PowerPoint Presentation

De ene overtreder is de andere niet

Een studie naar de niet-naleving van het rookverbod door Nederlandse cafehouders

Willem Bantema (Rijksuniversiteit Groningen)Wat ik hier zal presenteren is onderdeel van mijn promotieonderzoek (dat nog uitkomt). In dat onderzoek staat de verklaring van de naleving van het rookverbod (cafes) centraal.

Het perspectief dat ik heb gekozen om naleving te verklaren (motiverende houdingen) gaan ook over de relatie met de handhaver en hebben daarom ook implicaties voor het toezicht. Met name voor de selectiviteit van handhaving (efficient inzetten van handhaving) en voor de inzet van handhavingsinstrumenten (effectiviteit).

1Motiverende houdingen (Braithwaite, V). Perspectief van de cafhouder (gereguleerde)

Uiteenlopende contexten onderzocht

Relatie tussen gereguleerde en toezichthouders staat centraal

Kunnen naleving verklaren (verschillen)

Kort wat zeggen over motiverende houdingen.

Dit perspectief is ontwikkeld door Valerie Braithwaite binnen het paradigma van responsive regulation (daar gaat Paulien nog het nodige over zeggen vermoed ik).

Dit perspectief is vanuit de gereguleerde (in dit geval cafhouders).

Sociale afstand tot de handhaver, de relatie tussen de handhaver en de gereguleerde staat centraal.

Dit is onderzocht in uiteenlopende contexten (belastingen, verpleeghuizen, milieuregulering en veiligheid op de werkplek).

Gerelateerd aan naleving

Postures zijn een uitvinding van Valerie Braithwaite uit Australie, Ik zal straks de afzonderlijke houdingen bij langs gaan en preciezer uitleggen waar ze voor staan (!)2Motiverende houdingen (hogere naleving)Verbondenheid

Overgave

Twee houdingen hangen samen met een hogere naleving, verbondenheid en overgave.

Bij verbondenheid is sprake van internalisatie van de regel (steun) en dientengevolge is toezicht niet (direct) nodig. Er is sprake van een vrijwillige en ongedwongen naleving.

Bij overgave is juist veel toezicht nodig. Er is sprake van een overwegend goede relatie met de toezichthouder. De medewerking is vooral gericht op het vermijden van problemen. Er is weinig betrokkenheid bij de onderhavige regelgeving.

3Motiverende houdingen (lagere naleving)Weerstand

Onthechting

Twee houdingen die samenhangen met een lagere naleving zijn weerstand en onthechting.

Bij beide houdingen is er sprake van een grote sociale afstand tot de handhaver.

Bij weerstand is er sprake van relationele spanning (bijvoorbeeld onrechtvaardig behandeld) maar zijn er ook suggesties voor verbetering van de werkwijze (of de regel). Wanneer de handhaver hier naar luistert kan de naleving worden verhoogt. Weerstand: welwillende overtreders

Bij onthechting is er sprake van desinteresse in de handhaver en in alles wat de handhaver doet. Ook is er geen betrokkenheid bij de onderhavige regelgeving. Voor de handhaver is het moeilijk deze gereguleerden houding tot naleving te bewegen. Onwelwillende overtreders

4Motiverende houding (lagere naleving)Omzeiling

Omzeiling is later toegevoegd aan het model.

Niet perse sprake van een grote afstand tot de handhaver maar wel een specifieke houdingen naar wetgeving.Wetgeving wordt gezien als iets dat omzeild kan worden, zoeken naar mazen en grijze gebieden in de wet. Dit zou dan leiden tot naleving volgens de letter van de wet, maar zeker niet naar de geest van de wet.

Strikt zou het moeten gaan om naleving, maar in alle onderzoeken blijkt omzeiling samen te hangen met een lagere naleving.

5Handhavingspiramide (2)

Figuur 2: Motiverende houdingen en handhavingsopties (naar het idee van Braithwaite, 2009, p. 80)Houdingen zeggen niet alleen iets over naleving, maar ook over de opties die de handhaver tot zijn beschikking heeft om gedrag bij te sturen richting naleving.

Responsive regulation: (slogan) - zacht waar het kan en hard waar het moet. (meeste mensen zijn nalevingsgericht).

Als mensen zich aan regelgeving willen houden (nalevingsintentie hoog) moet je zich niet onnodig in het harnas jagen. Dat is het geval bij verbondenheid en overgave, en in zeker zin op bij weerstand. Hier kunnen nog overredende handhaving stijlen worden ingezet (voorzichtig zijn met harde sancties, die kunnen contraproductief zijn).

Bij onthechting geen andere opties dan hard straffen (en inzet ultieme middel). Hier zijn overredende handhavingsstijlen ineffectief.

6Opzet onderzoekEnqutes (cafs en restaurants).

Interviews (cafes)

zelf-gerapporteerde naleving

Motiverende houdingen (schalen, items)

Enquete en interviews

Enqute is verspreid onder horecaondernemers (afzonderlijke aselecte steekproeven uit een adressenbestand van de Kamer van Koophandel (KvK).

Per brief benaderd om een interne enqute in te vullen

De respons is ongeveer 24 procent, volledige ingevulde ongeveer 20 procent (uitzet N=1801).

Onder cafhouders zijn 23 interviews gehouden op basis van scores op de postures (in de enqute aangegeven mee te willen doen).

Schalen

De postures zijn gemeten door middel van 23-stellingen , die zijn niet allemaal gebruikt.

De scores op deze stellingen variren van 1 tot 5

Van deze losse scores zijn schalen gemaakt, die de houdingen vertegenwoordigen, CA van >,70 (resistance .64)

Naast dat deze schalen voldoende betrouwbaar zijn blijken ze ook valide, uit de factoranalyse blijkt er 5 houdingen onderscheiden kunnen worden.

Genoeg over het technische gedeelte, er is aan het einde meer ruimte voor details mocht daar behoefte aan zijn (!)

7Motiverende houdingen en naleving (cafs)Houding

Zelf-gerapporteerde naleving(N=209)VerbondenheidhogerOvergavexWeerstandlagerOnthechtinglagerOmzeilinglager8Motiverende houdingen van cafhoudersVeel weerstand (58 procent) en omzeiling (47 procent), relatief weinig overgave (16 %).

Telt niet op tot 100 procent. Mensen kunnen meerdere houdingen tegelijkertijd hebben.

9Het ene horecabedrijf is het andere nietVergelijking cafs en restaurants

Restaurants:2x zoveel verbondenheid3x zoveel overgave

Cafs3 zoveel omzeiling3 zoveel onthechtingMeer weerstand (maar 1,5 x zoveel)

10Het ene caf is het andere nietRookruimte (hogere naleving)

Gemakkelijk aanspreken klanten (hogere naleving)

Langer eigenaar (hogere naleving)

Ventilatie + kleinere zaak (lagere naleving)

Risicoprofielen

Cafs met rookruimte en langere eigenaar zijn (meer ervaren) hebben een hogere zelf-gerapporteerde naleving

Cafhouders die het gemakkelijker vinden om klanten aan te spreken hebben een hogere zelf-gerapporteerde naleving

Het hebben van een ventilatie of luchtzuivering en kleinere zaken laten een lagere zelf-gerapporteerde naleving zien.

11De ene overtreder is de andere niet (1)Weerstand

Kritiek op de handhavingKritiek op werkwijze handhaverAlternatieven voor rookverbod (of andere invulling)

Motiverende houdingen (overtreders) in context WEERSTAND

Kritiek op werkwijze handhaver (CITAAT)

Kritiek op de handhaving (frequentie; gevolgen voor eerlijkheid)

Kritiek op rookverbod (wie krijgt de boete en hoe te handhaven in zaak)

Suggesties voor verbetering (bijvoorbeeld handhaven op gemeentelijk niveau)

12De ene overtreder is de andere niet (2) Onthechting.

Betutteling, mensen zelf laten kiezenDesinteresse in de handhaverMoeite met wetgeving in het algemeenGeen alternatieven voor rookverbod

Motiverende houdingen (overtreders) in context ONTHECHTING

Desinteresse in de handhaver en het rookverbod (weinig alternatieven)

Betutteling: waar bemoeit men zich mee, laat zelf bepalen

Moeite met wetgeving in het algemeen (CITAAT)

13De ene overtreder is de andere niet (3) Omzeiling

Omzeilen van wetgeving (vaak overtreding)Omzeilen van de handhaver/controles

Motiverende houdingen (overtreders) in context OMZEILING

Omzeilen van wetgeving (vaak niet binnen de mazen van de wet, soms wel)

Omzeilen van de handhaver en controles (CITAAT)

Andere voorbeelden:

elkaar opbellen (of appen) als inspecteurs worden gezien (waarschuwen)BoetpotjesBloemenvazen als asbakken

14ConclusieMotiverende houdingen geven inzicht in de (niet-) naleving van het rookverbod

De ene overtreder is de andere niet (en selectiviteit van toezicht)

Wat betekent dit voor de inzet van handhavingsinstrumenten (discussie)

CONCLUSIE

Ene overtreder is de andere niet:

Verschillen tussen het soort zaak (cafs en restaurants)Bepaalde cafhouders of cafs hebben een grotere kans het rookverbod niet na te leven (risicoprofiel).

Beperkte handhavingscapaciteit, slim inzetten van handhaving (motiverende houdingen en risicoprofielen kunnen daarbij helpen).

+ Wat betekent dit nu voor de inzet van handhavingsinstrumenten (naast s

15DiscussieDe meeste overtreders:

Weerstand: eerlijker handhaven (meer en gelijke behandeling cafs).

Omzeiling: meer doortastende handhaving + minder ruimte voor omzeiling (wet)

ROOKVERBOD IN CAFES

Veel weerstand en omzeiling

Weerstand: In principe welwillende overtreders, dus uitkijken met harde sancties. Signaal dat er behoefte is aan meer eerlijke handhaving. Dat betekent meer handhaven en doorstander handhaven (gelijke behandeling voor iedereen). Daar komt bij dat de manier inspecteren (zonder voor te stellen) als stigmatiserend worden ervaren.

Een slim idee: handhaven op gemeentelijk niveau (caf uit Amsterdam heeft geen concurrentie met een caf uit Rotterdam), maar buren hebben dat onderling wel.

Omzeiling: Meer doortastend handhaven (en duidelijke wetgeving die minder ruimte biedt voor omzeiling). Omzeiling maakt handhaving ineffectief en straalt uit op andere gereguleerden (dus bedreiging!). Misschien ook wel proberen te overtuigen (handhaven is immers symptoom bestrijding).

16DiscussieRadiospotje:

wat moet dat moet (wet=wet)

Onthechting: 1 op 3 cafhouders+ nieuwe groep (eerst onder uitzondering).

1 op de 3 cafhouders lijkt niet zoveel met de handhaver en wetgever te hebben.

Overredende handhavingsstijlen zijn hier weinig effectief (ook verandering van werkwijze en regelgeving werken niet). Voor deze categorie zal soms naar de ultieme straffen moeten worden gegrepen (sluiting van de zaak) en deze vereisen veel toezicht.

17Bedankt voor de aandacht!Vragen?

Contact: wbantema@gmail.comLinkedin: willem-bantema (voor meer info)

18Zelf-gerapporteerde naleving (=.94)Roken is na middernacht toegestaan in mijn zaak

Vaste klanten sta ik toe te roken in mijn zaak

Deze zaak houdt zich aan het rookverbod

Klanten die in mijn zaak roken, verzoek ik naar buiten te gaan

Slecht weer kan voor mij een reden zijn om roken toe te staan

Klanten op leeftijd stuur ik nooit naar buiten als ze willen roken

Wanneer klanten mij vragen of ze binnen mogen roken zeg ik nee

19Stellingen Verbondenheid (=.86)Het is goed om je aan het rookverbod te houden

Alle horecaondernemers zouden zich aan het rookverbod moeten houden

Als horecaondernemer ben je moreel verplicht je aan het rookverbod te houden

Ik vind het mijn verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat er in mijn zaak niet wordt gerookt

20Stellingen Overgave (=.71)Als je meewerkt met de NVWA zullen ze je tegemoet komen

De NVWA ondersteunt horecaondernemers die (buiten hun schuld om) moeite hebben om zich aan het rookverbod te houden

Zelfs wanneer de NVWA vind dat ik iets fout doe, zullen ze me respecteren

21Stellingen Weerstand (=.64)De NVWA is meer genteresseerd je te pakken wanneer je iets fout doet, dan om je te helpen het goed te doen

Het is belangrijk dat je de NVWA niet met je laat sollen

Wanneer de NVWA je ooit bestempeld heeft als iemand die zich niet aan het rookverbod houdt, dan zullen ze nooit van gedachten veranderen.

22Stellingen Onthechting (=.73) Ik denk dat de NVWA weinig kan doen om te zorgen dat ik me aan het rookverbod houd

Het maakt mij niet uit dat ik het volgens de NVWA verkeerd doe

Ik heb echt geen flauw idee wat de NVWA van mij verwacht en het interesseert me ook niet

Het kan me niet schelen wat de NVWA van me denkt

Als de NVWA me hard aanpakt zal ik ze tegenwerken

23Stellingen Omzeiling (=.73)Ik vind het leuk om uit te zoeken hoe veranderingen van regels rondom het rookverbod voor mij uitpakken

Ik vind het leuk om met collegas te praten over mazen in de wet

Ik hou van het spelletje, om de regels rondom het rookverbod te omzeilen24Horeca Rookvrij mensen graag R30MVocal30067.158