J.RousseauKH C X HI

QUYN TH NHT

Ti mun tm xem trong trt t dn s c chng mt s qui tc cai tr chnh ng, vng chc, bit i i vi con ngi nh con ngi; v c chng nhng lut php ng vi ngha chn thc ca n. Trong bi nghin cu ny ti gn lin ci m lut php cho php vi ci m li ch thc y phi lm, khin cho cng l v li ch khng tch ri nhau.

Ti i ngay vo m khng chng minh tm quan trng ca ti. Ngi ta s hi ti c phi l v nguyn th hay nh lp php khng m vit v chnh tr th ny? Ti tr li: Khng; v chnh v th m ti vit v chnh tr. V phng ti l nguyn th hay nh lp php th ti chng mt cng ni ln ci m ti phi lm, ti c vic lm hoc l c lng thinh m thi.

Sinh ra l cng dn ca mt nh nc t do, thnh vin ca mt cng ng c ch quyn, d cho ting ni ca ti ch nh hng yu t ti cng vic chung, ti cng c quyn c chn la i vi cng vic chung, v vy ti t t cho mnh ngha v phi tm ti, hc hi vn ny. Sung sng bit bao mi ln ti suy t v cc nn cai tr quc gia, vi tm thy nhng l do mi yu s cai tr x s mnh. (2)

1. CH CA QUYN TH NHT

Ngi ta sinh ra t do, nhng ri u u con ngi cng sng trong xing xch (ND) [1*] - C k tng mnh l ng ch, m tht ra cn n l hn c ti t ca h. S chuyn ho c thc hin nh th no ? Ti khng bit. Ci g lm cho s chuyn ho tr thnh chnh thc? Ti tin rng cu hi ny c th gii p c. Nu ti ch xem xt v lc v h qu ca lc th ti s ni rng: Khi nhn dn b cng bc m li bit phc tng, h lm th l phi; nhng nu c th ht ci ch p bc th cn hay hn na; v th l h ginh li t do m h vn c quyn c hng, c quyn ginh li v khng ai c tc ot t do ca h.

Trt t x hi l mt th quyn thing ling lm nn tng cho mi th quyn khc. Nhng trt t x hi khng phi t nhin m c, n c xc lp trn c s nhng cng c. Vy phi tm hiu cng c l g? Trc khi tm n ch hiu ti phi xc nh ci m ti va mi nu ra.

2. CC X HI U TIN

Trong tt c cc th x hi ch c x hi ca gia nh l lu i nht v hp vi t nhin nht (ND) . Trong mt gia nh chng no con ci cn cn c cha m sng, th chng phi ct cht vi cha m. Khi chng trng thnh, s cn thit y khng cn na th mi lin h kia cng khc i. Lc con khng nht thit phi nghe theo cha, cha khng nht thit phi chm sc. Cha v con u hon ton c lp. Nu cha con cn chung vi nhau, khng phi l t nhin m l t nguyn; v chnh bn thn gia nh cng ch tn ti bng qui c.

T do l t bn cht con ngi m c. Lut u tin ca t do l mi ngi phi c chm lo s tn ti ca mnh. Nhng iu quan tm u tin l quan tm n bn thn. tui l tr, con ngi phi t mnh nh ot cc phng tin sinh tn ca mnh, v do t mnh lm ch ly mnh.

Nh vy, ta c th coi gia nh l m hnh u tin ca cc th x hi chnh tr; cha l hnh nh ca ngi th lnh, con ci l hnh nh ca dn chng. Th lnh cng nh dn chng u sinh ra bnh ng, t do, v h ch t b quyn t do ca h khi phi lo toan li ch ca bn thn h m thi. Tt c s khc bit gia gia nh v x hi l ch: trong gia nh tnh thng ca cha i vi con tng ng vi s chm sc; cn trong x hi: ngi th lnh khng c tnh thng nh vy i vi dn chng; thay vo l ci s thch c iu khin mi ngi.

Grotius (3) cho rng quyn lc con ngi t ra khng phi l v li ch ca nhng k b tr. ng ly ch n l lm v d. Cch l gii nht qun ca ng l t quyn hnh trn c s ca thc t [2*]. chnh l cch lm ca Grotius. Ngi ta c th dng nhng bin php nht qun, m khng c li cho bn bo cha. Grotius t vn loi ngi ph thuc vo khong mt trm nh cai tr, hay mt trm nh cai tr y ph thuc vo loi ngi? Trong ton b cun sch ca mnh Grotius ng theo thuyt th nht (loi ngi ph thuc vo cc nh cai tri). cng l quan im ca Hobbes (4), loi ngi c coi nh nhng n sc vt, mi n c ngi chn. Anh ta chm sc chng ri s n tht chng.

Nh ngi chn cu c bn cht cao qu hn n cu, cc nh cai tr chn dn cng phi c bn cht cao qu hn dn chng. Vua Caligula (5) cng vi Philon (6) l gii nh trn, H coi vua nh Tri v dn chng nh sc vt.

Cch lp lun ca Caligula c truyn ti Hobbes v Grotius. Trc h rt lu, Aristote (7) cng ni rng con ngi vn khng bnh ng, c k sinh ra lm n l, c k sinh ra tr v. Aristote ni c l, nhng ng ly kt qu lm nguyn nhn. Bt c ai sinh ra trong hng n l th u l n l; ni th chng sai t no. Trong xing xch, ngi n l mt ht mi th, mt c nguyn vng thot khi xch xing. H thch tn ty phc v nh nhng ngi ty tng Ulysse (8) yn phn vi s ngu dn ca mnh [3*].

S d c ngi n l bm sinh l v trc c nhng ngi n l khng bm sinh (ND). H b cng bc lm n l, ri do tnh hn nht m h thnh ra n l mi.

Ti cha ni g v vua Adam (9) hoc hong No (10), thn sinh ca ba v lnh cha chia nhau tr v v tr nh cc con ca thn Saturne (11) m ngy nay ngi ta c tin rng mnh l hin thn ca cc v y.

Ti c th suy din ra rng ti l chu cht ca cc ng vua ni trn v c th chu cht ngnh trng na kia, nhng ti sao by gi ti li chng phi l vua ca loi ngi? Du sao, ta khng th chi ci rng Adam ch cai qun mt th gii ging nh anh chng Robinson (12) cai qun hn o hoang vu ca y. Adam c ci thun li l trong vng quc ca ng khng s g gic cp, chin tranh v m mu thon ot.

3. QUYN CA K MNH

K mnh khng phi lc no cng mnh mi mi lm ngi thng tr, nu nh hn ta khng chuyn lc thnh quyn v chuyn s phc tng thnh nghi v (ND). Do m c ci quyn ca k mnh, mt th quyn lc tr tru c thit lp tht s trn nguyn tc. Nhng c ai ging gii cho ta v hai ch "quyn lc" ?.

Lc l mt sc mnh vt l. Ti chng thy cht o c no trong lc. Chu theo lc l mt c ch bt buc ch phi u l t nguyn. Ni ng hn, l mt c ch khn ngoan, chng c g l ngha v c.

Hy ni v ch "quyn" . Ti cho rng quyn ch l h qu ca mt th khi nim h m thi. Ni lc to ra quyn l khng ng. Khi lc th hai mnh hn lc th nht, t n s vt ln ngi m nm ly quyn. Mt khi cng li sc mnh m khng b trng pht th ngi ta c vic cng. V v rng k mnh lun lun c l th ngi ta ch c sc lm cho mnh thnh k mnh l ri. V li quyn s mt khi lc khng cn na: quyn l ci g? Nu phi phc tng theo lc, th ngi ta cn g phi phc tng theo quyn v mt khi khng bi lc p na th ngi ta khng cn phi phc tng na.

Nh vy ta thy r ch quyn khng thm g cho ch lc c. Ch "quyn" khng c ngha l g ht! Hy tun theo sc mnh. Li khuyn ny l tt, nhng tha, nu n c ngha l hy chu theo lc. V l lc th khng chu theo cng khng c.

Ti nhn thy rng tt c sc mnh u do Tri, nhng tt c bnh tt cng t Tri m ra, th m c ai cm ta mi thy thuc cha bnh u! V phng ti b tn cp tm c trong mt gc rng, ti nh phi np ca cho hn. Nhng nu ti sc tr kh hn th vic g ti phi t nguyn np ca? Ch ti khu sng trong tay thng cp cng l mt lc.

Vy ta c th kt lun rng : lc khng lm nn quyn, v ngi ta ch bt buc phi phc tng khi m sc mnh thnh hp php. Th l vn u tin ca ti vn lun lun c t tr li.

4. N L

Khng ai t nhin c quyn uy i vi ng loi, th m lc th chng sinh ra quyn: vy ch c nhng cng c (convention) l c th lm c s cho mi quyn uy chnh ng gia ngi vi ngi m thi.(ND)

Grotius ni: c ngi t b quyn t do lm n l cho mt ng ch, th c mt dn tc sao li khng th t b quyn t do lm thn dn ca mt ng vua ?

Trong cu ni ny c kh nhiu ch h cn phi gii thch r. Nhng ta hy xoy vo hai ch "T b". T b c th l cho, hoc bn . Mt con ngi chu lm n l chng t em mnh m cho khng: anh ta bn mnh c sinh tn. Cn mt dn tc th vic g m phi t bn mnh. D l ng vua c cung cp cho thn dn iu kin sinh tn, th chnh ngay nh vua cng c sinh tn nh c thn dn. Rabelais (13) phn tch : nui sng mt ng vua no c t i g ? Chng l cc thn dn hin mnh cho vua m cn vua ly nt c ti sn ca mnh ? Th th v phn h cn li c ci g na!

Ngi ta s ni rng dn c vua bo m s yn tnh. , c cho l nh th i; nhng dn chng c g nu vua gy ra chin tranh tho lng tham, nu ng ta thch v vt, nu thi phin h trong ni cc gy ra tranh chp, phn lit? ,v dn chng s c g nu ngay c s yn tnh cng ch l yn tnh trong ngho kh? Nm trong ngc ti ngi ta vn thy yn tnh. Ci yn tnh y c ai thch th? Dn Hi Lp b giam trong hang ca thn Cyclope (14) cng sng yn tnh ch ngy b thn n tht .

Ni rng mt ngi t em mnh m cho khng, l chuyn h khng th chp nhn c. C ch y l khng hp l v v ngha. K no lm th l k mt tr . Ni rng c mt dn tc t hin thn v iu kin tc l gi inh rng dn tc y in r. Ci in r khng to nn quyn g c.

Nu mt ngi c th t t b mnh, th anh ta cng khng th t b con ci. Chng sinh ra vn l ngi, v l ngi t do. T do thuc v chng, khng ai c quyn hng t do hn chng. Trc khi chng trng thnh, ngi cha c th nhn anh chng m b tr iu kin sinh tn, mu hnh phc cho chng, ch khng th em con m cho khng, cho hn i. Cho nh th l tri ngc vi t nhin v vt qu quyn ca ngi cha. Vy mun mt chnh ph c ti tr thnh chnh ng, th mi th h dn chng phi c quyn chp nhn hoc chi b chnh ph. Nhng nh th th chnh ph y khng cn l c ti na.

T b t do ca mnh l t b phm cht con ngi, t b quyn lm ngi v c ngha v lm ngi. Khng th khng c t n b tt yu no cho ngi ang t b tt c. Bn cht con ngi khng th dung ha vi s t b v iu kin nh th. Lm cho ch con ngi mt ht t do tc l tc b o l trong hnh ng ca con ngi. Cui cng, tht l mu thun v v ngha nu ta ghi vo cng c mt bn l quyn hnh tuyt i v bn kia l s phc tng v hn . Anh khng c trch nhim g i vi ngi m anh c quyn i hi tt c ? Ci iu kin n phng y, khng c g b li, khng c vt ngang gi, s lm cho iu khon k kt mt ht ngha. Ngi n l ca ti c quyn g chng li ti khng? Tt c mi th ca hn u thuc v ti c, th quyn ca hn cng l quyn ca chnh ti. Quyn ca ti chng li ti? Tht l iu v ngha!

Grotius (3) v mt s ngi khc cho rng ngun gc ca quyn n l t chin tranh m ra. K thng trn c quyn git k thua trn. K thua trn c th i t do ca mnh chuc ly mng sng. Th l cng c chiu c li ch ca c hai bn, tr thnh chnh ng.

Nhng ci quyn c git k bi trn ch l mo nhn m thi. Tnh trng chin tranh khng c cch g dn ti ci quyn y. Con ngi sng trong tnh trng c lp nguyn thy khng h c mi quan h thng xuyn xc inh trng thi ha bnh hoc chin tranh; h khng l k th ca thau. Lm nn chin tranh l do quan h gia s vt vi s vt ch khng phi do quan h gia ngi vi ngi. Tnh trng chin tranh ch to ra nhng quan h thc t chung, ch khng to ra quan h c nhn n thun. Khng th c chin tranh c nhn trong trng thi t nhin cha ai c s hu thng xuyn, cng nh khng th c chin tranh c nhn trong trng thi x hi m mi ngi u sng di quyn uy ca lut php.

Nhng cuc u , u gm, va chm ch l nhng hnh vi c nhn ch khng phi mt trng thi x hi. nc Php di thi vua Louis IX cho php tin hnh cc cuc chin tranh t nhn, sau cng bi b. ch l s lm dng ca chnh ph phong kin, mt th ch hm h, tri vi nguyn tc qui lut t nhin v tri vi mi th ch chnh ph (politie) [4*] lnh mnh.

Chin tranh khng phi l quan h mt ngi vi mt ngi, m l quan h gia quc gia vi quc gia (ND).Trong chin tranh, nhng con ngi c bit tr thnh k th ca nhau khng phi vi t cch con ngi hay t cch cng dn [5*]m l vi t cch ngi lnh bo v t quc.

Chng Caton con tham gia l on ca Popilius: khi l on ny ci t, ng Caton cha lin vit th cho Popilius ni r: Nu mun tip tc dng con trai ng di trng th phi cho anh ta tuyn th li, v li tuyn th trc kia ht gi tr sau khi ci t l on; nu khng tuyn th th anh ta khng t cch cm v kh chng qun th. ng cng vit th cho con, dn rng khng c ra trn nu cha tuyn th li. Ti bit rng ngi ta s bi bc kin ny bng cch k li trn bao vy Clusium v mt s chuyn l t khc; nhng y ti ch ni v lut v tp qun chin tranh. Ngi La M rt t khi lm tri lut l ca mnh, v h l dn tc duy nht c nhiu lut l ny.

Mt nc th ch vi mt nc ch khng th th nghch vi nhng con ngi, v gia cc vt th khc loi, khc cht khng th xc nh mt mi quan h tht s no c.

Nguyn tc ni trn cng ph hp vi chm ngn ca cc thi i v thc tin ca mi dn tc khai ha. Nhng li tuyn chin l tuyn vi nh nc ch khng phi vi thn dn. Mt ngi nc ngoi, l vua hay l dn, m ly cp hoc bt gi hoc git nhng cng dn ca mt nc, nhng khng tuyn chin vi chnh ph nc , th ch l mt tn cp, ch cha phi l k th ca c quc gia. Khi xy ra chin tranh, ng vua tin qun vo nc ch c th chim ot mi th thuc v ca chung c nc; nhng ng ta phi tn trng ca ci t nhn, l v ng ta tn trng cc quyn i vi chnh ca ci bn thn ng ta: Chin tranh kt thc tc l nc ch b dit; ngi ta c quyn git nhng ngi ang cm v kh khng c li; mt khi h h v kh v u hng th h khng cn l k th hoc cng c ca k th na, h tr thnh nhng ngi bnh thng, v ngi ta khng c quyn tiu dit sinh mng h. Nhiu khi ngi ta tiu dit mt nc m khng git mt thnh vin no ca nc . Chin tranh khng t ra nhng th quyn khng cn thit cho s kt thc chin tranh.

Nguyn tc chin tranh khng phi do Grotius, cng khng phi do cc nh th uy danh t ra, m c rt t bn cht ca s vt v c xc nh qua l tnh.

Ni v quyn chinh phc th c s ca n cng khng ngoi ci lut ca k mnh. Nu chin tranh khng cho php ngi chin thng c quyn c git hng lot dn bi trn, th ci quyn m h khng c lm sao dn ti ci quyn bt ngi ta lm n l cho mnh c? Ngi ta ch c quyn git k th khi khng th bt h lm n l. Ci quyn bt h lm n l khng xut pht t quyn c git. khng c quyn i vi sinh mng ngi ta m bt ngi ta i t do chuc sinh mng th tht l mt cuc i chc bt cng. t quyn n l trn c s quyn sinh t, hay t quyn sinh t trn c s quyn n l tht l ri vo ci vng lun qun.

Gi thit k chin thng khng c ci quyn gh tm l git tt c ngi chin bi; vy th dn tc chin bi, ngi b bt lm n l cn c phn s g vi k chin thng? H ch tun theo khi b cng bc. K chin thng khng ra n m ch nm ly mt vt ngang gi vi sinh mng ca ngi chin bl; git cht n m khng thu li kt qu g th hy "git" mt cch c ch cn hn. Khng thu li mt quyn uy g gn vi sc mnh, tnh trng chin tranh gia k thng vl k bi vn gi nguyn, vi nhng mi quan h c. Vic s dng quyn chin tranh khng qui inh c mc bn ha c no c. K chin thng vi ngi chin bi ch lm vi nhau mt cng c (convention), m cng c khng hu b chin tranh, n vn c nh s tip tc chin tranh.

Nh vy, xem xt theo mt hng no , th quyn n l l con s khng, chng nhng n khng chnh ng, m cn l m h, v ngha l. Ch n l v ch quyn l hai ch mu thun nhau, bi tr ln nhau. Ni quyn n l ca mt ngi i vi mt ngi hay ca mt ngi i vi mt dn tc u l ni iu v vn: Tao k vi my mt cng c m mi ci thit th my chu, mi ci li th tao hng, chng no tao cn thch th th c tao v my cng tn trng cng c ny nh ! (ND).

5. CN LUN LUN TR LI VI CNG C (CONVENTION) U TIN

Khi ti s chp nhn nhng iu m t trc n nay ti phn bc, th bn bo cha cng chng c li g hn. Bao gi cng c s khc bit ln gia vic thng tr nhiu ngi vi vic qun l mt x hi. Bao nhiu ngi hu h mt ngi, ch l n l vi ch n, ch khng phi mt dn tc vi th lnh. ch l mt th hp ch khng phi mt t hp x hi, bi v trong khng c phc li chung m cng khng c c th chnh tr. Con ngi ci c , d l thng tr mt na th gii cng vn l mt c nhn; quyn li ca hn tch ri vi mi ngi, lun lun ch l quyn li ring t m thi. Mt khi hn cht, vng quc ca hn cng tan r, khc no cy si b thiu chy mc thnh ng tro tn.

Grotius ni mt dn tc c th hin thn cho vua. C nh ng ni th dn tc y phi tn ti trc khi hin thn. Ngay s hin thn y cng l mt iu khon dn s, tt nhin phi bn nh ri mi lm c. Trc khi ngi ta bn nh chn mt ng vua, ngi ta phi xem xt iu khon xc nh mnh l mt dn tc. iu khon u tin y chnh l nn tng ca x hi.

Nu khng c mt cng c t trc th lm sao c c s phc tng ca s t theo mun ca s ng; lm sao m mt trm ngi ng thun ng vua ny li c quyn ni thay cho mi ngi khc khng ng vua y. Lut s ng trong cc cuc bu c t n l thit ch ca cng c, lm tin cho s nht tr.

6. CNG C (PACTE) X HI

Ti gi nh rng c mt lc no cc tr lc gy hi cho s sinh tn ca con ngi c th ln t s khng c ca tng c nhn, lc tnh trng nguyn thy s khng cn na, loi ngi s b tiu dit nu h khng thay i cch sng.

Nhng con ngi khng th to ra lc mi, m ch c th kt hp v iu khin nhng lc sn c; cho nn phng php duy nht con ngi t bo v l h phi kt hp li vi nhau thnh mt lc chung, c iu khin bng mt ng c chung, khin cho mi ngi u hnh ng mt cch hi ha.

Ci tng lc l ca nhiu ngi gp li. Nhng sc mnh v t do ca mi ngi l cng c u tin cho h sinh tn; nu h em n gp vo ca chung th bn thn h c b hy b khng? H c l l mt s quan tm n bn thn mnh khng? Qui vo ch ca ti th iu rc ri ny c th gii thch nh sau:"Tm ra mt hnh thc kt lin vi nhau dng sc mnh chung m bo v mi thnh vin. Mi thnh vin trong khi khp mnh vo tp th, dng sc mnh tp th, vn c t do y nh trc, vn ch tun theo chnh bn thn mnh ". l vn c bn m kh c (contrat) a ra cch gii quyt (ND).Cc iu khon trong kh c l do bn cht ca n qui nh nn ch cn vi phm bn cht cht nh th n s tr thnh v hiu. C th l Cng c khng h c cng b mt cch hp thc, nhng u u n cng c mc nhin chp nhn cho n mc, v phng Cng c x hi (Pacte social) c b vi phm chng na, th mi thnh vin s s dng quyn nguyn thy ca mnh; bi v mt khi cng c khng bo m quyn t do dn s th ngi ta t b cng c gi li quyn t do thin nhin vn c.

Cc iu khon ca cng c s qui vo mt im duy nht l: mi thnh vin t b quyn ring ca mnh gp ht vo quyn chung, ai ai cng nh vy c, khng ngoi tr mt ngi no; cho nn s khng ai mun cho ngi khc phi thit thi khi tham gia cng c x hi.

Hn na, khi mi ngi t b quyn ring khng ngn ngi, th s lin kt s tht l hon ho, khng mt thnh vin no phi ku ca g. Nu cn gi cht t quyn ring m li khng c ci g chung cao hn, ni ln quyn li cng cng, th ri mi ngi s t phn xt ly mnh v mun phn xt c mi ngi khc, th l s lin kt s thnh v hiu, hoc tt nhin i ch v on.

Rt cuc, mi ngi t hin dng cho mi ngi ch khng cho ring ai, th s khng mt thnh vin no ginh c c quyn; mi ngi thu v mt gi tr tng ng vi ci mnh cng hin; v h c thm lc bo ton ci m h c.

Vy thc cht ca cng c x hi l:Mi ngi chng ta t mnh v quyn lc mnh di s iu khin ti cao ca ch chung, v chng ta tip nhn mi thnh vin nh mt b phn khng th tch ri ca ton th.

Hnh vi lin kt s to nn mt c th tinh thn chung, gm bao nhiu thnh vin th c by nhiu ting ni trong mt hi ng; mi thnh vin nhn c s nht tr ca mnh trong hnh vi lin kt , h tm thy ci ti tp th tm thy cuc sng v ch ca mnh trong tp th. Con ngi cng cng c hnh thnh bng s lin kt vi tt c mi ngi khc. Ngy xa con ngi cng cng y c gi l thnh bang [6*] ngy nay chng ta gi n l "nc cng ha" hoc "c th chnh tr " . Mi thnh vin th th ng th gi con ngi cng cng l "Nh nc", th ch ng th gi n l "quyn lc ti cao". Khi i snh vi ng loi th con ngi cng cng c gi l "quyn lc". V phn cc thnh vin, h ly mt tn chung l "dn chng"; mi ngi ring l th gi l "cng dn" trong khi h tham gia vo quyn lc ti cao; hoc gi l "thn dn" trong khi h phc tng lut php Nh nc.

Cc t ng v cch gi nh trn thng ln ln vi nhau, ta ch cn phn bit khi phi ni tht chnh xc.

7 . QUYN LC TI CAO

Theo cng thc ni trn, ta thy hnh ng lin kt bao hm mt s c thc gia cng chng vi c nhn; v mi c nhn trong khi lin kt t thy mnh phi c thc trong hai mi quan h: anh va l thnh vin ca quyn lc ti cao lin h vi cc c nhn khc, ng thi anh l thnh vin ca quc gia lin h vi quyn lc ti cao. Nhng trong dn lut c cu chm ngn: Chng ai b rng buc khi t mnh c thc mnh, cho nn cn phn bit gia s c thc i vi chnh mnh v s c thc i vi tp th.

Li cn nhn xt thm rng cuc tho lun cng cng c th rng buc tt c mi thnh vin vo quyn lc ti cao do hai mi quan h khc nhau c thc h; nhng theo mt l do tri li, cuc tho lun cng cng khng th buc quyn lc ti cao phi c thc vi chnh bn thn n, cho nn, nu quyn lc ti cao t p t cho mnh mt lut khng th vi phm th tht l tri vi bn cht ca c th chnh tr. T t mnh trong mi lin h n phng nh vy th quyn lc ti cao chng khc g mt thnh vin khon c t i i vi mnh, th th khng c v khng th c ci g l lut c bn c thc tp on dn chng, m cng khng th c cng c x hi. iu ni trn khng c ngha l c th ny khng th lin h vi mt c th khc, khng c g tri vi cng c; v i vi c th khc th c th ny cng ch nh mt c nhn n thun m thi.

Nhng c th chnh tr hay quyn lc ti cao ch tn ti nh tnh thing ling ca kh c, cng chng bao gi c th t rng buc mnh khng vi phm iu khon nguyn thu; nh th khc no t b mt b phn ca c th mnh, hoc t t mnh di quyn lc ti cao khc. Vi phm iu khon to sinh ra mnh tc l t xa b mnh. b xa b ri th cn sn sinh ra c ci g na!

Khi nhiu ngi lin kt thnh mt c th, nu ai xc phm mt thnh vin tc l xc phm vo c th, c th b xc phm th cc thnh vin tt nhin phi cm bit. Nh vy ngha v v quyn li buc c hai bn giao c phi gip ln nhau; mi ngi phi tm cch lin kt u th ca mnh li theo mi quan h hai chiu. Tuy nhin, quyn lc ti cao c thit lp t nhng c th thnh vin hp li to ra n, cho nn n khng c v khng th c li ch no tri ngc vi cc thnh vin (ND). Do quyn lc ti cao khng cn phi bo m g i vI cc thn dn; bi l mt c th khng bao gi li mun lm hi tt c thnh vin ca n, cng nh lm hi n mt thnh vin ring l. Quyn lc ti cao ch nh c tnh cht nh trn, mi tn ti c, nn lun lun t n l tt c nhng g to ra n (ND) .

Nhng thn dn i vi quyn lc ti cao th khng nh th. Khng c g p ng s rng buc ca thn dn vo quyn lc ti cao, nu quyn lc ti cao khng tm ra nhng bin php bo m lng trung thnh ca h; mc du thn dn vn c li ch chung trong cng ng.

Tht ra mi c nhn c th c ch ring khng ging hoc tri vi ch chung (ND) m anh ta vi t cch cng dn, cng mang ch chung . Li ch ring c th ni vi anh ta khng nh ting ni ca li ch chung. Khng c tp th th c nhn anh vn c tn ti mt cch tuyt i v c lp cho nn anh ta coi ngha v ca mnh i vi s nghip chung ch l ng gp khng cng, ch tn km cho ring mnh m thi; nu anh khng ng gp th cng chng thit n ai; th l anh ta coi nhn cch tp th to thnh nh nc ch l mt l tnh, khng phi mt con ngi. Anh ta hng quyn cng dn m khng mun lm ngha v thn dn. Thi bt cng ca c nhn nu pht trin mi ra th s dn ti s suy i ca c th chnh tr.

Mun cho cng c x hi khng tr thnh mt cng thc sung, n phi ngm bao hm iu rng buc l vi c nhn. Ch c s rng buc mi c nhn, mi to ra sc mnh cho mi c nhn khc, ai cng li ch chung lin b ton b c th chng li, ci c ngha l ngi ta buc anh ta phi t do.

Khi trao mt cng dn cho T quc th phi bo m rng cng dn ph thuc vo T quc. iu kin y lm cho cc khon cam kt dn s tr nn chnh ng, khng c iu kin y th mi s cam kt s thnh ra m h, v on, lm cho s lm dng to ln hn.

8. TRNG THI DN S

T trng thi t nhin sang trng thi dn s, con ngi tri qua mt chuyn bin ln lao (ND). Trong x s ca h, cng l thay cho tim thc, trong hnh vi ca h c thm o ngha m trc kia khng c. T nay ting ni ca ngha v thay th nhng kch thch vt l. V quyn ham mun, trc y con ngi ch tnh n bn thn th by gi h phi hnh ng theo nhng nguyn l khc; h phi suy xt bng l tr trc khi nghe theo dc vng. Tuy mt i mt vi li th trong trng thi t nhin, nhng con ngI thu li nhng li th ln hn; nng khiu c vn dng v pht trin, t tng m rng ra, tnh cm cao qu thm, tm hn c nng ln n mc m v phng hon cnh hin ti c h anh xung km hn hon cnh trc kia, th anh vn c phi cm t ci thi im dt anh ra khi gii ng vt ngu mui v hn ch vnh vin tr thnh loi thng minh, thnh mt con ngi.

Hy hch ton li s hn thit ny mt cch d hiu hn. Vi kh c x hi, con ngi mt i ci t do thin nhin v ci quyn hn ch c lm nhng iu mun lm m lm c, nhng mt khc con ngi thu li quyn t do dn s v quyn s hu nhng ci m anh ta c (ND). Cn phn bit t do thin nhin ch hn ch cht hp trong kh nng sc lc mt c nhn vi quyn t do dn s m giI hn rng ri l ch chung ca nhiu ngi. Li nn phn bit s c c trong trng thi t nhin ch l kt qu ca sc mnh v ch l ci quyn ca k chim lnh u tin, vI quyn s hu trong trng thi dn s c xy ng trn mt danh ngha tch cc.

Con ngi dn s cn c t do tinh thn khin anh ta tr thnh ngi ch tht s ca chnh mnh; v rng lm theo kch thch ca dc vng l n l, m tun theo qui tc t mnh t ra li l t do.

Nhng ti ni qu nhiu v vn ny; ch ca ti v ngha trit hc ca t do khng phi t ra y.

9. LNH VC THC T

Mi thnh vin hin dng cho cng ng tt c sc lc v ti sn ca mnh; nh vy khng c ngha l sau hnh ng hin dng ny s chim hu thay i tnh cht, khi ca ci c trao t tay c nhn sang tay cng ng v bin thnh s hu quc gia. Nhng sc mnh ca thnh bang so vi sc mnh ca mt ngi th ln hn nhiu lm; cho nn s hu cng cng trong thc t cng ln hn v vng chc hn s hu c nhn rt nhiu. Nh nc I vi cc thnh vin, theo kh c x hi quy nh l ng ch ti sn ca mi thnh vin, kh c x hi l c s cho mi th quyn trong mt nc (ND). Nhng i vi nc ngoi th nh nc ch l ng ch ti sn theo quyn ca ngi chim hu u tin.

Quyn ca ngi chim hu u tin c v thc t hn l quyn ca k mnh. Tuy vy n ch tr thnh mt quyn thc s sau khi thit lp quyn t hu (ND). Trong t nhin, mi ngi u c quyn i vi nhng ci m mnh cn n; nhng trong dn s th iu khon quy nh cho anh thnh ngi t hu mt s ca ci loi tr anh I vi nhng ca ci khc. Mt khi nhn phn t hu, anh phi nhn hn ch mnh trong phm vi t hu y, anh khng c quyn i vi nhng ci khc ca cng ng.

Xem th r ti sao quyn ca ngi chim hu u tin l rt yu t trong trng thi t nhin li c mI ngi tn trng trong trng thi dn s. Ngi ta tn trng quyn chim hu u tin i vi ti sn thuc c nhn k khc hn l i vi nhng ti sn khng thuc v bn thn h.

Ni chung th khi cho php ai lm ngi chim hu u tin trn mt khong t, cn c nhng iu kin nh sau : +Mt l khong t cha c ai ; +Hai ! ngi chim hu ch chim mt phn va cho s sinh tn ca mnh;+Ba l ngi chim hu gi ly mnh t khng phi bng mt nghi thc, m bng lao ng v s trng trt, l du hiu duy nht c ngha php l chng t quyn chim hu khin k khc phi tn trng.

Tuy vy, chp nhn quyn chim hu u tin theo nhu cu v theo lao ng khng phi l cho ngi ta mun chim hu u cng c (ND) . Phi chng cn nh gii hn cho quyn chim hu ny. Phi chng c t chn ln mt mnh t chung l tuyn b lm ng ch ca mnh t y? Lm ch ri anh c sc y ngi khc ra khng cho ai tr lI mnh t y na khng? Mt ngi hay mt dn tc n vng t rng ln, c th no ui nhng ngI khc ra khI t y m khng dng n th on cng ot ng trng pht hay khng? Lm nh vy, h phi tc ot sinh mng v thc n m thin nhin ban chung cho mI ngi.

Khi chim hu b bin v lnh th vng Nam M, Nunez Balbao (15) nhn danh vng triu Castille (16) c quyn hnh tc ot ca ci dn chng ui ht cc vua cha bn a i khng? y, nhiu th l nghi sung c by v ra, v ng vua Thin Cha gio ch cn trong pht chc tuyn b c v tr u thuc v triu nh ca mnh. C iu l sau ng ta khng loi b nhng ti sn tng thuc v quyn s hu cc vua cha bn ia.

Ngi ta thy rng nhng khonh t t nhn tip cn nhau nhp li thnh lnh th chung, th l cc ngi s hu li b ph thuc hn ca ci, sc mnh ca h tr thnh vt bo m lng trung thnh l vi nh vua. Ngy xa cc vua cha Ba T, Scythe hay Macdoine c ci li th m h khng thy c mt cch y , h t coi mnh l th lnh ca nhng con ngi hn l th lnh ca mt x s. Ngy nay, khn ngoan hn, cc v hong Php, Ty Ban Nha, Anh, v.v... nm vng lnh th v nm c dn chng trn lnh th nc mnh.

Nt c o trong trng hp ny l ng l chp nhn th h li tc ot ti sn ca cc thnh vin. H ch m bo cho cc thnh vin c c ti sn mt cch hp php; h thay th s chim ot bng quyn chim hu tht s, thay th s hng th bng quyn s hu. Th l nhng ngi chim hu c coi nh ch nhn ca ti sn chung; quyn ca h c mi thnh vin nh nc chp nhn v c bo v bng sc mnh hin c chng li ngi ngoi n xm phm. Bng mt phin hp c li cho mi ngi v li hn cho nhng k chim hu, h ginh c ci m h cho i. l mt nghch l c th gii thch d dng bng s khc bit ca cc th quyn m c quan quyn lc ti cao v ngi s hu cng chung vn ling vi nhau, nh chng ta s thy sau y.

Cng c th c trng hp ngi ta bt u hp nhau li khi cha c g chim hco; v khi chim c mt vng t cho mi ngi, h cng nhau m hng, hoc chia cho mi ngi mt khonh bng nhau, hay chia theo mt t l nht nh do c quan quyn lc ti cao qui nh.

D theo cch no th quyn ca c nhn i vi phn chia ca mnh cng phi ph thuc vo quyn ca cng ng i vi tt c (ND) . Khng c s ph thuc ny th s khng c tnh on kt v s lin i x hi, m cng khng c sc mnh thc t thc hin quyn lc ti cao.

Ti kt thc chng ny v quyn th nht ny bng mt iu nhn xt lm nn mng cho c h thng x hi; l: Cng c c bn (pacte fondamental) khng ph b s bnh ng t nhin, n xy dng s bnh ng tinh thn v hp php thay th ci m thin nhin lm cho con ngi khng bnh ng v th lc. Trn phng din kh c v php quyn, con ngi tuy khng ng u nhau v thn th v tr tu vn c hon ton bnh ng ngang nhau [7*] (ND).

[Mc lc] [Chng tip theo]

Ch thch

[1*]. Nhng on in ch nghing c (ND) l do ngi dch nhn mnh nu bt ln.

[2*]. Cc cng trnh bc hc nghin cu v cng quyn thng ch l nhng cu chuyn lm dng ngy xua : v ngi ta ra sc nghin cu chng ch t au u v ch" (Xem " Hip c v li quyn nc Php lin quan li cc nc lng ging " do Hu tc d'Argenson vit, in Amsterdem, Nh xut bn Rey) . chnh l cch lm ca Grotius.

[3*]. Xem lun vn ca Plutarque "c g loi vt cng c l tr

[4*]. Politie : Ting Hi Lp, ngy nay khng dng na, c ngha l chnh ph.

[5*]. Ngi La M tn trng lut chin tranh hn bt c dn tc no khc. H rt quan tm vn ny. Mt cng dn La M khng dc tham gia chin u nu cha ng k long trng nhn ly t cch chin s chng qun th.

[6*]. Ngha chnh ca t "Thnh bang" n thi nay b hiu lch lc mt ri. Hu ht mi ngi coi thnh bang l mt thnh ph v ngi th dn l mt cng dn, H khng hiu rng nh ca hp li l thnh ph, m th dn hp lI mi l thnh bang. Sai lm ny gy thit hi ln cho ngi Carthagenois.. Ti cha tng c thy u ci danh hiu Cives (ting Latinh, ngha l cng dn - ND) c dng cho cc thn dn ca mt v nguyn th. Ngay c i vi dn Macdonien cng nh i vi ngi Anh hin nay, l ni gn gi vi t do hn mi ni khc cng cha thy danh hiu ny. Ch c ngi Php dng t "cng dn" mt cch thng tc, v n khng mang ngha g r rt tht s, nh ta thng c thy trong cc t in Php. Khng th th h s phm ti bt cn v xuyn tc danh t ny. Php t "cng dn" ni ln mt phm cch con ngi ch khng ni v mt quyn hn. Khi Bodin (php quan v trit gia Php 1530-1598 - ND) ni v cc cng dn v cc th dn ca ta, ng phm mt sai lm qu ng, ln ln hai khi nim ny vi nhau. ng d'Alembert th khng lm ln nh vy. Trong bi vit v Genve, ng phn bit r bn hng ngi (c th ni l nm hng, k c hng ngoi kiu) trong thnh ph ca ta, trong ch c hai hng hp thnh nc cng ho. Ngoi ra khng c ai trong cc tc gi Php m ti c bit hiu ng ngha ca ch "Cng dn".

[7*] Di quyn cai tr ca mt chnh ph ti, s bnh ng ny ch l b ngoi v gi to; n ch l mt danh hiu g nguyn ngi ngo trong i kh v ngi giu trong bc lt. Thc t th php lut bao gi cng c lI cho k c ca v hi cho ngul khng c g c. V vy mt th ch x hi ch c th l tin b khi mi ngi u c mt ci g , v khng ai c c qu nhiu.

Th vin|J.Rousseau

J.RousseauKH C X HI

QUYN TH HAI

1. CH QUYN TI CAO L KHNG TH T B

H qu u tin v quan trng nht ca cc nguyn tc c trnh by trn l: ch chung ch c th iu khin cc lc lng nh nc theo mc ch ca c ch nhm phc v li ch chung (ND). Nu nh x hi c lp ra v c mu thun gia cc li ch ring, th mt khi cc li ch ring c hi ha, x hi mi c th tn ti. l do trong cc li ch khc nhau vn c ci chung to thnh mi lin h x hi. Nu khng c mt im chung no cho cc li ch hi ha c vi nhau th khng mt x hi no c th tn ti. Do phi da trn li ch chung cai qun x hi.

Vy ti ni : Ch quyn ti cao l s thc hin ch chung nn khng th t n t b n c (ND). C quan quyn lc ti cao l mt con ngi tp th, nn ch t mnh n i biu c cho n m thi. Quyn hnh th c th chuyn trao c lm, nhng ch th khng. Nu ch c nhn c th nht tr vi ch chung trn mt s im th n cng khng th nht tr lu di v thng xuyn c; v ch c nhn, do bn cht ca n, hng v u tin bn thn, cn ch chung li hng ti s ng u bnh ng. Cng khng th bo m cho s nht tr nh th, c bo m chng na th khng phi l tc dng ca ti ngh m l tc dng ca ngu nhin. Quyn lc ti cao c th ni: By gi ta mun ci m ngi kia ang mun, ch khng th ni: Ta cng s mun ci m ngi kia ngy mai s mun. Bi v, ni rng ch chung t tri buc mnh vo tng lai th tht l m h. V li, chng cn phi ty thuc vo mt ch no ng tnh vi mt iu khng tri vi iu mnh mong mun. Nu dn chng ha hn mt cch gin n l s phc tng v iu kin th dn chng khng cn tnh cch l dn chng na; lc s ch c ng ch ch khng cn quyn lc ti cao na, v ton b c th chnh tr s phi tan r. Ni nh vy khng phi l mnh lnh ca cc th lnh khng th chuyn thnh ch chung, mc du th lnh c th chng li ch chung m h vn khng chng li. Trong trng hp ny, nu tt c u lng thinh th c th gi nh l dn chng u ng tnh. iu trn y s c gii thch thm qua cc chng sau.

2. CH QUYN TI CAO L KHNG TH PHN CHIA

Ch quyn ti cao khng th t b th cng khng th phn chia c; bi v ch l chung [1*] hoc khng phi l chung; n c th l ca ton th dn chng hoc l ca mt b phn. Trng hp th nht, ch chung c cng b, l mt iu khon ca ch quyn ti cao, n tr thnh lut. Trng hp th hai, ch c nhn nu cng b ln th ch l mnh lnh php quan, cng lm ch l mt ngh nh m thi. Trong chnh tr ca ta, tuy v nguyn tc th quyn lc ti cao l khng th phn chia, nhng trn thc t ngi ta vn chia tch n trong i tng. H chia n thnh lc lng v ch, thnh quyn lc lp php v qun lc hnh php, thnh quyn quan thu, quyn t php, quyn chin tranh, thnh cai tr i ni v ng ph i ngoi; khi th ngi ta trn ln cc b phn, khi th ngi ta tch ri chng vi nhau. H bin quyn lc ti cao thnh mt th qui d, ghp li bng nhiu mnh, ging nh h ghp mt hnh ngi t nhiu c th; mt ca anh ny, tay ca ch n, chn ca ngi kia. Ngi ta n rng bn bn thuc rong Nht Bn x a tr ta nhiu mnh trc mt cng chng ri tung ln tri; khi cc mnh ri xung th nhp li vi nhau thnh a b sng hn hoi. Ci tr o thut chnh tr ca ta ngy nay cng ging nh vy; sau khi tch ri cc b phn trong c th x hi, h dng uy tn tp nham m ghp cc b phn y li mt cnh ty tin, chng ai hiu ra lm sao c. C sai lm ny l v khng xut pht t nhng khi nim ng n v quyn uy ti cao m ch nm ly nhng biu hin b ngoi, coi l cc b phn ca quyn uy ti cao. V d ngi ta coi vic tuyn chin hoc ging ha l nhng iu khon thuc v ch quyn ti cao. Tht ra mI iu khon y cha phi l lut m ch l ng dng lut, ch l iu khon c bit xc nh tnh hung c th ca lut. Chng no nh ngha ch lut mt cch dt khot th ta mi hiu r vn ny.

Theo di cc li phn chia khc ta cng s thy r s lm ln khi ngi ta tng rng quyn lc ti cao c th b phn chia. Nhng b phn quyn hnh c chia tch ra u ph thuc vo quyn lc ti cao, u gi nh phi c ch ti cao, mi b phn u ch nhn thc hin ch ti cao. C bit bao s lm ln ph bng ln quyt nh ca cc nh son tho lut php chnh tri, khi h mun phn nh quyn ca cc ng vua v ca dn chng theo nhng nguyn tc do h vch ra.

Trong cc chng III v IV quyn th nht ca Grotius, mi ngi u c th thy nh thng thi ny v dch gi ca ng l Barbayrac ln ln lung tung trong nhng li ngy bin ca h; h s ni qu hoc ni khng v quan im ca mnh, h s cc li ch m h phi iu ha b va chm nhau. Grotius lu vong Php; bt mn vi t quc mnh v mun ve vn vua Louis III (17) dng cho vua cun sch ca ng, trong ng khng ngi g tc ht mi quyn ca dn chng v khoc ln mnh vua tt c mi ngh thut ca quyn hnh. cng chnh l khu v ca Barbayrac ngi dng tng bn dch sch Grotius cho vua Anh Georges nht (Georges ler) (18). Chng may s ph trut vua Jacques II (19), m ng ta gi l thoi v, buc ng phi d dt, quanh co, ln la, khi phi gi vua Guillaume (20) l thon ot. Nu hai tc gi ny chp nhn nhng nguyn l ng n th h vt.qua c kh khn v lun lun gi c tnh nht qun. Nhng nh vy th bun thay cho h l h phi ni ln s cht, v h ch c tn dng dn chng m thi.

Th nhng s tht c bao gi dt ngi ta ln a v. Dn chng cng khng th phong chc i s, ct nhc hc v gio s v cng chng c quyn tng lng bng.

3. NU CH CHUNG C TH LM LN

ch chung bao gi cng thng v lun lun hng ti li ch chung nhng khng phi mi iu lun gii ca dn chng u l ng n. Ai cng mun mnh c tt lnh, nhng c phi lc no ngi ta cng nhn thy ci tt lnh u. Ngi ta chng bao gi c tnh lm h hng dn chng, nhng thng thng ngi ta vn la di dn, l lc dng nh ngi ta mong mun iu xu.

Cng thng khi c s khc nhau gia ch ca mi ngi v ch chung. ch chung ch tnh n li ch chung; ch ca mi ngi li nhn vo li ch ring v ch l tng s nhng ch ring l. Nu tr i nhng ch ring l xung khc nhau qu qut [2*] th s d s l ch chung. Nu dn chng c thng tin mt cch y , khi h lun gii vn , d cho l khng ai trao i ring vi ai, th qua rt nhiu s khc bit nh, cuc lun gii vn c dn ti ch chung, kt qu s lun lun tt p. Nhng khi c nhng m mu, nhng nhm nh da m vo tp th ln, th ch chung ca mi nhm l ch l ch ring i vi c quc gia; lc khng th ni rng mi ngi l mt c tri, m phi ni mi nhm nh l mt c tri, v kt qu s t gn vi ch chung hn. Cui cng, khi mt nhm no to phnh ln trm lp tt c cc nhm khc, ta s khng c c tng s ea nhiu s khc bit nh , m ch c mt s khc bit duy nht, lc s khng cn ch chung na, v kin quyt inh ch l kin ring.

Mun cho ch chung c by t r rt th trong mt Nh nc khng nn c cc phe nhm ring, cho mi cng dn c quan nim theo h [3*]. l th ch tuyt vi duy nht ca Lycurgue (21) v i. V nh c nhng phe nhm ring l th nn nng s lng cc nhm ln, v ngn trnh s khng ng u gia cc phe nhm,nh Solon (22), Numa (23), Servius (24) tng lm. l cch phng tt nht bo m ch chung c soi sng v dn chng khng b lm ln.

4. GII HN CA QUYN LC TI CAO

Nu Nh nc v thnh bang ch l mt con ngi tinh thn nh s on kt ca cc thnh vin m tn ti, v nu iu quan tm ch yu, bc nht ca Nh nc l tn ti, th phi c mt lc lng chung c tnh cht cng ch ng vin v xp t cho mi b phn u c tha ng vi ton b. Thin nhin ban cho con ngi ci quyn tuyt i s dng t chi, th cng c x hi cng phi trao cho c th chnh tr ci quyn tuyt i i vi cc thnh vin ca n. Chnh ci quyn tuyt i y c iu hnh bng ch chung, mang tn l quyn lc ti cao.

Nhng ngoi con ngi cng cng (tc l quyn lc ti cao) , ta phi xem xt n nhng con ngi ring l, thnh vin ca x hi, m cuc sng v t do ca h tt yu phi ph thuc vo x hi. Vy phi phn bit quyn ca cc cng dn v quyn ca c quan quyn lc ti cao [4*], ng thi phn bit ngha v ca thn dn vi quyn t nhin m con ngi c hng.

Ci m mi ngi hy sinh v quyn nng, ti sn, t do ca h theo Cng c x hi ch l mt phn ca quyn nng, ti sn v t do chung m cng ng ngi c s dng. Nhng ta cng phi nhn rng ch c c quan quyn lc ti cao l ngi phn xt v cch s dng chung .

Mt cng dn phi lm nhng g cho quc gia do c quan quyn lc ti cao yu cu. Nhng c quan ti cao cng khng th yu cu, hoc mong mun cng dn lm iu v ch cho cng ng; v theo qui lut l tnh cng nh qui lut t nhin, vic v ch khng c nguyn nhn th khng th xy ra c.

Nhng mi dy rng buc chng ta vo c th x hi ch l cng ch khi no n l s rng buc c hai pha, c i c li. Tnh cht ca n l trong khi thc hin s rng buc, ngi ta va lm cho k khc li va lm cho chnh mnh. V sao ch chung bao gi cng thng thn, m mi ngi th lun lun quan tm n hnh phc cho mi mt c nhn mnh ? Ch ti khng ai l khng nm vng t ng "mi ngi". Trong khi tn thnh vi mi ngi h cng ch ngh n bn thn h thi. iu ny chng minh rng s bnh ng v quyn, v khi nim cng l do ny sinh u pht tch t bn cht ca con ngi, ai cng mun ginh u tin v phn mnh. ch chung thun tht s l ch chung,th phi l ch chung t trong i tng v trong bn cht ca n, phi t tt c v ng dng cho tt c. ch chng s nht s ng n t nhin khi n thin v nht i tng ring l nht nh (ND), bi v lc ta s khng c c nhng nguyn tc ch o chnh xc khi phi phn on mt iu xa l. Gp mt trng hp phi x tr vic t, m cng c chung xa nay cha ni ti th tht l kh phn xt.' y l v n m mt bn l nhng c nhn eo lin i v bn kia l cng chng, nhng ta luiullg tm ra lut m cng chng thy quan ta tuyn x. Trng hp ny ta khng th da vo li phn quyt dt khot ca ch chung c. Li phn quyt y ch c th l thin v bn ny hoc thin v bn kia nu bn ny cho l ng n th bn kia cho l xa l, thin lch; do dn ti bt cng v sai lm. Nu nh ch c nhn khng th no i biu cho ch chung,th ch chung mt khi thin v i tng c nhn s mt ht bn sc khng th phn xt ng n v mt ngi hay mt vic no na. V d, khi dn chng thnh Athne bu ln hay bi min th lnh ca h, h gn vinh quang cho ngi bu v x pht ngi b trut. Bng nhiu ngh nh c th, h thc hin tt c lut l ca Nh nc, khng phn bit i x vi mt ai. Lc dn chng khng hnh ng vi t cch quyn lc ti cao m vi t cch quan ta. iu trn y c v tri vi kin chung nhng xin hy cho ti trnh by tip kin ca mnh.

Nh trn, ta thy rng ci tng qut mi ch l t hn tng s ting ni m li ch chung bao gm li; bi v trong c ch ny, mi ngi tt nhin phi theo nhng iu kin m h mun p t cho k khc. Khi ngi ta bn ci v cng vic t nhn, nu quyn li v cng l ph hp nhau th cuc lun gii chung s ng n, l do quyn li chung dung hp v ng nht qui tc ca quan ta vi l l ca phe phi.

T kha cnh no ln ln ti nguyn l ta cng u i n mt kt lun nh nhau. Nh rng cng c x hi qui nh s bnh ng gia cc cng dn; mi ngi u phi cam kt nhng iu kin nh nhau v c hng quyn ngang nhau. Do bn cht ca cng c m mi iu khon chnh thc ca ch chung u rng buc hoc to ra thun li cho mi cng dn, n mc m c quan quyn lc ti cao ch cn bit dn tc ni chung, khng cn phn bit bt c mt thnh vin ring l no.

Vy iu khon v quyn lc t cao l g ? khng phi mt bn cng c gia cp trn vi cp di, m l cng c gia c th vi t chi. Bn cng c ny tht chnh ng v c khon c x hi lm c s; tht cng bng hp l v c tc dng chung cho tt c, tht hu ch v n ch nhm mt i tng duy nht l mu li ch cho mi ngi, tht vng chc v n c bo m bng lc lng cng chng v quyn nng t cao. Chng no cc cng dn ch phc tng nhng cng c nh vy th h chng phi ci u tun lnh ngi no, m ch tun theo ch ca mnh thi.

Hi quyn ca c quan quyn lc ti cao v quyn ca cng dn tng ng vi nhau s ly u lm gii hn, tc l hi rng quyn lc ti cao v quyn ca cng dn c th rng buc ln nhau n mc no, im no: Mi ngi rng buc vi tt c v tt c rng buc vi mi ngi. Nh vy quyn ca c quan ti cao u l tuyt i, l thing ling, bt kh xm phm, cng khng v khng th vt qua gii hn ca cc cng c tng qut; mi ngi c th s dng thoi mi quyn t do v phc li m cc cng c dnh cho mnh; n mc quyn lc ti cao khng th trao trch nhim cho ngi ny nng n hn ngi khc, v nh th s l thin vi, v khng xng ng vi quyn lc ti cao na.

V phng nhng iu thin v, phn bit i x nh trn c chp nhn, th trong cng. c x hi s khng c mt s hy sinh chn tht no ca c nhn. Nu c hy sinh chng qua l h i cnh ng trc kia m ly cnh ng hin ti m h thch th hn. khng phi l hy sinh m ch l i chc v li, i ci bp bnh cha chc chn ly ci tt hn v n chc hn; nh i s c lp t nhin ly t do, i ci quyn dc lm hi ngi khc ly quyn an ninh cho bn thn, i sc lc c hn ca mnh m nhiu ngi c th nh bi ly quyn bt kh xm phm c cng ng x hi bo lnh. Ngay khi ngi cng dn hin dng sinh mnh cho Nh nc th bn thn h cng c bo v thng xuyn; cn nh dng sinh mnh mnh bo v chnh mnh th c li ch g ? Ly g b li ci sinh mng b mt i? Trong trng thi t nhin, mt khi buc phi lao vo cun xu x, con ngi nm c sinh mng vo ch nguy nan t bo v. Vy l ch mt mng c sinh tn hay sao ?

Mi ngi phi chin u v T quc, iu l ng; nhng chin u v hy sinh tnh mng v mnh th c ch g? B chy c an ton c phi l hn khng? B chy t nht cng nguy him cho tnh mng hn l xng vo nh nhau mt mng.

5. QUYN SINH T

Hi rng cc c nhn khng c quyn s dng sinh mng ca mnh, sao li c th trao cho c quan ti cao ci quyn m mnh khng c y? Cu hi ny c v kh gii p ch v cch t vn khng ng. Mi ngi c quyn liu mnh t bo v mnh ch! Mt ngi b cht v nhy qua ca s thot nn chy nh, c ai kt ti anh ta l t st? C ai kt ti nhng ngi cht ui khi cho thuyn vo b trnh cn bo ?

Mc ch ca cng c (trait) x hi l bo v nhng ngi k kt cng c. Ai mun ti ch th cng mun c phng tin; m phng tin th khng trnh khi i khi khng may b st m. Ai mun da vo k khc bo v sinh mng mnh th cng phi a sinh mng mnh ra khi mi ngi cn n. Ngi cng dn khng th cn nhc trc tai ha m lut nc yu cu anh phi ng u. Khi nguyn th quc gia bo Nc nh cn n ci cht ca anh,th ngi cng dn phi cht. Ci cht chng qua l iu kin i ly s sng an ton m anh ta c hng t trc ti . Lc ny sinh mng anh khng cn l mt cng trnh sng to ca thin nhin na, m l mt cng vt c iu kin cho quc gia.

Ti t hnh i vi phm nhn c l cng theo mt quan im tng t. Khng mun lm nn nhn ca bn st nhn, ngi ta nh chu ti cht nu t mnh li phm ti git ngi. Trong s tho thun ny ngi ta ch ngh n bo m tnh mnh m khng ngh n s dng tnh mnh; c hai bn tha thun khng c ai l k tnh n chuyn cho mnh b treo c.

Mt ngi lm by, vi phm quyn x hi, tr thnh k lon nghch v phn bi t quc, hn ph hoi php lut quc gia, khng cn l thnh vin quc gia, m l k tuyn chin vi quc gia. S sinh tn ca quc gia khng th dung hp vi s sinh tn ca hn; mt trong hai bn phi b tiu dit; v khi ngi ta x t hn khng phi l x mt cng dn, m l x mt k th. Cc th tc t tng, tuyn n u chng minh hn ph hoi hip c x hi nn khng cn l thnh vin x hi na. Mt khi hn b bt gi v nhn ti, hn phi b loi tr nh mt k vi phm cng c, hoc bng n t hnh nh mt k th ca tt c mi ngi. Mt k th nh th khng cn l con ngi tinh thn ni chung m l con ngi c th phi vn dng lut chin tranh vi hn: git k bi trn.

Nhng ngi ta s ni: x ti mt ngi l iu khon c bit. Phi, x ti nh vy khng dnh g n c quan quyn lc ti cao; l quyn m c quan ti cao c th tham chin nhng khng ng dng cho bn thn n. Hay dng hnh pht bao gi cng l biu hin ca yu ui v li bing trong vic cai tr. Khng c ci c no m li khng th ci thin c trong mt vic no . Ch c quyn x t rn e chung khi ta khng th gi k ti phm nht cch yn n.

Quyn n x hoc min ti cho k b tuyn n l thuc v k ng trn quan ta v lut php. Quyn ny cng ch nn dng mt cch ha hon thi: Trong mt nc kho cai tr, t dng hnh pht khng phi v th lnh c tnh khoan dung m v t ngi phm ti. Khi Nh nc suy thoi, ti phm qu nhiu th kh trng pht.

Di ch cng ha La M, Vin nguyn lo, quan chp chnh khng hay khoan hng, m dn chng cng khng thch khoan hng, mc du nhiu khi h thay i s phn xt ca chnh mnh. Hay khoan hng tc l bo hiu rng s trng pht s khng cn na; mi ngi thy nh th hoc t n s dn n ch . Nhng ti nghe tri tim mnh ang th thm v gi ngi bt ti li: ta hy trao i nhng vn ny vi mt ngi cha h phm ti v khng cn n lng khoan hng.

6. BN V LUT

Vi cng c x hi, chng ta lm cho c th chnh tr tn ti v c mt i sng. Ta li phi ly vic lp php lm cho c th chnh tr c vn ng v c ch; v iu khon u tin lm cho c th chnh tr hnh thnh v c kt cha phi l iu khon lm cho n c bo ton.

S vt tt lnh v hp vi trt t l do bn cht ca n, ch khng ph thuc vo cc cng c gia ngi vi ngi.Tt c cng l l t Tri m ra. Tri l ngun gc ca cng l. Nhng nu ta, bit tip nhn cng l t Tri th ta chng cn n Chnh ph v lut php na. Tt nhin l c mt cng l ph thng tot ra t l tr; nhng cng l mun c chp nhn nhn phi c i c li. Xem xt cc s vt mt cch phm tc, ta thy dng nh thin nhin qui inh rng lut cng bng khng n nhm g vi con ngi. Php lut ch lm tt cho k c v lm xu cho ngi ng n. Anh ta tn trng lut php i vi mi ngi, nhng mi ngi li khng tn trng lut php vi anh ta. Vy phi c nhng cng c v nhng o lut gn lin quyn hn v ngha v, a cng l v vi i tng ca n.

Trong trng thi t nhin, mi ci u l chung cho mi ngi, ti chng phi lm g cho nhng ngi m ti khng ha hn g vi h. Ti ch nhn lm cho ngi khc ci g m ti thy b ch cho ti. Trong trng thi dn s th khng th, y mi quyn u do lut qui inh.

Vy rt cuc lut l l g ? Chng no ngi ta cn gn cho ch lut nhng nim siu hnh th ngi ta c vic lun gii m khng cn phi hiu thu; v khi ngi ta ni v qui lut t nhin thi ngi ta chng bit g hn v lut ca Nh nc.

Trn kia ti ni khng c g l ch chung trn mt i tng c nhn. i tng c nhn y c th l trong Nh nc hoc ngoi Nh nc. Nu ngoi Nh nc th mt ch khc vi c nhn anh khng th ly ch chung i vi anh c. Nu i tng c nhn l trong Nh nc, th y ch chung du l khc vi ring ca anh, vn l ch chung i vi anh. Lc hnh thnh mt quan h gia mt bn l c nhn, bn kia l ton th tr c nhn y. Nhng ton th bt i mt c nhn th khng cn l ton th na, v mi quan h trn y ch l gia hai bn khng u nhau; ch bn ny khng th l ch chung cho c bn kia c.

Khi ton dn qui nh mt iu g cho ton dn th h ch xem xt n ton th, nu hnh thnh mi quan h th phi l quan h gia ton th trn mt cch nhn ny vi ton th trn mt cch nhn khc; ci ton th khng h b chia tch ra. Nh vy cht liu xy dng l cht liu chung, cng nh ch xy dng l ch chung. Ci ti gi l lut. Khi ti ni lut bao gi cng l tng qut chung cho mi ngi (ND), ti hiu rng lut coi tt c thn dn l mt c th, m tru tng ha cc hnh ng, khng coi con ngi nh mt c nhn hoc nh mt hnh ng ring l. Lut c th qui inh rng s c mt s c quyn, nhng khng ni r c quyn cho mt c nhn c th no. Lut cng c th chia cng dn lm nhiu hng, nhng khng ch nh c th ngi n ngi kia l thuc hng ny hay hng khc. Lut c th qui inh vic thnh lp chnh ph v h thng cp bc, nhng khng c ra mt ng vua hay ch nh ra mt gia tc no l hong gia. Tm li mi chc nng lin quan n i tng c nhn khng phi l chc nng ca quyn lc lp php.

Trn t tng ny ta s thy rng khng nn hi ai l ngi lm ra lut, v lut l nhng iu khon ca ch chung. Cng khng nn hi v nguyn th c ng trn lut khng, v ng ta cng ch l mt thnh vin ca Nh nc. Cng khng nn hi lut c th no bt cng chng, v khng ai li bt cng vi chnh bn thn mnh. Cng khng nn hi ta c t do v phi tun theo lut nh th no, v lut ch l ghi li ch ca ta m thi.

Ta cng ly rng lut l thng nht ci tng th ca ch vi tng th ca i tng. Ci m mt ngi, v lun chc tc g, ra lnh cho lt c nhn lm, khng phi l lut. Ngay ci m c quan quyn lc ti cao ra lnh cho mt i tng c nhn cng khng phi lut, m ch l mt ngh nh. N khng phi vic ca c quan ti cao m ca c nhn php quan.

Vy nc cng ha l tt c nhng nc no do lut tr v bt k tr v di hnh thc no. Lut tr v tc l li ch chung tr v. Ci chung l mt ci g kh quan trng.Tt c nhng chnh ph chnh ng u l chnh ph cng ha [5*]. Sau y ti s gii thch chnh ph l g.

Lut ch l nhng iu kin chnh thc ca vic tp hp dn s. Dn chng tun theo lut phi l ngi lm ra lut (ND) . Ch nhng ngi hp thnh x hi mi c quyn x l cc iu kin x hi. Nhng ngi ta x l n nh th no? Phi chng l mt cuc tho lun chung, theo mt sng kin nht thi ? C th chnh tri c mt b my no cng b ch chung hay khng ? Ai s lm cho c quan c c s nhn xa cn thit son thnh cc lut v cng b

7. BN V NGI LP PHP

Mun tm ra chung quy tc x hi tt nht thch hp vi quc gia th phi c mt tr tu u vit. Tr tu y thy r mi ham mun ca con ngi m khng thin v mt ham mun no. Tr tu y khng dnh lu ti bn cht ca tng ngi nhng am hiu n tht tng tn. Hnh phc ca tr tu y khng ph thuc vo chng ta, nhng vn mun chm lo hnh phc cho ta. Tr tu y xy dng mt s nghip cao c, lu di, c th phi lm trong mt th k v hng th th k sau [6*] Nu th th phi l thn thnh mi em li lut php cho con ngi c.

Trn y l cch lun gii ca Caligula trong hnh ng thc t ca ng. Cn Platon (25) th ng dng iu trn y vo lut hc inh ngha con ngi dn s v con ngi vng gi trong cun sch "Bn v tr v" (du Rgne) ca ng. Nhng nu mt ng vua ln l ngi him c, thi nh lp php ln s l ngi nh th no na kia. ng vua ch lm theo m hnh ca nh lp php. Nh lp php l k s sng ch ra my; ng vua ch l ngi th dng my ln v vn hnh my.

Montesquieu (26) ni : "Khi x hi mi hnh thnh, th lnh cc nc cng ha to nn th ch v sau chnh th ch li o to nn cc th lnh ca nn cng ha" .

Ai dm ng ra xy dng ch cho c mt dn tc. Ngi phi cm thy mnh t th lm bin i tnh cht con ngi, ci to c tng c nhn, cn bn thn ng ta l mt tng th hon chnh v n c, l b phn ca mt tng th ln hn; ngi phi cm thy mnh t th ci bin cu trc loi ngi tng cng n, thay i s tn ti ch c ngha tinh thn v cc b bng mt s tn ti vt cht c lp, m mi ngi chng ta u c thin nhin ban cho. Tm li, ngi lp php rt i sc mnh vn c trong mi ngi, ri thay n bng mt sc mnh khc, sc mnh mi ny mi khi vn ng n th phi c s gip ca ngi ng loi.

Nh vy, sc mnh t nhin bi mt i, b hy b i bao nhiu th sc mnh mi thu c cng ln ln v lu bn by nhiu, c ch x hi cng vng chc v hon chnh by nhiu. Nu mi cng dn khng l g c, v ch c th l mt ci g nh tt c mi ngi m tn ti, th sc mnh thu c ca tt c mi ngi phi bng hoc ln hn tng s sc mnh t nhin ca mi c nhn cng li.

C th ni rng lp php l nh cao nht ca s hon thin m sc thnh tp th c th t ti (ND). Ngi lp php, v tt c mi phng din l mt ngi phi thng trong quc gia; phi thng chng nhng do thin ti m chnh l do c s dng na. Ngi lp php quyt khng phi mt v php quan hay mt quc vng. Vic s dng nh lp php khng a vo trong hin php, nhng vic s dng li to lp ra nn cng ha. l mt chc nng c bit v cao c, khng ging vi chc nng ca mt con ngi c th, bi v ai truyn lnh cho ngi th khng c truyn lnh cho php lut. V k truyn lnh cho php lut cng khng nn truyn lnh cho ngi. Khng nh th th lut php vn l cng c ch ng tham vng s tr thnh cng c duy tr bt cng, s khng trnh khi tnh trng cc quan im c nhn lm mnht s trong sng ca tc phm. Khi Lycurgue a php lut v cho t quc, vic u tin l ng xa b ngi vua. iu thnh mt tp qun ln ca cc thnh bang Hi Lp khi h trao quyn lp php cho mt ngi ngoi lai. Cc nc cng ha hin i trn t thng hc theo tp qun ny. Nc Cng ha Genve cng lm th, v thy th l tt [7*].

La M n thi cc thnh th bt u quy vo cho mt s ngi c quyn lp php v quyn cai tr ti cao; t ny sinh cc t nn c on chuyn quyn v Nh nc La M c i bc dn vo ch suy vong.

Tuy nhin, cc v trong hng thp i php quan La M khng c php thng qua mt o lut no quy inh quyn hn ca h. H ni vi dn chng rng: "Nhng iu chng ti ngh ch bin thnh lut chng no dn chng ng . Hi cng dn La M, cc bn hy lm ra lut bo m ly hnh phc ca mnh.

Vy ngi chp php khng nn c quyn lp php (ND) v dn chng du mun c ng khng th trao quyn lp php cho ngi chp php. V theo nh Cng c c bn th ch c ch chung buc cc c nhn phi theo n. Ngi ta khng bao gi chc rng ch c nhn t n ph hp vi vi ch chung. Ch c th tin nh th sau khi t ch c nhn di cuc u phiu t do ca dn chng.

Ti ni iu trn y, nhng nhc li cng khng tha. Nh vy ta thy trong cng trnh lp php c hai iu dng nh mu thun nhau. Mt thit ch vt ln trn sc mnh con ngi, v thc hin thit ch l mt quyn uy khng l ci g ht.

Cn mt iu rc ri na ng c lu : Cc nh thng thi mun ni vi ngi tm thng bng ngn ng bnh dn cng cha chc c ngi ta hiu mnh. C hng ngn th t tng khng th din t bng ngn ng bnh dn. Nhng vn qu khi qut, nhng i tng qu xa xi u ngoi tm nhn thc ca con ngi bnh dn l nhng ngi thng ch thch th nhng vn lin quan ti quyn li l nhng ngi ring ca mnh, kh m nhn ra cc iu li do cc lut ng n mang li, thng qua s tc b nhng quyn c nhn ca h. Mun cho mt dn tc ang hnh thnh c hng nhng phng chm chnh tr tt p v tun theo lut c bn ca l tr quc gia th phi ln ngc kt qu lm nguyn nhn: u c x hi l do th ch to ra ch tr th ch . Con ngi trc khi lm ra lut phi l con ngi o lut o to nn.

Vy th ngi lp php khng th dng sc mnh cng nh l l; ng ta phi nh n mt th quyn uy khc, c th chinh phc ngi ta m khng dng n bo lc, c th thuyt phc ngi ta m khng cn phi ni l l.

Cho nn ta thy rng qua mi thi i th lnh quc gia u phi nh n s can thip ca Tri. H gn cho Tri s thng thi ca chnh h, dn chng phi phc tng lut php Nh nc y nh phc tng cc quy lut t nhin vy. Trong khi tha nhn quyn lc ca Tri to ra con ngi, to ra thnh bang v tun thn Tri mt cch t do, th dn chng cng t nguyn mang ly ci trng phc li cng cng ca lut php.

Ci l l cao siu y vt ln trn tm ca con ngi bnh thng, chnh l l l m ngi lp php gn cho thn thnh dng quyn lc siu nhn lung lc tr tu dn chng [8*].

Nhng khng phi ai cng c th lm cho thn thnh ln ting v c tin theo trong khi h tuyn xng mnh l k din t Tri. Tm hn cao c ca ngi lp php chnh l iu k diu xc nhn chc nng ca ng ta.

p dn chng, ngi khc mnh lnh ln , hoc mn li sm truyn, hoc v vnh lm chuyn mua bn b mt vi thn thnh; hoc dng ln nhng con vt bit ni vo tai dn, hoc tm ra nhng bin php th bo khc. Nhng k y ch bit tp hp mt cch ngu nhin nhng ngi khng phng hng, ch khng th no xy dng c mt t nc vng bn. S nghip rm ca h s tiu tan sau khi h cht. Mi th uy tn gi to ch lm ra nhng mi lin h tm thi; ch c tr tu uyn bc mi to nn nhng mi lin h vng bn. Lut Do Thi (28) lun c th b thay th, lut ca con trai Ismael (29) th tr v phn na th gii trong mi th k, cho n nay cn c cc bc v nhn truyn tng.

Nhng u c b phi m qung, kiu cng coi cc bc v nhn nh bn bp i, cn cc nh chnh khnh ng n th thn phc ti nng ln lao v th ch vng bn m cc v nhn dng nn.

Qua nhng iu c trnh by trn y, xin ch kt lun nh Warburton ( 30 ) rng chnh tr v tn gio c chung mt i tng; m nn kt lun rng trong ngun gc dn tc, tn gio l cng c ca chnh tr v chnh tr cng l cng c ca tn gio.

8. DN CHNG

Trc khi dng lu i ln, nh kin trc thm d xem t c chu ni trng lng ca lu i hay khng. Nh lp hin thng minh khng bt tay ngay vo vic son lut, trc ng xem xt dn chng l ngi tip nhn lut c thch ng c vi lut khng (ND) : V th m Platon t chi khng son tho lut cho dn Arcadie (31) v dn Cyrne (32) , v bit h l dn giu c, khng th chu ni s bnh ng. Cng do vy m Crte (33) c lut tt m li c nhiu ngi c, v vua (Minos) (34) ch a mt dn tc ti li vo trt t.

Trn tri t c hng ngn dn tc ni bt ln, nhng cha bao gi c c lut php tt. Mt s dn tc khc tng c lut php tt nhng ch c mt thi gian ngn.

Phn ln cc dn tc cng nh con ngi, ch d bo khi cn tr tui,v gi cng kh un nn. Mt khi phong tc tp qun bt r su, mun thay i n th tht nguy him v v hiu; dn chng khng chu ni ngay khi ngi ta ng n nhng ci xu xa ca h gip cho h tiu tr cl xu y, chng khc g nhng con bnh n n v nht nht thng s hi khi trng thy bc s.

Ni nh th khng c ngha l cc dn tc khng th c lc tr li. Ngi ta i khi v mc bnh m qun ht qu kh. Cc dn tc cng c thi k cch mng si ng, khng hong d di gy ra kinh hong, nhng ri ngi ta qun i. c kch thch bng nhng cuc ni chin, Nh nc thot khi tay thn cht li phc hng t ng tro tn, ly li sc sng ca thi trai tr. l nhng trng hp ca thnh bang Sparte thi Lycurgue. l trng hp ca La M di triu i cc vua Tarquins (35). cng l trng hp ca H Lan v Thy S trong thi i chng ta ngy nay, sau khi cc bo cha b tr kh .

Nhng cc trng hp nh trn l him c . Trong cc quc gia ngoi l , l tr lun lun th bin trong hin php c o ca h. Ngay cc quc gia ny cng khng th c c hai ln hi sinh nh th, v h ch t do khi cn d man, ch tin ln vn minh ri th kh lp li t do. Lc ny nhng s ri lon c th ph hy quc gia m cc cuc cch mng cng khng th no ti to quc gia c; khi xing xch b cch mng ph tung th quc gia cng r ri tng mng v khng tn ti na. Lc ny quc gia cn c mt ngi ch, ch khng phi mt ngi gii- phng. Cc dn tc t do hy nh ly chm ngn ny : "Ngi ta c th ginh ly t do, ch khng sao gi vt vt li t do mt" (ND).

Tui tr khng phi l thi th u. Cc quc gia cng nh con ngi, u c mt thi trai tr, hoc tui trng thnh khi m quc gia bit khp mnh vo lut. Nhng s trng thnh ca mt dn tc khng phi lc no cng d nhn ra v nu ngi ta bo trc th n s khng n u ! Mt s dn tc khi mi hnh thnh c kh nng tip thu trt t; v c dn tc qua hng chc th k vn cha tip thu ni trt t.Ngi Nga s khng bao gi thc s vn minh, v h tng vo np qu sm. Vua Pierre (36) c ti bt chc ch khng c ti sng to. Ngi c ti nng phi sng to v lm ra tt c t hai bn tay khng. Mt vi vic vua Pierre lm cng l tt p; nhng phn ln cc vic khc th u bi lch lc i c. ng ta ch thy dn tc mnh d man, m khng h thy rng dn Nga cha chn mui tin ti vn minh. ng mun khai ha nc Nga, nhng ch a nc Nga vo nhng cuc chinh chin. ng mun c nh ngi c, ngi Anh, nhng li bt u vi ngi Nga. Ngi Nga vn cha c gii giang nh th, nhng ng c khng khng thuyt phc h rng h tng gii giang; cho nn ng ngn cn thn dn khng t c ci ch m h c th n. Tht ging nh mt anh gia s ngi Php c dy cho hc tr mnh thnh nh thng thi, nhng khi n ln ln n li chng ra qui g. quc Nga mun thng tr c Chu u, nhng ri n li ch thng tr mnh n. Ngi Tartares (37) tng chim c nc Nga v cc nc Chu u; qu trnh ny xem ra tt yu. Ht thy vua cha Chu u dng nh cng hnh ng nhp nhng thc y nhanh qu trnh xm lc ny.

9. TIP THEO

Thin nhin hn nh cu trc ca con ngi bnh thng. Vt qu hn nh y, con ngi s thnh ng khng l hoc thng ln t hon. Mt quc gia cng vy. Qu ln th kh cai tr; qu nh th kh duy tr.

Trong mi c th u c mt lc ti a khng nn vt qua. Thng khi c th chnh tr ln phnh ra li kh t ti ci lc ti a y. Mi lin h x hi cng c m ra th cng lng lo; v ni chung, tnh theo t l th mt nc nh mnh hn mt nc ln.

Hng nghn l l chng minh cho iu trn y. Trc ht, khong cch ln th cai tr vt v, ging nh cm ci so nng mt vt, so cng di vt y cng nh nng thm. Cc n v thuc nhiu mc khc nhau th vic cai tr cng lng cng. Dn trong mi th trn ng gp cho th trn mnh, li cn phi ng gp cho qun, tnh, ri ng gp cho cc cp trn tnh, cho lnh a vng hu; cng ln cao nhu cu cng ln, ln u ngi dn ng thng trn cng n Nh nc ti cao ln tt c. By nhiu gnh nng tip theo nhau lm kit sc thn dn. Tng u nhiu cp l hay, ha ra li d, khng bng ch c mt cp. Cn nhng ngun d tr phng khi bt trc , nu nc ln, khi cn n, huy ng cho c th Nh nc lm nguy mt ri. Cha ht, Nc ln th Chnh ph kh m st sao, nhy bn trong vic thi hnh lut . php, ngn chn ti phm, un nn sai lm, phng nga ni lon cc vng xa xi. Mt khc, nc ln th dn chng km thn gn th lnh, v h t khi tip xc vi th lnh. T quc i vi h l c mt th gii bao la. ng bo i vi h phn ng l ngi xa l, nhng php lnh nh nhau kh m ph bp vi cc tnh khc nhau v phong tc v kh hu. Lut l mi ni mt khc th gy ra ri lon, ln ln gia dn chng cc vng. H sng di quyn chung ca mt th lnh, lin h nhau, i li, ci hi nhau, nhng lut l khc nhau th h chng cn bit c ngi ca mnh tt xu ra lm sao na.

Trong mt quc gia rng ln, ti nng thng b chn vi, c hnh b xao nhng, ti li khng bi trng pht. Ngi th lm hng, chng hiu bit nhau, m ci gung cai tr c quy h vo lm mt. Cc th lnh bn cng vic ti bi, t mnh chng nhn thy g na, phi cho bn th li iu hnh quc gia, cui cng ch lo tm bin php nm quyn lc ti cao m ht thng ht nm, cn u thi gian gii quyt cng vic cng cng, cn u sc lc chm lo hnh phc nhn dn. C chng th ch sc ngn dn chng ng i hi qu nhiu. C th qu ln so vi cu trc b tru xung v b bp di trng lng ca chnh n.

Mt khc, Nh nc phi to cho mnh mt c s c c s vng chc, chng c nhng chn ng, ch ng c cc lc phn khng; v mi dn tc u c mt lc li tm , vi lc ny cc dn tc tc ng ln nhau bng cc khuynh hng bnh trng sang nc lng ging, ging nh nhng lung xoy ca Deseartes (38). Cc dn tc yu c nguy c b nut chng v khng mt dn tc no c th bo tn trn vn khi t mnh vo vi mi dn tc trong mt th cn bng m p lc hai pha gn nh tng ng nhau.

C l do tnh chuyn bnh trng ra cng nh tnh chuyn co li t v; v khng phi nh chnh khch theo khuynh hng t v quc gia l km ti nng. C th ni chung rng cc l do bnh trng mang tnh cht ngoi din v tng i, phi ph thuc vo cc l do t v c tnh cht ni ti v tuyt i. iu quan trng u tin l phi tm cho ra mt cu trc lnh mnh, v ta nn da vo tnh nng ng do mt nn cai tr tt p nhiu hn l da vo nhng ti nguyn do mt lnh th rng ln.

Ta cn thy nhng quc gia c cu trc di dng tt yu phi bnh trng, phi chinh phc cc nc khc th mi tn ti c. C l h rt t ho v nhu cu bnh trng khoi tr ; nhng nhu cu ny va to ra s v i ca h li va l l do tt yu y h n suy vong.

10. TIP THEO

Ngi ta c th o mt c th chnh tri bng hai cch: bng tm rng lnh th v bng s dn. Gia hai cch o ny c mi lin h ng tm ra ln ca quc gia.

Con ngi lm nn quc gia, v t nui sng con ngi. Mi tng quan y l t nui sng dn, v s dn va vi kh nng cung ng ca t. Qua t l gia t v ngi c th tm ra mc ti a v lc lng ca mt nhm dn chng nht nh. Nu t qu rng, vic trng nom s tn km; trng ta khng ht, sn phm d tha; s l nguyn nhn ca cc cuc chin tranh t v. Nu t ai khng , Nh nc phi dm ng sang t lng ging, s l nguyn nhn cc cuc chin tranh tn cng. Dn tc no vo v tr ch sng bng thng mi v chin tranh ln hi, th bn thn dn tc y l yu; h phi da vo lng ging, trng ch cc bin c, nn ch c c cuc sng bp bnh, ngn ngi hoc l h phi chinh phc nc ngoi thay i tnh th, hoc l h b ngi ta chinh phc v sng chng ra g. H ch c th tn ti t do nh nh b hoc nh ln mnh.

Kh m tnh c mt t l c nh gia t ai v s dn nh th no l tha ng; v cht t, ph nhiu, c tnh sn phm. nh hng kh hu mi ni mt khc; m con ngi cng chng ging nhau. Cc x ph nhiu dn tiu th t, cc x cn ci dn tiu th nhiu li phi nhn n s ph n trong nc lxem kh ,nng pht trin dn s ra sao. Nh lp php cn c vo s dn nh ot t chc, khng ch nhn vo tnh trng hin ti m phi d kin c dn s tng lai. Cui cng, c hng nghn trng hp bin thin v a im cho php hoc bt buc ngi ta phi bao chim thm nhng t ai tng chng khng cn thit.

min ni ngi ta cn khong rng, v sn phm t nhin nh rng cy, lng c i hi t lao ng; li nhiu ph n hn ng bng dc ln, vng trng trt chng c bao lm.

Tri li, min ven bin, ngi ta thng sng chen chc v ngh nh c c th b sung phn ln sn phm trn mt t; ngi ta phi sng tp trung sc chng gic bin; v cng d di tn s dn tha sang cc thuc a khc.

Mun xy dng mt dn tc, ngoi cc iu kin ln trn, phi thm mt iu kin quyt nh, khng c n th mi iu kin khc u v ngha; l : con ngi phi c hng ha bnh v phn vinh (ND)

Thi im chnh n quc gia cng nh thi im chnh n mt qun i, chinh l lc m kh nng khng c ca c th quc gia xung thp nht, d b ph hy nht. Trong tnh trng ht sc ln xn ngi ta khng c cn kh hn l trong tnh trng giao thi, khi mi ngi ch ngh n v tr ca mnh m khng lo n nguy c chung. Mt cuc chin tranh, mt cn i km, mt cuc ni lon vo thi im khng hong ny th quc gia nht inh b o ln .

Cng c nhng chnh ph ra i trong cn bo tp, nhng l nhng chnh ph ph hoi quc gia. Nhng k thon ot thng to ra hoc chn ng thi c ri ren nh th, li dng s s hi ca mi ngi, thng qua cc o lut ph hoi, m dn chng khng th tip nhn nu h trong trng thi bnh thn.

Cch chn thi im xy dng quc gia l mt iu r rt nht phn bit th thut ca nh lp php chn chnh vi bn thon ot ranh ma.

Vy dn tc no th thch hp vi ch lp php ? l nhng dn tc c mi lin h tp hp v ngun gc, v li quyn v cng c, nhng cha phi mang gng cm ca php lut bao gi. Nhng dn tc cha c phong tc v tn ngng bt r qu su. Nhng dn tc khng s bi xm ln bt ng, khng xung khc vi cc dn tc lng ging, v sc ng u vi tng nc hoc sc gip nc ny chng li s xm ln ca ngi khc. Nhng dn tc m mi thnh vin u c th c mi ngi bit n, nhng khng mt ai b buc phi gnh vc cng vic nng qu sc mnh. Nhng dn tc khng cn phi nh n dn tc khc, v cc dn tc khc cng khng cn nh n h [9*]. Nhng dn tc khng ngho cng khng giu, c th t tc cho mnh c. Cui cng l nhng dn tc kt hp c tnh cng vng ca mt dn tc lu i vi tnh d bo ca mt dn tc mi m.

Trong cng trnh lp php, ci kh ch xy dng th t m ch ph hy th nhiu hn. iu lm cho cc nh lp php t khi thnh cng l h kh tm ra ci gin d ca thin nhin gn lin vi cc nhu cu ca x hi. Tht kh m qui t tt c cc iu kin ni trn; v vy rt t thy nhng nh nc tht hon chnh.

chu u cn c mt x s iu kin lp php, l x Corse (39) . Nhn dn x ny bit ginh li t do vi gi cao v bng tinh thn kin tr. H xng ng c c mt ngi lnh o sng sut by v cho h bo v t do. Ti cm thy c rng mt ngy kia hn o nh b ny s lm cho chu u kinh ngc.

11. CC H THNG LP PHP KHC NHAU

Nu tm xem iu tt nht cho tt c mi ngi, v nh cao nht ca h thng lp php l ci g, ta s thy iu qui gn vo hai mc tiu :T do v bnh ng.T do: V c nhn b mt t do bao nhiu th c th quc gia gim st sc lc by nhiu. Bnh ng. V khng c bnh ng th khng th no c t do c.

Ti ni t do y ch l t do dn s, cn v bnh ng th khng nn hiu l mi mc quyn lc v ti sn u phi tuyt i ngang nhau. Theo ti, quyn lc phi ng trn mi bo lc. Quyn lc ch th hin theo cp bc v theo lut php; cn ti sn thi khng nn mt cng dn no giu n mc c th mua mt cng dn khc; v khng mt cng dn no ngho n ni phi t bn mnh [10*].

Mun th th pha cc ngi giu hn ch ca ci v tri khon, pha ngi ngho nn hn ch tnh tn tin v lng thm kht.

S bnh ng ny l iu tng tng ho huyn khng th c trong thc t.Nhng nu khng trnh c s lm dng th ta c nn tm cch iu tit v hn ch lm dng khng ? Chnh l v lc ca cc vt lun lun c khuynh hng ph b s ng u, cn lc ca lut php lun lun nhm bo tr s ng u (ND) .

Nhng cc mc tiu chung ni trn ca mt th ch tt p l T do v Bnh ng s ty theo hon cnh mi nc m i khc do tnh hung quc gia v tnh cch dn chng mi nc khng ging nhau. Mi dn tc s t chn ly th ch thch hp ring ca mnh.

Nu nc cc bn qu hp, dn sng chen chc, t ai cn ci, th cc bn nn lm cng nghip hoc ngh thut ly sn phm vn ha v k ngh i ly lng thc thc phm m bn thiu. Tri li, nu cc bn c nhng cnh ng ph nhiu, t ai rng ri nhng dn c tha tht, th cc bn nn chm lo nng nghip, khin dn s tng nhanh; mt khc nn lnh xa ngh thut, l ci ngh ch qui t mt t dn tc vo mt vi im v lm cho quc gia tha tht dn c[11*].

V phng nc cc bn c nhng b bin ko i v thun tin, cc bn hy chuyn vic ng tu, chm ngh bun bn v hng hi c mt quc gia xn ln, tuy l ngn ngi.

V phng b bin nc bn ton l mm l nh khng khai thc g c, th cc bn hy chu sng hoang d, n c sng, cc bn s c yn tnh v chc chn l hnh phc.

Tm li, ngoi nhng phng chm chung m tt c u phi theo, mi dn tc c mt s nghip ring, n quy nh nn cch sng ring v khin cho ch lp php phi ph hp vi cch sng .

Chnh v vy m ngy xa dn tc Hbreux cng nh ngy nay dn tc Rp ly tn gio lm mt mc tiu chnh. Dn Athne chung vn hc, dn Carthage v Tyr chung bun bn, dn Rhodes tho ngh hng hi, ngi Sparte tho chin chinh, ngi La M ch trng c hnh. Tc gi sch "Tinh thn ca cc lut php" (40) a ra hng lot v d chng minh nh lp php phi c ngh thut nh th no hng th ch ng theo mc tiu ca n.

iu lm cho th ch ca mt nc vng vng, bn cht tht s chnh l n phi lun lun tn trng s tha ng, lun lun lm cho lut php v cc quan h t nhin gp nhau mt cch hi ha trn nhng im nht nh. Lut php t ra ch l bo m, h tr v iu chnh nhng quan h t nhin. Nu nh lp php nhn thc sai v cc mc tiu, nm ly mt th nguyn tc tri vi nguyn tc t nhin ca s vt, khin cho cc mc tiu chng cho nhau, ci th nhm vo phc tng, ci th nhm vo t do; mc tiu ny nhm vo s giu c, mc tiu kia li nhm tng dn s, ci ny nhm vo ha bnh, ci kia nhm vo chinh pht... th chng ta s thy php lut mc nhin b suy yu, th ch b h hng, nc nh khng ngng chao o cho n khi b i thay hoc bi hoi; v khi quy lut t nhin khng ai cng ni s ng tr hon ton.

12. PHN LOI CC LUT

Mun xp t ci tng th, lm cho cc s vt c c mt hnh thc tt nht, th cn phi xem xt nhiu mi quan h khc nhau.

1) Trc tin phi xem xt hot ng ca ton b c th tc ng vo ton b c th nh th no; tc l xt quan h gia ci chung vi ci chung, gia c quan quyn lc ti cao vi ton b quc gia. Mi quan h ny, bao gm nhng quan h ca cc yu t trung gian m chng ta s xem xt sau.

Cc lut iu chnh mi quan h chung ni trn gi l lut chnh tr, cng gi l lut c bn. Nu lut c bn l sng sut, trong mi nc ch c th c mt cch duy nht sp xp mi quan h chung, th nhn dn l ngi tm ra cch sp xp nht nh s ng h lut c bn.

Nhng nu trt t chung c sp xp ti t th ai cn tha nhn cc iu sp xp y l lut c bn na!

V li, v mi l do, nhn dn lun lun c quyn thay i php lut, ngay c nhng iu lut tt cng vy. C ai cm mt ngi mun t lm au mnh.

2) Mi quan h th hai l quan h gia cc thnh vin vi nhau, hoc quan h gia cc thnh vin vi ton b c th x hi. Mi quan h ny c th xem l rt nh m cng c th xem l rt ln, bi l mi mt cng dn c th l hon ton t do i vi cc cng dn khc, m cng c th l hon ton ph thuc vo thnh bang. C hai trng thi u do nhng bin php nh nhau to nn; v ch c sc mnh ca Nh nc lm nn t do ca cc thnh vin trong quc gia. T mi quan h th hai ny ny sinh cc lut dn s.

3) Cn c mt loi quan h th ba l quan h gia con ngi v lut php. Khi c k khng chp hnh ngha v, cng li lut php th phi thit lp ra lut hnh s. y l mt th lut c bit, c ngha l s trng pht ca mi ngi i vi k vi phm.

4) Gn lin vi ba loi lut ni trn, c mt loi th t quan trng hn c. Lut ny khng khc ln , ln ng, m khc vo lng cng dn, to nn hin pbp chn chnh ca quc gia. Lut ny mi ngy li c thm sc mi; khi cc th lut khc gi ci hoc tt ngm th lut ny thp cho n li sng ln, hoc b sung, thay th n duy tr c dn tc trong tinh thn th ch, lng lng a sc mnh ca thi quen thay vo sc mnh ca quyn uy. Lut th t ny chnh l phong tc tp qun, ni chung l d lun nhn dn.

y l b phn m chnh sch ca ta khng bit n, nhng mi ci khc u phi ty thuc vo n. y l b phn m nh lp php ln phi thm lng quan tm nghin cu trong khi h t ra dng nh ch hn ch trong cc iu lut l c th.

Lut php c th ch l ci nh vm ca ci ca cng, phong tc tp qun pht sinh mun hn, to thnh ci kha ca khng g c th lay chuyn ni.

Trong bn loi lut php ni trn, ch nghin cu ca ti ch lin quan n loi th nht: cc lut chnh tr, lut cu to nn hnh thc c bn ca nn cai tr quc gia.

[Chng trc] [Mc lc] [Chng tip theo]

Ch thch

[1*].Mun cho mt ch tr thnh ch chung, khng nht thit lc no cng phi tuyt i trm ngi nh mt; nhng iu cn thit l mi ting ni u c m xa ti. Nu loi b d l mt cch hnh thc, mt s ting ni no , th ch chung s b tan r.

[2*]. Hu tuc d'Argenson ni: Mi li ch c nguyn tc ring ca n. Hai li ch ring ha hp c vi nhau l do n i lp vi li ch ca ngi th ba. C th ni thm rng s n ca tt c to thnh ci i lp vi ch ca mi mt ngi. Nu khng c t g l li ch khc bit nhau, ngi ta s nhn ra ngay li ch chung, khng vng mt tr ngi no; mi vic s t n tri chy; lc chnh tr thi khng cn l mt ngh thut na.

[3*]. Machiavel ni: "Verss cose e che alcumi divisioni nuocono alle republiche es alcune giovano; quell nuocono che sono delle song delle settec da partigieni aocompagnte, quelle giovano che senze; sezza partigieni, simatengono. Non potendo adunque provedere un fandatore d'une republics che non siano nimicige in quella, ha da proveder almeno che non vi sieno sette. (Hist. Florent. Uy.VII) - Cu La tinh trn do tc gi ch thch, c ngha l: "Tt nhin, c nhng cch phn chia gy hi v nhng cch phn chia c ch cho nn cng ha. Cch phn chia gy hi l phn chia b ng. Do d ngi sng lp nn cng ha mun trnh mi nguy hi th phi tm ht cnh bo m cho trong nc khng s b ng (Xem "Linh s Florentis", quyn 7).

[4*]. Xin cc bn c chm ch ng vi ph phn ti l trc sau mu thun. Do ngn ng ca ta cn ngho, ti khng trnh c s lng tng trong thut ng. Xin hy chxem on sau.

[5*].T ng "Cng ha", theo ti hiu, khng c ngha qu tc hay dn ch ni chung, m ni chung l tt c nhng chnh ph da vo ch chung, da theo lut. Ch lm ln chnh ph vi c quan quyn lc ti cao: Chnh ph ch l cc b. Nh th th mt nuc qun ch cng c th theo ch cng ha. Vn ny s c lm sng t trong quyn sau.

[6*]. Mt dn tc ch tr nn ni ting khi c quan lp php ca dn tc y bt u suy thoi. Ngi ta khng r c ch lp php ca Lycurgue (xem ch thch 21 - ND) a li hnh phc cho nhn dn thnh bang Sperte trong vng my th k n mi b t thnh vn trong cc thnh bang khc Hy Lp.

[7*]. Nu cho rng Calvin (27) ch l mt nh thn hc th cha hiu dng ti nng rng ln ca ng. ng gp nhiu cng lao trong vic son tho cc php lnh sng sut. Trong tn gio ca ta ngy nay c da vo mt s iu cch mng nh tnh yu t quc, yu t do, mi mi soi sng lng ta, chnh l nh con ngi v di ny.

[8*]. Machiavel ni: "Eversmente mai non fu alcuno ordinatore di leggi straordinane in un popomo, che non ricorresse a Dio, perche altrimeuti non sarrebero accettate; perche sono molyi beni conosciuti da uno prudente, i quali non hanno in e regguoni de potergli persusdere ad altrui". (Discorai sopre fito Livis. tib.I, CXL (Cu latinh trn ngha l:" Tht ra khng c mt nh lm lut c cch ca bt c dn tc no m khng chy ti cu khn Tri. Khng lm th th h khng c ohp nhn. C nhiu phc lnh m cc thnh hiu r, nhng ngi thng khng tin vo c v n khng hin nhin (Li ging trong tp k I - Tito Uvo. Quyn I, chng 11) .

[9*]. Nu hai nc gn nhau m nuc A phi nh v nc B th tnh th rt gay go cho nc A v rt nguy him cho nc B. Mi quc gia thng minh trong cnh ng d s c sc gip cho nc A mau thot khi tnh trng ph thuc. Nc cng ho Thlascala chu cnh n l trong quc Mexique, th chu n nht ch khng mua mui ca ngi Mexique, ngay c cho khng cng khng ly. Cc nh thng thi trong dn tc Thlasaca thy r ci by che giu trong vic cho mui thoi mi y. H gi c t do; v chnh l ci quc gia nh b y, nm trong quc to ln kia tr thnh cng c lm suy vong quc Mexique.

[10*]. Mun cho Nh nc c sc chu ng, hai cc giu ngho nn xch li nhau cng gn cng tt, khi phin toi v hai hin tng t nhin (giu ngho) ny vn khng th tch ri nhau, u tr ngi cho phc li x hi. T pha giu ny sinh bn ti phm ca chuyn ch; t pha ngho ny sinh cc nh chuyn ch. Vic bun bn quyn t do cng cng lun lun din ra gia hai loi ngi ny. Mt bn mua t do, bn kia bn t do.

[11*]. Hu tc d'Argenson ni: Mt vi ngnh ngoi thng ch em li li ch gi to cho quc gia; n lm giu cho mt s c nhn, hoc mt s thnh th, cn ton b quc gia chng c g, v dn chng cng ch nh c thi.

Th vin|J.J.Rousseau

J.RousseauKH C X HI

QUYN TH BA

Trc khi ni n cc hnh thc chnh ph khc nhau, ta hy nh ngha chnh xc ci t "Chinh ph" m xa nay cha ai gii thch tht ng n.

1. CHNH PH NI CHUNG

Xin ni trc vi c gi rng chng ny cn phi c tht nghim tc; v ti khng c ti lm sng t vn i vi k no khng mun chm ch tm hiu.

Mi hnh ng t do u c hai nguyn nhn to sinh ra n. Mt nguyn nhn thng v mt nguyn nhn vt l.

Nguyn nhn thng tc l ch thc y ngi ta hnh ng. Nguyn nhn vt l tc l ci lc tc ng thnh vic lm. Khi ti i n mt ci ch, trc ht phi l do ti mun ti ; mt khc phi c i chn a ti ti ch. Ngi bi lit ang mun chy v ngi nhanh nhn khng mun chy, c hai u yn mt ch nh nhau.

C th chnh tr cng c nhng ng lc nh th: sc mnh v ch. Mt ci gi l quyn lc lp php; ci kia gi l quyn lc hnh php. Khng c ci g t lm hoc phi lm m khng da vo th quyn lc y.

Ta thy quyn lc lp php thuc v nhn dn v ch c th thuc v nhn dn m thi. Tri li, quyn hnh php khng th thuc v ci chung nh quyn lp php hoc quyn lc ti cao, bi l quyn hnh php ch lin quan n nhng iu khon c th, khng thuc v thm quyn ca lut c bn hoc ca c quan quyn lc ti cao, m mi c ch cn phi l nhng o lut.

Vy th lc lng cng cng phi c mt nhn vin ng ra tp hp cc sc mnh, bin n thnh vic lm theo ng hng ca ch chung, phc v cho mi lin h ca quc gia v ca c quan quyn lc ti cao, to nn trong con ngi cng cng y mt th lin h ging nh trong con ngi thng, lin h gia linh hn vi th xc. l ci l khin cho trong mt quc gia phi c chnh ph.

Ch ln ln chnh ph vi c quan quyn lc ti cao. Chnh ph ch l cc b ca nh nc m thi .

Vy chnh ph l g ?

Chnh ph l mt c th trung gian gia cc thn dn vi c quan quyn lc ti cao, hai bn tng ng vi nhau, thi hnh cc lut, gi gn quyn t do dn s cng nh t do chnh tr.

Cc thnh vin trong c th trung gian ny gi l php quan hoc cc vua, tc l nhng ngi cai tr. Ton b c th trung gian ny th gi l "Chnh ph"(41). Nh vy iu lut bt nhn dn phi phc tng chnh ph khng phi l mt kh c (contrat). Ai ngh nh vy u rt c l.

C th trung gian ny ch l mt y vin hi; mt c quan thc hnh, trong cc vin chc thc hin nhng iu m c quan quyn lc ti cao y thc, c quan quyn lc ti cao c th hn ch, sa i, hoc thu hi quyn hnh ca cc vin chc . Hy b quyn hnh php l tri vi bn cht ca c th x hi do tri vi mc ch ca cng ng x hi.

Tn gi s thc hin quyn hnh php theo ng lut l "Chnh ph", hoc l "C quan cai tr ti cao". Con ngi hoc t chc c u thc lm vic cai tr y th gi l "v nguyn th" hoc "php quan".

Trong chnh ph c cc lc trung gian quan h vi nhau, bao gm c quan h gia c quan quyn lc ti cao vi quc gia. C th trnh by quan h ny thnh quan h gia cc cc trong mt chui t l, m t l trung bnh l chnh ph. Chnh ph nhn mnh lnh ca c quan quyn lc ti cao, truyn ti dn chng. Mun cho quc gia gi c th cn bng th cc bn u phi c n p; mt bn l cng vic v quyn lc ca chinh ph, mt bn l cng vic v quyn lc ca cng dn, va l ch nhn va l thn dn ca chnh ph; hai bn chnh ph v cng dn u phi c n p ngang nhau.

Chui t l ni trn r rng l c ba mc : c quan quyn lc ti cao, chnh ph (php quan) v cng dn (thn dn). Nu mt trong ba mc ny b xu i th chui t l s mt cn i.

Nu c quan quyn lc ti cao (vn lm chc nng lp php mun trc tip cai tr hoc cc php quan (vn lm chc nng hnh php) li mun ng ra ban b lut; hoc cc thn dn li khng mun phc tng, th lp tc nc nh xy ra ln xn; sc mnh v ch khng tc ng hi ha; t nc s sa vo tnh trng chuyn ch hoc v chnh ph.

Cui cng do mi chui t l ch c th c, c mt t l trung bnh, cho nn trong mt nc cng ch c th tn ti mt chnh ph tt m thi. Nhng do hng ngn bin thin c th lm thay i cc quan h trong mt dn tc cho nn chng nhng nhiu loi chnh ph s thch hp vi nhiu loi nc khc nhau m ngay trong mt nc cng c th c nhiu loi chnh ph tt thch hp vi nhiu giai on khc nhau.

c c nim r rt v cc mi quan h gia hai cc, ti xin ly v d v dn s l mt th quan h d din gii hn.

Gi nh mt nc c mi nghn cng dn. y c quan quyn lc ti cao ch c coi nh mt c th tiu biu cho tp th; nhng mi con ngi, vi t cch thn dn th c coi nh mt c nhn. Nh vy c quan quyn lc ti cao t l vi thn dn l mi nghn so vi mt, ngha l mi thn dn ch c mt phn mi nghn quyn lc ti cao, mc du anh ta phi em ht mnh phc tng quyn lc ti cao. Nu s dn cu nc tng ln thnh mt trm nghn th tnh trng ca thn dn vn khng thay i, mi ngi u gnh chu ton ton b h thng lut php ca nc nh; nhng t trng l phiu ca h bi tt xung, ch cn mt phn trm nghn, tc l mi ln nh hn trc. Nh vy, thn dn bao gi cng ch l con s mt, m c quan quyn lc ti cao th t trng tng ln theo s dn. Th l: Nc cng ln, t do cng gim.

Khi ti ni mt t l tng ln th ti hiu rng t l cng xa mc qun bnh. Nh vy t l cng ln theo khi nim ton hc th mc so snh cng tt i theo khi nim thng thng. Trong khi nim ton hc, t l c tnh theo s lng, o bng tr s. Trong khi nim thng thng t l c tnh bng li so snh v c lng theo mc qun bnh.

Nu ch c nhn km gn b vi ch tp th, tc l phong tc tp qun xa l vi lut php, th lc n p s phi tng ln. Vy mt chnh ph mun tt th phi mnh tng ng vi mc tng ca dn s. Mt khc quc gia phnh ln, quan li cng c khuynh hng v phng tin lm dng quyn uy, th chnh ph cng phi c thm lc ch ng dn chng; v c quan quyn lc ti cao phi c thm lc ch ng chnh ph. y ti khng ni v mt lc tuyt i m ch ni v ci lc tng i ca cc b phn trong quc gia.

T ta thy rng quan h gia ba mc ni tip nhau, gia c quan quyn lc ti cao, chnh ph, v dn chng, khng phi l mt nim tu tin, m l h qu tt yu, rt t trong bn cht ca c th chnh tr. T li thy thm rt g trong hai cc th cc dn chng, vi tnh cch thn dn, l cc c nh, th hin s thng nht. Mi ln quyn li chung (ca hai cc) tng hoc gim th quyn li n phng (ca mt cc) cng tng hoc gim tng ng, do v trung gian cng thay i . Th l thy r rng khng c mt cu trc chnh ph no l tuyt i, l duy nht; m c th c my loi chnh ph khc nhau, tng ng vi by nhiu c quc gia ln nh khc nhau.

Nu c ai giu ct li phn tch trn y m bo rng c vic khai cn s dn th tm ra t l trung bnh t chc b my chnh ph ca mt nc. Ti xin tr li rng ti ch ly s dn lm mt v d; nhng t l m ti ni y khng n thun o bng s ngi, m ni chung l o bng s lng ca hnh ng. S lng ny hnh thnh bng v vn l do; v li mun dng t li l khi gii thch, ti phi mn thut ng ton hc. Tuy nhin ti khng qun rng s chnh xc ton hc khng dng tnh ton cc s lng tinh thn c (ND).

Chnh ph l nh, m c th chnh tr cha ng chnh ph l ln. l mt con ngi tinh thn c nhng nng khiu nht nh, ch ng nh c quan quyn lc ti cao; th ng nh quc gia, v ngi ta c th phn gii con ngi tinh thn y thnh nhiu mi quan h ging nhau, to ra mt cp mi, ri mt cp mi na nm trong cp trc, theo nh cp ca h thng to n; c th phn gii mi cho n cc cp trung bnh khng th phn gii thm la, tc l n ch ch cn mt th lnh ti cao, mt php quan duy nht trong bc thang cp , khc no s thng nht ca dy s l vi dy s nguyn.

Xin ng bi ri v chuyn c nhiu cp nh trn. Ta hy tha thun coi chnh ph nh mt c th mi trng c th quc gia, khc vi dn chng, v khc vi c quan quyn lc t cao, lm c th trung gian gia hi cc .

Bi s khc bit ch yu gia hai c th ni trn m quc gia mi tn ti do t bn thn n, v chnh ph th tn ti do c quan quyn lc ti cao, cho nn ch cao nht ca chnh ph phi l ch chung, phi l lut. Sc nh ca chnh ph ch l sc mnh cng cng qui t vo n. Nu chnh ph mun ty tin x ra mt hnh ng chuyn quyn th mi quan h ton cc s bt u li lng. Cui cng, nu nh chnh ph c ch ring mnh hn c ch ca c quan quyn lc ti cao, ri s dng lc lng mnh nm trong tay thc hin ch ring y, th mt nc s c hai c quan quyn lc ti cao, mt c quan cao trong lut, v mt c quan ti cao trong thc t. Lc s thng nht x hi s tan r, c th chnh tri s tn li.

Tuy nhin, mun cho c th chnh ph c mt i sng thc t khc vi c th quc gia; mun cho mi thnh vin chnh ph c th hot ng hi ha, p ng c mc ch chn chnh ca n, th chnh ph phi c "ci ti" c th, c s nhy cm chung ca mi thnh vin, c mt lc lng, mt ch ring, nhm t bo tn mnh. i sng thc t ca chnh ph i hi phi lp cc hi ng, cc on t vn, phi c quyn nh ot, x l, c cc quyn hn, cc chc v, ca ch u tin ginh ring cho b my chnh ph, khin iu kin sinh hot ca cc php quan phi c v vang tng ng vi s kh nhc ca h.

Kh khn l cch xp t ton b nhng ci bn di chnh ph; sp xp th no n khng lm hng mt cu trc chung m vn khng nh c bn thn n; lm th no cho chnh ph lun lun phn bit c lc lng chnh ph bo tn chnh ph vi lc lng cng cng nhm bo tn quc gla. Ni tm li sp xp th no lun lun c th sn sng hy sinh chnh ph v nhn dn ch khng phi hy sinh nhn dn v chnh ph(ND).

Ngoi ra, tuy c th nhn to ca chnh ph l sn phm ca mt c th nhn to khc; tuy rng chnh ph c mt i sng ph thuc, vay mn, nhng iu khng ngn cn chnh ph hot ng mt cch nhanh nhn, nh mt con ngi kho mnh. Cul cng, chnh ph tuy khng tch ri hn mc ch cu to ra n, vn gi mt khong cch nht inh so vi mc ch, ty theo phng thc cu to ra n.

T nhng iu khc bit ni trn ny sinh cc mi quan h m chnh ph phi c i vi c th quc gia, ty theo nhng quan h c bit v bt thng, m quc gia phi ph thuc vo .

Nu nh mi quan h y bi h hng th thng khi ta thy mt chnh ph tt nht cng tr thnh chnh ph ti t nht.

2. NGUYN TC CU TO CC HNH THC CHNH PH

Mun trnh by nguyn nhn ca nhng s khc bit trn kia, ta cn phi phn bit v nguyn th vi chnh ph, cng nh ti phn bit Nh nc vi c quan quyn lc ti cao.

B my quan li c th bao gm mt s nhiu hay t nhn vin. Chng ta ni rng dn s cng tng th t trng ca c quan quyn lc ti cao so vi thn dn cng ln. Ta li c th ni y nh th trong t l tng quan gia chnh ph vi quan li.

Lc tng qut ca chnh ph l lc ca quc gia; iu khng thay i. Nu chnh ph cng dng nhiu lc tc ng ln cc nhn vin chnh ph th phn lc cn li tc ng vo dn chng cng gim i.

Vy quan li cng ng, chnh ph cng yu(ND). y l mt chm ngn c bn, cn gii thch tht r rng. Ta c th thy trong con ngi mt v quan li c ba ch khc nhau: Mt l ch c nhn ca ng ta, ch nhm mu s thnh t cho bn thn mnh. Hai l ch chung ca c lp quan li, ch lin quan n s thnh t ca chnh ph; c th coi l ch tp th chung ca c chnh ph, ng thi l ch ring ca mt b phn (chnh ph) trong ton th quc gia. Ba l ch dn tc hay ch ti cao, y l ch chung, chung cho quc gia nh mt tng th, v chung cho c chnh ph nh mt b phn.

Trong ch lp php hon ho, ch ring hoc ch c nhn phi l s khng; ch tp th ca chnh ph phi l rt ph thuc, do chi chung, ch t cao lun lun phi l ch bao trm, lm mc thc duy nht cho ch khc.

Nu theo trt t t nhin tb khc hn; cc loi ch nh trn rt linh hot, c h qui t vo lm mt; ch chung lun lun l yu nht, ri n ch nhm yu th hai; v ch c nhn mnh hn c. Trong b my chnh ph, mi chc vin trc ht l bn thn c nhn anh ta, sau l mt quan li, cui cng mt l mt cng dn.

Bc thang ch theo trt t t nhin tri ngc hn vi nhu cu ca trt t x hi.

t vn nh trn, ta thy rng chnh ph phi do mt ngi nm, ch ring ca ngi vi ch c th chnh ph hon ton nhp li, nn n c mt cng rt cao. Th m vic vn dng lc l ty thuc vo cng ca ch, m lc tuyt i ca chinh ph th khng thay i, cho nn chnh ph nng ng nht s l chnh ph ca mt ngi.

Tri li, nu ta nhp chnh ph vi quyn lc lp php lm mt, coi chnh ph nh c quan quyn lc ti cao, coi mi cng dn nh mt php quan; lc ch b phn ng nht vi ch ton th vn khng linh hot hn, khin cho ch c nhn c tc ng vi tt c sc mnh ca n. Nh vy chnh ph s km linh hot, v lc tng i ca n mc thp nht, trong khi lc tuyt i ca n vn khng i.

Nhng mi quan h nh trn l khng chl ci c. Cng xem xt ta cng phi khng nh nh th. V d: ta thy rng v php quan trong c th chnh ph nng n hn ngi cng dn trong c th quc gia, cho nn ch c nhn trong hot ng ca chnh ph c nh hng nhiu hn l trong hot ng ca quc gia, v mi ng quan u c giao mt chc v trong chnh ph, cn mi cng dn tch ri ra th chng c chc v g trong quc gia c. Mt khc quc gia cng rng ln thm th lc lng thc t ca quc gia cng tng, trong khi s lng php quan khng tng th chnh ph cng khng c thm lc lng thc t, cho nn mt khi quc gia rng ln thm th lc lng tng i hay tnh linh hot ca chnh ph s gim bt, bt k lc tuyt i hoc lc lng thc t ca chnh ph c tng hay khng.

Chc chn l cng tc cng giao cho nhiu ngi th cng chm xong, lm n qu thn trng th kh pht ti to, v b qua mt c hi, v bn ci nhiu th thng hng vic.

Trn kia ti chng minh quan li cng ng, chnh ph cng lng lo, v dn s cng ln th lc n p cng phi tng. Vy th t l gia quan li vi chnh ph phi nghch vi t l gia thn dn vi c quan quyn lc ti cao; do quc gia cng ln chinh ph cng phi cht ch, cng nh dn chng cng nhiu ln th s quan li cai tr cng phi gim bt i.

y ti ch ni v lc tng i ca chnh ph ch khng ni v s ng n ca n. S php quan cng ng th ch b phn ca chnh ph cng gn vi ch ton b; tri li, nu ch c mt v php quan duy nht th ch b phn ch l ch c nhn. Nh vy c v mt ny th mt v mt khc; v ngh thut ca nh lp php l bit t ng ch ch v lc lng ca chnh ph lun lun tng ng nhau, phi hp vi nhau c li cho quc gia nhiu nht.

3. PHN LOI CHNH PH

chng trn ta thy cc hnh thc chnh ph theo s lng thnh vin trong . y chng ta xem xt thm s phn loi chnh ph.

Trc ht, c quan quyn lc ti cao c th ph thc vic qun l chnh ph cho ton dn hoc cho i b phn dn chng; nh vy s c nhiu cng dn - php quan hn l s cng dn thng. Ta gi hnh thc chnh ph ny l "dn ch".

Cng c th l c quan quyn lc ti cao rt hp chnh ph vo trong tay mt nhm nh, nh vy s c nhiu cng dn thng hn l s php quan. Hnh thc chnh ph ny gi l "qu tc".

Cui cng c quan quyn lc ti cao c th tp trung quyn cai tr ca chnh ph vo trong tay mt php quan duy nht; cn mi php quan khc ch c quyn hn c nhn. Hnh thc chnh ph th ba ny gi l "qun ch".

C ba hnh thc chinh ph k trn, t ra l hai hnh thc u, u nhy cm v c tm hot ng rng ri. Hnh thc dn ch c th bao qut c ton dn, hp nht cng bao qut c mt na dn s. Hnh thc qu tc bao qut c t mt na n mt s t dn chng. Hnh thc qun ch cng nhy bn mt mc no . Thnh bang Sparte thng xuyn c hai vua theo hin php v quc La M c ti tm vua mt lc, m khng ai coi l tnh trng quc bi chia ct.

C mt im chung m hnh thc trc trng hp vi hnh thc sau; l chnh ph c ba hnh thc cai tr ni trn u nhy bn tng ng vi cc khun kh, khc nhau ca quc gia vi dn s ng hay t.

Xin ni thm rng cng mt chnh ph m c th chia lm my b phn, mi b phn cai tr mt cch khc nhau. Nhp c ba hnh thc li c th tm ra nhiu hnh thc hn hp; v mi hnh thc hn hp li c th nhn ln vi ba hnh thc cai tr n thun ni trn.

Thi i no ngi ta cng tranh lun v hnh thc cai tr ca chnh ph, m khng phn on c rng mi hnh thc ch tt trong trng hp nht nh, v xu trong nhng trng hp khc.

Nu s quan li ti cao t l nghch vi s cng dn trong nc, th ta c th khi qut chung li l: chnh ph dn ch thch hp vi nc nh, chnh ph qu tc hp vi nc va v chnh ph qun ch hp vi nc ln (ND). l qui lut rt ra t nguyn l. Nhng lm sao m tnh c v vn trng hp ngoi l, ny sinh nhng hnh thc chnh ph hn hp khc nhau.

4. CHNH PH DN CH

Ngi lm ra lut bit r hn ai ht cch thc hin v gii thch lut. Dng nh khng c mt hin php no tt hn l quyn hnh php gn lin vi quyn lp php. Nhng theo cch ny chi chnh ph s !ch lc trn mt vi phng din; v nhng ci phi phn bit s khng cn phn bit na; ngi cm u chinh ph vi c quan quyn lc ti cao s ch l mt ngi, s hnh thnh mt th chnh ph khng c chnh ph,

Ngi lm ra lut li ng ra thi hnh lut th khng tt; cng nh c th dn tc phi chuyn cch nhn tng qut ca n thnh cch nhn c bit l iu khng tt; khng g nguy him hn l li ch t ti nh hng vo cng vic chung v ngi lp php b sa a v cch nhn t ti th cn ti t hn c chnh ph lm dng lut php (ND). Lc quc gia s b bin cht, mi th ci cch u khng th thc hin.

Mt dn tc khng bao gi lm dng chnh ph cng s khng lm dng quyn c lp ca mnh. Mt dn tc lun lun c cai tr tt th khng cn phi b cai tr na.

Nu hiu thut ng "dn ch" mt cch tht chun mc th ta s thy t trc cha bao gi c dn ch, v sau ny cng s khng bao gi c dn ch tht s. S ng ng ra cai tr v s t b cai tr th tht l tri ngc vi trt t thin nhin. Ta khng th tng tng rng c dn tc lun hp li bn ci lin min v cng vic chung. Nh vy khng no lp ra c cc y ban lm vic, nu khng thay i hnh thc cai tr.

C th xc nh trn nguyn tc rng khi cc chc nng ca chnh ph c phn phi cho nhiu c quan hnh php m ng th s c mt s t c quan sm mun s ginh c uy th ln, do cng vic ca h d gii quyt hn cc c quan khc.

Mt khc mt chnh ph nh th lm sao m tng ng i cc s vic phc tp kh kt hp. Trc ht, nc rt nh th dn chng d tp hp, mi cng dn c th bit tt c cc cng dn khc. Hai l, phong tc tp qun gin d th c th lng trc cc cng vic v cc cuc tranh lun gai gc. Sau na, gia cc hng ngi, gia cc mc ti sn phi c s binh ng cao ; nu khng th th khng duy tr c lu di tnh trng bnh ng trong cc loi quyn hn v quyn uy. Cui cng, phi rt t hoc khng c s xa hoa, vi xa hoa l do nhiu ca ci, v mun xa hoa phi giu c. Ci xa hoa lm h hng c ngi giu v ngi ngho; giu h hng v chim hu, ngho h hng v thm kht; ci t xa hoa bn r t quc v s mm yu hoc v tnh kiu cng; n tc mt cng dn ca nc nh bng cch lm cho ngi ny phi n l ngi khc v tt c dn chng th n l theo d lun.

Do mt tc gi ni ting ly c hnh lm nguyn tc cho ch cng ha; v mi iu kin dn ch ni trn khng th tn ti nu khng c c hnh. Nhng ng ta qu ch n s phn bit c hnh vi ti li, nn i khi ng thiu cng bng, i khi thiu sng sut, ng khng thy rng quyn uy ti cao th u cng th, v c hnh l nguyn tc th phi c trong mi quc gia c t chc tt, ty theo hnh thc chnh ph mi nc m c hnh tn ti vi mc nhiu hoc t m thi.

Xin ni thm rng chnh ph dn ch hay chnh ph nhn dn phi chu cnh xo ng v ni chin hn bt c loi chnh ph no, v trong ch dn ch ngi ta lun lun i hi mnh lit phi thay i hnh thc, ngi ta cn nhiu can m gi ly quyn dn ch ginh c. Trong ch dn ch, ngi cng dn phi c sc mnh v tnh kin tr, phi tm nim mi ngy cu ni ni ting ca mt v tnh trng[1*] c hnh trong cuc hi tho Ty Ban Nha: Malo pariculoaam lirbertelem quam quietum servilium (42).

V phng c mt dn tc "nh tri" th chc l h c cai tr dn ch tht s; ch mt hnh thc chnh ph hon ho n th th khng ng cho con ngi trn gian c hng.

5. CHNH PH QU TC

y chng ta c hai con ngi tinh thn khc nhau: Chnh ph v c quan quyn lc ti cao; cho nn cng c hai ch chung; mt ch chung ca ton b cng dn, v mt ch chung ca cc thnh vin b my cai tr. Nh vy, mc d chnh ph c th thi hnh cc chnh sch i ni theo mnh, m vn khng th nhn danh c quan quyn lc ti cao ni chuyn vi dn chng, tc l chnh ph khng th nhn danh ton dn c. Xin ch qun iu ny.

Cc x hi u tin tng c cai tr theo phng thc qu tc. Nhng ngi cm u cc th tc cng nhau bn gii cng vic chung. Lp ngi tr sn sng nhng bc trc uy tn ca cc c gi nhiu kinh nghim. Do m c cc tn gi nh "o trng" "c nhn", "trng lo" "b lo" v.v... Cc b lc mng mui Nam M ngy nay vn cn t cai tr nh th v h c cai tr rt tt.

Nhng dn dn s bt bnh ng trong th ch vt ln trn s bt bnh ng trong t nhin, ci giu v ci mnh[2*] c coi trng hn tui tc; tng lp qu tc c bu c ra; cul cng quyn lc c