Banki spó∏dzielcze w Polsce · 2014-09-25 · BANKI SPÓ¸DZIELCZE W POLSCE 9 Wst´p Wst´p Z inicjatywy Komisji Nadzoru Bankowego w Generalnym Inspektoracie Nadzoru Bankowego

Bank i spó∏dz ie lcze w Polsce

w 2004 r.

Komisja Nadzoru Bankowego

Warszawa, marzec 2006 r.

Opracowanie pod redakcjà:Dawida StrumiƒskiegoDariusza Twardowskiego

Zespó∏ autorski:Biuro BankowoÊci Spó∏dzielczej GINB

Wspó∏praca:Bankowy Fundusz GwarancyjnyBiuro Inspekcji GINBBiuro Licencji Bankowych GINB

Pro jekt gra ficz ny:Oliw ka s.c.

Sk∏ad i druk:Dru kar nia NBP

Wy da∏:Narodowy Bank PolskiDe par ta ment Ko mu ni ka cji Spo ∏ecz nej00-919 War sza wa, ul. Âwi´ to krzy ska 11/21Te le fon 022 653 23 35Fax 022 653 13 21www.nbp.pl, www.nbportal.pl

© Co py ri ght Narodowy Bank Polski, 2006

3

Spis treÊci

Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1. Polska bankowoÊç spó∏dzielcza – krótki rys historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.1. Powstanie bankowoÊci spó∏dzielczej i jej rozwój do 1945 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

1.2. BankowoÊç spó∏dzielcza w latach 1945–1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

1.3. BankowoÊç spó∏dzielcza po 1989 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

1.3.1. Ustawa o zmianach w organizacji i dzia∏alnoÊci spó∏dzielczoÊci z dnia 20 stycznia 1990 r. . . . . .15

1.3.2. Utworzenie banków zrzeszajàcych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

1.3.3. Zmiana zasad sprawowania nadzoru bankowego i jej konsekwencje . . . . . . . . . . . . . . . . .15

2. Ustawa o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172.1. Kryzys w bankach spó∏dzielczych w I po∏owie lat 90. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

2.2. Za∏o˝enia ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

2.3. Realizacja ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

2.4. Konsolidacja sprawozdaƒ finansowych i solidarna odpowiedzialnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

2.4.1. Za∏o˝enia konsolidacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

2.4.2. Konsolidacja sprawozdaƒ finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

2.4.3. Programy pomocy technicznej Phare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

2.4.3.1. Program badaƒ audytorskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

2.4.3.2. Model skonsolidowanego zrzeszenia regionalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

2.4.4. Zakoƒczenie prac dotyczàcych konsolidacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

2.5. Zasady gospodarki finansowej krajowej grupy banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

2.6. Zwiàzki rewizyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

2.7. Dodatkowa kwota odpowiedzialnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

2.8. Mo˝liwoÊç przekazania funkcji nadzoru do banków zrzeszajàcych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

3. Ustawa z grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

3.1. Nowa koncepcja budowy zrzeszeƒ spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

3.2. Organizacja zrzeszeƒ spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

3.3. Odstàpienie od koncepcji konsolidacji sprawozdaƒ finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

3.4. Zwiàzki rewizyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

3.5. Uprawnienia w zakresie nadzoru nad dzia∏alnoÊcià banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . .32

3.6. Konsolidacja organizacyjna banków zrzeszajàcych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

3.6.2. Spó∏dzielcza Grupa Bankowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

3.6.3. Bank Polskiej Spó∏dzielczoÊci SA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

3.6.4. Mazowiecki Bank Regionalny SA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

3.7. Mo˝liwoÊç przekszta∏cenia BG˚ SA w bank zrzeszajàcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

4. Dzia∏alnoÊç banków spó∏dzielczych z punktu widzenia nadzoru bankowego . . . 364.1. Specyfika dzia∏ania banków spó∏dzielczych w Êwietle przepisów ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r.

o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych . . . . . . . . . . .36

4.1.1. Przedmiot i zakres dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

4.1.2. Zakres przedmiotowy dzia∏alnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

4.1.3. Zakres podmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

4.1.4. Zakres terytorialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

4

Spis treÊci

K o m i s j a N a d z o r u B a n k o w e g o4

Spis treÊci

K o m i s j a N a d z o r u B a n k o w e g o

4.1.5. Umowa zrzeszenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

4.2. Dzia∏alnoÊç banków spó∏dzielczych w Êwietle przepisów Prawa bankowego . . . . . . . . . . . . . . .39

4.3. Dzia∏alnoÊç regulacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

4.3.1. Nowa Umowa Kapita∏owa a banki spó∏dzielcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

4.4. Licencjonowanie banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

4.4.1. Charakterystyka dzia∏alnoÊci licencyjnej KNB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

4.4.1.1. Zezwolenie na utworzenie banku spó∏dzielczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

4.4.1.2. Zgoda na powo∏anie prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

4.4.1.3. Zezwolenie na dokonanie zmian w statucie banku spó∏dzielczego . . . . . . . . . . . . . . . .44

4.4.1.4. Zgoda na rozszerzenie terytorium dzia∏ania banku spó∏dzielczego . . . . . . . . . . . . . . . .45

4.5. CzynnoÊci inspekcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

4.5.1. Wp∏yw odmiennoÊci sektora na sposób prowadzenia badaƒ inspekcyjnych i kryteria

ocen zjawisk wyst´pujàcych w bankach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

4.5.1. Wp∏yw odmiennoÊci banków spó∏dzielczych na zakres inspekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

4.5.3. Specyfika czynnoÊci kontrolnych w bankach spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

4.5.4. Charakterystyczne nieprawid∏owoÊci na podstawie obserwacji i wniosków wynikajàcych

z prowadzonych badaƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

4.5.5. Uwarunkowania wynikajàce z dzia∏ania w strukturach zrzeszeniowych . . . . . . . . . . . . . . .49

4.6. Nadzór analityczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

4.6.1. Uwarunkowania i zasady sprawowania nadzoru analitycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

4.6.2. Czynniki ryzyka zwiàzane ze specyfikà dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . .51

4.6.3. Rola banków zrzeszajàcych w procesie nadzoru analitycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

5. Zmiany sytuacji banków spó∏dzielczych od 1994 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555.1. Zewn´trzna pomoc finansowa dla banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

5.1.1. Kredyt wekslowy Narodowego Banku Polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

5.1.2. Zwolnienie z obowiàzku odprowadzania rezerwy obowiàzkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56

5.1.3. Zaniechanie poboru podatku dochodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56

5.1.4. Obligacje restrukturyzacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

5.1.5. Pomoc Bankowego Funduszu Gwarancyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

5.2. Rozwój banków spó∏dzielczych w latach 1994–2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

5.2.1. Zmiany sytuacji finansowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

5.2.2. Banki spó∏dzielcze na tle banków komercyjnych – udzia∏ banków spó∏dzielczych

w sektorze bankowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

5.2.3. Minimum kapita∏owe banków spó∏dzielczych oraz ich ∏àczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

5.2.3.1. Analiza mo liwoÊci osiàgni cia przez banki spó∏dzielcze kolejnych progów kapita∏owych . . . . . .72

5.3. Niektóre aspekty organizacyjne: udzia∏owcy, zatrudnienie, technologie bankowe . . . . . . . . . . .74

5.3.1. Technologie bankowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75

5.3.1.1. Dotychczasowe doÊwiadczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

5.3.1.2. Wyniki ankiety GINB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77

6. Elementy organizacji wybranych grup banków spó∏dzielczych w Europie . . . . . 796.1. Podstawowe cechy sieci banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79

6.1.1. SubsydiarnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

6.1.2. Regionalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

6.1.3. SolidarnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

6.1.3.1. Porozumienia gwarancyjne w grupie Rabobank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

6.1.3.2. Mechanizmy solidarnoÊciowe we Francji – przyk∏ad Crédit Mutuel . . . . . . . . . . . . . . .82

6.1.3.3. Fundusze gwarancyjne niemieckich banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

BANKI SPÓ¸DZIELCZE W POLSCE 5

6.2. Zarzàdzanie p∏ynnoÊcià . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

Francja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

Holandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

6.3. Nadzór w∏aÊcicielski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

6.4. Nadzór bankowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

6.5. Podstawowe informacje o wybranych grupach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

6.5.1. Crédit Agricole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

6.5.2. Crédit Mutuel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87

6.5.3. Rabobank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88

6.5.4. Niemieckie banki spó∏dzielcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89

7. Analiza postulatów KZBS w zakresie zmian normatywnych . . . . . . . . . . . . . . . 90

8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Za∏àczniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Spis treÊci

6 K o m i s j a N a d z o r u B a n k o w e g o

Spis tabel i wykresów

Tabela 1. Zmiany liczby banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Tabela 2. Pomoc wekslowa udzielona przez NBP na procesy ∏àczenia i przejmowania banków

spó∏dzielczych w latach 1994–1998 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56

Tabela 3. Wyp∏aty z funduszy ochrony Êrodków gwarantowanych utworzonych przez

banki spó∏dzielcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

Tabela 4. Upad∏oÊci banków spó∏dzielczych oraz wyp∏aty Êrodków gwarantowanych na rzecz

ich deponentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

Tabela 5. Obowiàzkowa op∏ata roczna banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

Tabela 6. Po˝yczki dla banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

Tabela 7. Udzia∏ po˝yczek dla banków spó∏dzielczych w ca∏oÊci po˝yczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

Tabela 8. Po˝yczki z funduszu restrukturyzacji banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

Tabela 9. Udzia∏ ró˝nych form pomocy w wyniku finansowym brutto banków spó∏dzielczych (w %) . . . . . . . . 61

Tabela 10. Projekcja liczby banków mogàcych nie osiàgnàç wymaganych minimów . . . . . . . . . . . . . . .73

Tabela 11. Dane o udzia∏owcach badanych banków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

Tabela 12. Ró˝nice pomi´dzy grupami banków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78

Tabela 13. Przyk∏ad rozliczenia straty w wysokoÊci 2 mln euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

Tabela 14. Przyk∏ad wyrównania wyniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83

Tabela 15. Wynik finansowy netto po wyrównaniu (w tys. z∏) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83

Wykres 1. Wynik finansowy brutto banków spó∏dzielczych i jego sk∏adowe w latach 1996–2004 . . . . . . . .61

Wykres 2. Struktura wyniku finansowego brutto banków spó∏dzielczych w latach 1996–2004 . . . . . . . .61

Wykres 3. Straty z lat ubieg∏ych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

Wykres 4. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

Wykres 5. Banki spó∏dzielcze realizujàce program post´powania naprawczego . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

Wykres 6. Udzia∏ nale˝noÊci zagro˝onych w nale˝noÊciach od sektora niefinansowego . . . . . . . . . . . .64

Wykres 7. ROA i ROE netto banków spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

Wykres 8. Aktywa, depozyty i nale˝noÊci od sektora niefinansowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Wykres 9. Wyniki finansowe oraz wskaênik kosztów operacyjnych C/I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Wykres 10. Wynik dzia∏alnoÊci bankowej i jego podzia∏ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Wykres 11. Udzia∏ banków spó∏dzielczych w wybranych elementach rachunku wyników

sektora bankowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

Wykres 12. Wskaênik kosztów operacyjnych (C/I) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

Wykres 13. Zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

Wykres 14. Placówki banków spó∏dzielczych (∏àcznie z centralami) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

Wykres 15. Struktura kosztów dzia∏ania w 2004 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

Wykres 16. Podstawowe wielkoÊci bilansowe – udzia∏ w sektorze bankowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

Wykres 17. Liczba banków dzia∏ajàcych i przy∏àczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69

Wykres 18. Przeci´tne fundusze w∏asne oraz liczba banków przy∏àczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69

Wykres 19. ROA netto w 2004 r. wed∏ug aktywów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

Wykres 20. ROE netto w 2004 r. wed∏ug aktywów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

Wykres 21. Wskaênik C/I w 2004 r. wed∏ug aktywów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Wykres 22. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci wed∏ug aktywów (31.12.2004 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Wykres 23. Przychody, koszty i wynik odsetkowy w procentach Êrednich aktywów – 2004 r. . . . . . . . .71

Wykres 24. Rozk∏ad liczby banków wed∏ug funduszy w∏asnych (31.12.2004 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . .72



Wykres 25. Przeci´tne zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75

Wykres 26. Przeci´tne zatrudnienie i liczba przy∏àczonych banków wed∏ug funduszy w∏asnych

(31.12.2004 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75

Zasi´g terytorialny zrzeszeƒ regionalnych oraz zrzeszeƒ BUG SA i GBPZ SA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

Schemat organizacyjny grupy Crédit Agricole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

Struktura grupy Crédit Mutuel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87

Struktura organizacyjna Rabobank w 2004 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88



Wst´p

Wst´p

Z inicjatywy Komisji Nadzoru Bankowego w Generalnym Inspektoracie Nadzoru Bankowego zosta∏ przygotowany Raport na temat spó∏dzielczego sektora bankowego w Polsce.

Raport prezentuje ewolucj´ spó∏dzielczego sektora bankowego w Polsce oraz podstawowe (zdaniem nadzoru bankowego) regulacje i zjawiska, które zdecydowa∏y o jego dzisiejszym kszta∏cie. Intencjà autorów by∏o te˝ wskazanie na aktualne problemy banków spó∏dzielczych, zwiàzane np. z koniecznoÊcià zwi´kszenia funduszy w∏asnych czy przewidywanym wejÊciem w ˝ycie dyrektywy wprowadzajàcej zasady wynikajàce z Nowej Umowy Kapita∏owej.

Sytuacja ekonomiczno-finansowa banków jest przedmiotem analiz kwartalnych przygoto-wywanych przez nadzór bankowy. Informacje na temat wyników osiàganych przez banki, w tym tak˝e spó∏dzielczy sektor bankowy, sà udost´pniane na stronie internetowej Narodowego Banku Polskiego w postaci opracowania „Sytuacja finansowa banków. Synteza”. Dlatego te˝ w przygo-towanym opracowaniu sytuacja ekonomiczna bankowoÊci spó∏dzielczej omówiona jest jedynie w takim zakresie, w jakim jest to niezb´dne dla przedstawienia najwa˝niejszych – zdaniem autorów – zjawisk.

Sytuacja ekonomiczna, organizacyjna i prawna sektora bankowoÊci spó∏dzielczej w Polsce jest wynikiem d∏ugiej ewolucji. Na jej przebieg wp∏ywa∏y przyjmowane w ró˝nych okresach rozwià-zania prawne, przy czym w najwi´kszym stopniu na kszta∏t i sytuacj´ sektora mia∏y wp∏yw prze-miany, które nastàpi∏y w ostatnich 15 latach. W tym czasie parlament uchwali∏ dwie ustawy, które – jako przepisy szczególne – tworzy∏y organizacyjno-prawne ramy dzia∏ania banków spó∏dzielczych. Ka˝da z tych ustaw ustala∏a niemal ca∏kowicie odmienne zasady funkcjonowania sektora. W niniej-szym opracowaniu obok obowiàzujàcych zaprezentowano tak˝e uchylone rozwiàzania i ich wp∏yw na sposób dzia∏ania banków spó∏dzielczych. Dokonane w ten sposób porównanie podstawowych ram organizacyjno-prawnych, wynikajàcych z przepisów wspomnianych aktów prawnych, pozwo-li∏o zilustrowaç g∏´bokoÊç zmian w sposobie patrzenia na zasady dzia∏ania banków spó∏dzielczych w Polsce. Jest charakterystyczne, ˝e ka˝da ze wspomnianych ustaw by∏a kilkakrotnie nowelizowana. Podstawowà przyczynà wielu zmian, jak równie˝ ujawniajàcych si´ w trakcie prac legislacyjnych ró˝nic (prezentowanych przez przedstawicieli sektora) w ocenie proponowanych rozwiàzaƒ by∏ brak jednolitej wizji kszta∏tu sektora, co by∏o konsekwencjà nie zakoƒczonej do dziÊ dyskusji na ten temat.

Omówienie niektórych rozwiàzaƒ, które przesta∏y mieç zastosowanie, uznano za celowe tak˝e z tego powodu, ˝e sà one lub nadal mogà byç przedmiotem rozwa˝aƒ na temat po˝àdanych kierunków rozwoju sektora. W wi´kszoÊci przypadków rozwiàzania te opierajà si´ na doÊwiadcze-niach innych systemów spó∏dzielczych i mogà – o ile zostanie to uznane za korzystne na danym etapie rozwoju sektora – byç wykorzystane przysz∏oÊci. W szczególnoÊci dotyczy to mechanizmów solidarnoÊciowych zrzeszeƒ banków spó∏dzielczych, jakie wprowadzi∏a – uchylona w 2000 r. – usta-wa o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚ z 24 czerwca 1994 r., a które sà podstawà silnej pozycji spó∏dzielczych zrzeszeƒ bankowych w wi´kszoÊci krajów europejskich.

DoÊwiadczenia systemów spó∏dzielczych dzia∏ajàcych w innych krajach mia∏y du˝y wp∏yw na kszta∏t bankowoÊci spó∏dzielczej w Polsce. Ró˝norodne koncepcje organizacji oraz konkretne roz-wiàzania zawarte w przepisach kolejnych ustaw regulujàcych dzia∏alnoÊç spó∏dzielczoÊci bankowej w Polsce wzorowano na rozwiàzaniach stosowanych w grupach spó∏dzielczych krajów tzw. UE15. W zwiàzku z tym w Raporcie omówiono podstawowe zasady dzia∏ania tych systemów oraz przed-stawiono krótkie charakterystyki wa˝niejszych zrzeszeƒ spó∏dzielczych dzia∏ajàcych w Niemczech, Francji i Holandii.

10

O dzisiejszej sytuacji sektora bankowoÊci spó∏dzielczej w du˝ym stopniu zadecydowa∏y udzie-lona mu pomoc finansowa i jej efektywne wykorzystanie. W Raporcie omówiono ró˝norodne formy tej pomocy oraz jej skutki finansowe.

W Raporcie podj´to tak˝e prób´ ukazania specyfiki dzia∏ania banków spó∏dzielczych oraz jej wp∏ywu na sposób wykonywania zadaƒ z zakresu nadzoru bankowego. Scharakteryzowany zosta∏ wp∏yw odmiennoÊci sektora (w stosunku do tzw. banków komercyjnych) na dzia∏alnoÊç licencyjnà, regulacyjnà, inspekcyjnà i analitycznà nadzoru bankowego.

W Raporcie omówiono równie˝ wyniki badaƒ organizacji banków spó∏dzielczych przepro-wadzone w latach 1993–1994 na zlecenie Krajowego Zwiàzku Banków Spó∏dzielczych. Mimo ˝e od opublikowania tych wyników up∏yn´∏o ju˝ blisko 12 lat, wiele wniosków pozostaje – zdaniem autorów – aktualnych. Potwierdzajà to rezultaty ankiety przeprowadzonej przez Generalny Inspek-torat Nadzoru Bankowego w 2004 r.

Powa˝ne zmiany, które zasz∏y w sektorze banków spó∏dzielczych w latach 1994–2004, tj. w okresie obj´tym analizà, doprowadzi∏y zaledwie od odbudowy pozycji rynkowej banków spó∏-dzielczych z poczàtku lat 90.

Umocnienie pozycji, a nast´pnie zwi´kszenie udzia∏u banków spó∏dzielczych w polskim rynku bankowym – b´dàce celem spó∏dzielczego sektora bankowego – wymaga zmian jakoÊciowych w organizacji zrzeszeƒ, w tym byç mo˝e takich, jakie dokona∏y si´ w grupach spó∏dzielczych Euro-py Zachodniej. Zakres i kierunki niezb´dnych zmian sà przedmiotem dyskusji w ramach Kongresu JednoÊci BankowoÊci Spó∏dzielczej zainicjowanego przez Krajowy Zwiàzek Banków Spó∏dzielczych oraz Zwiàzek Banków Polskich.

Przygotowany Raport tak˝e jest g∏osem w tej dyskusji. Poniewa˝ jednak postulowanie szcze-gó∏owych zmian w sposobie organizacji zrzeszeƒ banków nie nale˝y do kompetencji nadzoru bankowego, autorzy opracowania nie wskazywali na konkretne, ich zdaniem w∏aÊciwe, rozwià-zania w tym zakresie. Dotychczasowe doÊwiadczenia dowodzà, ˝e banki spó∏dzielcze niech´tnie reagujà na próby narzucenia im „jedynie s∏usznych” rozwiàzaƒ. Dzia∏anie takie cz´sto prowadzi do zaniechania ich stosowania. Tak by∏o np. z konsolidacjà sprawozdaƒ finansowych i solidarnà odpowiedzialnoÊcià, które by∏y zawarte w przepisach ustawy o restrukturyzacji BG˚ i banków spó∏dzielczych z 1994 r. Dlatego autorzy raportu za∏o˝yli, ˝e to banki spó∏dzielcze i ich udzia∏owcy powinni dokonaç wyboru odpowiadajàcych im kierunków przekszta∏ceƒ.

W podsumowaniu podj´to prób´ wskazania podstawowych problemów, które – zdaniem nad-zoru bankowego, z punktu widzenia jego ustawowych celów dzia∏ania – powinny byç przedmiotem dyskusji na temat po˝àdanych kierunków rozwoju sektora banków spó∏dzielczych w Polsce.

Do Raportu do∏àczono opracowanie przygotowane w tym celu przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny, b´dàce cennym uzupe∏nieniem prezentowanych informacji.

Przygotowane jako uzupe∏nienie niniejszego materia∏u opracowanie Krajowego Zwiàzku Ban-ków Spó∏dzielczych, omawiajàce sposób dzia∏ania bankowych organizacji spó∏dzielczych w innych krajach, zosta∏o opublikowane i przekazane bankom spó∏dzielczym w trakcie Walnego Zgromadze-nia KZBS we wrzeÊniu 2005 r.

Zmiany w systemie przetwarzania i gromadzenia danych o sektorze bankowym, w tym zmia-na systemu sprawozdawczego, majàca miejsce w 1996 r., utrudniajà lub wrćz uniemo˝liwiajà prezentacj´ wszystkich danych w sposób pozwalajàcy na zachowanie pe∏nej porównywalnoÊci. Dlatego zakres czasowy tabel, wykresów w tekÊcie i za∏àcznikach jest niejednolity.

Narodowy Bank PolskiGeneralny Inspektorat Nadzoru Bankowego Warszawa, grudzieƒ 2005 r.

Wst´p


BANKI SPÓ¸DZIELCZE W POLSCE

1

Polska bankowoÊç spó∏dzielcza – krótki rys historyczny

11

1Polska bankowoÊç spó∏dzielcza – krótki rys historyczny

1.1. Powstanie bankowoÊci spó∏dzielczej i jej rozwój do 1945 r.

Historia polskiej bankowoÊci spó∏dzielczej jest tak d∏uga jak historia spó∏dzielczoÊci, która powsta∏a jako ruch spo∏eczny przeciw wyzyskowi ekonomicznemu i lichwie, jako wsparcie najubo˝-szych warstw spo∏eczeƒstwa.

Pierwsze polskie spó∏dzielnie oszcz´dnoÊciowo-po˝yczkowe powsta∏y w czasie zaborów. W zwiàzku z tym na przebieg ich rozwoju mia∏y wp∏yw: sytuacja polityczna i spo∏eczno-gospodar-cza oraz otoczenie prawne odmienne w poszczególnych zaborach. Jednak pomimo ró˝norodnoÊci form i zasad organizacyjnych ∏àczy∏ je g∏ówny cel – walka z lichwà i dzia∏anie na rzecz utrzymania polskiego stanu posiadania oraz rozwoju polskiego spo∏eczeƒstwa, co by∏o kojarzone z walkà o to˝samoÊç narodowà i niepodleg∏oÊç.

Wykszta∏cona forma spó∏dzielczoÊci kredytowej pojawi∏a si´ dopiero w XIX w. Stowarzysze-nia spó∏dzielcze organizowali: Franz Herman Schultze (1808–1883) i Friedrich Wilhelm Raiffeisen (1818–1888). Obu zalicza si´ do klasyków spó∏dzielczoÊci bankowej. Zak∏adali oni spó∏dzielnie kredytowe w Austrii, Niemczech i Prusach. Pierwszy – w miastach dla mieszczaƒstwa, g∏ównie rzemieÊlników, drugi – na wsi. Podstawowym motywem ich dzia∏ania, pomimo pewnych ró˝nic, by∏o uniezale˝nienie drobnych wytwórców i rolników od lichwiarskiego kredytu, co odbywa∏o si´ poprzez zrzeszanie si´ przysz∏ych po˝yczkobiorców we w∏asnych spó∏dzielniach kredytowych, niezale˝nych finansowo od banków. Tworzone w ten sposób stowarzyszenia nie mia∏y na celu osià-gania zysków. Sprawia∏o to, ˝e udzielane kredyty by∏y nisko oprocentowane, a otrzymane odsetki przeznaczano na op∏acanie kosztów administracyjnych i tworzenie rezerw finansowych1.

Za najstarsze polskie spó∏dzielnie bankowe uwa˝a si´ Spó∏dzielczy Bank Ludowy w Âremie (1859 r.), Towarzystwo Po˝yczkowe dla Przemys∏owców Miasta Poznania (1861 r.), Towarzystwa Po˝yczkowe w Brodnicy i Golubiu (1862 r.) oraz za∏o˝onà w 1864 r. Spó∏dzielni´ Kredytowà w Ârodzie Wielkopolskiej. Bez przerwy, do dzisiaj dzia∏ajà banki spó∏dzielcze w Brodnicy, Golubiu i Ârodzie Wielkopolskiej.

W nast´pnych latach powstawa∏o coraz wićej spó∏dzielni pod nazwà towarzystw oszcz´d-noÊciowo-po˝yczkowych bàdê banków ludowych. Z Wielkopolski ruch ten rozprzestrzeni∏ si´ na tereny Pomorza. W spó∏kach brali udzia∏ przedstawiciele drobnomieszczaƒstwa, inteligencji, duchowieƒstwa, ziemiaƒstwa i ch∏opów2. W zaborze pruskim spó∏dzielczoÊç bankowa mia∏a zwar-ty i sprawnie dzia∏ajàcy system kredytowy, który pomaga∏ w realizacji ekonomicznych i narodowych celów. Po uzyskaniu przez Polsk´ niepodleg∏oÊci spó∏dzielczoÊç kredytowa Wielkopolski by∏a moto-rem rozwoju ogólnopolskiej spó∏dzielczoÊci.

W zaborze austriackim rozwój spó∏dzielczoÊci kredytowej nastàpi∏ nieco póêniej ni˝ w Wielkopolsce. Od 1866 r. w∏adze administracyjne organizowa∏y we wsiach gminne kasy po˝yczkowe, które traktowane by∏y jako organizacje prorzàdowe. Inne powstajàce tutaj insty-tucje kredytowe to towarzystwa zaliczkowe, opierajàce si´ na zasadach Schultzego – pierwsze powsta∏y w 1864 r. w Brze˝anach i w 1869 r. w Krakowie. Funkcjonowa∏y tu tak˝e spó∏ki

1 T. Orzeszko: Banki Spó∏dzielcze w Polsce. Ekonomiczne i finansowe warunki rozwoju. Poznaƒ 1998, Wydawnictwo Wy˝szej Szko∏y Bankowej.2 F. Skalniak: Zarys historii polskiej spó∏dzielczoÊci kredytowej. Kraków 1992, Akademia Ekonomiczna w Krakowie.


1


12

oszcz´dnoÊci i po˝yczek, które nawiàzywa∏y do zasad Raiffeisena. Spó∏ki te zapewnia∏y tani kre-dyt, opierajàc si´ na niskich kosztach prowadzonej dzia∏alnoÊci oraz stosujàc uproszczony tryb za∏atwiania formalnoÊci. Spó∏kom oszcz´dnoÊci i po˝yczek typu Raiffeisena patronowa∏ Franci-szek Stefczyk. Za∏o˝y∏ on na prze∏omie lat 1889–1890 pierwszà kas´ typu Raiffeisena w Czerni-howie, której dzia∏alnoÊç opar∏ na nast´pujàcych zasadach: nieograniczona odpowiedzialnoÊç cz∏onków ca∏ym majàtkiem za zobowiàzania kasy, niewielka wartoÊç udzia∏u cz∏onkowskiego, przeznaczanie ca∏oÊci zysków na fundusz rezerwowy, spo∏eczna praca zarzàdu z wyjàtkiem kasjera, niskie odsetki za wk∏ad i za po˝yczk´3.

W zaborze rosyjskim rozwój spó∏dzielczoÊci kredytowej napotyka∏ trudnoÊci ze strony w∏adz zaborczych. Zatwierdzenie ka˝dego statutu nowo powsta∏ej spó∏dzielni kredytowej wymaga∏o zgody ministra skarbu, majàcego siedzib´ w Petersburgu. Na terenach zaboru rosyjskiego spó∏dzielczoÊç kredytowa charakteryzowa∏a si´ du˝ym zró˝nicowaniem organi-zacyjnym. Ostatecznie wykszta∏ci∏y si´ dwie odmiany spó∏dzielni kredytowej, tj. towarzystwa po˝yczkowe (kredytowe), b´dàce bezudzia∏owymi stowarzyszeniami systemu Raiffeisena, oraz towarzystwa udzia∏owo-po˝yczkowe, w których kapita∏ zak∏adowy powsta∏ z udzia∏ów cz∏onkowskich4.

W przededniu I wojny Êwiatowej w 1913 r. na ziemiach polskich dzia∏a∏o 5 029 spó∏dzielni oszcz´dnoÊciowo-po˝yczkowych, które zrzesza∏y 2 131,7 tys. cz∏onków. Pierwsza wojna Êwiatowa przerwa∏a dzia∏alnoÊç i dalszy rozwój spó∏dzielni oszcz´dnoÊciowo-po˝yczkowych, powodujàc ogromne straty – zarówno finansowe, jak i osobowe.

Rozbicie organizacyjne, b´dàce skutkiem niezale˝nego tworzenia banków spó∏dzielczych w trzech zaborach trwa∏o a˝ do 1934 r. Dosz∏o wówczas do utworzenia jednego zwiàzku pod nazwà „Zwiàzek Spó∏dzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych RP”, chocia˝ starania zmie-rzajàce do ujednolicenia zasad i form dzia∏ania spó∏dzielczoÊci zapoczàtkowa∏o uchwalenie przez Sejm Rzeczypospolitej ustawy o spó∏dzielniach w dniu 29 paêdziernika 1920 r.5 Ustawodawca wprowadzi∏ w tej ustawie jednolity termin „spó∏dzielnia”, a zamieszczenie go lub przymiotnika „spó∏dzielczy” w nazwie przedsi´biorstwa sta∏o si´ obowiàzkowe, w celu odró˝nienia instytucji spó∏dzielczych od spó∏ek kapita∏owych.

Zadania i funkcje bankowoÊci spó∏dzielczej w okresie 20-lecia mi´dzywojennego nie ogra-nicza∏y si´ jedynie do dzia∏alnoÊci bankowej. Obejmowa∏y równie˝ liczne przedsi´wzićia na rzecz post´pu oÊwiatowego i cywilizacyjnego w swoich Êrodowiskach.

O du˝ej skali ich dzia∏alnoÊci Êwiadczy fakt, ˝e w 1937 r. dzia∏a∏o 3 400 polskich spó∏dzielni bankowych majàcych: 1 061 tys. cz∏onków, 450 tys. wk∏adców, 148 mln z∏ wk∏adów oszcz´dno-Êciowych, 102 mln z∏ funduszy w∏asnych i 217 mln z∏ udzielonych po˝yczek6.

Okres II wojny Êwiatowej przyniós∏ niemal ca∏kowite zniszczenie podstaw materialnych spó∏dzielczoÊci kredytowej. Polskie spó∏dzielnie oszcz´dnoÊciowo-po˝yczkowe na terenach przy∏à-czonych do Rzeszy uleg∏y ca∏kowitej likwidacji. Zlikwidowano tak˝e polskie spó∏dzielnie kredytowe funkcjonujàce wczeÊniej na terenie Niemiec oraz te, które dzia∏a∏y na terenach zaj´tych we wrzeÊniu 1939 r. przez Armi´ Czerwonà. Na terenie Generalnej Guberni znalaz∏o si´ oko∏o 35% spó∏dzielni oszcz´dnoÊciowo-po˝yczkowych, z których do 1943 r. przetrwa∏y 1 152 spó∏dzielnie, a do poczàt-ku 1945 r. tylko 952 spó∏dzielnie. Dzia∏alnoÊç spó∏dzielni kredytowych koordynowa∏ niemiecki Urzàd Nadzoru Bankowego. Dzia∏alnoÊcià rewizyjno-patronackà nadal zajmowa∏ si´ Zwiàzek Spó∏-dzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych.

3 Ibidem.4 T. Orzeszko, op.cit.5 Tekst jednolity: Dz.U. z 1934 r. nr 55, poz. 495.6 J. Pi´tka: Krótki zarys historii polskiej spó∏dzielczoÊci bankowej. „Bank Spó∏dzielczy”, wk∏adka – dokumenty i materia∏y, Warszawa, lipiec 1995.


1


13

1.2. BankowoÊç spó∏dzielcza w latach 1945–1989

Histori´ polskiej spó∏dzielczoÊci bankowej po II wojnie Êwiatowej mo˝na podzieliç na pi´ç podstawowych etapów, charakteryzujàcych si´ odmiennymi rozwiàzaniami organizacyjno-prawny-mi, a mianowicie:

• I etap: 1945–1947 – odbudowa polskiej spó∏dzielczoÊci bankowej po zniszczeniach wojennych,

• II etap: 1948–1956 – dzia∏alnoÊç Gminnych Kas Spó∏dzielczych,

• III etap: 1956–1975 – dzia∏alnoÊç Spó∏dzielni Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowych,

• IV etap: 1975–1989 – dzia∏alnoÊç Banków Spó∏dzielczych zrzeszonych w Banku Gospo-darki ˚ywnoÊciowej,

• V etap: 1989 r. – poczàtek reformy spó∏dzielczego sektora bankowego, która zapoczàt-kowa∏a przekszta∏cenia i dostosowanie do warunków gospodarki rynkowej.

W pierwszych latach po zakoƒczeniu wojny zasadniczy wysi∏ek dzia∏aczy spó∏dzielczych skierowany by∏ na reaktywowanie dawnych spó∏dzielni oszcz´dnoÊciowo-po˝yczkowych oraz stwo-rzenie nowych organizacji na podstawie przedwojennych zasad i statutów. Spó∏dzielnie oszcz´dno-Êciowo-po˝yczkowe zrzeszone by∏y w zorganizowanym w 1944 r. w Lublinie Zwiàzku Rewizyjnym Spó∏dzielni RP, a ich centralami finansowymi by∏y kolejno: Centralna Kasa Spó∏ek Rolniczych i Bank Spó∏dzielczy „Spo∏em”, a nast´pnie utworzony w grudniu 1945 r., w wyniku po∏àczenia obu wymienionych central, Bank Gospodarstwa Spó∏dzielczego.

Na podstawie dekretu z 1948 r. o reformie bankowej Minister Skarbu wyda∏ w 1950 r. zarzàdzenie o przekszta∏ceniu cz´Êci spó∏dzielni oszcz´dnoÊciowo-po˝yczkowych w Gminne Kasy Spó∏dzielcze, których utworzono 1 255. Pracownicze Spó∏dzielnie Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowe zosta∏y natomiast przekszta∏cone w kasy zapomogowo-po˝yczkowe7, a powszechne Spó∏dzielnie Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowe (rzemieÊlnicze) oraz Bank Gospodarstwa Spó∏dzielczego uleg∏y likwidacji.

Przekszta∏cenia te w znacznym stopniu pozbawi∏y spó∏dzielczoÊç bankowà samodzielnoÊci i samorzàdnoÊci. Gminne Kasy Spó∏dzielcze, podporzàdkowane organizacyjnie Bankowi Rolnemu, sta∏y si´ jego instytucjami pomocniczymi zw∏aszcza w zakresie finansowania skupu p∏odów rolnych.

Rok 1956 przyniós∏ zasadnicze zmiany w polityce paƒstwa wobec rolnictwa, co spowodo-wa∏o wzrost znaczenia spó∏dzielczoÊci bankowej. W kwietniu 1956 r. Prezydium Rzàdu nada∏o Gminnym Kasom Spó∏dzielczym nowy statut, którego celem by∏o przywrócenie spó∏dzielczo-samo-rzàdowego charakteru spó∏dzielczoÊci bankowej. W 1957 r. zosta∏a powo∏ana centrala organiza-cyjno-rewizyjna, tj. Zwiàzek Spó∏dzielni Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowych, która od 1964 r. funk-cjonowa∏a jako Centralny Zwiàzek Spó∏dzielni Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowych. Nast´pnie ustawa z 13 kwietnia 1960 r. Prawo bankowe okreÊli∏a status Spó∏dzielni Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowych i zakres ich dzia∏alnoÊci oraz uprawni∏a je do u˝ywania nazwy „bank” z dodatkiem „spó∏dzielczy” lub „ludowy”. Przywrócenie samodzielnoÊci i samorzàdnoÊci spowodowa∏o o˝ywienie organów samorzàdowych i rozwój dzia∏alnoÊci w zakresie gromadzenia Êrodków pieni´˝nych przezna-czanych na dzia∏alnoÊç kredytowà. Upowa˝nienie Banku Rolnego do przekazania spó∏dzielniom uprawnieƒ w zakresie udzielania kredytów inwestycyjnych Êrednioterminowych zapoczàtkowa∏o przekazywanie Spó∏dzielniom Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowym wszystkich kredytów przeznaczo-nych dla indywidualnego rolnictwa, drobnego rzemios∏a i handlu.

W dniu 12 czerwca 1975 r. zosta∏a uchwalona ustawa Prawo bankowe, która wprowadzi∏a wiele daleko idàcych zmian strukturalnych w polskim systemie bankowym. Ustawa ta, okreÊlajàc istniejàce w Polsce rodzaje banków, zakres ich dzia∏alnoÊci oraz organizacj´, zapoczàtkowa∏a

7 Na podstawie ustawy z 14.12.1995 r. o spó∏dzielczych kasach oszcz´dnoÊciowo-kredytowych, regulujàcej zasady ich tworzenia i dzia∏alnoÊci, kasy zapomogowo-po˝yczkowe dzia∏ajàce przy zak∏adach pracy zosta∏y przekszta∏cone w SKOK-i.


1


14

kolejny etap przemian polskiej spó∏dzielczoÊci bankowej. W tym samym roku, w wyniku ustawo-

wego po∏àczenia Centralnego Zwiàzku Spó∏dzielni Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowych oraz Banku

Rolnego powsta∏ paƒstwowo-spó∏dzielczy Bank Gospodarki ˚ywnoÊciowej (Skarb Paƒstwa mia∏

w nim 54% udzia∏ów, a Spó∏dzielnie Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowe pozosta∏e 46% udzia∏ów).

Bank ten spe∏nia∏ wszystkie funkcje przej´tych przez siebie jednostek, stajàc si´ jednoczeÊnie

centralà finansowà, organizacyjnà i rewizyjnà dla wszystkich zrzeszonych w nim Spó∏dzielni

Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowych. BG˚ wykonywa∏ jednoczeÊnie wobec nich wszystkie funkcje

przewidziane dla centralnych zwiàzków spó∏dzielczych w ustawie o spó∏dzielniach i ich zwiàz-

kach z 17 lutego 1961 r., a tak˝e reprezentowa∏ je wobec Narodowego Banku Polskiego, admi-

nistracji paƒstwowej oraz organizacji krajowych i zagranicznych. Omawiana zmiana ustawowa

zobligowa∏a Spó∏dzielnie Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowe do u˝ywania nazwy „bank spó∏dzielczy”

oraz ÊciÊlej w∏àczy∏a je do polskiego systemu bankowego jako najni˝sze ogniwa systemu, którego

trzon stanowi∏y banki paƒstwowe.

Rok 1982 przyniós∏ kolejne istotne zmiany regulacji prawnych. W dniu 26 lutego 1982 r.

uchwalona zosta∏a ustawa Prawo bankowe, a w dniu 16 wrzeÊnia 1982 r. ustawa Prawo spó∏-

dzielcze. Wymienione przepisy prawne uregulowa∏y podstawowe zasady dzia∏ania spó∏dzielczoÊci

bankowej, tworzàc warunki do zwi´kszenia samodzielnoÊci dzia∏ania.

1.3. BankowoÊç spó∏dzielcza po 1989 roku

Zasadnicze zmiany polityczne, spo∏eczne i gospodarcze zapoczàtkowane w 1989 r. spowo-

dowa∏y o˝ywienie procesu przebudowy struktur organizacyjnych bankowoÊci spó∏dzielczej oraz jej

otoczenia prawnego i gospodarczego.

W zakresie Prawa spó∏dzielczego istotnà modyfikacj´ wprowadzi∏a ustawa z dnia 7 lipca

1994 r. o zmianie ustawy Prawo spó∏dzielcze oraz niektórych innych ustaw, na podstawie której

dokonano zmian w uchwalonej w dniu 16 wrzeÊnia 1982 r. ustawie Prawo spó∏dzielcze. Jednak na

sytuacj´ banków spó∏dzielczych mia∏y wp∏yw zasadnicze przemiany w systemie bankowym, które

zosta∏y zapoczàtkowane po uchwaleniu 31 stycznia 1989 r. ustawy Prawo bankowe.

Ustawa zwi´ksza∏a autonomi´ poszczególnych banków (w tym tak˝e spó∏dzielczych) oraz

wprowadzi∏a ekonomiczne instrumenty sterowania dzia∏alnoÊcià banków przez Narodowy Bank

Polski. Wskutek kolejnych zmian obowiàzujàcego prawa, w tym przede wszystkim ustaw Prawo

bankowe i Prawo spó∏dzielcze, banki spó∏dzielcze sta∏y si´ samodzielnymi, samorzàdnymi i samo-

finansujàcymi si´ osobami prawnymi majàcymi uprawnienia zbli˝one do banków o charakterze

uniwersalnym.

W latach 1989–1991 w statutach banków spó∏dzielczych wprowadzono liczne zmiany,

zw∏aszcza w odniesieniu do przedmiotu i zakresu prowadzonej dzia∏alnoÊci. Zmiany te zosta∏y

wprowadzone decyzjà Banku Gospodarki ˚ywnoÊciowej, sprawujàcego w owym czasie funkcje

centralnego zwiàzku spó∏dzielczego8 oraz wykonujàcego czynnoÊci nadzoru nad dzia∏alnoÊcià

banków spó∏dzielczych. Zosta∏y one dokonane bez zgody Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

co stanowi∏o naruszenie art. 83 Prawa bankowego w obowiàzujàcym wówczas brzmieniu9. Nie-

kontrolowane rozszerzenie przedmiotu dzia∏ania na wszystkie czynnoÊci bankowe, a terenu dzia-

∏alnoÊci – na obszar ca∏ego kraju, sta∏o si´ jednà z przyczyn za∏amania si´ w pierwszej po∏owie

lat 90. sytuacji ekonomiczno-finansowej znacznej liczby banków spó∏dzielczych (o czym szerzej

w rozdziale 2.).

8 Centralne zwiàzki spó∏dzielcze by∏y instytucjami o charakterze bran˝owym, w których obowiàzkowo zrzesza∏y si´ spó∏dzielnie, np. Centralny Zwiàzek Spó∏dzielni Budownictwa Mieszkaniowego.9 Na problem ten Narodowy Bank Polski zwraca∏ uwag´ w korespondencji z Bankiem Gospodarki ˚ywnoÊciowej i z bankami spó∏dzielczymi na poczàtku 1992 r.


1


15

1.3.1. Ustawa o zmianach w organizacji i dzia∏alnoÊci spó∏dzielczoÊci z dnia 20 stycznia 1990 r.

Zgodnie z przepisami tej ustawy, Bank Gospodarki ˚ywnoÊciowej zosta∏ pozbawiony upraw-nieƒ centralnego zwiàzku spó∏dzielczego oraz centrali organizacyjnej i rewizyjnej wobec banków spó∏dzielczych. Od tego czasu stosunki pomi´dzy Bankiem Gospodarki ˚ywnoÊciowej a bankami spó∏dzielczymi dzia∏ajàcymi na zasadzie pe∏nej samodzielnoÊci prawnej i ekonomicznej regulowane by∏y na podstawie umów o wzajemnej wspó∏pracy.

W takiej sytuacji prawnej 1 576 banków spoÊród 1 662 banków spó∏dzielczych dzia∏ajàcych w 1990 r. podpisa∏o – na podstawie przepisów Prawa bankowego o zrzeszaniu si´ – umowy z Ban-kiem Gospodarki ˚ywnoÊciowej. Na mocy tych umów do BG˚ nale˝a∏o:

– reprezentowanie zrzeszonych w nim banków spó∏dzielczych,

– gromadzenie dobrowolnych lokat banków,

– udzielanie kredytu refinansowego,

– organizowanie i prowadzenie rozliczeƒ z bud˝etem z tytu∏u dop∏at do kredytów preferen-cyjnych,

– opracowywanie ramowych instrukcji i regulaminów do swobodnego wykorzystania przez banki,

– prowadzenie rachunków i rozliczeƒ pieni´˝nych.

Na mocy porozumienia z Narodowym Bankiem Polskim z 27 kwietnia 1990 r. BG˚ wykony-wa∏ równie˝ czynnoÊci nadzoru bankowego w stosunku do zrzeszonych banków spó∏dzielczych.

1.3.2. Utworzenie banków zrzeszajàcych

Banki spó∏dzielcze, które nie chcia∏y d∏u˝ej wspó∏pracowaç z BG˚, wnios∏y kapita∏ akcyjny i zrzeszy∏y si´ w trzech powo∏anych przez siebie w latach 1990–1991 bankach w formie spó∏ek akcyjnych, a mianowicie w:

• Gospodarczym Banku Wielkopolskim SA w Poznaniu (GBW SA) – data zgody na utwo-rzenie banku: 8 listopada 1990 r.; data rozpoczćia dzia∏alnoÊci operacyjnej: 11 lutego 1991 r.;

• Banku Unii Gospodarczej SA w Warszawie (BUG SA) – data zgody na utworzenie banku: 20 maja 1991 r.; data rozpoczćia dzia∏alnoÊci operacyjnej: 1 kwietnia 1992 r.;

• Gospodarczym Banku Po∏udniowo-Zachodnim SA we Wroc∏awiu (GBPZ SA) – data zgody na utworzenie banku: 22 paêdziernika 1991 r.; data rozpoczćia dzia∏alnoÊci operacyjnej: 18 maja 1992 r.

Banki te wykonywa∏y w stosunku do banków zrzeszonych takie same czynnoÊci, jak BG˚, w tym kontrolne. W 1994 r. zrzesza∏y ju˝ oko∏o 400 banków spó∏dzielczych, a Bank Gospodarki ˚ywnoÊciowej oko∏o 1 200. Poza wymienionymi ju˝ w poprzednim podrozdziale czynnoÊciami, banki te przej´∏y na siebie wiele zadaƒ w zakresie organizacji przep∏ywów pieni´˝nych, rozliczeƒ, informatyzacji, ujednolicenia procedur, szkoleƒ, obs∏ugi prawnej itd. Utworzono tak˝e wewn´trzne fundusze pomocowe jako rodzaj wzajemnego ubezpieczenia.

Przy tworzeniu banków zrzeszajàcych banki spó∏dzielcze uzyska∏y pomoc ze Êrodków Funduszu Kapita∏owego, b´dàcego wspólnym przedsi´wzićiem rzàdów Polski i Stanów Zjednoczonych. Pomoc polega∏a na finansowaniu zakupu ka˝dej drugiej akcji nowo powsta∏ych banków zrzeszajàcych.

1.3.3. Zmiana zasad sprawowania nadzoru bankowego i jej konsekwencje

Na mocy przepisów ustawy z dnia 14 lutego 1992 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe i niektórych innych ustaw skreÊlony zosta∏ rozdzia∏ okreÊlajàcy zasady funkcjonowania banków

16

paƒstwowo-spó∏dzielczych, co spowodowa∏o pozbawienie Banku Gospodarki ˚ywnoÊciowej uprawnieƒ i obowiàzków przys∏ugujàcych centralnym zwiàzkom spó∏dzielczym. Zniesione zosta-∏y podstawy, wykonywania przez BG˚ czynnoÊci nadzoru nad bankami spó∏dzielczymi. Wobec powy˝szego konieczne sta∏o si´ przejćie nadzoru nad bankami spó∏dzielczymi bezpoÊrednio przez Narodowy Bank Polski.

Na mocy Zarzàdzenia nr 11/92 Prezesa NBP z 7 sierpnia 1992 r. w sprawie organizacji nad-zoru bankowego i trybu jego wykonywania czynnoÊci nadzoru nad bankami spó∏dzielczymi zosta∏y powierzone z dniem 2 wrzeÊnia 1992 r. oddzia∏om okr´gowym NBP.

W tym czasie Narodowy Bank Polski podjà∏ intensywne dzia∏ania zmierzajàce do reorganiza-cji zasad funkcjonowania banków spó∏dzielczych. Ich celem by∏o stworzenie struktury skupiajàcej banki spó∏dzielcze, opierajàcej si´ na zasadach samopomocy spó∏dzielczej i uwzgl´dniajàcej potrze-b´ ich wsparcia przez silniejszych, bardziej doÊwiadczonych partnerów.

Prezes NBP w piÊmie z 2 wrzeÊnia 1992 r., skierowanym do zarzàdów i rad nadzorczych banków spó∏dzielczych oraz prezesów banków zrzeszajàcych, zobowiàza∏ banki spó∏dzielcze nie-spe∏niajàce ogólnie obowiàzujàcych wymogów stawianych samodzielnym bankom (co do poziomu minimalnego kapita∏u w∏asnego, wspó∏czynników wyp∏acalnoÊci, p∏ynnoÊci i innych parametrów) do zrzeszenia si´ w dowolnie wybranym banku zrzeszajàcym.

Zgodnie z tym wystàpieniem banki zrzeszajàce zosta∏y zobowiàzane do podjćia wielu dzia-∏aƒ na rzecz zrzeszonych w nich banków spó∏dzielczych. W szczególnoÊci banki te powinny:

– byç centralà organizacyjno-finansowà prowadzàcà podstawowe rachunki bie˝àce banków spó∏dzielczych,

– reprezentowaç interesy zrzeszonych banków na zewnàtrz,

– wype∏niaç za zrzeszone banki obowiàzki informacyjne wobec NBP,

– dokonywaç w imieniu banków spó∏dzielczych rozrachunków mi´dzybankowych oraz pro-wadziç kontrol´ prawid∏owoÊci, kompleksowoÊci i terminowoÊci realizacji rozliczeƒ pieni´˝-nych mi´dzy bankami oraz wewnàtrz sieci zrzeszonych banków spó∏dzielczych,

– odpowiadaç za prawid∏owoÊç naliczania i odprowadzania rezerwy obowiàzkowej do NBP,

– zaciàgaç i sp∏acaç zobowiàzania wobec NBP z tytu∏u kredytów refinansowych skonwertowa-nego, redyskontowego, lombardowego, aukcyjnego) w imieniu banków spó∏dzielczych,

– wykonywaç czynnoÊci zwiàzane z kontrolà wewn´trznà, konsultingiem i audytem.

Na mocy umów zawartych z bankami spó∏dzielczymi banki zrzeszajàce zosta∏y zobowiàzane do Êwiadczenia pomocy organizacyjnej, prawnej, a nawet finansowej.

Stosujàc si´ do postawionych im wymogów, ka˝dy bank spó∏dzielczy podpisa∏ w grudniu 1992 r. umow´ o zrzeszeniu z jednym z czterech banków:

1) Bankiem Gospodarki ˚ywnoÊciowej (1 268 zrzeszonych banków spó∏dzielczych),

2) Gospodarczym Bankiem Wielkopolski SA w Poznaniu (114 banków spó∏dzielczych),

3) Bankiem Unii Gospodarczej SA w Warszawie (82 banki spó∏dzielcze),

4) Gospodarczym Bankiem Po∏udniowo-Zachodnim SA we Wroc∏awiu (187 banków spó∏dzielczych).

1




Ustawa o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚

2

17

2Ustawa o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚

2.1. Kryzys w bankach spó∏dzielczych w I po∏owie lat 90.

W 1994 r. zosta∏y rozpocz´te intensywne prace zmierzajàce do restrukturyzacji sektora; w szczególnoÊci 24 czerwca tego˝ roku uchwalono ustaw´ o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚. Powodem prac by∏a pogarszajàca si´ sytuacja ekonomiczna wielu banków spó∏dzielczych. Z tego wzgl´du autorzy Raportu uznali za celowe przedstawiç t∏o ekonomiczne tych dzia∏aƒ.

Problemy z dostosowaniem si´ do nowych warunków gospodarowania od poczàtku lat 90. odbi∏y si´ na sytuacji ekonomicznej podmiotów gospodarczych kredytowanych przez banki spó∏-dzielcze, w tym rolników indywidualnych, rzemieÊlników i rozpoczynajàcych wówczas dzia∏alnoÊç przedsi´biorców. W tym okresie zapoczàtkowane zosta∏y, na niespotykanà dotàd skal´, opóênienia w sp∏atach wierzytelnoÊci banków. Znaczna cz´Êç nale˝noÊci zagro˝onych (zw∏aszcza straconych) by∏a wynikiem kredytów udzielonych przez banki spó∏dzielcze w latach 1990–1992. Przyczyn tego stanu nale˝y upatrywaç zarówno w czynnikach zewn´trznych, jak i wewn´trznych – le˝à-cych po stronie banków. Z jednej strony pogorszy∏a si´ sytuacja wielu finansowanych przez banki podmiotów, co spowodowa∏o obni˝enie jakoÊci wierzytelnoÊci banków spó∏dzielczych. Z drugiej strony banki spó∏dzielcze, udzielajàc w tym okresie kredytów, pope∏ni∏y wiele b∏´dów, wynikajàcych g∏ównie z niew∏aÊciwego zarzàdzania ryzykiem bankowym oraz niedostatecznego nadzoru w∏aÊci-cielskiego. Banki nie by∏y przygotowane do wykonywania czynnoÊci w rozszerzonym – w wyniku zmian statutów – zakresie. Mo˝liwoÊç prowadzenia dzia∏alnoÊci na terenie ca∏ego kraju spowodo-wa∏a zaanga˝owanie si´ banków w kredytowanie nieznanych im bli˝ej podmiotów spoza lokalnego Êrodowiska. Wed∏ug obserwacji GINB by∏o to przyczynà wi´kszoÊci upad∏oÊci banków spó∏dziel-czych10. Wynika∏o to najcz´Êciej z utrudnieƒ w windykacji nale˝noÊci (kredytów oraz udzielonych gwarancji) od podmiotów, których siedziby by∏y odleg∏e od siedziby danego banku spó∏dzielczego, oraz z braku odpowiednio wyspecjalizowanych s∏u˝b prawnych. Warto te˝ wspomnieç, ˝e na sytuacj´ banków, w tym tak˝e spó∏dzielczych, poÊrednio niekorzystnie wp∏ywa∏a polityka fiskalna prowadzona przez paƒstwo do 1991 r. w∏àcznie. W tym okresie odpisy na rezerwy celowe nie by∏y – chocia˝ cz´Êciowo – kosztem uzyskania przychodu, a ponadto do podstawy opodatkowania zali-czano przychody nale˝ne, a nie otrzymane, tj. odsetki od nale˝noÊci nieregularnych.

Do g∏ównych przyczyn kryzysu bankowoÊci spó∏dzielczej w tamtym okresie nale˝y mi´dzy innymi zaliczyç:

– niedopasowanie sieci banków spó∏dzielczych do potencja∏u gospodarczego na terenie ich dzia∏ania (np. w dawnym województwie che∏mskim dzia∏a∏o 50 banków spó∏dzielczych),

– brak fachowego nadzoru w∏aÊcicielskiego,

– przejÊcie od bankowoÊci wyspecjalizowanej, ograniczonej do obs∏ugi rolników indywidual-nych i rzemieÊlników, do bankowoÊci uniwersalnej (banki spó∏dzielcze nie mia∏y odpowied-niego doÊwiadczenia w obs∏udze podmiotów gospodarczych dzia∏ajàcych w warunkach gospodarki rynkowej oraz procedur oceny zdolnoÊci kredytowej kredytobiorców)

– tzw. pu∏apk´ inflacyjnà11,10 Upad∏oÊç kredytowanej firmy by∏a do tej pory zjawiskiem nieznanym i najcz´Êciej taka mo˝liwoÊç nie by∏a brana pod uwag´.11 Szybki przyrost oprocentowania kredytów, a w konsekwencji wzrost zad∏u˝enia kredytobiorców, bardzo cz´sto powodujàcy niemo˝noÊç sp∏aty kredytu.



2

18

– brak wystarczajàco silnych zrzeszeƒ banków spó∏dzielczych oraz funkcjonujàcych w nich mechanizmów bezpieczeƒstwa,

– s∏abe przygotowanie zawodowe kadry zarzàdzajàcej, zw∏aszcza w zakresie oceny ryzyka zwiàzanego z udzielanymi kredytami i gwarancjami,

– niskie fundusze w∏asne.

Kryzys i wskazane powy˝ej jego przyczyny nie dotyczy∏y wszystkich banków spó∏dzielczych. Niemniej jego skala stwarza∏a ryzyko masowego wycofywania wk∏adów, a tym samym przeniesienia si´ negatywnych zjawisk na ca∏y sektor.

W 1994 r. ponad 300 banków spó∏dzielczych (na 1 612 dzia∏ajàcych) spe∏nia∏o ustawowe warunki do og∏oszenia upad∏oÊci lub likwidacji. Wed∏ug danych GINB, we wrzeÊniu 1994 r. Prezes Narodowego Banku Polskiego powinien zawiesiç dzia∏alnoÊç i zg∏osiç wniosek o upad∏oÊç 274 banków spó∏dzielczych. Ponadto, ze wzgl´du na rozmiary strat 78 banków spó∏dzielczych powinno zostaç zlikwidowanych. WartoÊç depozytów osób fizycznych w bankach, wobec których nale˝a∏oby zg∏osiç wniosek o upad∏oÊç, wynosi∏a wówczas 515,9 mln nowych z∏otych, a majàtek tych banków pozwala∏ na pokrycie 329,7 mln z∏ zobowiàzaƒ z tego tytu∏u.

W latach 1993–1994 og∏oszono upad∏oÊç 33 banków spó∏dzielczych, a kolejnych 57, wsku-tek strat poniesionych w latach wczeÊniejszych, upad∏o w roku 1995. Ogó∏em od poczàtku 1993 r. upad∏o 131 banków spó∏dzielczych.

O pogarszajàcej si´ sytuacji Êwiadczà podstawowe dane charakteryzujàce sytuacj´ sektora wykazywane w 1994 r. Zgodnie z nadsy∏anà przez banki sprawozdawczoÊcià:

• Przeci´tny wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci wyniós∏ 2,2%.

• Wspó∏czynnik poni˝ej 8% mia∏y 424 banki, w tym 309 poni˝ej 0% (por. za∏àcznik 2).

• Przeci´tne fundusze w∏asne wynios∏y na koniec roku 39,4 tys. nowych z∏, czyli równowar-toÊç oko∏o 10 tys. euro, wg kursu z dnia 31 grudnia 2004 r. (4,0790).

• Udzia∏ nale˝noÊci zagro˝onych w nale˝noÊciach brutto od sektora niefinansowego wyniós∏ 21,3%, w tym straconych 15,1%.

• Wskaênik ROA netto wyniós∏ minus 3,4%, ROE netto zaÊ minus 41,7%.

W zwiàzku z wykazanà stratà 561 banków realizowa∏o wówczas programy post´powania naprawczego zaakceptowane przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Wobec takiej sytuacji koniecznoÊç podjćia dzia∏aƒ zarówno o charakterze doraênym, jak i systemowym nie budzi∏a wàtpliwoÊci.

Tabela 1. Zmiany liczby banków spó∏dzielczych*

Lp. Wyszczególnienie 1993–1994 1995–1997 1998–1999 2000–2004 1993–2004

1 Liczba banków na poczàtku okresu 1 663 1 612 1 295 781 1 663

2 Liczba banków na koniec okresu 1 612 1 295 781 596 596

3 Upad∏oÊç 33 93 4 1 131

4 Likwidacja 5a 36b 7 – 49

5 ¸àczenia 13 189 502 177 881

6 Przejćie banku przez inny bankc – – 1 7 8

7 Wznowienie dzia∏alnoÊcid – 1 – – 1

8 Razem (3+4+5+6–7 = 1–2) 51 317 514 185 1 067

* Dane w rozbiciu na poszczególne lata zawarte sà w za∏àczniku 1.a W tym sprzeda˝ bez likwidacji BPS w P∏ocku.b W tym sprzeda˝ bez likwidacji KBS w Zielonej Górze.c W trybie art. 147, 158 ustawy Prawo bankowe. Banki spó∏dzielcze przej´∏y 4 spoÊród tych banków.d SBL im. Ks. P. Wawrzyniaka w Âremie.



2

19

W ramach dzia∏aƒ doraênych, w zwiàzku z ujawnieniem znacznego zaanga˝owania banków spó∏dzielczych w zobowiàzania gwarancyjne, Prezes NBP skierowa∏ w lipcu 1992 r. pisma do pre-zesów banków oraz do zarzàdów, rad nadzorczych i komisji rewizyjnych banków spó∏dzielczych. Pisma te zawiera∏y min. zalecenie odstàpienia od przyjmowania porćzeƒ i gwarancji od banków spó∏dzielczych oraz odstàpienia od udzielania tego typu zobowiàzaƒ bankom i innym podmiotom gospodarczym.

Ponadto, majàc na uwadze fakt, ˝e êród∏em problemów banków spó∏dzielczych by∏a nie-wystarczajàca wysokoÊç funduszy w∏asnych, Prezes Narodowego Banku Polskiego w piÊmie z 23 marca 1993 r., zwróci∏ si´ do banków spó∏dzielczych, za poÊrednictwem banków zrzeszajàcych, o podjćie dzia∏aƒ zmierzajàcych do podniesienia wysokoÊci kapita∏u poprzez przekazanie na ten cel nadwy˝ek bilansowych osiàgni´tych w 1992 r. Wystàpienie to trafi∏o na podatny grunt. W okre-sie od stycznia 1993 r. do ostatecznej daty zakoƒczenia walnych zgromadzeƒ, tj. do czerwca 1993 r., fundusze w∏asne podstawowych banków spó∏dzielczych wzros∏y o 90,9%. Taka reakcja banków spó∏dzielczych Êwiadczy∏a o tym, ˝e ich udzia∏owcy dostrzegajà rol´ i potrzeb´ bezpieczniejszego funkcjonowania banków spó∏dzielczych, oraz dowodzi∏a ich gotowoÊci do czasowej rezygnacji z dywidendy. Wzrost funduszy w∏asnych netto (odpowiednik obecnych funduszy w∏asnych regula-cyjnych) nie by∏ ju˝ tak dynamiczny (20,1%), na co wp∏ywa∏a przede wszystkim wielkoÊç brakujàcej kwoty rezerw celowych.

Niezale˝nie od dzia∏aƒ doraênych konieczne by∏o przeprowadzenie g∏´bokiej restrukturyzacji sektora banków spó∏dzielczych. By∏a ona mo˝liwa jedynie poprzez wprowadzenie odpowiednich rozwiàzaƒ ustawowych. Podj´te z inicjatywy Narodowego Banku Polskiego prace w tym zakresie doprowadzi∏y do uchwalenia 24 czerwca 1994 r. ustawy o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych, Banku Gospodarki ˚ywnoÊciowej oraz o zmianie niektórych ustaw.

2.2. Za∏o˝enia ustawy

Celem zak∏adanym w toku prac nad ustawà o restrukturyzacji by∏o nie tylko opanowanie kry-zysu w sektorze spó∏dzielczym, ale tak˝e rozpoczćie procesu restrukturyzacji tego sektora, w celu stworzenia podstaw jego bezpiecznego funkcjonowania w przysz∏oÊci.

Przyj´te rozwiàzania uwzgl´dnia∏y zaakceptowanà przez banki koncepcj´ dzia∏ania w struk-turach zrzeszeniowych (pierwsze banki zrzeszajàce powsta∏y jeszcze przed wejÊciem w ˝ycie usta-wy, a wspó∏praca z BG˚ opiera∏a si´ tak˝e na dobrowolnych umowach zrzeszenia) i w znacznym stopniu wspiera∏y si´ na doÊwiadczeniach systemów spó∏dzielczych dzia∏ajàcych w Europie, w tym zw∏aszcza rozwiàzaniach francuskich, niemieckich i holenderskich.

W toku prowadzonych prac jako docelowy przyj´to model trójszczeblowej struktury spó∏dzielczego sektora bankowego, obejmujàcy banki spó∏dzielcze, banki regionalne oraz bank krajowy.

Zamiar budowy trójszczeblowej struktury bankowoÊci spó∏dzielczej, której podstawà by∏yby zrzeszenia regionalne oraz bank krajowy, wynika∏ zasadniczo z dwóch przes∏anek natury ekonomicznej, tj:

– potrzeby budowy bezpiecznej struktury, dzia∏ajàcej wed∏ug zasady solidarnej odpo-wiedzialnoÊci uczestników zrzeszenia za jego funkcjo nowanie, która kompenso-wa∏aby zagro˝enia zwiàzane z niskim wyposa˝eniem kapita∏owym poszczególnych banków spó∏dzielczych, uniemo˝liwiajàcym im w pe∏ni samodzielne prowadzenie dzia∏alnoÊci,

– potrzeby racjonalizacji dzia∏ania struktury, zbudowanej z du˝ej liczby ma∏ych, ale samo-dzielnych podmiotów prawa,

oraz



2

20

– przes∏anki o charakterze politycznym, ekonomicznym i spo∏ecznym, jakà by∏a koniecznoÊç

znalezienia sposobów poprawy sytuacji ekonomicznej BG˚12.

Ustawa uchwalona w czasie trwajàcego nadal kryzysu w spó∏dzielczym sektorze bankowym mia∏a wiele pozytywnych skutków i przyczyni∏a si´ do poprawy sytuacji banków spó∏dzielczych. Nie by∏a jednak wolna od wad, które spowodowa∏y, ˝e uzyskanie trwa∏ej poprawy efektywnoÊci dzia∏a-nia ca∏ego sektora bankowoÊci spó∏dzielczej okaza∏o si´ niemo˝liwe. Dotyczy∏o to przede wszystkim rozwiàzaƒ systemowych, w tym koncepcji powo∏ania nazbyt licznych banków regionalnych, których utworzenie wiàza∏o si´ z koniecznoÊcià poniesienia przez banki spó∏dzielcze znacznych nak∏adów finansowych.

Do zalet ustawy o restrukturyzacji nale˝y zaliczyç:

A. Dostosowanie terenu i zakresu dzia∏ania banków spó∏dzielczych do ich mo˝liwoÊci ekonomicznych.

B. Wprowadzenie mechanizmów majàcych na celu zwi´kszenie profesjonalizmu zarzàdzania bankami spó∏dzielczymi poprzez okreÊlenie wymogów, jakie muszà spe∏niaç cz∏onkowie zarzàdów banków spó∏dzielczych oraz wymogu nawiàzania z bankiem stosunku pracy co najmniej przez prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego i jego zast´pc´.

C. Wprowadzenie wymogu sk∏adania oÊwiadczeƒ woli za bank dwuosobowo – zasada „czworga oczu”.

D. Wprowadzenie ustawowego zakazu prowadzenia interesów konkurencyjnych.

E. Umo˝liwienie funkcjonowania, w ramach zrzeszeƒ regionalnych, bankom niespe∏niajàcym wymogów kapita∏owych okreÊlonych dla nowo tworzonych banków w ustawie Prawo bankowe.

F. Mo˝liwoÊç zwolnienia banków spó∏dzielczych z obowiàzku utrzymywania i odprowadzania rezerw obowiàzkowych.

G. Udost´pnienie Êrodków publicznych na restrukturyzacj´ banków spó∏dzielczych.

Najwa˝niejsze wady ustawy to:

A. Zagro˝enie wià˝àce si´ z ∏àczeniem procesu restrukturyzacji BG˚ i procesu restrukturyzacji banków spó∏dzielczych.

Stan finansowy i organizacyjny BG˚ w 1994 r. powodowa∏, ˝e bank ten nie móg∏ skutecznie wype∏niaç funkcji banku zrzeszajàcego banki regionalne, w szczególnoÊci nie by∏ w stanie prze-prowadziç niezb´dnych i kosztownych przedsi´wzi´ç (np. w dziedzinie informatyki) zmierzajàcych do utworzenia nowoczesnej sieci banków spó∏dzielczych, nawet gdyby w tych przedsi´wzićiach aktywnie uczestniczy∏y banki regionalne i banki spó∏dzielcze.

B. Ca∏kowity brak elastycznoÊci ustawy w zakresie liczby banków regionalnych tworzo-nych przez banki spó∏dzielcze (na skutek trudnoÊci ze zgromadzeniem kapita∏u za∏o˝ycielskiego i powsta∏ych w ich wyniku opóênieƒ w tworzeniu banków regionalnych konieczne by∏o zawarcie porozumienia w sprawie wymogów kapita∏owych przy tworzeniu banków regionalnych) oraz s∏aboÊç struktur. Decyzja ustalajàca siedziby banków regionalnych, majàca pierwotnie na celu o˝y-wienie gospodarcze obszarów s∏abiej rozwini´tych, na których nie mia∏ siedziby ˝aden bank (np. Rzeszów, Koszalin), wp∏yn´∏a negatywnie na rozwój ekonomiczny samych banków regionalnych.

C. Brak mo˝liwoÊci rozgraniczenia dzia∏alnoÊci w∏asnej BG˚ SA od ustawowej funkcji banku krajowego.

D. Brak wystarczajàcych zach´t, które mog∏yby sk∏oniç akcjonariuszy GBPZ SA i BUG SA do podjćia decyzji o przystàpieniu do banku krajowego. Spowodowa∏o to ukszta∏towanie si´ dwóch struktur banków spó∏dzielczych o nierównej sytuacji prawnej. Uprawnienia banków zrzeszajàcych

12 Po∏àczenie restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚ uzasadniano istnieniem Êcis∏ych zwiàzków organizacyjnych i finansowych mi´dzy bankami spó∏dzielczymi a BG˚ oraz mo˝liwoÊcià wykorzystania w sanacji banków spó∏dzielczych cz´Êci Êrodków przewidzianych na dokapitalizowanie BG˚.



2

21

i regionalnych zosta∏y w pewnej mierze zrównane przy okazji wprowadzania nowego Prawa ban-kowego, kiedy BUG SA i GBPZ SA uzyska∏y cz´Êç uprawnieƒ wobec zrzeszonych w nich banków spó∏dzielczych, przys∏ugujàcych dotychczas jedynie 9 bankom regionalnym.

E. W konsekwencji nieprzystàpienia BUG SA i GBPZ SA do banku krajowego zrzeszone w nich banki spó∏dzielcze nie mog∏y skorzystaç z obligacji restrukturyzacyjnych przeznaczonych na wykup trudnych wierzytelnoÊci, natomiast zaniechanie poboru cz´Êci podatku dochodowego zastosowano w stosunku do nich dopiero w 1997 r. (w stosunku do podatku za 1996 r.).

2.3. Realizacja ustawy

Od po∏owy lat 90. w dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych da∏a si´ zaobserwowaç stopniowa poprawa wyników. W znacznym stopniu by∏a ona efektem pomocy zewn´trznych instytucji finan-sowych, co by∏o mo˝liwe dzi´ki rozwiàzaniom wprowadzonym na mocy przepisów ustawy.

W celu dofinansowania sektora banków spó∏dzielczych zastosowano ró˝norodne instrumen-ty, w tym m.in. zwolnienia podatkowe, obligacje restrukturyzacyjne, pomoc NBP w postaci nisko oprocentowanych Êrodków na wsparcie procesów ∏àczenia oraz w postaci zwolnieƒ z obowiàzku odprowadzania i utrzymywania rezerwy obowiàzkowej, a tak˝e zaanga˝owania Êrodków Banko-wego Funduszu Gwarancyjnego. Przynios∏o to rezultaty w postaci znacznego wzrostu funduszy w∏asnych, poprawy wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci banków oraz zahamowania procesu masowych upad∏oÊci banków spó∏dzielczych.

Wyniki banków spó∏dzielczych zacz´∏y si´ poprawiaç, co by∏o niewàtpliwie skutkiem skiero-wania do tego sektora Êrodków o charakterze pomocowym. Wp∏yw pomocy finansowej udzielonej bankom spó∏dzielczym zosta∏ szczegó∏owo omówiony w rozdziale 5.

Nale˝y przy tym podkreÊliç, ˝e poprawi∏a si´ jakoÊç zarzàdzania, b´dàca skutkiem wzmo˝enia aktywnoÊci nadzoru bankowego (zw∏aszcza w poczàtkowym okresie procesu przekszta∏ceƒ), dzia-∏aƒ banków regionalnych i zrzeszajàcych, a tak˝e – na co wskazywa∏y ustalenia inspekcji przepro-wadzanych przez nadzór bankowy – pozytywnych przemian w samych bankach spó∏dzielczych.

Na popraw´ wyników sektora spó∏dzielczego wp∏yn´∏o te˝ znaczne zmniejszenie si´ liczby banków spó∏dzielczych, b´dàce nast´pstwem licznych, zw∏aszcza na poczàtku lat 90., przypad-ków ich upad∏oÊci, oraz zintensyfikowanie procesów ∏àczenia, z których pierwsze mia∏y miejsce w 1994 r.

Przebieg budowy struktur spó∏dzielczoÊci bankowej nie by∏ ju˝ tak zadowalajàcy. Potwierdzi∏y si´ wyra˝ane wczeÊniej wàtpliwoÊci co do mo˝liwoÊci przeprowadzenia jednoczesnej restruktury-zacji BG˚ SA i spó∏dzielczego sektora bankowego oraz budowy nowoczesnego, jednolitego syste-mu bankowoÊci spó∏dzielczej. Nie powiod∏a si´ realizacja koncepcji funkcjonowania BG˚ SA jako banku krajowego. Opóênienia w tworzeniu banków regionalnych spowodowa∏y, ˝e nie dosz∏o do wypracowania rozwiàzaƒ organizacyjnych dotyczàcych poszczególnych szczebli struktury, a przewi-dzianych w ustawie – w szczególnoÊci konsolidacji sprawozdaƒ finansowych oraz zasad solidarnej odpowiedzialnoÊci cz∏onków zrzeszenia regionalnego.

Sytuacj´ komplikowa∏a dodatkowo realizacja przez BG˚ SA programu post´powania napraw-czego. Poprawa sytuacji BG˚ SA wymaga∏a rozwijania przez ten bank dzia∏alnoÊci komercyjnej, co by∏o jednak sprzeczne z ustawowà zasadà niekonkurencyjnoÊci.

Nieumiej´tnoÊç podzia∏u zadaƒ realizowanych przez banki dzia∏ajàce na poszczególnych poziomach trójszczeblowej struktury utrudnia∏a dzia∏anie banków regionalnych. Majàc ograniczone mo˝liwoÊci rozwijania dzia∏alnoÊci komercyjnej, osiàga∏y one dodatnie wyniki finansowe przede wszystkim dzi´ki przychodom z tytu∏u odsetek od obligacji restrukturyzacyjnych, otrzymanych w celu wykupu trudnych wierzytelnoÊci od zrzeszonych banków spó∏dzielczych.

Potwierdzi∏y si´ tak˝e zastrze˝enia wskazujàce na brak mo˝liwoÊci funkcjonowania w Polsce a˝ 11 banków regionalnych. Zarówno NBP, jak i Bank Âwiatowy, ACDI (American



2

22

Co-operative Development International) oraz doradcy Phare wielokrotnie wskazywali, ˝e optymalna – w stosunku do potencja∏u ekonomicznego sektora – liczba banków regionalnych nie powinna byç wy˝sza ni˝ 5. Pomimo z∏agodzenia wymogów dotyczàcych kapita∏u za∏o-˝ycielskiego banków regionalnych ich tworzenie napotyka∏o du˝e trudnoÊci. W tej sytuacji drugi poziom trójszczeblowej struktury, tj. banki regionalne, wbrew przewidywaniom usta-wodawcy nie wzmacnia∏ i nie stabilizowa∏ systemu. Po wykupieniu przez banki regionalne zagro˝onych wierzytelnoÊci banków spó∏dzielczych, wobec braku wystarczajàcych Êrodków na rozwój dzia∏alnoÊci, banki regionalne zaczyna∏y zagra˝aç stabilnoÊci sektora i same wyma-ga∏y restrukturyzacji.

Wspomniany wczeÊniej brak wystarczajàcych zach´t do przystàpienia przez BUG SA i GBPZ SA do Zrzeszenia Krajowego Banków Spó∏dzielczych, na czele którego sta∏ BG˚ SA jako bank kra-jowy, w praktyce uniemo˝liwi∏ utworzenie, zgodnie z intencjà ustawodawcy, jednolitej struktury bankowoÊci spó∏dzielczej. Doprowadzi∏o to do sytuacji, w której w tym okresie funkcjonowa∏y trzy – praktycznie autonomiczne – struktury, tj:

Zasi´g terytorialny zrzeszeƒ regionalnych oraz zrzeszeƒ BUG SA i GBPZ SA

LegendaPoszczególnymi kolorami oznaczono obszary dzia∏ania banków regionalnych i zrzeszonych w nich banków spó∏dzielczych.Kwadratami oznaczono dawne województwa, w których zlokalizowane by∏y BS zrzeszone w GBPZ SA. Kó∏kami oznaczono dawne województwa, w których zlokalizowane by∏y banki spó∏dzielcze zrzeszone w BUG SA.Placówki BG˚ SA funkcjonowa∏y na terenie wszystkich dawnych województw.GBW SA, który skorzysta∏ z zapisu art. 31 ustawy i spe∏nia∏ funkcj´ banku regionalnego, zrzesza∏ tak˝e niektóre banki spó∏dzielcze spoza terenu zrzeszenia regionalnego, tj. z by∏ych województw: pilskiego, bydgoskiego, toruƒskiego, w∏oc∏awskiego, koszaliƒskiego i zielonogórskiego.



2

23

• grupa krajowa, w sk∏ad której wchodzi∏y:

– BG˚ SA,

– 9 banków regionalnych wraz ze zrzeszonymi bankami spó∏dzielczymi,

• grupa BUG SA (obejmujàca banki zrzeszone w BUG SA) oraz

• grupa GBPZ SA (obejmujàca banki zrzeszone w GBPZ SA).

Nak∏adanie si´ obszarów dzia∏ania poszczególnych podmiotów struktury bankowoÊci spó∏-dzielczej powodowa∏o, ˝e dzia∏ania konkurencyjne by∏y nieuniknione. Nale˝y dodaç, ˝e zapisy ustawy o restrukturyzacji uniemo˝liwia∏y ∏àczenie si´ banków regionalnych, co powodowa∏o funk-cjonowanie w ramach spó∏dzielczego sektora bankowego dwunastu podmiotów dzia∏ajàcych na Êrednim i najwy˝szym stopniu piramidy. Utrzymanie takiej struktury by∏o dla banków spó∏dzielczych nazbyt kosztowne.

Reforma sektora banków spó∏dzielczych nie zosta∏a zakoƒczona, gdy˝ dwa nierozerwal-nie powiàzane ze sobà cele jej wprowadzenia nie zosta∏y osiàgni´te. Po pierwsze nie dosz∏o do powstania jednolitej struktury banków spó∏dzielczych, po drugie – co wiàza∏o si´ z brakiem realizacji celu pierwszego – nie wprowadzono zasady wzajemnej niekonkurencyjnoÊci sektora spó∏dzielczego. Oznacza∏o to koniecznoÊç ponownej analizy zasad funkcjonowania bankowego sektora spó∏dzielczego.

Sektor nie wykorzysta∏ równie˝ mo˝liwoÊci, które mog∏y wynikaç z zastosowania przewi-dzianych przez ustaw´ mechanizmów wzorowanych na doÊwiadczeniach systemów spó∏dzielczych dzia∏ajàcych w Unii Europejskiej. Nale˝y do nich zaliczyç: konsolidacj´ finansowà zrzeszeƒ, szcze-gólne zasady gospodarki finansowej, wspó∏prac´ ze zwiàzkami rewizyjnymi, mo˝liwoÊç zaliczenia do funduszy w∏asnych deklarowanej, dodatkowej odpowiedzialnoÊci udzia∏owców. Nie dosz∏o tak˝e do przejćia przez banki regionalne funkcji nadzoru bankowego nad zrzeszonymi bankami.

2.4. Konsolidacja sprawozdaƒ finansowych i solidarna odpowiedzialnoÊç

Przy poszukiwaniu metod restrukturyzacji wzi´to pod uwag´ diagnoz´ sytuacji sektora ban-kowoÊci spó∏dzielczej w Polsce oraz wyst´pujàcà w Êrodowisku banków komercyjnych tendencj´ do ∏àczenia si´ w grupy bankowe, jak równie˝ doÊwiadczenia innych krajów europejskich, w któ-rych funkcjonujà silne organizacje banków spó∏dzielczych. Wzorujàc si´ na tych doÊwiadczeniach, w przepisach ustawy przewidziano konsolidacj´ sprawozdaƒ finansowych banku regionalnego i zrzeszonych w nim banków spó∏dzielczych.

2.4.1. Za∏o˝enia konsolidacji

Zgodnie z przyj´tymi za∏o˝eniami sprawozdania finansowe uczestników zrzeszeƒ regional-nych mia∏y zostaç skonsolidowane, a oni sami mieli ponosiç odpowiedzialnoÊç solidarnà. Zgodnie z postanowieniami ustawy, bie˝àca p∏ynnoÊç p∏atnicza ka˝dego uczestnika zrzeszenia regionalnego mia∏a byç gwarantowana przez wszystkich pozosta∏ych jego uczestników.

Konsolidacja mia∏a nastàpiç do 1 stycznia 1996 r. Do tego czasu ryzyko wynikajàce z wie-rzytelnoÊci i zobowiàzaƒ zaciàganych przez banki nale˝àce do zrzeszenia regionalnego ponosili indywidualnie jego wszyscy uczestnicy.

Zak∏adana koncepcja dzia∏ania banków spó∏dzielczych w ramach zrzeszeƒ regionalnych, opie-rajàc si´ na solidarnej odpowiedzialnoÊci uczestników zrzeszenia i zwiàzanej z nià konsolidacji spra-wozdaƒ finansowych, pozwala∏a na ustalenie szczególnych zasad w zakresie regulacji nadzorczych.

Stosownie do przyj´tych rozwiàzaƒ, poczàwszy od dnia konsolidacji przewidziane przez Prawo bankowe normy i granice, a w szczególnoÊci:

– granice koncentracji kredytów i innych wierzytelnoÊci,



2

24

– normy p∏ynnoÊci,

– normy dotyczàce pokrycia funduszami w∏asnymi aktywów banku,

– normy dopuszczalnego ryzyka w dzia∏alnoÊci banków,

mia∏y byç ustalane ∏àcznie dla wszystkich banków zrzeszenia regionalnego na podstawie zbiorczych (skonsolidowanych) sprawozdaƒ zrzeszenia.

2.4.2. Konsolidacja sprawozdaƒ finansowych

W myÊl przepisów ustawy o restrukturyzacji zbiorcze (skonsolidowane) sprawozdanie finan-sowe, obejmujàce jednostkowe sprawozdania finansowe zrzeszonych w nim banków spó∏dziel-czych i sprawozdanie finansowe banku regionalnego, mia∏ sporzàdzaç bank regionalny.

Zasady podzia∏u pomi´dzy banki spó∏dzielcze zbiorczego wyniku finansowego banku regio-nalnego (uzyskiwanego przy wykorzystaniu przekazywanych obowiàzkowo nadwy˝ek Êrodków) mia∏a okreÊlaç uchwa∏a walnego zgromadzenia, uwzgl´dniajàca udzia∏ poszczególnych banków spó∏dzielczych w tworzeniu tego wyniku.

Bank regionalny mia∏ byç podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych, naliczane-go od dochodu stanowiàcego sum´ dochodów (strat) banku regionalnego i banków spó∏dzielczych wchodzàcych w sk∏ad zrzeszenia regionalnego (konsolidacja podatkowa).

Z wzgl´du na istniejàcà odmiennoÊç struktury zrzeszeƒ spó∏dzielczych (podmiot konsolidu-jàcy, tj. bank regionalny, nie by∏ podmiotem dominujàcym) konsolidacja banków spó∏dzielczych w ramach zrzeszeƒ regionalnych mia∏a si´ opieraç na takich samych zasadach, jak okreÊlone w ustawie o rachunkowoÊci, ale na podstawie odr´bnych przepisów.

Zgodnie z przyj´tymi zasadami zbiorczy (skonsolidowany) bilans zrzeszenia regionalnego mia∏ obejmowaç jednostkowe sprawozdanie finansowe banku regionalnego i zrzeszonych w nim banków spó∏dzielczych. W sprawozdaniu prezentujàcym zrzeszenie regionalne jako ca∏oÊç aktywa i pasywa bilansu mia∏y byç pomniejszone o wzajemne nale˝noÊci i zobowiàzania, wynikajàce z roz-liczeƒ pomi´dzy cz∏onkami grupy.

W zwiàzku z tym ze zbiorczego (skonsolidowanego) bilansu mia∏y byç wy∏àczone:

– obj´te przez banki spó∏dzielcze akcje banku regionalnego (∏àcznie z akcjami otrzymanymi przez banki spó∏dzielcze w zamian za akcje BG˚ SA) i odpowiadajàca tym akcjom cz´Êç kapita∏u akcyjnego banku regionalnego,

– po˝yczki podporzàdkowane i odpowiadajàce im zobowiàzania podporzàdkowane dotyczà-ce banków zrzeszenia regionalnego.

Przy ustalaniu wyniku finansowego zrzeszenia mia∏y byç wyeliminowane:

– przychody i koszty dotyczàce operacji dokonanych pomi´dzy bankami zrzeszenia,

– zyski i straty z operacji pomi´dzy bankami zrzeszenia regionalnego.

Kapita∏y zrzeszenia regionalnego mia∏y byç tworzone jako:

1) suma funduszy udzia∏owych zrzeszonych banków spó∏dzielczych pomniejszona o wartoÊç udzia∏ów banków spó∏dzielczych w funduszach udzia∏owych innych banków spó∏dziel-czych – uczestników zrzeszenia regionalnego,

2) suma pozosta∏ych sk∏adników kapita∏ów w∏asnych banku regionalnego, z wyjàtkiem kapi-ta∏u akcyjnego powsta∏ego z objćia akcji przez akcjonariuszy nieb´dàcych uczestnikami zrzeszenia regionalnego, oraz odpowiednich sk∏adników funduszy w∏asnych banków spó∏dzielczych wed∏ug stanu na dzieƒ bilansowy.

Kapita∏ akcyjny banku regionalnego powsta∏y z objćia akcji przez akcjonariuszy nieb´-dàcych uczestnikami zrzeszenia regionalnego oraz zyski i straty przypadajàce na akcjonariuszy



2

25

nieb´dàcych uczestnikami zrzeszenia regionalnego mia∏y byç wykazywane w zbiorczym (skonso-

lidowanym) bilansie oraz w zbiorczym (skonsolidowanym) rachunku zysków i strat w odr´bnej

pozycji.

2.4.3. Programy pomocy technicznej Phare

2.4.3.1. Program badaƒ audytorskich

W celu przygotowania zrzeszeƒ do konsolidacji, korzystajàc ze Êrodków Phare, uruchomiono

program audytu banków spó∏dzielczych oraz banków regionalnych i zrzeszajàcych. W ramach pro-

jektu poddano weryfikacji dzia∏alnoÊç banków spó∏dzielczych poszczególnych zrzeszeƒ. Prace trwa-

∏y w latach 1995–1999 i by∏y koordynowane przez Biuro Programów Phare powo∏ane przy NBP.

Wyniki badaƒ mia∏y byç podstawà oceny sytuacji banków spó∏dzielczych w poszczególnych

zrzeszeniach (wed∏ug jednolitych kryteriów i standardów badaƒ, przyj´tych przez firmy uczestni-

czàce w programie audytu). Zak∏adano, ˝e rezultaty badaƒ pozwolà na wypracowanie planów

restrukturyzacji tych banków, których sytuacja mog∏aby uniemo˝liwiç wprowadzenie przewidzianej

w ustawie solidarnej odpowiedzialnoÊci.

Analiza wyników badaƒ audytorskich wykaza∏a, ˝e banki sà nieprzygotowane do funkcjono-

wania w warunkach solidarnej odpowiedzialnoÊci.

2.4.3.2. Model skonsolidowanego zrzeszenia regionalnego

Przeprowadzone badania wskazywa∏y tak˝e na potrzeb´ wypracowania regulacji zapewnia-

jàcych bezpieczne funkcjonowanie zrzeszeƒ regionalnych po ich konsolidacji. W tym celu urucho-

miono kolejny program pomocy technicznej dla banków regionalnych i zrzeszajàcych w Polsce.

Wybrani w przetargach organizowanych przez Biuro Programów Phare doradcy poszczególnych

banków regionalnych i zrzeszajàcych wraz z przedstawicielami tych banków przystàpili do prac

majàcych na celu stworzenie organizacyjnych i ekonomicznych podstaw konsolidacji bankowego

sektora spó∏dzielczego.

W wyniku ww. dzia∏aƒ zosta∏ opracowany – przy konsultacji Narodowego Banku Polskiego

i Biura Projektów Phare przy NBP – projekt „modelu skonsolidowanego zrzeszenia regionalnego”.

Na podstawie zawartych w modelu za∏o˝eƒ przygotowano regulacje okreÊlajàce szczegó∏owe zasa-

dy funkcjonowania poszczególnych zrzeszeƒ regionalnych, w tym umow´ zrzeszenia regionalnego

i regulamin konsolidacyjny.

2.4.4. Zakoƒczenie prac dotyczàcych konsolidacji

Za∏o˝ony pierwotnie termin konsolidacji banków spó∏dzielczych w ramach zrzeszeƒ regio-

nalnych nie zosta∏ dotrzymany. Przepisy upowa˝nia∏y zarzàd banku regionalnego do wystàpienia

do Prezesa Narodowego Banku Polskiego i Ministra Finansów z wnioskiem o przed∏u˝enie terminu

konsolidacji. Na tej podstawie termin konsolidacji zrzeszeƒ by∏ kilkakrotnie odk∏adany. Przyczynà

tego by∏y:

– obawy banków spó∏dzielczych przed skutkami solidarnej odpowiedzialnoÊci w sytuacji,

gdy wiele banków w poszczególnych zrzeszeniach wymaga∏o jeszcze restrukturyzacji,

– obawy banków spó∏dzielczych przed utratà niezale˝noÊci ekonomicznej i samodziel-

noÊci w podejmowanych dzia∏aniach,

– brak mo˝liwoÊci konsolidacji podatkowej.

Ostatecznie zaniechano ca∏ego projektu. W 1999 r. rozpocz´∏y si´ prace na ustawà o funk-

cjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych, która nie przewidy-

wa∏a konsolidacji sprawozdaƒ finansowych zrzeszeƒ banków.



2

26

2.5. Zasady gospodarki finansowej krajowej grupy banków spó∏dzielczych

W zwiàzku z przewidywanà konsolidacjà ustawa wprowadzi∏a szczególne zasady gospodarki finansowej, obowiàzujàce w bankach krajowej grupy banków spó∏dzielczych, w sk∏ad której wcho-dzi∏y: bank krajowy (BG˚ SA), banki regionalne i zrzeszone w nich banki spó∏dzielcze. Zgodnie z art. 27 ustawy:

1) Êrodki finansowe krótkoterminowe, zdeponowane w bankach spó∏dzielczych, bankach regionalnych i banku krajowym na okresy krótsze ni˝ dwa lata, mog∏y byç przeznaczone jedynie na kredyty i po˝yczki krótkoterminowe o terminach zapadalnoÊci krótszych ni˝ dwa lata,

2) Êrodki finansowe zdeponowane w bankach spó∏dzielczych i bankach regionalnych na okresy d∏u˝sze ni˝ dwa lata mog∏y byç przeznaczane na Êrednio- i d∏ugoterminowe po˝yczki pieni´˝ne lub kredyty o terminach zapadalnoÊci powy˝ej dwóch lat, przy czym za zarzàdzanie tymi Êrodkami odpowiada∏ bank regionalny,

3) trzy czwarte Êrodków Êrednio- i d∏ugoterminowych oraz nadwy˝ki krótkoterminowych Êrodków finansowych banki regionalne zobowiàzane by∏y lokowaç w banku krajowym,

4) Êrodki zrzeszenia krajowego, którymi zarzàdza∏ bank krajowy, mia∏y byç wykorzystywa-ne w celu udzielania po˝yczek i kredytów przez banki regionalne i bank krajowy oraz s∏u˝y∏y do zapewnienia p∏ynnoÊci p∏atniczej banków regionalnych zrzeszonych w banku krajowym,

5) Êrodki finansowe krajowej grupy banków spó∏dzielczych mia∏y byç rozliczane wewnàtrz tej grupy po cenach mi´dzybankowego rynku pieni´˝nego.

Ustawa przewidywa∏a, ˝e szczegó∏owy sposób wykorzystywania Êrodków okreÊli strategia rozwoju grupy uchwalana przez rad´ banku krajowego, po zasi´gnićiu opinii rady zrzeszenia.

2.6. Zwiàzki rewizyjne

Przepisy ustawy o restrukturyzacji z czerwca 1994 r. wprowadzi∏y tak˝e obowiàzkowà przynale˝noÊç banku spó∏dzielczego do zwiàzku rewizyjnego. W przeciwieƒstwie do koncepcji konsolidacji, odwo∏ujàcej si´ do rozwiàzaƒ obowiàzujàcych we Francji, zasad´ obowiàzkowego uczestnictwa banków spó∏dzielczych w zwiàzkach rewizyjnych zaczerpni´to z rozwiàzaƒ obowià-zujàcych w Niemczech.

Wprowadzony przez ustaw´ obowiàzek przynale˝noÊci do zwiàzku rewizyjnego by∏ powià-zany z przepisami ustawy Prawo spó∏dzielcze, zgodnie z którymi ka˝da spó∏dzielnia zobowiàzana jest co trzy lata poddawaç si´ lustracji.

Podmiotem uprawnionym do przeprowadzania lustracji jest, zgodnie z przepisami ustawy, zwiàzek rewizyjny. JednoczeÊnie, na mocy przepisów ustawy z 13 paêdziernika 1994 r. o bieg∏ych rewidentach i ich samorzàdzie spó∏dzielcze zwiàzki rewizyjne uprawnione sà – po spe∏nieniu warunków okreÊlonych w ustawie – do przeprowadzania obowiàzkowych rocznych badaƒ spra-wozdaƒ finansowych13.

Bioràc to pod uwag´, ustawodawca zmierza∏ do stworzenia wyspecjalizowanych, znajà-cych specyfik´ funkcjonowania banków spó∏dzielczych zwiàzków, które wzorem ich niemieckich odpowiedników mog∏yby – oprócz obowiàzkowych badaƒ lustracyjnych i audytorskich – Êwiadczyç us∏ugi w zakresie doradztwa finansowego.

Przynale˝noÊç wszystkich banków spó∏dzielczych do zwiàzków mog∏a jednoczeÊnie wp∏ywaç na obni˝enie kosztów lustracji i badaƒ audytorskich, a istnienie takiego ustawowego obowiàzku

13 Zasady obowiàzujàce w tym zakresie pozostajà niezmienione do dziÊ.



2

27

umo˝liwia∏o uznanie sk∏adki za koszt uzyskania przychodu. W zwiàzku z przewidywanà konso-lidacjà finansowà zak∏adano, ˝e powo∏anie zwiàzków umo˝liwi badania audytorskie banków w poszczególnych zrzeszeniach, przy zastosowaniu jednolitych metod i kryteriów oceny. Zwi´k-sza∏oby to porównywalnoÊç sprawozdaƒ finansowych banków dzia∏ajàcych w poszczególnych grupach.

Wykonujàc obowiàzek wynikajàcy z ustawy, banki spó∏dzielcze zrzeszy∏y si´ w czterech zwiàzkach rewizyjnych:

1) Beskidzkim Spó∏dzielczym Zwiàzku Rewizyjnym w K´tach – utworzonym przez banki zrze-szone w Gospodarczym Banku Po∏udniowo-Zachodnim we Wroc∏awiu,

2) Zwiàzku Rewizyjnym im. Franciszka Stefczyka w Warszawie – utworzonym przez banki dzia∏ajàce w Krajowej Grupie Banków Spó∏dzielczych,

3) Zwiàzku Rewizyjnym Banków Spó∏dzielczych RP w Warszawie – utworzonym przez banki zrzeszone w Banku Unii Gospodarczej SA w Warszawie,

4) Regionalnym Zwiàzku Rewizyjnym w Poznaniu – utworzonym przez banki zrzeszone w Gospodarczym Banku Wielkopolski SA w Poznaniu.

2.7. Dodatkowa kwota odpowiedzialnoÊci

Wzorem rozwiàzaƒ niemieckich14, ustawa o restrukturyzacji wprowadzi∏a mo˝liwoÊç podnie-sienia odpowiedzialnoÊci cz∏onków do podwójnej wysokoÊci wniesionych udzia∏ów. Na podstawie zmiany w ustawie Prawo bankowe cz´Êç tej dodatkowej kwoty odpowiedzialnoÊci, nie mniej ni˝ 50%, mog∏a byç zaliczona na poczet kapita∏u w∏asnego banków spó∏dzielczych. Do okreÊlenia trybu i warunków zaliczenia zosta∏ upowa˝niony Prezes NBP.

W myÊl zasad okreÊlonych na mocy tego upowa˝nienia, zaliczanie dodatkowej kwoty odpo-wiedzialnoÊci by∏o mo˝liwe, gdy:

1) walne zgromadzenie (zebranie przedstawicieli) banku spó∏dzielczego podj´∏o uchwa∏´ o podniesieniu odpowiedzialnoÊci cz∏onków banku do podwójnej wysokoÊci wniesionych przez nich udzia∏ów w przypadku powstania w banku strat,

2) statut banku spó∏dzielczego okreÊla zasady odpowiedzialnoÊci cz∏onków banku z tytu∏u powsta∏ych w nim strat, o których mowa w pkt 1,

3) ka˝dy cz∏onek banku z∏o˝y∏ pisemne zobowiàzanie uczestniczenia w pokrywaniu strat banku do podwójnej wysokoÊci posiadanych udzia∏ów,

4) wierzytelnoÊci wynikajàce ze zobowiàzaƒ, o których mowa w pkt 2, zosta∏y zabezpieczo-ne poprzez wystawienie przez ka˝dego cz∏onka banku weksla in blanco, zaopatrzonego w stosownà deklaracj´ wekslowà,

5) weksle, o których mowa w pkt 4, zosta∏y zdeponowane we w∏aÊciwym banku zrzeszajà-cym,

6) na dzieƒ sk∏adania wniosku wszystkie udzia∏y zadeklarowane przez cz∏onków banku zosta-∏y uzupe∏nione do wysokoÊci okreÊlonej w statucie banku spó∏dzielczego.

Banki spó∏dzielcze nie wykorzysta∏y mo˝liwoÊci wynikajàcych z omawianego rozwiàzania. Jako przyczyny wskazywano przede wszystkim problemy ze zobligowaniem wszystkich udzia∏ow-ców do uzupe∏nienia zadeklarowanych udzia∏ów i wystawienia wymaganych dokumentów, w tym zw∏aszcza zabezpieczenia w postaci weksla in blanco, co uznawano za przejaw zbytniego formali-zmu, obcià˝ajàcego procedur´ dodatkowymi kosztami.

14 OdpowiedzialnoÊç udzia∏owców podniesiona jest do dwukrotnoÊci wniesionych udzia∏ów z tytu∏u z∏o˝onych przez cz∏onków gwarancji. 75% tzw. sumy gwarancyjnej zalicza si´ do funduszy banku.



2

28

Przyj´te rozwiàzanie uzasadniano jednak nast´pujàco:

• Zaliczenie na poczet kapita∏u dodatkowej kwoty odpowiedzialnoÊci cz∏onków, powodu-jàce zwi´kszenie pasywów w bilansie banku, musi byç powiàzane z odpowiadajàcym mu wzrostem aktywów.

• Dodatkowa odpowiedzialnoÊç cz∏onków banku spó∏dzielczego nie wià˝e si´ z dokonanà przez nich faktycznie wp∏atà Êrodków – jest to jedynie prawne zobowiàzanie udzia∏ow-ców, które powi´ksza fundusze banku.

• Uchwa∏a walnego zgromadzenia jest niewystarczajàca jako êród∏o zobowiàzaƒ ka˝dego z cz∏onków spó∏dzielni.

• Bank musi mieç swobodny dost´p do Êrodków b´dàcych przedmiotem jego wierzytel-noÊci. W przypadku wystàpienia koniecznoÊci pokrycia strat banku dost´p taki zapewnia wystawiony przez udzia∏owców weksel in blanco wraz ze stosownà deklaracjà – jako zabezpieczenie wierzytelnoÊci banku.

• Przyj´ta forma zabezpieczenia potwierdza wić gotowoÊç ka˝dego z udzia∏owców do uczestniczenia – w razie koniecznoÊci – w pokrywaniu strat spó∏dzielni.

Od czasu wprowadzenia omawianej mo˝liwoÊci tylko jeden raz w∏aÊciciele zdecydowali si´ na zastosowanie tej szczególnej formy podnoszenia wysokoÊci funduszy w∏asnych15. Przyk∏ad ten potwierdza przydatnoÊç tego instrumentu jako êród∏a wzrostu kapita∏ów banków spó∏dzielczych, zw∏aszcza tych mniejszych, a wić najbardziej zainteresowanych wzrostem kapita∏ów do wymaga-nego minimum.

Zaliczenie dodatkowej kwoty odpowiedzialnoÊci do funduszy umo˝liwia równie˝ obecnie obowiàzujàca ustawa Prawo bankowe. Pomimo poprawy sytuacji wi´kszoÊci banków spó∏dziel-czych, która powoduje, ˝e ryzyko ewentualnego udzia∏u cz∏onków w stratach jest nieznaczne, omawiane rozwiàzanie nie jest przez banki wykorzystywane. Stosunek udzia∏owców banków spó∏dzielczych do omawianego rozwiàzania – zw∏aszcza w przypadku banków majàcych trudnoÊci z osiàgnićiem funduszy w∏asnych na poziomie wymaganym przez prawo – jest jednym z sympto-mów ich gotowoÊci do anga˝owania si´ w realizacj´ funkcji w∏aÊcicielskich.

2.8. Mo˝liwoÊç przekazania funkcji nadzoru do banków zrzeszajàcych

Przepisy ustawy o restrukturyzacji wprowadzi∏y tak˝e zmian´ do ustawy o Narodowym Banku Polskim, na podstawie której Prezes Narodowego Banku Polskiego by∏ uprawniony do zlecenia ban-kowi krajowemu i bankom regionalnym wykonywania okreÊlonych czynnoÊci w zakresie nadzoru nad dzia∏alnoÊcià banków spó∏dzielczych. Wspomniane rozwiàzanie znajdowa∏o swój odpowiednik w zasadach dzia∏ania Rabobanku w Holandii, gdzie na podstawie dekretu Królowej bank zrzesza-jàcy jest uprawniony do wykonywania czynnoÊci nadzoru nad dzia∏alnoÊcià zrzeszonych banków. Rozwiàzanie takie wykorzystujà równie˝ francuskie grupy spó∏dzielcze.

Przewidziana w ustawie mo˝liwoÊç nie zosta∏a wykorzystana. Przekazanie uprawnieƒ do wykonywania niektórych czynnoÊci nadzoru nie by∏oby równoznaczne ze zniesieniem odpowie-dzialnoÊci NBP w tym zakresie. Oznacza∏oby koniecznoÊç kontynuowania dzia∏aƒ nadzorczych NBP podejmowanych w celu zachowania pe∏nego bezpieczeƒstwa wk∏adów oszcz´dnoÊciowych zgromadzonych w bankach spó∏dzielczych.

Banki regionalne, b´dàce w wi´kszoÊci bardzo m∏odymi instytucjami finansowymi, o stosun-kowo niskich kapita∏ach, w pierwszym okresie swojej dzia∏alnoÊci koncentrowa∏y si´ na zadaniach zwiàzanych z organizacjà ich dzia∏alnoÊci, restrukturyzacjà wierzytelnoÊci zrzeszonych banków,

15 Na podstawie decyzji KNB z paêdziernika 2000 r. Bank Spó∏dzielczy w B∏aszkach uzyska∏ zgod´ na zaliczenie do funduszy w∏asnych dodatkowej kwoty odpowiedzialnoÊci, w wysokoÊci nieprzekraczajàcej 50% tej kwoty. Zaliczona do funduszy kwota stanowi∏a ponad 28% funduszu zasobowego banku i ponad 17% funduszy podstawowych banku.



2

29

a nast´pnie zdobywaniem pozycji na rynku. Dodatkowo Bank Gospodarki ˚ywnoÊciowej SA oraz Gospodarczy Bank Wielkopolski SA same realizowa∏y programy sanacji, w zwiàzku z czym skupia∏y si´ na wykonaniu ich za∏o˝eƒ.

Bioràc to pod uwag´ przyj´to, ˝e Narodowy Bank Polski powinien nadal sprawowaç bezpo-Êredni nadzór nad bankami spó∏dzielczymi.


Ustawa z grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych

3

30

3Ustawa z grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych,

ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych

3.1. Nowa koncepcja budowy zrzeszeƒ spó∏dzielczych

Ze wzgl´du na powszechnà ÊwiadomoÊç niedoskona∏oÊci ustawy o restrukturyzacji i jej nie-adekwatnoÊci do sytuacji sektora banków spó∏dzielczych podj´to prace nad stworzeniem i uchwa-leniem nowego aktu normatywnego, kompleksowo regulujàcego funkcjonowanie sektora.

Wynikiem tych prac by∏a uchwalona 7 grudnia 2000 r. ustawa o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych, która na nowo okreÊli∏a kierunki prze-kszta∏ceƒ bankowego sektora spó∏dzielczego.

Ustawa spe∏nia∏a wi´kszoÊç postulatów, które zg∏asza∏ bankowy sektor spó∏dzielczy, dà˝àc do zmiany poprzednio obowiàzujàcej ustawy.

W porównaniu z ustawà o restrukturyzacji znacznie rozszerzono zakres uprawnieƒ banków spó∏dzielczych. Niepowodzenie koncepcji budowy jednolitej, trójszczeblowej struktury bankowoÊci spó∏dzielczej sprawi∏o, ˝e nowa ustawa wprowadzi∏a model dwuszczeblowy, umo˝liwiajàc jed-noczeÊnie ∏àczenie si´ banków zrzeszajàcych banki spó∏dzielcze. Co wićej, ustawa przewidywa∏a podwy˝szone wymogi kapita∏owe dla banków zrzeszajàcych, co mia∏o prowadziç do przyspieszenia procesu ich ∏àczenia si´.

Ze wzgl´du na zwiàzki pomi´dzy sektorem spó∏dzielczym a BG˚ SA ustawa przewidywa∏a te˝ mo˝liwoÊç przekszta∏cenia tego banku w bank zrzeszajàcy.

3.2. Organizacja zrzeszeƒ spó∏dzielczych

Nowa ustawa da∏a bankom wi´kszà swobod´ kszta∏towania zasad funkcjonowania zrze-szeƒ spó∏dzielczych. Uregulowa∏a jedynie sprawy ogólne, natomiast rozwiàzania szczegó∏owe, w tym zasady gospodarki finansowej, pozostawi∏a do rozstrzygnićia w ramach, podlegajàcych akceptacji KNB, wewn´trznych regulacji poszczególnych zrzeszeƒ regionalnych w postaci umów zrzeszenia.

Wzmocni∏a si´ pozycja banków spó∏dzielczych w relacjach z bankami zrzeszajàcymi. Umo˝-liwi∏y to przede wszystkim:

• Wprowadzenie mo˝liwoÊci g∏osowania kapita∏owego

OdejÊcie od dotychczasowej zasady 1 g∏osu na WZA niezale˝nie od liczby posiadanych akcji mia∏o zachćaç banki spó∏dzielcze (b´dàce akcjonariuszami banków regionalnych) do podnoszenia swojego zaanga˝owania w bankach regionalnych. W celu zachowania spó∏dzielczego charakteru zrzeszeƒ wprowadzono ograniczenie mo˝liwoÊci wykonywania prawa g∏osu przez podmioty spoza sektora spó∏dzielczego na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

• Wprowadzenie zasady dobrowolnoÊci w zakresie wyboru banku zrzeszajàcego

Dzi´ki temu banki spó∏dzielcze mogà podejmowaç decyzj´ o zrzeszaniu zgodnie z kryterium efektywnoÊci dzia∏ania. Dotychczasowa zasada obowiàzkowej przynale˝noÊci banku spó∏dzielczego



3

31

do banku zrzeszajàcego wed∏ug kryterium geograficznego sankcjonowa∏a dzia∏anie nieefektywnych jednostek na poziomie regionów.

• Zerwanie z zasadà niekonkurowania w obr´bie bankowego sektora spó∏dzielczego

Wynika∏o to z zasady swobody wyboru i mia∏o zapewniç wzrost efektywnoÊci dzia∏ania ban-ków zrzeszajàcych, dotychczas odbieranych przez banki spó∏dzielcze jako êród∏o kosztów, pokry-wanych w∏aÊnie przez banki spó∏dzielcze.

W ramach liberalizacji warunków funkcjonowania banków spó∏dzielczych poszerzono równie˝ katalog czynnoÊci wykonywanych przez banki spó∏dzielcze oraz terytorialny zakres ich dzia∏ania.

3.3. Odstàpienie od koncepcji konsolidacji sprawozdaƒ finansowych

W nowej ustawie ca∏kowicie pomini´to zagadnienie konsolidacji sprawozdaƒ finansowych. By∏ to wynik sprzeciwu Êrodowiska banków spó∏dzielczych wobec takiej formy wspó∏dzia∏ania.

Konsekwencjà tej decyzji by∏o przyjćie rozwiàzania alternatywnego, polegajàcego na wpro-wadzeniu w ustawie progów kapita∏owych, które mia∏y spowodowaç wewn´trzne (kapita∏owe) wzmocnienie banków spó∏dzielczych. Brak konsolidacji i rezygnacja z zasady solidarnej odpowie-dzialnoÊci sprawi∏y bowiem, ˝e nie ma podstaw do ustalania dla banków spó∏dzielczych norm i limitów ostro˝noÊciowych odnoszonych do funduszy ca∏ego zrzeszenia.

W zwiàzku ze zg∏aszanymi przez banki trudnoÊciami ze zwi´kszeniem funduszy w∏asnych w trakcie prac nad ustawà o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych podj´tych w 2003 r. propozycja przyjćia prawnych mo˝liwoÊci konsolidacji zosta∏a przedstawiona ponownie. Chocia˝ wprowadzenie konsolidacji by∏o uzale˝nione od zgodnej decyzji wszystkich banków spó∏-dzielczych zrzeszenia, koncepcja ta po raz kolejny zosta∏a zdecydowanie odrzucona przez Êrodowi-sko. Banki nadal obawia∏y si´ skutków solidarnej odpowiedzialnoÊci oraz koniecznoÊci wyposa˝enia banków zrzeszajàcych w uprawnienia kontrolne, niezb´dne dla zapewnienia bezpieczeƒstwa ca∏ej skonsolidowanej struktury.

3.4. Zwiàzki rewizyjne

Ustawa o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych utrzyma∏a obowiàzkowà przynale˝noÊç do zwiàzków i jednoczeÊnie sprecyzowa∏a zakres ich zadaƒ.

Zgodnie z przepisami ustawy, zwiàzki by∏y uprawnione do przeprowadzania lustracji, bada-nia sprawozdaƒ finansowych oraz prowadzenia dzia∏alnoÊci szkoleniowej i instrukta˝owej. Ustawa zobowiàzywa∏a zwiàzek do przekazywania wniosków z przeprowadzanych czynnoÊci bankowi zrzeszajàcemu oraz do informowania Komisji Nadzoru Bankowego o stwierdzonych nieprawid∏o-woÊciach. Wprowadzone zmiany wzmacnia∏y pozycj´ zwiàzków rewizyjnych wÊród podmiotów tworzàcych spó∏dzielczy sektor bankowy.

Sytuacja zmieni∏a si´ po wejÊciu w ˝ycie ustawy z 27 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych oraz ustawy o Narodowym Banku Polskim. Na skutek postulatów cz´Êci Êrodowiska obligatoryjna przynale˝noÊç do zwiàzków rewizyjnych zosta∏a wówczas zniesiona.

Spowodowa∏o to wystàpienie ze zwiàzków niektórych banków spó∏dzielczych. Obecnie, wed∏ug informacji przekazanych przez zwiàzki rewizyjne:

• cz∏onkami Zwiàzku Rewizyjnego im. Franciszka Steczka jest 370 banków spó∏dzielczych, z których 339 zleci∏o zwiàzkowi badanie sprawozdania finansowego za 2004 r.,



3

32

• cz∏onkami Regionalnego Zwiàzku Rewizyjnego w Poznaniu (po∏àczy∏ si´ ze Zwiàzkiem Rewizyjnym Banków Spó∏dzielczych RP) jest 115 banków spó∏dzielczych, które zleci∏y zwiàzkowi badanie sprawozdaƒ za rok ubieg∏y,

• cz∏onkami Beskidzkiego Zwiàzku Rewizyjnego w K´tach sà 52 banki spó∏dzielcze, z któ-rych 28 zleci∏o zwiàzkowi badanie audytorskie.

Oznacza to, ˝e spoÊród 596 banków spó∏dzielczych zobowiàzanych do przeprowadzenia badania sprawozdania finansowego za 2004 r. z us∏ug zwiàzków nadal korzysta∏o 81%, a niespe∏-na 10% banków zdecydowa∏o si´ na wystàpienie z ich struktur.

Nale˝y przy tym zauwa˝yç, ˝e o ile banki majà swobod´ wyboru audytora – którym nie musi byç zwiàzek rewizyjny – o tyle nadal, raz na trzy lata, ka˝dy bank jest zobowiàzany poddaç si´ lustracji spó∏dzielczej przeprowadzanej przez zwiàzek rewizyjny.

W zwiàzku z powy˝szym banki nadal wspó∏pracujà ze zwiàzkami rewizyjnymi, w tym zdecy-dowana wi´kszoÊç zleca im badania audytorskie. Zniesienie obligatoryjnej przynale˝noÊci powoduje jednak, ˝e – zgodnie z ustawà o podatku dochodowym od osób prawnych – nie mogà zaliczaç pe∏nej kwoty sk∏adek z tytu∏u tej przynale˝noÊci do kosztów uzyskania przychodu.

Znaczenie zwiàzków rewizyjnych i samej lustracji wzros∏o ponownie wskutek zmian wpro-wadzonych do prawa spó∏dzielczego na mocy ustawy z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o spó∏dzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw.

Zgodnie z dodanym art. 267c Prawa spó∏dzielczego „Kto, b´dàc cz∏onkiem organu spó∏dziel-ni albo likwidatorem wbrew przepisom ustawy”, m.in.:

– nie poddaje spó∏dzielni lustracji,

– nie udziela lub udziela niezgodnych ze stanem faktycznym wyjaÊnieƒ lustratorowi, nie dopuszcza go do pe∏nienia obowiàzków lub nie przedk∏ada stosownych doku-mentów,

– nie udost´pnia cz∏onkom spó∏dzielni protoko∏u lustracji,

podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolnoÊci.

OdpowiedzialnoÊci karnej podlega tak˝e ten, kto b´dàc cz∏onkiem organu spó∏dzielni albo likwidatorem og∏asza nieprawdziwe dane albo przedstawia je organom spó∏dzielni, w∏adzom paƒstwowym, cz∏onkom spó∏dzielni lub lustratorowi.

Jako podstawowy cel nowelizacji prawa spó∏dzielczego wskazywana by∏a lepsza ochrona inte-resów cz∏onków spó∏dzielni. Skutkiem tego równie˝ sama lustracja sta∏a si´ dobrem chronionym.

W tym kontekÊcie za nieaktualne i niecelowe nale˝y uznaç pojawiajàce si´ czasem w dysku-sjach na temat kierunków rozwoju sektora rozwa˝ania nt. potrzeby badaƒ lustracyjnych w bankach spó∏dzielczych czy te˝ potrzeby istnienia powo∏anych w tym celu zwiàzków.

3.5. Uprawnienia w zakresie nadzoru nad dzia∏alnoÊcià banków spó∏dzielczych

W czasie, gdy obowiàzywa∏a jeszcze ustawa o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych, doko-nana zosta∏a zmiana ustawy o Narodowym Banku Polskim. W zmienionej ustawie nie znalaz∏o si´ upowa˝nienie do zlecenia przez KNB wykonywania czynnoÊci nadzoru nad bankami spó∏dzielczymi przez banki zrzeszajàce.

Mo˝liwoÊç taka nadal wynika∏a jednak z przepisów art. 15 i 22 ustawy o restrukturyzacji okreÊlajàcych zakres uprawnieƒ banku regionalnego i banku krajowego. Z powodów omówionych wczeÊniej banki te nie wype∏nia∏y takich funkcji. W ustawie o funkcjonowaniu banków spó∏dziel-czych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych uprawnienie takie nie zosta∏o przewidziane.



3

33

W stosunku do przepisów poprzednio obowiàzujàcej ustawy zmniejszy∏y si´ mo˝liwoÊci efek-tywnego wykonywania przez banki zrzeszajàce kontroli nad bankami spó∏dzielczymi. Nowa ustawa zmieni∏a zasady reprezentacji banków spó∏dzielczych na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy ban-ków zrzeszajàcych i przez to sposób wyboru ich rad nadzorczych.

Zgodnie z ustawà o restrukturyzacji, na WZA banku regionalnego bank spó∏dzielczy repre-zentowany by∏ przez cz∏onka rady banku spó∏dzielczego, nieb´dàcego jego pracownikiem. Zgodnie z nowà ustawà, bank spó∏dzielczy b´dàcy akcjonariuszem banku zrzeszajàcego jest reprezentowa-ny na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy tego banku przez pe∏nomocnika wybranego przez rad´ nadzorczà w g∏osowaniu tajnym. Oznacza to mo˝liwoÊç uczestnictwa w radzie nadzorczej banku zrzeszajàcego równie˝ prezesów banków spó∏dzielczych. Os∏abia to pozycj´ banku zrzeszajàcego jako podmiotu sprawujàcego kontrol´ nad dzia∏alnoÊcià banków spó∏dzielczych, a tak˝e udzielajà-cego zgod´ np. na rozszerzenie terenu dzia∏ania czy zakresu czynnoÊci bankowych wykonywanych przez bank spó∏dzielczy. Wp∏yw prezesów banków spó∏dzielczych na sposób dzia∏ania banku zrze-szajàcego (poprzez udzia∏ w jego radzie nadzorczej) mo˝e rodziç powa˝ny konflikt interesów.

3.6. Konsolidacja organizacyjna banków zrzeszajàcych

Istotnym novum w sposobie organizacji sektora by∏o wprowadzenie, w odró˝nieniu od usta-wy o restrukturyzacji, mo˝liwoÊci ∏àczenia si´ banków zrzeszajàcych i regionalnych pomi´dzy sobà oraz z innymi bankami. W tym ostatnim przypadku w celu zachowania ich spó∏dzielczego cha-rakteru wprowadzono zasad´ uniemo˝liwiajàcà przejćie kontroli nad nimi przez podmioty spoza sektora. Ustawa dopuszcza udzia∏ w akcjonariacie banku zrzeszajàcego podmiotów nieb´dàcych bankami zrzeszajàcymi lub spó∏dzielczymi, stanowiàc jednoczeÊnie, ˝e nie mogà one wykonywaç ∏àcznie prawa g∏osu z wićej ni˝ 24% akcji (art. 17, ust. 2).

Zniesienie powy˝szego ograniczenia oznacza∏o otwarcie drogi do szybszego rozwoju sektora spó∏dzielczego. Bioràc pod uwag´ liczb´ banków regionalnych i zrzeszajàcych, dzia∏ajàcych pod rzàdami poprzednio obowiàzujàcej ustawy, ∏àczenia zosta∏y uznane za jednà z metod szybkiej racjonalizacji struktury zrzeszeƒ i ponoszonych przez nie kosztów. Realizacji tego celu w praktyce mia∏o s∏u˝yç m.in. wprowadzenie w nowej ustawie progów kapita∏owych dla banków zrzeszajà-cych, odpowiednio wy˝szych ni˝ przewidziane w Prawie bankowym dla banków komercyjnych. Rozwiàzanie to by∏o uzasadnione tak˝e tym, ˝e ustawa przypisywa∏a bankom zrzeszajàcym wiele czynnoÊci, które w przypadku banków komercyjnych zarezerwowane sà wy∏àcznie do kompetencji banku centralnego, w tym np. prowadzenie rachunków banków spó∏dzielczych czy te˝ utrzymy-wanie rachunków rezerwy obowiàzkowej. Ponadto wàtpliwe by∏o, aby bez wprowadzenia tego rozwiàzania banki zrzeszajàce poprzez oddolne procesy po∏àczy∏y si´ w celu stworzenia mniejszej liczby, lecz za to efektywniej i bezpieczniej dzia∏ajàcych zrzeszeƒ.

W dniu wejÊcia w ˝ycie ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spó∏-dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych istnia∏o 11 banków, w których zrzeszone by∏y banki spó∏dzielcze. By∏y to:

1) Gospodarczy Bank Wielkopolski SA w Poznaniu – GBW SA,

2) Bank Unii Gospodarczej SA w Warszawie – BUG SA,

3) Gospodarczy Bank Po∏udniowo-Zachodni SA we Wroc∏awiu – GBPZ SA,

4) Warmiƒsko-Mazurski Bank Regionalny SA w Olsztynie – W-MBR SA,

5) Lubelski Bank Regionalny SA w Lublinie – LBR SA,

6) Pomorsko-Kujawski Bank Regionalny SA w Bydgoszczy – PKBR SA,

7) Ma∏opolski Bank Regionalny SA w Krakowie – MBR SA,

8) Mazowiecki Bank Regionalny SA w Warszawie – MRBank SA,



3

34

9) Ba∏tycki Bank Regionalny SA w Koszalinie – BBR SA,

10) DolnoÊlàski Bank Regionalny SA we Wroc∏awiu – DBR SA,

11) Rzeszowski Bank Regionalny SA w Rzeszowie – RBR SA.

Dodatkowo bankiem zrzeszajàcym móg∏ si´ staç tak˝e BG˚ SA.

Dà˝àc do zmiany tej niekorzystnej dla banków spó∏dzielczych sytuacji, ustawodawca na∏o˝y∏ na banki zrzeszajàce m.in. obowiàzek spe∏nienia odpowiednich wymogów kapita∏owych (10 mln euro w ciàgu 6 miesićy od daty wejÊcia w ˝ycie ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, tj. do 28 lipca 2001 r., 15 mln euro do 31.12.2003 r. i 20 mln euro do 31.12.2005 r.). Wymogi te, jak równie˝ koniecznoÊç posiadania zaakceptowanego przez KNB wzoru umowy zrzeszenia oraz globalne tendencje spowodowa∏y, ˝e banki zacz´∏y prowadziç dzia∏ania zmierzajàce do utworzenia silnych grup spó∏dzielczych. D∏ugotrwa∏e rozmowy i negocjacje doprowadzi∏y do ∏àczeƒ banków zrzeszajàcych, dzi´ki czemu ukszta∏towa∏y si´ trzy grupy spó∏dzielcze, wokó∏ GBW SA, BPS SA, MR BANK SA.

3.6.2. Spó∏dzielcza Grupa Bankowa

Spó∏dzielcza Grupa Bankowa powsta∏a po po∏àczeniu w 2001 r. Gospodarczego Banku Wiel-kopolski SA i Ba∏tyckiego Banku Regionalnego SA oraz przy∏àczeniu w 2002 r. Pomorsko-Kujawskie-go Banku Regionalnego SA w Bydgoszczy. Wed∏ug stanu na 30.06.2005 r., w zrzeszeniu dzia∏a∏o 156 banków spó∏dzielczych.

3.6.3. Bank Polskiej Spó∏dzielczoÊci SA

BPS SA powsta∏ w wyniku przy∏àczenia w marcu 2002 r. do GBPZ SA we Wroc∏awiu pićiu banków zrzeszajàcych, tj. MBR SA w Krakowie, LBR SA w Lublinie, RBR SA w Rzeszowie, BUG SA w Warszawie i WMBR SA w Olsztynie, w trybie przeniesienia majàtku w zamian za akcje, oraz przy∏àczenia w dniu 19 lipca 2002 r., na podstawie Uchwa∏y Komisji Nadzoru Bankowego nr 178/KNB/02 z dnia 3 lipca 2002 r., DolnoÊlàskiego Banku Regionalnego SA we Wroc∏awiu, dokona-nego w trybie art. 147 ust. 2 ustawy Prawo bankowe. Wed∏ug stanu na 30.06.2005 r. w zrzeszeniu dzia∏a∏o 356 banków spó∏dzielczych.

3.6.4. Mazowiecki Bank Regionalny SA

Mazowiecki Bank Regionalny SA jest najmniejszym bankiem zrzeszajàcym, który od momen-tu powstania funkcjonuje samodzielnie, nie uczestniczàc w dzia∏aniach konsolidacyjnych. Wed∏ug stanu na 30.06.2005 r., w zrzeszeniu dzia∏a∏o 80 banków spó∏dzielczych.

3.7. Mo˝liwoÊç przekszta∏cenia BG˚ SA w bank zrzeszajàcy

Jak wskazano, przepisy ustawy dopuszcza∏y mo˝liwoÊç przekszta∏cenia si´ w bank zrzeszajà-cy Banku Gospodarki ˚ywnoÊciowej SA, pe∏niàcego dotychczas funkcj´ banku krajowego.

Wiàza∏o si´ to z mo˝liwoÊcià przejćia przez banki spó∏dzielcze kontroli nad BG˚ SA poprzez zwi´kszenie ich udzia∏u w kapitale akcyjnym BG˚ SA do co najmniej 51% ogólnej liczby akcji (g∏osów na WZA). Po spe∏nieniu tego warunku Skarb Paƒstwa umorzy∏by cz´Êç b´dàcych w jego posiadaniu akcji, w ten sposób, ˝e jego udzia∏ w kapitale akcyjnym BG˚ SA zosta∏by ograniczony do poziomu nie wi´kszego ni˝ 24% ogó∏u akcji. Alternatywnym rozwiàzaniem by∏o przekszta∏cenie banku w uniwersalny bank komercyjny.

Przeprowadzone w trakcie prac legislacyjnych szacunki wskazywa∏y, ˝e zwi´kszenie kapita∏u BG˚ SA do poziomu umo˝liwiajàcego przejćie nad nim kontroli mog∏oby nastàpiç jedynie wów-czas, gdyby decyzj´ o wykupie akcji BG˚ SA podj´∏y wszystkie banki spó∏dzielcze.



3

35

Nie wszystkie by∏y zainteresowane wspó∏pracà z BG˚ SA. Wskutek tego ju˝ w trzy miesiàce po wejÊciu w ˝ycie ustawy dosz∏o do po∏àczenia GBW SA i BBR SA. Bardzo zaawansowane by∏y te˝ prace nad po∏àczeniem GBP-Z SA z pićioma innymi bankami zrzeszajàcymi. Po∏àczenie to spowodowa∏o powa˝ne zwi´kszenie zaanga˝owania cz´Êci banków spó∏dzielczych w nowy bank zrzeszajàcy16, co uniemo˝liwi∏o wzrost udzia∏u banków spó∏dzielczych w BG˚ SA.

Nale˝y przy tym zauwa˝yç, ˝e zyskujàc status banku zrzeszajàcego BG˚ SA mia∏by trudnoÊci z pozyskaniem inwestorów zewn´trznych. Liczba g∏osów akcjonariuszy nieb´dàcych bankami spó∏-dzielczymi na WZA banku zrzeszajàcego jest ustawowo ograniczona do 24%. W zwiàzku z tym przekszta∏cenie BG˚ SA w bank zrzeszajàcy pociàga∏oby za sobà brak zainteresowania lub wrćz mog∏oby zniechćaç potencjalnych inwestorów do finansowego anga˝owania si´ w ten bank.

Spowodowa∏o to, ˝e Komisja Nadzoru Bankowego postanowi∏a nie zatwierdziç przygotowa-nego przez BG˚ SA projektu umowy zrzeszenia. W wyniku tego, korzystajàc z drugiego z warian-tów rozwoju banku przewidzianego w ustawie, BG˚ SA przyjà∏ strategi´ rozwoju jako uniwersalny bank komercyjny.

Zmiana strategii BG˚ SA oraz po∏àczenia banków zrzeszajàcych doprowadzi∏y do noweliza-cji ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych, zgodnie z którà bankami zrzeszajàcymi sà: Gospodarczy Bank Wielkopolski SA – Spó∏dzielcza Grupa Bankowa w Poznaniu, Bank Polskiej Spó∏dzielczoÊci SA w Warszawie, Mazowiecki Bank Regionalny SA w Warszawie, jak równie˝ bank powsta∏y w wyniku po∏àczenia si´ co najmniej dwóch z tych banków.

16 A co za tym idzie, pomniejszenie funduszy w∏asnych wielu banków zrzeszonych, gdy˝ ich zaanga˝owanie w nowy bank przekroczy∏o 10% sumy funduszy podstawowych i uzupe∏niajàcych.


36

4

Dzia∏alnoÊç banków spó∏dzielczych z punktu widzenia nadzoru bankowego

4Dzia∏alnoÊç banków spó∏dzielczych

z punktu widzenia nadzoru bankowego

4.1. Specyfika dzia∏ania banków spó∏dzielczych w Êwietle przepisów ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych

Aktem normatywnym o znaczeniu podstawowym z punktu widzenia zasad dzia∏ania spó∏-dzielczego sektora bankowego jest ustawa o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzesza-niu si´ i bankach zrzeszajàcych. Jako aktualnie obowiàzujàcy akt normatywny b´dzie ona – w dal-szej cz´Êci opracowania – nazywana ustawà.

Zgodnie z definicjà zawartà w art. 2 ustawy, bank spó∏dzielczy to bank b´dàcy spó∏dzielnià, do którego – w zakresie nieuregulowanym w ustawie oraz w ustawie Prawo bankowe – majà zastosowanie przepisy ustawy Prawo spó∏dzielcze.

Wynika z tego, ˝e inne ustawy, w tym tak˝e Prawo bankowe, stosuje si´ jedynie wówczas, gdy kwestia b´dàca przedmiotem ewentualnej analizy nie zosta∏a uwzgl´dniona w przepisach ustawy szczególnej.

Zgodnie z za∏o˝eniami przyj´tymi w trakcie uchwalania reguluje ona jedynie zagadnienia o znaczeniu podstawowym, wyznaczajàc w ten sposób organizacyjno-prawne zasady dzia∏ania banków. W szczególnoÊci ustawa:

– ustala obowiàzek dzia∏ania banków spó∏dzielczych (których fundusze sà ni˝sze od równo-wartoÊci 5 mln euro) w zrzeszeniach oraz zasady zrzeszania si´,

– wyznacza przedmiot i zakres dzia∏ania banków,

– okreÊla minimalne wymagania w zakresie sk∏adu i sposobu wyboru cz∏onków organów statutowych banku spó∏dzielczego,

– okreÊla zasady reprezentacji banku spó∏dzielczego na WZA banku zrzeszajàcego,

– ustala zasady zrzeszania si´ banków spó∏dzielczych w bankach zrzeszajàcych i sposób dzia∏ania zrzeszeƒ,

– wyznacza zakres uprawnieƒ i obowiàzków banków zrzeszajàcych, zwiàzanych z dzia∏aniem zrzeszeƒ,

– okreÊla zasady ∏àczenia si´ banków zrzeszajàcych.

OdmiennoÊci w sposobie dzia∏ania banków spó∏dzielczych – w stosunku do banków majà-cych innà form´ prawnà – wp∏ywajà na sposób wykonywania wobec nich czynnoÊci nadzoru. Dokonywana w ramach dzia∏alnoÊci licencyjnej, inspekcyjnej i analitycznej nadzoru bankowego ocena przedmiotu i zakresu dzia∏ania banków spó∏dzielczych wymaga uwzgl´dnienia szczególnych zasad obowiàzujàcych w tym zakresie.

W zwiàzku z uprawnieniem Komisji Nadzoru Bankowego do zatwierdzenia umów zrzeszenia analizie nadzorczej podlega tak˝e wp∏yw zasad funkcjonowania przyj´tych w poszczególnych zrze-szeniach na bezpieczne i stabilne dzia∏anie banków.


4


4.1.1. Przedmiot i zakres dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych

Przepisy ustawy wyznaczajàce zakres dzia∏alnoÊci banku spó∏dzielczego okreÊlajà:

– czynnoÊci bankowe i inne rodzaje dzia∏alnoÊci, które wykonuje on w ramach przedmiotu dzia∏ania (zakres przedmiotowy),

– podmioty, z którymi dokonuje tych czynnoÊci – na rzecz których Êwiadczy us∏ugi (zakres podmiotowy),

– obszar, na którym bank mo˝e prowadziç swà dzia∏alnoÊç (zakres terytorialny).

W porównaniu z bankami dzia∏ajàcymi w formie spó∏ki akcyjnej zakres dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych jest do pewnego stopnia ograniczony, przy czym ograniczenia te wià˝à si´ nie tyle z formà prawnà, ile z wielkoÊcià banku. Samodzielne banki spó∏dzielcze (czyli te, których fundusze w∏asne przekroczy∏y poziom 5 mln euro, o ile nie sà zrzeszone z ˝adnym z banków zrzeszajàcych), nie podlegajà ˝adnym ograniczeniom w tym zakresie17.

4.1.2. Zakres przedmiotowy dzia∏alnoÊci

Zgodnie art. 6 ust. 1 ustawy banki spó∏dzielcze majà ograniczony zakres czynnoÊci banko-wych (oraz innych czynnoÊci mo˝liwych do wykonywania przez banki), szczegó∏owo okreÊlony w przepisach ustawy Prawo bankowe. Nie sà one uprawnione do wykonywania takich czynnoÊci, jak:

1) otwieranie i potwierdzanie akredytyw (art. 5 ust. 1 pkt 4),

2) emitowanie bankowych papierów wartoÊciowych (art. 5 ust. 1 pkt 5),

3) operacje, których przedmiotem sà warranty (art. 5 ust. 2 pkt 2),

4) terminowe operacje finansowe (art. 5 ust. 2 pkt 4),

5) wykonywanie czynnoÊci zleconych zwiàzanych z emisjà papierów wartoÊciowych (art. 5 ust. 2 pkt 9),

6) czynnoÊci przewidziane wy∏àcznie dla banków w odr´bnych ustawach (art. 5 ust. 1 pkt 7).

CzynnoÊci te banki spó∏dzielcze mogà jednak wykonywaç dzia∏ajàc w imieniu i na rzecz banku zrzeszajàcego. Dzi´ki temu, jeÊli zachodzi taka potrzeba, klient banku spó∏dzielczego mo˝e korzystaç z dost´pu do wszelkich us∏ug przewidzianych w ustawie Prawo bankowe, pod warun-kiem ˝e takie us∏ugi Êwiadczy bank zrzeszajàcy.

Na podstawie art. 7, za zgodà banku zrzeszajàcego, zakres dost´pnych czynnoÊci bankowych mo˝e zostaç rozszerzony o:

– prowadzenie skupu i sprzeda˝y wartoÊci dewizowych (art. 5 ust. 2 pkt 7),

– poÊrednictwo w dokonywaniu przekazów pieni´˝nych oraz rozliczeƒ w obrocie dewizo-wym (art. 5 ust. 2 pkt 10).

Banki spó∏dzielcze, majàce fundusze w∏asne wy˝sze ni˝ równowartoÊç 1 mln euro, mogà tak˝e rozszerzyç zakres swoich czynnoÊci o wydawanie pieniàdza elektronicznego (art. 5 ust. 1 pkt 6a).

Na podstawie art. 8 ustawy, poza czynnoÊciami bankowymi banki spó∏dzielcze mogà, za zgodà banku zrzeszajàcego, wykonywaç tak˝e czynnoÊci nie zaliczane do grupy czynnoÊci banko-wych, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, z wy∏àczeniem zaciàgania zobowià-zaƒ zwiàzanych z emisjà papierów wartoÊciowych.

17 Obecnie jedynym samodzielnie dzia∏ajàcym bankiem jest Krakowski Bank Spó∏dzielczy, który jednak na podstawie odr´bnej umowy blisko wspó∏pracuje z BPS SA.


38

4


4.1.3. Zakres podmiotowy

Ustawa przewiduje ograniczenia w prowadzeniu dzia∏alnoÊci kredytowej i gwarancyjnej przez banki spó∏dzielcze. Dotyczà one kr´gu podmiotów, z którymi banki spó∏dzielcze mogà doko-nywaç niektórych transakcji.

Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy czynnoÊci bankowe polegajàce na:

1) udzielaniu kredytów,

2) udzielaniu i potwierdzaniu gwarancji bankowych,

3) udzielaniu po˝yczek pieni´˝nych,

4) udzielaniu i potwierdzaniu porćzeƒ,

banki spó∏dzielcze mogà wykonywaç z osobami fizycznymi zamieszkujàcymi lub prowadzàcymi przedsi´biorstwo na terenie dzia∏ania banku spó∏dzielczego lub z osobami prawnymi i jednostkami organizacyjnymi niemajàcymi osobowoÊci prawnej oraz majàcymi zdolnoÊç prawnà, majàcymi sie-dzib´ lub jednostki organizacyjne na terenie dzia∏ania banku spó∏dzielczego.

Ponadto, czynnoÊci polegajàce na udzielaniu i potwierdzaniu gwarancji bankowych i porćzeƒ banki spó∏dzielcze mogà wykonywaç w zakresie i trybie uzgodnionym z bankiem zrzeszajàcym.

Ograniczenia te wià˝à si´ z lokalnym charakterem banków spó∏dzielczych. Majà one ograniczaç ryzyko zwiàzane z dzia∏alnoÊcià, która wymaga bie˝àcego monitorowania sytuacji finansowej klien-tów. Zakres ograniczeƒ wià˝e si´ z wielkoÊcià prowadzonego przedsi´biorstwa bankowego, okreÊlo-nà przez wielkoÊç jego funduszy w∏asnych. Banki o wy˝szych funduszach w∏asnych mogà staraç si´ o zwi´kszenie terytorialnego zakresu swojego dzia∏ania, dzi´ki czemu poszerza si´ kràg podmiotów, na rzecz których mogà Êwiadczyç omawiane us∏ugi. Jest to jednak rozwój stopniowy, powiàzany najcz´Êciej z procesem otwierania nowych placówek, wzrostem liczebnoÊci kadry, dostosowywaniem procedur. Proces ten nast´puje w sposób umo˝liwiajàcy kontrol´ wzrastajàcego wraz z nim ryzyka.

4.1.4. Zakres terytorialny

Podobnie, jak w przypadku innych ograniczeƒ, teren dzia∏ania banku spó∏dzielczego zale˝ny jest od wysokoÊci jego funduszy w∏asnych. Zgodnie z art. 5 ust. 1 bank spó∏dzielczy o funduszach w∏asnych poni˝ej 1 mln euro mo˝e dzia∏aç na terenie powiatu, w którym znajduje si´ jego sie-dziba, oraz na terenie powiatów, gdzie w dniu wejÊcia w ˝ycie ustawy znajdowa∏y si´ jego placówki wykonujàce czynnoÊci bankowe.

Bank spó∏dzielczy majàcy fundusze w∏asne wy˝sze ni˝ równowartoÊç 1 mln euro mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç na terenie województwa, w którym znajduje si´ jego siedziba, oraz na terenie powiatów, w których znajdujà si´ jego placówki wykonujàce czynnoÊci bankowe.

Banki spó∏dzielcze, których fundusze w∏asne przekroczy∏y poziom 5 mln euro, mogà prowadziç dzia∏alnoÊç na obszarze ca∏ego kraju.

Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy bank spó∏dzielczy, za zgodà banku zrzeszajàcego, z którym zawar∏ umow´ zrzeszenia, mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç tak˝e na terenie powiatów sàsiadujà-cych z opisanym wy˝ej terenem zasadniczym.

Prowadzenie przez bank spó∏dzielczy dzia∏alnoÊci na terenie innych, tj. nie sàsiadujàcych, powiatów wymaga zgody Komisji Nadzoru Bankowego na rozszerzenie terytorialnego zakresu dzia∏ania.

Nale˝y zwróciç uwag´, ˝e banki spó∏dzielcze, które podlegajà ustawie18, w przeciwieƒstwie do banków dzia∏ajàcych w formie spó∏ki akcyjnej, nie mogà prowadziç dzia∏alnoÊci poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, np. przez oddzia∏ lub transgranicznie.

18 Przepisy ustawy nie majà zastosowania wobec banków, których fundusze sà wy˝sze od równowartoÊci 5 mln euro, chyba ˝e sà zrzeszone na zasadach przewidzianych w ustawie.


4


4.1.5. Umowa zrzeszenia

Zgodnie z zasadà przyj´tà w trakcie tworzenia ustawy, relacje pomi´dzy bankami spó∏dziel-czymi a bankami zrzeszajàcymi mogà byç swobodnie kszta∏towane przez uczestników zrzeszenia. Zgodnie z obowiàzujàcymi przepisami umowa zrzeszenia, która okreÊla te relacje, oraz ka˝da jej zmiana podlegajà jednak zatwierdzeniu przez Komisj´ Nadzoru Bankowego.

KNB mo˝e odmówiç zatwierdzenia umowy, je˝eli narusza∏aby ona przepisy prawa, interesy klientów albo gdyby nie gwaranto wa∏a bezpieczeƒstwa Êrodków gromadzonych w bankach zrzeszenia.

W trakcie analizy i zatwierdzania umów zrzeszenia, przedstawionych do akceptacji KNB przez banki zrzeszajàce, przyj´to nast´pujàce za∏o˝enia dotyczàce zakresu regulacji:

1) treÊç umowy powinna stawiaç interes grupy ponad interes poszczególnych uczestników zrzeszenia ,

2) zawarte w umowie regulacje powinny umo˝liwiaç zwi´kszenie efektywnoÊci banków spó∏dzielczych poprzez racjonalizacj´ dzia∏aƒ i kosztów, a tak˝e zwi´kszenie bezpieczeƒ-stwa prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci,

3) umowa powinna regulowaç przynajmniej nast´pujàce obszary:

a) zasady gospodarki finansowej,

b) zasady kontroli dzia∏alnoÊci banków zrzeszonych przez bank zrzeszajàcy,

c) zasady funkcjonowania mechanizmów pomocowych wewnàtrz zrzeszenia,

d) zasady funkcjonowania rady zrzeszenia,

e) zasady udzielania przez bank zrzeszajàcy odpowiednich zgód i zezwoleƒ w przypad-kach, w których upowa˝nia do tego ustawa.

Wed∏ug tych za∏o˝eƒ, zasady wspó∏pracy przyj´te w umowach powinny zapewniaç odpo-wiednie warunki rozwoju dzia∏ajàcym w poszczególnych zrzeszeniach bankom, niezale˝nie od ich wielkoÊci i skali dzia∏ania. Poniewa˝ przynale˝noÊç do zrzeszenia oznacza brak koniecznoÊci spe∏nienia wymogów w zakresie kapita∏u za∏o˝ycielskiego, przewidzianych dla banków dzia∏ajà-cych samodzielnie (tj. 5 mln euro), a jednoczeÊnie niezb´dny jest wzrost funduszy banków (tak˝e wed∏ug przepisów ustawy) zak∏adano, ˝e odpowiednie postanowienia umowy umo˝liwià wzrost kapita∏ów uczestników zrzeszenia. Oczekiwanie precyzyjnego uregulowania zasad kontroli, udzie-lania pomocy oraz wydawania przez bank zrzeszajàcy zgody (np. rozszerzenie terenu dzia∏ania lub wykonywanie niektórych czynnoÊci) zmierza∏o do zapewnienia warunków do w pe∏ni przejrzystej i obiektywnej oceny w∏asnych akcjonariuszy, dokonywanej w tym zakresie przez bank zrzeszajàcy.

Zatwierdzone przez KNB umowy poszczególnych zrzeszeƒ, wraz za∏àcznikami w postaci odpowiednich regulaminów, uwzgl´dniajà przedstawione powy˝ej wymogi.

4.2. Dzia∏alnoÊç banków spó∏dzielczych w Êwietle przepisów Prawa bankowego

Prawo bankowe jedynie w kilku przypadkach ustala odmienne regu∏y funkcjonowania ban-ków spó∏dzielczych ni˝ banków komercyjnych. Wynika to z faktu istnienia szczególnej regulacji, jakà jest ustawa o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych okreÊlajàca zasady dzia∏ania banków spó∏dzielczych.

Do wspomnianych powy˝ej odmiennoÊci w sposobie dzia∏ania nale˝à:

– mo˝liwoÊç wykonywania funkcji instytucjonalnej kontroli wewn´trznej w bankach spó∏-dzielczych przez bank zrzeszajàcy (art. 10);


40

4


– ograniczenie minimalnego kapita∏u za∏o˝ycielskiego w przypadku banków spó∏dzielczych, których za∏o˝yciele wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia, na podstawie ustawy, do równowartoÊci w z∏otych 1.000.000 euro przeliczonej wed∏ug kursu Êredniego og∏aszane-go przez Narodowy Bank Polski, obowiàzujàcego w dniu wydania zezwolenia na utworze-nie banku (art. 32 ust. 2);

– podwy˝szenie limitu sumy kredytów, po˝yczek pieni´˝nych, gwarancji bankowych i por´-czeƒ dla cz∏onków organów banku i osób zajmujàcych stanowiska kierownicze w banku oraz osób powiàzanych z nimi kapita∏owo lub organizacyjnie do 25% sumy funduszy pod-stawowych (w innych bankach limit ten wynosi 10%) (art. 79a ust. 4);

– obowiàzek prezentowania w miejscu wykonywania czynnoÊci, w sposób ogólnie dost´pny (oprócz informacji, które muszà zg∏aszaç wszystkie inne banki) danych dotyczàcych obsza-ru dzia∏ania oraz nazwy banku zrzeszajàcego (art. 111 ust. 2);

– inne sk∏adniki funduszy w∏asnych, w tym mo˝liwoÊç zaliczenia cz´Êci dodatkowej kwoty odpowiedzialnoÊci (art. 127);

– mo˝liwoÊç powiadomienia o spe∏nieniu przes∏anek uzasadniajàcych zawieszenie dzia∏alno-Êci i wystàpienie do sàdu z wnioskiem o og∏oszenie upad∏oÊci równie˝ przez bank zrzesza-jàcy (art. 158 ust. 2);

– szczególny harmonogram zwi´kszania funduszy w∏asnych banków spó∏dzielczych pozosta-jàcych w zrzeszeniach.

Przedstawione powy˝ej ró˝nice majà pewien wp∏yw na sposób sprawowania nadzoru nad dzia∏alnoÊcià banków spó∏dzielczych. Najbardziej dotyczy to przepisów w zakresie struktury i wyso-koÊci funduszy w∏asnych banków.

4.3. Dzia∏alnoÊç regulacyjna

Przedmiotem dzia∏ania banków, w tym spó∏dzielczych, jest wykonywanie czynnoÊci ban-kowych, tj. czynnoÊci, w wyniku których nast´puje obcià˝enie ryzykiem Êrodków powierzonych bankowi pod jakimkolwiek tytu∏em zwrotnym.

Oznacza to, ˝e z punktu widzenia nadzoru bankowego banki spó∏dzielcze winny byç trakto-wane w taki sam sposób, jak banki dzia∏ajàce w formie spó∏ki akcyjnej.

Podobnie jak tzw. banki komercyjne, banki spó∏dzielcze mogà wykonywaç czynnoÊci ban-kowe, a tak˝e Êwiadczyç inne us∏ugi finansowe, wskazane w ustawie Prawo bankowe. Na skutek licznych zmian przepisów ustawowych zakres czynnoÊci mo˝liwych do wykonywania przez banki spó∏dzielcze – poczàtkowo znacznie ograniczony – stopniowo si´ rozszerza∏. W zwiàzku z powy˝-szym w dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych i banków komercyjnych mogà powstawaç te same rodzaje ryzyka i jedynie ich skala (z punktu widzenia ryzyka systemu finansowego) jest mniejsza – odpowiednio do ich wielkoÊci.

Z tego powodu w dzia∏alnoÊci regulacyjnej nadzoru bankowego, zw∏aszcza w zakresie kszta∏towania otoczenia regulacyjnego banków – nie wyst´pujà ró˝nice, których êród∏em by∏aby ich prawna forma dzia∏ania. Jest to zgodne z zasadà równoprawnych warunków dzia∏ania podmiotów.

Jedyna regulacja KNB, której postanowienia dotyczà wy∏àcznie banków spó∏dzielczych, to (wspominana wczeÊniej) wydana na podstawie art. 127 ustawy Prawo bankowe Uchwa∏a nr 8/2001 dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wysokoÊci i warunków zaliczania do funduszy w∏asnych banków spó∏dzielczych okreÊlonej cz´Êci dodatkowej kwoty odpowiedzialnoÊci cz∏onków.

Pozosta∏e regulacje nadzorcze stosuje si´ do banków spó∏dzielczych i banków komercyjnych. Pewne ró˝nice techniczne (zwiàzane z innà formà prawnà, wielkoÊcià prowadzonego przedsi´-biorstwa bankowego czy obowiàzkiem dzia∏ania w zrzeszeniach) wp∏ywajà na dzia∏alnoÊç regu-


4


lacyjnà jedynie w taki sposób, ˝e powodujà koniecznoÊç uwzgl´dnienia odpowiednich wariantów w ramach przygotowywanych i odpowiednio dostosowywanych rozwiàzaƒ uniwersalnych. Przyk∏a-dem takiego podejÊcia jest sposób okreÊlania wymagaƒ wobec banków spó∏dzielczych, wynikajà-cych z tzw. Nowej Umowy Kapita∏owej.

4.3.1. Nowa Umowa Kapita∏owa a banki spó∏dzielcze

Nowe regulacje zawarte w projekcie dyrektywy CRD (Capital Requirements Directive), zmie-niajàcej Dyrektyw´ 2000/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 marca 2000 r., wpro-wadzà do porzàdku prawnego Unii Europejskiej zasady wynikajàce z Nowej Umowy Kapita∏owej, w zakresie metod okreÊlania adekwatnoÊci kapita∏owej instytucji finansowych.

Banki b´dà zobowiàzane do stworzenia wewn´trznych schematów oceny adekwatnoÊci kapita∏owej oraz ustalenia docelowego poziomu kapita∏u, stosownie do profilu wyst´pujàcego w danym banku ryzyka, które nale˝y objàç w∏aÊciwym zarzàdzaniem.

OkreÊlanie adekwatnoÊci kapita∏owej opieraç si´ b´dzie na trzech nast´pujàcych filarach:

I. Minimalne wymogi kapita∏owe

II. Analiza nadzorcza

III. Dyscyplina rynkowa.

W ramach Filaru I banki b´dà zobowiàzane do obliczania wymogu kapita∏owego z tytu∏u trzech rodzajów ryzyka, tj. kredytowego, rynkowego i operacyjnego. W tym zakresie otrzymajà do wyboru zestaw metod podzielonych na standardowe i zaawansowane.

W ramach Filaru II, regulujàcego zagadnienia zwiàzane z analizà nadzorczà, przewiduje si´ dwa g∏ówne procesy:

– wewn´trznà ocen´ adekwatnoÊci kapita∏owej (tzw. ICAAP) – przeprowadzanà przez banki; w ramach ICAAP banki b´dà zobowiàzane do oceny adekwatnoÊci kapita∏owej z uwzgl´dnieniem tych rodzajów ryzyka, które nie w pe∏ni lub w ogóle nie zostanà uwzgl´dnione w ramach Filaru I;

– nadzorczy przeglàd i ocena (tzw. SREP) – przeprowadzane przez w∏aÊciwe w∏adze nadzor-cze; w ramach SREP w∏adze nadzorcze dokonywaç b´dà oceny prawid∏owoÊci wewn´trz-nego procesu oceny adekwatnoÊci kapita∏owej (ICAAP) stosowanego przez banki.

Celem Filaru III jest uzupe∏nienie minimalnych wymogów kapita∏owych (Filar I) i analizy nadzorczej (Filar II) poprzez wprowadzenie zestawu wymogów informacyjno-sprawozdawczych, jednolitych dla ca∏ego sektora bankowego, które umo˝liwià ocen´ adekwatnoÊci kapita∏owej insty-tucji tak˝e innym uczestnikom rynku.

Obowiàzek sporzàdzania i prezentacji sprawozdaƒ opartych na powszechnie stosowanej metodologii sà postrzegane jako gwarancja rzetelnej informacji o ekspozycji banku na ryzyko oraz sposób na zapewnienie porównywalnoÊci informacji.

W trakcie przygotowaƒ do wprowadzenia zasad NUK na skutek zg∏aszanych uwag (tak˝e polskiego nadzoru bankowego) dostrze˝ony zosta∏ problem znaczàcego zró˝nicowania instytucji finansowych pod wzgl´dem wielkoÊci, skali dzia∏ania czy stopnia zaawansowania produktów. Ze wzgl´du na to zró˝nicowanie wskazano na potrzeb´ zastosowania przy okreÊlaniu adekwatnoÊci kapita∏owej metod odpowiednich z punktu widzenia ryzyka, jakie wià˝e si´ z dzia∏alnoÊcià konkret-nych podmiotów.

W zwiàzku z tym projekt dyrektywy, okreÊlajàc nowe, ujednolicone standardy kapita∏owe i wskazujàc na koniecznoÊç wypracowywania przez banki w∏asnych, wewn´trznych procedur, odzwierciedlajàcych indywidualny profil ryzyka, dopuszcza zasad´ proporcjonalnoÊci.

Zgodnie z tà zasadà, mo˝liwe jest przyjćie uproszczonych metod wewn´trznej oceny ade-kwatnoÊci kapita∏owej w bankach o niewielkim poziomie z∏o˝onoÊci prowadzonej dzia∏alnoÊci,


42

4


które opowiadajà si´ za stosowaniem najprostszych metod obliczania wymogów kapita∏owych w ramach Filaru I, tj. metody standardowej dla ryzyka kredytowego i metody podstawowego wskaênika dla ryzyka operacyjnego.

Ze wzgl´du na charakter, tj. profil ryzyka i stopieƒ z∏o˝onoÊci polskiego sektora bankowoÊci spó∏dzielczej, mo˝na przyjàç, ˝e polskie banki spó∏dzielcze do obliczania minimalnego wymogu kapita∏owego (tzw. minimum regulacyjnego) b´dà stosowaç najprostsze (standardowe) metody.

W zwiàzku z tym w ramach Filaru II, zgodnie z zasadà proporcjonalnoÊci, mo˝liwe b´dzie dostosowanie procedur i metodologii do poziomu ryzyka i stopnia z∏o˝onoÊci prowadzonej dzia∏al-noÊci, poprzez przyjćie uproszczonego modelu obliczania wewn´trznego wymogu kapita∏owego dla banków spó∏dzielczych.

Skutkiem tego w ramach Filaru III zakres przedmiotowy informacji przekazywanych uczestni-kom rynku przez banki spó∏dzielcze wynikaç b´dzie bezpoÊrednio z zakresu prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci i stosowanych metod ustalania ich adekwatnoÊci kapita∏owej.

Podstawà uproszczonego podejÊcia, podobnie jak w przypadku innych regulacji, nie jest forma w∏asnoÊci, ale skala przedsi´biorstwa bankowego.

4.4. Licencjonowanie banków spó∏dzielczych

Licencjonowanie banków, tak˝e spó∏dzielczych, polega na akceptacji zasad prowa-dzenia dzia∏alnoÊci bankowej, przedstawionych przez podmioty ubiegajàce si´ o licencj´, w postaci odpowiednich regulacji wewn´trznych oraz na kontroli zmian dokonywanych w tym zakresie z punktu widzenia ich zgodnoÊci z przepisami prawa i wp∏ywu na bezpieczne funkcjonowanie banku.

Dzia∏alnoÊç licencyjna zapewnia organom nadzoru bankowego kontrol´ nad zmianami zasad dzia∏ania banków w takich istotnych obszarach ich dzia∏alnoÊci, jak: przedmiot i zakres dzia∏alnoÊci, fundusze w∏asne, gospodarka finansowa, zasady kontroli wewn´trznej czy sk∏ad zarzàdu. Ma ona na celu ochron´ przed naruszaniem przez banki przepisów prawa czy interesów klientów bàdê przed nieostro˝nym prowadzeniem spraw banku, które mog∏oby nara˝aç na niebezpieczeƒstwo Êrodki pieni´˝ne gromadzone na rachunkach bankowych. Spe∏nia wić funkcj´ tzw. prewencji szczególnej.

Uprawnienia Komisji Nadzoru Bankowego zwiàzane z licencjonowaniem banków spó∏dziel-czych realizowane sà wed∏ug modelu koncesyjnego. Zgodnie z nim KNB jest uprawniona do wyda-wania nast´pujàcych decyzji administracyjnych:

1) zezwolenia na utworzenie banku spó∏dzielczego,

2) zgody na powo∏anie prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego,

3) zezwolenia na dokonanie zmian w statucie banku spó∏dzielczego,

4) zgody na rozszerzenie terytorialnego zakresu dzia∏ania banku spó∏dzielczego.

W przeciwieƒstwie do dzia∏alnoÊci regulacyjnej nadzoru bankowego specyfika dzia∏ania banków spó∏dzielczych silnie wp∏ywa na sposób wykonywania zadaƒ zwiàzanych z licencjo-nowaniem. Wynika to przede wszystkim ze szczególnych zasad ustalania dopuszczalnego przedmiotu i zakresu dzia∏ania banków spó∏dzielczych. W przypadku banków spó∏dzielczych dzia∏ajàcych w zrzeszeniach, wobec których majà zastosowanie przepisy ustawy, przed wydaniem odpowiedniej decyzji konieczne sà dodatkowe ustalenia, dotyczàce wysokoÊci funduszy, uzyskanych zgód i zezwoleƒ, od których zale˝y zakres uprawnieƒ konkretnego banku spó∏dzielczego.


4


4.4.1. Charakterystyka dzia∏alnoÊci licencyjnej KNB

Od czasu powstania Komisji Nadzoru Bankowego wydanych zosta∏o wydanych 2 741 decyzji licencyjnych (razem z decyzjami o umorzeniu post´powania) dotyczàcych banków spó∏dzielczych, w tym:

– 637 decyzji dotyczàcych zgód na powo∏anie prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego,

– 2 056 decyzji dotyczàcych zezwoleƒ na dokonanie zmian w statucie banku spó∏dzielczego,

– 48 decyzji dotyczàcych zgód na rozszerzenie terytorialnego zakresu dzia∏ania banku spó∏-dzielczego.

Wobec braku wniosków w tym zakresie KNB nie wydawa∏a zezwoleƒ na utworzenie banku spó∏dzielczego. Po raz ostatni zezwolenie na utworzenie banku spó∏dzielczego zosta∏o wydane w 1992 r. i dotyczy∏o Banku Spó∏dzielczego w Brwinowie (przej´tego z dniem 31 marca 2005 r. przez Bank Spó∏dzielczy w Bia∏ej Rawskiej).

4.4.1.1. Zezwolenie na utworzenie banku spó∏dzielczego

Podstawowe ró˝nice pomi´dzy wymogami obowiàzujàcymi przy tworzeniu banków spó∏-dzielczych oraz banków dzia∏ajàcych w formie spó∏ki akcyjnej dotyczà za∏o˝ycieli i minimalnego kapita∏u za∏o˝ycielskiego.

• Zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy Prawo bankowe za∏o˝ycielami banku spó∏dzielczego mogà byç tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej do za∏o˝enia spó∏dzielni zgodnie z ustawà Prawo spó∏dzielcze, tj. nie mniej ni˝ 10 osób.

• Zgodnie z art. 31 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe minimalny kapita∏ za∏o˝ycielski dla banków spó∏dzielczych, których za∏o˝yciele wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia na zasadach okreÊlonych w art. 16 ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych stanowi równowartoÊç w z∏otych 1 mln euro (wed∏ug kursu Êredniego og∏aszanego przez NBP, obowiàzujàcego w dniu wydania decy-zji w sprawie zezwolenia na utworzenie banku).

W przypadku banku spó∏dzielczego, którego za∏o˝yciele chcieliby, by dzia∏a∏ samodzielnie, wymagana wysokoÊç kapita∏u za∏o˝ycielskiego jest taka sama jak w przypadku banków w postaci spó∏ki akcyjnej i stanowi równowartoÊç 5 mln euro.

4.4.1.2. Zgoda na powo∏anie prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego

W odró˝nieniu od banków dzia∏ajàcych w formie spó∏ki akcyjnej, które muszà uzyskiwaç zgod´ Komisji Nadzoru Bankowego na powo∏anie dwóch cz∏onków zarzàdu, w tym prezesa, wszystkie banki spó∏dzielcze (tak˝e samodzielne) za zgodà Komisji powo∏ujà jedynie prezesa zarzà-du. Wymóg ten wynika z treÊci art. 12 ust. 3 ustawy, zgodnie z którym powo∏anie prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego nast´puje za zgodà Komisji Nadzoru Bankowego w trybie przewidzianym w art. 22b ustawy Prawo bankowe. JednoczeÊnie ustawa na∏o˝y∏a na banki spó∏dzielcze obowiàzek powo∏ania zarzàdów zgodnie z nowymi zasadami w ciàgu 2 lat od jej wejÊcia w ˝ycie.

Kryteria wyra˝enia zgody na powo∏anie prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego zosta∏y okre-Êlone zarówno w przepisach ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych, jak i ustawy Prawo bankowe.

Zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych, co najmniej 2 cz∏onków zarzàdu, w tym prezes zarzàdu banku spó∏-dzielczego, powinno mieç kwalifikacje i doÊwiadczenie zawodowe dajàce r´kojmi´ prowadzenia dzia∏alnoÊci banku z zachowaniem bezpieczeƒstwa wk∏adów i lokat w nim zgromadzonych oraz pozostawaç w stosunku pracy, zwiàzanym z pe∏nionà funkcjà w banku.

Art. 22b ustawy Prawo bankowe okreÊla przes∏anki odmowy wydania zgody na powo∏anie prezesa zarzàdu. Sà one takie same dla wszystkich banków, tak˝e dla banków spó∏dzielczych.


44

4


Zgodnie z przywo∏anym przepisem, Komisja Nadzoru Bankowego odmawia wyra˝enia zgody na powo∏anie danej osoby na stanowisko prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego, je˝eli:

1) by∏a ona karana za przest´pstwo umyÊlne lub przest´pstwo skarbowe, z wy∏àczeniem przest´pstw Êciganych z oskar˝enia prywatnego,

2) spowodowa∏a udokumentowane straty w miejscu pracy albo w zwiàzku z pe∏nieniem funkcji cz∏onka organu osoby prawnej,

3) zosta∏ wobec niej orzeczony zakaz prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej na w∏asny rachunek oraz pe∏nienia funkcji reprezentanta lub pe∏nomocnika przedsi´biorcy, cz∏onka rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej w spó∏ce akcyjnej, spó∏ce z ograniczonà odpowie-dzialnoÊcià lub w spó∏dzielni,

4) nie daje r´kojmi ostro˝nego i stabilnego zarzàdzania bankiem,

5) nie ma wykszta∏cenia i doÊwiadczenia zawodowego niezb´dnego do kierowania bankiem,

6) nie ma udowodnionej znajomoÊci j´zyka polskiego (przy czym Komisja Nadzoru Bankowe-go odst´puje, w drodze decyzji wydanej na wniosek rady nadzorczej banku, od wymogu udowodnionej znajomoÊci j´zyka polskiego, je˝eli nie jest to niezb´dne ze wzgl´dów nadzoru ostro˝noÊciowego, bioràc w szczególnoÊci pod uwag´ poziom dopuszczalnego ryzyka lub zakres dzia∏alnoÊci banku).

Komisja Nadzoru Bankowego mo˝e odmówiç zgody na powo∏anie danej osoby na stanowi-sko prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego, je˝eli:

1) jest prowadzone przeciwko niej post´powanie karne lub post´powanie w sprawie o prze-st´pstwo skarbowe,

2) by∏a karana za przest´pstwo inne ni˝ okreÊlone w pkt 1 powy˝ej.

W dotychczasowej dzia∏alnoÊci KNB w 4 przypadkach odmówi∏a zgody na powo∏anie przedsta-wionego przez rad´ nadzorczà kandydata na stanowisko prezesa zarzàdu banku spó∏dzielczego.

W za∏àczniku 3 przedstawiona jest krótka charakterystyka prezesów zarzàdów banków spó∏-dzielczych opracowana na podstawie informacji zebranych w trakcie analizy wniosków o udzielanie zgody na ich powo∏anie.

4.4.1.3. Zezwolenie na dokonanie zmian w statucie banku spó∏dzielczego

Podczas post´powania w sprawie wydania zezwolenia na dokonanie zmian w statucie banku analizowane sà dokonane lub projektowane zmiany w statucie banku pod kàtem ich zgodnoÊci z przepisami prawa, a tak˝e wp∏ywu na interesy klientów oraz bezpieczeƒstwo gromadzonych w banku Êrodków.

Nowelizacja ustawy Prawo bankowe, obowiàzujàca od dnia 1 maja 2004 r., istotnie rozsze-rzy∏a zakres zmian w statutach banków wymagajàcych zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego. W myÊl art. 34 ust. 2 ustawy Prawo bankowe, zmiana statutu banku spó∏dzielczego wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, je˝eli dotyczy spraw wymienionych w art. 31 ust. 3 usta-wy Prawo bankowe, tj.:

– firmy (która powinna zawieraç wyodr´bniony wyraz „bank” i odró˝niaç si´ od nazw innych banków oraz wskazywaç, ˝e jest to bank spó∏dzielczy),

– siedziby,

– przedmiotu dzia∏ania i zakresu dzia∏alnoÊci banku,

– organów i ich kompetencji (ze szczególnym uwzgl´dnieniem kompetencji prezesa zarzàdu),

– zasad podejmowania decyzji,

– podstawowej struktury organizacyjnej banku,


4


– zasad sk∏adania oÊwiadczeƒ w zakresie praw i obowiàzków majàtkowych,

– rybu wydawania regulacji wewn´trznych,

– trybu podejmowania decyzji o zaciàgnićiu zobowiàzaƒ lub rozporzàdzeniu aktywami, których ∏àczna wartoÊç w stosunku do jednego podmiotu przekracza 5% funduszy w∏asnych,

– zasad funkcjonowania systemu kontroli wewn´trznej,

– funduszy w∏asnych oraz zasad gospodarki finansowej.

Na mocy przepisu art. 16 ustawy z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw banki krajowe (w tym banki spó∏dzielcze) w terminie dwóch lat od dnia wejÊcia w ˝ycie tej ustawy, tj. do dnia 30 kwietnia 2006 r., majà obowiàzek dostosowaç statuty do wymogów okreÊlonych w art. 31 ust. 3 ustawy Prawo bankowe. Zgodnie z art. 34 ust. 2 ustawy Prawo bankowe dostosowanie to b´dzie si´ wiàzaç z koniecznoÊcià uzyskania zezwoleƒ Komisji Nadzoru Bankowego na dokonanie stosownych zmian w statutach banków.

W celu sprawnego dostosowania statutów banków spó∏dzielczych do aktualnego stanu prawnego poszczególne zrzeszenia opracowa∏y statuty wzorcowe dla banków spó∏dzielczych. Ich treÊç zosta∏a skonsultowana z Generalnym Inspektoratem Nadzoru Bankowego. KoniecznoÊç dostosowania statutów banków spó∏dzielczych stwarza okazj´ do uporzàdkowania i weryfikacji poprawnoÊci raczej zaniedbywanych i niedocenianych dotychczas rozwiàzaƒ statutowych banków spó∏dzielczych.

4.4.1.4. Zgoda na rozszerzenie terytorium dzia∏ania banku spó∏dzielczego

Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych, prowadzenie przez bank spó∏dzielczy dzia∏alnoÊci na obszarze innym ni˝ teren dzia∏ania ustalony zgodnie z art. 5 ust. 1 i 1a oraz 2 zd. 1 ustawy wymaga uzyskania zgody Komisji Nadzoru Bankowego. Ustawa nie okreÊla ˝adnych przes∏anek odmowy udzielenia tej zgody. Dlatego w post´powaniach prowadzonych w tych sprawach stosuje si´ zasad´ swobodnego uzna-nia administracyjnego. Zgoda, o której mowa, jest warunkiem udzielenia zezwolenia na dokonanie zmian w statucie dotyczàcych rozszerzenia terytorialnego zakresu dzia∏ania na obszar obj´ty zgodà. Ocena wniosku banku spó∏dzielczego o wyra˝enie zgody na rozszerzenie terytorialnego zakresu dzia∏ania opiera si´ w g∏ównie na:

– bie˝àcej sytuacji finansowej banku, ze szczególnym uwzgl´dnieniem charakterystyki port-fela kredytowego,

– planowanej strategii dzia∏ania banku na rozszerzonym terenie.

Elementy te powinny si´ wzajemnie uzupe∏niaç, tak aby ewentualne problemy w dzia∏al noÊci banku, które mogà nasiliç si´ w zwiàzku z rozszerzeniem terytorialnego zakresu jego dzia∏alnoÊci, zosta∏y uwzgl´dnione w strategii dzia∏ania – w formie zaplanowanych i mo˝liwych dzia∏aƒ, zmie-rzajàcych do usunićia tych problemów.

4.5. CzynnoÊci inspekcyjne

4.5.1. Wp∏yw odmiennoÊci sektora na sposób prowadzenia badaƒ inspekcyjnych i kryteria ocen zjawisk wyst´pujàcych w bankach

Uchwa∏a Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego nie przewiduje odmiennego sposobu podejÊcia do sprawowania nadzoru inspekcyjnego nad ban-kami spó∏dzielczymi. Stosowane przez inspektorów metody i procedury, zawarte w podrćzniku inspekcji, który zosta∏ udost´pniony wszystkim bankom, majà charakter uniwersalny, tak aby mog∏y mieç zastosowanie do ka˝dego z badanych podmiotów, w tym tak˝e do banków spó∏dzielczych.


46

4


W praktyce szczegó∏owy zakres badaƒ inspekcyjnych jest oczywiÊcie dostosowywany do indywidualnych potrzeb wynikajàcych ze skali i charakteru dzia∏alnoÊci banku oraz jego oferty pro-duktowej i profilu ryzyka. W przypadku banków spó∏dzielczych potrzeby te sà najcz´Êciej znacznie ograniczone – banki spó∏dzielcze nie posiadajà portfela handlowego i w wi´kszoÊci nie prowadzà dzia∏alnoÊci dewizowej.

Zindywidualizowane podejÊcie pozwala tak˝e na uwzgl´dnienie znacznego zró˝nicowania dzia∏alnoÊci poszczególnych banków spó∏dzielczych.

Ze wzgl´du na lokalny charakter banków spó∏dzielczych ich oferta jest dostosowana do spe-cyfiki terenu ich dzia∏ania i potrzeb klientów zamieszkujàcych lub majàcych siedzib´ na tym terenie, co wp∏ywa na zakres i przebieg badaƒ inspekcyjnych.

W wi´kszoÊci przypadków banki spó∏dzielcze obs∏ugujà sektor rolniczy, ale np. banki dzia-∏ajàce w województwach Êlàskim i ma∏opolskim obs∏ugujà rolników w niewielkim stopniu. Wyni-kajàca stàd specjalizacja banków spó∏dzielczych wp∏ywa na sposób prowadzenia badaƒ inspekcyj-nych. W bankach Êwiadczàcych us∏ugi niemal wy∏àcznie na rzecz rolnictwa stosuje si´ odmienne podejÊcie do wyceny ryzyka ekspozycji kredytowych, która – zgodnie z Rozporzàdzeniem Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2003 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko zwiàzane z dzia-∏alnoÊcià banków – powinna uwzgl´dniaç sytuacj´ ekonomiczno-finansowà d∏u˝nika. Rolnicy nie sporzàdzajà sprawozdaƒ finansowych19, a urz´dy skarbowe tego nie wymagajà. Konieczne jest wić korzystanie z innych ni˝ powszechnie stosowane êróde∏ informacji, m.in. zaÊwiadczeƒ z urz´-dów gmin lub OÊrodków Doradztwa Rolniczego. Nie zawierajà one jednak wszystkich elementów niezb´dnych do oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy. W przypadku wielu banków o lokalnym charakterze êród∏em wiedzy o sytuacji klientów sà cz´sto bezpoÊrednie, sàsiedzkie kon-takty. Chocia˝ wynikajàce z nich obserwacje i wnioski bywajà podstawà trafnych decyzji zarzàdów, w bankach tych brakuje wystarczajàcej dokumentacji potwierdzajàcej dokonanie oceny zdolnoÊci kredytowej czy monitorowanie sytuacji kredytobiorcy.

Zró˝nicowanie banków pod wzgl´dem sumy bilansowej oraz liczby placówek powoduje, ˝e na potrzeby planowania inspekcji oraz nadawania ocen punktowych wyró˝nia si´ banki o sumie bilansowej do 100 mln z∏ i powy˝ej 100 mln z∏. W przypadku tych ostatnich, zw∏aszcza gdy majà znacznie rozbudowanà struktur´ organizacyjnà, sposób przygotowywania i wykonywania zadaƒ inspekcyjnych jest w coraz wi´kszym stopniu zbli˝ony do zasad przeprowadzania kontroli w ban-kach komercyjnych.

4.5.1. Wp∏yw odmiennoÊci banków spó∏dzielczych na zakres inspekcji

Badania inspekcyjne prowadzone w bankach spó∏dzielczych wymagajà uwzgl´dnienia tak˝e innych ró˝nic wyst´pujàcych w dzia∏alnoÊci tego sektora w stosunku do dzia∏alnoÊci banków komercyjnych. Wià˝e si´ to mi´dzy innymi z:

– innà organizacjà systemu kontroli wewn´trznej – w Êwietle uregulowaƒ wynikajàcych z ustawy Prawo bankowe funkcj´ kontroli instytucjonalnej w bankach spó∏dzielczych mogà sprawowaç banki zrzeszajàce,

– potrzebà uwzgl´dnienia w trakcie badania ryzyka p∏ynnoÊci roli banku zrzeszajàcego,

– koniecznoÊcià uwzgl´dnienia charakterystycznych cech funduszu udzia∏owego (w tym jego zmiennoÊci), z uwzgl´dnieniem postanowieƒ ustawy Prawo spó∏dzielcze,

– zakresem wykorzystania outsourcingu oraz mo˝liwoÊciami wykonywania na rzecz banku zrzeszonego niektórych czynnoÊci przez bank zrzeszajàcy.

W zakresie zarzàdzania kapita∏em zaobserwowano zjawisko „zamiany” depozytów na udzia-∏y, co wià˝e si´ z dà˝eniem do osiàgnićia progów kapita∏owych. Ze wzgl´du na charakter tak

19 Na poczàtku lat 90. ACDI przy wspó∏pracy Ministerstwa Rolnictwa przygotowa∏a ksià˝k´ przychodów i rozchodów przeznaczonà dla indywidualnych gospodarstw rolnych, która by∏a rozprowadzana wÊród rolników za poÊrednictwem banków spó∏dzielczych i OÊrodków Doradztwa Rolniczego. Niemniej ksià˝ka ta nie przyj´∏a si´ wÊród rolników.


4


pozyskanych Êrodków zwi´kszajàcych fundusz udzia∏owy (z którym zwiàzane jest oczekiwanie na stosunkowo szybki wzrost, wraz z odpowiednio wysokà dywidendà) fundusz ten cechuje wi´ksza niestabilnoÊç, wynikajàca z mo˝liwoÊci wypowiedzenia udzia∏ów. Z tego powodu przedmiotem dodatkowych badaƒ w trakcie inspekcji w bankach spó∏dzielczych sà stabilnoÊç funduszu udzia∏o-wego oraz polityka w zakresie dywidendy.

Ze wspomnianym zjawiskiem ∏àczy si´ problem wyst´pujàcej w niektórych bankach wysokiej koncentracji funduszu udzia∏owego. Mo˝e ona powodowaç ryzyko szybkiego obni˝enia funduszu udzia∏owego wskutek wypowiedzenia cz∏onkostwa lub ˝àdania wyp∏aty nadwy˝ki udzia∏ów.

4.5.3. Specyfika czynnoÊci kontrolnych w bankach spó∏dzielczych

Specyfika czynnoÊci kontrolnych w bankach spó∏dzielczych dotyczy g∏ównie organizacji i spo-sobu prowadzenia badaƒ inspekcyjnych. Istotnym wyró˝nikiem czynnoÊci kontrolnych w bankach spó∏dzielczych jest ich wyraênie mniejsza cz´stotliwoÊç (inspekcje kompleksowe co 5–6 lat) ni˝ w bankach komercyjnych.

Kryteria oceny zjawisk wyst´pujàcych w bankach okreÊla stosowany w GINB dokument „Sys-tem oceny punktowej banków”. Majà one zastosowanie w przypadku badaƒ banków komercyjnych i banków spó∏dzielczych. Badania prowadzone wed∏ug zasad ustalonych we wspomnianym doku-mencie równie˝ pozwalajà na uwzgl´dnienie specyfiki danego banku.

O specyfice sektora spó∏dzielczego w du˝ym stopniu decydujà bliskie relacje ze Êrodowiskiem lokalnym, które mogà niekiedy powodowaç powstanie licznych wewn´trznych powiàzaƒ. W zwiàz-ku z powy˝szym podczas inspekcji w bankach spó∏dzielczych zwraca si´ szczególnà uwag´ na tego typu powiàzania, mogàce powodowaç istotne ryzyko w dzia∏alnoÊci banku.

Oceniajàc zjawiska wyst´pujàce w bankach spó∏dzielczych, trzeba te˝ pami´taç o kwestiach organizacyjnych. Liczba pracowników banków spó∏dzielczych, która z punktu widzenia zakresu i skali prowadzonej przez bank dzia∏alnoÊci zwykle wystarcza do wykonywania czynnoÊci banko-wych, przewa˝nie nie pozwala na zastosowanie zasad ostro˝nego dzia∏ania, w tym okreÊlonych w rekomendacjach KNB. Niedobór kadry uniemo˝liwia powo∏ywanie niezb´dnych komitetów ds. zarzàdzania poszczególnymi rodzajami ryzyka i tym samym zapewnienie odpowiedniej niezale˝no-Êci jednostek zawierajàcych transakcje, rozliczajàcych je i monitorujàcych ryzyko. W zwiàzku z tym rozdzielenie funkcji typu back office (ksi´gowoÊç, funkcje kontrolne, skarbiec) od front office (sprze-da˝ produktów) w praktyce bywa bardzo trudne w mniejszych bankach spó∏dzielczych.

Z∏o˝onoÊç i skala podejmowanego ryzyka powodujà, ˝e tak˝e instrumenty zarzàdzania podstawowymi rodzajami ryzyka w bankach spó∏dzielczych sà prostsze ni˝ w bankach komer-cyjnych. W trakcie badaƒ inspekcyjnych, szczególnie przy badaniu jakoÊci aktywów, problemem sà rozdrobniony portfel kredytowy oraz znaczna liczba kredytów z udzia∏em dop∏at (kredytów preferencyjnych).

Niskie kapita∏y w przypadku niektórych banków spó∏dzielczych prowadzà do naruszenia norm koncentracji.

Specyficznym problemem wyst´pujàcym w trakcie czynnoÊci inspekcyjnych w bankach spó∏-dzielczych jest tak˝e brak wielu szczegó∏owych analiz niezb´dnych do w∏aÊciwej oceny poziomu ryzyka na poszczególnych obszarach dzia∏alnoÊci. W bankach komercyjnych analizy takie sà wyko-nywane przez powo∏ane w tym celu wyspecjalizowane komórki organizacyjne centrali.

W trakcie badaƒ inspekcyjnych w wielu bankach stwierdza si´ brak danych do pomiaru ryzy-ka p∏ynnoÊci i ryzyka stopy procentowej. Potwierdza to cz´sto formu∏owany wobec nich wniosek, ˝e wykorzystywane systemy niewystarczajàco wspierajà zarzàdzanie tymi rodzajami ryzyka.

Nieliczna kadra i brak rozbudowanej struktury organizacyjnej w wi´kszoÊci banków spó∏dziel-czych, gdzie cz´sto jedna osoba w banku odpowiada za kilka obszarów, sà przyczynami problemów technicznych zwiàzanych z efektywnym wykorzystaniem czasu trwania badania inspekcyjnego.


48

4


4.5.4. Charakterystyczne nieprawid∏owoÊci na podstawie obserwacji i wniosków wynikajàcych z prowadzonych badaƒ

Do najbardziej typowych uchybieƒ i nieprawid∏owoÊci, stwierdzanych podczas badaƒ inspek-cyjnych przeprowadzanych w bankach spó∏dzielczych w ca∏ym okresie dzia∏ania nadzoru bankowe-go, nale˝y zaliczyç:

• Brak strategii dzia∏ania lub jej niedostosowanie do charakteru dzia∏alnoÊci.

Niektóre banki nie majà strategii dzia∏ania, a w wielu przypadkach stwierdza si´ niskà jakoÊç dokumentów w tym zakresie. Zarzàdy banków majà trudnoÊci z analizà swojej pozycji na lokalnym rynku, a tak˝e z okreÊleniem strategii marketingowej zapewniajàcej konkurencyjnoÊç oraz strategii rozwoju infrastruktury informatycznej. Przedstawiane dokumenty cz´sto nie pozwalajà na ocen´ wp∏ywu za∏o˝eƒ strategii na bezpieczeƒstwo funkcjonowania banków w przysz∏oÊci, g∏ównie z powodu nieokreÊlenia sk∏onnoÊci banku do podejmowania ryzyka.

W wielu bankach nie jest tak˝e sformalizowany proces planowania i sporzàdzania rocznych planów finansowych.

• Niedostosowanie procedur wewn´trznych do rozmiarów prowadzonej dzia∏alnoÊci i podejmowanego ryzyka, szczególnie na obszarze ryzyka p∏ynnoÊci, stopy procentowej, ryzyka operacyjnego, w tym zabezpieczenia systemów informatycznych, planów awaryjnych. Banki cz´sto wprowadzajà standardowe procedury przygotowane przez bank zrzeszajàcy bez dostosowania ich do specyfiki swojej dzia∏alnoÊci. Odnotowano równie˝ przypadki braku aktualizacji wewn´trznych regulacji banków po zmianie przepisów prawa.

• Wysokie bàdê podwy˝szone ryzyko koncentracji, przy jednoczesnym braku identyfikacji podmiotów powiàzanych.

• Brak niezale˝noÊci przeglàdu nale˝noÊci kredytowych zwiàzany z udzia∏em w przeglàdzie osób zajmujàcych si´ dzia∏alnoÊcià kredytowà.

Za bie˝àce monitorowanie ryzyka kredytowego cz´sto odpowiadajà – z powodu ograniczeƒ kadrowych – osoby uczestniczàce w procesie decyzyjnym.

• Brak lub niewystarczajàcà ocen´ zdolnoÊci kredytowej klientów oraz niewystarczajàcy monitoring sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorców.

Stwierdza si´ przypadki dokonywania przeglàdów wy∏àcznie na podstawie kryterium termi-nowoÊci sp∏at rat kapita∏u i odsetek, z pominićiem kryterium sytuacji ekonomiczno-finansowej d∏u˝nika. Przy ocenie sytuacji ekonomiczno-finansowej jako podstawowe narz´dzie identyfikacji i monitorowania ryzyka wykorzystywany jest wynik finansowy, bez uwzgl´dnia innych wskaêników iloÊciowych oraz jakoÊciowych, wymaganych przepisami prawa i regulacjami wewn´trznymi. Banki równie˝ nie zawsze w pe∏ni egzekwujà informacje na temat sytuacji ekonomiczno-finansowej kre-dytobiorców.

Wyst´pujà równie˝ przypadki klasyfikowania kredytobiorców do kategorii „pod obserwacjà” pomimo braku wewn´trznych kryteriów albo na podstawie kryteriów nieprawid∏owo okreÊlonych przez bank, nieuwzgl´dniajàcych specyfiki okreÊlonej bran˝y czy grupy kredytobiorców. Zdarza si´ brak okresowej aktualizacji przyj´tych zabezpieczeƒ.

• B∏´dnà wycen´ ryzyka kredytowego przejawiajàcà si´ w niew∏aÊciwej klasyfikacji ekspozy-cji kredytowej.

• B∏´dy w zakresie wzorów stosowanych umów kredytowych lub ich niedosto sowanie do zmian w obowiàzujàcych przepisach.

• Brak limitów koncentracji bran˝owej.

• Problemy z w∏aÊciwym szacowaniem wartoÊci zabezpieczeƒ, egzekucjà zabezpieczeƒ, co wyd∏u˝a czas odzyskiwania nale˝noÊci i zwi´ksza ryzyko banku.


4


• Nieprawid∏owoÊci w zakresie pomiaru, identyfikowania, monitorowania oraz kontroli poziomu ryzyka p∏ynnoÊci (brak pomiaru i monitorowania p∏ynnoÊci Êrednio- i d∏ugoterminowej, b∏´dy w wyliczaniu osadu w bazie depozytowej), stopy procentowej i ryzyka operacyjnego.

• Brak limitów w zakresie ryzyka p∏ynnoÊci i ryzyka rynkowego lub ich niedostosowanie do realiów wyst´pujàcych w banku.

• Nieprawid∏owoÊci w zarzàdzaniu ryzykiem informatycznym zwiàzanym z eksploatowany-mi systemami, polegajàce m.in. na braku: odpowiednio zabezpieczonych pomieszczeƒ dla serwera, odpowiednich zabezpieczeƒ antywirusowych, sformalizowanych zasad nadawania uprawnieƒ u˝yt-kownikom systemu, raportowania pracy systemu, a tak˝e na nadawaniu nadmiernych uprawnieƒ u˝ytkownikom.

• Brak awaryjnych planów utrzymania ciàg∏oÊci pracy systemów informatycznych.

• Niew∏aÊciwy nadzór kierownictwa nad ryzykiem wyst´pujàcym w banku oraz niskà jakoÊç systemu informacji zarzàdczej.

Stwierdzano nieodpowiedni zakres i cz´stotliwoÊç informacji zarzàdczej, a w niektórych bankach brak takiego systemu. Ryzyko p∏ynnoÊci, ryzyko stopy procentowej oraz ryzyko operacyjne cz´sto nie sà przedmiotem posiedzeƒ rady nadzorczej banku (w niektórych przypadkach tak˝e zarzàdu). Dokumentacja z posiedzeƒ organów banku oraz rozmowy z pracownikami banków wskazywa∏y na niezrozumienie istoty tych rodzajów ryzyka, zarówno przez pracowników, jak i kie-rownictwo banku.

• Nieskutecznà i niewystarczajàcà kontrol´ wewn´trznà.

W wi´kszoÊci banków kontrola wewn´trzna jest przekazana, na podstawie umowy zrze-szenia, do banku zrzeszajàcego. Najcz´Êciej jednak dotyczy ona jakoÊci portfela kredytowego. Kontrole innych obszarów – w szczególnoÊci w zakresie ryzyka p∏ynnoÊci, stopy procentowej – nie sà przeprowadzane.

• Nieprzestrzeganie prawa spó∏dzielczego w zakresie spraw cz∏onkowskich (przyjmowania i skreÊlania cz∏onków), co rzutuje na poziom funduszu udzia∏owego.

• Naruszanie przepisów prawa i regulacji wewn´trznych przy kredytowaniu cz∏onków orga-nów samorzàdowych.

• B∏´dy w sprawozdawczoÊci przekazywanej do NBP, dotyczàce zw∏aszcza spra wozdania B0300. Sprawozdania sporzàdzane sà rćznie, a g∏ówni ksi´gowi majà zbyt szerokie zakresy czynnoÊci i w zwiàzku z tym ma∏o czasu przeznaczajà na nadzór i kontrol´. Cz´stà przyczynà tych b∏´dów jest równie˝ brak jednolitego systemu informatycznego po po∏àczeniu banków.

Wymienione powy˝ej nieprawid∏owoÊci, w tym przede wszystkim brak: niezb´dnych regulacji i procedur, strategii dzia∏ania, w∏aÊciwej kontroli wewn´trznej, niezale˝noÊci przeglàdu nale˝noÊci, jak równie˝ niewystarczajàco udokumentowane badanie zdolnoÊci kredytowej czy b∏´dy w spra-wozdawczoÊci, wià˝à si´ z mo˝liwoÊciami organizacyjnymi banków. W wielu przypadkach, zw∏asz-cza w bankach o nielicznej kadrze, wskazane powy˝ej zagadnienia przesuwa si´ na dalszy plan, a ich zarzàdy koncentrujà si´ przede wszystkim na prowadzonej dzia∏alnoÊci handlowej. Koniecz-noÊç dokonywania tego rodzaju wyborów wià˝e si´ ze wzrostem skali prowadzonej dzia∏alnoÊci.

4.5.5. Uwarunkowania wynikajàce z dzia∏ania w strukturach zrzeszeniowych

Obserwacje dokonywane w trakcie dzia∏alnoÊci inspekcyjnej wskazujà, ˝e dà˝àc do usunićia wspomnianych problemów, banki spó∏dzielcze w coraz wi´kszym zakresie wykorzystujà regulacje i procedury opracowane przez banki zrzeszajàce. Nale˝y jednak zaznaczyç, ˝e dostarczone wzory cz´sto sà przyjmowane bez nale˝ytej weryfikacji i koniecznych modyfikacji oraz dostosowania do profilu i charakteru danego banku spó∏dzielczego. Otrzymywane regulacje nie obejmujà wszystkich obszarów dzia∏ania – braki dotyczà m.in. planu kont i komentarzy do planu kont.


50

4


Coraz cz´Êciej te˝ banki decydujà si´ na podpisanie z bankami zrzeszajàcymi umów o wyko-nywanie czynnoÊci audytu wewn´trznego. Tak˝e w tym przypadku dzia∏ania takie nie sà pozbawio-ne b∏´dów polegajàcych na traktowaniu czynnoÊci kontrolnych banku zrzeszajàcego jako alterna-tywy dla ustawowego obowiàzku wprowadzenia odpowiedniego systemu kontroli wewn´trznej, który cià˝y na ka˝dym z banków.

W ocenie niektórych banków, kontrole przeprowadzane przez banki zrzeszajàce nie zawsze obejmujà istotne dziedziny dzia∏alnoÊci banku. Bioràc pod uwag´, ˝e odpowiedzialnoÊç za prawi-d∏owe dzia∏anie systemu kontroli wewn´trznej, w tym tak˝e za odpowiednie planowanie czynnoÊci inspekcyjnych, nadal ponosi bank spó∏dzielczy, potwierdza to koniecznoÊç prawid∏owej organizacji wspó∏dzia∏ania banków spó∏dzielczych i zrzeszajàcych w tym zakresie. Zarzàdy niektórych banków spó∏dzielczych krytycznie odnoszà si´ te˝ do koniecznoÊci finansowania tych kontroli i deklarujà zamiar zorganizowania instytucjonalnej kontroli wewn´trznej we w∏asnym zakresie – jeÊli nadal b´dà obowiàzywaç dotychczasowe warunki.

Banki zrzeszajàce (w ocenie zarzàdów zrzeszonych banków spó∏dzielczych) nie zawsze spe∏-niajà ich oczekiwania, zw∏aszcza w zakresie zapewnienia w odpowiednim czasie pomocy prawnej, opracowania procedur czy szkoleƒ. Banki zrzeszajàce w zbyt ma∏ym stopniu wspierajà równie˝ zrzeszone banki spó∏dzielcze w zakresie rozwiàzaƒ zwiàzanych z infrastrukturà informatycznà. Oferowane ze strony banków zrzeszajàcych odp∏atne us∏ugi sà zbyt drogie. Wysokie – w ocenie banków spó∏dzielczych – op∏aty na utrzymanie zrzeszenia wp∏ywajà na zmniejszenie Êrodków ban-ków spó∏dzielczych na ich w∏asny rozwój.

Wa˝nym problemem w skali zrzeszenia jest równie˝ ró˝norodnoÊç platform informatycznych banków spó∏dzielczych, co utrudnia wykorzystanie oprogramowania wspierajàcego zarzàdzanie poszczególnymi rodzajami ryzyka dla wszystkich banków.

Banki spó∏dzielcze pozytywnie oceniajà natomiast wspó∏prac´ z bankami zrzeszajàcymi w zakresie sk∏adania lokat oraz pomoc w osiàganiu progów kapita∏owych.

4.6. Nadzór analityczny

4.6.1. Uwarunkowania i zasady sprawowania nadzoru analitycznego

Specyfika sektora bankowoÊci spó∏dzielczej, wynikajàca z istnienia odr´bnych uregulowaƒ ustawowych okreÊlajàcych jego funkcjonowanie, wp∏ywa tak˝e na sposób sprawowania nadzoru analitycznego.

Charakterystyczne cechy banków spó∏dzielczych, zasady ich dzia∏ania i problemy wskazane w cz´Êci dotyczàcej dzia∏alnoÊci inspekcyjnej w takim samym stopniu muszà byç uwzgl´dniane w trakcie tzw. analizy zza biurka.

Niewielki udzia∏ tego sektora w ca∏ym systemie bankowym, jak równie˝ potencjalnie nie-znaczna liczba podmiotów, które przypadku wystàpienia problemów w dzia∏alnoÊci któregoÊ z banków spó∏dzielczych ponosi∏yby ich konsekwencje, nie uzasadniajà ∏agodniejszego (ni˝ w przy-padku banków komercyjnych) sposobu sprawowania nadzoru.

Ka˝dy z banków spó∏dzielczych jest odr´bnym podmiotem prawa i dzia∏alnoÊç ka˝dego z nich podlega analizie w zakresie wyznaczonym przez przepisy ustawy Prawo bankowe. W stosun-ku do ka˝dego muszà byç podj´te przewidziane prawem Êrodki nadzorcze, w przypadku spe∏nienia przes∏anek uzasadniajàcych ich zastosowanie.

Czynnikiem, który wp∏ywa na sposób prowadzenia dzia∏alnoÊci analitycznej zwiàzanej z nad-zorowaniem banków spó∏dzielczych, jest – podobnie jak w przypadku dzia∏alnoÊci inspekcyjnej – ich du˝a liczba. O ile jednak – ze wzgl´du na uwarunkowania techniczne – badania inspekcyjne przeprowadzane sà w ustalonym dla nich cyklu (co oznacza ma∏à cz´stotliwoÊç badaƒ), o tyle czyn-noÊci analityczne sà wykonywane wed∏ug takich zasad i terminów, jak w przypadku innych banków


4


– zgodnie z terminami nadsy∏anej sprawozdawczoÊci. Format sprawozdawczoÊci oraz narz´dzia analityczne majàce zastosowanie w przypadku banków spó∏dzielczych sà tak˝e takie same, jak w innych bankach.

Przyjćie zasady proporcjonalnoÊci, dzi´ki której dane prezentowane w sprawozdawczoÊci mogà byç weryfikowane (w toku badaƒ inspekcyjnych w bankach spó∏dzielczych) rzadziej ni˝ w bankach komercyjnych, powoduje przeniesienie ci´˝aru dzia∏alnoÊci nadzorczej na czynnoÊci analityczne.

Dzia∏alnoÊç analityczna prowadzona jest na podstawie bie˝àcej sprawozdawczoÊci, a tak˝e wszelkich innych dokumentów i informacji nap∏ywajàcych do nadzoru bankowego, w tym skarg, wniosków, informacji prasowych, a nawet anonimowych wystàpieƒ. Ka˝dy taki sygna∏ mo˝e wska-zywaç na wyst´pujàce w konkretnym banku nieprawid∏owoÊci, które wymagajà weryfikacji.

Podlegajà one wyjaÊnieniu w korespondencji z zarzàdem banku lub jego radà nadzorczà, albo w toku kontroli przeprowadzanej przez bank zrzeszajàcy, a nawet – w przypadku spraw budzàcych powa˝ne wàtpliwoÊci – w trakcie inspekcji. Na podstawie dost´pnej dokumentacji doty-czàcej banków przygotowywane sà plany dzia∏alnoÊci inspekcyjnej na kolejne lata.

Ze wzgl´du na du˝à liczb´ banków spó∏dzielczych (588 na koniec 2005 r.) analiza ich dzia-∏alnoÊci na postawie przedk∏adanej przez nie sprawozdawczoÊci dokonywana jest wspólnie przez pracowników w∏aÊciwej jednostki mikroanalitycznej GINB oraz inspektorów pionu inspekcji. Bezpo-Êredni nadzór sprawowany przez analityków obejmuje najwi´ksze banki spó∏dzielcze (zaliczane do 65. lub ni˝szej grupy rówieÊniczej20), natomiast inspektorzy pionu inspekcji wykonujà bezpoÊrednie czynnoÊci analityczne wobec pozosta∏ych grup banków. Wyniki analiz ujmowane sà w arkuszu nadzorczym, sporzàdzanym na podstawie Raportu Wskaêników Ekonomiczno-Finansowych. Na tej podstawie ka˝demu bankowi przypisuje si´ kwartalne oceny punktowe (CAEL), które uwzgl´dniane sà przy ustalaniu d∏ugoÊci tzw. cyklu nadzorczego, co w praktyce oznacza po˝àdanà cz´stotliwoÊç inspekcji w danym banku.

W celu zwi´kszenia przejrzystoÊci zasad nadzoru nad bankami oceny nadane bankowi ujaw-nia si´ jego zarzàdowi i radzie nadzorczej (w przypadku banków o sumie bilansowej poni˝ej 100 mln z∏ – za poÊrednictwem banków zrzeszajàcych). Przyj´ta od I kwarta∏u 2005 r. praktyka wymiany informacji na temat nadanych ocen pomi´dzy GINB a bankami zrzeszajàcymi ma na celu zwi´k-szenie zakresu danych b´dàcych podstawà analiz i tym samym zwi´kszenie efektywnoÊci nadzoru i funkcji kontrolnych sprawowanych przez banki zrzeszajàce.

4.6.2. Czynniki ryzyka zwiàzane ze specyfikà dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych

Wyd∏u˝enie (w przypadku banków spó∏dzielczych) cyklu nadzorczego oznacza wyd∏u˝enie si´ okresów, kiedy sprawozdawczoÊç nadsy∏ana przez banki nie jest poddawana weryfikacji przez s∏u˝by nadzoru bankowego. Mo˝e to rodziç problemy z identyfikacjà ryzyka, powodujàc powsta-wanie zagro˝eƒ w dzia∏alnoÊci tej grupy banków. Roczne sprawozdania ka˝dego banku podlegajà wprawdzie audytowi, jednak – jak wykazujà doÊwiadczenia – w badaniach rocznych sprawozdaƒ finansowych banków spó∏dzielczych dokonywanych przez bieg∏ych rewidentów wyst´pujà b∏´dy i nieprawid∏owoÊci. W okresie dzia∏alnoÊci KNB w oÊmiu przypadkach szczególnie drastycznych naruszeƒ ustawy o rachunkowoÊci GINB wyst´powa∏ do Krajowej Izby Bieg∏ych Rewidentów z wnioskiem o wszczćie post´powania dyscyplinarnego.

Czynnikiem dodatkowego ryzyka, z punktu widzenia bezpieczeƒstwa dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych, jest konstrukcja przepisów dotyczàcych sk∏adu organów banku spó∏dzielczego, w tym przede wszystkim rad nadzorczych, b´dàcych organami kontroli w∏aÊcicielskiej.

Art. 11 ust. 1 ustawy przewiduje, ˝e w radzie nadzorczej banku spó∏dzielczego musi zasia-daç co najmniej 5 osób b´dàcych jego cz∏onkami. Ust´p drugi wspomnianego przepisu dopuszcza

20 Banki spó∏dzielcze podzielone sà na 9 grup rówieÊniczych w zale˝noÊci od ich sumy bilansowej. W grupach 65. i 63. (powy˝ej 100 mln z∏ sumy bilansowej) w 2005 r. by∏o ∏àcznie 51 banków. Banki zrzeszajàce zaliczane sà do grupy 19; ich wskaêniki porównywane sà ze Êrednimi wskaênikami dla ca∏ego systemu banków komercyjnych.


52

4


mo˝liwoÊç uczestnictwa w jej sk∏adzie pracowników banku, pod warunkiem ˝e ich liczba nie prze-kroczy 1/5 sk∏adu rady. Osoby zajmujàce stanowiska kierownicze w banku nie mogà byç cz∏onkami rady nadzorczej.

Sytuacja, w której osoby podporzàdkowane s∏u˝bowo zarzàdowi wchodzà w sk∏ad organu nadzorujàcego jego prac´, stanowi êród∏o konfliktu interesów i sporów kompetencyjnych i mo˝e uniemo˝liwiaç prawid∏owe wykonywanie funkcji obu organów.

Powy˝sze rozwiàzanie mo˝e w znacznym stopniu ograniczaç skutecznoÊç nadzoru w∏aÊci-cielskiego w bankach spó∏dzielczych, zw∏aszcza ˝e w wielu wypadkach wÊród cz∏onków banków spó∏dzielczych brakuje osób majàcych wystarczajàcà wiedz´ z zakresu bankowoÊci, co mo˝e powo-dowaç, ˝e nadzór rady nad dzia∏alnoÊcià zarzàdu jest niewystarczajàcy.

Innym szczególnym rozwiàzaniem zwiàzanym ze spó∏dzielczym charakterem banków, które mo˝e powodowaç wzrost ryzyka, jest mo˝liwoÊç powo∏ania w sk∏ad zarzàdu banku spó∏dzielczego cz∏onka spo∏ecznego. Nie w ka˝dym przypadku ma on odpowiednie przygotowanie do spe∏niania funkcji zwiàzanych z zarzàdzaniem bankiem, co rodzi ryzyko podejmowania niekorzystnych decyzji lub powoduje, ˝e ci´˝ar zarzàdzania spoczywa wy∏àcznie na tych cz∏onkach zarzàdu, którzy pozo-stajà z bankiem w stosunku pracy. Fakt, ˝e zgodnie z obowiàzujàcymi przepisami KNB weryfikuje kwalifikacje i doÊwiadczenie jedynie kandydatów na prezesów zarzàdów banków spó∏dzielczych, podwy˝sza wymagania wobec rad nadzorczych – odpowiedzialnych za prawid∏owy dobór osób zarzàdzajàcych bankiem spó∏dzielczym.

Omawiajàc odmiennoÊci wyst´pujàce w dzia∏aniu banków spó∏dzielczych, wp∏ywajàce na sposób sprawowania nadzoru analitycznego, nale˝y wspomnieç o specyfice funduszy w∏asnych tej grupy banków. Ich cechà charakterystycznà jest zmiennoÊç, zwiàzana z otwartym charakterem spó∏dzielni. Wynika ona z konstrukcji funduszu udzia∏owego b´dàcego elementem funduszy pod-

stawowych21, co wià˝e si´ z faktem, ˝e spó∏dzielnia jest korporacjà osób, a nie kapita∏ów.

Ten szczególny charakter spó∏dzielni ma pewne zalety. Obowiàzujàca w ich przypadku regu-∏a: jeden cz∏onek – jeden g∏os, niezale˝nie od wielkoÊci jego zaanga˝owania kapita∏owego w spó∏-dzielni´, sprzyja rozproszeniu kapita∏u udzia∏owego, a poprzez to zwi´kszeniu jego stabilnoÊci. Nale˝y przy tym wspomnieç, ˝e w przypadku niektórych banków zasada ta nie ma zastosowania. Istniejà banki, gdzie wskutek wielokrotnych decyzji o podniesieniu jednostki udzia∏owej liczba cz∏onków zosta∏a ograniczona do kilkuset lub nawet (w skrajnych przypadkach) kilkudziesićiu osób. Wyst´pujà te˝ przypadki znacznej koncentracji funduszu udzia∏owego, gdzie udzia∏y b´dàce w posiadaniu kilku osób znacznie przekraczajà 50%. Wprawdzie osoby takie nadal majà jeden g∏os na Walnym Zgromadzeniu, w zwiàzku z czym nie zyskujà szczególnych uprawnieƒ, jednak sytuacja taka – poprzez zagro˝enie nag∏ym wycofaniem udzia∏ów – nie sprzyja stabilnoÊci funduszy w∏a-snych banku. Zwrotny charakter udzia∏u, zw∏aszcza w tych bankach, w których fundusz udzia∏owy stanowi znacznà cz´Êç kapita∏ów, mo˝e byç êród∏em dodatkowych zagro˝eƒ.

Nale˝y pami´taç, ˝e wystàpienie cz∏onka ze spó∏dzielni jest podstawà roszczenia o zwrot Êrodków wp∏aconych przez niego na fundusz udzia∏owy. Wprawdzie nadwy˝ka ponad statutowo okreÊlonà liczb´ udzia∏ów wyp∏acana jest dopiero po zatwierdzeniu wyniku za rok, w którym nastà-pi∏o wypowiedzenie, jednak mo˝liwoÊç ta wp∏ywa na wysokoÊç kapita∏ów podstawowych banków, a tym samym na wysokoÊç limitów i norm odnoszonych do funduszy.

Nale˝y tak˝e wspomnieç, ˝e niezale˝nie od powy˝szych uwag otwarty charakter spó∏dzielni i zmiennoÊç funduszu udzia∏owego niejednokrotnie pozwala∏y bankom na bardzo szybkie zwi´k-szenie kapita∏ów w momentach dla nich krytycznych.

Specyfika banków spó∏dzielczych, w tym wyd∏u˝ony cykl nadzorczy, os∏abienie nadzoru w∏aÊcicielskiego, s∏absza jakoÊç badaƒ audytorskich, niejednokrotnie powodowa∏a, ˝e inspekcje

21 Otwarty charakter spó∏dzielni powoduje, ˝e przystàpienie do niej, jak te˝ rezygnacja z uczestnictwa mogà nastàpiç w ka˝dej chwili. Cz∏onek banku mo˝e równie˝ w ka˝dej chwili zadeklarowaç i op∏aciç wielokrotnoÊç udzia∏ów. W ka˝dym przypadku wycofanie udzia∏ów mo˝e nastàpiç dopiero po rozliczeniu roku finansowego, co pozwala na zachowanie pe∏nionej przez nie funkcji bufora ryzyka.


4


przeprowadzane w bankach spó∏dzielczych – wbrew temu, co wynika∏o z nadsy∏anej przez nie sprawozdawczoÊci – ujawnia∏y koniecznoÊç wszczćia post´powania naprawczego lub zastoso-wania przez KNB Êrodków o charakterze szczególnym (przejćie w trybie art. 147 lub 158 ustawy Prawo bankowe). W bankach komercyjnych przypadki takie praktycznie nie wyst´pujà.

4.6.3. Rola banków zrzeszajàcych w procesie nadzoru analitycznego

Banki spó∏dzielcze mogà prowadziç dzia∏alnoÊç bankowà majàc fundusze w∏asne ni˝sze ni˝ wymagane dla banków w formie spó∏ki akcyjnej, jednak mi´dzy innymi z tego powodu zobowià-

zane sà dzia∏aç w zrzeszeniach22.

Zgodnie z Art. 19 ust. 2 ustawy, bank zrzeszajàcy:

1) prowadzi rachunki bie˝àce zrzeszonych banków spó∏dzielczych, na których zrzeszone banki spó∏dzielcze utrzymujà rezerwy obowiàzkowe oraz przeprowadzajà za ich poÊred-nictwem rozliczenia pieni´˝ne tych banków,

2) nalicza i utrzymuje rezerw´ obowiàzkowà zrzeszonych banków spó∏dzielczych na rachun-ku w Narodowym Banku Polskim,

3) prowadzi wyodr´bniony rachunek, na którym deponowane sà aktywa banków spó∏dziel-czych, stanowiàce pokrycie funduszu ochrony Êrodków gwarantowanych,

4) wype∏nia za zrzeszone z nim banki spó∏dzielcze obowiàzki informacyjne wobec Narodo-wego Banku Polskiego oraz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,

5) reprezentuje zrzeszone banki spó∏dzielcze w stosunkach zewn´trznych w sprawach wyni-kajàcych z umowy zrzeszenia,

6) wykonuje inne czynnoÊci przewidziane w umowie zrzeszenia.

Oprócz tego banki zrzeszajàce sà uprawnione i zobowiàzane do kontroli zgodnoÊci dzia∏a-nia banków spó∏dzielczych z postanowieniami umowy zrzeszenia, przepisami prawa i statutu. Je˝eli sà spe∏nione przes∏anki, zgodnie z dyspozycjà art. 19 ust. 2 pkt 6 ustawy o funkcjonowaniu, banki zrzeszajàce sà zobowiàzane wystàpiç do KNB o zastosowanie Êrodków (o charakterze sankcji) przewidzianych w art. 138 i 141 ustawy Prawo bankowe.

Uprawnienia i obowiàzki banków zrzeszajàcych przewidziane w ustawie sà podstawà do w∏àczenia ich w proces oceny dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych. Skutkiem dzia∏aƒ podejmowa-nych przez banki zrzeszajàce mo˝e byç nawet zastosowanie przez KNB odpowiednich sankcji.

Dzi´ki tym uprawnieniom mo˝liwoÊci banków zrzeszajàcych w zakresie kontroli banków spó∏dzielczych uzupe∏niajà czynnoÊci nadzoru i stanowià dodatkowe êród∏o informacji. Wspomnia-na mo˝liwoÊç nie ma zastosowania w przypadku czynnoÊci inspekcyjnych, które z mocy ustawy Prawo bankowe zastrze˝one sà wy∏àcznie dla inspektorów nadzoru spe∏niajàcych kryteria okreÊlone w ustawie o Narodowym Banku Polskim.

Uprawnienia banków zrzeszajàcych do kontroli zgodnoÊci dzia∏ania zrzeszonych banków z obowiàzujàcym prawem sà podstawà wniosków nadzoru bankowego o przeprowadzenie kontro-li. Dochodzi do tego najcz´Êciej wtedy, gdy z posiadanych informacji, np. nap∏ywajàcej korespon-dencji, wynika, ˝e w którymÊ ze zrzeszonych banków mog∏o dojÊç nieprawid∏owoÊci lub naruszeƒ przepisów prawa, szczególnie gdy dotyczy to przepisów wykraczajàcych poza zakres dzia∏aƒ nad-zoru bankowego – takich jak prawo cywilne czy spó∏dzielcze.

Uwag´ zwraca fakt, ˝e dotychczas, mimo stwierdzenia nieprawid∏owoÊci w trakcie kontroli (co zwykle wià˝e si´ z propozycjà pomocy w rozwiàzywaniu problemów), ˝aden z banków zrzesza-jàcych nie wyst´powa∏ do Komisji Nadzoru Bankowego o zastosowanie sankcji ustawowych.

22 Obowiàzek zrzeszania – si´ zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych – dotyczy tylko tych banków spó∏dzielczych, których fundusze w∏asne nie odpowiadajà wysokoÊci kapita∏u za∏o˝ycielskiego wymaganej zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy Prawo bankowe.

54

Banki zrzeszajàce zachowujà w tym przypadku daleko idàcà ostro˝noÊç w formu∏owaniu wniosków krytycznych, co wià˝e si´ ze szczególnym rodzajem zale˝noÊci mi´dzy nimi a bankami spó∏dzielczymi. Banki spó∏dzielcze sà wspó∏w∏aÊcicielami banków zrzeszajàcych, a ich przedstawi-ciele zasiadajà w ich radach nadzorczych, spe∏niajàcych funkcje organów nadzoru w∏aÊcicielskiego. B´dàc pod wp∏ywem zale˝noÊci wynikajàcych z powy˝szego faktu, banki zrzeszajàce, ustawowo zobowiàzane do kontroli zrzeszonych banków, starajà si´ rozwiàzywaç dostrzegane problemy w taki sposób, by nie by∏o to niekorzystne dla ich akcjonariuszy.

Dodatkowym problemem jest w takich przypadkach fakt, ˝e dla niektórych prezesów banków spó∏dzielczych dzia∏ania kontrolne banku zrzeszajàcego nie sà prowadzone w interesie wszystkich uczestników zrzeszenia, ale sà przejawem jego dominacji. Takich zapatrywaƒ nie zmienia ofero-wana przez bank zrzeszajàcy pomoc w rozwiàzywaniu problemów ani te˝ to, ˝e nie istniejà ˝adne racjonalne przyczyny dà˝enia przez bank zrzeszajàcy do dominacji nad swoim akcjonariuszem. Wià˝e si´ to z organizacjà polskich zrzeszeƒ spó∏dzielczych, w których powiàzania zachodzàce pomi´dzy uczestnikami zrzeszeƒ sà stosunkowo luêne (w porównaniu z innymi systemami spó∏-dzielczymi dzia∏ajàcymi w Europie). Banki spó∏dzielcze w Polsce nie ponoszà negatywnych konse-kwencji nieprawid∏owoÊci, które czasem wyst´pujà w dzia∏alnoÊci innych uczestników zrzeszenia (nie obowiàzuje tu zasada solidarnej odpowiedzialnoÊci). Nie sà wić zainteresowane zwi´kszaniem roli banku zrzeszajàcego jako podmiotu dyscyplinujàcego dzia∏alnoÊç grupy.

W przeciwieƒstwie do nich banki dzia∏ajàce w innych systemach sà bezpoÊrednio (tak˝e materialnie) zainteresowane prawid∏owym i bezpiecznym dzia∏aniem ka˝dego uczestnika zrzesze-nia. Istniejàca tam konsolidacja zrzeszeƒ oraz systemy powiàzaƒ powsta∏ych poprzez wzajemne gwarancje czy uczestnictwo we wspólnych funduszach gwarancyjnych powodujà, ˝e pojawienie si´ strat w którymkolwiek banku spó∏dzielczym bezpoÊrednio wp∏ywa na wyniki pozosta∏ych banków uczestniczàcych w ich pokrywaniu. W takich warunkach kontrola prawid∏owoÊci funkcjonowania uczestników zrzeszenia przez bank zrzeszajàcy jest postrzegana jako dzia∏anie w ich wspólnym interesie.

W Polsce, w celu uniknićia negatywnego wp∏ywu na wizerunek zrzeszeƒ ewentualnych skutków likwidacji lub upad∏oÊci ci´˝ar jego sanacji przyjmuje na siebie jeden z banków, wspierany przez bank zrzeszajàcy. Pozosta∏e banki nie ponoszà z tego tytu∏u praktycznie ˝adnych bezpoÊred-nich23 obcià˝eƒ, co powoduje ˝e nie sà tak˝e zainteresowane dzia∏alnoÊcià kontrolnà banku zrze-szajàcego, która mog∏aby zapobiec sytuacji kryzysowej.

Pomimo powy˝szych zastrze˝eƒ wyniki kontroli przeprowadzanych przez banki zrzeszajàce sà êród∏em dodatkowych informacji analitycznych i uzupe∏niajà dane wynikajàce z nadsy∏anej przez banki sprawozdawczoÊci.

Trzeba te˝ podkreÊliç, ˝e szybkie i skuteczne rozwiàzywanie problemów zwiàzanych z niepra-wid∏owoÊciami ujawnianymi w niektórych bankach jest mo˝liwe jedynie dzi´ki wspó∏pracy z ban-kami zrzeszajàcymi. W sytuacjach kryzysowych to w∏aÊnie banki zrzeszajàce przyjmujà na siebie odpowiedzialnoÊç za znalezienie odpowiedniego banku przejmujàcego, któremu udzielajà pomocy organizacyjnej, prawnej i finansowej, b´dàcej istotnym uzupe∏nieniem pomocy BFG.

Dzi´ki wspó∏pracy nadzoru bankowego z bankami zrzeszajàcymi, od poczàtku 1998 r. dosz∏o do upad∏oÊci tylko jednego banku spó∏dzielczego (Bank Spó∏dzielczy we W∏odowicach w 2001 r.). W tym czasie w 10 przypadkach dosz∏o do przejćia zagro˝onego banku przez inny bank, w trybie art. 147 lub 158 ustawy Prawo bankowe.

23 Op∏aty na Fundusz Pomocowy, z którego BFG zwykle udziela pomocy w takich przypadkach, nie sà postrzegane jako przejaw wewnàtrzgrupowej solidarnoÊci.

4




5

55

Zmiany sytuacji banków spó∏dzielczych od 1994 r.

5Zmiany sytuacji banków spó∏dzielczych od 1994 r.

Przedmiotem niniejszego rozdzia∏u jest ewolucja sektora banków spó∏dzielczych z punktu widzenia ich sytuacji ekonomicznej. Osiàgane przez banki spó∏dzielcze wyniki sà skutkiem dosko-nalenia zarzàdzania, zmian sposobu organizacji sektora, rozszerzania zakresu oferowanych us∏ug, jak równie˝ dzia∏aƒ nadzorczych.

W tej cz´Êci Raportu omówione zosta∏y równie˝ zagadnienia zwiàzane z pomocà zewn´trz-nà dla banków spó∏dzielczych, minimum kapita∏owym oraz niektóre aspekty organizacji banków: udzia∏owcy i technologie bankowe.

Wykresy i tabele przedstawiane w tym rozdziale ró˝nià si´ niekiedy zakresem czasowym. Spo-wodowa∏a to przede wszystkim zmiana systemu sprawozdawczego na prze∏omie 1996 i 1997 r. oraz cz´Êciowa utrata porównywalnoÊci w stosunku do poprzedniego systemu. Systematyczna i w miar´ jednolita prezentacja sytuacji sektora od 1993 r.24 wymaga∏aby nak∏adów pracy prze-kraczajàcych zarówno potrzeby, jak i techniczne mo˝liwoÊci autorów opracowania. Dodatkowe komplikacje w przetwarzaniu danych powodujà te˝ po∏àczenia banków spó∏dzielczych: uzyskanie porównywalnych w czasie informacji dla danego banku (zw∏aszcza w przypadku wskaêników wykorzystujàcych Êrednie stany danego zjawiska z kilku kwarta∏ów) wymaga sumowania wstecz danych o tym banku i bankach przy∏àczanych.

5.1. Zewn´trzna pomoc finansowa dla banków spó∏dzielczych

Pomoc zewn´trzna by∏a jednym z podstawowych czynników poprawy sytuacji sektora banków spó∏dzielczych, zw∏aszcza w latach 1994–1998. Jej zastosowanie na szerokà skal´ by∏o mo˝liwe dzi´ki uchwaleniu wspomnianej ustawy o restrukturyzacji i innych regulacji, w tym ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z 14 grudnia 1994 r. oraz ustawy Prawo bankowe. W usta-wach tych przewidziano nast´pujàce instrumenty pomocy finansowej: kredyt wekslowy NBP, zwol-nienia z obowiàzku utrzymywania i odprowadzania rezerwy obowiàzkowej, zaniechanie poboru podatku dochodowego od osób prawnych w 1995 i 1996 r., obligacje restrukturyzacyjne, po˝yczki BFG. Banki spó∏dzielcze korzysta∏y ze wszystkich wymienionych form pomocy.

5.1.1. Kredyt wekslowy Narodowego Banku Polskiego

Zasady sanacji banków przy udziale banku centralnego zosta∏y opracowane w NBP w dru-giej po∏owie 1993 r. Na ich podstawie podj´to dzia∏ania zmierzajàce do rozwiàzania problemów banków zagro˝onych upad∏oÊcià. NBP zaoferowa∏ pomoc w formie kredytu wekslowego, ze stopà dyskonta wynoszàcà 1% w stosunku rocznym. Banki otrzymywa∏y t´ pomoc na przy∏àczanie i przejmowanie zagro˝onych upad∏oÊcià banków spó∏dzielczych. ¸àcznie w latach 1994–1998, wykonujàc rezolucj´ i uchwa∏y Sejmu RP (Êrodki na ten cel zosta∏y wyodr´bnione w ramach kwot przewidzianych w za∏o˝eniach polityki pieni´˝nej), bank centralny wspar∏ procesy przejćia 26 banków spó∏dzielczych przez 12 banków komercyjnych oraz 85 banków spó∏dzielczych przez 67 banków spó∏dzielczych, przeznaczajàc na to kwot´ 125,9 mln z∏.

24 Sprawozdania banków spó∏dzielczych w formie elektronicznej zacz´∏y nap∏ywaç do NBP pod koniec 1993 r.


5

56


Tabela 2. Pomoc wekslowa udzielona przez NBP na procesy ∏àczenia i przejmowania banków spó∏dzielczych w latach 1994–1998

WyszczególnienieRok Ogó∏em lata

1994 1995 1996 1997–1998 1994–1998

I. Przejćia banków spó∏dzielczych przez banki komercyjne

a) liczba przej´ç 8 – 18 – 26

b) kwota pomocy (mln z∏) 19,8 – 26,47 – 46,27

II. Przejćia banków spó∏dzielczych przez banki spó∏dzielcze

a) liczba przej´ç 30 35 11 9 85

b) kwota pomocy (mln z∏) 19,97 39,82 10,24 9,6 79,63

Ogó∏em liczba przej´ç 38 35 29 9 111

Ogó∏em kwota pomocy (mln z∏) 39,77 39,82 36,71 9,6 125,9

èród∏o: opracowanie GINB.

Dzi´ki pomocy dla sektora spó∏dzielczego systematycznie zmniejsza∏a si´ liczba upad∏o-Êci banków spó∏dzielczych oraz ros∏a liczba ∏àczeƒ. W 1995 r. przeprowadzono 37 po∏àczeƒ, w nast´pnym roku ich liczba si´ podwoi∏a, a w 1997 r. wynios∏a 96. Najwi´kszà dynamik´ po∏àczeƒ odnotowano w 1999 r. (blisko 3-krotny wzrost w stosunku do 1998 r.), jednak ich przyczynà nie by∏a ju˝ pomoc wekslowa kierowana do sektora, lecz potrzeba sprostania wymogom kapita∏owym na∏o˝onym na banki spó∏dzielcze na mocy przepisów nowej ustawy Prawo bankowe.

5.1.2. Zwolnienie z obowiàzku odprowadzania rezerwy obowiàzkowej

Od drugiej po∏owy 1994 r., w zwiàzku ze zmianà ustawy o NBP (przy okazji wprowadzenia ustawy restrukturyzacyjnej), podejmowane by∏y równie˝ decyzje o zwalnianiu banków realizu-jàcych programy naprawcze z obowiàzku utrzymywania i odprowadzania rezerwy obowiàz-kowej. Ogó∏em, do koƒca 1998 r. z tej formy pomocy skorzysta∏o 240 banków spó∏dzielczych, zaÊ kwota zwolnionych Êrodków wynios∏a 210,77 mln z∏.

5.1.3. Zaniechanie poboru podatku dochodowego

Istotnym rodzajem pomocy ze strony paƒstwa by∏o zaniechanie poboru podatku dochodo-wego za 1995 r. od dochodów banków spó∏dzielczych tworzàcych banki regionalne (nie obj´∏o ban-ków spó∏dzielczych zrzeszonych w BUG SA oraz GBPZ SA), pod warunkiem przeznaczenia co najmniej 75% zysku brutto za ten rok na zwi´kszenie funduszu zasobowego. Zaniechanie to spowodowa∏o zwi´kszenie funduszy w∏asnych banków zrzeszonych w bankach regionalnych o 39,9 mln z∏.

W 1996 r. zaniechano poboru 70% podatku dochodowego nale˝nego od dochodów ban-ków spó∏dzielczych za ten rok pod warunkiem przekazania co najmniej 80% nadwy˝ki bilansowej za 1996 r. (w sumie 153 mln z∏) na zwi´kszenie funduszu zasobowego. Zaniechanie to obj´∏o ponownie banki spó∏dzielcze tworzàce banki regionalne oraz pozosta∏e banki spó∏dzielcze, którym przys∏ugiwa∏o prawo do zrzeszenia si´ w banku regionalnym, tj. banki zrzeszone w BUG SA i GBPZ SA. Banki te mog∏y uwzgl´dniç zaniechanie poboru podatku dochodowego za 1996 r., pomniej-szajàc podatek dochodowy za 1997 r. o 70% kwoty podatku nale˝nego za 1996 r. W wyniku zanie-chania za 1996 r. fundusze zasobowe banków spó∏dzielczych tworzàcych banki regionalne wzros∏y o 44,7 mln z∏, a banków spó∏dzielczych zrzeszonych w BUG SA i GBPZ SA o 19,6 mln z∏.

Ogó∏em zaniechanie poboru podatku dochodowego spowodowa∏o zwi´kszenie funduszy w∏asnych banków spó∏dzielczych w latach 1995–1997 r. o 104,2 mln z∏.


5

57


5.1.4. Obligacje restrukturyzacyjne

Kolejnà formà pomocy finansowej przyznanej bankom spó∏dzielczym na mocy ustawy o restrukturyzacji by∏y obligacje restrukturyzacyjne. Ogó∏em na restrukturyzacj´ wierzy telnoÊci banków spó∏dzielczych tworzàcych banki regionalne w latach 1995–1997 przeznaczono obligacje o wartoÊci 131,4 mln z∏. Ponadto, na zwi´kszenie kapita∏u rezerwowego 9 banków regionalnych przeznaczono 63 mln z∏.

5.1.5. Pomoc Bankowego Funduszu Gwarancyjnego25

Poczàwszy od 1995 r., w zwiàzku z wejÊciem w ˝ycie ustawy o BFG, przejà∏ on zadania w zakresie udzielania pomocy finansowej bankom, w których ujawnione zosta∏o niebezpie-czeƒstwo niewyp∏acalnoÊci.

W okresie funkcjonowania BFG upad∏y 94 banki, w tym 89 banków spó∏dzielczych oraz 5 banków komercyjnych. Na rzecz uprawnionych deponentów banki spó∏dzielcze przekaza∏y 32,2 mln z∏ z Funduszu Ochrony OÊrodków Gwarantowanych (tabela 3). Ich udzia∏ w kwocie

25 Podrozdzia∏ opracowany przez zespó∏ pracowników BFG: Ryszarda Bartkowiaka, Beat´ Kosik, Jolant´ Laskowskà.

Tabela 4. Upad∏oÊci banków spó∏dzielczych oraz wyp∏aty Êrodków gwarantowanych na rzecz ich deponentów

Rok

Liczba upad∏oÊci banków

Wyp∏aty (w tys. z∏) Udzia∏ wyp∏atz FOÂG dla

deponentów banków spó∏.(w %)

Liczba deponentów

z FOÂGze Êrodków p∏ynnych banków

z masupad∏oÊci banków

ogó∏em

1995 48* 56 901,5 5 585,7 8,2 62 495,4 57,58 83 049

1996 30 42 771,7 2 659,6 1 073,4 46 504,7 100,00 54 322

1997 6 5 133,1 1 246,8 970,1 7 350,0 100,00 7 640

1998 4 752,5 1 179,0 1 776,6 3 708,2 100,00 4 131

1999 0 0,0 0,0 0,0 0,0 – 0

2000 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,00 0

2001 1 0,0 4 166,4 7 992,3 12 158,7 – 2 480

2002 0 0,0 0,0 0,0 0,0 – 0

2003 0 0,0 0,0 0,0 0,0 – 0

2004 0 0,0 0,0 0,0 0,0 – 0

2005 0 0,0 0,0 0,0 0,0 – 0

Razem 89 105 558,5 14 837,6 11 820,7 132 217,1 16,86 151 622

* Ponadto 9 banków upad∏o w 1995 r. przed wejÊciem w ˝ycie ustawy o BFG.

Tabela 3. Wyp∏aty z funduszy ochrony Êrodków gwarantowanych utworzonych przez banki spó∏dzielcze

Rok WysokoÊç (w tys. z∏) Udzia∏ w ca∏oÊci wyp∏at (w %)

1995 3 335,7 3,88

1996 3 093,9 6,54

1997 341,7 7,34

1998 288,6 7,00

1999 0,0 –

2000 25 169,4 5,20

2001 0,0 –

2002 0,0 –

2003 0,0 –

2004 0,0 –

2005 0,0 –

Razem 32 229,4 5,15


5

58


przekazanej przez wszystkie banki wynosi 5,15%. Ârodki pochodzàce z FOÂG ostatnio wykorzy-stano w 2000 r., gdy og∏oszono upad∏oÊç Banku Staropolskiego SA.

Wi´kszoÊç upad∏oÊci banków spó∏dzielczych (78) nastàpi∏a w latach 1995–1996. W dwóch kolejnych latach upad∏o 10 banków. Na rzecz uprawnionych deponentów tych banków przekazano 105,6 mln z∏. Ich pozosta∏e wierzytelnoÊci, w wysokoÊci 26,7 mln z∏, zaspokojono ze Êrodków p∏yn-nych banków oraz Êrodków odzyskanych z mas upad∏oÊci banków. Ârodki gwarantowane zwró-cono 151,6 tys. deponentów. W przypadku Banku Spó∏dzielczego we W∏odowicach, który upad∏ w 2001 r. (jest to ostatnia upad∏oÊç banku w Polsce), zaspokojenie wierzytelnoÊci deponentów w ca∏oÊci dokona∏o si´ ze Êrodków p∏ynnych banku oraz Êrodków odzyskanych z mas upad∏oÊci.

Udzia∏ deponentów banków spó∏dzielczych w ca∏oÊci wyp∏at z FOÂG wynosi 16,86%. Jest on o 11,71 punktu procentowego wy˝szy ni˝ wk∏ad banków spó∏dzielczych w tworzenie FOÂG. Ozna-cza to, ˝e wi´kszoÊç (oko∏o 70%) wyp∏at Êrodków gwarantowanych na rzecz deponentów banków spó∏dzielczych sfinansowa∏y banki komercyjne.

Pomoc dla banków o zagro˝onej wyp∏acalnoÊci

Og∏oszenie upad∏oÊci banku jest ostatecznoÊcià. Je˝eli w ocenie Bankowego Funduszu Gwa-rancyjnego istnieje szansa zapobie˝enia upad∏oÊci banku, tzn. jego trudnoÊci majà charakter przej-Êciowy, Fundusz podejmuje dzia∏ania zapobiegawcze, dostarczajàc mu pomoc finansowà.

Wed∏ug obecnego stanu prawnego pomoc finansowa BFG obejmuje:

– po˝yczki,

– gwarancje i porćzenia,

– skup wierzytelnoÊci banków.

Dotychczas jako form´ pomocy finansowej stosowano jedynie po˝yczki. Banki nie wykazywa-∏y zainteresowania pozosta∏ymi formami.

Finansowaniu dzia∏alnoÊci pomocowej BFG s∏u˝y tzw. fundusz pomocowy, który jest two-rzony z obowiàzkowych op∏at rocznych wnoszonych przez wszystkie banki oraz Narodowy Bank Polski. NBP uczestniczy w op∏acie rocznej od 1998 r., od 2001 r. jego udzia∏ wynosi 50%. W dalszej cz´Êci podrozdzia∏u udzia∏ NBP pomija si´, by mo˝na by∏o ustaliç zakres obcià˝eƒ banków spó∏-dzielczych na rzecz BFG oraz zakres otrzymanej przez nie pomocy finansowej na tle ca∏ego sektora bankowego.

Podstawà obowiàzkowej op∏aty rocznej w latach 1995–1997 by∏y wa˝one ryzykiem aktywa oraz gwarancje i porćzenia wed∏ug jednolitej stawki procentowej (maksymalnie 0,4%). Od 1998 r. sà nià wa˝one ryzykiem aktywa, gwarancje i porćzenia wed∏ug jednolitej stawki procentowej (mak-symalnie 0,4%) oraz zobowiàzania pozabilansowe pomniejszone o gwarancje, porćzenia i linie kre-

Tabela 5. Obowiàzkowa op∏ata roczna banków spó∏dzielczych

Rok Stawka op∏aty(w %)

WysokoÊç(w tys. z∏)

Udzia∏ w ogólnej op∏acie (w %)

1995 0,40 11 927,3 6,86

1996 0,40 15 381,6 6,69

1997 0,40 20 836,4 7,98

1998 0,28 12 839,5 6,14

1999 0,24 11 196,1 5,50

2000 0,23 12 732,7 4,93

2001 0,14 7 927,9 5,00

2002 0,08 5 194,6 5,44

2003 0,10 7 429,3 6,06

2004 0,075 6 325,4 6,79

2005 0,05 4 761,5 7,67

Razem 116 552,5 6,24


5

59


dytów przyrzeczonych wed∏ug stawki o 50% ni˝szej (tj. maksymalnie 0,2%). Poziom stawki na dany rok kalendarzowy ustala Rada BFG w stosunku do podstawy z grudnia poprzedniego roku.

Niewykorzystane Êrodki funduszu pomocowego pozostajà do dyspozycji BFG. Oprócz kolej-nych obowiàzkowych op∏at rocznych fundusz pomocowy jest zasilany sp∏acanymi przez banki po˝yczkami. Fakt ten oraz poprawiajàca si´ sytuacja sektora bankowego sprawiajà, ˝e BFG mo˝e stopniowo zmniejszaç obcià˝enia banków. Widaç to w poziomie stawki obowiàzkowej op∏aty rocz-nej, która jest obni˝ana od 1998 r.

Dotychczas banki spó∏dzielcze wp∏aci∏y w formie op∏aty rocznej 116,5 mln z∏, co stanowi 6,24% wp∏at ca∏ego sektora bankowego. Najni˝szy by∏ udzia∏ w 2000 r. (4,93%), natomiast naj-wy˝szy w 1997 r. (7,98%) oraz 2005 r. (7,67%).

Po˝yczki z funduszu pomocowego sà udzielane na preferencyjnych warunkach. Mogà je otrzymaç:

– banki, które samodzielnie podejmujà dzia∏ania naprawcze – sà to po˝yczki na samodzielnà sanacj´;

– banki, które przejmujà i w∏àczajà we w∏asne struktury banki o zagro˝onej wyp∏acalnoÊci.

Dotychczas udzielono 29 po˝yczek bankom spó∏dzielczym na samodzielnà sanacj´ w ∏àcznej wysokoÊci 183,0 mln z∏, co stanowi 42,7% ogólnej kwoty po˝yczek (tabela 6). Po˝yczek na prze-jćie banku by∏o 38 w wysokoÊci 245,3 mln z∏, z czego 25 dla banków spó∏dzielczych oraz 13 dla banków komercyjnych przejmujàcych banki spó∏dzielcze. Chocia˝ wszystkie 67 po˝yczek dotyczy∏o

Tabela 6. Po˝yczki dla banków spó∏dzielczych

RokSamodzielna sanacja Przejćie przez bank

spó∏dzielczyPrzejćie przez bank

komercyjny Razem

liczba po˝yczek

kwota(w tys. z∏)

liczba po˝yczek

kwota(w tys. z∏)

liczba po˝yczek

kwota(w tys. z∏)

liczba po˝yczek

kwota(w tys. z∏)

1995 0 0,0 1 2 979,0 0 0,0 1 2 979,0

1996 2 9 300,0 1 1 700,0 2 25 300,0 5 36 300,0

1997 18 66 350,0 5 10 510,0 7 18 180,0 30 95 040,0

1998 5 47 600,0 5 6 940,0 1 3 100,0 11 57 640,0

1999 2 27 800,0 5 13 200,0 1 38 200,0 8 79 200,0

2000 0 0,0 4 18 650,0 1 1 700,0 5 20 350,0

2001 1 12 000,0 2 22 000,0 0 0,0 3 34 000,0

2002 1 20 000,0 2 24 837,0 1 58 000,0 4 102 837,0

2003 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0

2004 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0

2005 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0

Razem 29 183 050,0 25 100 816,0 13 144 480,0 67 428 346,0

Tabela 7. Udzia∏ po˝yczek dla banków spó∏dzielczych w ca∏oÊci po˝yczek

Rok Udzia∏ w liczbie po˝yczek(w %)

Udzia∏ w kwocie po˝yczek(w %)

1995 100,00 100,00

1996 62,50 28,76

1997 88,24 24,68

1998 84,62 31,56

1999 88,89 28,37

2000 83,33 9,91

2001 50,00 4,54

2002 80,00 77,42

2003 0,00 0,00

2004 0,00 0,00

2005 0,00 0,00

Razem 68,37 11,54


5

60


restrukturyzacji banków spó∏dzielczych, to w ujćiu kwotowym banki spó∏dzielcze by∏y ich odbior-cami w 66,3%, natomiast reszt´, tj. 33,7%, otrzyma∏y banki komercyjne.

Banki spó∏dzielcze o zagro˝onej wyp∏acalnoÊci skorzysta∏y z pomocy finansowej w wymienio-nych wy˝ej formach w wysokoÊci 428,3 mln z∏. Ich udzia∏ w liczbie po˝yczek wynosi 68,37%, nato-miast w kwocie po˝yczek – 11,54%. Udzia∏ w kwocie po˝yczek przewy˝sza udzia∏ w obowiàzkowej op∏acie rocznej o 5,30 punktu procentowego.

Uwzgl´dniajàc partycypacj´ NBP w obowiàzkowej op∏acie rocznej, kwota wniesionych przez banki spó∏dzielcze op∏at na fundusz pomocowy stanowi 26,87% udzielonej przez BFG pomocy finansowej na restrukturyzacj´ sektora banków spó∏dzielczych w formie samodzielnej sanacji lub przejćia przez inne banki.

Kwota Êrodków gwarantowanych zgromadzonych w bankach spó∏dzielczych, na których restruk-turyzacj´ BFG udzieli∏ pomocy finansowej, wynosi∏a 596,2 mln z∏. Kwota udzielonej pomocy, wynoszàca 428,3 mln z∏, by∏a o 167,9 mln z∏ ni˝sza od kwoty Êrodków gwarantowanych. WysokoÊç Êrodków niepodlegajàcych gwarancjom wynios∏a 426,9 mln z∏, zatem pomoc BFG przyczyni∏a si´ do uratowania Êrodków finansowych zdeponowanych przez klientów w kwocie 1 023,1 mln z∏. Ponadto, zapobiegajàc upad∏oÊci banków, utrzymano ponad 240 placówek bankowych oraz 3 600 miejsc pracy.

Fundusz restrukturyzacji banków spó∏dzielczych

Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych na∏o˝y∏a na Bankowy Fundusz Gwarancyjny nowe zadania, polegajàce na udzielaniu pomocy finansowej na po∏àczenia banków spó∏dzielczych. èród∏em finansowania tej pomocy sà Êrodki pochodzàce ze zlikwidowanego Funduszu Rozwoju Banków Spó∏dzielczych (zarzàdzanego dotàd przez BG˚ SA) oraz z wyp∏aconych bankom kwot z bud˝etu z tytu∏u obs∏ugi obligacji restrukturyzacyjnych serii D, które zosta∏y umorzone z dniem wejÊcia w ˝ycie ustawy. Ârod-ki przekazane do BFG wynios∏y 123 382,8 tys. z∏ i zasili∏y wyodr´bniony fundusz restrukturyzacji banków spó∏dzielczych.

Zgodnie z ustawà o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych, Êrodki funduszu restrukturyzacji banków spó∏dzielczych sà przeznaczane na:

– finansowanie kosztów ∏àczenia si´ banków spó∏dzielczych oraz zwiàzane z tym przedsi´-wzićia inwestycyjne, tj. ujednolicanie programów i sprz´tu informatycznego, technologii bankowych, procedur finansowo-ksi´gowych oraz oferty produktów i us∏ug bankowych,

– nabycie akcji banku zrzeszajàcego.

Pomoc finansowà z funduszu restrukturyzacji banków spó∏dzielczych otrzymujà wy∏àcznie te banki spó∏dzielcze, które majà zdolnoÊç do sp∏aty zaciàgni´tych po˝yczek. Mogà z niej korzystaç banki, które przy∏àczy∏y inne banki w okresie 3 lat przed dniem wejÊcia w ˝ycie ustawy (tj. po 28 stycznia 1998 r.).

Pierwszej po˝yczki z funduszu restrukturyzacji banków spó∏dzielczych udzielono w 2001 r. Dotychczas, tj. do dnia 25 lipca 2005 r., ogólna kwota po˝yczek wynosi 222 738,5 tys. z∏, a ich liczba 169; otrzyma∏y je 143 banki (tabela 8). Wi´kszoÊç po˝yczek przyznano na sfinansowanie inwestycji (97% kwoty i 78% liczby).

Tabela 8. Po˝yczki z funduszu restrukturyzacji banków spó∏dzielczych

RokInwestycje Zakup akcji banku zrzeszajàcego Razem

liczba po˝yczek kwota(tys. z∏) liczba po˝yczek kwota

(tys. z∏) liczba po˝yczek kwota(tys. z∏)

2001 66 71 700,0 0 0,0 66 71 700,0

2002 18 32 062,0 0 0,0 18 32 062,0

2003 16 36 890,0 14 2 742,8 30 39 632,8

2004 27 66 594,0 20 3 596,7 47 70 190,7

2005 5 8 841,0 3 312,0 8 9 153,0

Razem 132 216 087,0 37 6 651,5 169 222 738,5


5

61


Ogólna kwota udzielonych po˝yczek przekracza wyjÊciowy poziom funduszu restrukturyza-cji banków spó∏dzielczych o 80,5%. Do finansowania kolejnych po˝yczek wykorzystuje si´ Êrodki pochodzàce ze sp∏at dotychczas udzielonych po˝yczek.

***

Wp∏yw ró˝nych form pomocy finansowej na wynik finansowy brutto banków spó∏dzielczych w latach 1996–2004 przedstawiajà wykresy 1 i 2 oraz tabela 9.

Wykres 1. Wynik finansowy brutto banków spó∏dzielczych i jego sk∏adowe w latach 1996–2004

Wykres 2. Struktura wyniku finansowego brutto banków spó∏dzielczych w latach 1996–2004

Tabela 9. Udzia∏ ró˝nych form pomocy w wyniku finansowym brutto banków spó∏dzielczych (w %)

Wynik finansowy brutto 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Wypracowany samodzielnie 58,7 70,4 77,0 88,3 94,4 96,0 97,5 98,6 99,5

Z tytu∏u wykupu wierzytelnoÊci w ramach obligacji serii D 16,8 9,0 – – – – – – –

Z tytu∏u zaniechania poboru z podatku dochodowego 16,9 5,6 – – – – – – –

Z tytu∏u zwolnienia z rezerwy obowiàzkowej 5,1 8,6 12,6 5,8 2,5 1,1 – – –

Z tytu∏u kredytu wekslowego NBP 2,1 3,5 4,2 1,8 0,6 – – – –

Z tytu∏u po˝yczek BFG 0,5 3,0 6,1 4,0 2,4 2,9 2,5 1,4 0,5

Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

èród∏o: szacunki BFG, GINB i Departamentu Operacji Krajowych NBP.


5

62


5.2. Rozwój banków spó∏dzielczych w latach 1994–2004

W tym podrozdziale skoncentrowano si´ przede wszystkim na wynikach finansowych ban-ków oraz ich funduszach w∏asnych. Kwestie te sà istotne w Êwietle obecnych problemów niektórych banków, dà˝àcych do uzyskania wzrostu kapita∏ów do poziomu wymaganego przez prawo. Oce-niany w takim kontekÊcie rozwój banków spó∏dzielczych by∏ w omawianym okresie w du˝ej mierze zdeterminowany przez dwa czynniki:

a) pomoc zewn´trznà, która w sposób istotny stymulowa∏a ich rozwój do 1999 r. w∏àcznie; jeszcze w tym roku by∏a ona êród∏em blisko 12% wyniku brutto banków (por. tablela 9);

b) progi kapita∏owe, które spowodowa∏y masowe po∏àczenia na prze∏omie lat 1998 i 1999; na koniec 1999 r. liczba banków spó∏dzielczych (781) by∏a mniejsza o 408 w stosunku do koƒca 1998 r., z tego 407 zosta∏o przy∏àczonych przez inne banki spó∏dzielcze.

Z tego wzgl´du w Raporcie nie zaprezentowano zmian struktury bilansu, zw∏aszcza z punktu widzenia znaczenia poszczególnych grup klientów dla banków spó∏dzielczych, poniewa˝ wymaga-∏oby to odr´bnego, szczegó∏owego opracowania.

5.2.1. Zmiany sytuacji finansowej

Punktem odniesienia do oceny zmian sytuacji finansowej banków spó∏dzielczych jest poczà-tek lat 90. W tym okresie ujawni∏a si´ (po przejćiu przez NBP bezpoÊredniego nadzoru nad bankami spó∏dzielczymi) kryzysowa sytuacja sektora i w tym okresie rozpocz´to jego gruntownà przebudow´. Jej poczàtkiem by∏o uchwalenie ustawy o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych.

Zmiany sytuacji finansowej banków w nast´pnych dziesićiu latach by∏y konsekwencjà:

– dzia∏aƒ podj´tych w 1993 r. z inicjatywy Narodowego Banku Polskiego, który wskazywa∏ na pilnà potrzeb´ ustawowego uregulowania zasad funkcjonowania sektora i udzielenia mu niezb´dnej pomocy,

a nast´pnie

– rozwiàzaƒ ustawowych, zawartych w ustawie o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚ z 1994 r.

Przebieg restrukturyzacji sektora, w tym zw∏aszcza wp∏yw pomocy zewn´trznej udzielonej bankom, mo˝na dostrzec na przyk∏adzie zmian strat z lat ubieg∏ych. Wed∏ug stanu na koniec 1994 r., suma funduszy podstawowych i uzupe∏niajàcych banków spó∏dzielczych wynosi∏a 546,19 mln z∏. Fundusze w∏asne brutto stanowi∏y 539,47 mln z∏. JednoczeÊnie na koniec tego roku straty bie˝àcego okresu (476 banków) stanowi∏y 258,86 mln z∏, a straty z lat ubieg∏ych (386 banków) 161,20 mln z∏. Wykazane straty stanowi∏y zatem 77,8% funduszy w∏asnych brutto sektora. Ich pokrycie posiadanymi funduszami by∏o wi c niemo liwe. WielkoÊç wykazywanych strat z lat ubieg∏ych obrazuje skal problemów wyst´pujàcych wówczas w sektorze.

Wykres 3 obrazuje spadek wielkoÊci strat z lat ubieg∏ych w latach 1994–2004. Wskazuje on, ˝e skutki narastajàcego kryzysu sektora uwidoczni∏y si´ w najwi´kszym stopniu w 1995 r. Przyczyny takiego stanu by∏y wielorakie.

Po pierwsze, uchwalona w czerwcu 1994 r. ustawa o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚ przewidywa∏a wykup trudnych wierzytelnoÊci (w ramach obligacji serii D) od banków spó∏-dzielczych tworzàcych banki regionalne. Konieczne wić by∏o prawid∏owe sklasyfikowanie nale˝no-Êci przez banki spó∏dzielcze, oczekujàce ich wykupu przez banki regionalne.

Po drugie, na prawid∏owà klasyfikacj´ wierzytelnoÊci, a w konsekwencji tworzenie rezerw celowych wp∏ywa∏y regulacje ostro˝noÊciowe wprowadzone Zarzàdzeniem Prezesa NBP nr 13/94. Zobowiàzywa∏o ono banki do w∏aÊciwej oceny wierzytelnoÊci i równowa˝enia ryzyka zwiàzanego z nale˝noÊciami zagro˝onymi, poprzez tworzenie rezerw celowych oraz weryfikacj´ faktycznej sytu-acji w toku intensywych inspekcji.


5

63


Po trzecie, w 1994 r. uchwalone zosta∏y ustawy o rachunkowoÊci oraz o bieg∏ych rewi-dentach i ich samorzàdzie, skutkiem czego w 1995 r. sprawozdania finansowe banków zosta∏y poddane obowiàzkowemu audytowi. Spowodowa∏o to urealnienie wyników finansowych banków spó∏dzielczych, w wielu przypadkach ujawniajàc straty.

Po czwarte, ustawa o restrukturyzacji wprowadzi∏a zmiany w sposobie pokrywania strat powstajàcych w bankach. Zmienione przepisy Prawa spó∏dzielczego pozwala∏y na pokrywanie stra-ty w sposób i w terminach okreÊlonych w programie post´powania naprawczego banku. Umo˝li-wi∏o to pokrywanie ujemnych wyników banków w d∏u˝szych okresach.

Widoczny na wykresie 3 przyrost strat w 2003 r. spowodowany by∏ stratami jednego banku, które w 2004 r. w pe∏ni pokryli udzia∏owcy. Straty z lat ubieg∏ych w 2004 r. mia∏y ca∏kowicie odmienny charakter, poniewa˝ praktycznie w ca∏oÊci wywo∏a∏o je zastosowanie przez cz´Êç banków liniowego rozliczenia prowizji od kredytów udzielonych w latach wczeÊniejszych26. Straty te majà charakter przejÊciowy. Jest to operacja rachunkowa polegajàca na roz∏o˝eniu w czasie – odpowied-nio do harmonogramu sp∏aty kredytu – przychodów z tytu∏u prowizji, które kiedyÊ by∏y jednorazo-wo zarachowane do przychodów.

Wraz ze spadkiem wielkoÊci strat wykazywanych przez banki w analizowanym okresie popra-wia∏a si´ wyp∏acalnoÊç banków mierzona wspó∏czynnikiem wyp∏acalnoÊci (por. wykres 4).

Zauwa˝alny jest tak˝e wyraêny spadek liczby banków wykonujàcych programy post´powa-nia naprawczego, choç w tym wypadku zmiany nie przebiega∏y równie szybko, co zwiàzane jest z zazwyczaj wieloletnim horyzontem dzia∏aƒ naprawczych.

W omawianym okresie, zw∏aszcza w latach 1995–1997, widoczne jest tak˝e wyraêne zmniejszenie si´ udzia∏u nale˝noÊci zagro˝onych. Jest to skutek dzia∏aƒ, w ramach których banki regionalne – po otrzymaniu w tym celu obligacji serii D – wykupywa∏y trudne wierzy-

Wykres 3. Straty z lat ubieg∏ych

Wykres 4. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci

26 Zgodnie z rozporzàdzeniem Ministra Finansów o szczególnych zasadach rachunkowoÊci banków obowiàzek takiego rozliczania prowizji – równie˝ wstecz, tj. w stosunku do prowizji pobranej od kredytów udzielonych w latach wczeÊniejszych – istnieje od 1 stycznia 2005 r. WczeÊniej banki mog∏y to robiç, ale nie musia∏y.


5

64


telnoÊci od banków spó∏dzielczych, które dzi´ki temu rozwiàzywa∏y rezerwy utworzone na te wierzytelnoÊci.

Zdecydowana poprawa ROE wiàza∏a si´ z szybkim przyrostem wyników oraz faktem, ˝e wyniki finansowe za dany rok odnoszà si´ do przeci´tnych funduszy podstawowych w tym roku (pomniejszonych o straty z lat ubieg∏ych), a fundusze sà zasilane z wyniku dopiero w roku nast´p-nym, czyli mianownik wskaênika roÊnie o rok póêniej ni˝ licznik. W poczàtkowym okresie restruk-turyzacji mamy wić do czynienia z wysokimi wskaênikami zyskownoÊci. W ca∏ym okresie przyrost funduszy banków by∏ szybszy ni˝ przyrost wyniku finansowego, co spowodowa∏o spadek wskaênika ROE (w latach 1996–2004 przeci´tne fundusze podstawowe ros∏y Êrednio o 20,5% rocznie, wynik netto zaÊ Êrednio o 12%).

Podobnie jest w przypadku wskaênika ROA. Aktywa w latach 1996–2004 ros∏y przeci´tnie o 15,4% rocznie, czyli równie˝ szybciej ni˝ wyniki finansowe.

Wykres 5. Banki spó∏dzielcze realizujàce program post´powania naprawczego

Wykres 6. Udzia∏ nale˝noÊci zagro˝onych w nale˝noÊciach od sektora niefinansowego

Wykres 7. ROA i ROE netto banków spó∏dzielczych


5

65


Skala i dynamika zmian sytuacji banków spó∏dzielczych, zw∏aszcza w latach 1994–1996, potwierdzajà skutecznoÊç rozwiàzaƒ przyj´tych w ustawie o restrukturyzacji. Tak szybkie i g∏´bokie zmiany nie by∏yby mo˝liwe bez zastosowania przewidzianych w niej rozwiàzaƒ. Dzi´ki nim banki zacz´∏y odbudowywaç zaufanie klientów, czego wyrazem by∏ wzrost wielkoÊci depozytów i nale˝-noÊci banków spó∏dzielczych w nast´pnych latach (por. wykres 8).

Ustabilizowanie sytuacji banków spó∏dzielczych, do którego istotnie przyczyni∏a si´ pomoc zewn´trzna, pozwoli∏o bankom na systematycznà popraw´ ich wyników finansowych.

Widoczny na wykresie 9 spadek wyników w 1998 r. spowodowany by∏ przede wszystkim (jak pokazuje wykres 10) przyrostem kosztów dzia∏ania. Spadek wyników w 2003 r. by∏ natomiast wywo∏any g∏ównie zmniejszaniem si´ przeci´tnego oprocentowania nale˝noÊci od sektora niefinansowego.

Komentarza wymaga zmiennoÊç wskaênika C/I (koszty dzia∏ania i amortyzacji dzielone przez wynik dzia∏alnoÊci bankowej oraz saldo pozosta∏ych przychodów i kosztów operacyjnych).

Wykres 8. Aktywa, depozyty i nale˝noÊci od sektora niefinansowego

Wykres 9. Wyniki finansowe oraz wskaênik kosztów operacyjnych C/I

Wykres 10. Wynik dzia∏alnoÊci bankowej i jego podzia∏


5

66


Wskaênik ten zmienia si´ odwrotnie do zmian wyniku brutto, co wskazuje na ma∏à zmiennoÊç kosztów operacyjnych. W latach 1996–2004 przeci´tny roczny przyrost kosztów operacyjnych wyniós∏ 12,4%, natomiast roczny przyrost wyniku dzia∏alnoÊci bankowej wyniós∏ 13,1%. Ró˝nica jest niewielka, co wskazywa∏oby na brak sk∏onnoÊci do racjonalizacji kosztów, mimo du˝ej liczby po∏àczeƒ banków spó∏dzielczych.

5.2.2. Banki spó∏dzielcze na tle banków komercyjnych – udzia∏ banków spó∏dzielczych w sektorze bankowym

Z analizy udzia∏u banków spó∏dzielczych w sektorze bankowym wynika przede wszystkim, ˝e udzia∏ czynników o charakterze kosztowym jest wy˝szy ni˝ udzia∏ czynników o charakterze wynikowym.

Wykres 11. Udzia∏ banków spó∏dzielczych w wybranych elementach rachunku wyników sektora bankowego

Wykres 12. Wskaênik kosztów operacyjnych (C/I)

Wykres 13. Zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych


5

67


Udzia∏ kosztów operacyjnych w kosztach sektora by∏ jak dotàd zawsze wy˝szy ni˝ wyniku dzia∏alnoÊci bankowej. Jest to skutkiem tego, ˝e wskaênik C/I w bankach komercyjnych jest ni˝szy ni˝ w spó∏dzielczych.

Szacuje si´, ˝e zmniejszenie wskaênika C/I do takiego poziomu, jak w bankach komercyjnych, przynios∏oby bankom wzrost wyniku brutto o oko∏o 30%. Jest to niebagatelna rezerwa, tkwiàca przede wszystkim w kosztach operacyjnych.

Banki spó∏dzielcze, których udzia∏ w aktywach sektora bankowego wyniós∏ 5,3% na koniec 2004 r., majà znacznie wy˝szy udzia∏, je˝eli chodzi o zatrudnienie i liczb´ placówek (wykresy 13 i 14).

Wysoki udzia∏ zatrudnienia i liczby placówek w bankach spó∏dzielczych zwiàzany jest z odmien-nà ni˝ w przypadku banków komercyjnych strukturà kosztów dzia∏ania (bez amortyzacji).

Zdecydowanie wi´kszy ni˝ w bankach komercyjnych udzia∏ kosztów pracy w kosztach dzia∏a-nia, w zestawieniu ze wskaênikami C/I, wyjaÊnia ró˝nic´ pomi´dzy tymi wskaênikami dla obu cz´Êci sektora bankowego.

Na koniec trzeba zasygnalizowaç, ˝e udzia∏ banków spó∏dzielczych w podstawowych wiel-koÊciach bilansowych, po okresie spadku do 1998 r., zaczà∏ si´ znowu zwi´kszaç (wykres 16). Odbudowa pozycji rynkowej nast´pujàca w zupe∏nie innych warunkach ni˝ w pierwszej po∏owie lat 90., zw∏aszcza pod wzgl´dem konkurencji ze strony banków komercyjnych, wskazuje na istnienie dalszych mo˝liwoÊci rozwoju sektora.

Nale˝y jednak zwróciç uwag´ na fakt, ˝e Polska jest bardzo atrakcyjnym rynkiem bankowym o du˝ych mo˝liwoÊciach rozwoju. Relacja aktywów banków do PKB w Polsce wynosi∏a w 2003 r.

Wykres 14. Placówki banków spó∏dzielczych (∏àcznie z centralami)

Wykres 15. Struktura kosztów dzia∏ania w 2004 r.


5

68


60%, a Êrednia w krajach tzw. UE-15 wynosi∏a 278%. Nale˝y wić zak∏adaç, ˝e ekspansja banków komercyjnych, w tym zagranicznych, jest nieunikniona. Banki spó∏dzielcze b´dà zatem musia∏y w∏o-˝yç wiele wysi∏ku w utrzymanie swojej pozycji, nie mówiàc ju˝ o wzroÊcie udzia∏u w rynku.

5.2.3. Minimum kapita∏owe banków spó∏dzielczych oraz ich ∏àczenia

W latach 1997–1998 zakoƒczy∏ si´ zasadniczy etap restrukturyzacji sektora banków spó∏-dzielczych. Wykup trudnych wierzytelnoÊci oraz ró˝nego rodzaju pomoc zewn´trzna spowodo-wa∏y, ˝e oddalone zosta∏o niebezpieczeƒstwo upad∏oÊci banków (po 1998 r. og∏oszono upad∏oÊç tylko 1 banku spó∏dzielczego, 10 zosta∏o zaÊ przej´tych przez inne banki w trybie art. 147 i 158 Prawa bankowego) i bardzo powa˝nie zmniejszy∏y si´ straty z lat ubieg∏ych. Na skutek niech´t-nej postawy banków spó∏dzielczych nie dosz∏o jednak do konsolidacji finansowej uczestników poszczególnych zrzeszeƒ.

Mia∏o to wp∏yw na sytuacj´ sektora w zwiàzku z pojawieniem si´ w ustawodawstwie unijnym przepisów ustalajàcych minimum kapita∏u za∏o˝ycielskiego dla instytucji kredytowych. Pojawi∏y si´ one po raz pierwszy w dyrektywie 89/646/CEE Rady Europy z 15 grudnia 1989 r. o koordynacji przepisów dotyczàcych zezwolenia na dzia∏alnoÊç instytucji kredytowych, zmieniajàcej dyrektyw´ 77/780/CEE.

W tym kontekÊcie sytuacja wielu banków budzi∏a zaniepokojenie. Na koniec 1998 r. 439 banków (na 1 189 dzia∏ajàcych) posiada∏o fundusze w∏asne ni˝sze ni˝ 100 tys. euro, przy czym przeci´tne fundusze w tej grupie wynosi∏y 52,9 tys. euro. Fundusze w∏asne wielu banków nie dawa∏y zatem gwarancji prawid∏owego dzia∏ania.

Kwestia funduszy jest obecnie uregulowana w przepisach art. 5 (o kapitale za∏o˝ycielskim instytucji kredytowej) dyrektywy 2000/12/CEE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 20 marca 2000 r., dotyczàcej rozpoczćia dzia∏alnoÊci instytucji kredytowych. Zgodnie z treÊcià tego przepisu, minimum kapita∏u za∏o˝ycielskiego instytucji kredytowej wynosi 5 mln euro, przy czym par. 2 tego artyku∏u przewiduje mo˝liwoÊç udzielenia zgody na rozpoczćie dzia∏alnoÊci szczególnych rodza-jów instytucji kredytowych, których kapita∏ za∏o˝ycielski mo˝e byç ni˝szy ni˝ 5 mln euro, ale nie ni˝-szy ni˝ 1 mln euro. Zgodnie zaÊ z par. 3 wysokoÊç funduszy w∏asnych instytucji kredytowej nie mo˝e si´ obni˝yç poni˝ej poziomu kapita∏u za∏o˝ycielskiego wymaganego w chwili udzielenia licencji.

Ze wzgl´du na dzia∏ania podj´te w celu przystàpienia do Unii Europejskiej i tym samym koniecznoÊç sprostania obowiàzujàcym w tym zakresie wymogom konieczne by∏o wpro wadzenie instrumentu prawnego prowadzàcego do wzrostu funduszy.

W zwiàzku z tym obowiàzujàca od 1998 r. ustawa Prawo bankowe zobowiàzywa∏a banki spó∏dzielcze, by do dnia 31 grudnia 1998 r. osiàgn´∏y poziom funduszy w∏asnych w kwocie odpo-wiadajàcej minimum wymaganego dla nowo zak∏adanych banków. Minimum to okreÊli∏a Komisja Nadzoru Bankowego – na podstawie delegacji ustawowej – w uchwale nr 9/98 z dnia 5 sierpnia

Wykres 16. Podstawowe wielkoÊci bilansowe – udzia∏ w sektorze bankowym


5

69


1998 r. w sprawie szczegó∏owych zasad wyposa˝enia banków spó∏dzielczych w kapita∏ za∏o˝yciel-ski. Stanowi∏o ono równowartoÊç w z∏otych 300 tys. euro.

Ze wzgl´du na to, ˝e na koniec 1998 r. 964 banki spó∏dzielcze nie spe∏nia∏y tego minimum (por. za∏àcznik 4), a ich wyniki nie zapewnia∏y wystarczajàco szybkiego przyrostu funduszy, mo˝-liwoÊci osiàgnićia wymaganej wartoÊci funduszy w∏asnych nale˝a∏o upatrywaç przede wszystkim w ∏àczeniu si´ banków. Wi´kszoÊç tych banków, korzystajàc z upowa˝nienia ustawowego, wystà-pi∏a o zgod´ na przesunićie o 1 rok terminu osiàgnićia minimum. Mia∏o to umo˝liwiç przygo-towanie odpowiednich planów wzrostu funduszy w∏asnych. Ostatecznie, w okresie od momentu podjćia uchwa∏y do koƒca 1999 r. 428 banków spó∏dzielczych po∏àczy∏o si´ z innymi bankami spó∏dzielczymi.

W dalszym ciàgu pozosta∏a jednak grupa oko∏o 400 banków, które nie osiàgn´∏y minimum. Spowodowa∏o to przesunićie terminu jego osiàgnićia na koniec 2000 r. Z inicjatywy banków spó∏-dzielczych odpowiednia zmiana art. 172 Prawa bankowego zosta∏a wprowadzona w uchwalonej 9 kwietnia 1999 r. nowelizacji ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym.

Jednak i w grudniu 2000 r. 147 banków nie spe∏nia∏o warunku posiadania funduszy w∏a-snych w wysokoÊci 300 tys. euro (por. za∏àcznik 5; w tym cz´Êç banków realizujàcych programy post´powania naprawczego), mimo ˝e ich liczba znacznie si´ zmniejszy∏a (do 680) w porównaniu ze stanem na koniec 1998 r. (1 189 banków).

W zwiàzku z powy˝szym 12 grudnia 2000 r. Parlament, uchwalajàc ustaw´ o funkcjonowa-niu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych, ponownie okreÊli∏ terminy osiàgnićia kolejnych progów kapita∏owych:

– 300 tys. euro do koƒca 2001 r.,

– 500 tys. euro do koƒca 2005 r.,

– 1 mln euro do koƒca 2010 r.

Wykres 17. Liczba banków dzia∏ajàcych i przy∏àczonych

Wykres 18. Przeci´tne fundusze w∏asne oraz liczba banków przy∏àczonych


5

70


Przesuwanie terminów osiàgnićia funduszy w∏asnych w wymaganej wysokoÊci spowodowa-∏o zahamowanie procesu po∏àczeƒ. Wiele banków podj´∏o dzia∏ania zmierzajàce do samodzielnego uzyskania wzrostu kapita∏ów. Wykorzystywa∏y w tym celu uzyskiwane wyniki przeznaczane g∏ównie na wzrost funduszy, pozyskiwa∏y nowych udzia∏owców oraz zaciàga∏y po˝yczki podporzàdkowane od banków zrzeszajàcych. Pomimo spadku liczby po∏àczeƒ przeci´tne fundusze w∏asne utrzymujà tendencj´ wzrostowà, co przedstawia wykres 18.

Niezale˝nie od spowolnienia tempa, ∏àczenia banków budzi∏y i nadal budzà szereg dyskusji na temat ich kosztów oraz wp∏ywu na efektywnoÊç dzia∏ania i wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci. Za∏àcz-nik 6 zawiera obszerny zestaw wskaêników przedstawionych wed∏ug funduszy w∏asnych i aktywów w podziale na banki tzw. aktywne (które przy∏àczy∏y przynajmniej jeden bank w okresie od 1 stycz-nia 1997 r. do koƒca 2004 r.) i pasywne (które w tym okresie nie przy∏àczy∏y ˝adnego banku).

Wykresy od 19 do 23 wskazujà na to, ˝e trudno o jednoznacznà ocen´ wp∏ywu po∏àczeƒ na sytuacj´ ekonomicznà banków.

Wykres 19 wskazuje, ˝e banki nieuczestniczàce w po∏àczeniach mia∏y wy˝szy ni˝ przeci´t-ny wskaênik zwrotu z aktywów. W przypadku wskaênika zwrotu z funduszy sytuacja jest jednak odwrotna.

Nie bez znaczenia sà tak˝e koszty dzia∏ania, które sà wy˝sze w przypadku banków aktyw-nych, zw∏aszcza bezpoÊrednio po po∏àczeniach. Prezentowany na wykresie 21 wskaênik kosztów C/I jest zdecydowanie wy˝szy w bankach aktywnych.

Takie wyniki dajà si´ cz´Êciowo wyt∏umaczyç tym, ˝e aktywa na 1 zatrudnionego sà ni˝sze w bankach aktywnych (990,4 tys. z∏) ni˝ w bankach pasywnych (1 176,8 tys. z∏).

Wykres 19. ROA netto w 2004 r. wed∏ug aktywów

Wykres 20. ROE netto w 2004 r. wed∏ug aktywów


5

71


Uwag´ zwraca tak˝e bardzo wysoki wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci banków nieuczestniczàcych w po∏àczeniach. Wskazuje on na ich pasywny charakter nie tylko w odniesieniu do konsolidacji sektora, ale tak˝e prowadzonej dzia∏alnoÊci.

Prezentowane dane wskazujà, ˝e niewielkie banki poszukujàc oszcz´dnoÊci ograniczajà kosz-ty, w tym zatrudnienie i niezb´ dne inwestycje, lub ich nie zwi´kszajà. JednoczeÊnie, banki te, zdajàc sobie spraw´ z faktu, ˝e przy nielicznej kadrze mo˝liwoÊci kontroli ryzyka dzia∏ania sà relatywnie niewielkie, ograniczajà dzia∏alnoÊç kredytowà, lokujàc w du˝ej cz´Êci zebrane depozyty w bankach zrzeszajàcych.

Wykres 21. Wskaênik C/I w 2004 r. wed∏ug aktywów

Wykres 22. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci wed∏ug aktywów (31.12.2004 r.)

Wykres 23. Przychody, koszty i wynik odsetkowy w procentach Êrednich aktywów – 2004 r.


5

72


Przyczyny omawianego zjawiska sà z∏o˝one. Wp∏ywa na nie m.in. usytuowanie geograficzne banków. Banki o najni˝szej sumie bilansowej – o najlepszym wskaêniku ROA i najwy˝szym wspó∏-czynniku wyp∏acalnoÊci dzia∏ajà najcz´Êciej na rynku lokalnym, na którym cz´sto nie majà du˝ej konkurencji, zw∏aszcza w zakresie depozytów (por. wykres 23). Taka pozycja umo˝liwia im utrzy-mywanie wy˝szej mar˝y, ni˝ jest to mo˝liwe w przypadku banków zmuszonych do konkurowania. Nale˝y przypuszczaç, ˝e tak korzystna sytuacja nie b´dzie si´ utrzymywa∏a w nieskoƒczonoÊç. Po pojawianiu si´ na danym terenie innych podmiotów oferujàcych us∏ugi finansowe i po wyrówna-niu si´ w zwiàzku z tym mar˝y niewielkie banki spó∏dzielcze nie b´dà w stanie zaoferowaç swoim klientom kompleksowej gamy produktów oraz odpowiedniej jakoÊci us∏ug, co ju˝ dziÊ jest podsta-wowym obszarem rywalizacji konkurencyjnej.

Nale˝y wskazaç, co potwierdzajà tak˝e obserwacje z inspekcji, ˝e wiele banków uczestni-czàcych w ∏àczeniach nie przeanalizowa∏o zmienionych warunków dzia∏ania z punktu widzenia mo˝liwoÊci i potrzeb redukcji kosztów lub zwi´kszenia skali dzia∏ania.

Przyk∏ady te nie podajà jednak w wàtpliwoÊç sensu po∏àczeƒ banków jako metody poprawy efektywnoÊci sektora i zwi´kszania jego konkurencyjnoÊci. Trzeba pami´taç, ˝e po∏àczenia te majà miejsce najcz´Êciej w sytuacji, gdy byt przy∏àczanego banku (jako samodzielnego podmiotu) musi zostaç zakoƒczony – z powodu jego sytuacji ekonomiczno-finansowej lub ze wzgl´du na fakt, i˝ jego dzia∏alnoÊç by∏aby prowadzona z naruszeniem prawa.

5.2.3.1. Analiza mo˝liwoÊci osiàgnićia przez banki spó∏dzielcze kolejnych progów kapita∏owych

Majàc na uwadze zbli˝ajàcy si´ termin osiàgnićia kolejnego progu funduszy w∏asnych (500 tys. euro do koƒca 2005 r.), pod koniec 2004 r. nadzór bankowy dokona∏ projekcji rozk∏adu liczby banków spó∏dzielczych wed∏ug funduszy w∏asnych.

Projekcje sà ekstrapolacjà funduszy w∏asnych banków spó∏dzielczych na podstawie:

a) dynamiki funduszy w∏asnych w okresie 1997 r. – I pó∏rocze 2004 r.,

b) dynamiki wyniku brutto przed pomniejszeniem o saldo rezerw na nale˝noÊci zagro˝one w tym samym okresie,

c) dynamiki wyniku brutto przed pomniejszeniem o saldo rezerw na nale˝noÊci zagro˝one w tym samym okresie z uwzgl´dnieniem ulgi podatkowej w ramach zasady de minimis27.

W ka˝dym przypadku za∏o˝ono, ˝e banki skorzystajà z mo˝liwoÊci zaliczenia zweryfikowane-go zysku roku bie˝àcego do funduszy podstawowych w roku, na który przypada termin osiàgnićia minimum kapita∏owego (czyli w 2005 lub 2007).

Wykres 24. Rozk∏ad liczby banków wed∏ug funduszy w∏asnych (31.12.2004 r.)

27 Rozporzàdzenie Rady Ministrów w sprawie udzielania pomocy de minimis bankom spó∏dzielczym z dnia 14 grudnia 2004 r.


5

73


Liczb´ banków, które mogà nie osiàgnàç wymaganych minimów, przedstawia tabela 10.

Przeprowadzone szacunki wskazujà, ˝e w przypadku utrzymania si´ za∏o˝onej dynamiki fun-

duszy w∏asnych sektora oko∏o 100 banków mo˝e mieç trudnoÊci z osiàgnićiem ostatniego progu

kapita∏owego.

Trzeba jednak zaznaczyç, ˝e analizy te nie uwzgl´dniajà wszystkich mo˝liwoÊci zwi´kszania

funduszy w∏asnych. Nale˝y pami´taç, ˝e obok podzia∏u wypracowywanych wyników banki spó∏-

dzielcze mogà wp∏ywaç na wzrost funduszy poprzez:

– zwi´kszenie funduszu udzia∏owego dzi´ki przyjćiu nowych cz∏onków lub wzrost liczby

udzia∏ów wnoszonych przez dotychczasowych udzia∏owców,

– podniesienie kwoty odpowiedzialnoÊci udzia∏owców za straty do dwukrotnej wartoÊci

posiadanych udzia∏ów,

– po˝yczki podporzàdkowane udzielane przez banki zrzeszajàce lub inne podmioty.

Wed∏ug stanu na wrzesieƒ 2005 r. 47 banków spó∏dzielczych nie posiada∏o funduszy w∏asnych

na poziomie 500 tys. euro. Nale˝y jednak zak∏adaç, na co wskazujà przekazywane informacje i wnio-

ski, ˝e dzi´ki wykorzystaniu powy˝szych mo˝liwoÊci (zw∏aszcza po˝yczek podporzàdkowanych od

uzyskanych banków zrzeszajàcych) banki powi´kszà kapita∏y do wymaganej kwoty.

O wiele trudniejsze mo˝e okazaç si´ osiàgnićie kolejnego progu, poniewa˝ jedynie 296

banków (52,2%) posiada∏o fundusze powy˝ej 1 mln euro28.

Nale˝y zauwa˝yç, ˝e samo nieosiàgnićie minimum kapita∏owego nie pociàga za sobà

koniecznoÊci zaprzestania dzia∏alnoÊci. Jest jednak podstawà podjćia przez Komisj´ Nadzoru Ban-

kowego dzia∏aƒ zmierzajàcych do zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeƒstwa depozy-

tów, dostosowanych do indywidualnych warunków dzia∏ania ka˝dego z takich banków.

Zgodnie z przepisami, w przypadku gdy dany bank – po wezwaniu do uzupe∏nienia kapi-

ta∏ów w odr´bnie wyznaczonym terminie – nie osiàgnie wymaganego minimum kapita∏owego,

Komisja Nadzoru Bankowego mo˝e ograniczyç zakres jego dzia∏ania, dostosowujàc ryzyko zwiàza-

ne z prowadzonà dzia∏alnoÊcià do wysokoÊci jego funduszy w∏asnych.

Ograniczenie zakresu dzia∏ania mo˝e dotyczyç zarówno terenu dzia∏ania banku, jak i zakresu

wykonywanych czynnoÊci. Pozwala wobec tego na uwzgl´dnienie indywidualnych warunków funk-

cjonowania poszczególnych banków. Umo˝liwi to bankom kontynuowanie dzia∏alnoÊci zgodnie

z przygotowanymi przez nie planami zwi´kszenia bazy kapita∏owej, gdy wskazujà one na mo˝li-

woÊç osiàgnićia wymaganej przez prawo wielkoÊci kapita∏ów.

Nale˝y jednak zastrzec, ˝e w szczególnych przypadkach – np. gdy zagro˝one b´dà interesy

posiadaczy rachunków bankowych – mo˝liwe jest uchylenie przez KNB zezwolenia na utworzenie

i postawienie banku w stan likwidacji. Rozwiàzanie to mog∏oby mieç zastosowanie w takich przy-

padkach, gdy nie b´dzie mo˝liwoÊci po∏àczenia danego banku z innym bankiem spó∏dzielczym.

Tabela 10. Projekcja liczby banków mogàcych nie osiàgnàç wymaganych minimów

Metoda szacunku Minimum = 0,5 mln euro w dniu 31.12.2005

Minimum = 1 mln euro w dniu 31.12.2007

Wed∏ug dynamiki wyniku 26 155

Wed∏ug dynamiki wyniku, z zastosowaniem ulgi podatkowej 23 134

Wed∏ug dynamiki funduszy w∏asnych 6 100

èród∏o: opracowanie GINB, kurs PLN/EUR = 4,0790 z dnia 31 grudnia 2004 r.

28 Na koniec 2005 r. 293 banki mia∏y fundusze w∏asne wi´ksze ni˝ 1 mln euro, natomiast 5 banków mia∏o fundusze w∏asne poni˝ej 500 tys. euro, z czego 1 osiàgnie ten poziom po podziale wyniku za 2005 r. Pozosta∏e 4 by∏y lub b´dà przy∏àczone przez inne banki spó∏dzielcze.


5

74


5.3. Niektóre aspekty organizacyjne: udzia∏owcy, zatrudnienie, technologie bankowe

Niniejszy podrozdzia∏ zawiera porównanie wyników badania organizacji banków spó∏dziel-czych, przeprowadzonego w latach 1993–199429, oraz wyników badania ankietowego na podob-ny temat, przeprowadzonego przez GINB w 2003 r.

Udzia∏owcy

Badane banki mia∏y 440,6 tys. udzia∏owców (w tym 4,5 tys. osób prawnych), którzy wykupili udzia∏y w wysokoÊci wymaganej przez statut. Pozwala to szacowaç liczb´ udzia∏owców na oko∏o 1,1 mln30 (przeci´tna liczba udzia∏owców pomno˝ona przez liczb´ banków na koniec 2002 r.).

Warto zwróciç uwag´ na stosunkowo wysokà wartoÊç wymaganego udzia∏u. Przeci´tnie wynosi ona 230 z∏ (oko∏o 50 euro). Tymczasem we francuskiej grupie Crédit Mutuel wynosi ona oko∏o 10 euro, co sprzyja zwi´kszeniu liczby udzia∏owców, a tym samym zwi´kszeniu zaintereso-wania dzia∏alnoÊcià banku spó∏dzielczego w lokalnym Êrodowisku.

Zatrudnienie

Pod wzgl´dem zatrudnienia banki spó∏dzielcze sà niewielkimi jednostkami, mimo ˝e ∏àczne zatrudnienie w sektorze roÊnie – por. wykres 25. Blisko 28 tys. zatrudnionych w 596 bankach daje Êrednià nieco ponad 46 pracowników na bank. Poniewa˝ systematycznie wzrasta liczba placówek, na ka˝dà z nich w przypada jedynie 8 pracowników.

Przeci´tne zatrudnienie roÊnie przede wszystkim w wyniku po∏àczeƒ banków. Dlatego wielkoÊç zatrudnienia jest silnie skorelowana z funduszami w∏asnymi banków, co przedstawia wykres 26.

Niewielkie zatrudnienie w cz´Êci banków stwarza problemy sygnalizowane w podrozdziale 4.5.3, tj. brak mo˝liwoÊci oddzielenia funkcji zwiàzanych ze sprzeda˝à produktów (front office) od funkcji back office (ksi´gowoÊç, kontrola, sprawozdawczoÊç, skarbiec, zabezpieczenia techniczne). Sprawia to, ˝e np. osoby udzielajàce kredytów wchodzà równie˝ w sk∏ad komitetu kredytowego. Rosnàce wymogi regulacyjne (w tym NUK) oraz sprawozdawcze b´dà êród∏em dalszych trudnoÊci dla najmniejszych banków.

29 Organizacja ogólna i operacyjna polskich banków spó∏dzielczych, KZBS, Warszawa 1994. Badanie przeprowadzone przez ekspertów z francuskiej grupy spó∏dzielczej Crédit Mutuel na zlecenie Krajowego Zwiàzku Banków Spó∏dzielczych. Finansowane przez Fundusz Wspó∏pracy ze Êrodków Phare.30 Krajowy Zwiàzek Banków Spó∏dzielczych szacuje ich liczb´ na oko∏o 2,5 mln – por. za∏àcznik 7.

Tabela 11. Dane o udzia∏owcach badanych banków

Fundusze w∏asne (tys. euro)

Liczba banków

Fundusz udzia∏owy

(mln z∏)

Przeci´tna liczba udzia∏owców

Przeci´tna liczba udzia∏owców majàcych

udzia∏y wymagane przez statuty

Przeci´tna wymagana wartoÊç

udzia∏ów(z∏)

osoby fizyczne

osoby prawne

osoby fizyczne

osoby prawne

osoby fizyczne

osoby prawne

300 ≤ fw < 400 24 11,6 1 399 3 1 035 3 180 2 533

400 ≤ fw < 500 43 23,6 1 731 3 1 188 3 207 1 831

500 ≤ fw < 600 22 9,1 1 912 2 1 378 1 181 2 616

600 ≤ fw < 700 23 11,4 1 972 6 1 651 3 341 2 504

700 ≤ fw < 800 15 8,0 2 719 31 1 954 30 133 750

800 ≤ fw < 900 16 8,8 1 616 5 1 082 4 191 563

900 ≤ fw < 1000 14 10,3 1 886 6 1 590 5 239 2 511

fw ≥ 1000 77 95,7 3 420 10 2 918 9 263 2 645

Razem 234 178,7 2 358 8 1 871 7 230 2 195

300 ≤ fw < 500 67 35,2 1 613 3 1 133 3 198 2 082

500 ≤ fw < 1000 90 47,8 2 005 9 1 524 8 225 1 895


5

75


Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa

Bioràc pod uwag´ wielkoÊç funduszy w∏asnych banków spó∏dzielczych, ich rozmieszczenie teryto-rialne oraz tradycje, mo˝na za∏o˝yç, ˝e obs∏ugiwane przez nie podmioty gospodarcze to wy∏àcznie lub przede wszystkim tzw. ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa (w których zatrudnienie nie przekracza 250 osób). Okazuje si´, ˝e sà one êród∏em 30% do 35% wyniku odsetkowego banków spó∏dzielczych. JeÊli dodaç do nich rolników indywidualnych (wszystkie gospodarstwa indywidualne powy˝ej 1 ha u˝ytków rolnych mogà byç tak traktowane – sà zarejestrowane w systemie REGON), to udzia∏ ten wzrasta do ponad 70%.

Wskazuje to na silne uzale˝nienie banków spó∏dzielczych od tej grupy klientów, a jednocze-Ênie na ich znaczenie w finansowaniu rozwoju Êrodowisk, w których dzia∏ajà.

5.3.1. Technologie bankowe

Od poczàtków swojego istnienia banki dà˝y∏y do tego, by dysponowaç – odpowiednimi do zmieniajàcych si´ potrzeb – narz´dziami gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i przechowy-wania informacji niezb´dnych do funkcjonowania banku i obs∏ugi jego klientów.

Z tego punktu widzenia narz´dzia b´dàce do dyspozycji banku powinny m.in.:

1) zapewniaç maksymalnie ∏atwy dost´p klientów do zdeponowanych Êrodków,

2) zapewniaç szybki cykl rozliczeƒ pomi´dzy klientami banków i mi´dzy bankami,

3) zapewniaç maksymalne bezpieczeƒstwo operacji klientów i banku,

4) zapewniaç kontrol´ w∏adz banku nad jego sytuacjà i ryzykiem zwiàzanym z jego dzia∏alnoÊcià – chodzi o systemy informacji zarzàdczej, kontroli zarzàdzania lub kontroli zarzàdczej.

Post´p technologiczny w ostatnich kilkudziesićiu latach spowodowa∏, ˝e tzw. nowoczesne technologie uto˝samia si´ z rozwiàzaniami z dziedziny szeroko poj´tej informatyki.

Wykres 25. Przeci´tne zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych

Wykres 26. Przeci´tne zatrudnienie i liczba przy∏àczonych banków wed∏ug funduszy w∏asnych (31.12.2004 r.)


5

76


Z punktu widzenia wymienionych powy˝ej zadaƒ „nowoczesne technologie bankowe” mo˝na okreÊliç jako zespó∏ narz´dzi, które wype∏niajà je w sposób najlepszy z mo˝liwych.

Nie kwestionujàc znaczenia rozwiàzaƒ informatycznych dla prawid∏owej pracy banków, warto pami´taç, ˝e bank istnieje dla klientów i dzi´ki nim. Klienci zaÊ oceniajàc wspó∏prac´ z ban-kiem nie zastanawiajà si´ nad tym, na ile nowoczesne i jak bardzo zaawansowane sà technologie stosowane przez bank, ale nad tym, jak sprawnie sà obs∏ugiwani. Klient ocenia wić ca∏à dzia∏al-noÊç banku, czyli narz´dzia i zespó∏ ludzi, którzy, lepiej lub gorzej, pos∏ugujà si´ nimi.

Z tego punktu widzenia wa˝na jest nowoczesnoÊç rozumiana nie tyle jako wysoki stopieƒ zaawansowania technologicznego stosowanych narz´dzi, ile jako nowoczesnoÊç w sensie myÊlenia o klientach, rynku i organizacji banku. Organizacja ta wraz z narz´dziami, którymi dysponuje bank, musi dopasowaç si´ do potrzeb rynku i jego zmian.

5.3.1.1. Dotychczasowe doÊwiadczenia

W przypadku banków spó∏dzielczych w Polsce przyspieszone przemiany technologiczne nast´powa∏y jednoczeÊnie z przebudowà systemu bankowego dostosowujàcego si´ do warunków gospodarki rynkowej. Wydaje si´, ˝e brak strategii rozwoju poszczególnych banków oraz ca∏ych zrzeszeƒ powodowa∏, ˝e decyzje o wdro˝eniu innowacyjnych technologii mia∏y raczej charakter rozstrzygni´ç taktycznych ani˝eli strategicznych.

Badanie organizacji ogólnej i operacyjnej banków spó∏dzielczych, o którym by∏a mowa, prze-prowadzono 10 lat temu, gdy banki spó∏dzielcze zaczyna∏y informatyzacj´ swojej dzia∏alnoÊci.

Jednà z najwa˝niejszych konstatacji omówienia wyników tego badania jest stwierdzenie, ˝e:

• „banki spó∏dzielcze muszà przygotowaç si´ na eksplozj´ zapotrzebowania na ich us∏ugi, tak jak nastàpi∏o to w wielu innych krajach, cz´sto na skutek decyzji rzàdo-wych o obowiàzkowym przekazywaniu wynagrodzeƒ na rachunki bankowe. Banki regionalne majà powa˝ne zadanie w tej dziedzinie polegajàce na sta∏ej obserwacji iloÊci i rodzajów operacji, obserwacji dost´pnych technik obróbki operacji oraz na uczestnictwie we wszystkich grupach mi´dzybankowych zajmujàcych si´ tym pro-

blemem. Koszty zwiàzane z tzw. bankowymi Êrodkami p∏atniczymi31 stanowià ok. 40% kosztów ogólnych banków europejskich, mimo inwestycji w coraz bardziej

wydajne techniki (karty, bankomaty, terminale, etc.)”32.

Bardziej szczegó∏owe spostrze˝enia raportu w zakresie wdra˝ania systemów informatycznych w bankach sà nast´pujàce:

• „istniejàce oprogramowanie koncentruje si´ na zagadnieniach ksi´gowoÊci, klient

lub produkt bankowy widziane sà przez pryzmat procedur ksi´gowych”33.

Spostrze˝enie to wydaje si´ aktualne do dzisiaj. Zdecydowana wi´kszoÊç banków, które odpowiedzia∏y na ankiet´, nie by∏a w stanie podaç liczby klientów wg nomenklatury stosowanego przez nie systemu sprawozdawczego WEBIS. Znana jest natomiast liczba rachunków wg tej nomen-klatury. Oznacza to, ˝e systemy informatyczne w dalszym ciàgu zorientowane sà produktowo, tj. istniejà osobne modu∏y depozytowe, kredytowe, kasowe, gospodarki w∏asnej etc. Przeglàd sytuacji klienta wymaga ∏àczenia danych z ró˝nych modu∏ów. Mo˝na z tego wywnioskowaç, ˝e banki spó∏dzielcze nie wiedzà dobrze, jaki jest ich udzia∏ w lokalnym rynku. Porównanie liczby klientów

wg poszczególnych kategorii z dost´pnymi danymi statystycznymi34 na poziomie gmin i powiatów dostarczy∏oby takiej wiedzy.

31 Mowa jest nie tylko o elektronicznych instrumentach p∏atniczych, ale równie˝ o czekach czy zleceniach przelewu i operacjach gotówkowych, ∏àcznie z przekazami pieni´˝nymi.32 Organizacja ogólna i operacyjna polskich banków spó∏dzielczych, KZBS, Warszawa 1994, s. 87.33 Ibidem, s. 42.34 Np. o liczbie zarejestrowanych podmiotów gospodarczych wg klasyfikacji dzia∏alnoÊci, liczbie ludnoÊci wg p∏ci i przedzia∏ów wiekowych etc.


5

77


• „banki starajà si´ dostosowaç oprogramowanie do istniejàcej ju˝ struktury i orga-nizacji banku, która po wprowadzeniu systemu informatycznego cz´sto okazuje si´ ci´˝ka i niewydolna”35.

Powy˝sze stwierdzenie wskazuje na istnienie tendencji do ograniczania mo˝liwoÊci nowo-czesnych rozwiàzaƒ technologicznych do istniejàcego, niekoniecznie najbardziej efektywnego poziomu rozwiàzaƒ organizacyjnych. W tej sytuacji wprowadzenie systemów informatycznych nie powodowa∏o spodziewanej obni˝ki kosztów – a wrćz przeciwnie – prowadzi∏o do ich wzrostu.

Porównanie wydajnoÊci pracowników banków zinformatyzowanych oraz banków, które nie by∏y zinformatyzowane, prowadzi∏o do wniosku, ˝e banki zinformatyzowane powinny by∏y zwol-niç oko∏o 30% personelu. Autorzy nie postulowali tego. Postulowali natomiast zmian´ struktury zatrudnienia: skoro informatyzacja odcià˝y∏a przede wszystkim pracowników tzw. back office, to ich cz´Êç nale˝a∏oby przesunàç do tzw. front office, czyli do bezpoÊredniego kontaktu z klientami. Warto tu przypomnieç nast´pne spostrze˝enie, które zdaniem GINB, w pe∏ni si´ potwierdza:

• „wskaêniki wydajnoÊci we francuskich bankach spó∏dzielczych, dzia∏ajàcych na takich samych rynkach sà du˝o wy˝sze, ni w polskich bankach spó∏dzielczych: np. iloÊç rachunków, zarów-no kredytowych, jak i depozytowych na jednego pracownika jest prawie trzykrotnie wy˝sza, a iloÊç zapisów ksi gowych – dziesi ciokrotnie. Na szcz´Êcie korzystanie z us∏ug bankowych nie jest w Polsce tak powszechne jak we Francji i banki spó∏dzielcze muszà wykorzystaç tà niewielkà iloÊç czasu, jaka im pozosta∏a do poprawy swojej wydajnoÊci, tym bardziej ˝e obni ka stóp procentowych i przyrost p∏ac spowodujà, ˝e udzia∏ kosztów ogólnych w pro-dukcie bankowym netto (czyli w wyniku na dzia∏alnoÊci bankowej) b´dzie wzrasta∏.”36

Autorzy raportu postulowali te˝ przejćie przez banki zrzeszajàce roli koordynatora w zakre-sie np. zakupów sprz´tu, oprogramowania, opracowywania planów kont, Êledzenia zapotrzebo-wania banków zrzeszonych na oprogramowanie, badania rynku banków. W owym czasie banki spó∏dzielcze u˝ytkowa∏y ok. 20 ró˝nych systemów informatycznych. Zapewne zarzàdy banków przejmujàcych inne banki spó∏dzielcze dobrze pami´tajà, ile pracy i pieni´dzy poch∏on´∏o ujednoli-canie systemów informatycznych i ksi´gowych w ramach po∏àczonych banków.

5.3.1.2. Wyniki ankiety GINB

Ankieta skierowana by∏a do wszystkich banków spó∏dzielczych. Odpowiedzia∏y na nià 234 banki na 605 dzia∏ajàcych w grudniu 2002 r. G∏ówny cel ankiety, tj. ustalenie zasi´gu terytorialnego dzia∏ania sektora banków spó∏dzielczych na poziomie gmin, nie zosta∏ osiàgni´ty z powodu zbyt ma∏ej liczby odpowiedzi.

Drugim celem ankiety by∏o zgromadzenie wiedzy o niektórych aspektach organizacyjnych dzia∏alnoÊci banków.

Integracja systemów informatycznych

W szczególnoÊci badana by∏a integracja systemów informatycznych. Chodzi∏o o stwierdze-nie, w jakim stopniu placówki banków spó∏dzielczych po∏àczone sà on-line ze swoimi centralami.

W grudniu 2002 r. na 234 ankietowane banki 111 (47,4%) mia∏o zintegrowane systemy informatyczne, tzn. wszystkie placówki by∏y po∏àczone on-line z centralà, natomiast 120 (51,3%) banków mia∏o przy∏àczone w ten sposób wszystkie placówki kredytowe.

SpoÊród badanych banków 132 (56,4%) przy∏àczy∏y przynajmniej 1 bank w okresie od 1 stycznia 1997 r. do koƒca grudnia 2002 r. Z tej liczby tylko 42 (31,8%) doprowadzi∏y do pe∏nej integracji syste-mów informatycznych, a 45 do integracji systemów informatycznych w placówkach kredytowych.

Interesujàce mo˝e okazaç si´ porównanie wyników banków zaszeregowanych (w zale˝noÊci od stopnia integracji systemu informatycznego) do trzech nast´pujàcych grup:

1) banków, których wszystkie placówki kredytowe sà po∏àczone on-line z centralà (ONLINE),

35 Ibidem, s. 42.36 Ibidem, s. 43.

78

2) wszystkich ankietowanych banków (ANKIETA),

3) ca∏ego sektora (SEKTOR).

Wydaje si´, ˝e analiza wp∏ywu integracji systemu informatycznego na wyniki banków spó∏-dzielczych – wed∏ug pićiu wybranych wskaêników – potwierdza tez´ o koniecznoÊci integrowania systemów.

Ró˝nica mi´dzy poziomami przeci´tnych funduszy w∏asnych w grupach ONLINE i ANKIETA wynika z faktu, ˝e w grupie ANKIETA znajdujà si´ 2 najwi´ksze banki spó∏dzielcze, które w ostat-nich latach przy∏àczy∏y du˝o innych banków (∏àcznie 39 od poczàtku 1997 r.) i nie zdà˝y∏y jeszcze skonsolidowaç sieci swoich placówek.

Najwa˝niejsze ró˝nice dotyczà wyniku brutto na 1 zatrudnionego oraz wskaênika kosztów operacyjnych.

Wynik brutto na 1 zatrudnionego jest w grupie ONLINE o 17,3% wy˝szy ni˝ w grupie ANKIE-TA i o 18,5% ni˝ w grupie SEKTOR.

Istotna jest równie˝ ró˝nica wskaênika kosztów operacyjnych. Gdyby wskaênik ten w grupie SEKTOR by∏ taki, jak w grupie ONLINE, to wynik brutto wszystkich banków spó∏dzielczych w 2002 r. by∏by wi´kszy o 12%.

Jest to powód do refleksji, zw∏aszcza ˝e wskaênik kosztów operacyjnych mo˝na potraktowaç równie˝ jako wskaênik ryzyka operacyjnego w sensie norm bazylejskich.

OczywiÊcie sama integracja systemu informatycznego nie gwarantuje lepszych wyników. Niemniej, umiej´tnie wykorzystana daje mo˝liwoÊç skutecznej i szybkiej kontroli sytuacji banku, a zatem zwi´ksza bezpieczeƒstwo jego dzia∏ania.

Przytoczone wyniki ankiety wskazujà na to, ˝e potrzeby banków spó∏dzielczych w zakresie nowoczesnych systemów bankowych sà du˝e. Po˝àdana by∏aby zatem koordynacja ich dzia∏aƒ tak, aby by∏y w stanie wynegocjowaç z dostawcami technologii odpowiednie parametry produktów, ich aktualizacj´ oraz serwis po rozsàdnych cenach. Wydaje si´, ˝e koordynatorem powinny byç, w porozumieniu z bankami spó∏dzielczymi, banki zrzeszajàce. Nie nale˝y narzucaç w tej kwestii jakichkolwiek rozwiàzaƒ, warto jednak podkreÊliç potrzeb´ takiej koordynacji, zw∏aszcza w sytuacji gdy konkurencja mi´dzy bankami coraz wyraêniej przenosi si´ z oprocentowania produktów na jakoÊç i koszty dzia∏ania.

Tabela 12. Ró˝nice pomi´dzy grupami banków

Grupa Przeci´tne fundusze w∏asne (tys. euro)

Wynik brutto/zatrudnienie

(tys. z∏/osoba)

Wskaênik kosztów operacyjnych (%)

Udzia∏ nale˝noÊci zagro˝onych (%)

Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci (%)

ONLINE 868,4 22,2 67,7 7,1 15,6

ANKIETA 946,4 18,9 71,1 6,6 14,3

SEKTOR 843,1 18,7 70,4 7,2 13,4

5




6

Elementy organizacji wybranych grup banków spó∏dzielczych w Europie

79

6Elementy organizacji wybranych grup banków spó∏dzielczych

w Europie

Opis grup spó∏dzielczych dzia∏ajàcych w krajach Unii Europejskiej zosta∏ z koniecznoÊci ogra-niczony do najwi´kszych i najstarszych grup, które wyznaczajà kierunki rozwoju spó∏dzielczego sektora bankowego i które w mniejszym lub wi´kszym stopniu sà wzorcami dla tworzàcego si´ systemu bankowoÊci spó∏dzielczej w Polsce37.

6.1. Podstawowe cechy sieci banków spó∏dzielczych

„Grupy banków spó∏dzielczych, nastawione z poczàtku na dzia∏alnoÊç kredytowà z bie-giem lat sta∏y si´ prawdziwymi bankami o charakterze powszechnym i mi´dzynarodowym. Niektóre z nich znajdujà si´ dziÊ wÊród pierwszych europejskich grup bankowych i zajmujà zaszczytne miejsca poÊród Êwiatowych instytucji bankowych. OczywiÊcie ich ewolucja w ró˝-nych krajach Wspólnoty wykazuje kilka rozbie˝noÊci odnoÊnie zasad i sposobów funkcjo-nowania, sà one jednak nieistotne w stosunku do ca∏oÊci, istotà bowiem jest po∏àczenie inteligencji i serca, gdzie „komunikacja nastawiona na s∏uchanie” przewa˝a nad „komunikacjà komercyjnà” w kontaktach z rynkiem.”38

Dzisiaj grupy spó∏dzielcze w krajach Unii Europejskiej to:

– 44 mln udzia∏owców,

– 126 mln klientów,

– 674 tys. zatrudnionych,

– 59 tys. placówek,

– 3,7 bln euro aktywów39,

– oko∏o 20% udzia∏u w rynku bankowym (por. za∏àcznik 7).

Rozwój spó∏dzielczoÊci bankowej w Europie doprowadzi∏ do ukszta∏towania si´ kilku pot´˝-nych grup bankowych. Grupy te rozwija∏y si´ samodzielnie lub z pomocà paƒstwa, dla którego by∏y jednym z instrumentów polityki rolnej (przypadek francuskiej grupy Crédit Agricole40). W ka˝dym jednak przypadku powsta∏y sieci banków dzia∏ajàce w myÊl zasad:

– subsydiarnoÊci,

– regionalizacji,

– solidarnoÊci.

Cechy zwiàzane z zastosowaniem ww. zasad decydujà o swego rodzaju kompromisie pomi´-dzy zakresem niezale˝noÊci zrzeszonych banków (kas) a podporzàdkowaniem si´ ogólnie obowià-

37 Kompleksowy przeglàd struktur bankowych spó∏dzielczych w Europie zawarty jest w: A. Aliƒska: BankowoÊç spó∏dzielcza w krajach Unii Europejskiej. Warszawa 2002, Twigger. W niniejszym materiale wykorzystano fragmenty tego opracowania.38 J. Augizeau: Po∏àczenie inteligencji i serca. „Bank. Miesićznik Finansowy” nr 4/1993.39 Na koniec 2004 r. aktywa polskiego sektora bankowego wynios∏y 131,9 mld euro.40 Francuski rzàd wspiera∏ dzia∏alnoÊç tej grupy, równie˝ finansowo, poczàwszy od 1899 r. – por. strona internetowa Crédit Agricole, zak∏adka Historia (http://www.credit-agricole.fr/).


6


80

zujàcym regu∏om dzia∏ania grupy. W typowych grupach zrzeszeniowych bankowoÊci spó∏dzielczej zasady wspó∏pracy i relacje pomi´dzy poszczególnymi jednostkami w uk∏adzie „poziomym” (banki spó∏dzielcze mi´dzy sobà) oraz w uk∏adzie „pionowym” (pomi´dzy bankami lokalnymi a regional-nymi) okreÊlone sà w pakiecie podstawowych zasad wspó∏pracy danej organizacji.

6.1.1. SubsydiarnoÊç

Zasada subsydiarnoÊci (to, czego nie mo˝na wykonaç na danym szczeblu struktury, jest wykonywane na wy˝szym szczeblu) wynika bezpoÊrednio z podzia∏u funkcji pomi´dzy poszczegól-ne poziomy struktury organizacyjnej. G∏ównym za∏o˝eniem tej zasady jest uzupe∏nianie potrzeb banków ni˝szego szczebla, wynikajàcych z ich dzia∏alnoÊci, przez banki wy˝szego szczebla. Je˝eli banki spó∏dzielcze nie sà w stanie zaspokoiç potrzeb swoich klientów, to ich obs∏ug´ przejmuje bank regionalny lub bank krajowy. Oznacza to, ˝e w ca∏ej organizacji spó∏dzielczego sektora ban-kowego poziom organizacyjny najbli˝szy udzia∏owcom lub klientom spe∏nia wszystkie funkcje, do których jest zdolny, jednoczeÊnie przekazujàc innym szczeblom te zadania, których sam nie jest w stanie optymalnie wykonaç. Tworzone wokó∏ banków regionalnych lub krajowych instytucje finansowo-bankowe z licznymi wyspecjalizowanymi funkcjami wynikajà z realizacji kompleksowej i wszechstronnej strategii obs∏ugi klienta przez sektor spó∏dzielczy.

W przypadku francuskich grup spó∏dzielczych (Crédit Agricole, Crédit Mutuel, Banques Popu-laires, wszystkie trójszczeblowe) zasada ta sprawia, ˝e41:

– banki lokalne zapewniajà pe∏nà obs∏ug´ klientów zarówno w zakresie gromadzenia oszcz´dnoÊci, jak i udzielania kredytów i Êwiadczenia us∏ug z nimi zwiàzanych,

– banki regionalne reprezentujàce banki lokalne (wobec instancji regionalnych) ustalajà strategi´ i polityk´ na szczeblu regionalnym, informujà banki lokalne o kierunkach polityki na szczeblu krajowym, zapewniajà kszta∏cenie personelu i udzia∏owców, s∏u˝à pomocà i doradztwem, optymalizujà wykorzystanie Êrodków finansowych (dealing room) i tech-nicznych (informatyka) grupy oraz spe∏niajà funkcje kontrolne (w tym nadzór bankowy z upowa˝nienia szczebla krajowego) wewnàtrz regionu,

– szczebel krajowy reprezentuje ca∏à struktur´ wobec innych instytucji krajowych i mi´dzy-narodowych, przekazuje bankom wytyczne polityki krajowej, s∏u˝y pomocà i doradztwem, dba o jednorodny wizerunek grupy w ca∏ym kraju, sprawuje kontrol´ nad bankami regio-nalnymi (w tym nadzór bankowy).

W grupach dwuszczeblowych (Rabobank Nederland, DZ Bank AG i WGZ Bank AG w Niem-czech) bank zrzeszajàcy ∏àczy funkcje drugiego i trzeciego szczebla, przy czym w Niemczech funkcje szkoleniowe przekazane sà do BVR (Bundesverband der Deutschen Volksbanken und Raiffeisenban-ken, Federalne Stowarzyszenie Banków Spó∏dzielczych), a kontrolne oraz zarzàdzanie funduszami gwarancyjnymi do zwiàzków rewizyjnych.

Dobrym przyk∏adem zasady subsydiarnoÊci jest rozwiàzanie dotyczàce windykacji nale˝noÊci stosowane we francuskich sieciach banków. Windykacjà nale˝noÊci kas lokalnych zajmujà si´ banki regionalne. Poprawia to skutecznoÊçi windykacji, gdy˝ majà one wi´ksze mo˝liwoÊci utworzenia wyspecjalizowanych s∏u˝b. Wa˝ny jest równie˝ aspekt psychologiczny – w przypadku na ogó∏ niewielkich kas lokalnych windykacjà musieliby zajmowaç si´ ci sami pracownicy, którzy udzielajà kredytów, cz´sto osobom znanym im prywatnie.

Innym przyk∏adem tej zasady jest dzia∏alnoÊç marketingowa, w szczególnoÊci badania rynku, segmentacja klientów, przygotowywanie nowych produktów.

W grupach skonsolidowanych funkcjonuje te˝ system limitów kredytowych. Banki lokalne udzielajà kredytów do pewnej wysokoÊci, a wnioski o kredyty przekraczajàce limit przekazywane sà do banku zrzeszajàcego, który udziela kredytu ze swoich w∏asnych Êrodków, ale za poÊrednictwem banku lokalnego.

41 J. Augizeau, op.cit.


6


81

6.1.2. Regionalizacja

Drugà cechà charakteryzujàca dzia∏anie europejskich systemów bankowoÊci spó∏dzielczej jest regionalizacja, która wyklucza wewn´trznà konkurencj´ zarówno w pionowym, jak i w poziomym uk∏adzie struktury.

W wi´kszoÊci europejskich struktur bankowoÊci spó∏dzielczej banki lokalne dzia∏ajà na ograniczonym obszarze. Szczególnie silnie tej zasady przestrzegajà banki spó∏dzielcze w Holandii, gdzie ka˝dy bank dzia∏a na okreÊlonym terenie. Ograniczenie obszaru dzia∏ania ma na celu przede wszystkim wyeliminowanie wewn´trznej konkurencji oraz indywidualne okreÊlenie warunków pro-wadzenia dzia∏alnoÊci bankowej w zale˝noÊci od potrzeb i mo˝liwoÊci lokalnego spo∏eczeƒstwa. W pozosta∏ych europejskich strukturach bankowoÊci spó∏dzielczej zasada ta jest uwzgl´dniana i dà˝y si´ do jej przestrzegania, jednak mniej rygorystycznie ni˝ w Holandii. Przyk∏adem takiej w∏aÊnie sytuacji mo˝e byç funkcjonowanie banków lokalnych w Austrii, gdzie wed∏ug ogólnie obo-wiàzujàcych przepisów banki lokalne powinny prowadziç dzia∏alnoÊç na wyznaczonym obszarze, jednak w przypadku zg∏oszenia si´ do banku klienta spoza terenu istnieje mo˝liwoÊç jego obs∏ugi. Poza obszarem dzia∏alnoÊci danego banku spó∏dzielczego nie mo˝na jednak prowadziç dzia∏alnoÊci reklamowej, marketingowej i innej, zachćajàcej do skorzystania z us∏ug tego banku.

6.1.3. SolidarnoÊç

Zasada solidarnoÊci nak∏ada obowiàzek udzielania pomocy pomi´dzy bankami spó∏dzielczymi dzia∏ajàcymi na danym terenie, a tak˝e pomi´dzy bankami z poszczególnych poziomów struktury organizacyjnej. SolidarnoÊç przejawia si´ w stosowaniu dwóch sposobów zabezpieczeƒ:

a) wspólne fundusze gwarancyjne umacniajàce wyp∏acalnoÊç grupy, stosowane w Niemczech w przypadku banków spó∏dzielczych oraz we Francji w przypadku banków zrzeszajàcych nale˝àcych do jednej grupy (drugi poziom struktury),

b) mechanizm tzw. wyrównania wyniku (franc. péréquation), stosowany we francuskich grupach spó∏dzielczych, oraz zbli˝ony do niego system wzajemnych gwarancji (cross--guarantee system) stosowany w Rabobanku; zarówno mechanizm wyrównania wyniku, jak i system wzajemnych gwarancji dotyczà wy∏àcznie banków lokalnych.

We francuskich grupach spó∏dzielczych (wszystkie sà skonsolidowane) na szczeblu kas lokalnych funkcjonuje mechanizm wyrównania wyniku. Banki zrzeszajàce nie uczestniczà w tym mechanizmie, tworzà natomiast wspólne fundusze gwarancyjne.

Trzeba zaznaczyç, ˝e w ka˝dym wypadku decyzje o udzieleniu pomocy bankowi spó∏dziel-czemu podejmowane sà – po przeanalizowaniu sytuacji banku, w tym jego portfela kredytowego – przez powo∏ane do tego komitety. Mechanizmy te nie dzia∏ajà zatem automatycznie.

Rodzaj mechanizmów solidarnoÊciowych zale˝y przede wszystkim od tego, czy grupa jest skonsolidowana, czy te˝ nie. Konsolidacja ma te˝ innà, bardzo wa˝nà konsekwencj´ dla banków lokalnych. Otó˝ w grupach skonsolidowanych zewn´trzne normy ostro˝noÊciowe, tj. narzucone ustawodawstwem krajowym i unijnym, stosowane sà do grupy skonsolidowanej, a nie do jej poje-dynczych cz∏onków.

6.1.3.1. Porozumienia gwarancyjne w grupie Rabobank

W 1982 r. wesz∏y w ˝ycie trzy porozumienia, których stronami sà wy∏àcznie zrzeszone banki spó∏dzielcze. Celem tych porozumieƒ jest udzielanie pomocy finansowej bankom majàcym powa˝-ne, lecz mo˝liwe do przezwyci´˝enia problemy finansowe, innymi s∏owy zapobieganie sytuacjom, w których konieczne by∏oby zastosowanie systemu gwarancji wzajemnych (w przypadku upad∏oÊci banków).

1. Pierwsze z tych porozumieƒ dotyczy pokrywania cz´Êci strat poniesionych przez dany bank na pojedynczych kredytach, które spe∏niajà dwa warunki:


6


82

– wysokoÊç kredytu i procedury zastosowane przy jego udzieleniu sà zgodne z regulaminem kredytowym grupy,

– ca∏kowita suma zobowiàzaƒ klienta z tytu∏u kredytu (kapita∏u i odsetek skapitalizowanych do dnia zg∏oszenia roszczenia przez bank spó∏dzielczy) przekracza kwot´ 120 tys. euro.

Oznacza to, ˝e porozumienia tego nie stosuje si´ do kredytów udzielonych przez bank niezgodnie z regulaminem kredytowym grupy, a tak˝e do wszystkich kredytów poni˝ej ww. kwo-ty. Straty poniesione na kredytach, wobec których nie stosuje si´ tego porozumienia, stanowià w 100% ryzyko w∏asne banku.

W przypadku kredytów, do których stosuje si´ ww. porozumienie, ryzyko w∏asne banku wynosi:

– do kwoty 120 tys. euro – 100%,

– w przedziale powy˝ej 120 tys. euro do 900 tys. euro – 20%,

– powy˝ej kwoty 900 tys. euro –15%.

W 1997 r. zrzeszone banki spó∏dzielcze zg∏osi∏y 86 roszczeƒ o pokrycie przez grup´ strat na podstawie omawianego porozumienia; spoÊród nich uznano 71. Ca∏kowita suma strat poniesio-nych na tych 86 kredytach wynios∏a 10,7 mln euro.

W tym miejscu nale˝y przypomnieç, ˝e:

A. W po∏owie lat 90. XX w. zlikwidowano fundusz, do którego banki zrzeszone odprowadza∏y wczeÊniej sk∏adki. Straty sà rozliczane co miesiàc ze specjalnej rezerwy utworzonej na ten cel przez banki zgodnie z prognozà przygotowywanà przez Rabobank Nederland. Prognoza na dany rok jest opracowywana i przekazywana bankom przed koƒcem roku poprzedzajàcego.

B. Kwota, którà dany bank przekazuje na pokrycie strat cz∏onków grupy poniesionych w zwiàzku z ww. kredytami jest proporcjonalna do udzia∏u danego banku w ogólnej sumie kredytów udzielonych przez banki spó∏dzielcze wa˝onych ryzykiem (Êrednie z 12 miesićy poprzedniego roku).

C. Kwota pomocy, którà bank otrzymuje wed∏ug tego porozumienia, nie podlega zwrotowi.

2. Drugie z tych porozumieƒ stosuje si´ w celu zapobiegania stratom w rocznych rachunkach zysków i strat banków (pod warunkiem ˝e wysokoÊç tej straty nie powoduje obni˝enia wskaênika wyp∏acalnoÊci poni˝ej 8%) w sytuacji, gdy rezerwa na ogólne ryzyko bankowe utworzona przez bank jest niewystarczajàca do jej pokrycia. Kwota pomocy otrzymanej z tytu∏u tego porozumienia podlega zwrotowi, a Rabobank Nederland mo˝e obwarowaç jej przyznanie okreÊlonymi warunka-mi, których spe∏nienie zapobiegnie powstaniu straty w roku nast´pnym.

3. Trzecie z tych porozumieƒ stosuje si´ w celu zapobie˝enia obni˝eniu si´ wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci banku poni˝ej 8%. Pomoc ma form´ po˝yczki podporzàdkowanej, która podlega zwrotowi i której udzielenie obwarowane jest okreÊlonymi warunkami dotyczàcymi zarzàdzania bankiem (w∏àcznie z odwo∏aniem zarzàdu), prowadzonej przez bank dzia∏alnoÊci etc.

6.1.3.2. Mechanizmy solidarnoÊciowe we Francji – przyk∏ad Crédit Mutuel

Wyrównanie wyniku jest podstawowym mechanizmem solidarnoÊciowym w Credit Mutuel. W grupie tej konsolidacji podlegajà: suma bilansów i rachunków wyników banków lokalnych (nie

Tabela 13. Przyk∏ad rozliczenia straty w wysokoÊci 2 mln euro

Ryzyko w∏asne banku spó∏dzielczego Ryzyko grupy

Do kwoty 120 tys. euro 120 000 0

W przedziale powy˝ej 120 tys. euro do 900 tys. euro 156 000 624 000

Powy˝ej kwoty 900 tys. euro 165 000 935 000

Razem 441 000 1 559 000


6


83

ma mi´dzy nimi relacji finansowych), bilans i rachunek wyników banku regionalnego oraz bilanse i rachunki wyników spó∏ek zale˝nych.

Grupa ta ma struktur´ trójszczeblowà, której podstawà sà banki spó∏dzielcze. Banki spó∏dziel-cze zrzeszone sà w bankach regionalnych, a te z kolei w banku krajowym. Podatnikami sà osobno wszyscy cz∏onkowie grupy, czyli banki spó∏dzielcze, bank regionalny i bank krajowy.

Obowiàzek konsolidacji sprawozdaƒ dotyczy wy∏àcznie grup regionalnych. Ka˝dy uczestnik grupy jest niezale˝nym podatnikiem; wobec tego stosuje si´ specjalny mechanizm, zwany wyrównaniem wyniku. Za∏o˝eniem ogólnym tego mechanizmu jest to, aby suma podatków p∏aconych przez cz∏onków grupy by∏a mniej wićej równa podatkowi, jaki zap∏aci∏aby grupa, gdyby by∏a jednà instytucjà z wieloma oddzia∏ami. Mechanizm ten mo˝na zobrazowaç nast´pujàcym przyk∏adem: przyjmijmy, ˝e banki spó∏-dzielcze oznaczone literami A, B, C, D osiàgajà przed opodatkowaniem wyniki odpowiednio: 600 tys. z∏, 500 tys. z∏, 100 tys. z∏, –240 tys. z∏ (strata), a stawka podatku wynosi 40%.

Zauwa˝my, ˝e gdybyÊmy mieli do czynienia z jednà instytucjà sk∏adajàcà si´ z czterech oddzia∏ów, to podatek wynosi∏by 960 tys. z∏ x 40% = 384 tys. z∏, wynik netto zaÊ 576 tys. z∏.

Wyrównanie wyniku

Obliczamy udzia∏ procentowy straty jednego z banków w sumie zysków pozosta∏ych banków:

strata x 100% = udział w pokryciu zysk

240 x 100% = 240 x 100% = 20% 600 + 500 + 100 1200

Zgodnie z przedstawionym wyliczeniem ka˝dy z banków osiàgajàcy dochód musia∏by prze-znaczyç 20% swojego wyniku brutto na pokrycie straty banku D (o ile specjalny komitet zadecy-duje, ˝e warto to robiç), zmniejszajàc jednoczeÊnie podstaw´ swojego opodatko wania. Sytuacj´ po dokonaniu wyrównania przedstawia tabela 15.

W konsekwencji zmniejsza si´ obcià˝enie podatkowe ca∏ej grupy. Wyniki netto banków majàcych dodatnie wyniki brutto sà wprawdzie mniejsze ni˝ w poprzedniej sytuacji, niemniej wynik netto ca∏oÊci jest wi´kszy, a zatem wi´ksze sà mo˝liwoÊci podwy˝szenia funduszy w∏asnych grupy, czyli równie˝ wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci grupy.

Ârodki przeznaczone na wyrównanie nie sà bezzwrotne. Majà one postaç oprocentowanych po˝yczek sp∏acanych przez bank D od momentu, w którym osiàga on dodatnie wyniki. Bank ten zobowiàzany jest do sporzàdzenia planu naprawczego, zawierajàcego terminarz sp∏aty po˝yczki. Dla banków A, B i C wyrównanie jest odroczeniem zysku, dla banku D zaÊ odroczeniem straty.

Tabela 14. Przyk∏ad wyrównania wyniku

Bank Wynik brutto Stawka (%) Podatek Wynik netto

A 600 40 240 360

B 500 40 200 300

C 100 40 40 60

D -240 40 0 -240

Razem 960 X 480 480

Tabela 15. Wynik finansowy netto po wyrównaniu (w tys. z∏)

Bank Wynik brutto Wyrównanie Wynik po wyrównaniu (do opodatkowania)

Stawka podatku (%) Podatek Wynik netto

A 600 -120 480 40 192 288

B 500 -100 400 40 160 240

C 100 -20 80 40 32 48

D -240 240 0 40 0 0

Razem 960 0 960 X 384 576


6


84

Sp∏aty po˝yczki sà kosztem uzyskania przychodu, a dla banków otrzymujàcych te sp∏aty sà docho-dem podlegajàcym opodatkowaniu.

OczywiÊcie w sytuacji, gdy wszystkie banki osiàgajà wyniki brutto wi´ksze lub równe 0, suma podatków p∏aconych przez grup´ jest równa sumie podatków p∏aconych przez banki indywidual-nie. Mechanizm opisany powy˝ej jest buforem ∏agodzàcym skutki strat poniesionych przez cz∏on-ków grupy. U∏atwia on prowadzenie przez grup´ odpowiedniej polityki w zakresie dopasowania rozmieszczenia banków do zmian na rynku.

6.1.3.3. Fundusze gwarancyjne niemieckich banków spó∏dzielczych

Fundusze te by∏y wzorem dla analogicznych funduszy funkcjonujàcych w polskich zrze-szeniach banków spó∏dzielczych (zarówno w Polsce, jak i w Niemczech banki spó∏dzielcze nie sà skonsolidowane). Podstawowà ró˝nicà jest to, ˝e w Niemczech sà one zarzàdzane przez zwiàzki rewizyjne, do których obowiàzkowo nale˝à banki spó∏dzielcze.

6.2. Zarzàdzanie p∏ynnoÊcià

Francja

Zachowanie p∏ynnoÊci finansowej francuskiej grupy banków spó∏dzielczych Crédit Mutuel jest gwarantowane na poziomie banku regionalnego, co jest mi´dzy innymi skutkiem obowiàzujàcej od 1982 r. konsolidacji na poziomie grupy regionalnej. Nadwy˝ka Êrodków finansowych zgromadzo-nych przez banki lokalne jest deponowana w banku regionalnym. Istnieje Êcis∏y zakaz lokowania wolnych Êrodków finansowych w innych instytucjach finansowych (tak˝e w bankach). Kasy lokalne, które nie dysponujà wystarczajàcymi Êrodkami p∏ynnymi, mogà korzystaç z zaliczki na rachunku bie˝àcym prowadzonym przez bank regionalny.

Zgodnie z obowiàzujàcymi regulaminami, zrzeszenia regionalne struktury Crédit Mutuel muszà zachowaç wskaênik p∏ynnoÊci w wysokoÊci 60%. Mo˝liwoÊci lokowania Êrodków finan-sowych przez banki regionalne w banku krajowym (Caisse Nationale) zale˝à od indywidualnych potrzeb, mo˝liwoÊci i pozycji danego banku regionalnego w grupie. Nie ma bowiem obowiàzku korzystania przez banki regionalne z oferty banku krajowego w dziedzinie lokowania nadwy˝ek finansowych i refinansowania ich dzia∏alnoÊci z jego strony. W praktyce mniejsze banki regionalne korzystajà z mo˝liwoÊci lokowania wolnych Êrodków finansowych w banku krajowym, natomiast wi´ksze banki regionalne same korzystajà bezpoÊrednio z ofert rynku kapita∏owego i pieni´˝nego.

W innej francuskiej grupie bankowoÊci spó∏dzielczej – Crédit Agricole praktycznie ka˝dy bank spó∏dzielczy zapewnia swojà p∏ynnoÊç we w∏asnym zakresie, przy czym trzeba dodaç, ˝e banki lokalne Crédit Agricole nie udzielajà kredytów. Przepisy dotyczàce zachowania p∏ynnoÊci, lokowania nadwy˝ek finansowych i warunków refinansowania dotyczà przede wszystkim banków regionalnych, które prowadzà typowà dzia∏alnoÊç bankowà. Zgodnie z obowiàzujàcymi od 1998 r. przepisami banki regionalne odprowadzajà do banku krajowego 2/3 okreÊlonych ustawowo rodza-jów zgromadzonych oszcz´dnoÊci, a 1/3 pozostaje do dyspozycji banku regionalnego. Przepis ten doprowadzi∏ do osiàgnićia przez bank krajowy silnej pozycji w strukturze. W praktyce dysponuje on znacznymi zasobami finansowymi zgromadzonymi pierwotnie w bankach regionalnych.

Holandia

Departament Skarbu Rabobanku pe∏ni funkcj´ banku dla banków spó∏dzielczych. Banki spó∏-dzielcze grupy Rabobank nie prowadzà bezpoÊrednich operacji na rynku pieni´˝nym i kapita∏owym ani nie zawierajà transakcji pomi´dzy sobà (w tym nie udzielajà kredytów konsorcjalnych z innymi bankami spó∏dzielczymi). Powodem takiego zorganizowania przep∏ywów w grupie by∏o zapewnie-nie maksymalnej efektywnoÊci wykorzystania Êrodków cz∏onków grupy. Departament Skarbu jest z za∏o˝enia jednostkà niedochodowà, tzn. ca∏y ewentualny zysk (po potràceniu kosztów) przekazu-je bankom spó∏dzielczym w formie wy˝szej stopy procentowej.


6


85

W ramach delegowanych uprawnieƒ Rabobank Nederland nadzoruje ryzyko w zakresie wyp∏a-calnoÊci, p∏ynnoÊci i stopy procentowej zrzeszonych banków spó∏dzielczych. Zgodnie z odpowiednim zarzàdzeniem DNB42, ka˝dy bank zobowiàzany jest do utrzymywania okreÊlonej kwoty Êrodków w gotówce i innych aktywach o wysokiej p∏ynnoÊci jako zabezpieczenia na wypadek wycofywania z banku depozytów. WysokoÊç tej swoistej rezerwy obowiàzkowej ró˝ni si´ w zale˝noÊci od terminów wymagalnoÊci depozytów. Ârednio rezerwa ta stanowi 15% depozytu. W Rabobanku wymagania DNB w zakresie rezerwy obowiàzkowej zosta∏y zawarte w wewn´trznej regulacji, zgodnie z którà ka˝dy zrzeszony bank spó∏dzielczy jest zobowiàzany do utrzymywania 15% kwoty zgromadzonych depozytów (tzw. L-limit) na swym rachunku w Departamencie Skarbu, który inwestuje je w d∏ugoter-minowe papiery wartoÊciowe.

Banki spó∏dzielcze mogà tak˝e lokowaç w Departamencie Skarbu dodatkowe Êrodki (tzn. Êrodki powy˝ej L-limit, czyli tzw. L+), których nie wykorzystujà w danym momencie w dzia∏alnoÊci kredytowej. Ârodki te inwestowane sà, ze wzgl´du na ich niestabilny poziom, w mniej dochodowe instrumenty krótko- i Êrednioterminowe.

Niemcy

W strukturach niemieckich banki spó∏dzielcze muszà utrzymywaç w banku regionalnym co najmniej 7,5% Êrodków p∏ynnych obliczonych w stosunku do ich zobowiàzaƒ z tytu∏u depozytów. Ârodki te sà oprocentowane wed∏ug stawek rynkowych i s∏u˝à do regulowania p∏ynnoÊci zrzeszenia regionalnego. Zasady refinansowania banków zrzeszonych (np. w jakich przypadkach banki lokalne mogà zwracaç si´ do banku regionalnego po Êrodki finansowe, po jakiej cenie i na jaki okres) sà przedmiotem umów pomi´dzy bankiem zrzeszajàcym a bankiem lokalnym.

6.3. Nadzór w∏aÊcicielski

Istnieje wa˝na ró˝nica pomi´dzy polskimi bankami spó∏dzielczymi a bankami spó∏dzielczymi omawianymi w tej cz´Êci Raportu. Cz∏onkami rad nadzorczych banków lokalnych oraz banków zrzeszajàcych sà wy∏àcznie udzia∏owcy nieb´dàcy pracownikami banków. Reprezentujà oni klientów (deponentów i kredytobiorców) ˝ywotnie zainteresowanych wynikami banku nie tylko ze wzgl´du na dywidend´, której zresztà w wielu grupach spó∏dzielczych nie wyp∏aca si´ (np. w Rabobanku czy w Crédit Mutuel).

Przyjćie takiego rozwiàzania w polskim sektorze spó∏dzielczym zmniejszy∏oby ewentualny konflikt interesów wyst´pujàcy w sytuacji, gdy bank zrzeszajàcy podejmuje czynnoÊci kontrolne w banku spó∏dzielczym, którego prezes jest cz∏onkiem rady banku zrzeszajàcego.

6.4. Nadzór bankowy

We francuskich grupach nadzór bankowy nad kasami lokalnymi sprawujà tzw. federacje regional-ne (stowarzyszenia kas lokalnych dzia∏ajàce na podstawie prawa o stowarzyszeniach z 1901 r.), z upo-wa˝nienia federacji krajowej (stowarzyszenie banków regionalnych). Nadzór nad bankami regionalnymi sprawowany jest przez federacj´ krajowà z upowa˝nienia francuskiej Komisji Nadzoru Bankowego.

W Rabobanku nadzór bankowy sprawuje bank zrzeszajàcy z upowa˝nienia holenderskiego nadzoru bankowego.

W obydwu przypadkach ostateczna odpowiedzialnoÊç za nadzór spoczywa na krajowym nadzorze bankowym. Koszty nadzoru ponoszone sà przez banki zrzeszajàce.

W Niemczech nadzór bankowy nad bankami spó∏dzielczymi sprawuje Federalny Urzàd Nad-zoru Finansowego (Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht).

42 Holenderski nadzór bankowy


6


86

6.5. Podstawowe informacje o wybranych grupach

6.5.1. Crédit Agricole

Jest to najwi´ksza grupa spó∏dzielcza na Êwiecie, zajmujàca 1. miejsce w Europie pod wzgl´-dem funduszy w∏asnych (66 mld euro) i 2. na Êwiecie.

Dane skonsolidowane za 2004 r.43:

• zatrudnienie – 134 tys. osób,

• liczba placówek – 9 060,

• liczba klientów – 21 mln,

• aktywa – 912,6 mld euro,

• wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci – 10,4%,

• wskaênik kosztów operacyjnych (C/I) – 64,1%,

• ratingi d∏ugoterminowe Standard & Poor’s: AA-, Moody’s: Aa2,

Crédit Agricole jest jednà z dwóch (oprócz fiƒskiej grupy OKOBANK) grup spó∏dzielczych, w których bank apeksowy jest bankiem gie∏dowym. Nale˝y on do 40 spó∏ek gie∏dowych o najwi´k-szej kapitalizacji na gie∏dzie paryskiej (indeks CAC40).

43 èród∏o: strona internetowa Crédit Agricole (http://www.credit-agricole.fr/)

5,7 mln udzia∏owców2 599 kas lokalnych

42 banki regionalne(spó∏dzielnie kas)

akcje w publicznym obrocie

(od 21.12.2001 r.; w tym pracownicze),

2% akcji w posiadaniu

spó∏ek zale˝nych

firma poÊredniczàca (w∏asnoÊç banków regionalnych)

Crédit Agricole SA bank centralny grupy Crédit Agricole

udzia∏y Crédit Agricole SA w bankach regionalnych

bankowoÊç detaliczna za granicà

bankowoÊç inwestycyjna

zarzàdzanie aktywami, ubezpieczenia, bankowoÊç prywatna

wyspecjalizowane instytucje finansowe (kredyty konsumpcyjne, leasing, faktoring)

Crédit Lyonnais (≈100% akcji)

Federacja Krajowa Crédit Agricole

25%

54% 46%akcje Crédit Agricole SA w posiadaniu banków regionalnych (poÊrednio, nie uczestniczà w WZA)

Schemat organizacyjny grupy Crédit Agricole


6


87

Jako ciekawostk´ mo˝na dodaç, ˝e spoÊród 42 banków regionalnych (spó∏dzielnie osób prawnych) 17 wyemitowa∏o w 1998 r. tzw. Spó∏dzielcze Certyfikaty Inwestycyjne (Certificats Coopératifs d’Investissement) bez prawa g∏osu na walnym zgromadzeniu, które sà notowane na gie∏dzie paryskiej, na rynku wtórnym.

6.5.2. Crédit Mutuel


• zatrudnienie – 56 tys. osób (2003 r.),

• liczba placówek – 4 990,

• liczba klientów – 13,8 mln,

• aktywa – 355 mld euro (2003 r.),

• fundusze w∏asne – 18,0 mld euro,


Struktura grupy Crédit Mutuel

44 èród∏o: strona internetowa Credit Mutuel (http://www.creditmutuel.com/index.html).


6


88

• ROE – 10,6%,


• udzia∏ w rynku depozytów – 12,5% (2003 r.),

• udzia∏ w rynku kredytów – 15,7% (2003 r.).

6.5.3. Rabobank


• zatrudnienie – 56,3 tys. osób,

• liczba placówek – 4 200 (oddzia∏y + tzw. punkty kontaktowe),

• aktywa – 475,1 mld euro (2003 r.),

• fundusze w∏asne –18,1 mld euro,


• ROE – 10,1%,


• udzia∏ w rynku depozytów – 39%,

• udzia∏ w rynku ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw – 40%,

• udzia∏ w rynku rolników – 84%,

• rating – Standard & Poor’s: AAA, Moody’s: Aaa.

45 èród∏o: strona internetowa Rabobank (http://www.rabobank.com/index.jsp).

9 mln klientów

Struktura organizacyjna Rabobank w 2004 r.

1,46 mln udzia∏owców

288 banków zrzeszonych

Rabobank NederlandbankowoÊç hurtowa

i zagraniczne filie detalicznemarketing i krajowa

bankowoÊç detalicznadepartamenty grupy

– Corporate Clients– Rabobank International

– osoby fizyczne– ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa– private banking

– wspó∏praca z bankami zrzeszonymi,– technologia informatyczna w grupie,– kredyty,– us∏ugi i obiekty wspólne,– inne departamenty i us∏ugi

korporacyjne

ubezpieczenia, programy

emerytalne, bhp, ochrona

– Interpolis

zarzàdzanie aktywami

– Robeco Group– Schretlen & Co– Effectenbank

Stroeve– Alex

leasing

– De Lage Landen

nieruchomoÊci

– Rabo Vastgoed– FGH Bank

pozosta∏e jednostki grupy

– Gilde– Obvion


6


89

6.5.4. Niemieckie banki spó∏dzielcze

W Niemczech istniejà dwa banki zrzeszajàce: DZ Bank AG i WGZ Bank AG. Obydwa w swoich raportach nie publikujà danych o zrzeszonych bankach spó∏dzielczych. Sprawozdania finansowe jednostkowe i skonsolidowane dotyczà wy∏àcznie banków zrzeszajàcych (w obydwu bankach banki spó∏dzielcze posiadajà oko∏o 80% akcji) i ich spó∏ek.

Przedstawione poni˝ej dane skonsolidowane sektora spó∏dzielczego za 2003 r. zosta∏y przy-gotowane przez BVR46:

• liczba banków spó∏dzielczych – 1 392,

• liczba udzia∏owców – 15,3 mln,

• liczba klientów – 30 mln,

• zatrudnienie – 173,7 tys. osób, w tym banki spó∏dzielcze – 136,9 tys. osób,

• aktywa skonsolidowane – 807,5 mld euro, suma aktywów nieskonsolidowanych – 990,0 mld euro, w tym banki spó∏dzielcze – 563,3 mld euro,

• fundusze w∏asne nieskonsolidowane – 57 mld euro, w tym banków spó∏dzielczych – 29,1 mld euro, fundusze skonsolidowane – 52,2 mld euro,


• ROE – 5,9%,

• wskaênik kosztów operacyjnych (C/I) – 68,6%.

46 Por. strona internetowa BVR (http://www.bvr.de/public.nsf/index.html?ReadForm).


7

90

Analiza postulatów KZBS w zakresie zmian normatywnych

7Analiza postulatów KZBS w zakresie zmian normatywnych

Od d∏u˝szego czasu Krajowy Zwiàzek Banków Spó∏dzielczych (KZBS) formu∏uje szereg pro-pozycji rozwiàzaƒ, majàcych na celu przede wszystkim zapewnienie wzrostu funduszy w∏asnych jak najwi´kszej liczbie banków spó∏dzielczych. Propozycje takie Zwiàzek przedstawi∏ mi´dzy innymi w toku prac nad nowelizacjà ustawy Prawo spó∏dzielcze.

W trakcie prac nad nowelizacjà ustawy Prawo spó∏dzielcze Zwiàzek zg∏osi∏ nast´pujàce pro-pozycje dotyczàce dzia∏alnoÊci banków spó∏dzielczych:

1) zwolnienie z podatku dochodowego dochodów banku spó∏dzielczego w cz´Êci przezna-czonej na zwi´kszenie funduszy w∏asnych,

2) zaliczenie do funduszy w∏asnych depozytów d∏ugoterminowych o terminie powy˝ej 5 lat,

3) stworzenie mo˝liwoÊci powo∏ania kolejnego banku zrzeszajàcego,

4) przyznanie bankowi spó∏dzielczemu prawa do emitowania tzw. udzia∏ów typu B, bez prawa g∏osu, ale z zagwarantowanym prawem do dywidendy,

5) zwi´kszenie dla banków spó∏dzielczych kwoty pomniejszenia naliczonej rezerwy obowiàz-kowej.

Narodowy Bank Polski zosta∏ wy∏àczony z prac nad tà nowelizacjà, pomimo ˝e deklarowa∏ ch´ç i gotowoÊç udzia∏u w dyskusji. NBP przedstawi∏ jednak swoje uwagi do omawianych propozy-cji, proszàc o ich uwzgl´dnienie. Ustawa nie zosta∏a ostatecznie przyj´ta przez Sejm, ale zg∏aszane propozycje pozostajà aktualne – znalaz∏y si´ w opracowaniu Krajowego Zwiàzku Banków Spó∏dziel-

czych zaprezentowanym na ostatnim Walnym Zgromadzeniu Zwiàzku47. Formu∏owane w trakcie prac legislacyjnych uwagi nadzoru bankowego, dotyczàce proponowanych przez KZBS rozwiàzaƒ, nadal sà aktualne.

Zdaniem nadzoru bankowego:

1. Zaliczenie do funduszy podstawowych banków spó∏dzielczych „depozytów d∏ugotermino-wych osób fizycznych i prawnych (nie krótszych ni˝ 5-letnie)” mog∏oby mieç bezpoÊredni wp∏yw na obni˝enie si´ poziomu bezpieczeƒstwa Êrodków gromadzonych na rachunkach w bankach, a wić depozytów.

Fundusze podstawowe sà êród∏em pokrywania ewentualnych strat w dzia∏alnoÊci banku. Wraz z funduszami uzupe∏niajàcymi, które na mocy ustawy bank mo˝e dowolnie wykorzystywaç na pokrycie niezidentyfikowanego ryzyka lub które podlegajà zwrotowi (w przypadku upad∏oÊci lub likwidacji banku) w ostatniej kolejnoÊci, stanowià one zabezpieczenie realizacji zobowiàzaƒ finansowych banku. Ze wzgl´du na t´ funkcj´ fundusze w∏asne muszà byç stabilne i nie mogà podlegaç ograniczeniom, które uniemo˝liwia∏yby ich wykorzystanie na pokrycie ewentualnych strat. Omawiana propozycja nie gwarantuje tej stabilnoÊci, poniewa˝ nie zawiera (poza okreÊleniem mini-malnego czasu trwania umowy depozytu) ˝adnych mechanizmów pozwalajàcych bankowi na ich bezwarunkowe wykorzystanie do pokrycia ewentualnych strat lub pokrycia zobowiàzaƒ.

Pojćie „depozytów” nie zosta∏o zdefiniowane. Nale˝y jednak przyjàç, ˝e mowa jest o Êrod-kach zgromadzonych na rachunkach bankowych. W tym przypadku zastosowanie mia∏yby wić przepisy dotyczàce rachunków bankowych, w tym m.in. art. 50 ustawy Prawo bankowe, zgodnie

47 Uwarunkowania funkcjonowania polskich banków spó∏dzielczych na tle systemów bankowoÊci spó∏dzielczej w Europie, maszynopis powielony, Warszawa, lipiec 2005, KZBS.


7

91


z którym „(...) posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie Êrodkami pieni´˝nymi zgro-madzonymi na rachunku (...)”, jak równie˝ art. 55 tej ustawy, nak∏adajàcy obowiàzek wyp∏aty Êrodków pieni´˝nych z tych rachunków w przypadku Êmierci jego posiadacza (osoby fizycznej). Wskazanych uprawnieƒ nie b´dzie wy∏àczaç okreÊlenie 5-letniego czasu trwania umowy.

Zgodnie z przepisami art. 34 ust. 4 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego 2000/12/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej „instytucja kredytowa musi mieç mo˝liwoÊç nieograniczonego i bezzw∏ocznego wykorzystania pozycji wchodzàcych w sk∏ad fundu-szy podstawowych do pokrycia ryzyka lub strat, gdy tylko one wystàpià.” Warunek swobodnego wykorzystania „na pokrycie normalnego ryzyka bankowego, gdy straty przychodów lub kapita∏u jeszcze nie zosta∏y okreÊlone” tak˝e innych pozycji zaliczanych do funduszy w∏asnych zawarty jest w treÊci art. 35 ust. 1 lit. a Dyrektywy. Omawianà propozycj´ nale˝y zatem uznaç za niezgodnà z jej przepisami. Brak takiego dost´pu powoduje, ˝e w przypadku zaliczenia „depozytów d∏ugotermi-nowych” do funduszy w∏asnych bank nie b´dzie móg∏ swobodnie ich wykorzystywaç na pokrycie ewentualnych strat.

Nale˝y tak˝e pami´taç, ˝e fundusze w∏asne sà jednoczeÊnie podstaw ustalania wskaêni-ków i norm ostro˝noÊciowych w dzia∏alnoÊci banków. W przypadku przyjćia propozycji kwota depozytów, które poprzez te normy majà byç chronione, stanowi∏aby jednoczeÊnie znacznà cz´Êç podstawy przyjmowanej do ich wyliczenia. Prowadzi∏oby to do wzrostu ryzyka prowadzonej przez banki dzia∏alnoÊci.

Trzeba tak˝e zauwa˝yç, ˝e w obowiàzujàcym stanie prawnym mo˝liwe jest uzyskanie wzrostu funduszy w∏asnych w sposób niemal w ca∏oÊci odpowiadajàcy zg∏oszonej propozycji. Na podsta-wie art. 127 ust. 3 pkt 2 lit. b ustawy Prawo bankowe do funduszy uzupe∏niajàcych banku mogà byç zaliczone: „zobowiàzania podporzàdkowane, rozumiane jako zobowiàzania z tytu∏u przyjćia przez bank – w kwocie i na zasadach ustalonych w decyzji Komisji Nadzoru Bankowego, wydanej na wniosek banku, pomniejszanej na koniec ka˝dego roku w ciàgu ostatnich 5 lat trwania umowy o 20% tej kwoty, z tym ˝e […] w banku spó∏dzielczym suma tej kwoty i dodatkowej kwoty odpo-wiedzialnoÊci cz∏onków, o której mowa w lit. a), nie mo˝e przewy˝szaç po∏owy funduszy podstawo-wych banku – Êrodków pieni´˝nych spe∏niajàcych zgodnie z umowà ∏àcznie nast´pujàce warunki:

– Êrodki pieni´˝ne przyj´to na okres co najmniej 5 lat (okres umowy),

– Êrodki pieni´˝ne nie mogà byç wycofane z banku przed up∏ywem okresu umowy, z zastrze-˝eniem ust. 4,

– Êrodki pieni´˝ne podlegajà zwrotowi w ostatniej kolejnoÊci w przypadku upad∏oÊci banku lub jego likwidacji,

– zwrot Êrodków pieni´˝nych nie jest zabezpieczony przez bank bezpoÊrednio lub poÊrednio”.

Jak wynika z treÊci cytowanego powy˝ej przepisu, w przeciwieƒstwie do propozycji zg∏oszonej przez KZBS obowiàzujàce rozwiàzanie okreÊla warunki niezb´dne, by Êrodki zaliczone do funduszy w∏asnych mog∏y byç wykorzystane do celów, dla których fundusze te sà tworzone. Spe∏nianie tych warunków podlega kontroli Komisji Nadzoru Bankowego, co dodatkowo gwarantuje odpowiedni poziom bezpieczeƒstwa depozytów gromadzonych przez banki. Istniejàce rozwiàzanie odpowiada jednak oczekiwaniom, które leg∏y u podstaw propozycji KZBS. Tym bardziej wić, w ocenie nadzoru bankowego, brak jest powodów do wprowadzania do porzàdku prawnego kolejnych, podobnych rozwiàzaƒ, zw∏aszcza gdy z punktu widzenia stabilnoÊci banków i bezpieczeƒstwa depozytów sà one mniej korzystne.

2. Propozycja umo˝liwiajàca powo∏anie nowego banku zrzeszajàcego, po dokonaniu zastrze-˝enia, ˝e jego w∏aÊcicielami by∏yby wy∏àcznie banki spó∏dzielcze, nie budzi∏a zastrze˝eƒ NBP. Sta-nowisko nadzoru bankowego w tej kwestii wynika z przekonania, ˝e ewentualna decyzja banków spó∏dzielczych o utworzeniu nowego banku zrzeszajàcego nie mog∏aby byç podj´ta bez rzetelnej analizy kosztów zwiàzanych z takim przedsi´wzićiem.

3. Propozycja emitowania przez banki spó∏dzielcze udzia∏ów typu „B” zosta∏a oceniona jako wadli-wa, poniewa˝ pojćie udzia∏u „B” nie jest zdefiniowane w ˝adnym obowiàzujàcym akcie normatywnym.

92

Pojćie udzia∏u „B” nie zosta∏o tak˝e zdefiniowane przez autorów omawianej propozycji. Zak∏adajàc jednak, ˝e udzia∏y takie mia∏yby stanowiç cz´Êç funduszy w∏asnych banku (wskazuje na to nazwa proponowanego instrumentu oraz g∏ówny cel tej propozycji) rozwiàzanie takie by∏oby nie do zaakceptowania. Zastrze˝enia budzi przede wszystkim za∏o˝enie „gwarancji” uzyskiwania „okreÊlonych przychodów” – co oznacza∏oby koniecznoÊç jej realizacji, nawet gdyby wyniki banku uniemo˝liwia∏y wyp∏at´ ustalonego i „zagwarantowanego” oprocentowania. Prowadzi∏oby do os∏abiania sytuacji banku, co by∏oby niepo˝àdane, zw∏aszcza gdy z powodu s∏abych wyników bank wymaga∏by dodatkowego kapita∏u.

Przyjćie natomiast, ˝e taki udzia∏ nie rodzi∏by obowiàzku wyp∏aty oprocentowania, powo-dowa∏oby, ˝e nie ró˝ni∏by si´ on niczym od udzia∏ów, b´dàcych êród∏em tworzenia funduszu udzia∏owego i stanowiàcych nadwy˝k´ ponad jeden zadeklarowany udzia∏, które równie˝ nie powodujà rozszerzenia zakresu uprawnieƒ cz∏onka spó∏dzielni. Gdyby udzia∏ „B” nie wiàza∏ si´ z cz∏onkostwem, propozycja dodatkowo komplikowa∏aby relacje w∏aÊcicielskie w spó∏dzielni. Powsta∏by wówczas problem wykorzystywania udzia∏ów „B” do pokrycia strat, w sytuaji gdy ich posiadacze nie mieliby wp∏ywu na sposób dzia∏ania spó∏dzielni wskutek ich wy∏àczenia z udzia∏u w walnym zgromadzeniu.

Przywo∏ywany w opracowaniu KZBS przyk∏ad holenderskiej grupy spó∏dzielczej Rabobank jest nieadekwatny do warunków polskich. Omawiane przez KZBS „akcje B” (angielski termin share oznacza zarówno akcje, jak i udzia∏y) zosta∏y wyemitowane przez bank zrzeszajàcy, tj. Rabobank Nederland, a nie przez banki spó∏dzielcze. Emisja tych instrumentów mia∏a na celu z jednej stro-ny zwi´kszenie kapita∏ów Rabobank Nederland, z drugiej zaÊ aktywizacj´ i ÊciÊlejsze powiàzanie cz∏onków banków spó∏dzielczych (cz∏onkowie holenderskich banków spó∏dzielczych nie majà ˝adnych udzia∏ów w bankach spó∏dzielczych, a tym samym nie majà prawa do dywidendy) z grupà Rabobank. Grupa Rabobank jest przy tym grupà skonsolidowanà i normy ostro˝noÊciowe, w szcze-gólnoÊci wymogi co do wysokoÊci funduszy w∏asnych, dotyczà ca∏ej grupy, a nie poszczególnych jej cz∏onków.

Podobne rozwiàzanie istnieje we francuskiej grupie spó∏dzielczej Credit Mutuel, z tym ˝e:

– udzia∏y „B” sà tam przeznaczone wy∏àcznie dla cz∏onków kas lokalnych,

– zosta∏y wprowadzone w celu zwi´kszenia zainteresowania dzia∏alnoÊcià kas lokalnych, poniewa˝ kasy te z zasady nie wyp∏acajà dywidendy, a ca∏y zysk netto przeznaczany jest na wzrost funduszy w∏asnych.

Warto te˝ zaznaczyç, ˝e udzia∏y „B” stanowià jedynie u∏amek procenta funduszy w∏asnych wspomnianej grupy.

W Êwietle przepisów obowiàzujàcego prawa bankowego, odpowiednikiem udzia∏u „B” jest dodatkowa kwota odpowiedzialnoÊci cz∏onków banku spó∏dzielczego. Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ oraz o bankach zrzeszajàcych: „OdpowiedzialnoÊç udzia∏owców za straty powsta∏e w banku mo˝e zostaç podniesiona w statucie banku do podwójnej wysokoÊci wp∏aconych udzia∏ów.” Zgodnie z art. 127 ust. 3 pkt 2a kwota ta mo˝e byç zaliczona do funduszy uzupe∏niajàcych banków spó∏dzielczych. Banki spó∏dzielcze nie korzysta∏y, jak dotàd, z mo˝liwoÊci zwi´kszenia funduszy w∏asnych, które daje im przepis, choç pozwoli∏oby to na zwi´kszenie przeci´tnych funduszy w∏asnych banków spó∏dzielczych o oko∏o 1/5. Wprawdzie dodatkowa kwota nie jest powiàzana z gwarancjà wyp∏aty dywidendy, ale te˝ nie wymaga anga˝owania Êrodków – ponad kwot´ wp∏aconych ju˝ udzia∏ów. Brak zainteresowania wykorzystaniem istniejàcych ju˝ mo˝liwoÊci mo˝e wskazywaç, ˝e tak˝e udzia∏ „B” nie stanowi∏by efektywnego rozwiàzania mogàcego przyczyniç si´ do wzrostu funduszy banków spó∏dzielczych. Próba zwi´kszenia jego atrakcyjnoÊci poprzez wzrost oprocentowania udzia∏u „B” mog∏aby prowa-dziç do przeciwnych rezultatów, zmniejszajàc kwot´ nadwy˝ki przeznaczanej na wzrost funduszy.

7




8

Podsumowanie

8Podsumowanie

1. W ciàgu ostatnich kilkunastu lat banki spó∏dzielcze zapewni∏y sobie trwa∏e miejsce na rynku us∏ug bankowych. W wi´kszoÊci z nich znacznie poprawi∏a si´ jakoÊç zarzàdzania, czego skutkiem jest dziÊ o wiele ni˝szy ni˝ w przypadku banków komercyjnych portfel nale˝noÊci zagro-˝onych. Zwi´kszy∏y si´ fundusze w∏asne banków i skala przedsi´biorstwa mierzona wielkoÊcià sumy bilansowej. Poprawi∏y si´ osiàgane wyniki finansowe. Odbudowane zosta∏o zaufanie klientów banków, utracone w trakcie za∏amania w po∏owie lat dziewi´çdziesiàtych. Banki spó∏dzielcze stajà si´ coraz bardziej interesujàcym partnerem dla swoich klientów, w tym dla samorzàdów lokalnych, i odgrywajà coraz wi´kszà rol´ w rozwoju Êrodowisk, które obs∏ugujà.

Osiàgni´ta stabilizacja sytuacji pozwala na podjćie dyskusji na temat dalszych kierunków rozwoju sektora. Dyskusja taka jest konieczna, poniewa˝ coraz wy˝sze oczekiwania klientów i wymagania otoczenia regulacyjnego, coraz silniejsza presja konkurencji b´dà coraz trudniejszym wyzwaniem dla banków spó∏dzielczych. Jak wskazujà obserwacje z inspekcji, ju˝ dziÊ w wielu bankach spó∏dzielczych nie jest mo˝liwe zapewnienie odpowiedniej niezale˝noÊci w realizacji poszczególnych funkcji. Nie tylko os∏abia to kontrol´ funkcjonalnà, co mo˝e mieç wp∏yw na bezpieczeƒstwo ich dzia∏ania, ale przede wszystkim ogranicza mo˝liwoÊci zapewnienia klientom oczekiwanego przez nich zakresu i poziomu us∏ug. W tej sytuacji osiàgnićie celu w postaci 15-pro-centowego udzia∏u w rynku nie b´dzie mo˝liwe bez wprowadzenia zmian pozwalajàcych bankom spó∏dzielczym na utrzymanie dotychczasowych obszarów rynku i ekspansj´ na nowe obszary.

Dane dotyczàce udzia∏u sektora bankowoÊci spó∏dzielczej w ca∏ym systemie bankowym wskazujà wyraênie, ˝e wspomniane powy˝ej osiàgnićia pozwoli∏y jedynie na odzyskanie pozycji, jakà zajmowa∏ on na poczàtku lat 90. Pozycja ta – bioràc pod uwag´ sieç placówek, którymi dyspo-nuje sektor i liczb´ pracowników – mog∏aby zdecydowanie si´ poprawiç. Bliskie zwiàzki z lokalnymi Êrodowiskami w czasie, gdy nawet najwi´ksze banki komercyjne zabiegajà o pozyskanie klientów detalicznych, stanowià niewykorzystany w pe∏ni atut banków spó∏dzielczych. Dowodem na istnie-nie mo˝liwoÊci wzrostu udzia∏u sektora w rynku us∏ug finansowych jest wysoka pozycja pod tym wzgl´dem jego odpowiedników dzia∏ajàcych w innych krajach Unii Europejskiej.

Wypracowanie w∏aÊciwej koncepcji rozwoju nale˝y niewàtpliwie do sektora spó∏dzielczego. Jak wskazujà przyk∏ady niepe∏nej realizacji za∏o˝eƒ ustawowych, w tym zw∏aszcza ustawy o restruk-turyzacji, bez zaakceptowania przez banki propozycji zmian i nowych rozwiàzaƒ nie b´dzie mo˝liwe skuteczne ich wprowadzenie. Dyskusja na ten temat jest jednak niemo˝liwa bez udzia∏u podmiotów zainteresowanych kierunkiem rozwoju sektora, a wić Ministra Finansów, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego i Komisji Nadzoru Bankowego. Wa˝ne jest równie˝ w∏aÊciwe ustalenie przedmiotu dyskusji, tak by w jej trakcie mo˝liwe by∏o przeanalizowanie wszystkich problemów oraz dost´pnych propozycji i rozwiàzaƒ.

2. W swoim opracowaniu Krajowy Zwiàzek Banków Spó∏dzielczych wymienia najwi´ksze problemy banków spó∏dzielczych w Polsce. Zalicza do nich:

– brak spójnej koncepcji rozwoju sektora,

– nierównoÊç sytuacji prawnej spó∏dzielni dzia∏ajàcych na rynku bankowym,

– problemy zwiàzane z osiàgnićiem tzw. trzeciego progu kapita∏owego,

– niedoinwestowanie infrastrukturalne i s∏aby poziom us∏ug informatycznych,

– ma∏y, w stosunku do mo˝liwoÊci i potrzeb, udzia∏ w rynku bankowym.


94

8

Podsumowanie

Do 1998 r. podstawowym problemem sektora banków spó∏dzielczych by∏a jego restruktury-zacja, tj. pozbycie si´ balastu trudnych wierzytelnoÊci. Kiedy trudnoÊci te zosta∏y pokonane, przed bankami spó∏dzielczymi pojawi∏o si´ kolejne wyzwanie w postaci koniecznoÊci osiàgnićia progów kapita∏owych. Powodowa∏o to, ˝e dyskusje na temat niezb´dnych dzia∏aƒ dotyczy∏y g∏ównie metod rozwiàzania najbardziej aktualnych problemów. Tak˝e dziÊ wÊród tematów, które wymagajà dysku-sji, przedstawiciele sektora bankowoÊci spó∏dzielczej wymieniajà liczne kwestie szczegó∏owe.

Dotyczy to mi´dzy innymi wniosków koƒcowych zawartych w opracowaniu Krajowego Zwiàzku Banków Spó∏dzielczych. Koncentrujà si´ one na szczegó∏owych i wyjàtkowych rozwiàza-niach, majàcych stanowiç dodatkowe êród∏o wzrostu funduszy.

3. Nie ma wàtpliwoÊci, ˝e zagadnienia te sà wa˝ne dla wielu banków spó∏dzielczych i powin-ny byç dyskutowane. Wa˝ne jest jednak to, by rozwa˝ajàc problemy bie˝àce, nie traciç z pola widzenia kwestii o znaczeniu zasadniczym.

4. Poszukiwane rozwiàzania nie powinny tak˝e wykraczaç poza ramy wyznaczone przez ogólne normy ostro˝noÊciowe wynikajàce z przepisów Prawa bankowego.

W niektórych przypadkach postulowane rozwiàzania – np. propozycje zwi´kszenia dla ban-ków spó∏dzielczych kwoty pomniejszenia naliczonej rezerwy obowiàzkowej czy zwolnienia banków spó∏dzielczych z podatku dochodowego od osób prawnych, w cz´Êci przeznaczonej na zwi´kszenie funduszy w∏asnych – mia∏yby mieç zastosowanie wy∏àcznie do banków spó∏dzielczych. Mo˝e to byç podstawà zarzutu sprzecznoÊci z zasadà równoÊci praw.

Trzeba pami´taç, ˝e dotychczasowe zmiany w sektorze banków spó∏dzielczych sà przede wszystkim wynikiem pomocy publicznej w restrukturyzacji tego sektora. W niektórych przypad-kach pomoc ta mia∏a charakter wyjàtkowy i by∏a skierowana wy∏àcznie do banków spó∏dzielczych. Jednak gdy osiàgane wyniki nie wskazujà na wyst´powanie powa˝nych zagro˝eƒ, coraz trudniej b´dzie znaleêç argumenty przemawiajàce za tym, by banki spó∏dzielcze – równoprawni uczestnicy rynku us∏ug bankowych – by∏y traktowane korzystniej od innych banków.

5. Wskazujàc na podstawowe problemy banków spó∏dzielczych, jak np.: brak spójnej kon-cepcji rozwoju, niedoinwestowanie strukturalne, s∏aby poziom us∏ug informatycznych oraz ma∏y udzia∏ w rynku us∏ug bankowych, opracowanie KZBS nie przedstawia jednak propozycji dzia∏aƒ w tym zakresie. Wydaje si´, ˝e poszukujàc rozwiàzaƒ, które mog∏yby zwi´kszyç efektywnoÊç dzia∏a-nia banków spó∏dzielczych oraz poprawiç ich pozycj´ wobec banków konkurencyjnych, nale˝a∏oby ponownie przeanalizowaç i wykorzystaç rozwiàzania funkcjonujàce od dawna w krajach Europy Zachodniej.

Nie budzi wàtpliwoÊci, ˝e polski sektor bankowoÊci spó∏dzielczej w krótkim czasie nie b´dzie w stanie osiàgnàç tego, co inne systemy budowa∏y przez wiele dziesićioleci. Nale˝y jednak zauwa-˝yç, ˝e podstawà sukcesów systemów bankowoÊci spó∏dzielczej w Niemczech, Holandii, Francji i innych krajach by∏y rozwiàzania organizacyjne pozwalajàce im nie tylko na obron´ tradycyjnie zajmowanych rynków lokalnych, ale tak˝e wkraczanie na inne obszary, gdzie skutecznie konkuro-wa∏y z bankami komercyjnymi. Umiej´tne wykorzystanie doÊwiadczeƒ tamtych systemów mog∏oby znacznie przyspieszyç rozwój polskiego sektora banków spó∏dzielczych.

Ró˝norodnoÊç sposobów dzia∏ania banków spó∏dzielczych w innych krajach pozwala na wybór tych rozwiàzaƒ, które – w historycznie ukszta∏towanych warunkach w Polsce – by∏yby naj-odpowiedniejsze.

6. Niezale˝nie od przyj´tych we wspomnianych powy˝ej krajach rozwiàzaƒ i sposobu orga-nizacji we wszystkich daje si´ dostrzec pewnà cech´ wspólnà. Ka˝dy z nich dà˝y do stworzenia jed-nolitego i spójnego systemu wzajemnie uzupe∏niajàcych si´ podmiotów, tak by w oczach klientów prezentowaç si´ jako ca∏oÊç.

Sektor bankowoÊci spó∏dzielczej w Polsce nie przyjà∏ dotychczas takiej zasady. Nawet w ramach tego samego zrzeszenia ka˝dy z banków stara si´ eksponowaç swà odr´bnoÊç. Nierzad-ko banki te wzajemnie ze sobà konkurujà, a dzia∏ania banków zrzeszajàcych – powo∏anych po to,


8

Podsumowanie

by jednoczyç – postrzegane sà przez pryzmat potencjalnych zagro˝eƒ dla samodzielnoÊci i samo-rzàdnoÊci banków spó∏dzielczych.

Taka sytuacja jest zrozumia∏a, jeÊli wziàç pod uwag´ dotychczasowà ewolucj´ sektora. Po uzyskaniu na poczàtku lat 90. ubieg∏ego stulecia pe∏nej samodzielnoÊci banki spó∏dzielcze chcà jà mocno akcentowaç. Sprzyja temu istnienie bardzo silnych zwiàzków lokalnych i cz´sto wieloletnia rywalizacja z innymi bankami dzia∏ajàcymi w sàsiedztwie. Umo˝liwienie rozszerzania terenów dzia∏ania skutkuje ich nak∏adaniem si´, co powoduje konkurencj´ mi´dzy bankami spó∏dzielczymi. Wprowadzony ustawowo obowiàzek zrzeszenia powoduje, ˝e instytucje b´dàce ich wspó∏w∏asno-Êcià, stanowiàce wspólne przedsi´wzićie, majàce s∏u˝yç im pomocà, postrzegane sà jako kosz-towny, obcy i niepotrzebny element systemu. Wyposa˝enie banków zrzeszajàcych w kompetencje kontrolne jest w tej sytuacji odbierane jako przejaw zbyt daleko idàcej ingerencji w samodzielnoÊç banku spó∏dzielczego. W taki sposób postrzegana jest nawet mo˝liwoÊç zlecenia wykonywania czynnoÊci kontroli wewn´trznej bankowi zrzeszajàcemu.

7. Powa˝nym problemem, który wymaga rozwiàzania we wszystkich zrzeszeniach, pozostaje okreÊlenie obszarów aktywnoÊci banków zrzeszajàcych i zrzeszonych w nich banków spó∏dzielczych.

Niezb´dne jest okreÊlenie roli banków zrzeszajàcych i ich placówek terenowych. Konieczne jest rozstrzygnićie, czy w przysz∏oÊci powinny si´ skupiaç wy∏àcznie na obs∏udze zrzeszonych ban-ków, czy tak˝e na dzia∏alnoÊci stricte komercyjnej.

Przyj´ta w zrzeszeniach zasada niekonkurowania nie mo˝e wp∏ywaç negatywnie na wyniki banków zrzeszajàcych. Odpowiednio ukszta∏towane mo˝liwoÊci banków zrzeszajàcych powinny zapewniaç uzyskiwanie wyników finansowych na poziomie gwarantujàcym ich sta∏y rozwój. Istotne jest przy tym, aby sieç placówek banku zrzeszajàcego oraz oferowane przez nie produkty i us∏ugi stanowi∏y uzupe∏nienie sieci placówek i oferty banków spó∏dzielczych.

Proces budowy zrzeszeƒ nie zosta∏ zakoƒczony tak˝e z tego powodu, ˝e brakuje rozstrzy-gni´ç w zakresie bezpieczeƒstwa ich funkcjonowania. Szczególne znaczenie ma tu brak odpo-wiednich mechanizmów bezpieczeƒstwa w grupach banków spó∏dzielczych luêno powiàzanych postanowieniami umów zrzeszenia. Tymczasem przyj´ta w du˝ych grupach spó∏dzielczych Francji, Niemiec czy Holandii zasada, zgodnie z którà bank spó∏dzielczy nie mo˝e upaÊç, sprawia, ˝e klienci majà do banków w nich dzia∏ajàcych du˝e zaufanie, co decyduje o popularnoÊci, jakà si´ cieszà.

Mechanizmy solidarnoÊciowe polskich zrzeszeƒ banków spó∏dzielczych nie sà tak rozbudo-wane, jak w wymienionych krajach. Powoduje to, ˝e w przypadku spe∏nienia warunków upad∏oÊci lub likwidacji banku spó∏dzielczego odpowiedzialnoÊç za bezpieczeƒstwo Êrodków gromadzonych w bankach przyjmuje na siebie jeden z banków. Dzia∏a on dla dobra ca∏ego zrzeszenia, jednak oprócz pomocy banku zrzeszajàcego nie mo˝e liczyç na wsparcie pozosta∏ych uczestników zrzesze-nia. Dalsze wzmocnienie kapita∏owe banków spó∏dzielczych poprawi sytuacj´ pod tym wzgl´dem, nie usunie jednak powy˝szego zagro˝enia. W tym kontekÊcie funkcjonujàce obecnie w zrzesze-niach fundusze solidarnoÊciowe, wykorzystywane obecnie przede wszystkim jako êród∏o po˝yczek podporzàdkowanych dla banków majàcych problemy z samodzielnym osiàgnićiem wymaganego poziomu funduszy w∏asnych, nie mogà byç oceniane jako rozwiàzanie wystarczajàce.

8. Krajowy Zwiàzek Banków Spó∏dzielczych wskazuje, ˝e okreÊlenie spójnej koncepcji dal-szego rozwoju bankowoÊci jest niezb´dne do prawid∏owego rozwoju bankowoÊci spó∏dzielczej na najbli˝sze lata. Podzielajàc to stanowisko, GINB proponuje, by wÊród zagadnieƒ b´dàcych przed-miotem rozwa˝aƒ znalaz∏y si´ tak˝e problemy dotyczàce:

a) umów zrzeszenia, zw∏aszcza w zakresie zasad wspó∏pracy banków zrzeszonych z bankiem zrzeszajàcym (analiza rynku, segmentacja klientów, kredyty konsorcjalne, outsourcing),

b) zasad wspólnego ponoszenia ryzyka, jako odpowiedzi na problemy kapita∏owe banków zrzeszonych,

c) pozycji konkurencyjnej grup banków spó∏dzielczych wobec innych instytucji finansowych, w tym wobec Spó∏dzielczych Kas Oszcz´dnoÊciowo-Kredytowych,


96

8

Podsumowanie

d) przejrzystych zasad tzw. corporate governance w bankach spó∏dzielczych,

e) mo˝liwoÊci zwi´kszenia liczby cz∏onków banków spó∏dzielczych oraz dzia∏aƒ zmierzajàcych do zwi´kszenia ich zainteresowania funkcjonowaniem banków, których sà udzia∏owcami,

f) mo˝liwoÊci wykorzystania doÊwiadczeƒ grup banków spó∏dzielczych z innych krajów (g∏ównie z Francji, Holandii i Niemiec) w zakresie wspólnego ponoszenia ryzyka.


ZA¸ÑCZNIK I

1. Zmiany liczby banków spó∏dzielczych w latach 1993–2004 . . . . . . . . . . . . . . . 99

2. Struktura banków spó∏dzielczych wed∏ug wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci . . . . . . . 100

3. Charakterystyka prezesów zarzàdów banków spó∏dzielczych zatwierdzonych przez Komisj´ Nadzoru Bankowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

3. Podstawow e dane o grupach spó∏dzielczych krajów UE b´dàcych cz∏onkami Europejskiego Stowarzyszenia Banków Spó∏dzielczych (koniec 2003 r.) . . . . . . . .122

4. Charakterystyka banków spó∏dzielczych wed∏ug funduszy w∏asnych (31.12.1998 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

5. Charakterystyka banków spó∏dzielczych wed∏ug funduszy w∏asnych (31.12.2000 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

6. Wskaêniki w podziale na banki aktywne i pasywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Tabela 1. Liczba banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy

w∏asnych (tys. euro) – stan na 31.12.2004 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110

Tabela 2. Liczba banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏)

i funduszy w∏asnych (tys. euro) – stan na 31.12.2004 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110

Tabela 3. Liczba banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy

w∏asnych (tys. euro) – stan na 31.12.2004 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111

Tabela 4. Liczba banków spó∏dzielczych przy∏àczonych przez banki aktywne w okresie

od 01.01.1997 r. do 31.12.2004 r. – stan na 31.12.2004 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111

Tabela 5. ROE netto banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy

w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112

Tabela 6. ROE netto banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏)

i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112

Tabela 7. ROE netto banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏)


Tabela 8. ROA netto banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy

w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113

Tabela 9. ROA netto banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏)


Tabela 10. ROA netto banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏)

i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113

Tabela 11. Wskaênik kosztów operacyjnych (C/I) banków spó∏dzielczych wed∏ug

aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114

Tabela 12. Wskaênik kosztów operacyjnych (C/I) banków spó∏dzielczych aktywnych

wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . .114

Tabela 13. Wskaênik kosztów operacyjnych (C/I) banków spó∏dzielczych pasywnych

wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . .114

Tabela 14. Wynik netto na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏)

i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (tys. z∏) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115

Za∏àczniki

98 K o m i s j a N a d z o r u B a n k o w e g o

Tabela 15. Wynik netto na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug

aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (tys. z∏) . . . . . . . . . . . . . . . . .115

Tabela 16. Wynik netto na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug

aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (tys. z∏) . . . . . . . . . . . . . . . . .115

Tabela 17. Aktywa na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏)

i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (tys. z∏) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116

Tabela 18. Aktywa na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug

aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (tys. z∏) . . . . . . . . . . . . .116

Tabela 19. Aktywa na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug

aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (tys. z∏) . . . . . . . . . . . . .116

Tabela 20. Przeci´tne aktywa banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy

w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (mln z∏) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117

Tabela 21. Przeci´tne aktywa banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏)

i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (mln z∏) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117

Tabela 22. Przeci´tne aktywa banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏)

i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (mln z∏) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117

Tabela 23. Przeci´tne zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏)

i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (osoby) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118

Tabela 24. Przeci´tne zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug

aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (osoby) . . . . . . . . . . . . .118

Tabela 25. Przeci´tne zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug

aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (tys. osób) . . . . . . . . . .118

Tabela 26. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏)

i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119

Tabela 27. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug

aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . . .119

Tabela 28. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug

aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . . .119

Tabela 29. Mar˝a odsetkowa banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy

w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120

Tabela 30. Mar˝a odsetkowa banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏)


Tabela 31. Mar˝a odsetkowa banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏)


Tabela 32. Udzia∏ nale˝noÊci zagro˝onych od sektora niefinansowego banków spó∏dzielczych

wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%) . . . . . . . . .121


aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 1.12.2004 r. (%) . . . . . . . 121


pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%) . . . . . . 121

7. Podstawowe dane o grupach spó∏dzielczych krajów UE b´dàcych cz∏onkami Europejskiego Stowarzyszenia Banków Spó∏dzielczych (koniec 2003 r.) . . . . . . . .122

Za∏àczniki


Za∏àcznik 1

99

1 Zmiany liczby banków spó∏dzielczych w latach 1993–2004

Wyszczegól-nienie 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1993-

2004

Liczba banków na poczàtku okresu

1 663 1 653 1 612 1 510 1 394 1 295 1 189 781 680 642 605 600 1 663

Liczba banków na koniec okresu 1 653 1 612 1 510 1 394 1 295 1 189 781 680 642 605 600 596 596

Upad∏oÊç 10 23 57a 30b 6 4 – – 1 – – 131

Likwidacja – 5c 9 12 15d 6 1 – – – – – 49

¸àczenia – 13 37 74 78 96 406 99 35 35 5 3 881

Przejćie banku przez inny banke – – – – – – 1 2 2 2 – 1 8

Wznowienie dzia∏alnoÊci – – 1f – – – – – – – – – 1

Razem 10 41 102 116 99 106 408 101 38 37 5 4 1 067

a W tym og∏oszona 6 paêdziernika 1995 r. upad∏oÊç BS w Skoroszycach, którà sàd umorzy∏ 11 lutego 2000 r.b W tym og∏oszona 29 lutego 1996 r. upad∏oÊç BS w Gryfowie Âlàskim i 7 marca 1996 r. BS w ¸obzie. Post´powania upad∏oÊciowe wobec obu banków zosta∏y umorzone w marcu 1996 r. i paêdzierniku 1997 r.c W tym sprzeda˝ bez likwidacji BPS w P∏ocku.d W tym sprzeda˝ bez likwidacji KBS w Zielonej Górze.e W trybie art. 147, 158 ustawy Prawo bankowe.f SBL im. Ks. P. Wawrzyniaka w Âremie

100

2 Struktura banków spó∏dzielczych wed∏ug wspó∏czynnika

wyp∏acalnoÊci

Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci (%)

Liczba banków

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

8 i powy˝ej 1 300 1 188 1 144 1 074 1 119 1 087 738 652 632 595 598 595

z tego 30 i powy˝ej 125 60 61 22 16 18 21 26 41 36 44 35

od 15 do 30 788 689 613 380 384 380 267 264 299 284 285 282

od 12 do15 205 241 217 267 310 312 205 153 122 125 118 131

od 8 do 12 182 198 253 405 409 226 245 209 170 150 151 147

poni˝ej 8 353 424 366 320 176 102 43 28 10 10 2 2

z tego od 2 do 8 114 94 119 169 120 79 34 24 8 9 2 1

od 0 do 2 19 21 32 26 17 7 3 0 0 1 0 1

poni˝ej 0 220 309 215 125 39 16 6 4 2 0 0 0

Ogó∏em 1 653 1 612 1 510 1 394 1 295 1 189 781 680 642 605 600 596

Mediana 16,2 14,2 14,0 11,7 12,4 12,9 13,5 13,8 15,4 15,5 15,8 15,7

Ârednia 4,7 2,2 8,4 8,8 11,1 11,8 12,8 12,8 13,9 13,4 14,2 14,1

Za∏àcznik 2



Za∏àcznik 3

101

3Charakterystyka prezesów zarzàdów banków spó∏dzielczych

zatwierdzonych przez Komisj´ Nadzoru Bankowego1

1. Podstawowe informacje

Wykres 1 zawiera podstawowe dane statystyczne dotyczàce wszystkich, zatwierdzonych do dnia 24 kwietnia 2004 r. 592 prezesów banków spó∏dzielczych.

Za wykszta∏cenie przydatne w bankowoÊci uznane zosta∏o wykszta∏cenie wy˝sze (w tym wy˝-sze zawodowe i licencjat) o jednym z nast´pujàcych profili: bankowoÊç, ekonomia, zarzàdzanie, prawo, administracja, a tak˝e o profilach innych ni˝ wymienione, lecz wsparte studiami podyplo-mowymi z zakresu bankowoÊci, ekonomii, finansów lub zarzàdzania.

Wnioski

• WÊród zatwierdzonych przez Komisj´ prezesów zarzàdów banków spó∏dzielczych pra-wie 42% stanowià kobiety, a niewiele ponad 58% – m´˝czyêni. Âwiadczy to o w miar´ wyrównanym dost´pie obu p∏ci do stanowisk kierowniczych w bankowoÊci spó∏dzielczej i silnie kontrastuje z tendencjami obserwowanymi w bankowoÊci komercyjnej.

• O stosunkowo dobrym wykszta∏ceniu prezesów banków spó∏dzielczych Êwiadczy liczba osób z wykszta∏ceniem wy˝szym i wy˝szym zawodowym (oko∏o 83%) oraz wykszta∏ce-niem o profilu przydatnym w bankowoÊci (66%).

• 20% prezesów ukoƒczy∏o 60. rok ˝ycia.

Wykres 1. P∏eç, wykszta∏cenie, wiek i doÊwiadczenie zawodowe kandydatów

1 Niniejszy za∏àcznik jest fragmentem informacji przedstawionej Komisji Nadzoru Bankowego przez Biuro Licencji Bankowych w dniu 5 maja 2004 r.


Za∏àcznik 3

102

• Zaledwie 9% prezesów ma doÊwiadczenie w pracy w bankowoÊci komercyjnej, co Êwiad-czy o swoistej hermetycznoÊci Êrodowiska bankowoÊci spó∏dzielczej i nieprzenikaniu si´ sektorów spó∏dzielczego i komercyjnego.

• Pozytywnie nale˝y oceniç doÊwiadczenie prezesów w zarzàdzaniu bankami spó∏dzielczy-mi – 75% z nich ma ponad 10-letni sta˝ pracy na stanowiskach kierowniczych, co w wielu przypadkach stanowi dobre uzupe∏nienie ewentualnych braków w poziomie lub profilu wykszta∏cenia.

2. Wiek i wykszta∏cenie prezesów

Wykresy od 2. do 4. przedstawiajà struktur´ wieku 592 zatwierdzonych przez Komisj´ preze-sów zarzàdów banków spó∏dzielczych w odniesieniu do poziomu oraz profilu wykszta∏cenia. Do tej pory najstarszy spoÊród zatwierdzonych prezesów mia∏ 73 lata, najm∏odszy zaÊ – 28 lat.

Wnioski

• Najwi´kszà grup´ (71%) stanowià prezesi w wieku powy˝ej 50. roku ˝ycia. Âwiadczy to o przywiàzaniu w∏aÊcicieli (cz∏onków) banków spó∏dzielczych do osób bardziej doÊwiad-czonych (z regu∏y dotychczasowych prezesów). Bioràc jednak pod uwag´ fakt, ˝e prezesi banków spó∏dzielczych powo∏ywani sà z regu∏y na czas nieokreÊlony, sytuacja taka mo˝e hamowaç „odm∏adzanie” kadry kierowniczej w bankowoÊci spó∏dzielczej.

• M∏odsi prezesi zarzàdów banków spó∏dzielczych sà lepiej wykszta∏ceni. W ni˝szych prze-dzia∏ach wiekowych 86% prezesów ma wykszta∏cenie wy˝sze (w tym wy˝sze zawodowe, licencjat), a 81% – wykszta∏cenie o profilu przydatnym w bankowoÊci. Inaczej jest wÊród starszych prezesów. Chocia˝ wykszta∏ceniem wy˝szym legitymuje si´ 82%, wykszta∏cenie o profilu przydatnym w bankowoÊci ma tylko 63%.

Wykres 3. Poziom wykszta∏cenia wed∏ug wieku

Wykres 2. Przedzia∏y wiekowe


Za∏àcznik 3

103

2.1. Wykszta∏cenie prezesów

Wykresy od 5. do 9. obrazujà wykszta∏cenie prezesów zarzàdów banków spó∏dzielczych w odniesieniu do poziomu wykszta∏cenia, przynale˝noÊci banku do jednego z trzech zrzeszeƒ, naj-cz´Êciej wyst´pujàcych profili wykszta∏cenia oraz przydatnoÊci profilu wykszta∏cenia w bankowoÊci. Za wykszta∏cenie przydatne w bankowoÊci uznane zosta∏o wykszta∏cenie wy˝sze (w tym wy˝sze zawodowe i licencjat) o jednym z nast´pujàcych profili: bankowoÊç, ekonomia, zarzàdzanie, prawo, administracja, a tak˝e o profilach innych ni˝ wymienione, lecz wsparte studiami podyplo-mowymi z zakresu bankowoÊci, ekonomii, finansów lub zarzàdzania. Jako licencjat traktowane jest tu tak˝e tzw. wykszta∏cenie wy˝sze zawodowe (tytu∏ in˝yniera, dyplomowanego ekonomisty itp.).

Zastosowane w wykresach 6 i 7 skróty nazw banków zrzeszajàcych oznaczajà:

BPS – Bank Polskiej Spó∏dzielczoÊci SA w Warszawie,

GBW – Gospodarczy Bank Wielkopolski SA w Poznaniu,

MBR – Mazowiecki Bank Regionalny SA w Warszawie.

Wnioski

• SpoÊród zaakceptowanych przez Komisj´ prezesów banków spó∏dzielczych 83% ma wykszta∏cenie wy˝sze (w tym wy˝sze zawodowe i licencjat), a 66% – wykszta∏cenie o pro-filu przydatnym w bankowoÊci.

• Najlepiej wykszta∏ceni sà prezesi banków z terenów zachodniej i pó∏nocno-zachod-niej Polski, zrzeszonych w Gospodarczym Banku Wielkopolski SA w Poznaniu,najs∏abiej – prezesi banków z Polski centralnej, zrzeszonych w Mazowieckim Banku Regionalnym SA w Warszawie.

• Najcz´Êciej wyst´pujàcym profilem wykszta∏cenia jest rolnictwo (29%), co Êwiadczy o sil-nym zakorzenieniu bankowoÊci spó∏dzielczej w Êrodowisku wiejskim. Jako pozytywne zjawisko nale˝y oceniç fakt, ˝e drugim co do liczebnoÊci profilem jest ekonomia (27% prezesów).

• Zauwa˝alny jest udzia∏ osób z wykszta∏ceniem prawniczym i administracyjnym (po 6%). Zaskakuje natomiast znikoma liczba osób z wykszta∏ceniem bankowym lub mened˝er-skim (4%).

Wykres 4. Profil wykszta∏cenia wed∏ug wieku


Za∏àcznik 3

104

Wykres 5. Poziom wykszta∏cenia

Wykres 6. Poziom wykszta∏cenia prezesów w poszczególnych zrzeszeniach

Wykres 7. Profile wykszta∏cenia prezesów w poszczególnych zrzeszeniach

Wykres 8. Najcz´stsze profile wykszta∏cenia


Za∏àcznik 3

105

3. Sta˝ pracy prezesów

Sta˝ pracy prezesów zosta∏ uj´ty w dwóch aspektach – sta˝u pracy w bankowoÊci ogó∏em i sta˝u pracy na stanowiskach kierowniczych w bankowoÊci, w odniesieniu do profilu wykszta∏cenia pod wzgl´dem jego przydatnoÊci w bankowoÊci. Zbadano tak˝e doÊwiadczenie prezesów w pracy w bankowoÊci komercyjnej.

Wnioski

• Im d∏u˝szy sta˝ pracy w bankowoÊci (ogó∏em i na stanowiskach kierowniczych), tym mniej prezesów ma wykszta∏cenie o profilu przydatnym w bankowoÊci. Oznacza to, ˝e niedobory doÊwiadczenia zawodowego rekompensowane sà odpowiednim wykszta∏ce-niem i odwrotnie – braki w wykszta∏ceniu uzupe∏niane sà doÊwiadczeniem zawodowym. Âwiadczyç to mo˝e jednak tak˝e o niechći prezesów z d∏u˝szym sta˝em zawodowym do podnoszenia swoich kwalifikacji.

• Zwraca uwag´ niewielka liczba (9%) prezesów majàcych doÊwiadczenie w pracy w ban-kowoÊci komercyjnej. DoÊwiadczenie zawodowe na stanowiskach kierowniczych w ban-kowoÊci komercyjnej ma jedynie 3% prezesów banków spó∏dzielczych, co potwierdza tez´ o daleko posuni´tej rozdzielnoÊci sektorów bankowoÊci spó∏dzielczej i komercyjnej.

Wykres 9. Wykszta∏cenie prezesów wed∏ug przydatnoÊci w bankowoÊci

Wykres 10. Profile wykszta∏cenia wed∏ug sta˝u pracy w bankowoÊci


Za∏àcznik 3

106

4. Prezesi a sytuacja ekonomiczno-finansowa i wielkoÊç zarzàdzanych banków

Wykresy 13–14 pokazujà zale˝noÊci pomi´dzy p∏cià, wykszta∏ceniem, wiekiem i doÊwiad-czeniem zawodowym prezesów a sytuacjà ekonomiczno-finansowà i rozmiarami przedsi´biorstwa bankowego, którym zarzàdzajà, mierzonymi wysokoÊcià sumy bilansowej oraz ocenà banku w sys-temie CAEL.

Wnioski

• W najlepiej ocenionych bankach wÊród kadry zarzàdzajàcej przewa˝ajà kobiety.

• Kobiety nieznacznie dominujà równie˝ wÊród prezesów ma∏ych banków, natomiast wÊród kadry zarzàdzajàcej wi´kszych banków wyraênie przewa˝ajà m´˝czyêni.

• Liczba prezesów majàcych wykszta∏cenie wy˝sze oraz wykszta∏cenie o profilu przydat-nym w bankowoÊci wÊród niedu˝ych banków spó∏dzielczych jest ni˝sza ni˝ w wi´kszych bankach.

• Ciekawym zjawiskiem jest brak zwiàzku jakoÊci sytuacji ekonomiczno-finansowej banku z wykszta∏ceniem prezesów – w ka˝dej grupie podobny jest udzia∏ osób z wykszta∏ce-niem wy˝szym oraz osób o profilu wykszta∏cenia przydatnym w bankowoÊci.

• Wyraênie widaç, ˝e prezesi zarzàdów banków dobrze ocenianych majà du˝o wi´ksze doÊwiadczenie w zarzàdzaniu bankiem oraz doÊwiadczenie ˝yciowe (ponad 25% w tej grupie prezesów stanowià osoby powy˝ej 60. roku ˝ycia).

• Z drugiej strony nie ma zwiàzku pomi´dzy wielkoÊcià banku a wiekiem prezesa oraz jego sta˝em pracy na stanowiskach kierowniczych.

Wykres 11. Profile wykszta∏cenia na stanowiskach kierowniczych w bankowoÊci

Wykres 12. Liczba prezesów ze sta˝em pracy w bankowoÊci komercyjnej


Za∏àcznik 3

107

Wykres 13. Wed∏ug oceny banku w CAEL

Wykres 14. Wed∏ug wielkoÊci banku

108

4 Charakterystyka banków spó∏dzielczych wed∏ug funduszy w∏asnycha

(31.12.1998 r.)

Fundusze w∏asne(tys. euro)

Licz

ba b

ankó

w

Licz

ba b

ankó

w

przy

∏àcz

ajàc

ychb

Licz

ba b

ankó

w p

rzy∏

à czo

nych

pr

zez

bank

i

Prze

ci´t

ne fu

ndus

ze w

∏asn

e

Wyn

ik b

rutt

o/za

trud

nie n

ie

Zatr

udni

e nie

Fund

usze

w∏a

sne

Dep

ozyt

y se

ktor

a ni

efin

anso

weg

o

Nal

e˝no

Êci b

rutt

o se

ktor

a ni

efin

an-

sow

ego

Nal

e˝no

Êci z

agro

˝one

bru

tto

od

sekt

ora

nief

inan

sow

ego

Wyn

ik n

a dz

ia∏a

l noÊ

ci b

anko

wej

Wyn

ik b

rutt

o

Kosz

ty d

zia∏

ania

wra

z z

amor

tyza

-cj

à/w

ynik

na

dzia

∏aln

oÊci

ban

kow

ej

Wsk

aêni

k ry

zyka

(nal

e˝no

Êci z

agra

nicz

ne b

rutt

o od

se

ktor

a ni

efin

anso

weg

o/ n

ale˝

noÊc

i br

utto

od

sekt

ora

nief

inan

sow

ego)

Wsp

ó∏cz

ynni

k w

yp∏a

caln

oÊci

(tys. euro) (tys. z∏) struktura w % w %

fw < 100 439 4 4 52,9 5,6 20,3 9,3 13,6 13,4 14,5 15,4 9,9 85,0 3,6 8,1

100 ≤ fw < 200 375 20 22 142,5 8,6 24,7 21,3 20,7 20,8 15,2 22,2 18,6 80,9 2,5 12,2

200 ≤ fw < 300 150 29 38 239,6 11,4 14,8 14,3 13,8 14,5 10,1 14,3 14,8 76,0 2,3 11,8

300 ≤ fw < 400 75 20 29 344,7 13,0 9,2 10,3 9,4 9,7 9,1 9,4 10,5 73,8 3,2 12,6

400 ≤ fw < 500 49 12 17 446,3 15,7 7,0 8,7 8,3 8,3 6,6 7,7 9,6 70,8 2,7 12,3

500 ≤ fw < 600 34 7 16 540,3 12,0 5,8 7,3 7,0 6,6 7,4 6,6 6,1 74,5 3,8 12,3

600 ≤ fw < 700 18 7 11 640,4 16,8 3,4 4,6 4,9 4,5 4,6 3,9 4,9 69,6 3,4 12,2

700 ≤ fw < 800 16 3 4 739,6 18,4 3,2 4,7 5,0 4,7 4,3 4,2 5,1 68,9 3,1 11,7

800 ≤ fw < 900 6 4 9 846,7 14,9 1,5 2,0 1,9 1,8 1,8 1,6 1,9 69,7 3,4 12,7

900 ≤ fw < 1 000 5 2 5 944,2 11,1 1,5 1,9 1,7 1,8 3,3 1,6 1,5 73,9 6,2 13,0

fw ≥ 1 000 22 7 21 1 772,5 22,5 8,7 15,5 13,6 13,9 23,1 13,2 17,1 65,0 5,6 13,5

Razem 1 189 115 176 211,0 11,4 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 75,6 3,4 11,8

fw < 500 1 088 85 110 147,4 9,5 76,0 63,9 65,8 66,7 55,5 69,0 63,4 78,7 2,8 11,3

fw < 1 000 1 167 108 155 181,5 10,4 91,3 84,5 86,4 86,1 76,9 86,8 82,9 77,3 3,0 11,5

a Kurs PLN/EUR z dnia 29 grudnia 2000 r.b W okresie od poczàtku stycznia 1997 r. do koƒca grudnia 1998 r.

Za∏àcznik 4



Za∏àcznik 5

5 Charakterystyka banków spó∏dzielczych wed∏ug funduszy w∏asnycha

(31.12.2000 r.)

a kurs PLN/EUR z dnia 29 grudnia 2000 r.

b w okresie od poczàtku stycznia 1997 r. do koƒca grudnia 2000 r.

Fundusze w∏asne(tys. euro)

Licz

ba b

ankó

w

Licz

ba b

ankó

w p

rzy∏

àcza

jàcy

chb

Licz

ba b

ankó

w p

rzy∏

à czo

nych

prz

ez

bank

i

Prze

ci´t

ne fu

ndus

ze w

∏asn

e

Wyn

ik b

rutt

o/za

trud

nie n

ie

Zatr

udni

e nie

Fund

usze

w∏a

sne

Dep

ozyt

y se

ktor

a ni

efin

anso

weg

o

Nal

e˝no

Êci b

rutt

o se

ktor

a ni

efin

an-

sow

ego

Nal

e˝no

Êci z

agro

˝one

bru

tto

od s

ekto

ra n

iefin

anso

weg

o

Wyn

ik n

a dz

ia∏a

l noÊ

ci b

anko

wej

Wyn

ik b

rutt

o

Kosz

ty d

zia∏

ania

wra

z z

amor

tyza

-cj

à/w

ynik

na

dzia

∏aln

oÊci

ban

kow

ej

Ww

skaê

nik

ryzy

ka(n

ale˝

noÊc

i zag

rani

czne

bru

tto

od

sekt

ora

nief

inan

sow

ego/

nal

e˝no

Êci

brut

to o

d se

ktor

a ni

efin

anso

weg

o)

Wsp

ó∏cz

ynni

k w

yp∏a

caln

oÊci

(tys. euro) (tys. z∏) struktura w % w %

fw < 100 49 0 0 44,0 8,1 2,3 0,6 1,7 1,6 2,3 2,1 1,0 66,0 6,5 4,7

100 ≤ fw < 200 55 2 2 132,8 13,6 2,7 1,9 1,9 1,8 1,0 2,3 1,9 77,2 2,5 13,0

200 ≤ fw < 300 43 7 10 254,5 15,3 3,2 2,9 2,5 2,4 1,6 2,8 2,6 72,5 2,9 14,6

300 ≤ fw < 400 189 57 96 339,9 17,9 16,8 16,9 14,1 14,4 9,1 15,5 16,0 70,3 2,8 14,9

400 ≤ fw < 500 90 58 104 445,1 16,2 12,7 10,5 10,5 10,6 7,2 11,3 10,9 71,7 2,9 12,6

500 ≤ fw < 600 60 34 64 549,3 20,9 9,3 8,7 8,7 8,7 6,9 8,9 10,3 67,2 3,4 12,8

600 ≤ fw < 700 39 24 66 654,3 16,4 7,6 6,7 7,1 6,9 7,2 7,3 6,7 72,9 4,5 12,1

700 ≤ fw < 800 35 22 54 752,0 20,4 7,0 6,9 6,9 7,3 4,6 7,1 7,6 69,3 2,8 12,2

800 ≤ fw < 900 30 20 39 851,8 20,1 6,4 6,7 7,1 7,1 8,6 7,0 6,8 68,0 5,2 12,3

900 ≤ fw < 1 000 21 14 43 942,5 16,1 5,8 5,2 6,0 6,0 5,8 5,6 5,0 70,7 4,2 11,5

fw ≥ 1 000 69 49 203 1 813,0 22,4 26,2 32,9 33,6 33,3 45,6 30,1 31,1 66,8 6,0 12,8

Razem 680 287 681 558,7 18,8 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 69,2 4,3 12,8

fw < 500 426 124 212 292,7 16,2 37,7 32,8 30,7 30,7 21,3 34,0 32,5 71,1 3,0 13,4

fw < 1 000 611 238 478 703,5 19,0 36,2 34,3 35,8 36,0 33,1 35,9 36,4 69,5 4,0 12,2


Za∏àcznik 6

110

6Wskaêniki w podziale na banki aktywne i pasywne2

Tabela 1. Liczba banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – stan na 31.12.2004 r.

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 1 2 12 8 2 25

10<a≤15 1 9 22 22 3 1 1 59

15<a≤20 4 14 21 15 5 4 1 64

20<a≤30 3 13 31 21 21 15 5 7 116

30<a≤40 1 7 17 9 15 12 20 81

40<a≤50 1 4 10 8 10 33 66

50<a≤100 1 3 1 4 8 117 134

100<a≤200 40 40

200≤a 11 11

Razem 1 1 3 28 58 84 63 47 47 35 229 596

Tabela 2. Liczba banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – stan na 31.12.2004 r.

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 1 1

10<a≤15 1 2 2 1 6

15<a≤20 4 5 6 3 18

20<a≤30 1 7 15 10 12 4 2 1 52

30<a≤40 5 12 5 8 8 13 51

40<a≤50 1 2 9 6 8 18 44

50<a≤100 1 4 8 89 102

100<a≤200 33 33

200≤a 9 9

Razem 1 3 13 28 31 29 22 26 163 316

2 W za∏àczniku 6 granice przedzia∏ów funduszy w∏asnych zosta∏y obliczone wed∏ug kursu PLN/EUR z dnia 31.12.2004 r.


Za∏àcznik 6

111

Tabela 3. Liczba banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – stan na 31.12.2004 r.

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 1 2 11 8 2 24

10<a≤15 1 8 20 20 2 1 1 53

15<a≤20 4 10 16 9 2 4 1 46

20<a≤30 2 6 16 11 9 11 3 6 64

30<a≤40 1 2 5 4 7 4 7 30

40<a≤50 2 1 2 2 15 22

50<a≤100 3 1 28 32

100<a≤200 7 7

200≤a 2 2

Razem 1 3 25 45 56 32 18 25 9 66 280

Tabela 4. Liczba banków spó∏dzielczych przy∏àczonych przez banki aktywne w okresie od 01.01.1997 r. do 31.12.2004 r. – stan na 31.12.2004 r.

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 1 1

10<a≤15 1 3 2 1 7

15<a≤20 4 9 7 3 23

20<a≤30 1 10 23 19 14 7 2 1 77

30<a≤40 13 30 8 15 16 17 99

40<a≤50 1 4 25 14 21 33 98

50<a≤100 3 10 21 246 280

100<a≤200 101 101

200≤a 77 77

Razem 3 3 17 48 61 50 46 60 475 763


Za∏àcznik 6

112

Tabela 5. ROE netto banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 8,2 8,9 15,1 18,8 21,8 16,3

10<a≤15 29,1 18,9 20,2 17,1 20,3 13,5 20,3 18,8

15<a≤20 19,7 18,5 16,7 19,0 28,8 18,7 11,1 18,9

20<a≤30 5,9 23,4 21,8 21,6 19,1 17,6 17,8 13,9 19,4

30<a≤40 28,6 24,0 22,6 14,1 21,5 17,2 14,4 18,0

40<a≤50 23,2 17,1 21,9 22,8 20,6 18,0 19,3

50<a≤100 -112,5 20,4 13,0 18,5 24,7 17,9 17,7

100<a≤200 18,8 18,8

200≤a 17,3 17,3

Razem -112,5 8,2 16,6 15,8 20,6 19,5 20,9 19,3 20,1 19,9 17,7 18,3

Tabela 6. ROE netto banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 27,0 27,0

10<a≤15 24,2 24,7 11,2 17,6 18,3

15<a≤20 16,5 18,2 19,3 32,0 21,1

20<a≤30 54,1 22,1 20,0 21,4 18,6 17,7 20,3 12,4 20,0

30<a≤40 24,6 24,1 19,0 20,8 14,6 13,7 17,9

40<a≤50 23,2 16,9 22,5 24,5 18,7 18,6 20,0

50<a≤100 -112,5 18,5 24,7 18,2 17,9

100<a≤200 19,0 19,0

200≤a 16,4 16,4

Razem -112,5 36,6 20,8 20,0 21,6 21,2 20,9 19,2 17,9 18,4

Tabela 7. ROE netto banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 8,2 8,9 14,4 18,8 21,8 16,0

10<a≤15 29,1 18,2 19,8 17,7 22,2 13,5 20,3 18,8

15<a≤20 19,7 19,3 16,3 18,9 23,5 18,7 11,1 18,0

20<a≤30 -14,9 25,2 23,6 21,8 20,0 17,6 16,2 14,1 19,0

30<a≤40 28,6 22,9 18,6 9,1 22,5 22,9 15,7 18,2

40<a≤50 17,3 16,5 17,6 30,2 17,3 18,1

50<a≤100 20,4 13,0 17,0 17,1

100<a≤200 18,0 18,0

200≤a 21,6 21,6

Razem 8,2 16,6 13,6 20,5 19,3 20,1 16,4 19,2 21,9 17,3 18,1


Za∏àcznik 6

113

Tabela 8. ROA netto banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 1,6 1,6 2,8 3,6 4,8 3,1

10<a≤15 4,6 2,5 2,9 2,8 4,1 4,5 4,9 2,9

15<a≤20 1,9 2,0 2,2 2,9 4,5 3,9 2,8 2,6

20<a≤30 0,4 1,9 2,1 2,2 2,4 2,6 2,6 2,5 2,2

30<a≤40 1,9 1,8 2,0 1,4 2,2 2,1 1,9 2,0

40<a≤50 1,3 1,2 1,6 1,9 1,9 2,1 1,9

50<a≤100 -6,5 1,1 0,8 1,1 1,8 1,8 1,7

100<a≤200 1,5 1,5

200≤a 1,3 1,3

Razem -6,5 1,6 2,9 2,0 2,3 2,2 2,1 2,0 2,2 2,0 1,6 1,8

Tabela 9. ROA netto banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 4,8 4,8

10<a≤15 2,3 3,6 1,7 4,4 2,9

15<a≤20 1,7 2,2 3,0 5,0 2,8

20<a≤30 3,2 1,8 1,9 2,3 2,3 2,8 3,1 2,3 2,2

30<a≤40 1,8 2,2 1,8 2,2 1,8 1,9 2,0

40<a≤50 1,3 1,2 1,7 2,1 1,8 2,1 1,9

50<a≤100 -6,5 1,1 1,8 1,7 1,7

100<a≤200 1,4 1,4

200≤a 1,2 1,2

Razem -6,5 3,1 1,9 1,9 2,2 2,1 1,9 1,9 1,5 1,6

Tabela 10. ROA netto banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 1,6 1,6 2,6 3,6 4,8 3,0

10<a≤15 4,6 2,6 2,8 2,9 4,0 4,5 4,9 3,0

15<a≤20 1,9 2,1 2,2 2,8 3,7 3,9 2,8 2,5

20<a≤30 -1,1 2,1 2,3 2,2 2,5 2,6 2,3 2,6 2,3

30<a≤40 1,9 1,8 1,6 0,9 2,3 2,7 2,1 1,9

40<a≤50 1,2 1,1 1,5 2,4 2,0 1,9

50<a≤100 1,1 0,8 1,9 1,8

100<a≤200 1,9 1,9

200≤a 2,1 2,1

Razem 1,6 2,9 1,8 2,5 2,4 2,0 1,8 2,5 2,5 2,0 2,1


Za∏àcznik 6

114

Tabela 11. Wskaênik kosztów operacyjnych (C/I) banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 80,0 81,7 69,6 61,6 51,5 66,4

10<a≤15 59,2 70,2 69,4 65,9 59,7 50,5 56,3 66,9

15<a≤20 75,6 74,2 72,8 68,8 57,2 55,5 55,2 69,2

20<a≤30 72,5 78,4 74,1 73,4 70,0 69,4 63,7 64,0 71,9

30<a≤40 74,5 80,4 75,6 76,9 70,2 72,5 69,0 72,9

40<a≤50 73,9 82,1 77,5 75,1 75,0 68,0 72,2

50<a≤100 77,6 73,7 88,2 80,1 74,7 71,6 72,1

100<a≤200 71,3 71,3

200≤a 71,0 71,0

Razem 77,6 80,0 71,9 71,5 73,1 72,8 73,6 73,2 71,5 73,1 70,9 71,6

Tabela 12. Wskaênik kosztów operacyjnych (C/I) banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 56,3 56,3

10<a≤15 72,3 71,1 80,5 62,8 72,4

15<a≤20 80,8 78,2 71,3 56,3 71,9

20<a≤30 74,9 82,2 77,9 73,9 70,9 71,8 56,9 56,8 74,4

30<a≤40 81,6 75,7 77,5 72,1 75,6 71,6 74,9

40<a≤50 73,9 78,0 77,1 74,9 77,0 69,1 73,4

50<a≤100 77,6 80,1 74,7 73,3 73,6

100<a≤200 73,4 73,4

200≤a 73,8 73,8

Razem 77,6 71,4 80,4 78,7 74,4 73,5 74,7 74,9 73,1 73,7

Tabela 13. Wskaênik kosztów operacyjnych (C/I) banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 80,0 81,7 70,7 61,6 51,5 66,8

10<a≤15 59,2 69,8 69,2 64,1 57,6 50,5 56,3 66,1

15<a≤20 75,6 71,3 70,7 66,8 58,6 55,5 55,2 67,9

20<a≤30 71,3 72,7 69,8 72,9 68,8 68,4 68,0 64,9 69,7

30<a≤40 74,5 76,9 74,9 76,0 67,8 66,4 64,4 69,4

40<a≤50 85,8 81,4 76,1 65,5 66,5 69,7

50<a≤100 73,7 88,2 65,4 66,6

100<a≤200 61,1 61,1

200≤a 57,7 57,7

Razem 80,0 71,9 71,6 69,8 68,5 72,7 72,5 67,3 66,6 63,7 66,9


Za∏àcznik 6

115

Tabela 14. Wynik netto na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (tys. z∏)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 13,6 8,8 19,9 25,9 40,6 22,0

10<a≤15 39,4 16,8 21,2 22,6 28,8 34,7 63,4 22,5

15<a≤20 15,2 16,1 17,3 22,3 37,1 47,7 36,9 21,2

20<a≤30 3,2 14,2 17,5 18,0 21,7 23,4 29,2 27,0 19,1

30<a≤40 18,7 11,9 14,7 11,4 21,2 16,8 19,0 16,5

40<a≤50 10,5 8,9 12,3 17,0 15,4 20,2 16,8

50<a≤100 -46,9 17,5 8,0 10,4 14,7 17,7 16,8

100<a≤200 16,8 16,8

200≤a 14,6 14,6

Razem -46,9 13,6 18,4 14,6 17,9 17,4 16,9 16,9 20,2 16,7 17,3 17,2

Tabela 15. Wynik netto na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (tys. z∏)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 20,9 20,9

10<a≤15 15,2 19,1 10,7 22,4 16,5

15<a≤20 12,4 13,3 18,7 34,8 18,4

20<a≤30 25,1 11,1 13,4 16,6 20,3 19,8 29,8 24,1 16,5

30<a≤40 10,2 14,4 12,8 19,2 13,1 15,9 14,6

40<a≤50 10,5 9,6 13,0 17,2 13,7 18,6 15,7

50<a≤100 -46,9 10,4 14,7 15,8 15,0

100<a≤200 15,4 15,4

200≤a 13,1 13,1

Razem -46,9 21,0 12,3 12,3 15,4 16,6 16,4 14,5 15,4 15,1

Tabela 16. Wynik netto na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (tys. z∏)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 13,6 8,8 19,8 25,9 40,6 22,1

10<a≤15 39,4 17,1 21,5 24,3 34,2 34,7 63,4 23,5

15<a≤20 15,2 18,1 19,2 26,1 43,2 47,7 36,9 22,8

20<a≤30 -8,9 20,4 23,2 19,5 23,8 25,3 28,8 27,5 22,1

30<a≤40 18,7 18,7 15,8 9,3 24,2 27,4 27,2 21,0

40<a≤50 8,3 7,4 16,3 25,9 22,7 19,6

50<a≤100 17,5 8,0 27,7 26,2

100<a≤200 25,3 25,3

200≤a 27,8 27,8

Razem 13,6 18,4 13,4 20,8 22,4 18,9 17,4 26,5 27,4 26,3 23,2


Za∏àcznik 6

116

Tabela 17. Aktywa na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (tys. z∏)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 812,0 616,5 743,2 835,2 996,9 780,8

10<a≤15 1 091,3 775,1 750,8 847,1 745,9 906,5 1 168,5 800,9

15<a≤20 845,7 859,2 844,5 839,2 897,2 1 323,9 1 405,1 876,2

20<a≤30 849,6 825,7 885,2 852,5 968,1 983,6 1 132,8 1 146,7 919,2

30<a≤40 1 005,8 749,1 832,3 818,7 1 020,3 840,3 1 008,2 896,7

40<a≤50 925,6 830,5 811,7 919,9 898,8 1 040,7 947,6

50<a≤100 906,4 1 689,2 944,5 1 083,0 916,4 1 074,5 1 070,5

100<a≤200 1 229,2 1 229,2

200≤a 1 216,6 1 216,6

Razem 906,4 812,0 765,7 794,0 816,6 850,1 877,9 876,3 1 007,5 903,3 1 133,2 1 040,3

Tabela 18. Aktywa na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (tys. z∏)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 518,9 518,9

10<a≤15 635,7 557,2 601,4 560,7 584,3

15<a≤20 740,6 634,6 657,1 733,0 679,4

20<a≤30 828,8 667,7 746,8 762,4 922,0 850,2 969,0 1 054,6 793,8

30<a≤40 677,2 748,8 734,0 931,1 734,6 892,2 795,9

40<a≤50 925,6 891,2 823,6 862,5 837,5 946,8 884,8

50<a≤100 906,4 1 083,0 916,4 982,7 981,1

100<a≤200 1 186,4 1 186,4

200≤a 1 188,7 1 188,7

Razem 906,4 707,3 672,9 715,0 748,0 828,7 936,7 842,8 1 069,2 990,4

Tabela 19. Aktywa na 1 zatrudnionego banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (tys. z∏)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 812,0 616,5 767,2 835,2 996,9 793,5

10<a≤15 1 091,3 801,7 778,2 881,2 904,7 906,5 1 168,5 837,2

15<a≤20 845,7 920,1 945,9 1 032,3 1 348,7 1 323,9 1 405,1 992,9

20<a≤30 861,1 1 145,3 1 081,3 951,6 1 040,3 1 051,7 1 263,8 1 161,5 1 057,6

30<a≤40 1 005,8 1 041,4 1 145,5 952,3 1 153,6 1 147,2 1 320,4 1 142,1

40<a≤50 775,5 719,9 1 158,5 1 266,3 1 184,6 1 106,3

50<a≤100 1 689,2 944,5 1 544,2 1 529,3

100<a≤200 1 499,7 1 499,7

200≤a 1 447,8 1 447,8

Razem 812,0 765,7 809,6 893,6 980,2 1 059,3 979,9 1 127,4 1 208,4 1 427,8 1 176,8


Za∏àcznik 6

117

Tabela 20. Przeci´tne aktywa banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (mln z∏)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 6,50 7,40 7,68 8,98 8,47 8,09

10<a≤15 12,00 11,28 12,08 12,63 12,93 10,88 14,02 12,22

15<a≤20 16,07 17,18 17,65 17,29 18,84 16,88 19,67 17,44

20<a≤30 24,64 24,58 23,61 24,80 25,17 23,87 26,51 26,05 24,55

30<a≤40 33,19 33,60 32,80 33,29 34,62 34,17 35,74 34,20

40<a≤50 44,43 42,36 44,48 45,07 44,04 45,41 44,82

50<a≤100 56,20 51,80 53,84 66,34 54,52 70,24 68,54

100<a≤200 139,30 139,30

200≤a 303,70 303,70

Razem 56,20 6,50 8,93 11,85 16,05 19,97 27,01 30,47 33,72 40,55 85,35 48,18

Tabela 21. Przeci´tne aktywa banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (mln z∏)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 6,23 6,23

10<a≤15 13,35 12,26 12,03 13,46 12,56

15<a≤20 17,59 18,15 17,41 18,81 17,89

20<a≤30 25,69 24,70 24,15 24,40 25,59 26,14 25,19 23,20 24,81

30<a≤40 34,13 33,01 32,88 35,50 33,33 35,48 34,18

40<a≤50 44,43 43,22 44,38 45,42 43,97 45,81 44,98

50<a≤100 56,20 66,34 54,52 70,65 69,07

100<a≤200 140,72 140,72

200≤a 323,73 323,73

Razem 56,20 15,09 20,60 24,72 27,24 31,98 42,11 42,50 92,97 63,35

Tabela 22. Przeci´tne aktywa banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (mln z∏)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 6,50 7,40 7,81 8,98 8,47 8,17

10<a≤15 12,00 11,02 12,06 12,69 12,67 10,88 14,02 12,18

15<a≤20 16,07 17,02 17,50 17,20 18,88 16,88 19,67 17,27

20<a≤30 24,11 24,43 23,11 25,17 24,62 23,04 27,38 26,52 24,34

30<a≤40 33,19 32,28 32,30 33,81 33,62 35,85 36,22 34,22

40<a≤50 41,49 45,36 44,02 44,32 44,93 44,50

50<a≤100 51,80 53,84 68,94 66,86

100<a≤200 132,62 132,62

200≤a 213,56 213,56

Razem 6,50 8,93 11,46 14,74 17,59 26,78 28,04 26,34 34,91 66,55 31,05


Za∏àcznik 6

118

Tabela 23. Przeci´tne zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (osoby)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 8,0 12,0 10,3 10,8 8,5 10,4

10<a≤15 11,0 14,6 16,1 14,9 17,3 12,0 12,0 15,3

15<a≤20 19,0 20,0 20,9 20,6 21,0 12,8 14,0 19,9

20<a≤30 29,0 29,8 26,7 29,1 26,0 24,3 23,4 22,7 26,7

30<a≤40 33,0 44,9 39,4 40,7 33,9 40,7 35,5 38,1

40<a≤50 48,0 51,0 54,8 49,0 49,0 43,6 47,3

50<a≤100 62,0 30,7 57,0 61,3 59,5 65,4 64,0

100<a≤200 113,3 113,3

200≤a 249,6 249,6

Razem 62,0 8,0 11,7 14,9 19,7 23,5 30,8 34,8 33,5 44,9 75,3 46,3

Tabela 24. Przeci´tne zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (osoby)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 12,0 12,0

10<a≤15 21,0 22,0 20,0 24,0 21,5

15<a≤20 23,8 28,6 26,5 25,7 26,3

20<a≤30 31,0 37,0 32,3 32,0 27,8 30,8 26,0 22,0 31,3

30<a≤40 50,4 44,1 44,8 38,1 45,4 39,8 42,9

40<a≤50 48,0 48,5 53,9 52,7 52,5 48,4 50,8

50<a≤100 62,0 61,3 59,5 71,9 70,4

100<a≤200 118,6 118,6

200≤a 272,3 272,3

Razem 62,0 21,3 30,6 34,6 36,4 38,6 45,0 50,4 87,0 64,0

Tabela 25. Przeci´tne zatrudnienie w bankach spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (tys. osób)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 8,0 12,0 10,2 10,8 8,5 10,3

10<a≤15 11,0 13,8 15,5 14,4 14,0 12,0 12,0 14,5

15<a≤20 19,0 18,5 18,5 16,7 14,0 12,8 14,0 17,4

20<a≤30 28,0 21,3 21,4 26,5 23,7 21,9 21,7 22,8 23,0

30<a≤40 33,0 31,0 28,2 35,5 29,1 31,3 27,4 30,0

40<a≤50 53,5 63,0 38,0 35,0 37,9 40,2

50<a≤100 30,7 57,0 44,6 43,7

100<a≤200 88,4 88,4

200≤a 147,5 147,5

Razem 8,0 11,7 14,2 16,5 17,9 25,3 28,6 23,4 28,9 46,6 26,4


Za∏àcznik 6

119

Tabela 26. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 34,1 23,0 27,0 26,7 28,3 26,8

10<a≤15 24,0 20,0 22,2 25,1 24,0 46,0 53,8 23,9

15<a≤20 17,0 17,6 18,1 21,7 22,2 29,3 52,2 20,2

20<a≤30 10,5 11,5 14,6 14,5 19,0 20,3 22,2 26,2 16,7

30<a≤40 11,7 12,0 12,4 13,3 14,8 17,2 20,4 15,8

40<a≤50 9,3 10,3 11,2 11,6 12,5 15,5 13,6

50<a≤100 0,5 9,8 9,3 10,6 11,6 14,2 13,8

100<a≤200 11,7 11,7

200≤a 11,0 11,0

Razem 0,5 34,1 23,3 19,7 17,4 17,0 14,5 15,5 15,8 14,5 13,4 14,1

Tabela 27. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 33,4 33,4

10<a≤15 17,5 20,2 25,3 33,8 23,5

15<a≤20 17,5 16,1 20,8 23,1 19,1

20<a≤30 11,8 11,5 13,6 14,9 18,8 18,7 31,7 34,4 16,0

30<a≤40 11,3 12,1 13,0 13,8 16,8 19,1 15,1

40<a≤50 9,3 9,7 10,8 11,1 12,6 14,8 12,8

50<a≤100 0,5 10,6 11,6 13,0 12,8

100<a≤200 10,8 10,8

200≤a 10,7 10,7

Razem 0,5 17,2 13,9 13,7 14,2 14,5 12,8 14,0 12,2 12,6

Tabela 28. Wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 34,1 23,0 26,5 26,7 28,3 26,6

10<a≤15 24,0 20,4 22,4 25,0 20,7 46,0 53,8 24,0

15<a≤20 17,0 17,6 18,8 22,4 21,1 29,3 52,2 20,7

20<a≤30 9,9 11,6 15,6 14,2 19,3 20,9 18,4 25,2 17,3

30<a≤40 11,7 14,0 13,0 13,7 16,3 18,2 23,2 17,1

40<a≤50 11,1 18,6 13,3 12,1 16,3 15,3

50<a≤100 9,8 9,3 18,6 17,7

100<a≤200 16,3 16,3

200≤a 13,0 13,0

Razem 34,1 23,3 20,0 18,9 19,3 14,8 17,3 19,8 16,4 17,7 17,9


Za∏àcznik 6

120

Tabela 29. Mar˝a odsetkowa banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 4,8 7,6 6,6 7,0 7,9 6,8

10<a≤15 7,0 6,6 6,7 6,9 7,9 6,7 5,8 6,8

15<a≤20 6,2 5,9 6,6 7,1 7,6 7,7 5,5 6,7

20<a≤30 6,4 6,6 6,1 6,5 6,3 6,6 6,2 6,7 6,4

30<a≤40 5,4 5,3 6,0 6,2 5,9 6,0 6,4 6,1

40<a≤50 6,9 6,0 6,0 5,9 6,3 6,2 6,2

50<a≤100 5,6 3,9 6,5 4,9 6,0 5,9 5,8

100<a≤200 5,5 5,5

200≤a 5,8 5,8

Razem 5,6 4,8 7,4 6,5 6,4 6,3 6,2 6,3 6,0 6,1 5,8 5,9

Tabela 30. Mar˝a odsetkowa banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 6,6 6,6

10<a≤15 7,9 8,0 7,1 8,2 7,7

15<a≤20 6,5 7,0 7,3 5,9 6,8

20<a≤30 6,1 6,8 6,4 6,3 6,5 6,8 6,1 5,9 6,5

30<a≤40 5,6 6,3 6,7 6,1 6,2 6,4 6,2

40<a≤50 6,9 5,9 6,1 6,1 6,3 6,3 6,2

50<a≤100 5,6 4,9 6,0 6,0 6,0

100<a≤200 5,4 5,4

200≤a 5,2 5,2

Razem 5,6 6,8 6,8 6,4 6,4 6,3 5,9 6,1 5,7 5,8

Tabela 31. Mar˝a odsetkowa banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) w 2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 4,8 7,6 6,6 7,0 7,9 6,8

10<a≤15 7,0 6,4 6,6 6,9 7,7 6,7 5,8 6,7

15<a≤20 6,2 5,7 6,5 6,9 10,2 7,7 5,5 6,6

20<a≤30 6,6 6,3 5,7 6,7 6,2 6,5 6,3 6,8 6,3

30<a≤40 5,4 4,5 5,3 5,7 5,7 5,8 6,4 5,8

40<a≤50 6,1 4,9 5,3 6,4 6,1 6,0

50<a≤100 3,9 6,5 5,4 5,3

100<a≤200 5,7 5,7

200≤a 9,5 9,5

Razem 4,8 7,4 6,4 6,2 6,2 6,0 6,3 6,2 6,1 6,1 6,1


Za∏àcznik 6

121

Tabela 32. Udzia∏ nale˝noÊci zagro˝onych od sektora niefinansowego banków spó∏dzielczych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 0,2 2,2 1,5 0,6 0,1 1,0

10<a≤15 5,2 4,0 2,5 2,5 2,5 2,6 0,3 2,7

15<a≤20 2,5 3,4 1,8 4,4 2,8 2,1 0,4 2,9

20<a≤30 10,3 4,8 1,8 2,7 2,5 3,5 0,4 4,3 2,9

30<a≤40 2,5 3,8 2,1 3,8 3,6 3,1 3,6 3,3

40<a≤50 28,7 2,4 3,9 2,6 3,1 4,3 4,2

50<a≤100 23,4 10,0 5,7 7,5 3,3 5,0 5,1

100<a≤200 6,3 6,3

200≤a 12,1 12,1

Razem 23,4 0,2 3,1 4,2 3,3 2,9 3,2 3,4 3,8 2,9 6,5 5,5

Tabela 33. Udzia∏ nale˝noÊci zagro˝onych od sektora niefinansowego banków spó∏dzielczych aktywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 0,9 0,9

10<a≤15 0,4 2,9 2,3 8,5 3,1

15<a≤20 2,5 1,1 3,4 0,5 2,1

20<a≤30 12,7 4,6 1,7 1,6 3,0 0,5 0,3 4,1 2,4

30<a≤40 3,3 2,1 2,4 2,1 2,6 3,3 2,6

40<a≤50 28,7 2,4 3,8 3,0 3,1 3,7 4,0

50<a≤100 23,4 7,5 3,3 4,7 4,8

100<a≤200 5,3 5,3

200≤a 10,0 10,0

Razem 23,4 6,4 3,9 3,8 2,3 3,0 3,4 2,9 5,7 5,2

Tabela 34. Udzia∏ nale˝noÊci zagro˝onych od sektora niefinansowego banków spó∏dzielczych pasywnych wed∏ug aktywów (mln z∏) i funduszy w∏asnych (tys. euro) – 31.12.2004 r. (%)

FW

Aktywa

fw<100 100<fw≤200

200<fw≤300

300<fw≤400

400<fw≤500

500<fw≤600

600<fw≤700

700<fw≤800

800<fw≤900

900<fw≤1000 1000≤fw Razem

a<10 0,2 2,2 1,5 0,6 0,1 1,0

10<a≤15 5,2 4,5 2,5 2,5 0,8 2,6 0,3 2,7

15<a≤20 2,5 3,7 2,1 5,2 5,4 2,1 0,4 3,3

20<a≤30 9,4 5,0 2,0 3,7 1,9 4,7 0,4 4,3 3,4

30<a≤40 2,5 5,3 1,8 5,6 5,9 4,3 4,4 4,5

40<a≤50 2,3 5,8 0,8 3,0 5,2 4,4

50<a≤100 10,0 5,7 6,1 6,4

100<a≤200 11,6 11,6

200≤a 23,7 23,7

Razem 0,2 3,1 3,9 3,1 2,3 4,2 3,9 4,3 2,7 9,2 6,4

122

7Podstawowe dane o grupach spó∏dzielczych krajów UE b´dàcych cz∏onkami

Europejskiego Stowarzyszenia Banków Spó∏dzielczych (koniec 2003 r.)

Kraj Cz∏onkowie zwyczajni

Banki zrzesza-

jàcei zrze-szone

Placówki

Cz∏onko-wie Klienci Zatrud-

nienie Aktywa Depozyty

Kredyty i po˝ycz-

ki

Udzia∏ w rynku depozy-

tów

Udzia∏ w rynku kredy-tów

(w tys.) (mld euro) (%)

Austria Österreichische Raiffeisenbanken 588 1 642 1 659,8 3 600,0 30,0 128,75 76,86 77,13 26 22

Austria Österreichischer Genossenschaftsverband 69 607 650,0 700,0 6,7 32,27 19,57 16,11 6 6

Cypr Co-operative Central Bank 360 472 535,0 600,0 2,0 7,34 6,72 5,44 22 25

Dania Sammenslutningen Danske Andelskasser (2001) 34 76 63,5 113,2 0,5 1,02 0,83 0,66 b.d. b.d.

Finlandia OKOBANK 242 682 1 072,0 3 070,0 9,0 35,00 21,24 27,21 32 30

Francja Crédit Agricole 43 9 100 5 700,0 21 000,0 136,5 875,00 367,00 384,00 28 27

Francja Crédit Mutuel 18 4 760 6 100,0 13 500,0 55,7 354,96 134,57 150,92 13 16

Francja Banques Populaires 23 2 605 2 440,0 6 300,0 43,2 237,25 180,00 113,00 6 8

Grecja Association of Cooperative Banks of Greece 16 94 129,6 129,6 0,7 1,25 0,98 0,96 1 1

Hiszpania Unión Nacional de Cooperativas de Crédito 83 4 520 1 570,1 9 132,8 17,1 54,89 45,74 41,40 5 5

Holandia Rabobank Nederland 328 1 734 1 360,0 9 000,0 57,0 403,31 235,43 172,57 38 26

Irlandia Irish League of Credit Unions (2000) b.d. 534 2 068,6 2 068,6 1,7 4,30 3,66 2,71 7 7

Luksemburg Banque Raiffeisen 26 69 4,6 117,5 0,4 3,10 2,80 1,60 10 (a) 10 (a)

Niemcy BVR/DZ BANK/WGZ BANK 1 392 14 979 15 281,9 30 000,0 195,4 990,57(c) 499,31 485,07 21 17

Polska Krajowy Zwiàzek Banków Spó∏dzielczych 603 3 151 2 650,0 10 500,0 27,2 5,45 4,06 3,03 9 8

Portugalia FENACAM (2001) 132 592 300,0 1 600,0 3,7 7,50 6,48 5,02 5 3

Szwecja Landshypotek (2002 ) 10 10 69,2 69,2 0,1 3,79 b.d. 3,60 b.d. b.d.

W´gry National Federation of Savings Co-operatives (b) 159 1 653 1 000,0 3 000,0 7,6 2,94 2,65 1,32 15 15

Wielka Brytania The Co-operative Bank (2000) b.d. 133 b.d. 2 230,0 4,2 13,26 10,54 6,69 2 2

W∏ochy Assoc. Nazionale fra le Banche Popolari 90 7 480 1 010,0 7 900,0 50,2 384,00 223,50 193,70 21 19

W∏ochy FEDERCASSE (2000) 446 3 332 686,5 1 376,5 25,3 106,00 85,14 66,99 8 6

(a) szacunek; (b) tylko kredytobiorcy; (c) dane nieskonsolidowane, po konsolidacji 807,5 mld euro – por. Consolidated Accounts of the German Co-operative Banking Sector, strona internetowa HBVR (www.eurocoopbanks.coop/default.aspx). èród∏o: strona internetowa Europejskiego Stowarzyszenia Banków Spó∏dzielczych (www.bvr.de/public.nsf/index.html?ReadForm).

Za∏àcznik 7


Documents

Banki spó∏dzielcze w Polsce · 2014-09-25 · BANKI SPÓ¸DZIELCZE W POLSCE 9 Wst´p Wst´p Z inicjatywy Komisji Nadzoru Bankowego w Generalnym Inspektoracie Nadzoru Bankowego