Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
1
BALIKESİR İLİ KIRSAL ALANLAR
I. ETAP ALT BÖLGE GELİŞME
PLANI
PLAN AÇIKLAMA RAPORU
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
2
İÇİNDEKİLER
A. GİRİŞ ................................................................................................................... 4
B. STRATEJİ EKSENİ 1 – YETERLİ GIDA ARZININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI
5
1. STRATEJİK AMAÇ 1 – BİTKİSEL VE HAYVANSAL ÜRETİM YAPAN TARIM
İŞLETMELERİNİN REKABET GÜÇLERİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI ..... 8
1.1. STRATEJİK HEDEF 1 – TARIM İŞLETMELERİNİN ETKİNLİĞİNİN
ARTTIRILARAK REKABET GÜCÜNÜN YENİDEN YAPILANDIRILMASI VE
TARLA GELİRLERİNİN ARTTIRILMASI .............................................................. 8
1.2. STRATEJİK HEDEF 2 – TARIM DIŞ TİCARET POTANSİYELİNİN
ARTIRILMASI .................................................................................................... 13
1.3. STRATEJİK HEDEF 3 – TARLA İÇİ VE TARLA DIŞI GELİRLERİN
ÇEŞİTLENDİRİLMESİ ........................................................................................ 16
1.4. STRATEJİK HEDEF 4 - ÖRGÜTLENME DÜZEYİNİN ARTTIRILARAK VE
ALTYAPI EKSİKLİKLERİ GİDERİLEREK PAZARLIK GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
19
1.5. STRATEJİK HEDEF 5 – ETKİN RİSK YÖNETİM SİSTEMİNİN
OLUŞTURULMASI ............................................................................................. 22
2. STRATEJİK AMAÇ 2 - YEŞİL BÜYÜME YAKLAŞIMININ BENİMSENEREK
DOĞAL KAYNAKLARIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASINA KATKI
SAĞLANMASI ...................................................................................................... 25
2.1. STRATEJİK HEDEF 1 – TOPRAK KAYNAKLARININ ETKİN
YÖNETİLEREK KORUNMASI ........................................................................... 25
2.2. STRATEJİK HEDEF 2 – SU KAYNAKLARININ ETKİN YÖNETİLEREK
KORUNMASI ..................................................................................................... 28
2.3. STRATEJİK HEDEF 3 – BİYO – ÇETLİLİĞİN KORUNMASI ................... 30
C. STRATEJİ EKSENİ 2 – KALİTELİ VE GÜVENİLİR GIDAYA UCUZ VE KOLAY
ERİŞİMİN SAĞLANMASI ......................................................................................... 32
1. STRATEJİK AMAÇ 1 – GIDAYA FİZİKİ ERİŞİLEBİLİRLİĞİN ARTIRILMASI 34
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
3
1.1. STRATEJİK HEDEF 1 - TOPTAN VE PERAKENDE GIDA TİCARETİ
YAPISININ GELİŞTİRİLMESİ ............................................................................ 34
1.2. STRATEJİK HEDEF 2 - EYLEM PLANLAMALARININ YAPILARAK
DOĞAL AFET ANLARINDA KIRSAL YERLEŞİK NÜFUSUN GIDAYA FİZİKİ
ERİŞİLEBİLİRLİĞİN GÜVENCE ALTINA ALINMASI ......................................... 36
2. STRATEJİK AMAÇ 2 – GIDAYA UCUZ ERİŞİMİN SAĞLANMASI .............. 37
2.1. STRATEJİK HEDEF 1 - GIDA FİYATLARININ DENETLENMESİ VE
DÜŞÜRÜLMESİNE YÖNELİK MÜDAHALE STRATEJİLERİNİN BELİRLENEREK
GIDAYA İKTİSADİ ERİŞİLEBİLİRLİĞİN ARTTIRILMASI ................................... 37
3. STRATEJİK AMAÇ 3 – GIDA GÜVENİLİRLİĞİNİN ARTIRILMASI ........... 39
3.1. STRATEJİK HEDEF 1 – GIDA GÜVENİLİRLİĞİNİN ARTTIRILARAK
TOPLUM SAĞLIĞININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI ..................................... 39
4. STRATEJİK AMAÇ 4 – GIDA KALİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ ................... 41
4.1. STRATEJİK HEDEF 1 - GIDA KALİTESİNİN ARTTIRILARAK TÜKETİCİ
REFAHININ YÜKSELTİLMESİ ........................................................................... 41
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
4
A. GİRİŞ
Ulus – üstü ve ulusal ölçekli politika gelişmeleri, yazın taraması ve bölge
gereksinimleri doğrultusunda, sektörel vizyonun ‘gıda güvenliği’, ‘rekabet gücü’,
‘iktisadi etkinlik’ ve ‘yeşil büyüme’ kavramları doğrultusunda geliştirilmesine karar
verilmiştir. Bu bağlamda Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişim Planı
tarım gelişim vizyonu, ‘çok işlevli ve aktörlü tarım politikası yaklaşımının
benimsenmesi ile yapısal etkinliği ve rekabet gücü yeniden yapılandırılmış, bölgesel
gıda güvenliğini çok boyutlu güvence altına alan tarım sektörü’ olarak belirlenmiştir.
Gıda ve Tarım Örgütü tarafından geliştirilen gıda güvenliğinin dört boyutu – yeterli
gıda arzı, gıdaya iktisadi ve fiziki erişilebilirlik, gıda güvenilirliği, gıda kalitesi-
doğrultusunda, Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında iki ‘strateji ekseni’
tanımlanmaktadır. Birinci olarak gıda güvenliğinin gıdanın fiziki bulunabilirlik boyutu
doğrultusunda, ‘yeterli gıda arzının güvence altına alınması’ ana strateji
eksenlerinden biri olarak tanımlanmaktadır. İkinci strateji ekseni ise ‘kaliteli ve
güvenilir gıdanın fiziki ve iktisadi erişilebilirliğinin arttırılması’ şeklinde
belirlenmektedir. Çalışmanın devamında her bir eksen için ‘stratejik amaçlar’
belirlenmektedir. Bu doğrultuda iki ana strateji ekseni için toplam altı adet stratejik
amaç tanımlanmaktadır. Tanımlı amaçlara erişilebilmesi ‘stratejik hedefler’
belirlenmekte, devamında ise uygulama bölgelerinde yürütülecek etkinliklere ilişkin
olarak ‘strateji alanları’ ve ‘stratejiler’ oluşturulmaktadır.
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
5
B. STRATEJİ EKSENİ 1 – YETERLİ GIDA ARZININ GÜVENCE ALTINA
ALINMASI
Tarımsal üretim süreçlerinin birincil işlevi, bireylerin sağlıklı biçimde yaşayabilmek için
tüketmeleri gerekli olan gıdanın üretilmesi olarak tanımlanmaktadır. Söz konusu
yaşamsal önem, tarım sektörüne stratejik nitelikler kazandırmaktadır. Bu doğrultuda,
yeterli gıda arzının güvence altına alınmasını sağlayacak müdahalelerin geliştirilmesi
gerekmektedir. Anılan müdahaleler bölgesel tarım sektörünün karşı karşıya
bulunduğu kısıtlar ve tehditler doğrultusunda şekillendirilmektedir.
Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan nüfus projeksiyonlarına göre, Türkiye
nüfusunun 2023 yılında 85 milyona yaklaşması beklenmektedir. Söz konusu durum
ise gıda talebinin de doğru orantıda artması anlamına gelmektedir. Diğer yandan ise
Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri, yoksul kitlelerin gıdaya erişimine önemli
göndermelerde bulunmaktadır. Yeterli gıda arzının sağlanabilmesi sürecinde tarım
sektörünün karşı karşıya bulunduğu başlıca kısıt ve tehditler aşağıda
sıralanmaktadır;
Türkiye’deki tarım toprakları marjinal sınırlarına ulaşmış bulunmaktadır. Bir başka
deyişle, tarımsal üretime konu olabilecek topraklar büyük ölçüde tükenmiştir. Bu
doğrultuda artan gıda talebinin de önemli bir kısmının mevcut kaynakların
kullanılması ile karşılanması zorunlu hale gelmektedir.
Gıda talebindeki artışın tek nedeni nüfus artışı olarak tanımlanamamaktadır. Aynı
zamanda makro – iktisadi istikrar koşullarına bağlı olarak artan gelir de gıda talebini
etkilemektedir. Bunun yanı sıra kadınların işgücüne katılımda gösterdiği artış da hazır
gıdaya olan talebi arttırmaktadır. Gıda talebi aynı zamanda artan kalite ve güvenilirlik
doğrultusunda da etkilenmektedir. Bütün bu gelişmeler, gıda arzının arttırılması ve
çeşitlendirilmesi zorunluluğunu doğurmaktadır.
Tarım sektörünün karşı karşıya bulunduğu başlıca tehditlerden biri de, enerji
sektöründen yaşanan gelişmelere bağlı olarak şekillenmektedir. Başta mısır olmak
üzere biyo – enerji piyasası bazı tahıl ürünlerinden hammadde olarak
faydalanmaktadır. Söz konusu duruma bağlı olarak üretilen gıda miktarı
azalmaktadır. Buna ek olarak tarımsal hammaddelerin enerji üretimine kayması ile
beraber gıda fiyatlarında ciddi krizler yaşanmaktadır. Yapılan pek çok çalışma, 2007
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
6
yılında beri gıda fiyatlarında gözlemlenen aşırı oynaklığı, biyo – enerji piyasasının
etkileri ile açıklamaktadır. Söz konusu oynaklığa ve artışa bağlı olarak, girdi
maliyetleri de artmakta, diğer yandan da sektör ciddi bir belirsizlik ortamı ile karşı
karşıya kalmaktadır. Bu koşullar tarım işletmelerinin rekabet gücünü olumsuz yönde
etkilemektedir.
Başlıca gıda ürünlerinin verimliliği incelendiğinde, Türkiye’nin çoğu temel tüketim
kaleminde gelişmiş ülkelerin gerisinde kaldığı, buna ek olarak 2000 yılından bu yana
da verim artış hızının oldukça düştüğü, hatta bazı kalemlerde gerilediği
görülmektedir. Ancak tarım topraklarının marjinal sınırlarına ulaşması, söz konusu
durumu ciddi bir tehdit olarak ortaya çıkarmaktadır.
Tarımsal üretim süreçlerini etkileyen başka bir olgu ise iklim değişikliğidir. İklim
değişikliğine bağlı olarak öngörülen sıcaklık artışları zaman zaman kuraklık biçimini
alabilmekte, bu da üretim süreçlerini doğrudan etkileyebilmektedir. Bunun yanı sıra,
iklim değişikliğinin su kaynaklarının azalması, nemlilik oranı, toprak kalitesi gibi
alanlardaki etkilerine bağlı olarak önemli üretim ve verim düşüşleri öngörülmektedir.
Söz konusu durumlara bağlı olarak geliştirilmesi gereken müdahalelerin önünde
Türkiye’deki tarım işletmelerinin yapısal özelliklerine bağlı olarak da bazı sorunlar
bulunmaktadır.
Türkiye’deki ürün verimliliğinin arttırılmasındaki temel araç kullanılan girdi miktarı
arttırılması şeklindeki alışkanlık kazanmıştır. Ancak söz konusu alışkanlığa bağlı
olarak iki ana sorun ortaya çıkmaktadır. Birinci olarak girdi kullanımının arttırılmasına
bağlı olarak yaşanabilecek verim artışlarının büyük oranda nihai sınırına ulaşılmıştır.
Buna ek olarak, verili koşulların aynı olduğu ülkelerdeki artış oranı ve hızı ile
karşılaştırıldığında, yöntemin çok başarılı olduğunu iddia etmek de olanaklı
durmamaktadır. Diğer yandan da söz konusu alışkanlık, alternatif yöntemlerin
oluşturulmasını engellemekte, oluşturulan yöntemler ise üretici tarafından kabul
görmemektedir. İkinci olarak ise kullanılan girdi miktarının arttırılması, küresel iklim ve
çevre değişikliğinin olumsuz sonuçlarının daha erken ve şiddetli yaşanmasına neden
olabilecektir. Bir yandan su kaynaklarını azalma eğilimi ivme kazanacak, diğer
yandan ise zirai ilaç ve gübrelere bağlı toprak bozulmaları şiddetlenecektir.
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
7
Türkiye’deki etkinlik gösteren tarım işletmelerinin rekabet koşulları ile ilgili bazı
sorunlar bulunmaktadır. Türkiye’de küresel piyasalarda da gözlemlenen gıda fiyat
oynaklığına yönelik etkin izleme ve kestirim mekanizmaları bulunmamaktadır. Bu
doğrultuda tarım işletmeleri, piyasa belirsizliklerinin olumsuz etkilerini daha şiddetli
hissetmektedir. İkinci olarak ise perakende sektöründeki tekelleşme eğilimine bağlı
olarak pazarlık asimetrileri oluşmakta, tüketici ve üretici fiyatları arasındaki makas
açılmaktadır. Diğer yandan ise üretim ile perakende sektörü arasındaki arz zinciri çok
aktörden oluşmakta, oluşan toplam hasılanın önemli bölümü üreticilere
aktarılamamaktadır.
Son dönem dış ticaret gelişmeleri, tarım ticaretinde yeni aktörlerin ortaya çıktığını
göstermektedir. Hindistan, Brezilya, Çin gibi ülkelerin küresel tarım ticaretindeki
etkileri artmaktadır. Söz konusu duruma karşı, Türkiye’nin geleneksel ihraç pazarı
durumunda olan piyasaların gözetilerek önlem alınması gerekliliği ile
karşılaşılmaktadır.
Türkiye tarım işletmelerinin başlıca yapısal sorunlarında biri ölçek küçüklüğü ve
toprak parçalılığı olarak ortaya çıkmaktadır. Söz konusu durum başta birim
maliyetlerine yükselmesine neden olarak işletmelerin rekabet gücünü olumsuz
etkilemektedir. Üreticiler söz konusu duruma bağlı ortaya çıkan risk düzeyini
azaltmak için tarla içi üretim çeşitliliği yolunu tercih etmekte, söz konusu tercih ise
ihtisaslaşma düzeyini azaltmakta ve/veya gelişimini engellemektedir.
Sektörün karşı karşıya bulunduğu kısıt ve tehditler ile buna yönelik geliştirilecek olan
müdahalelerin önündeki yapısal engeller, tarım sektörüne geliştirilecek olan stratejik
yaklaşımların temel belirleyicileri konum undadır. Söz konusu belirleyiciler bazı
yaklaşımların oluşmasını sağlamaktadır. Bu doğrultuda birinci olarak, yeterli gıda
arzının sağlanabilmesi için tarım işletmelerinin sektörden tasfiyesine neden
olabilecek gelişmelerin önüne geçilmesi gerekmektedir. Bunun için alınması gereken
birinci önlem, tarım işletmelerinin rekabet gücünün yeniden yapılandırılmasıdır. Tarım
işletmelerinin rekabet gücünün yeniden yapılandırılması, Bölge Planı uygulama
sürecine yönelik geliştirilecek olan müdahale araçlarının birinci başlıktır. İkinci olarak
ise gerek çevre ve iklim değişikliği, gerekse başta girdi kullanımı olmak üzere
bölgesel üretim alışkanlıkları, doğal kaynakların etkin yönetimine özel göndermeler
yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu doğrultuda, rekabet gücünün ‘yeşil büyüme’
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
8
yaklaşımı doğrultusunda yapılandırılması, plan uygulama sürecine yönelik
müdahalelerin yer aldığı diğer başlıktır. Yukarıda tanımlanan çözümlemeler
doğrultusunda, bölgesel tarım sektörüne yönelik olarak geliştirilen stratejik amaçlar,
stratejik hedefler, strateji alanları ve stratejiler aşağıda yer almaktadır.
1. STRATEJİK AMAÇ 1 – BİTKİSEL VE HAYVANSAL ÜRETİM YAPAN TARIM
İŞLETMELERİNİN REKABET GÜÇLERİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI
Balıkesir’de etkinlik gösteren tarım işletmelerinin rekabet güçlerinin yeniden
yapılandırılmasına yönelik olarak geliştirilen müdahaleler, Bölge Planı’na hazırlık
sürecinde yürütülen çeşitli çalışmalar tarafından belirlenmektedir. Bu doğrultuda
yapılan çalışmalar, öncelikli olarak tarımsal işletmelerin etkinliğini arttıracak
müdahalelerin geliştirilmesi gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Tarım işletmelerinin
rekabet güçlerinin arttırılabilmesi için, üretici gelirlerinin çeşitlendirilmesi
gerekmektedir. Kısa vadede tarla içi, orta ve uzun vadede ise tarla içi ve dışı gelir
çeşitliliğinin arttırılması temel müdahale alanlarından biri olarak tanımlanmaktadır.
Gerek perakende sektöründeki tekelleşme eğilimi, gerek arz zincirindeki aracı
fazlalığı, gerekse üreticilerin örgütlülük düzeyi ile nakliye, depolama gibi alanlardaki
altyapı yetersizlikleri, işletmelerin pazarlık gücünü olumsuz yönde etkilemektedir.
Rekabet gücünün yapılandırılması sürecinin temel bileşenlerinden birini, pazarlık
gücünün arttırılması oluşturmaktadır. Gerek iklim ve çevre değişikliği ile daha sık
yaşanması olası doğal afetler, gereksek gıda piyasalarındaki aşırı fiyat oynaklığı
eğilimi, sektördeki belirsizlik ortamını arttırmaktadır. Bu doğrultuda, işletmelerin
piyasa belirsizlikleri karşısındaki kırılganlık düzeyinin azaltılabilmesi için etkin bir risk
yönetim sisteminin geliştirilmesi gerekliliği ile karşılaşılmaktadır.
1.1. STRATEJİK HEDEF 1 – TARIM İŞLETMELERİNİN ETKİNLİĞİNİN
ARTTIRILARAK REKABET GÜCÜNÜN YENİDEN YAPILANDIRILMASI
VE TARLA GELİRLERİNİN ARTTIRILMASI
Verimlilik tanımlanan herhangi bir birim için ölçülen çıktı miktarı şeklinde
tanımlanmaktadır. Etkinlik ise üretim sürecinde kullanılan girdilerin çıktı üretme
becerisini ölçmektedir. Bu doğrultuda, üretim kabiliyeti, miktarın önüne geçmektedir.
Türkiye’de geçmiş dönemlerde uygulanan tarım politikaları, politika başarısını büyük
ölçüde üretim miktarı ve verimliliği doğrultusunda değerlendirmiştir. Söz konusu
başlıklar önemli olmak ile beraber, sürecin tamamına yönelik politika tasarımları
geliştirilmesini engellemektedir. Tarım işletmelerinin etkinliğini arttırmaya yönelik
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
9
müdahaleler ise ekimden hasada ve devamında pazarlama sürecine yönelik
tedbirlerin alınması anlamına gelmektedir. Bu doğrultuda Alt Bölgr Gelişim Planı
üretim etmenlerinin tanımlı hale getirilerek, söz konusu etmenlere yönelik
çalışmaların yürütülerek işletme etkinliğinin arttırılması hedeflemektedir.
İşletme etkinliğinin arttırılabilmesi için temel üretim etmenlerinin belirlenmesi ve
belirlenen temel üretim etmenlerine yönelik müdahalelerin geliştirilmesi
gerekmektedir. Bu doğrultuda Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında ilgili stratejilerin
yürütülmesine yönelik beş ana üretim etmeni tanımlanmaktadır; i. Tarım işgücü, ii.
İşletme ölçeği, iii. Girdi kullanımı, iv. Tarım destekleri, v. Tarım kredileri. Üretim
etmenlerine bağlı olarak tarım işletmelerinin etkinliğinin arttırılarak rekabet gücünün
yeniden yapılandırılması ve tarla gelirlerinin arttırılması doğrultusunda tanımlanan
strateji alanları ve geliştirilen stratejiler aşağıda yer almaktadır.
Strateji Alanı 1- İşgücü kullanımının etkinleştirilmesi
1- Kalkınma Ajansı tarafından verilecek teknik desteklerin yapılacak gereksinim
çözümlemeleri doğrultusunda yürütülmesi
2- İşgücü eğitim seviyesinin yükseltilmesi
3- Nitelikli ara eleman açığının (makine operatörü, tabancı, saka vb.)
kapanmasına yönelik teknik desteklerin desteklenmesi
4- Teknik desteklerin (danışmanlık ve yayım) prosedürlerinin ve içeriklerinin
basitleştirilerek yaygınlaştırılması
5- Teknik destekten sorumlu destek personeline yönelik uygulamalı eğitim
sayısının arttırılması,
6- Düzenli işgücü gereksinim araştırmaları yapılması
7- Kırsal alanda tarım – dışı istihdam olanaklarının arttırılması
8- Sözleşmeli üretimin teşviki
Strateji Alanı 2 – İşletme ölçeğinin büyütülmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
10
1- Tarım topraklarının bölünmesinin engellenebilmesi için 5403 sayılı Toprak
Koruma Kanunu’nun etkin kullanımına ve izlenmesine yönelik, bilinçlendirme başta
olmak üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi
2- Toprak parçalılığının giderilmesi için yürütülen arazi toplulaştırma
çalışmalarının hızlandırılmasına yönelik, başta envanter ve altlık çalışmaları olmak
üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi
3- Tarım örgütlerinin arttırılması, var olanların yapılarının güçlendirilmesi
4- Tarım şirketlerinin teşviki
5- İhtisaslaşma düzeyinin arttırılması yolu ile işletme ölçeğinin dolaylı olarak
büyütülmesi
6- İşletme ölçeği, örgütlülük ve şirketleşme konularında bilinçlendirme
etkinliklerinin yürütülmesi
Strateji Alanı 3 – Girdi kullanımının ve girdi piyasasının etkinleştirilmesi
1- Kamu ve özel sektöre ait toprak analiz laboratuvarların denetimlerinin
etkinleştirilerek, toprak analiz sisteminin toplumsal güvenilirliğinin arttırılması
2- Toprak analiz laboratuvarlarının sayısının arttırılmasına yönelik, gereksinim
çözümlemeleri ve planlama başta olmak üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi
3- Toprak analiz sisteminin etkinleştirilmesine yönelik, bilinçlendirme ve yayın
çalışmaları başta olmak üzere, destek etkinliklerinin yürütülmesi
4- Modern girdi kullanım teknikleri ile ilgili pilot projelerin arttırılması, yürütülenler
hakkında düzenli bilgilendirme çalışmalarının yapılması
5- Modern sulama yöntemlerinin teşvik edilmesi
6- Girdi alımı, nakliyesi ve depolamasına yönelik yerel örgütlenme modellerinin
geliştirilmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
11
7- Alternatif enerji yöntemlerinin geliştirilmesi ve girdi miktarının azaltılmasına
yönelik çalışmalar başta olmak üzere AR – GE çalışmalarının yürütülmesi ve
desteklenmesi
8- Küresel iklim değişikliği, toprak ve su kaynaklarının korunması, biyo –
çeşitliliğin güvence altına alınması konularında bilinçlendirme faaliyetlerinin
yürütülmesi
9- Kaliteli yem kullanımının teşvikine yönelik destek etkinliklerinin yürütülmesi
10- Girdi piyasasındaki rekabet ortamının arttırılması, piyasaya yeni girişlerin
teşvik edilmesi
Strateji Alanı 4 – Tarım desteklerinin etkinleştirilmesi
1- Toprak analiz desteği konusunda bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi
2- Sertifikalı tohum ve fidan desteği konusunda bilinçlendirme çalışmalarının
yürütülmesi
3- Çiftlik Muhasebe Veri Ağı uygulaması ve buna yönelik destekler konusunda
bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi
4- İyi tarım uygulamalarına verilen destekler konusunda bilinçlendirme
çalışmalarının yürütülmesi
5- Organik tarım destekleri konusunda bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi
6- AR – GE destekleri konusunda bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi
7- Tarımsal yayım ve danışmanlık desteği konusunda bilinçlendirme
çalışmalarının yürütülmesi
8- Kalkınma Ajansı tarafında tarım sektörüne yönelik verilen doğrudan ve dolaylı
desteklerin dağıtımında işletme yapısının etkinleştirilmesi ilkesine göre hareket
edilmesi
9- Proje desteklerine yönelik olarak izleme – değerlendirme platformları
oluşturularak düzenli etki çözümlemeleri yapılması
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
12
10- Kalkınma Ajansı’nın desteklerinin amaçlarını ve tanınırlığı arttıracak
bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi
11- Diğer kamu kurum ve kuruluşları ile üniversiteler ve sivil toplum örgütleri
tarafından sağlanan desteklerin amaçlarını ve tanınırlığı arttıracak bilinçlendirme
çalışmalarının yürütülmesi
12- Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı’na bağlı taşra teşkilatı tarafından
dağıtımı yapılan tarım desteklerinin etki çözümlemelerinin yapılması
13- Destek sağlayıcı konumda bulunan farklı kurumların aynı çalışma konularına
mükerrer destek vermesini engellemek için kurumlar arası entegre proje veri
tabanının oluşturulması
14- Alternatif proje desteklerine erişebilmek için ulusal, uluslararası ve ulus – üstü
işbirliklerinin geliştirilmesi
Strateji Alanı 5 – Kredi kullanımının ve kredi piyasasının etkinleştirilmesi
1- Başta yeni Türk Ticaret Kanunu olmak geliştirilen yeni uygulamalara bağlı
sorunlar olmak üzere kredi kullanım sürecinde yaşanan sorunlar hakkında çözüm
önerileri geliştirilmesi
2- Alternatif finans kaynaklarına erişebilmek için ulusal, uluslararası ve ulus –
üstü işbirliklerinin geliştirilmesi
3- Piyasada yeni ve/veya tanınırlığı az kredi sağlayıcıları hakkında bilgilendirme
çalışmalarının yürütülmesi
4- Yeni kredi uygulamaları hakkında bilgilendirme çalışmalarının yürütülmesi
5- Gıda tedarik zinciri finansmanına yönelik olarak fizibilite ve planlama
çalışmalarının yürütülmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
13
1.2. STRATEJİK HEDEF 2 – TARIM DIŞ TİCARET POTANSİYELİNİN
ARTIRILMASI
Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında, tarım kesimi ile dış ticaret arasındaki ilişki dört
olgu tarafından şekillendirilmektedir;
i. İl ölçeğinde tarım işletmeleri tarafından gerçekleştirilen ihracatın arttırılması,
tarım işletmelerinin pazarlama kanallarının daha etkin hale getirilmesi anlamına
gelmektedir. Bu doğrultuda pazarlama kanallarının daha etkin hale getirilmesi ve
çeşitlendirilmesi ile tarım kesiminin karşı karşıya bulunduğu belirsizlik ortamına bağlı
şekillenen risk düzeyinin azaltılması; böylece tarım işletmelerinin iktisadi
sürdürülebilirliklerine katkıda bulunarak yeterli gıda arzının güvence altına alınması
amaçlanmaktadır.
ii. TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri Veri Tabanı’nda yer alan istatistikler
incelendiğinde, TR22 Bölgesi ihracatının yaklaşık % 80’ini işlenmiş ve işlenmemiş
tarım ürünlerinin oluşturduğu ile karşılaşılmaktadır. Bu doğrultuda tarım kesimi ile dış
ticaret arasındaki ilişkinin yeniden yapılandırılması, bölgesel dış ticaretin etkinliğinin
arttırılması anlamında önem kazanmaktadır.
iii. Son yıllarda görüşmelerin kesintiye uğramasına karşın, tarım kesimini
doğrudan ilgilendiren Dünya Ticaret Örgütü Doha Müzakereleri’nin yakın gelecekte
yeniden başlaması beklenmektedir. Kesin sonuçları kestirilememekle birlikte,
müzakere gündeminin ana başlıklarından olan tarım işletmelerine verilen ihracat
desteği ile iç pazara yönelik uygulanan koruma destekleri başlıklarındaki
düzenlemelerin yeniden yapılandırılması beklenmektedir. Tarım kesiminin TRC2
bölgesel dış ticaretindeki önemi göz önüne alındığında, söz konusu gelişmelere
yönelik hazırlık sürecinin tasarlanması da önem kazanmaktadır.
iv. Tarım işletmelerine verilen dış ticaret desteği ile iç pazara yönelik uygulanan
koruma politikaları sadece Dünya Ticaret Örgütü Doha Müzakereleri kapsamında
değil, aynı zamanda Avrupa Birliği ile yürütülen tam üyelik görüşmelerinde de ön
plana çıkmaktadır. Avrupa Birliği ile imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması, tarım
ürünleri dış ticaretini kapsamamaktadır. Ancak Türkiye Cumhuriyeti’nin tam üyelik
durumunda ya da Gümrük Birliği Anlaşması’nın tarım ürünlerini kapsayacak şekilde
genişletilmesi halinde, bölgesel tarım dış ticareti de anılan gelişmelerden olumlu
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
14
ve/veya olumsuz biçimde doğrudan etkilenecektir. Bu doğrultuda, DTÖ ile yürütülen
müzakerelerin yanı sıra AB üyelik sürecinin bölgesel tarım dış ticaretine olası
etkilerine yönelik etkileri ile ilgili önlemlerin ve eylemlerin tasarlanması gerekliliği ile
karşılaşılmaktadır.
Tarım sektörünün dış ticaret potansiyelinin daha etkin kullanılabilmesi için plan
döneminde orta ve uzun vadeli çalışmalar yapılması gerekmektedir. Öncelikli olarak
tarım sektörünün diğer sektörlerle ve TR22 Bölgesi tarımsal üretiminin diğer tarım ve
tarım – dışı ticaret odakları ile ticaret bağlarının çözümlendiği, bunların yanı sıra
hedef pazarlardaki taleplerin incelendiği ve tanımlandığı çerçevelerin geliştirilmesi
önem kazanmaktadır. Söz konusu çerçevelerin ayrıca para politikalarının bölgesel
dış ticarete etkisini de göz önünde bulundurarak, para politikalarındaki olası gelişim
ve değişimler ile ilgili kestirimlerde bulunmasının önemli açılımlar sunması
beklenmektedir. İkinci olarak ise Dünya Ticaret Örgütü Doha Müzakereleri ile Avrupa
Birliği tam üyelik sürecine yönelik kestirimlerin geliştirilerek etki çözümlemelerinin
yapılmaları ve yapısal önlemlerin tasarlanması gerekliliği ile karşılaşılmaktadır.
Strateji Alanı 1 – Etki Çözümlemelerinin Geliştirilmesi ve Alınacak Piyasa
Tedbirlerinin Belirlenmesi
1- Dünya Ticaret Örgütü müzakerelerine yönelik senaryo çalışmalarının ve etki
çözümlemelerinin yapılarak alınacak piyasa tedbirlerinin belirlenmesi
2- Gümrük Birliği Antlaşması’nın tarım ürünlerini kapsayacak şekilde genişlemesi
veya tam üyelik durumunda gidilmesi zorunlu hale gelecek tarife indirimlerine yönelik
etki çözümlerinin yapılarak alınacak piyasa tedbirlerinin belirlenmesi
3- Avrupa Birliği’ne tam üyelik durumunda uyulması zorunlu hale gelecek olan
Ortak Tarım Politikası doğrultusunda değişecek olan tarım desteklerinin etki
çözümlemelerinin yapılarak alınacak piyasa tedbirlerinin belirlenmesi
Strateji Alanı 2 – Yabancı Pazarlara Erişimi Arttıracak Çalışmaların Yürütülmesi
1- Dış pazarlar için farklı gelir gruplarına yönelik gıda talebi araştırmalarının
yapılması
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
15
2- Dış pazarlar için farklı yaş gruplarına yönelik gıda talebi araştırmalarının
yapılması
3- Dış pazarlar için cinsiyet temelli gıda talebi araştırmalarının yapılması
4- Dış pazarlar için farklı eğitim durumuna sahip gruplara yönelik pazarları başta
olmak üzere, farklı meslek gruplarına yönelik gıda talebi araştırmalarının yapılması
5- Dış pazarlar için işgücüne katılım temelinde gıda talebi araştırmalarının
yapılması
6- Yapılan araştırmaların bütüncül şekilde değerlendirilmesi, bölgesel tarım ve
gıda ürünleri dış ticaretin karşı karşıya bulunduğu temel kısıt ve olanakların
tanımlanması, müdahale stratejilerinin belirlenmesi ve bu çalışmalar doğrultusunda,
Balıkesir Planlama Bölgesi Tarım ve Gıda Ürünleri Dış Ticaret Master Planı’nın
tamamlanması
7- Dış Ticaret Master Planı’nda belirtilen önceliklere yönelik ürün gelişimi ve
çeşitliliği konulu AR – GE projelerinin ve yatırımlarının desteklenmesi
Strateji Alanı 3 – Tanıtım Etkinliklerinin Yürütülmesi
1- Daha önce bölge, il ve ilçe ölçeğinde yapılan markalaşma çalışmalarının
bütüncül değerlendirilmesinin yapılarak, tanıtım etkinliklerine konu olacak marka
değerlerinin belirlenmesi
2- Coğrafi işaretleme ve patent çalışmalarının desteklenmesi
3- Tarım ve gıda ürünleri tanıtım kataloglarının oluşturulması
4- Dış ticaret mevzuatı ile ilgili bilgilendirme broşürlerinin oluşturulması
5- Fuar katılımlarının desteklenmesi
6- Web portal uygulamalarının desteklenmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
16
1.3. STRATEJİK HEDEF 3 – TARLA İÇİ VE TARLA DIŞI GELİRLERİN
ÇEŞİTLENDİRİLMESİ
Tarım, ekonominin diğer sektörleri ile kıyaslandığında, kırılganlığı daha yüksek bir
sektör olarak tanımlanmaktadır. Dönemsel fiyat dalgalanmalarının etkileri, sanayi
başta olmak üzere diğer sektörel gelişmeler, kamu politikalarındaki değişimler, iklim
ve çevre değişiklikleri, tarımsal üretim ve üretim sonrası satış/pazarlama süreçlerini
doğrudan ve/veya dolaylı biçimde etkileyebilmektedir. Bu doğrultuda iç ve dış
etmenlerdeki değişimlere bağlı olarak yüksek ya da düşük belirsizlik ortamı ile karşı
karşıya kalmaktadır. Türkiye tarım üreticilerinin söz konusu duruma karşı
geliştirdikleri başlıca strateji, tarla içi çeşitliliğin arttırılması biçiminde
tanımlanmaktadır. TÜİK tarafından 2006 yılında yürütülen Tarımsal Yapı
Araştırması’na göre, Türkiye’deki tarım işletmelerinin % 62,30’u bitkisel ve hayvansal
üretim yapmaktadır. Kısa vadedeki çeşitli kazanımlara karşın, tarla içi etkinliklerin
çeşitlendirilmesi ile gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesi ile yetinilmesi, orta vadede
bazı sorunlara yol açabilmektedir.
Türkiye’de tarım işletmelerine dair en detaylı bilgiler, Genel Tarım Sayımları aracılığı
ile derlenmektedir. En son 2001 yılında yürütülen Genel Tarım Sayımı verilerine göre
Türkiye’de ortalama tarım işletme büyüklüğü 6 hektar civarındadır. Yine tarım
işletmelerinin % 70’i 10 hektardan az topraklarda iktisadi etkinliklerini sürdürmektedir.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2006 yılı verilerine dayanarak yayınladığı Tarımsal
İşletme Yapı Araştırması sonuçlarına göre, Türkiye’deki tarım işletmelerinin % 62,3’ü
hem bitkisel, hem hayvansal üretim yapmaktadır. Büyükbaş hayvansal üretim yapan
işletmelerin % 59,7’sinin ise tasarrufu altında 1 – 4 hayvan bulunmaktadır. İşletme
ölçeğinin küçük oluşu, tarım işletmelerinin rekabet gücünü iki yönde olumsuz biçimde
etkilemektedir. Öncelikle ölçek düşüklüğüne bağlı olarak birim maliyetler ve yeni
yatırım maliyetleri yükselmektedir. İkinci olarak ise küçük ölçekli işletmeler, gıda
fiyatlarındaki oynaklık, girdi maliyetlerindeki düzenli artış, dış ticaret piyasalarındaki
değişiklikler ve iklim değişikliğine bağlı olarak artan belirsizlik durumuna karşı daha
kırılgan bir yapı sergilemektedir. Tarım işletmelerinin belirsizlik ve kırılganlığa karşı
geliştirdikleri başlıca yöntem, tarla içi üretim etkinliklerinin ve bu doğrultuda tarla
gelirlerinin çeşitlendirilmesidir. Kısa vadede gelir çeşitliliğini sağlamasına karşın, tarla
içi çeşitlilik iki bağlamda orta ve uzun vadede önemli sorunlar yaratmaktadır. Birinci
olarak, karışık üretim örüntüsüne bağlı olarak genel uzmanlaşma düzeyi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
17
arttırılamamaktadır. İkinci olarak ise mevcutta zaten küçük olan işletme ölçeği, fiili
olarak daha da küçük hale getirilmektedir.
Yukarıda tanımlı etmenlere bağlı olarak Sektörel Gelişim Planı kapsamında tarım
işletmelerin kırılganlıklarının azaltılabilmesi için tarla içi gelir çeşitliliğinin arttırılması
teşvik edilmekte, ancak söz konusu stratejinin aynı zamanda kırsal kesimde tarla dışı
gelirlerin arttırılması ile eş zamanlı olarak yürütülmesi hedeflenmektedir.
Tanımlanan hedeflere erişilebilmesi için yukarıdaki etmenlere bağlı olarak iki strateji
alanı tanımlanmaktadır. Tanımlanan strateji alanları ve geliştirilen ana stratejiler
aşağıda yer almaktadır.
Strateji Alanı 1 – Yerel Kalkınma Kapasitesinin Arttırılması
1- Alan bazlı yerel kalkınma stratejisi oluşturacak işbirliği platformlarının
oluşturulması
2- Proje desteklerinin tasarımında ve dağıtımında tabandan tavana deneyim
aktarımı geliştiren yaklaşımların gözetilmesi
3- Çiftçiler, kadınlar, gençler, Sivil Toplum Örgütleri ile toplumsal örgüt ve
kimliklerin her türlü politika tasarım ve proje uygulama süreçlerine doğrudan
katılımının sağlanması
4- Kırsal alanlarda kamu – özel sektör – sivil toplum proje ortaklıklarının
güçlendirilmesi
5- Tematik yerel eylem gruplarının oluşturulması
6- Proje yazma ve uygulama kapasitesinin arttırılması
7- Yerel eylem grubu işbirliği ağlarının kurulmasının sağlanması
Strateji Alanı 2- Kısa Vadede Tarla – İçi, Orta ve Uzun Vadede Tarla – İçi ve Tarla –
Dışı Gelirlerin Çeşitlendirilmesi ve Arttırılması
1- Bal üretiminin teşvik edilmesi
2- Tıbbî ve aromatik bitki üretiminin teşvik edilmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
18
3- Süs bitkileri üretiminin teşvik edilmesi
4- Kanatlı hayvan üretiminin teşvik edilmesi
5- Olta balıkçılığının teşvik edilmesi
6- Yerel gıda çeşitlerine yönelik AR–GE çalışmalarının yürütülmesi ve
desteklenmesi
7- Kırsal turizmin desteklenmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
19
1.4. STRATEJİK HEDEF 4 - ÖRGÜTLENME DÜZEYİNİN ARTTIRILARAK VE
ALTYAPI EKSİKLİKLERİ GİDERİLEREK PAZARLIK GÜCÜNÜN
ARTTIRILMASI
Türkiye’de etkinlik gösteren tarımsal örgütler mesleki örgütler ve iktisadi örgütler
olarak ikiye ayrılmaktadır. Mesleki örgütlerin başında Türkiye Odalar ve Borsalar
Birliği’ne ve Türkiye Ziraat Odaları Birliği’ne bağlı bulunan Ziraat Odaları gelmektedir.
Ziraat Odaları büyük ölçüde destek miktarının belirlenmesi, destek alanlarının
çeşitlendirilmesi gibi mesleki çıkar alanlarında etkinlik göstermektedir. Üretici
Birlikleri, Sulama Birlikleri gibi iktisadi örgütler ise ekimden hasada ve devamında
pazarlama süreçlerine yönelik iktisadi çıkar örgütlemek üzere oluşturulmaktadır.
Türkiye’deki tarımsal örgütlülük düzeyi çeşitli sebeplere bağlı olarak düşük
durumdadır. Bu nedenlerin başında, işletme ölçeklerinin çok küçük ve parçalı olması,
üreticiler arası ortak çalışma kültürünün zayıflığı, bazı örgütlerin yöneticileri
tarafından amaç dışı kullanılması gibi olgular gelmektedir. Bunun haricinde tarımsal
örgütler ile ilgili on ayrı yasal düzenleme bulunmakta, tarımsal örgütler arasında yetki
karmaşası ve çatışması yaşanmaktadır. Tarımsal örgütlülüğün düşük oluşunun
yarattığı sorunların başında, birim maliyetlerin düşürülememesi ve pazarlık gücünün
arttırılamaması gelmektedir.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından, 2013 – 2017 dönemine yönelik
olarak hazırlanan Stratejik Plan doğrultusunda da tarımsal örgütlere yönelik
müdahale geliştirilmesi zorunluluğu ile karşılaşılmaktadır. Alt Bölge Gelişim Planı
hazırlık sürecinde yapılan çalışmalar sürecinde ilgili paydaşlar, Çiftçi Kayıt Sistemi ve
de destekleme ödemelerinin aldığı zamanın Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri’nde görevli
teknik personelin asli görevlerini yapmasına engel olduğunu belirtmektedir. Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından hazırlanan Stratejik Planı’nda anılan
yaklaşımı benimsediği anlaşılmaktadır. Stratejik Plan kapsamında geliştirilen ana
stratejilerden biri, desteklemelerin yerel üretici örgütleri eli ile dağıtılması biçiminde
tanımlanmaktadır. Anılan gelişme doğrultusunda müdahale çerçevelerinin geliştirilme
zorunluluğu ile karşılaşılmaktadır.
Üreticilerin sanayi ve ticaret kesimleri karşısındaki pazarlık gücünün olumsuz yönde
etkileyen başka bir olgu ise altyapı eksikleridir. Depolama olanaklarının yetersizliği,
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
20
ortak hareket edilmemesi nedeni ile nakliye birim maliyetlerinin yüksekliği, örgütlülük
düzeyinin düşük oluşu nedeni ile toplu pazarlık süreçlerinin yürütülememesi gibi
nedenlere bağlı olarak pazarlık gücü ve bu bağlamda rekabet gücü olumsuz yönde
etkilenmektedir.
Tanımlı hedeflere erişilebilmesi için yukarıdaki etmenlere de bağlı olarak iki strateji
alanı tanımlanmaktadır. Tanımlanan strateji alanları ile geliştirilen ana stratejiler
aşağıda yer almaktadır.
Strateji Alanı 1 – Tarımsal Örgütlülüğün ve Örgüt Altyapı Niteliğinin Arttırılması
1- Tarım örgütlerinin etki çözümlemelerinin yapılması
2- Mesleki ve iktisadi tarım örgütleri arası eşgüdümün arttırılması
3- Tarım örgütlerinde profesyonel yönetim anlayışının yerleştirilmesi
4- Ortak çalışma kültürü ve örgütlülük hakkında bilinçlendirme çalışmalarının
yürütülmesi
5- Çalışma ve yetki konuları ile alanları kesişen tarım örgütlerinin belirlenerek
yerel işbirliği platformlarının oluşturulması
6- Tarım örgütlerinin amaç dışı kullanımlarının önlenmesi
7- Agro – ekolojik alt bölgeler ölçeğinde yerel örgüt ağlarının geliştirilmesi
8- Tarım örgütlerinin girdi alımı, nakliyesi ve depolaması, toplu pazarlık süreci
gibi alanlardaki etkinliğinin arttırılması
9- Yerel tarım örgütlerine destekleme sürecine yönelik olarak teknik destek
programlarının uygulanması
Strateji Alanı 2 – Tarım Kesiminin Pazarlık Gücünün Arttırılması
1- Gıda arz zincirindeki aracı sayısının azaltılması
2- Depo envanterinin çıkarılması
3- Lisanslı depoculuğun teşvik edilmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
21
4- Uzmanlaşmış ürün borsalarının oluşturulmasına destek verilmesi
5- Pazarlama sürecine yönelik yerel örgüt modellerinin geliştirilmesi
6- Toplu pazarlık süreçlerinin oluşturulması
7- Kırsal kesimin bilişim olanaklarına erişiminin kuvvetlendirilmesi
8- E – ticaret uygulamalarının teşvik edilmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
22
1.5. STRATEJİK HEDEF 5 – ETKİN RİSK YÖNETİM SİSTEMİNİN
OLUŞTURULMASI
Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında, tarım kesiminin karşı karşıya bulunduğu riskler
iki müdahale alanı doğrultusunda incelenmektedir. Bunlardan birincisi ‘doğal risk
alanları’ olarak tanımlanmakta ve iki alt başlıktan oluşmaktadır. Öncelikli olarak
küresek ısınmaya bağlı çevre ile iklim değişikliklerinin, toprak ve su kaynaklarına olan
etkileri doğrultusunda tarım kesimine yönelik olası sakıncalar ile karşılaşılmaktadır.
Balıkesir Planlama Bölgesi’ne yönelik olarak iklim ve çevre değişikliğine yönelik
bütüncül ve kapsamlı bir etki çözümlemesi ile mücadele ve müdahale senaryoları
bulunmamaktadır. Bu doğrultuda tarım kesiminin karşı karşıya kalması olası risklere
yönelik stratejilerin geliştirilmesi, plan döneminin orta ve uzun vadeli stratejileri
arasında yer almaktadır. ‘Deprem’, ‘yangın’, ‘kuraklık’, ‘sel’, ‘don’ ve benzeri doğal
afetler, tarım kesiminin karşı karşıya kaldığı doğal risk alanlarının ikincisini
oluşturmaktadır. Olası gelir kayıplarının yanı sıra tarım alanlarındaki doğal afetlere
bağlı olarak bölgeye yönelik yeterli gıda arzının güvence altına alınamaması
sakıncası ile karşılaşılmaktadır. Her iki risk alanına bağlı olarak orta ve uzun vadede
tarım kesimine yönelik olarak olası gelir kayıplarını tazmini, yeniden yapılanma
sürecinin planlanması, alternatif gıda pazarlarına erişim yolları gibi temaları içeren
sakınım planlama yaklaşımının geliştirilmesi önem kazanmaktadır.
T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı (AFAD), ‘illerin afetselliği’
başlığında illerin karşı karşıya bulunduğu risk alanlarına ilişkin nicel çözümlemeler
geliştirmektedir. Buna göre AFAD, Balıkesir ilinde ‘deprem’, ‘su baskınları’, ‘heyelan’
ve ‘kaya düşmesi’ başlıklarında olası risklere bağlı bilgiler aktarmaktadır. Bu
doğrultuda, kentsel ve kırsal yerleşik nüfusun gıdaya erişim kanallarını olumsuz
yönde etkilemesi olası başlıca doğal afet biçimleri olan ‘deprem’ ve ‘su baskını’
hallerine karşılık gerekli müdahale stratejilerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir.
Tarım işletmelerinin karşı karşıya bulunduğu ikinci risk alanı ise piyasa belirsizlikleri
doğrultusunda şekillenmektedir. Son yıllarda sadece Türkiye’de değil ulusal ve
uluslararası piyasaların hemen tümünde eşine az rastlanır bir fiyat istikrarsızlığı ve
oynaklığı ile karşılaşılmaktadır. İlgili kaynaklar anılan istikrarsızlığı ve oynaklığı, biyo–
enerji piyasalarının kestirilemeyen tahıl talebi başta olmak üzere çeşitli etmenler
doğrultusunda açıklamaktadır. İlgili fiyat istikrarsızlığı ve oynaklığı üreticilerin
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
23
tercihleri ile ilgili belirsizlik ortamını arttırmakta ve önemli gelir kayıplarına yol
açabilmektedir. Bu Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında piyasa risklerinin
tanımlanmasına ve takip edilmesine yönelik olarak kısa vadeli strateji ile eylemler için
uygulama bölgeleri tanımlanmaktadır.
Strateji Alanı 5.1 – Doğal Risk Alanları İle Mücadele Edilmesi
1- İklim ve çevre değişikliği etki senaryolarının oluşturularak, mücadele ve uyum
stratejilerinin geliştirilmesi
2- Oluşturulan etki senaryolarına göre üretim, verim ve gelir kaybı yaşanacağı
öngörülen bölgelere yönelik telafi edici stratejilerin geliştirilmesi
3- İklim değişikliği kapsamındaki gelişmelere yönelik AR – GE projelerinin ve
yatırımlarının desteklenmesi
4- Çevre dostu tarım tekniklerinin yaygınlaştırılması için bilinçlendirme etkinlerinin
yürütülmesi
5- Gerekli çalışmaların yürütülerek taşkın, yangın, kuraklık, don, sel gibi tematik
başlıklarda risk haritalarının üretilmesi ve müdahale stratejileri ile eylemlerin
tanımlanması
6- Girdi kullanımının azaltılmasına yönelik bilinçlendirme etkinliklerinin
yürütülmesi.
Strateji Alanı 2 – Piyasa Risk Alanları İle Mücadele Edilmesi
1- Belirlenecek olan stratejik ürünler ve ulusal ve uluslararası pazarlar
doğrultusunda, işlenmiş ve işlenmemiş gıda fiyatlarına yönelik takip sistemi
oluşturulması
2- Fiyat oluşumuna etki eden etmenlerin belirlenmesi ve bunların takibinin takip
sistemine dahil edilmesi
3- Oluşturulan takip sistemi kapsamında derlenen veriler ve belirlenen eğilim
üzerinde kısa, orta ve uzun vadeli fiyat kestirimleri yapabilen çok disiplinli araştırma
işbirliklerinin oluşturulması
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
24
4- Yapılan çalışmaların tarım örgütlerine düzenli biçimde aktarılması.
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
25
2. STRATEJİK AMAÇ 2 - YEŞİL BÜYÜME YAKLAŞIMININ
BENİMSENEREK DOĞAL KAYNAKLARIN
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASINA KATKI SAĞLANMASI
Tarımsal üretim süreçleri ile doğal kaynaklar arasındaki karşılıklı ilişkiler
bulunmaktadır. Birinci olarak doğal kaynakların niteliği – su ve toprak kalitesi, biyo –
çeşitlilik vb.- tarımsal ürün verimliliğini ve kalitesini doğrudan etkilemektedir. Bu
doğrultuda tarım işletmeleri, orta ve uzun vadeli çıkarları için çevre duyarlı teknikleri
kullanmak ve bunları yaygınlaştırmak durumunda bulunmaktadır. İkinci olarak ise
tarımsal üretim süreçlerinin doğal kaynaklar ve bunların sürdürülebilirliği üzerinde
etkileri bilinmektedir. Küresel iklim değişikliğinin başlıca nedenlerinden olan sera
gazlarının bir kısmı tarımsal üretim süreçlerine bağlı olarak atmosfere karışmaktadır.
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, 2011 yılında ölçümü yapılan sera gazı
emisyonlarının % 36’sı tarımsal etkinliklere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer
yandan ise tarım topraklarının tarım – dışı amcalara açılması da, iklim ve çevre
değişikliğinin olumsuz etkilerini hızlandırmakta ve şiddetlendirmektedir.
İklim değişikliği ile mücadele çok aktörlü, çok sektörlü ve çok disiplinli yaklaşımların
geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu doğrultuda, Alt Bölge Planı kapsamında
geliştirilen bölgesel tarım stratejilerinin, üç başlıkta iklim değişikliğine uyum ve süreçle
mücadeleye katkı koyması beklenmektedir. Bunlardan birincisi toprak kaynaklarının,
ikincisi su kaynaklarının, üçüncüsü biyolojik çeşitliliğin etkin korunması şeklinde
tanımlanmaktadır.
2.1. STRATEJİK HEDEF 1 – TOPRAK KAYNAKLARININ ETKİN
YÖNETİLEREK KORUNMASI
Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında tarım topraklarının etkin yönetimine ilişkin
yaklaşımlar büyük ölçüde tarım topraklarındaki azalış eğiliminin düzenli bir hal alması
doğrultusunda şekillendirilmektedir. Söz konusu eğilim ile ilgili etmenler ve mücadele
ile müdahale yetersizlikleri tanımlanmakta; bağlı olarak da kısa, orta ve uzun vadeli
eylem ve stratejiler tanımlanmaktadır.
Türkiye’de tarım toprakları düzenli azalma eğilimi göstermektedir. Söz konusu
durumun Balıkesir için de geçerli olduğu ile karşılaşılmaktadır. 2007 – 2016 yıllarını
kapsayan on yıllık dönemde tarım toprakları yaklaşık üç milyon hektar azalarak %
16’sını kaybetmiştir. Tarım topraklarının azalmasına neden olan üç olgu ile
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
26
karşılaşılmaktadır. Bunlardan birincisi, tarım topraklarının gün geçtikçe artan biçimde
tarım – dışı kullanımlara açılmasıdır. Son dönemde yeniden yapılandırılan Petrol
çeşitli mevzuatlar gerek yetki karmaşasına yol açması, gerekse içerikleri itibariyle
tarım toprakları üzerindeki baskıyı arttırmaktadır. İkinci olarak ise, veraset hukukuna
bağlı olarak tarım toprakları sürekli olarak bölünmektedir. Buna bağlı olarak işletme
ölçeği küçülmekte, birim maliyetlere bağlı olarak işletmelerin rekabet güçleri
düşmekte ve sektör dışına çıkmak zorunda kalabilmektedir. 2007 yılında çıkarılan
Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu da tarım topraklarının küçülmesini
önleyememektedir. Üçüncü sorun ise uzun yıllar süren yanlış tarım uygulamalarına
bağlı olarak toprak kullanılamaz hale gelmekte ve iktisadi değerini kaybetmektedir.
Bunlara ek olarak, güncel veri tabanı ve dinamik izleme sisteminin yokluğu ile imar
planlama kurumunun tarım topraklarını toprak kabiliyeti doğrultusunda yetersiz ele
alışı da çeşitli sorunlar ortaya çıkarmaktadır.
Yukarıda tanımlı etmenlere bağlı olarak, tanımlı hedeflere erişilebilmesi için iki strateji
alanı kapsamında toplam on ana strateji tanımlanmaktadır. İlgili strateji alanları ve
stratejiler aşağıda yer almaktadır.
Strateji Alanı 1 – Toprak Kaynaklarının Etkin Yönetimi
1- Toprak veri tabanının güncellenmesi
2- Tarım topraklarının bölünmesinin engellenebilmesi için 5403 sayılı Toprak
Koruma Kanunu’nun etkin kullanımına ve izlenmesine yönelik, bilinçlendirme başta
olmak üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi
3- Toprak parçalılığının giderilmesi için yürütülen arazi toplulaştırma
çalışmalarının hızlandırılmasına yönelik, başta envanter ve altlık çalışmaları olmak
üzere destek etkinliklerinin yürütülmesi
4- Tarım topraklarının azalış nedenlerini ilçeler ölçeğinde inceleyen bütüncül, çok
disiplinli araştırmaların yürütülerek etki modellemelerinin geliştirilmesi
5- Tarım topraklarının etkin yönetimine yönelik Stratejik Mekansal Planların
hazırlanması
Strateji Alanı 2 – Toprak Kaynaklarının Korunması
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
27
1- Toprak kaynaklarının kalitesinin korunmasına, alternatif enerji yöntemlerine ve
girdi kullanımının azaltılmasına yönelik AR – GE proje ve yatırımlarının
desteklenmesi
2- Anız yakımı ile etkin mücadele edilmesi
3- Girdi kullanımına yönelik bilinçlendirme etkinliklerinin yürütülmesi
4- Çevre duyarlı tarım tekniklerinin yaygınlaştırılması
5- İyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
28
2.2. STRATEJİK HEDEF 2 – SU KAYNAKLARININ ETKİN YÖNETİLEREK
KORUNMASI
Alt Bölge Gelişim Planı kapsamında su kaynakları ile tarım kesimi arasındaki ilişki üç
bağlamda şekillendirilmektedir. Bu doğrultuda ilk bağlam iklim ve çevre değişikliğine
bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. İklim ve çevre değişikliğine bağlı olarak orta ve uzun
vadede su kaynaklarında önemli azalmalar yaşanması beklenmektedir. Tarım kesimi
hem bu süreci doğrudan etkilemekte; hem de süreçten doğrudan etkilenmektedir.
Tarım kesimi su kaynaklarının birincil tüketici konumunda bulunmaktadır. Devlet Su
İşleri verilerine göre Türkiye’de toplam su tüketiminin % 73’ü tarım sektörü tarafından
gerçekleştirilmektedir. Bunun yanı sıra sulama da hâlâ büyük ölçüde geleneksel
sulama yöntemlerinin kullanılması da tüketilen su miktarını etkilemektedir. Devlet Su
İşleri tarafından açılan kanallar aracılığı ile yapılan sulamaların % 14’ünde
yağmurlama, % 5’sinde ise damla sulama yöntemi kullanılmaktadır. Geri kalan %
81’lik oran ise yüzeysel sulama yöntemi ile kullanılmaktadır. Bu doğrultuda tarımda
yeni sulama yöntemlerinin – yağmurlama ve damlama- kullanımının
etkinleştirilememesi durumunda, tarım kesimi anılan süreci hızlandırıcı biçimde
etkileyecektir. Diğer yandan ise iklim ve çevre değişikliği ile ilgili gerekli tedbir ve
eylemlerin alınamaması durumunda, tarım kesiminin yeterli su arzına erişememe
sakıncası bulunmaktadır. İkinci olarak ise su kullanımının fiyatlandırıldığı durumlarda
geleneksel sulama yöntemleri ortaya çıkardığı maliyetlere bağlı olarak tarım
işletmelerinin rekabet gücünü olumsuz yönde etkilemektedir. Son olarak ise fazla
sulamaya bağlı olarak orta ve uzun vadede tarım topraklarında tuzlanma ve benzeri
sorunlarla karşılaşılabilmektedir.
Strateji Alanı 1- Sulama Sistemlerinin Etkinleştirilmesi
1- Sulama tesis envanterinin çıkarılması
2- Büyük ölçekli Devlet Su İşleri yatırımları konusundaki tarım örgütlerine düzenli
olarak bilgi aktarılması
3- Yağmurlama ve damla sulama tekniklerinin teşvik edilmesi
4- Su kullanımı ile ilgili bilinçlendirme etkinliklerinin yürütülmesi
5- Gece sulamalarının teşvik edilmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
29
6- Atık su toplama ve arıtma sistemlerinin desteklenmesi
7- Kamu eli ile sulama sistemlerinin etkinleştirilmesine yönelik uygulama
alanlarının oluşturulması
Strateji Alanı 2 – Su Kaynaklarının Etkin Korunması
1- Su kaynaklarının etkin kullanımına yönelik Su Master Planı’nın hazırlanması
2- Nehir Havzaları Koruma Eylem Planları’na yönelik destek etkinliklerinin
sürdürülmesi
3- Havza Yönetim Planları’na yönelik destek etkinliklerinin sürdürülmesi
4- Bölgesel havza yönetim bilgi sisteminin oluşturulması
5- Su kaynağı alanlarında var olan doğal yaşama ilişkin envanter çalışmalarının
güncellenmesi
6- Su kaynaklarının koruma–kullanma dengesi içerisinde ele alınması, başta
turizm etkinlikleri olmak üzere kıyı alanlarındaki yapılaşma baskısının azaltılması
7- İklim ve çevre değişikliğinin su kaynakları üzerindeki olası etkilerine yönelik
etki modellemelerinin yapılması
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
30
2.3. STRATEJİK HEDEF 3 – BİYO – ÇETLİLİĞİN KORUNMASI
Biyolojik çeşitlilik, bir bölgedeki genlerin, türlerin, ekosistemlerin ve ekolojik olayların
oluşturduğu bir bütündür. Başka bir deyişle biyolojik çeşitlilik, bir bölgedeki genlerin,
bu genleri taşıyan türlerin, bu türleri barındıran ekosistemlerin ve bunları birbirine
bağlayan olayların (süreçlerin) tamamını kapsar. Bu durumda bir ekosistemdeki
biyolojik çeşitlilik, dört ana bölümden oluşmaktadır: i. Genetik çeşitlilik, ii. Tür
çeşitliliği, iii. Ekosistem çeşitliliği ve iv. Ekolojik olaylar çeşitliliği. Biyolojik çeşitlilik
gerek iklim ve çevre değişikliği, gerekse yanlış tarım uygulamaları doğrultusunda
tehdit altındadır.
Belirlenen amaç ve hedeflere erişilebilmesi için tanımlanan strateji alanları ve
geliştirilen ana stratejiler aşağıdaki şekildedir;
Strateji Alanı 1 – Endemik Ve Tehlike Altındaki Türlerin Yitiminin Engellenmesi
1- Endemik ve risk altındaki tür envanterinin ve haritasının güncellenmesi
2- Mevcut ve olası risklerin tanımlanması, risk nedenlerinin belirlenmesi ve etki
çözümlerinin yapılarak geleceğin yönelik kestirimlerin oluşturulması
3- Yukarıda tanımlı çalışmalara bağlı olarak, kamu kurum ve kuruluşlarının görev
alanlarını, tarımsal işletmelerin etki alanlarını ve toplumsal etkinlikleri yönlendirici ve
bağlayıcı Planlama Bölgesi Risk Altındaki Endemik Türlerin Korunması Acil Eylem
Planı’nın oluşturulması
Strateji Alanı 2 –Alt Bölge Koruma Planlarının Oluşturulması
1- Relik ve nadir habitat alanları, biyolojik çeşitlilik gen kaynağı alanları,
endemizm merkezleri, milli parklar, yaban hayatı koruma ve geliştirme bölgeleri,
sulak alanlar, önemli doğa alanları, önemli bitki alanları ve önemli kuş alanlarının
bütüncül biçimde değerlendirilerek, yukarıda tanımlı nitelikler doğrultusunda biyolojik
çeşitlilik koruma alt bölgelerinin oluşturulması
2- Söz konusu bölgelere yönelik olarak tarımsal işletme ve toplumsal etkinlerin
etki çözümlemelerinin geliştirilmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
31
3- Koruma alt bölgelerine yönelik koruma ve imar mevzuatının bütüncül
değerlendirilmesi
4- Koruma amaçlı imar planlarını ve imar planlarını yönlendirecek biçimde, çok
disiplinli yürütülen ‘Alt Bölge Koruma Planlarının’ hazırlanması
Strateji Alanı 3 – Kültür Irkı Hayvancılığın Geliştirilmesi
1- Suni tohumlama laboratuarlarının oluşturularak suni tohumlama çalışmalarının
yürütülmesi
2- Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından verilen hayvancılık destekleri
hakkında bilgilendirme etkinlerinin yürütülmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
32
C. STRATEJİ EKSENİ 2 – KALİTELİ VE GÜVENİLİR GIDAYA UCUZ VE KOLAY
ERİŞİMİN SAĞLANMASI
Gıda güvenliği kavramının 2. Dünya Savaşı’nın devamında tarım politikalarının
tasarım ve uygulama sürecinde etkili olduğu görülmektedir. O dönemde büyük ölçüde
savaş koşullarını etkisi ile gelişen kavram, ana ilgi odağını yeterli gıda arzının
güvence altına alınması üzerine kurmaktadır. Bu doğrultuda yaklaşım, tarım
politikalarını belirli bir tarımsal üretim seviyesini güvence altına almak ve bunu
arttıracak müdahalelerin yapılması bağlamında etkilemiştir. Kendi kendine yeterlilik
kavramı ise genel yaklaşım mantığı olarak güncelliğini sürdürmüştür. Devamındaki
yirmi beş yılda ise önemli bir değişikliğe uğramadan literatürdeki yerini korumuştur.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün 2006 tarihli bir çalışması, gıda güvenliği
kavramına olan yaklaşımların bugüne kadar olan gelişimindeki satırbaşlarını
özetlemektedir (FAO, 2006). Buna göre anılan yaklaşımın farklılaşmasına yönelik ilk
yaklaşımın 1974 yılında toplanan Dünya Gıda Konferansı’nda geliştirildiği ile
karşılaşılmaktadır. Söz konusu konferansta ilk kez gıda sektörünün tüketici boyu
gündeme getirilmekte ve fiyat istikrarsızlığı ile dalgalanmalarının tüketici refahı
üzerindeki etkilerine gönderme yapılmaktadır. 1983 tarihli Gıda ve Tarım Örgütü
çalışmasında ise tüketici vurgusu gıdaya iktisadi ve fiziki erişim yönünde
geliştirilmektedir. 1986 tarihli Dünya Bankası raporu ise gıda güvencesizliğinin kronik
yoksulluk, doğal afet ya da iktisadi kriz gibi dönemsel olabilen nedenlerine dikkat
çekerek çok boyutlu yönetim gereğine dikkat çekmektedir. 1996 tarihli Dünya Gıda
Zirvesi’nde ise büyük ölçüde bugünkü yaklaşımın geliştirildiği görülmektedir. Gıda ve
Tarım Örgütü’ne son dönemde göre gıda güvenliği ile ilgili kurumsal çalışmalar, gıda
güvenliğinin etik ve insan hakları boyutu ile bunların yasal mevzuat içerisindeki
yerinin genişletilmesi üzerinde yoğunlaşmaktadır (FAO, 2006).
European Intelligence Unit (EUI) tarafından geliştirilen ‘küresel gıda güvenliği dizini’
2012 yılında yayımlanmıştır. Söz konusu dizin kapsamında ülke durumları ilk üç
boyut kapsamında geliştirilen ölçütler bağlamında incelenmektedir. Bu doğrultuda
‘gıdanın erişilebilirliği’ bileşeni kapsamında ise tüketicilerin gıdaya erişimi bağlamında
makro – iktisadi politikaların gıda güvenliği ile olan ilişkisi ön plana çıkmaktadır.
Bileşen kapsamındaki ölçümlerin beş ölçüte göre yapıldığı ile karşılaşılmaktadır;
‘gıda harcamalarının toplam hane halkı harcamaları içerisindeki oranı’, ‘küresel açlık
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
33
sınırı altında yaşayan nüfusun toplum nüfusa oranı’, ‘kişi başı ‘Gayri Safi Yurtiçi
Hasıla’, ‘tarımsal ithalat tarifeleri’ ve ‘gıda güvenlik ağı programlarının varlığı’ söz
konusu beş başlığı oluşturmaktadır. Tüketici ve yoksulluk odaklı yaklaşım, ana
ağırlığını fiyat oluşumu ve gelir dağılımı ile sosyal politikalar alanında geliştirmektedir.
‘Gıda kullanımı (kalite ve güvenilirliği)’ bileşeni kapsamında ise ‘beslenme çeşitliliği’,
‘hijyen standartları’, ‘mikro besin bulunabilirliği’, ‘protein kalitesi’ ve ‘gıda güvenilirliği’
ölçütlerine bağlı olarak ülke konumları ortaya çıkmaktadır. Bu doğrultuda bir yandan
besin kalitesini arttıracak olan AR–GE ve diğer bilimsel çalışmalar ön plana çıkmakta;
diğer yandan ise gıda güvenilirliği ile piyasalarda düzenleme ve denetime gidilmesi
gerekmektedir.
Türkiye’nin gıda pazarlama yapısı incelendiğinde, başlıca yapısal sorunun gıda
ürünlerde üreticinin eline geçen fiyatlar ile tüketici fiyatları arasındaki makasın sürekli
açılması eğilimi olduğu gözlemlenmektedir. Basit bir örnek vermek gerekirse, 2011
yılı için çiftçilerin eline süt satışından kilo başına 0,80 TL geçerken, aynı yıl için sütün
yıllık ortalama satış fiyatı 1,95 TL olarak hesaplanmaktadır (TÜİK, 2013(a), TÜİK,
2013(b)). Söz konusu durum hem üretici, hem de tüketici refahını etkilemektedir.
2011 yılı göz ardı edildiğinde, 2005 – 2010 yılları arasında gıda ve alkolsüz içkiler
kaleminin toplam hane halkı harcaması içerisindeki oranının arttığı ile
karşılaşılmaktadır (TÜİK, 2013 (a)). Gıda ve Tarım Örgütü veri tabanından derlenen
istatistikler ülkelerin tüketim kompozisyonları ile ilgili bilgiler vermektedir. Örneğin
2009 yılı hesaplamalarına göre, Türkiye’de kişi başına et ve süt tüketim miktarı
günlük sırasıyla 69 ve 483 gramdır. Söz konusu miktar et ve süt sırasıyla Kanada için
272 ve 689, Avustralya için 313 ve 272, ABD için ise 330 ve 755 gram olarak
hesaplanmaktadır. Dikkat çekici nokta ise Türkiye’deki tahıl tüketiminin diğer gelişmiş
ülkelere kıyasla oldukça yüksek oluşudur. Söz konusu durum gıda bulunabilirliği ile
gıda erişilebilirliği arasındaki farkı ortaya koymaktadır. TÜİK verilerine göre, et ve süt
üretiminde düzenli bir artış ile karşılaşılmaktadır. Buna ek olarak, Gıda ve Tarım
Örgütü verilerine göre de Türkiye dünyadaki önemli süt üreticileri arasındadır. Ancak
yukarıdaki istatistikler, gıdanın bulunabilirliğinin, tüketicinin gıdaya iktisadi ve fiziki
erişimini doğrudan güvence altına alamayabileceğini göstermektedir.
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
34
1. STRATEJİK AMAÇ 1 – GIDAYA FİZİKİ ERİŞİLEBİLİRLİĞİN ARTIRILMASI
Yeterli gıda arzını sağlayacak olan tarım politikalarının uygulanması, gıdanın fiziki
bulunabilirliğini güvence altına almaktadır. Ancak fiziki bulunabilirliğin güvence altına
alınması, gıdayı fiziki olarak erişilebilirliğin de istemsiz olarak güvence altına alınması
anlamına gelmemektedir. Bu doğrultuda gıdanın fiziki erişilebilirliğinin önündeki ana
ve de olası kısıtların tanımlanması ve mücadele ile müdahale stratejilerinin
belirlenmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda gıdanın fiziki erişilebilirliğinin önünde iki
temel ve olası kısıt bulunduğu tespit edilmektedir. Birinci olarak, toptan ve perakende
ticaret ile pazarlama sisteminin yeterince gelişmemesi, gıdanın fiziki erişilebilirliğini
olumsuz yönde doğrudan etkilemektedir. İkincisi ise doğal afet durumlarında, gıdaya
olan fiziki erişilebilirlik kısıtlanmaktadır.
1.1. STRATEJİK HEDEF 1 - TOPTAN VE PERAKENDE GIDA TİCARETİ
YAPISININ GELİŞTİRİLMESİ
Gıdaya fiziki erişilebilirliğin arttırılabilmesi için toptan ve perakende gıda ticareti
yapılarının kuvvetlendirilerek, arz edilen ürün miktarının ve çeşitliliğinin arttırılması
gerekmektedir. Bu doğrultuda, gıda ticareti yapısının önündeki kısıtların
tanımlanması zorunluluğu ile karşılaşılmaktadır. Alt Bölge Gelişim uygulama
sürecinde müdahale alanı olarak iki ana kısıt tanımlanmaktadır. Bunlardan birincisi,
gıda ticareti yapan işletmelerin etkinlik düzeyleridir. İkinci olarak ise, gıda ticaretinin
mekansal etkinliği müdahale alanlarından biri olarak tanımlanmaktadır.
Tanımlı hedeflere erişilebilmesi için iki strateji alanı tanımlanmaktadır. Tanımlı alanlar
ve geliştirilen ana stratejiler aşağıda yer almaktadır.
Strateji Alanı 1 – İşletme Tedbirlerinin Geliştirilmesi
1- Gıda tedarik zinciri envanterinin çıkarılması
2- Gıda tedarik zincirinin kuvvetlendirilmesine ve etkinliğinin arttırılmasına yönelik
çalışmalar yürütülmesi ve desteklenmesi
3- Gıda ticareti alanında etkinlik gösteren işletmelere yönelik dönemsel yapı
araştırmalarının yapılması ve belirlenen yapısal sorunlara yönelik müdahale
stratejilerinin geliştirilmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
35
4- Gıda ürünlerine ve çeşitliliğine yönelik farklı tüketici grupları temelinde talep
araştırmaları yapılması
5- Yapılan talep araştırmalarının sonucunda arz sıkıntısı gözlemlenen gıda
ürünleri ve çeşitleri hakkında planlama çalışmaları yürütülerek işletmelere bilgi
aktarılması
6- İşletme kapasitelerini arttıran projelerin geliştirilmesi ve desteklenmesi
Strateji Alanı 2 – Mekansal Yapının Etkinleştirilmesi
1- Perakende ticaret birimlerine erişilebilirliği arttıracak mekansal planların ve
düzenlemelerin yapılması
2- Küçük ve orta ölçekli perakende işletmeciliğinin teşvik edilmesi ile yerleşik
alanlarda mekansal yayılmanın sağlanması
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
36
1.2. STRATEJİK HEDEF 2 - EYLEM PLANLAMALARININ YAPILARAK
DOĞAL AFET ANLARINDA KIRSAL YERLEŞİK NÜFUSUN GIDAYA FİZİKİ
ERİŞİLEBİLİRLİĞİN GÜVENCE ALTINA ALINMASI
T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı (AFAD), ‘illerin afetselliği’
başlığında illerin karşı karşıya bulunduğu risk alanlarına ilişkin nicel çözümlemeler
geliştirmektedir. Buna göre AFAD, Balıkesir ilinde ‘deprem’, ‘su baskınları’, ‘heyelan’
ve ‘kaya düşmesi’ başlıklarında olası risklere bağlı bilgiler aktarmaktadır. Bu
doğrultuda, kentsel ve kırsal yerleşik nüfusun gıdaya erişim kanallarını olumsuz
yönde etkilemesi olası başlıca doğal afet biçimleri olan ‘deprem’ ve ‘su baskını’
hallerine karşılık gerekli müdahale stratejilerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir.
Yukarıda tanımlı hedeflere erişilebilmesi iki strateji alanı tanımlanmaktadır. Tanımlı
alanlar ve geliştirilen stratejiler aşağıda yer almaktadır.
Strateji Alanı 1– Kentsel Alanlarda Yaşanması Olası Doğal Afetlere Yönelik Tedbirler
1- Bölgenin yapısal özelliklerine bağlı olarak kentsel alanlarda yaşanması olası
doğal afetlerin önceliklendirilmesi ve risk haritalarının oluşturulması
2- Doğal afetlere yönelik müdahale ve mücadele stratejilerinin geliştirilmesi
3- Önlenemeyen doğal afet hallerine yönelik olarak gıda tedarik planlamasının
yapılması
Strateji Alanı 2 – Kırsal Alanlarda Yaşanması Olası Doğal Afetlere Yönelik Tedbirler
1- Bölgenin yapısal özelliklerine bağlı olarak kırsal alanlarda yaşanması olası
doğal afetlerin önceliklendirilmesi ve risk haritalarının oluşturulması
2- Doğal afetlere yönelik müdahale ve mücadele stratejilerinin geliştirilmesi
3- Deprem ve sel başta olmak üzere gıda tedarikinin iktisadi ve mekansal olarak
planlandığı Acil Eylem Planları’nın oluşturulması
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
37
2. STRATEJİK AMAÇ 2 – GIDAYA UCUZ ERİŞİMİN SAĞLANMASI
Gıdanın fiziki olarak bulunabilir ve/veya fiziki olarak erişilebilir olması, tüketicilerin
gıdaya iktisadi olarak rahat erişebilmelerini istemsiz olarak güvence altına
almamaktadır. Daha önce de kaydedildiği gibi Türkiye küresel ölçekte önemli süt
üreticilerinden biri olmasına karşın kişine başına düşen günlük süt tüketim miktarı,
gelişmiş birçok ülkenin gerisinde kalmaktadır. Diğer yandan ise üretici ve tüketici
fiyatları arasındaki makas sürekli olarak açılmakta ve gıda fiyatları düzenli artış
eğilimi göstermektedir. Gıdaya fiziki erişilebilirliğin arttırılmasına yönelik alınabilecek
önlemlerin önemli bir kısmı, bölgesel tarım politikalarının ilgi ve yetki alanının dışında
kalmaktadır. Gelir dağılımı, yoksulluk politikaları, hane halkı gelirlerinin arttırılması,
anılan alanların başında gelen politika başlıklarındadır. Bölgesel tarım politikalarının
gıdaya iktisadi erişilebilirliğin arttırılması yönündeki temel müdahale yaklaşım, gıda
fiyatlarını denetleyebilecek ve düşürülmesi yönünde müdahaleler geliştirilebilecek
mekanizmaların tasarlanması şeklinde tanımlanmaktadır.
2.1. STRATEJİK HEDEF 1 - GIDA FİYATLARININ DENETLENMESİ VE
DÜŞÜRÜLMESİNE YÖNELİK MÜDAHALE STRATEJİLERİNİN
BELİRLENEREK GIDAYA İKTİSADİ ERİŞİLEBİLİRLİĞİN ARTTIRILMASI
Gıdaya iktisadi erişilebilirliğin arttırılabilmesi için iki temel müdahale alanı
belirlenmektedir. Bunlardan birinci tarım işletmelerinin etkinliklerinin arttırılarak
işletme maliyetlerinin düşürülmesi, bu doğrultuda gelirlerinde bir düşüş yaşamadan
satış fiyatlarının düşürülebilmesi biçiminde tanımlanmaktadır. İkinci olarak ise gıda
tedarik zincirindeki aracı sayısının azaltılarak gıdaya iktisadi erişilebilirliğin
arttırılabilmesi hedeflenmektedir.
Tanımlı hedeflere erişilebilmesi için ana stratejiler toplam üç strateji alanında
geliştirilmekte ve aşağıda sunulmaktadır.
Strateji Alanı 1 – Fiyat Oluşum Etmenlerine Yönelik Alınan Tedbirler
1- Gıda tedarik zinciri envanterinin çıkarılması
2- Gıda tedarik zincirinin kuvvetlendirilmesine ve etkinliğinin arttırılmasına yönelik
çalışmalar yürütülmesi ve desteklenmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
38
3- Gıda tedarik zincirinde yer alan aracıların ölçeğinin büyütülmesi ve aracı
fazlalığının azaltılması
4- Fiyat oluşum süreçlerine yönelik araştırmalar yapılması ve ayrıntılı strateji ve
eylemlerin bu doğrultuda belirlenmesi
5- Gıda fiyatları takip sisteminin oluşturulması
6- Toptan ve perakende gıda ticareti yapısının rekabetçiliğinin arttırılması,
piyasaya yeni girişlerin teşvik edilmesi
Strateji Alanı 2 – Gıda Sanayiine Yönelik Alınan Tedbirler
1- Gıda sanayiinde etkinlik gösteren işletmelerin işletme ölçeklerinin büyütülerek
birim maliyetlerin düşürülmesi
2- Gıda sanayiinde etkinlik gösteren işletmelere yönelik yeni uygulama teknikleri
ve maliyet düşürücü uygulamalar geliştiren AR – GE proje ve yatırım tekniklerinin
geliştirilmesi
3- Gıda sanayiinden etkinlik gösteren işletmelerin makine parkı altyapısının
yenilenerek ve etkinleştirilerek birim maliyetlerin düşürülmesi
4- Gıda sanayiinde etkinlik gösteren işletmelerde istihdam edilen işgücüne
yönelik teknik eğitimler uygulanarak ve desteklenerek işgücü verimliliğinin arttırılması
ve işletme etkinliğinde artış sağlanması
Strateji Alanı 3 – Tüketici Örgütlülüğü
1- Tüketici örgütlülüğünün geliştirilerek tüketici pazarlık gücünün arttırılması
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
39
3. STRATEJİK AMAÇ 3 – GIDA GÜVENİLİRLİĞİNİN ARTIRILMASI
Gıda güvenilirliği ile toplum sağlığı arasındaki bağlantı konusundaki farkındalık ve
duyarlılık her geçen gün artmaktadır. Özellikle genç nüfusun güvenilir gıdaya erişim
koşullarının sağlanması ve güvence altına alınması, toplum geleceği bakımından
büyük önem taşımaktadır.
3.1. STRATEJİK HEDEF 1 – GIDA GÜVENİLİRLİĞİNİN ARTTIRILARAK
TOPLUM SAĞLIĞININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI
Gıda güvenilirliğinin arttırılması doğrultusunda iki alan ön plana çıkmaktadır. Birinci
olarak gıda sanayii ve gıda ticareti alanında etkinlik gösteren firmalara yönelik
tedbirler önem kazanmaktadır. İkinci sırada ise gıda güvenilirliğine ilişkin toplumsal
farkındalık ve duyarlılık oluşturacak toplumsal tedbirler bulunmaktadır.
Müdahale Alanı 1 – İşletme ve Piyasa Tedbirleri
1- Başta süt ürünleri olmak üzere yerel ürünlerin standartlaşmasını sağlayacak
imalat birimlerinin ve yatırımlarının desteklenmesi
2- Gıda ürünlerinin imalat ve satış koşullarının iyileştirilmesinin desteklenmesi
3- Uyarı, bilgilendirme, sınırda ret ve haber bildirimleri bileşenlerinden oluşan
bölgesel ölçekli gıda ve yem hızlı alarm desteği sistemlerinin oluşturulması ve
desteklenmesi
4- Pestisit ve atık depolama tesislerinin yaygınlaştırılması ve etkinliklerinin
arttırılmasının desteklenmesi
5- Gıda güvenilirliğine yönelik geliştirilen AR – GE proje ve yatırımlarının
desteklenmesi
6- İmalat ve ticaret birimlerine yönelik denetimlerin sıklaştırılması ve
etkinleştirilmesi
7- Gıda kontrol laboratuarlarının sayılarının ve etkinlik alanlarının arttırılması
Müdahale Alanı 2 – Toplumsal Tedbirler
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
40
1- Gıda güvenilirliği ile ilgili dönemsel tüketici talep araştırmalarının düzenli olarak
yürütülmesi
2- Gıda güvenilirliği konusunda duyarlılık ve farkındalık yaratacak eğitim ve
bilinçlendirme etkinliklerinin yürütülmesi ve desteklenmesi
3- İyi hijyen kılavuzlarının iyileştirilmesi
4- ALO GIDA 174 sisteminin daha etkin kullanılmasına yönelik bilinçlendirme
etkinlerinin yürütülmesi ve desteklenmesi
Balıkesir İli Kırsal Alanlar I. Etap Alt Bölge Gelişme Planı
41
4. STRATEJİK AMAÇ 4 – GIDA KALİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ
Gıda kalitesi ile ilgili temel toplumsal beklentiler, makro – iktisadi istikrar süreçlerine
bağlı olarak şekillenmektedir. Makro – iktisadi istikrar süreçlerine bağlı olarak
ekonomi büyümekte ve gelir artmakta, bu durum gıda talebinin niteliğini
etkilemektedir. Çalışan kentli nüfusun artması ile beraber gıda kalitesine yönelik
tüketici taleplerinde de artış gözlemlenmektedir.
4.1. STRATEJİK HEDEF 1 - GIDA KALİTESİNİN ARTTIRILARAK TÜKETİCİ
REFAHININ YÜKSELTİLMESİ
Gıda kalitesinin arttırılması ile ilgili olarak, gıda güvenilirliği ile aynı biçimde iki
müdahale alanı ön plana çıkmaktadır. Bunlar sırası ile işletme ve piyasa tedbirleri ile
toplumsal tedbirlerdir.
Tanımlı hedeflere erişilebilmesi için iki strateji alanı ve söz konusu alanlarda
geliştirilen ana stratejiler aşağıda yer almaktadır.
Strateji Alanı 1 – İşletme ve Piyasa Tedbirleri
1- Kaliteli gıda üretiminin teşvik edilmesi
2- Gıda kalitesinin arttırılmasına yönelik AR – GE proje ve yatırımlarının
desteklenmesi
Strateji Alanı 2 – Toplumsal Tedbirler
1- Gıda kalitesi konusunda toplumsal beklentilerin ölçülmesi amacı ile farklı
tüketici gruplarına yönelik dönemsel talep araştırmalarının düzenli biçimde
yürütülmesi