ny tip tc n ht kt n trung ha v in v n nh

b. Nhng yu t to kt cu- Cc hp cht mn: Cc hp cht mn l nhng keo hu c c trng trong t, c kh nng gn cc ht n thnh cc ht kt. Cc hp cht mn to thnh mng bao bc xung quanh cc ht t, gn cc ht t li vi nhau - Keo st: Theo c ch trung ho v in, bn thn cc ht st c th to ra c kt cu v thng ch to c ht kt ct, tng. Khi mt nc chng hnh thnh nn nhng tng ln do nt n - St v nhm: Cc nguyn t ny c vai tr quan trng trong s to thnh ht kt t vng nhit i. Khi cation st v nhm (Fe3+, Al3+) trng thi kt hp vi st to phc h bn vng ngay c trong trong mi trng chua. Bn thn st ho tan di chuyn n khe h gia cc ht kt, khi nc mt, oxyt st gn cc ht t li kiu nh xi mng. t feralit c cu to on lp vin ht bn vng in hnh cho vai tr ca st v nhm.Canxi:Canxi ng vai tr l cu ni gia keo v c v keo hu c to ra cu to t c on lp vin ht. Ngoi ra canxi cng gi vai tr xi mng ging nh st v nhm - Sinh vt t: Ngi ta thy rng, trong qu trnh hot ng, sinh vt tit ra cc cht c th gn cc ht t vi nhau. Nh ni, giun t gi vai tr ht sc quan trng trong s to thnh kt cu nhiu loi t - Kh hu: Vai tr to kt cu ca kh hu thng qua tc dng ca nc trong t. t nng bo ho nc khi kh gy nt n to nn nhng tng t ln, khng kh xm nhp c vo t. Lp bn ph sa mi bi khi kh cng to kt cu dng tm

-Canh tc: Canh tc bao hm vic lm t ti thiu, chm sc, phn bn... t tr nn ti xp, ti to cc on lp. Ba rung cy la l trng hp c bit, cc on lp ln b ph v hu nh hon ton, cc vi on lp t b ph v hn nhiu. Kt qu trong t ch c cc vi on lp bn vng. Tuy nhin trng thi ny li ph hp cho cy la pht trin, c bit i vi s bn r khi mi cy. Lm c, xi xo cng l bin php to kt cu cho t. Bn phn hu c l bin php rt hu hiu to kt cu, nht l khi kt hp vi vi hay bt photphorit. 3.2.6. Nhng nguyn nhn lm t mt kt cua. Nguyn nhn c gii: Trong qu trnh canh tc, tru b, my mc... thng xuyn tc ng ln lp t mt. Tc dng c gii ny c th lm t mt kt cu nhiu khi su ti vi chc centimet b. Nguyn nhn l ho hc: Nguyn nhn ny ch yu l ph v mi lin kt gia keo v c v keo hu c qua cu ni canxi. S ph v ny theo c ch l ho hc, c th gii thch nh sau: ion ho tr mt thay th ion canxi theo s Mn- Ca + (NH4)2SO4 Mn- 2NH4 + CaSO4 hay Mn- Ca + 2NH4Cl Mn- 2NH4 + CaCl2

c. Nguyn nhn sinh hc: C th cho rng, khi thiu thc n trong t vi sinh vt ph hu cc hp cht hu c ly dinh dng nui c th lm cho hm lng mn gim xung khng cn bao quanh cc ht t nh l cht xi mng. Ngoi ra trong qu trnh hot ng sng cc sinh vt ni chung tit ra cc cht axit hu c, CO2 vo t, lm canxi b ho tan v ra tri, kt qu l t mt kt cu.

3.2.7. Vai tr ca kt cu i vi t v cya. Kt cu vi ch nc, ch nhit trong t- t ct khng gi c nc nn cy trng thiu nc; t st gi nc cht thng qua hp ph nn cy trng kh ly nc, ng thi do t thm su nn chy trn v d gy xi mn.t c kt cu s iu ha tt mi quan h gia thm nc, chy trn v gi nc nn va cung cp nc cho cy, ng thi hn ch ra tri, xi mn. Ngoi ra cn to nhng iu kin tt v nhit, kh cho cy.b. Kt cu t vi ch khng kh v ch thc nt khng c kt cu dng ti c th qu ho kh (t ct) lm cho vic khong ha mnh, tiu hao cht hu c qu nhanh, nhit tng cao v c th gy chy cht hu c. t khng kt cu dng b cht khong ha km, khng thc n nui cy, gi cht nc nn cy kh ht. t c kt cu khng kh v m bo nhit ph hp cho cy sinh trng v pht trin.- u im ca t c kt cu:+ t ti, xp, lm t ti thiu d dng, ht d mc, r cy d pht trin.+ Nc thm nhanh v c gi nhiu, hn ch xi mn b mt.+ t thong kh, y oxy cung cp cho cy v cc h vi sinh vt, ng vt t hot ng.+ Nc v khng kh iu ho, qu trnh khong ho v mn ho ng thi xy ra nn xc hu c bin thnh thc n y cho sinh vt va c tch lu li trong t di dng cc hp cht mn.

3.2.8. Bin php duy tr v ci thin kt cu ca ta. Lm t ti thiu: Lm t ti thiu c hiu l ta dng nhng nng c c bn nh my cy, my phay, ci cy, ci ba... to ra nhng ht kt theo kch thc mong mun. Lm t ti thiu hp l va duy tr c kt cu hin c va c th to ra nhng ht kt u vit hnb. Tng cng hm lng mn: Mun nng cao hm lng mn trong t ta cn ng thi tng cng lng xc hu c nh bn phn hu c cc loi, li ti a ph ph phm cho t nh thn, cnh, l r, hoa qu... v to iu kin thun li cho qu trnh khong ho v mn ho xy ra hi ho c. Thc hin ch canh tc hp l: Lun canh, gi v, c bit l gia v la vi v mu l bin php tt ci thin kt cu t. t trng mu ch ph vng cho t sau ma- Ngoi ra c th nui giun t, bn vo t cc cht to kt cu nh M dng Vinilacetatemaleic acid, tn thng phm l VAMA. CRD.186; Nga dng Poliacryloamide (P.A.A)

3.3. MT S TNH CHT VT L C BN CA T3.3.1. T trng ca tnh ngha: T trng ca t l t s khi lng ca mt n v th tch t trng thi rn, kh kit vi cc ht t xp st vo nhau so vi khi lng nc cng th tch iu kin nhit 4oC. tnh t trng ngi ta p dng cng thc: d= P / P1Trong : d- T trng ca t.P- Khi lng cc ht t (kh kit, xp xt vo nhau v khng c khong hng khng kh) trong mt th tch xc nh (thng c o bng g/cm3).P1- Khi lng nc c cha trong cng th tch iu kin nhit : 4oC (g/cm3).- T trng ca t c quyt nh ch yu bi cc loi khong nguyn sinh, th sinh v hm lng cht hu c c trong t - Cc loi t c thnh phn c gii khc nhau c t trng khc nhau.Loi tT trngt ct2,65 0,01t ct pha2,7 0,017t tht2,7 0,02t st2,74 0,027

-Da vo t trng t, Katrinski a ra mc nh gi chung khi xc nh t trng ca t trng nh sau:T trngLoi t2,7t giu st Fe2O3- ngha thc tin: T trng t c s dng trong cc cng thc tnh ton xp, cng thc tnh tc , thi gian sa lng ca cc cp ht t trong phn tch thnh phn c gii. Thng qua t trng t ngi ta cng c th a ra c nhng nhn xt s b v hm lng cht hu c, hm lng st hay t l st, nhm ca mt loi t c th no

3.3.2. Dung trng ca t- nh ngha: Dung trng t l khi lng (g) ca mt n v th tch t (cm3) trng thi t nhin (c khe h) sau khi c sy kh kit.- Dung trng ca t c ngi ta xc nh bng cch ng ng kim loi hnh tr c th tch bn trong 100 cm3 thng gc vi b mt t trng thi hon ton t nhin, sau em sy kh kit ri tnh theo cng thc sau:D = P / VTrong : D - Dung trng ca t (g/cm3); P - Khi lng t t nhin trong ng tr ng sau khi c sy kh kit (c tnh theo g). V - Th tch ca ng ng (c tnh theo cm3).-Dung trng ca t ph thuc vo cp ht c gii, cht v kt cu ca t. Cc loi t ti xp, giu cht hu c v mn thng c dung trng nh v ngc li nhng loi t cht b km ti xp v ngho cht hu c thng c dung trng ln. Trong phu din t ca phn ln cc loi t, dung trng c chiu hng tng dn khi xung tng t di su, v cng xung su hm lng mn ca t cng gim, mt khc do qu trnh tch t st v cc vt liu mn b ra tri t trn xung lp y cc khe h v b nn lm cho t b cht g hn cc tng trn.

Thang nh gi Dung trng (g/cm3)

3.3.3. xp ca t- nh ngha: xp ca t l t l % cc khe h chim trong t so vi th tch chung ca t (k hiu P)- Cng thc tnh xp ca t: Do cc khe h trong t c cc hnh dng phc tp v kch thc rt khc nhau nn vic tnh ton trc tip th tch ca cc khe h trong t l rt kh, do xc nh c xp ca t ngi ta phi tnh mt cch gin tip t t trng v dung trng ca t theo cng thc sau:P(%) = (1 - D/ d) x 100Trong :P - xp ca t (%);D - Dung trng t; d - T trng t.- xp ca t c th bin ng t 30-70% ty thuc vo t ri rc khng c kt cu nh t ct, t bc mu cho n nhng loi t c kt cu vin nh t vng i ni. Nh vy xp ph thuc vo kt cu, t trng v dung trng ca t.

- xp ca t thng c phn cp nh sau:P (%)Mc 60 - 70t rt xp50 - 60t kh xp40 - 50t xp trung bnh30 - 40t t xp

3.4. MT S TNH CHT C L CA T3.4.1. Tnh lin kt ca tnh ngha: Tnh lin kt ca t l s dnh kt gia cc phn t t vi nhau (khi t kh tnh cht ny biu hin r) nhng loi t c tnh lin kt ln thng to thnh trong t nhng kiu kt cu tng cc ln.n v o tnh lin kt ca t c xc nh bng lc n vo t (G/cm2).Nhng yu t nh hng: thnh phn c gii, m t, cu trc ca t, hm lng mn v thnh phn cation hp ph trong t. ngha thc tin: tnh lin kt ca t nh hng rt ln n vic lm t v p dng cc bin php canh tc 3.4.2. Tnh dnh ca tnh ngha: Tnh dnh ca t l kh nng kt dnh ca t vi nhng vt tip xc vi chng. Tnh dnh ca t thng lm tng lc cn i vi cc cng c lm t nh cy ba, nhng my mc v cng c phay, p t... do vy t c tnh dnh cng cao th vic lm t cng kh khn v cng i hi phi tiu tn nhiu nng lng cho vic lm t. dnh c o bng lc cn thit (G/cm2) lm dt ri, tch phn tip xc ca t ra khi a, chng c xc nh bng cng thc sau:r = P / STrong :r - dnh (G/cm2);P - lc hao tn lm ri phn t tip xc vi a (G);S - din tch ca a kim loi (cm2).Nhng yu t nh hng: thnh phn c gii, m t, kt cu ca t

3.4.3. Tnh do ca tKhi nim: Tnh do hay do ca t l kh nng nn to c nhng hnh dng nht nh v c th gi nguyn c hnh dng khi khng c lc bn ngoi tc ng. Tnh do ca t ch th hin khi t c phm vi m nht nh, t qu kh hay bo ha nc u khng c tnh do. Tnh do ca t ph thuc vo thnh phn c gii t v thnh phn khong st ca t. Phm vi xut hin tnh do ca t c xc nh bi hai gii hn (cc gii hn ny c lin quan ti m ca t). Gii hn di th hin c tnh t bt u nn c hay v thnh dng nh con giun v gii hn trn (vt qu tnh do), l t bt u khng th nn c na, mc gii hn trn ny thng bt li cho sn xut nng nghip (tr t trng la nc). ngha thc tin: t c tnh do cao thng c nhng nh hng khng tt n vic lm t 3.4.4. Tnh trng v tnh co ca t - Khi nim: Tnh trng v tnh co ca t l c tnh th tch ca t tng ln khi m v b co li khi kh. Tnh trng co ca t c lin quan n s xm nhp v mt nc gia cc tinh tng khong st do c tnh ny ph thuc ch yu vo thnh phn v hm lng st c trong t v thnh phn cc cation hp ph trong t. ngha thc tin: Nhng loi t c tnh trng v tnh co mnh u gy ra nhng bt li cho sn xut

3.4.5. Sc cn ca tLc cn ring ca t l lc cn ct mnh t c tit din ngang l 1cm2 v c biu th l Kg/cm2.Vic nghin cu sc cn ca t nhm mc ch gim chi ph v nng cao cht lng lm t. Sc cn (P) c th o bng lc k lp sau my ko.P = k.a.bTrong :k - H s ch sc cn ring ca tng loi t, c th: t ct 0,2 - 0,3 Kg/cm2, t tht 0,6 Kg/cm2, t st 0,9 Kg/cm2.a - Chiu su cy (cm).b - Chiu rng hot ng ca li cy (cm).Cc yu t chi phi v nh hng n lc cn ring ca t: thnh phn cp ht, m, hm lng mn v kt cu t... ngha thc tin: vic nghin cu lc cn c ngha rt ln i vi cc bin php canh tc v da trn nhng s liu o lc cn c th nhn nh v mc lm t d hay kh, thnh phn c gii t v kh nng pht trin ca b r cy trng

3.5. NH HNG CA BIN PHP CANH TC TI TNH CHT VT L V C L CA TCc bin php canh tc nng nghip l cc hot ng c th trong sn xut nh vic lm t (cy, ba, p, xi xo t), bn vi, bn phn, xy dng cc cng thc lun canh cy trng, thy li... tt c cc bin php canh tc trn u c nh hng rt ln n cc tnh cht vt l v c l tnh ca t *Cc bin php canh tc nng nghip nhm iu tit tnh cht vt l v c l ca t:Bin php thy li: l bin php nh hng v chi phi rt ln n tnh dnh, tnh do, tnh trng v co cng nh sc cn t Bin php s dng phn bn: trong cc loi phn bn cho cy, phn hu c v vi c nh hng rt tt cho kt cu t, tng cng kh nng lin kt gia cc ht t qua ci thin dung trng, t trng v ng thi hn ch sc cn ca t i vi cc cng c lm t.Bin php cy trng: Cc h thng cy trng di ngy, cy trng ngn ngy c canh, a canh, lun canh... v cc bin php qun l chng u c nh hng rt ln cc tnh cht vt l v c l ca t Bin php lm t: Cn phi xc nh cc bin php lm t thch hp cho tng loi t khc nhau, c nhng loi t cn c cy ba nhiu ln hay cy ba k (nh t st, t tht nng) v c nhng loi nn cy ba va phi nh vi cc loi t c thnh phn c gii nh (t tht nh, t ct pha) va nhm t c cc mc ch ca vic lm t l to ra cc kt cu thch hp i vi cy trng va ng thi duy tr bo v c kt cu v ci to c cc mt hn ch v l tnh ca t. Ngoi ra cn lm t ti thiu.

3.6. NC TRONG T3.6.1. Vai tr v tnh cht ca nc trong t3.6.1.1. Vai tr ca nc trong t- Tham gia vo s phong ho cc loi v khong vt giai on u tin ca qu trnh hnh thnh t. - iu ho nhit v khng kh trong t. - Chi phi cc tnh cht c l t nh tnh lin kt, cht, tnh dnh, tnh do, tinh trng v co... - Ha tan cht dinh dng gip cy trng ht c thc n- Nc di chuyn c th gy xi mn, ra tri cc cht dinh dng trong t.3.6.1.2. Tnh cht ca nc trong t a) Cu to v kh nng lin kt ca phn t nc

Cu to phn t ncTnh phn cc ca phn t ncOHHOHHOHHLin kt gia cc phn t nc------Lin kt gia cc phn t nc vi keo t

2H2O H3O+ + OH- Phng trnh phn ly ca ncb) Tnh cht ca nc th lng*Tnh cht nhit hc v c hc: Nc l cht lng c bit. Nc c im si v im tan cao, t trng b, pha lng nng hn pha rn. Nc yu cu nhit lng ln c gi l nhit nng chy. Lng nhit lm nc bc hi cn ln hn gi l nhit bc hi. Nc c hng s cch in cao v nhit dung ring ln. *Sc cng b mt v ng cong mt trong: Khi tip xc vi cc mi trng khc bn cht nh rn, kh th nc to ra b mt tip xc vi mi trng . Cc phn t nc trong lng cht lng chu lc tc ng xung quanh nh nhau. Trong khi cc phn t nc b mt chu tc ng khng nh nhau gia bn trong v bn ngoi cht lng. Phn t nc mun tn ti trn mt cong i hi phi c 1 nng lng, nng lng tnh theo n v din tch b mt gi li cc phn t trn mt cong c gi l sc cng b mt

PKh > PNc (Bt kh trong nc)PKh = PNcPKh < PNc (Git nc trong khng kh)Quan h gia ng cong mt trong v chnh lch p sut trn mt pha rn v pha kh

*Gc tip xc: Khi cht lng c trong h 3 pha gm c th kh v th rn, gc o t b mt trong rn- lng n b mt trong lng- kh gi l gc tip xc . Hnh biu din gc tip xca) Gc tip xc b t lm t; b) Gc tip xc ln t "ght" nc

*Kh nng dng cao trong mao dn: Trong mt ng mao dn h, nc c th dng ln cao to mt ct nc c cao h. Nguyn nhn l do chnh lch p sut kh quyn gia bn trong v bn ngoi ng mao dn. Khi c s cn bng gia p sut kh quyn v trng lng ct nc th nc dng li, khng dng ln na. -Cng cn ch rng trong t cc khe h c kch thc v hnh dng rt khc nhau. Ch nhng khe h lin tc v kch thc trong gii hn (0,1- 0,001 mm) th c xem l nhng mao dn.

* nht: l lc cn chuyn ng ca nc i vi cc vt cht tip xc vi nc dng lng. Nguyn nhn ch yu do lc lin kt gia cc phn t nc trong lng cht lng.*p sut thm thu: Nu ta cho hai dung dch c nng khc nhau tip xc thng qua mng bn thm (mng ch cho nc i qua, khng cho cht tan i qua) th nc s i t bn c nng nc cao (bn A) sang bn c nng nc thp (bn B) (t bn nng cht tan thp sang bn c nng cht tan cao). Ct nc bn nhn s tng dn cho n khi t mt p lc thy tnh cn bng vi lc a nc t bn A sang bn B. Lc gi l lc thm thu () c tnh theo cng thc: = C.R.TTrong : - p sut thm thu (erg/cm2); C-nng dung dch (mol/cm3); R-hng s kh (8,32. 107 erg/ mol.); T-nhit Kelvin.

3.6.2. Cc dng nc trong t, c im v ngha ca chng3.6.2.1. Nc lin kt ho hc: Nc lin kt ho hc gm nc cu to v nc kt tinh.- Nc cu to l dng nc tham gia vo thnh phn cu to ca khong vt di dng nhm OH-. Nc ny ch mt i khi nung nng khong vt nhit cao t 5000C tr ln, khi khong vt b ph hu hon ton. Nc kt tinh l dng nc tham gia vo s hnh thnh tinh th khong vt di dng phn t nc lin kt vi khong vt (v d thch cao - CaSO4.2H2O; limonit - Fe2O3.3H2O). C ti liu cho rng, nc kt tinh b mt khi nung khong vt t 1050C n 2000C. Nc lin kt ho hc khng di chuyn. Thc vt khng th s dng c dng nc ny. 3.6.2.2. Nc th rn: Khi nhit di 00C nc trong cc khe h chuyn sang th rn, khng di chuyn c v cy trng cng khng s dng c. 3.6.2.3. Nc th kh (hi nc)Trong t hi nc nm trong khng kh, mt phn b cc ht t gi li trn b mt bng lc hp ph. Hi nc trong t rt linh ng v c th di chuyn c do 2 nguyn nhn:+ Do chnh lch p sut nn hi nc di chuyn t ni c p sut cao n ni c p sut thp, t ni m sang kh, t ni c nhit cao sang ni c nhit thp hn.+ Hi nc di chuyn th ng do gi thi.- Thc vt ch s dng c khi hi nc chuyn sang th lng

3.6.2.4. Nc hp ph: L dng nc c cc ht t ht v gi li trn b mt ca chng nh lc hp ph. Lc hp ph bao gm:- Phn t nc v nguyn t oxy trn b mt ht t (c bit l ht keo) hnh thnh lin kt Hydro. Lc hp ph ny kh ln, c th t hng ngn atmotphe, nhng phm vi tc ng ca chng ch c ly ngn. - Do b mt ht keo mang in m nn vnh ngoi ca chng ht cc ion tri du v pht sinh ra in trng tnh. Phn t nc lng cc nn c ht trong in trng , v gia cc phn t nc cng ht ln nhau qua lin kt hydro. Lc ny nh, khong cch tc ng ngn.- Nc hp ph st b mt ht t c c im l: t trng ln hn nc bnh thng (c th t 1,4- 1,5), nhit dung b (0,5- 0,8 Calo/cm3), khng c kh nng ho tan vt cht (nh: ng, axit, baz...), tnh dn in rt km gn nh bng 0, im ng bng rt thp (- 780C) v khng di chuyn. - Trong khi nc hp ph cc lp ngoi chu lc ht nh hn, c tnh cht gn ging vi nc bnh thng nhng nht ca n vn ln hn, im ng bng vn thp hn, di chuyn rt chm.- Lc hp ph ca nc ph thuc vo thnh phn c gii, loi v lng keo t.

Nc hp ph chia lm 2 loi: nc hp ph cht v nc hp ph h.+Nc hp ph cht:nc c gi cht bi lc hp ph xut hin b mt ht t. Cc phn t nc bm quanh ht t to thnh cc lp mng, c chiu dy bng 2- 3 ng knh phn t nc v ch di chuyn khi bin sang dng hi. Khi lp n phn t nc cn t on, cha vy kn ht t th gi l "nc hp ph b" v c k hiu l Hy, khi ht t c vy kn xung quanh ht t to thnh mt lp n t nc, c gi l "nc hp ph ti a", c k hiu l Hymax.- i vi mt loi t, Hymax l mt hng s. Ngi ta thy rng cy ch c th ht c nc khi lng nc trong t gp 1,5 ln gi tr ca Hymax tr ln. T ngi ta c th tnh m cy ho (wc.h) bng cng thc sau: Wc.h (%) = 1,5 HymaxNc hp ph b mt khi ta sy t nhit 105- 1100C.+Nc hp ph h (n