BAKIM KAVRAMI VE TANIMLAR

Bakm kavram, insanln tarihi kadar eskidir. Baltasn ve mzrann ucunu bileyen bir yontma ta devri insan da, bakm yapmaktadr.

Bakmchn nemi ve deeri, zellikle 2. Dnya Sava ve sonrasnda ortaya km ve genelde "onarmclk" olarak anlalan bakmclk kavram ve uygulama olarak yem bir boyut kazanmtr. - koruyucu bakm.

Sistemlerin gvenilebilirlii balamnda bakmn yerinin anlalabilmesi iin, gvenilirlik kavramnn ok iyi anlalmas gerekir.

Gvenilirlik,lev [Performans, yetmezlik)Sre,alma koullarolarak etmeni ierir. Bir sistemin gvenilirliini belirli sre iinde korumas iin ilevini:

a) Gereken dzeyde (performans) srdrmesi

b) alma koullarnn deimemesi gerekir.

Bir sistemin gvenilirlii, matematiksel olarak u biimde tanmlanr;

R=e-^t

Bu denklemde , yetmezlik hz olup, yetmezlik/saat, veya ortalama yetmezlik aral trnden (OYA, saat veya sre birim).

= 1/OYA

olarak ifade edilir. R' nine deeri kldke veya OYA' nn deeri bydke, sistemin gvenilirlii artar.

Bir sistemin gvenilirlii "mr kavram" iinde ele alndnda. yetmezlik hznn sre ile deiimi, "banyo kveti" yaktrmas yaplm olan u ematik gsterimle aklanabilir.

ekil blgeli olup, her bir blgenin anlam udur:

1- Altrma, alma blgesi: rne bal olarak, sk

yetmezlikler gzlenebilir. Otomobillerdeki "motorun almas" tanm, bu balamdadr.

2- Sabit yetmezlik hz blgesi: Yukardaki denklemin kullanld, bir sistemin "yararl mr" olarak tanmlanan blgedir.

3- Hzl ktleme blgesi: Tm sistemler iin eskime, anma, ypranma kanlamazdr. Sistemin alma sresi bu blgeye yaklarken yaplan bakm ve onarm almalarnn amac, sistemin bu blgeye girmesini nleyerek veya geciktirerek, 2. blgeyi uzatmaktr

alma koullarn koruyarak sistemin gvenilirlii korumak da bakm abalar iinde grlmelidir. rnein, bir iplik fabrikasndaki klimann dzgn almas ipliin kalitesi iin arttr,

Yukarda ele alnm olan noktalarn nda, bakm, bir sistemi belirlenmi durumda tutmak veya belirlenmi duruma getirmek iin yaplan uygulamalardr. Bakm gerektirmeyen sistem yok gibidir. evremizdeki sistemlerin gvenilirlii ve gvenilebilirliinde. bakm ok nemli rol oynar.

Bakm ilemlerinin gruplandrlmas ok ynl olarak yaplabilir. Bunlarn banda, bakmn dzgn aralklarla yaplp yaplmad gelir.

Plansz (giderici- mkemmel olmayan) bakm: Sistemin ancak devre d kalnas durumunda uygulanan bakmdr. Giderici olarak da anlmasnn nedeni, arzal sistemin elden geirme, para deitirme, onarm, ayar vb. yntemlerle tekrar hazr duruma getirilmesidir.

Sistemleri en kaba altrma yntemi, bunlar bir yetmezlik oluncaya kadar altrmak ve bundan sonra, onarmla tekrar hizmete hazr duruma getirmektir. Bu yaklam, sistemin devre d kalmas ve oluabilecek donanm hasarlar ynnden byk giderlere neden olabilecei gibi, alanlarn gvenliini tehdit eden durumlara da yol aabilir.

Planl (koruyucu-mkemmel) bakm: Belirlenmi aralklarla yaplan bakm almalardr. abalarn amac, sistemi, ngrlm olan gvenilirlik, gvenilebilirlik ve gvenlik ltleri iinde, alr durumda tutmaktr. Gerekli bakm hizmetleri bir arza veya aksaklk ortaya kmadan yerine getirildiinden. "koruyucu" bakm olarak da anlr. Dzgn aralklarla yrtlmesi, planl olmasn gerektirir.

Gnmzde, koruyucu bakm anlay her sektrde yer etmitir. Bunun balca nedeni. bir ok sistem iin. belirli aralklarla bakm almas yapmann, bir yetmezlik oluncaya kadar beklemekten daha aklc olmasdr.

Planl (belirlenmi aralklarla) bakm yapmann temel riski, seilen aralklar iindeki yetmezlik olasldr- Kural olarak. seilen aralk, olas en ksa yetmezlik aralndan daha ksa olmaldr. Sz konusu anlatm, ematik olarak aadaki ekilde aklanmtr.

Yetmezlik saysalma Sresi

Koruyucu Bakmn Amalar

Koruyucu bakmn zetlenmi yararlar unlardr :

Sistemin devre d kalma sresinin azaltlmas

Kayplarn giderilmesi

Sistemin mrnn uzatlmas

Koruyucu bakmn amalar unlardr:

1 - Acil onarm ihtiyacnn azaltlmas

2- Programsz onarmlarn azaltlmas

3- Planl ve programl bakm almalarnn arlk kazanmas

4- gcnn daha verimli kullanlmas

5- Onarm giderlerinin azaltlmas

6- Devre d kalma zararlarnn azaltlmas

7- Kuruluun varlklarnn korunmas

Elde edilecek sonular, aada ematik olarak gsterilmitir.

BakmYk%

Sre

13Koruyucu bakm Uygulamasnn sonularKORUYUCU BAKIM POLITIKASI

* Her yeni koruyucu bakm program gider kalemlerine bir ektir.

* Koruyucu bakm program devreye girdiinde. program etkili oluncaya dek. gider artar.

* Koruyucu bakm iin sistemin kurulmas ve ilerlik kazandrlmas deneyim ve bilgi ister.

* Koruyucu bakm. bakm gerektiren nitelerin kritiklik derecesine gre planlanmaldr.

Koruyucu bakm stratejisi asndan geerli bir dier yntem ise kestirirci bakmdr. Kestirirci bakm, koruyucu bakmn bir tr olarak alglanmaldr. Normal koruyucu bakmdan fark, bakm aralklarnn eldeki sistemin durumuna gre dzenlenmesidir. Bunun iin sistemin durumundaki deimelerin izlenmesinin gerektii ortadadr. Kestirirci bakm yntemi, sistemin durumundaki ktlemenin izlenmesine ve sistemin yetmezlie uramasn beklemeden en uygun zamanda bakm ilemlerinin balatlmasna dayanr. Kestirirci bakm almalarnn en yararl yan, beklenmedik devre d kallar nlemeleri ve bakm hazrl yaplmasna olanak salayarak. bakm sresinin ksaltlmasna neden olmalardr.

Br sistemin durumu iki yolla gzlem altnda tutulabilir:

1- Durumu saptamak

2- Gidii izlemek

Durumu saptamak, sistemin durumunu deerlendirebilmek iin, alman okumalarn karlatrabilecei gvenilir referanslar olmaldr. Ayn tip, eski ve yeni iki makine bu amala kullanlabilir. Deneyim ve kayt sistemi, deerlendirmede ok nemlidir. Erken uyar gerektiinde veya sistem hakknda daha geni bilgi almak istendiinde, durumu saptamak yntemi, gidii izlemek kadar yararl ve retici deildir.

Gidii izlemek. gvenli ve ekonomik altrma amacyla, bir sistemden, sistem alrken, dzenli aralklarla veya srekli bilgi toplanmasdr. Bunun iin, sistemdeki ktlemenin izlenmesine elveren bir parametre seilir ve bu parametrenin deiimindeki gidi izlenerek, kritik duruma yaklalp yaklalmad anlalr. Bylece, sistem ani bir yetmezlie gitmeden nce, sistemin durdurulup, bakm almalarna balanlabilecek bir uyar sresi kazanlm olur. Uyan sresi kazanlmas, sistemin bir alarm sistemi veya otomatik kontrol mekanizmalarnca aniden devreden kartlmasna, tercih edilen bir durumdur. Gidii izlemenin ilkesi aadaki ekilde verilmitir.

Ktleme derecesi

Bakma geialma Sresi* Dayanaksz alam verilmemesi iin, bu nokta dikkatle seilmelidir.Bir sistemin durumunu izleyen koruyucu bakm yntemlerini avantajlar ve yukardaki iki yntem, izelge-1 ve izelge-2 de zetle irdelenmitir.

izelge-1

AVANTAJLARDURUMUN IZLENMESININ BU AVANTAJI HANG YOLLA SALADII

GVENLKPersonelin gvenliini tehdit eden durumlarda azalma

Ani devre d kalmann sakncal olduu durumlarda, gvenli devreden kartmaAni devre d kalma zararl deilse bile, alarm sistemi ile verilen bilgi yetersiz kalabilir

IKTI

Daha uzun sre devrede kalmaBakm gerekleri nedeniyle devre d kalmann ve beklenmeyen devre d kalmann zararlarn nler.Bakm gerekleri nedeniyle devre d kalmann ve beklenmeyen devre d kalmann zararlarn nler.

Daha ksa bakm sresiSistemin bir hasar veya nemli arza olmadan devre dna kartlmas. bakm ve onarm gereklerini azaltr.

n hazrlkla. bakma hemen geilmesini salar.Sistem durdurulduunda yaplacak kontrollerin saysn azaltarak. hemen bakma geilmesini salar-

Net retkenlik art

Sistemin. gerektiinde. bilinli biimde yklenebilmesini salar. Sistemin verimsizliini ve kayplarn ortaya kor,

rn veya hizmetin kalitesinde artPlanl bakm, devre d kalmann alc zerindeki olumsuz etkilerini azaltarak. kuruluun iyi anlmasna yardmc olur.ngrlen kalite dzeyenin altna inilmesini snrlar

izelge-2 DURUMUN ZLENMES LE YETMEZLK RDELEMESNN KARILATIRILMASI

Gidiin zlenmesiDurumun saptanmas

YETMEZLK RDELEMES

lmlerin zamanlanmasSistem alrken dzgn Aralklarla veya srekliSistem alrken, bir defada

Sorun veya yetmezlik ortaya ktktan sonra

Niteliksel lmlerDeneyimli ve eitimli operatrlerden dahi, yararlanlabilir.Sistemin alrken kontrolu iin tipik bakm almalar

Sistem durdurulduktan sonra, datlp, sorunun nedeni aratrlr

Niceliksel lmlerDzgn aralklarla yaplan lmlerin kayd ve irdelemesi erken uyan salarBilinen durumlarla kyaslama, sistemin genel durumu hakknda bilgi verir

lmler daha ayrntl biimde irdelenerek, sorunun nedenlerine daha ayrntl inilme olana vardr

dealde koruyucu bakm, dzgn aralklar yerine, gerektiinde yaplmaldr. Ancak bunun iki nemli sakncas vardr:

a) Sistemin durumu her an nasl bilinecektir?

b) Ani bir yetmezlie gidii nasl anlalacaktr?

Kestirimci bakmn en nemli zellii (gidiin izlenmesi) erken uyan asndan byk avantajdr. nk:

Devre d kalmann olumsuz etkilerini en aza indirecek nlemler alnabilir

Bakm personeli hazrlanr

Lojistik destek zamannda salanr

te yandan, koruyucu bakm. ve zellikle kestirimci bakm. gideri olan bir etkinliktir. Bu giderlerin kazanla dengelenmesi arttr.

Bakm nedeniyle devre d kalmann bileenleri aadaki ekilde verilmitir.

Bakmszln MaliyetiTm dayankl rnler bir kez tasarlanr ve retilir: ama yllarca baklmak zorundadr.

Bakmszln maliyeti ana grupta toplanabilir:

Devre d kalmann zararlar

+

Kayplar

+

Bakm Giderleri

Dolaysyla bakmcln iki ana amac vardr.

Etkisiz ve verimsiz bakm programlarnn neden olduu verimsizlii. ve

Bakm maliyetini (sre, iilik ve malzeme gideri olarak azaltmak.

Sonuta, kayp retim sresini. bakm abalaryla, maliyetle dengeli biimde. asgariye indirmek hedeflenir.

BAKIM MALYET

Olaan bakm Kayplar Sistemin devre d kalmasnn zararETK DERECELER:- Yetmezliklerin skl

Bakmn tamamlanma sresi

ilik Bakm aygt ve Aralar (maliyet + amortisman)

- Stoklanan veya sipari edilen yedek para, vb.nin eidi. fiyatlar ve says

- nsanlarn ve malzemenin bakm noktasna ulatrlmasna ilikin giderleri

- Bakm personelinde aranlan bilgi ve beceri dzeyi

Devre d kalma

Devre d kalmann maliyeti yalnzca arzalanan donanm iin dnlmemelidir. rnein, ana kontrol tablosundaki bir arza bir atlyenin tmn devreden karttndan, maliyet yalnzca tablonun devre d kalmas ile snrl deildir. Bu nedenle, etki alan geni olan yetmezlik kaynaklarnn ok iyi irdelenmi ve bunlarn gvenilirliinin en st dzeyde olmasnn salanm olmas beklenir.

Bakmcln temel amacnn nda, devre d kalma durumlarnda Ynetimin yaklam ve tutumu ok nemlidir:

Kaybedilen retim srelerini etkiler.

Bakm personelinin verimini etkiler.

Kayplardan doan maliyetin. bakm maliyetine olan orann etkiler.

Bir sistemin devre d kalmas durumunda hareket biimi, durumun

Acil, veya

Planl

olmasna baldr.Acil Devre-d Kalma. beklenilmeyen durumlarn sonucudur. Bu durumla yz yze gelindiinde, en nemli sorun, izlenecek yolun kararlatrlmasdr.

Karar vermek iin geen sre veya kararszlk sresi, hem retim hem de bakm personeli asndan bir kayptr. Ne yaplacak kadar, nasl yaplacak, sorusunun cevab da bu sreyi etkiler. Karar abuk ve doru verilmelidir. retim ve bakm personelinin ortaklaa durum irdelemesi, bu konuda ok etkili ve yararldr. Deerlendirme ve mantk yanllar, kayplarn en nemli kaynadr.

retim ve bakm blmlerinin olas sorunlar karlkl ele almalar ok yararldr. Taraflarn duyarlln artrr ve hzl ve doru kararlarn alnmasna yardmc olur.

Planl Devre-d brakma bir amaca ynelik olduundan, ortaya kan sorunlar farkldr, Yedekleme olduunda veya sistem zaman zaman devrede ise, devre d kalma sorunu daha rahat zlebilir. Ancak, srekli alan sistemler iin sorun, acil durumla ayndr. Kuruluun alma dzeni asndan zararn asgari olaca araln seilmesi [teknik olarak olas ise), yerinde bir yaklamdr. Bunun yan sra. dikkatli bir n alma ile yaplacak ilemlerin en ayrntl biimde planlanmas ve hazrlk yaplmas, devre d kalma sresini azaltacaktr. Yedekleme de, bir seenek olarak. ele alnmal ve zerinde durulmaldr.

Bakm Giderleri

Bakm giderleri, iki ynl olarak deerlendirilmelidir:

1- Sre

2- ilik, malzeme, amortisman, vb.

Sre: Bakm maliyetini iki ynl artrc bir etmen olarak dnlmelidir:

Sistemin devre-d kalmasnn uzamas. ve

Bakm almalarnn uzamas sonucu dolayl maliyet art (zellikle dardan satn alnan bakm hizmetlerinde)

Bakm almalarndaki sre kavramnn daha iyi anlalmas iin, bu srenin bileenlerinin iyi bilinmesi gerekir. Bakm sresi bileenleri aadaki gibi gruplandrlabilir.

1) Farkna. varma. sresi - Farkna varma sresi, arzann ortaya kmasndan. fark edildii ana kadar geen sredir. Sistemin banda kontrolle ykml eleman bulunmas, uyar sistemleri olmas. vb. bu sreyi ksaltr.

2) Ulama. sresi - Arzann farkna varlmasndan itibaren. bakm ekibinin arzann bulunduu noktaya kadar gelmesi ve arzay yerelletirme almalarna balayncaya kadar geen sredir.

3) Tan sresi - Arzann bulunmasdr. Arza arama aygtlarnn hazrlanmas, snmas iin beklenilmesi, lme ve kontrollarn yaplmas, toplanan bilginin yorumu gibi-

4) Para bekleme sresi - Bu sre yedeklere nasl ulaldna baldr. ok kullanlan malzeme takm antasnda, koltuk ambarlarnda olabilir. zel durumlarda, makine. tezgah, vb.nin stnde dahi yedek bulundurulabilir; sigorta kutularnda olduunca.

5) Onarm sresi - En kk deitirilebilir dzenin sklmesi ve taklmas; kaynak, vb. yntemle onarm bu gruba girer.

6) Kontrol sresi - Bakm almalarnn sonucunu grmek amacyla yaplr.

7) Ayar sresi - Baz durumlarda, para deiikliinden sonra, sistemi optimum duruma getirmek iin ayar yapmak gerekebilir.

8) Lojistik sre - Bakm elemanlarnn ve deitirilecek paralarn merkezi bir noktadan arzann olduu yere varmalar iin gereken sredir.

9) Ynetsel sre - rgtn alma dzenine bal olarak, form doldurmak, talep yapmak, rapor yazmak gibi etkinliklere harcanan sredir.

Yukarda sralanan sre bileenlerinden 2-7, dorudan bakm ilemlerine harcanan sredir. Bu nedenle, (aktif bakm sreleri olarak anlr. 8 ve 9 ise pasif bakm sreleridir .Bir sistemin devre d kalma sresi, sistemin tasarm zellikleri ve kuruluun bakm felsefesinden yakndan etkilenir.

Tasarm zellikleri

- Arzal noktaya ulama kolayl ve abukluu

- Ayar olanaklar ve noktalar

- Sistemin zerindeki arzay bulmaya yardmc aralar

- Balantlar

- Gstergeler ve uyan sinyalleri

- Yerinden alma, kaldrma, tama kolayl

- Ergonomik noktalar

- Tantma ve tanma kolayl

- En kk deitirilebilir dzen

- Yalama noktalan

- Yerletirme

- Yedekleme

- Gvenlik

- Standartlatrma

- Test noktalan

Tasarm felsefesi- Bakm yntemleri

* Arzann bulunmas

* Arzann giderilmesi

*arzal elemann onarlmas

*bir baka sistemden yedeklenmesi

*ambardan gelen yeni para ile deitirilmesi

*tketim malzemesi salanmas

*Ayar ve dzeltme

- Takmlar, kontrol ara ve gereleri

* Basitlik

* Standartlatrma

* Gvenilirlik

* Onarlabilirlik

* Yerine koyma kolayl

* Hazr olu ve maliyet

* Eldeki aralar ve gereler

* Sistemle uyum dereceleri

* Sistemin bulunduu ortam

- Personele ilikin noktalar

* Eitim ve yetitirilme dzeyi

* Beceri dzeyine uygun i yaptrma

* Gd

* Personelin says ve dalm

- Bakm talimat

- Yedek para salama durumu

- Lojistik destek

Yukarda sralanan noktalar iindeki bakm talimatnn, zel yeri nedeniyle, zerinde ksaca durulmasnda yarar grlmtr.

Bakm El Kitaplar ve Talimatlar - Bakm ilemlerinde yararl olacak bakm el kitaplarnda aadaki nitelikler kesinlikle bulunmaldr:

- Sistemin ilevlerinin tanm

Sistem performansnn belirlenmesi

- altrmann temel noktalan ve kullanm snrlamalar

- altrma sras ve zellikleri

- zin verilen altrma koullar

- Yedek para ve tketim malzemesi gerekleri

- Giderci ve koruyucu bakm izelgeleri Gerekli veya izin verilen deiiklikler

- Yedek paralara ilikin artnameler

Snama ve kontrol aralar, aygtlar, uygulanacak yntemler ve deerlendirme

- Tehlikeli maddeler iin. kullanm sonras talimatlar

Her ne kadar el kitab denilmekte ise de, "kitabn tm" duvara aslabilecek kadar kk olabilir veya nemli noktalar uygun duvar afileri ile ilgililere duyurulur; veya el kitab fasikller halinde olup, ilgili fasikller ilgili gruplara datlr.

Her kaliteli alma gibi, bakm el kitab da kullancnn bilgi ve beceri dzeyine uygun olmaldr. Kstl elektronik bilgisi olan elemanlar kullanldnda, bir devre emas vererek zerinde sinyal ve test noktalar gstermenin anlam yoktur. Bunun yerine, basit bir arza arama ak emas ok daha verimlidir. Basit bir rnek aadaki ekilde verilmitir.

Termik alter atm

alteri Kur

alter atyor mu?

HayrEvet

altrma dmesine bas

Talter atyor mu?Gsterge lambas yanyor mu?

Evet

Hayr

Sigorta atm m?-^- HayrBakm giderleri ile sistemin gvenilirlik ve onarlabilirlii arasnda yakn iliki vardr. Bir sistemin yetmezlik aralarnn uzun olmas, sistemin gvenilirlii ile ilgili bir konudur. te yandan, yetmezlie urayan bir sistemin en ksa srede eski performansna kavuturulmas ise, sistemin onarlabilirliine baldr. Deiik giderler arasndaki iliki, aadaki ekilde ematik olarak aklanmtr.

OYA: Ortalama Yetnezlik Aral OSS: Ortalama Onarm Sresi

Kayplarn Azaltlmas ve nlenmesi

Bakm abalan da. kalite abalar gibi, nlemeye ynelik olmaldr. Ancak yetmezlikler kalite uyumsuzluklar gibi olmadndan, bunlar tmyle ortadan kaldrmak olas deildir.

Kayplar azaltmann ve nlemenin temel kurallar unlardr:

Sistemdeki anormal durumlar fark etmek

Anormal durumlar dzeltmek

Sistemi optimum duruma getirmek

Sistemi optimum durumda tutmak

Kayplar Azaltmann Genel Kurallar

A- Yetmezlik olasl ok aza indirilecek.

B- Bu olas deilse, bir yetmezlie doru gidi olabildiince erken tehis edilecek,

C- Bu da olas deilse, beklenmeyen yetmezliklerin zararlarnn asgari olmas in nlem alnacak.

Yukardaki temel ve genel kurallarn uygulama ilkeleri ise unlardr:

Uygulama lkeleri

1 - Tm sistemlerin nem derecesi ve sras belirlenmeli ve bakm programnn ana hatlar bunlara uydurulmaldr.

2- Koruyucu ve kestirimci bakm uygulanmaldr.

3- Tm bakm ilemleri, kategorik olarak snflandrlmaldr:

Hangi sistem

Sistemin hangi eleman

Arzann tr ve nedeni

Giderici ilemin tr

Arzann tekrar durumu ve incelenmesi

4- Sk sk tekrarlayan arzalarn nedenleri aratrlmaldr.

5- Giderici abalar balatlmal ve sonulan izlenmelidir.

Sistemlerin nem derecesi iin kullanlan belli bal ltleri unlardr:

Sistemin maddi deeri: Pahal bir sistemin bakmna daha fazla zen gsterilmesi doaldr.

Sistemin ilevi: levi kilit niteliinde olan sistemler devre d kaldnda, baka sistemleri de dorudan veya dolayl olarak etkileyeceinden, bu tr sistemlerin arzalanmasndan doabilecek kayplar daha fazla olacaktr.

Sistemin yedeklemesi olup olmad: Yedeklemesi olmayan sistemler arzalandnda, retim veya hizmet tmyle durabileceinden, bu tr sistemler kritik tanmna girer.

Sistemin devre d kalmasndan doan kayplarn giderilip, giderilemedii

Sistemin sorunlu olup olmad. Sorun kayna olan sistemler de, bakmclk asndan kritik sistemlerdir.

Sistemlerin kritiklik analizi yukardaki tanmlarn nda yaplr. Sz konusu tanmlarn bir ka birden bir sistem iin geerli olabilir.

Sistemlerin kritiklik analizi sorucu bakm servisi, her sisteme kritiklik derecesini gsteren bir kodlama uygular. Sistemlerin kritiklik derecesi belirlendiinde, bakm almalarnn ayrntlarna inmek ve bakm hizmetlerinin younlatrlaca alanlar belirlemek kolaylar.

Koruyucu ve kestirimci bakm, "Kayplar Azaltmann Genel Kurallar" altnda sralanm olan B ve C maddeleri iin zellikle geerlidir. Nitekim, kestirimci bakm uygulamalar gvenilirlik balamnda, "gvenli yetmezlik (fail-safe)" olarak anlr. Bu uygulamada, yetmezlie gidiin izlenmesi iin seilen parametrenin, yetmezliin gelimesini izlemeye elverili olmas gerekir, Metal yorulmasnda atlak ilerlemesinin ve yataklardan gelen sesin llmesi bu balamdadr.

Etkili kalite sistemi nasl rnn veya hizmetin .kalitesini dorudan veya dolayl etkileyen her etmenin kontrol altnda tutulmas ise. etkili bakm sistemi de, sistem kayplarn dorudan ve dolayl etkiyen her etmenin kontrol altnda tutulmasn gerektirir. Bilinmeyen kontrol altnda tutulamayacandan, bakm ilemlerinin kategorik olarak snflandrlmasna duyulan gereksinim, bu nedenledir.

Pareto analizi, bakmclkta da nemli yeri olan bir uygulamadr. Bakm sonucu gvenilirliin salanabilmesi iin, bakm sorunlar, hem tr hem de mertebe olarak ayrntl ve anlaml bir biimde izlenmelidir. Aadaki ekiller, bir fabrikann bakm sorunlarnn Pareto analizi ile izlenmesini rneklemektedir. Baar iin sistemli ve dikkatli veri toplanmasnn art olduu ortadadr.

Bir sistemin gvenilirlii temelde reticinin tasarm ve retiminden kaynaklandndan, bakm grubunun sistemi eski durumuna getirmesi, ayn arzann tekrarlamamas iin yeterli deildir. Bakm servisi altrma koullarna mdahale edebilir veya "hzl ktlemeyi" nleyebilirse de temel tasarm deiiklikleri yapabilmesi olasl ok azdr; zaten yapmas da ou kez beklenmez ve istenmez. te yandan bakm servisi etelesini tuttuu arzalarla ilgili bir artname hazrlayarak. bunlarn ileride satn alnacak sistemlerde tekrarn nlemekle ykmldr.

Arzalarn kaynana inmekte, balk kl diagramndan yararlanlabilir. Bunun iin yetmezlikler ve arzalar nem sras ile ele alnarak, en ayrntl biimde incelenmelidir. Kimi yetmezlik durumlar, laboratuar almas dahi gerektirebilir.

ou bakm sorunlarna getirilecek zmlerin evrimsel olduunu zerinde durulmutu. stenilen sonucun elde edilebilmesi, uygulamalarn dikkatle izlenmesine geri besleme ile sonularn deerlendirilmesine ve dzeltmelerle yeniden uygulamaya geilmesine baldr. Bir ok durumda, bir evrimin ok uzun srebilecei gzden uzak tutulmamaldr.

Bakm Kademeleri

Bakm abalan yalnzca rn veya hizmeti reten sistemle snrl bir kavram deildir. Tm abalar alcnn tatminine ynelik olduundan, rn de bakm politikas iine ekilmelidir. Bakn ilemlerinin kademeleri vardr.

Bunlar, genelde, u kademelerdir:

1 - Kullanc

2- Kurulu

3-Ara

4- Servis

5- Fabrika

Nitekim bunlarn askeriyedeki karlklar 1-5 kademedir. Ancak, gnmzde, bunu,

1- Kullanc

2- Servis

3- zel

olarak e ayrabiliriz. Bu gruplardan ilk ikisinin uygulamadaki yeri iyi anlalmaldr. Kullancya emanet edilen bakm almalarnn hedef alc kitlesine gre, ok dikkatle seilmi olmas gerekir. rnein bir otomobil fabrikasnn bakm politikas, yalnzca fabrika ii sistemleri alr durumda tutmak olmamaldr. Otomobillerin alclar da, rnn gvenilirlii asndan, nemli rol olan kesim olarak grlmelidir.

zel bakm kademesi, servis olanaklar dnda bakm sunan kurulular ve firmalar olarak dnlmelidir.

Bakm Sisteminin Gzden Geirilmesi

Bakm sisteminin amalarla uyum derecesi ve ilerlii zerinde .nemle durulmas gereken bir konudur. zerinde durulmas gereken noktalar, nem srasyla unlardr:

1- Bakm personelinin bilgi ve beceri dzeyi.

2- Bakm ilemlerinin aklcl. gereklilii ve aciliyeti 3" Devre d kalmalarla ortaya kan kayplar, dier gizli ve sinsi kayplar.

4- Bakm hizmetlerinin verim derecesi.

5- Kayt tutma, veri taban oluturma ve st ynetimi bilgilendirme.

Bakm Sisteminin Ynetsel Olarak Gzden Geirilmesi

Ynetim, bakm servisinden beklentileri kadar, bu servisin ynetimden beklentilerinin de bir z eletirisini yapmak zorundadr. Bunun iin, itenlikle u sorularn cevab verilmelidir.

1- Belirgin politikalar, amalar ve uygulama esaslar konmu mudur?

2- Bunlara uyum iin nlemler alnm mdr?

3- Bunlardan sapmalar gzlenmekte midir?

4- Sapmalarn zerinde dikkatle durulmakta ve nedenler aratrlmakta mdr?

5- Sistemi rayna oturtmak iin nlemler alnmakta ve bunlar uygulamaya konmakta mdr? (sre dahil).

6- Srekli geri-besleme ile nlemelerin sonucu izlenmekte midir?

Koruyucu Bakm Politikas

Koruyucu bakm ok cazip gelmekle birlikte, sorunsuz deildir. Sorunlar anlalmadan ve bunlar kabullenilmeden uygulamaya gemek, beklenileni vermeyebilir.

Sorunlar

Her yeni koruyucu bakm program yeni gider kapsdr.

Etkisini gsterinceye kadar, koruyucu bakmla genel bakm giderleri artar.

Dikkatli ve gerekten planl ve programl koruyucu bakm almalar olmadnda, giderler daima daha fazla olur.

Program hazrlayan kiiler hem sistemi kuran hem de almalar balatan kiiler olduklarndan, bunlarn yanl seimi, yanl admla balamak demektir.

Dolaysyla

Ynetim, sistemi emanet ettii kiileri titizlikle semelidir.

Eldeki sorunlar iin kritiklik analizi yaplmadan program hazrlanmamaldr. Sonularn alnmas iin vakit tannmaldr.

Kritik Sorunlarn ncelenmesi

Kritik sorunlar drt grup altnda ele alnabilir:

Ciddi retim duraklamalar yaratan sorunlar.

Ciddi retim duraklamalar yaratan yanl ve kt kullanm.

Ciddi sonulara yol aabilecek bakm ve kullanm yanllar.

Kazalara ve ciddi sonulara yol am olan durumlar.

Ciddi olmasa da. sregelen, tekrarlayan sorunlar.

Kritik sorunlarn balca nedeni. bunlarn yeterince ciddiyetle ele alnmamasdr.

Kritik sorunlarn ciddiyetle ele alnmamas u nedenlerle olabilir:

retim ve bakm sorunlarna servisler arasndaki karlkl ilgisizlik

Sorunlarn temeline yneltecek bilgisizlik (rapor vermesi gerekenlerin konusu deil)

Gerekleri saptamak yerine, dolayl bilgiye dayal inceleme

Kadercilik. olaan sayma

Kritik sorunlarn zm akk abalarla ele alnmaldr. Bu nedenle, kritik sorunlara ilikin raporlarda u noktalar aklkla yer almaldr.

Ne oldu (tarih. yer, zaman, kimler olaya dorudan veya dolayl karm durumda)

Olayn retim veya hizmete olan etkisi [kayp sre, kaza. uzun sreli devre d kalma. vb)

Olayn nedenleri

- Bakm yetersizlii

- Kullanm hatas

- Kullancnn dikkatsizlii

- Sistemdeki hata

- Hatal montaj veya iletmeye alma

- Dier

Dzeltici ve giderici almalar yapld m? (kalc veya geici)

Tekrarnn nlenmesi iin ne gibi nlemler alnd (veya alnmal)

Verimi Etkiyen Noktalar

Bakm almalarnn verimliliini etkiyen noktalarn nemli olanlar unlardr:

Bakm ekiplerinin bykl ve yaps

Malzeme Salama

- Etkili stok kontrolu El altndaki malzemeler

- n hazrlk

- Etkili salama [sre, ilemler)

El altndaki takmlar, aygtlar ve aralar

planlamas

Devre d brakmann planlamas

Bakm uygulamalar (yntemler)

alanlarn tutumu, bilgi ve becerileri

Programlama (zamannda yerine getirme)

Bakm almalarnn Planlamas

Bakm almalarnn planlanmasnn temel nedeni vardr:

1 - Bakm almalarnn azami verimini salamak.

2- almalar zamannda yapmak.

3- Gelecee dnk gereksinimleri grmek.

Planlama e ayrlr:

Gnlk

Ksa vadeli

Uzun vadeli

Gnlk planlama unlar iermelidir:

in nasl yaplacana ilikin talimat

Gereken malzeme

Gereken iilik

zel takmlar, aygtlar, vb-

Gvenlikle ilgili zel talimat

termini

Yap emirleri [isteklerin ayklanmas)

Ksa vadeli planlama. genellikle ylk olup, u noktalan kapsar:

Normal koullar altnda i gcnn datm,

Yllk nemli bakm almalarnn bir takvime balanmas.

Uzun vadeli planlama, gelecekteki deiiklikleri. gereksinimi ve beklentileri gz nnde tutmak iin yaplr.

Bakm olanaklar, aygtlar ve yntemlerdeki gelimeler,

Kuruluun makine, ara, tezgah, vb. parknda olabilecek deiiklikler ve gelimeler.

Programlama

Programlama, bir bakm ilemenin gereklerinin. ileme geilmeden nce yerine getirilmesini salamaktr. Bu gerekler unlardr:

Personel

Malzeme

Takmlar ve aygtlar

Devre d braklmas gereken sistemler

Gvenlik nlemleri

Ek talimat

Toplam Verimli Bakm Anlay

Koruyucu bakm kavram 1950 li yllarda ortaya kt. Daha nceki yllardaki bakm anlay, "Ben altrrm, sen onarrsn biiminde idi. Koruyucu bakmn deerinin anlalmas ve yerine oturmas 1960'h yllardan sonradr. Nitekim, 1970 li yllara kadar Japonya'da egemen olan zihniyet de koruyucu bakma dnktr. 1980 li yllardan sonra gelien teknolojik olanaklara orantl biimde, kestirimci bakm gndeme gelmeye balad ve giderek bakmclk kavramnda deiimlere yol at.

Toplam verimli bakm (TVB), koruyucu bakmn bir ekip yerine tm alanlara mal edilmesidir. Bir dier anlatmla, bakm almalarndaki, kalite sistemlerine paralel anlaytr.

Kalite sistemi kurmann temel amac rekabet gc yaratmak olduuna gre, TVB' a ynelmenin temel amac da, "bakmszlk" yoluyla kaliteyi dorudan veya dolayl olarak etkiyen etmenleri kontrol altnda tutmak ve kaldrmaktr. Dolaysyla toplam kavram unlar ierir.

Toplam etkenlik: retkenlik ve karlln artrlmas

TVB: Bakm gereklerinin azaltlmas, onarlabilirliin ve koruyucu bakmn gelitirilmesi

Toplam katlm: altrclarn zerk bakmclk yklenmesi, her dzeyde ve blmde kk gruplar halinde etkinlikler.

retkenliin artrlmas yalnzca ktlarn artrlmas anlamna deildir. unlarn da ayn balamda dnlmesi gerekir:

* Daha stn kalite dzeyi

* Daha dk maliyet

* Sresinde teslim

* gvenlii ve iyeri sal

* Daha yksek moral

* Daha iyi alma ortam

Bakm abalarnn amalarnn iyi anlalmas iin sistemin verimsizliine yol aan nedenlerin iyi bilinmesi gerekir. Bu nedenler alt ana balk altnda toplanmtr:

Kayplar

Bir kuruluun verimini etkileyen alt byk kayp kayna unlardr:

Bota geen. sreler

1) Yetmezlikler nedeniyle arzalanma

2) Hazrlk ve ayarlama amacyla ortaya kan duraklamalar

Yavalama

3) Avara durumlar, ksa sreli duraklamalar (dur-kalk durumlar nedeniyle gecikmeler)

4) Hzn dmesi [olmas gerekenle. allan hz arasndaki fark)

Kusurlar

5) retim kusurlar ve elden geirme

6) Makinelere yol verilmesi ile retimin aknn rejim haline gemesi iin geen sredeki retim azalmas

Grld gibi, bakmcln idealletirilmi ilkesi, tm donanmlar, % 100 verimle. % 100 alr durumda tutmaktr. Nitekim, gnmzn bakm almalarnn yeni anlay udur:

"Bir sistemin alr olmas, optimum. koullar altnda. alyor anlamna. deildir".

Bir makine, tezgah, aygt vb.nin performans en st dzeyde tutulabildike o makine, tezgah, aygt, vb. optimum durumdadr. rnein. alan bir motor, yakt sznts varsa, daha fazla yakt tketir. Petekleri kirli bir radyatrn s transferi verimi deceinden, ayn soutmay salamak iin buz dolabnn daha fazla enerji tketmesi gerekir.

Sistemin verim derecesinin kayplara baml olduu aktr. Bu nedenle, yukardaki kayplara ilikin bir zelliin hemen zerinde durulmaldr. Sistemlerde oluan arzalara bakldnda, bunlarn iki grup altnda toplanlabilecei grlr:

1) Tek, tk veya ara sra gzlenen arzalar veya yetmezlikler.

2) Kronik (sren) arzalar ve yetmezlikler.

Dolaysyla, bu arzalar veya yetmezliklerden kaynaklanan kayplar da. ayn tanmla gruplandrlabilir.

Kronik (sren) kayplar

Kronik, zm getirilmemi, uzun sredir srmekte olan durumlar anlatmakta kullanlan bir terimdir. Seminerin kapsam iinde kronik kayp, mertebesi kk fakat belirli bir dalm iinde tekrarlayan kayp anlamna kullanlacaktr. Buna karlk, ara sra oluan kayplarn ise, ksa sreli fakat mertebesi byk olan kayplar olarak alglanmas gerekir.

Kronik ve ara sra oluan durumlar arasndaki fark, en iyi Juran tarafndan zetlenmitir.

"Ara sra oluan durum, sregelen durumdaki ani olumsuz deiiklikten kaynaklanr. Giderilmesi iin, eski durumuna gelinmesi gerekir. Kronik durum ise, sregelen olumsuzluklardan kaynaklanr. Bu nedenle, giderilmesi iin durumun deitirilmesi gerekir".

Kronik kayplarn temel nitelikleri zetle unlardr:

- genelde belirgin deildir

- sonu-neden ilikisi ak deildir

- her olumadaki kaybn mertebesi azdr

- gidermek kolay deildir

- sk sk veya srekli oluur

- bir ou. altrclar tarafndan nlenebilir

- stler ve amirler tarafndan fark edilmeleri zordur veya bu olaslk azdr

- nicelendirmek gtr

- ancak normal veya olmas gereken durumlarla karlatrld zaman belirginleirler

Sralanan zellikler nedeniyle, kronik bakm sorunlar ounlukla ilgi d kalr. Kronik kayplar zebilmek iin, nce. kronik kayplar yaratan durum veya durumlar ortaya koymak gerekir. Kronik durumun tek bir nedeni olabilecei gibi, oklu veya karmak nedenleri de olabilir.

Kronik kayplar neden ortaya kar sorusunun cevabnn bulunmasnda u gerekler rol oynar:

1) Kaybn farknda olunmaktadr, fakat

a) Giderici abalara gidilmemitir (kmseme, ihmal)

b) Giderici abalara gidilememektedir (zaman veya kaynak yetersizlii)

c) Giderici abalar ksa dmtr (zme arzusu zayftr)

2) Kaybn farknda olunmamaktadr.

Son durumun balca nedeni bu kayplarn alkanlklarn ve kanksamalarn yaratt "normal" saylan durumlarca gizlenmesidir. zellikle ksa duraklamalar, zerinde en az durulan nedenler arasndadr.

Kronik kayplarn giderilmesine balca engeller unlardr:

1) Kayplarn nedenleri bilinmemektedir

2) Neden bilinmekte fakat zmler yetersiz kalmaktadr

3) zmler sonuca gidecek kadar tam deildir

* Hedefler belirgin deildir

* Eitim farkllklar tutarszlklara yol amaktadr

* Olumsuz sonulardan sonra zm araynda srarl olmamak

4) zmler, temele inmeden belirtileri ortadan kaldrmaktadr (semptomatik yaklam)

5) Yaklam yanllar

* Ciddiye almamak

* Deneyimle eitim arasndaki fark grememek

* Yanl varsaymlar

Kronik kayplarn nlenmesinde nemli noktalar aada zetlenmitir:

1) Gvenilirlik (tasarmda, retimde, kullanmda, bakmda)

2) Sisteme hakim olmak (donanm ynetimi)

3) Onarlabilirlik

4) Hzl ktlemenin nlenmesi

5) Optimal durumlarn saptanmas

zerk Bakm

zerk bakm, donanm altranlarn bakm sorumluluuna da katlmasdr. Bu konuda katlmcl gelitirmek, almas en zor engellerden birisidir.

altranlarn bakmdan sorumlu olmalar yeni deildir. Sistemler byyp karmaklancaya kadar, altranlar ayn zamanda bakmc da idiler. Daha sonra ortaya kan kuvvetler ayrmna karn, zellikle, genel kontrol, temizlik ve yalama hala olaan grevler arasndadr; ama bunlarn gnlden ve bilinli biimde yerine getirilmesi durumunda TVB ortam oluur.

Gnmzn "karllk" anlay. bir kuruluun elindeki sistemleri en etken biimde kullanmasn zorunlu klmaktadr. Bunun sonucu olarak zerk bakm anlay gncellemitir. zerk bakmn en yakn hedefi, hzl ktlemenin nlenmesidir.

Tm sistemler ve bunlarn eleri. sre iinde ypranr, eskir, yalanr. Sre iinde bir makinenin. donanmn. tezgahn vb.nin zelliklerini yitirmesi ktleme olarak anlr. yi bakm hizmeti ve olanaklar dahi doal ktlemeyi. yavalatsalar dahi, nleyemez. te yandan, ktlemenin ilerlemesi olaan d hzllkta olabilir. Bu nedenle, hzl ktleme olarak deyimlenmitir.

Hzl ktlemede insan etmeni ok nemli rol oynar;

geciktirebilecei kadar, hzlandrabilir de - kt veya hor kullanm. ilgisizlik, ihmal gibi nedenlerle. Ktlemenin en kt yan. sinsi olarak ilerlemesi ve meydana getirebilecei zararlarn srdrlme sresiyle hzla artacadr. Bu nedenle, ktlemenin izlenmesi ok nemlidir; fakat izlenmesi ve giderilmesi g bir sorundur.

retim sistemlerinin ok bym ve karmaklam olmas, ktlemenin yavalatlmas ve zlenmesini ok kapsaml bir uraa dntrmtr. Bu nedenle, sorumluluun yalnzca bakm personeline ait olmas, sorunu zmszle itmitir. zerk bakm iinde bu uraa balca yerin verilmi olmas, bir anlamda da. en pratik zm yoludur.

Donanmlarn Etkenliinin Artrlmas

Gnmzdeki baar, kalite-maliyet-termin geninin alannn byltlebilmesidir. Sz konusu abalarda. donanmlarn verimli kullanm ok nemlidir.

bakm anlay iinde, donanmlarn etkenliinin artrlmas yalnzca kusurlu retimi ve bota geen sreyi azaltmak deildir. Tm donanmlarn optimal durumlarnn belirlenmesi ve optimal durumlardan uzaklamalarn en ksa srede

*saptanmas ve giderilmesi de bakm hizmetleri kavram iindedir. Eldeki sistemlerin etkenlik derecesi, aadaki yoldan izlenebilir:

Etkenlik derecesi = Hazr olu*Performans derecesi*Kalite derecesiYnetimin, zellikle bakm grubunun, etkenlii olumsuz ynde etkileyen nedenlerin zerinde durmas ve bunlar gidermesi beklenir.

Kaliteli Bakm

Kaliteli bakm, % 100 bakml donanm % 100 kusursuz retim yapacak durumda tutmaktr. ilke olarak unlar hedefler:

* Sfr kusur iin donanmlarda olmas gereken koullar saptamak ve bunlarn korunduunu planl biimde izlemek

* Kalite kusurlarn izlemek ve bunlarn ngrlen snrlar iinde tutulmasna yardmc olmak. Kusurlarn ortaya kmasn nleyici Kestirimci yntemler gelitirmek

Bir srecin gl saylmas iin kusurlara ak olmamas gerekir. Bu nedenle kaliteli bakmn temel amac sreleri etkiyen

1 - Genel nedenleri ortadan kaldrmak

2- zel nedenleri ortadan kaldrmak ve,

3- Beklenmeyene hazr olmaktr.

Kaliteli bakmn retimdeki istatistiksel kalite kontrolu abalarnn bakm abalan ile desteklenmesi ve egdml, hatta akk olmasnn salanmasdr.

Kaliteli bakm, sfr-kusur anlayna varmak iin aba gstermek olduundan. sonular yerine, nedenlerin zerine eilinmesi temel uratr.

zerk bakmn amac hzl ktlemeyi nlemek, kaliteli bakmn amac ise, sistenlerin sfr kusurla almasn gerekletirecek koullar ortaya koymak, bunlar salamak ve srdrmektir. Yaklam tarz, donanmlarn ilevsel zelliklerinin ktlemesinden ortaya kabilecek yetmezliklere kar

koruyucu nlemler alarak, kusur olasln ortadan kaldrmaktr.

Kalite gvencesi abalarn bakm abalar ile tmletirmeden., sonu alnamaz. Bir dier anlatmla, kusurdan retim kontrolu

ile haberdar olmak yerine, kusurlu retime gidii nlemek gerekir.