Basic Income for all

7/29/2019 Basic Income for all

1/15

1

Dochd podstawowy dla wszystkich

Jeeli rzeczywicie leynam na sercu wolnod, ajmyluziom bezwarunkowy och

Philippe Van Parijs

Na pocztku nowego milenium przedkadam propozycj poprawy kondycji ludzkiej:kady powinien mie prawo do powszechnego dochodu podstawowego (Universal Basic

Income, UBI) na poziomiepozwalajcym na przetrwanie.W wiecie, w ktrym co dwie sekundy dziecko umiera z powodu niedoywienia i

blisko jedna trzecia populacji yje w "skrajnej ndzy" , ktra czsto okazuje si mierteln,ustanowienie globalnego dochodu podstawowego moe wydawa si poraajco utopijne.Czytelnik moe przypuszcza, e nawet w najbogatszych pastwach OECD bdzie to

niemoliwe.Produktywno, bogactwo i dochd narodowy s jednak w tych spoeczestwach natyle wysokie, e sta je na odpowiednio wysoki UBI. I gdyby postanowiy go wprowadzi,suyby on jako potny instrument osigania sprawiedliwoci spoecznej: zapewnibyrzeczywist wolno dla wszystkich poprzez dostarczenie podstawowych zasobw, ktrychludzie potrzebuj, aby dy do swoich celw. Rwnoczenie pomogoby to rozwizadylematy polityki wobec ubstwa i bezrobocia oraz posuyoby ideaom feministycznym iekologicznym. Postaram si to udowodni.

Jestem przekonany, tak jak wielu innych w Europie, e UBI nie tylko nie jest utopijny,ale jest zgodny ze zdrowym rozsdkiem w aktualnym kontekcie Unii Europejskiej.1Brazylijski senator Eduardo Suplicy argumentowa, e jest on odpowiedni rwniedla krajw

mniej rozwinitych. Nie tylko dlatego, e pomaga podtrzymywa odleg obietnicwysokiego poziomu spoecznej solidarnoci bez powodowania wysokiego bezrobocia, aletake poniewa moe inspirowa i pokierowa reformami skromniejszymi i bliszymi wczasie.2Jeeli UBI ma sens w Europie i w mniej rozwinitych krajach, dlaczego nie miaby

by rwnie dobrym (a by moe lepszym) rozwizaniem w Ameryce Pnocnej?3 StanyZjednoczone to jedyny kraj na wiecie, w ktrym wprowadzono ju UBI w ycie: w 1999roku Stay Fundusz (Permanent Fund) wypaci kadej osobie niezalenie od wieku, ktra

Artyku ukaza si w Boston Review, padziernik/listopad 2000. Odpowiedziao na 15 innych autorw, w tymtak znani jak Herbert A. Simon, Edmund S. Phelps, Robert E. Goodin czy Brian Barry. Wszystkie teksty wraz z

odpowiedzi Autora dostpne s na stronach Boston Review: .Przypis od tumacza.

Jest to jeden z najlepiej obecnie znanych ordownikw idei dochodu podstawowego. Jego macierzystuczelni jest Katolicki Uniwersytet Lowaski, wicej informacji zob.: . Przypis od tumacza.1 Wielu naukowcw i aktywistw podzielajcych taki pogld stworzyo w 1986 r. organizacj Basic Income

European Network (BIEN). W 2008 r. odby si ju 13 wiatowy kongres BIEN, ktra w midzyczasie zmienianazw na Basic Income Earth Network i do tej pory ma zarejestrowanych 16 krajowych sieci na rzecz dochodu

podstawowego. Wydaje ona dwumiesicznik NewsFlash (ostatni ma numer 53) i jest sponsorem akademickiegoczasopisma Basic Income Studies zaoonego w 2006 r. Strony BIEN: . Przypisuaktualniony i skrcony przez tumacza.2 Senator duego stanu Sao Paulo i czonek opozycyjnej Partii Robotniczej. Popiera ambitny program

minimalnego dochodu gwarantowanego, ktry zosta przyjty przez brazylijski Senat w 1991.3

W Ameryce Pnocnej zaoono dwie sieci popierajce podstawowy dochd: US Basic Income GuaranteeNetwork oraz Basic Income/Canada. Ta pierwsza nadal jest bardzo aktywna, w 2009 r. odby si ma jej smykongres: .
http://bostonreview.net/BR25.5/contents.htmlhttp://www.uclouvain.be/en-11688.htmlhttp://www.uclouvain.be/en-11688.htmlhttp://www.basicincome.org/http://www.basicincome.org/http://www.usbig.net/http://www.usbig.net/http://www.basicincome.org/http://www.uclouvain.be/en-11688.htmlhttp://www.uclouvain.be/en-11688.htmlhttp://bostonreview.net/BR25.5/contents.html


2/15

2

mieszkaa na Alasce od przynajmniej roku, roczny UBI w wysokoci 1680 $.4 Oczywiciedaleko mu do dochodu wystarczajcego na przeycie, ale od dwu dekad od jego uruchomieniawci wzrasta. Ponadto, w Stanach Zjednoczonych publicznie debatowano o UBI na dugozanim ta kwestia pojawia si w Europie. W 1967 roku, laureat nagrody Nobla, ekonomistaJames Tobin opublikowa pierwszy techniczny artyku na ten temat. Kilka lat pniej udao

mi si przekona Georgea McGoverna, aby popiera UBI, ktry wwczas nazywano"demograntem", w swojej kampanii prezydenckiej w 1972 r.5Na dobr spraw, po tym krtkim yciu publicznym UBI zosta zapomniany w

Ameryce Pnocnej. Czy byy po temu dobre powody? Wierz, e nie. Jest duo istotnychrnic midzy Stanami Zjednoczonymi a Uni Europejsk jeeli chodzi o rynki pracy,systemy owiatowe i zrnicowanie etniczne. Ale adna z nich nie czyni UBI wewntrzniemniej odpowiednim dla Stanw Zjednoczonych w porwnaniu z Uni Europejsk.Waniejsze s rnice w ukadzie si politycznych. W Stanach Zjednoczonych, znacznie

bardziej ni w Europie, polityczna ywotno tej propozycji jest silnie uwarunkowana tym, naile bdzie ona odpowiadaa gustom bogatych sponsorw kampanii wyborczych. Jest tododatkowa i powana przeszkoda dla jakichkolwiek propozycji, ktre d do rozszerzenia

pola wyboru oraz upodmiotowienia najmniej zamonych. Nie mona jednak z konicznocirobi cnoty i powica sprawiedliwo w imi politycznego realizmu. Podczas gdy na

porzdku dziennym jest walka o zmniejszenie znaczenia nierwnoci ekonomicznych,zasadnicze staje si, w Stanach Zjednoczonych jak i gdzie indziej, by zaplanowa, zbada i

broni idei, ktre s uzasadnione etycznie i maj sens ekonomiczny, nawet gdy niepewna jestich polityczna przyszo. Oto mj skromny wkad do tej sprawy - trzewy, ostrony iwzmocniony przez europejsk debat trwajc od dwch dekad.

Definicja UBI

Przezuniwersalny dochd podstawowyrozumiem dochd wypacany przez pastwo,na staym poziomie i regularnie, kademu dorosemu czonkowi spoeczestwa. Jego wypatai poziom nie zale od tego, czy osoba jest bogata albo biedna, mieszka samotnie czy zinnymi,jest chtna do pracy lub nie. W wikszoci wersji, a na pewno w mojej, przyznawany

jest on nie tylko obywatelom, ale wszystkim staym mieszkacom.UBI nazywa si "podstawowym" poniewa jest czym, na co mona bezpiecznie

liczy, jest materialnym fundamentem, na ktrym mona mocno oprze ycie. Jakikolwiekinny dochdw gotwce albo w naturze, z pracy lub oszczdnoci, z dziaalnoci rynkowejczy od pastwa moe by czony z dochodem podstawowym. Z drugiej strony, nic wdefinicji UBI, tak jak jest on przeze mnie rozumiany, nie czy go z pojciem "elementarnych

potrzeb". W takim ujciu UBI moe by mniejszy lub wikszy od tego, co uwaane jest za

konieczne dla prowadzenia godnego ycia.Popieram, aby w ramach ogranicze finansowych dochd ten by jak najwyszy iwierz, e sta na niego wszystkie bogatsze kraje na poziomie zapewniajcym wicej nitylko samo przetrwanie. Domaganie si wprowadzenia dochodu podstawowego od razu natakim poziomie nie jest jednak konieczne. Najatwiejsz i najbezpieczniejsz drog ku temucelowi, chocia szczegy mog rni si znacznie w zalenoci od kraju , jest

prawdopodobnie wprowadzenie najpierw niskiego dochodu, ktry nastpnie bdzie wzrasta.

4W 2008 r. roczna wypata wynosia 2069 $ (plus jednorazowo dodano 1200 $). Dywidenda nie ronie w sposbstay, np. w 2004 i 2005 spada poniej 1000 $. Zob. Alaska Permanent Fund Corporation:. Przypis od tumacza.5

Zob. James Tobin, Joseph A. Pechman i Peter M. Mieszkowski, Is a Negative Income Tax Practical?, YaleLaw Journal tom 77 (1967): 1-27. Zob. te rozmowa z Tobinem w wydawnictwie BIEN James Tobin, the

Demogrant and the Future of U.S. Social Policy, Basic Income 29 (wiosna 1998).
http://www.apfc.org/http://www.apfc.org/


3/15

3

Idea UBI ma ju przynajmniej 150 lat. Jego dwa najwczeniej znane sformuowaniazainspirowane zostay przez Charlesa Fouriera, podnego francuskiego socjalist utopijnego.W 1848 roku, podczas gdy Karl Marx koczy Manifest Komunistyczny niedaleko, brukselskifourierysta Joseph Charlier opublikowaRozwizanieKwestii Socjalnej, w ktrym uzasadniawprowadzenie "dywidendy terytorialnej", przyznawanej kademu obywatelowi na mocy

rwnego prawa wasnoci do terytorium narodowego. W nastpnym roku, John Stuart Millopublikowa nowe wydanie swoich Zasad Ekonomii Politycznej, w ktrym przychylnieprzedstawi koncepcje Fouriera (jako "ze wszystkich form Socjalizmu najzrczniejzintegrowan i najbardziej przewidujc przysze przeszkody") przeformuowan tak, e wwyniku otrzymujemy jasn propozycj UBI: "W dystrybucji, najpierw zostaje wyznaczone

pewne minimum do ycia dla kadego czonka spoecznoci,niezalenie od jego zdolnoci dopracy. Pozostay produkt dzielony jest w pewnych okrelonych wczeniej proporcjachpomidzy Prac, Kapita i Talent".6

Pod rnymi nazwami "premia pastwowa", "dywidenda narodowa", "dywidendasocjalna", "wynagrodzenie obywatelskie", "dochd obywatelski", "grant powszechny","dochd podstawowy" i tak dalej idea UBI bya wielokrotnie podnoszona w intelektualnych

krgach w XX wieku. W okresie midzywojennym dyskutowali nad ni powanie lewicowiakademicy tacy jak G. D. H. Cole i James Meade w Anglii, ktrych pogldy, poprzez AbbLernera, zainspiroway zapewne Miltona Friedmana i jego propozycj "negatywnego podatkudochodowego".7 Dopiero jednak w pnych latach siedemdziesitych idea ta zyskaa

polityczne poparcie w niektrych krajach europejskich, na pocztku w Holandii i Danii.Wiele partii politycznych, zwykle zielonych lub lewicowo liberalnych (w europejskimsensie),przyjo t propozycj jako cz swoich oficjalnych programw politycznych.

UBI a istniejce programy socjalne

Docenienie zainteresowania i poparcia, jakim cieszy si UBI, wymaga zrozumienia,czym si on rni od istniejcych programw socjalnych. Oczywicie rni si on odtradycyjnych instytucji ubezpiecze spoecznych podtrzymujcych dochody (takich jak ZUS).Do wiadcze ubezpieczeniowych uprawnieni s gwnie pracownicy, ktrzy przezodpowiedni czas legalniepracowali i od ich pac odprowadzanoskadki. UBI rni si te odzachodnioeuropejskiej czy pnocnoamerykaskiej pomocy spoecznej, ktra przyznawana

jest tylko ubogim.Wikszo krajw europejskich wprowadzia po II wojnie wiatowej jaki rodzaj

gwarantowanego dochodu minimalnego. Uprawnienia do wiadcze tego rodzaju zawsze sjednak uwarunkowane mniej lub bardziej surowymi kryteriami trzech rodzajw: 1) jeelistarajcy si o wiadczenie jest zdolny do pracy, to powinien by gotowy do jej podjcia lub

te wzicia udziau w szkoleniu, jeeli zostan mu zaoferowane; 2) zasiki wypacane s tylkotym, ktrzy nie maj dochodw z innych rde, albo s one nisze ni oficjalna granicaubstwa; 3) wane jest i to, czy dana osoba mieszka i utrzymuje si sama, czy te prowadziwsplne gospodarstwo domowe z innymi osobami, ktrych sytuacja ma wwczas znaczenie.W przeciwiestwie do tego uprawnienie do UBI nie wymaga spenienia adnego z tychwarunkw.

Zwolennicy UBI mog, ale generalnie tego nie robi, zaproponowa go jako penysubstytut dla transferw warunkowych. Wikszo popierajcych t ide chce utrzyma

prawdopodobnie w formie uproszczonej i koniecznie na mniejszym poziomieubezpieczenia

6Zob. Joseph Charlier, Solution du problme social ou constitution humanitaire , Bruksela: Chez tous les

libraires du Royaume, 1848; John Stuart Mill Principles of Political Economy, drugie wydanie [1849], NowyJork: Augustus Kelley, 1987.7Zob. wymian zda midzy Eduardo Suplicy i Miltonem Friedmanem w Basic Income 34 (czerwiec 2000).


4/15

4

spoeczne organizowane publicznie oraz wiadczenia rekompensacyjne dlaniepenosprawnych, ktre uzupeniyby dochd podstawowy, wymagajc przy tym spenieniatych warunkw co zwykle. Gdyby rzd wprowadzi w ycie dochd bezwarunkowy, ktry

bdzie zbyt may by pokry elementarne potrzeby co miaoby miejsce prawie na pewno wpierwszych latach dziaania takiego rozwizania zwolennicy UBI nie bd chcieli eliminacji

istniejcych programw dochodu minimalnego dla ubogich, ale tylko po to, by dostosowaich poziom.Przykadowo, wkontekcie najbardziej rozwinitychpastw opiekuczych w Europie,

mona byoby wyobrazi sobie natychmiastowe wprowadzenie uniwersalnych zasikwrodzinnych i cile zindywidualizowanej, nieskadkowej emerytury podstawowej jako penesubstytuty dla obecnych programw zasikw uzalenionych od wielkoci dochodw dla osbmodych lub starych. W praktyce kilka z tych krajw ma ju UBI ograniczony wiekowo.Skadkowe plany ubezpieczenia emerytalnego, niezalenie czy obowizkowe, czyfakultatywne, dopeniyby emerytur podstawow.

W przypadku ludnoci w wieku produkcyjnym, zwolennicy uniwersalnego dochoduminimalnego mogliby, na krtk met, zgodzi si na "czciowy" (mniejszy ni poziom

przetrwania), ale cile indywidualny UBI. Przyjmijmy, e pocztkowo miaby on poziompoowy aktualnie gwarantowanego dochodu minimalnego dla osoby samotnej. Wamerykaskich warunkach, byoby to okoo 250 $ na miesic, albo 3000 $ na rok. Dlagospodarstw domowych, ktrychprzychody netto s niedostateczne by osign spoeczniezdefiniowane minimum socjalne, bezwarunkowa i indywidualna podstawa byabyuzupeniana przez wiadczenia uzalenione od wysokoci dochodw, zrnicowane zewzgldu na skad gospodarstwa domowego i z pewnymi wymogami dotyczcymi pracy, tak

jak to jest obecnie.

Niektre alternatywy dla UBI

UBI rni si od tradycyjnego zabezpieczenia spoecznego, ale jest te odmienny odlicznych innych innowacyjnych rozwiza, na ktrych ostatnio skupiano uwag.Prawdopodobnie najblisze UBI s rne warianty negatywnego podatku dochodowego(negative income tax, NIT).8

NIT

Podstawowa idea negatywnego podatku dochodowego, pomijajc szczegy jejposzczeglnych wariantw, polega na zagwarantowaniu obywatelowi podstawowegodochodu, ale w postaci refundowanych kredytw podatkowych. Od zobowiza podatkowych

kadego gospodarstwa domowego odejmuje si kwoty dochodu podstawowego przysugujcejego czonkom. Jeeli rnica jest dodatnia, naley zapaci podatek. Jeeli jest ujemna,pastwo wypaca wiadczenie (negatywny podatek) gospodarstwu domowemu. W zasadziemona osign taki sam rozkad dochodu gospodarstw domowych po podatkach i transferachza pomoc UBI lub poprzez NIT. Ten drugi moe by taszym rozwizaniem, gdy unika

przepyww pieninych w t i z powrotem wynikajcych z wypacania podstawowegodochodu tym, ktrzy maj wysokie dochody, a nastpnie zabieranie go z powrotem w podatku(wysoko UBI nisza od zobowiza podatkowych).

Mimo to, UBI ma kilka zasadniczych zalet w porwnaniu z NIT. Po pierwsze, kadywariant NIT, aby mia wpyw na ubstwo, wymaga uzupenienia o system wiadcze

8

W USA jedna z wzgldnie niedawnych propozycji tego rodzaju zgoszona zostaa przez Freda Blocka i JeffaManza, Could We End Poverty in a Postindustrial Society? The Case for a Progressive Negative Income Tax ,Politics and Society 25 (grudzie 1997): 473-511.


5/15

5

zaliczkowych, ktre pozwol ludziom na przeycie do czasu rozliczenia podatku pod koniecroku podatkowego. Z tego co wiemy o programach socjalnych, brak wiedzy i zamieszaniesprawi, e cz ludzi nie bdzie miaa dostpu do tych wiadcze. UBI bdzie mia wikszywskanik pobieralnoci (rate of take-up), co ma due znaczenie dla kadego, kto chcewalczy z ubstwem.

Po drugie, mimo tego, e NIT moe by w zasadzie zindywidualizowany, naturalndla niego jednostk jest gospodarstwo domowe. W rezultacie, jeeli nawet rozkad dochodupomidzy gospodarstwami domowymi byby taki sam dla NIT, jak i odpowiadajcego muUBI, podzia dochodu wewntrz gospodarstw domowych byby znacznie mniej nierwny w

przypadku UBI. W szczeglnoci, w obecnych warunkach dochd bezporednio przyznanykobietom bdzie znaczco wyszy z UBI ni z NIT, poniewa ten ostatni ma tendencj do

przydzielania wicej zarabiajcemu czonkowi gospodarstwa domowego czci kredytupodatkowego jego mniej zarabiajcego partnera.

Po trzecie, UBI stanowi lepsz ni NIT odpowied na wany aspekt puapkibezrobocia, na ktry zwracaj uwag pracownicy socjalni, a pomijany raczej przezekonomistw. To, czy bezrobotni uznaj za sensowne poszukiwanie pracy lub jej podjcie

zaley nie tylko od rnicy midzy dochodem z pracy i poza prac. Tym, co odstrasza ludziod podjcia pracy jest czsto uzasadniona obawa przed niepewnoci. Wypata zasikw jestczsto przerywana, gdy s zatrudniani, lub gdy dopiero co utracili prac. Ryzyko, e

procedury administracyjne si przedu, w szczeglnoci w przypadku ludzi o ograniczonejwiedzy o swoich uprawnieniach i obawiajcych si popadnicia w dugi, lub ludzi, ktrzy

prawdopodobnie nie maj oszczdnoci na czarn godzin, sprawia, e najmdrzejsz opcjmoe by korzystanie ze wiadcze. Inaczej ni w przypadku NIT, UBI stanowi nieprzerwanystrumie dochodu niezalenie od tego, czy jego odbiorca pracuje czy nie pracuje. W zwizkuz tym jest lepszym rozwizaniem dla tego aspektu puapki ubstwa.

Spoeczestwo udziaowcw

UBI rni si take od grantu o staej wysokoci, czy udziau, ktry proponowalikiedy Thomas Paine i Orestes Brownson, a wspczenie popieraj Bruce Ackerman i AnneAlstott w postaci spoeczestwa udziaowcw, czyli powszechnej i jednorazowej wypatydla osb, ktre osigaj penoletnio.9 Proponuj oni, aby po osigniciu 21 lat kadyobywatel niezalenie od tego czy jest bogaty czy biedny, powinien otrzyma 80 tys. $, zktrymi bdzie mg zrobi co mu si podoba, od zainwestowania ich na giedzie, przezopat ksztacenia wyszego, do przegrania wszystkiego w jedn noc w kasynie. Udzia nie

jest uzaleniony od tego, czy kto na niego zasuguje, czy te ma jakie zamiaryprzyczynienia si do dobra ogu. rodki na ten program pochodziyby z 2% podatku od

zamonoci, ktry mgby by zastpiony z czasem (zakadajc, e dua cz jegoodbiorcw zakoczy ycie z odpowiednio duymi zasobami) przez kwotowy podatek odwasnoci rwny 80 tys. $ (w rezultacie jest to wymg, aby odbiorca zwrci otrzymanywczeniej udzia).

Nie jestem przeciwnikiem podatkw od zamonoci lub majtku, nie uwaam te zabdn ide, aby kademu da niewielki udzia, eby mia lepszy start w dorose ycie.

9Bruce Ackerman i Anne Alstott, The Stakeholder Society,New Haven: Yale University Press, 1999. Ich

rozwizanie to bardziej zoona i uaktualniona wersja pomysu Thomasa Painea. Zob. Agrarian Justice [1796],w: The Life and Major Writings of Thomas Paine , P. F. Foner, (red.), Secaucus, N.J.: Citadel Press, 1974: 605-623. Podobne rozwizanie niezalenie zaproponowa libera z Nowej Anglii, a potem konserwatysta, Orestes

Brownson wBoston Quarterly Reviewz padziernika 1840 r. Uwaa on, e jeeli Amerykanie wierz w zasadrwnych szans, to powinni zapewni, e kada osoba dostanie, gdy osignie penoletnio, rwny udzia woglnym dziedzictwie.


6/15

6

Ponadto, jeeli ten udzia bdzie duy, jego ekwiwalentem bdzie dochd podstawowy znieco mniejszympoziomem wolnoci wypacanyprzez cae ycie. Jeeli w dodatku udzia

bdzie zwracany na kocu ycia jednostki, jak to przewiduj Ackerman i Alstott, ekwiwalentroczny jest po prostu kwot udziau pomnoon przez realn stop procentow, czyli bdzieto powiedzmy (bardzo skromna) suma 2000 $ rocznie, niewiele wicej ni dywidenda

wypacana na Alasce. Jeeli jednak pozwolimy ludziom wyda swj udziaw cigu ycia bo kto ich powstrzyma?ekwiwalent roczny w dochodziebdzie znaczco wyszy.Niezalenie od poziomu, majc wybr midzy wypacanym na pocztku i

jednorazowo udziaem oraz jego ekwiwalentem w postaci UBI, powinnimy wybra tendrugi. Udziay naraone s na marnotrawstwo, szczeglnie wrd tych, ktrzy s gorzejwyposaeni w umiejtnoci wykorzystania szans, ktre daje to rozwizanie. Aby zapewnitrwae zabezpieczenie dochodu potrzebne byoby dalsze utrzymywanie pomocy spoecznejdla ubogich i znalelibymy si znowu w punkcie wyjcia potrzebujc UBI jako alternatywydla istniejcych rozwiza.

Dlaczego UBI?

Tyle o definicji i rozrnieniach. Przedstawi teraz zasadnicze argumenty za UBI.

Sprawiedliwo

Gwny argument za UBI oparty jest na pewnej idei sprawiedliwoci. Wierz, esprawiedliwo spoeczna wymaga , aby nasze instytucje byy zaprojektowane w celu jaknajlepszego zapewnienia rzeczywistej wolnoci dla wszystkich.10 Taka prawdziwielibertariaska koncepcja sprawiedliwoci czy dwie idee. Po pierwsze, czonkowiespoeczestwa powinni by formalnie wolni, z dobrzechronion struktur praw do wasnoci,w tym do posiadania samego siebie. Dla kadego prawdziwego obrocy wolnoci, wana jestnie tylko ochrona praw jednostki, ale zapewnienie, aby te prawa miay realn warto: nie

powinnimy si troszczy tylko o wolno, ale rwnie, w ujciu Johna Rawlsa, o "wartowolnoci". W pierwszym przyblieniu, realna warto wolnoci osoby zaley od zasobw,ktre ma ona do dyspozycji, aby uczyni uytek ze swojej wolnoci. Z tego powodukonieczna jest dystrybucja szans rozumiana jako dostp do rodkw, ktrych ludzie

potrzebuj do zrobienia tego, czego chc zaprojektowana tak, by zaoferowa najwikszemoliwe i realne szanse dla tych, ktrzy maj je najmniejsze, pod warunkiem, e formalnawolno kadego bdzie uszanowana.

Takie pojcie sprawiedliwego i wolnego spoeczestwa wymaga uszczegowienia irozjanieniapod wieloma wzgldami.11Jeeli jednak dla kogo ta wizja jest atrakcyjna, jego

silne poparcie dla UBI wydaje si przesdzone. Dochd dla wszystkich, bez zadawaniaadnych pyta, bez adnych warunkw, na najwyszym moliwym finansowo poziomie, niemoe by niezgodny z realizacj takiego ideau. A jeeli kto sdzi, e tak nie jest, ciardowodu ley po jego stronie.

10 Bardziej szczegow dyskusj zawiera: Philippe Van Parijs, Real Freedom for All, New York: Oxford

University Press, 1995.11

Moliwe s te inne normatywne uzasadnienia. Przykadowo, przy pewnych zaoeniach empirycznych UBIjest czci tego, co usprawiedliwia zasada dyferencji Rawlsa. Zob. np. Walter Schaller, Rawls, the DifferencePrinciple, and Economic Inequality, Pacific Philosophical Quarterly 79 (1998): 368-91; Philippe Van Parijs,Difference Principles, w: The Cambridge Companion to John Rawls, Samuel Freeman (red.), Cambridge:

Cambridge University Press, 2003. Alternatywnie mona te postrzega UBI jako czciow realizacjmarksowskiej zasady podziau wedug potrzeb. Zob. Robert J. van der Veen i Philippe Van Parijs, A CapitalistRoad to Communism, Theory and Society 15 (1986): 635-55.


7/15

7

Miejsca pracy i wzrost gospodarczy

Drugi sposb uzasadniania UBI ma wiksze znaczenie dla polityki. UBI moe bypostrzegany jako sposb rozwizania zastanawiajcego dylematu midzy charakterystycznymdla Europy poczeniem niskiego ubstwa i wysokiego bezrobocia a amerykask

kombinacj niskiego bezrobocia i wysokiego ubstwa. W uproszczeniu argument ten moeby przedstawiony nastpujco.Od ponad dwu dekad masowe bezrobocie dotykao gwnie krajw

zachodnioeuropejskich. Nawet w szczytowych momentach cyklu koniunkturalnego, milionyEuropejczykw na prno szuka pracy. Jakmona rozwiza ten problem? Przez jaki czas,obiegowa mdro mwia, e masowe bezrobocie zniknie, gdy gospodarka bdzie siszybciej rozwija. Jeeli jednak uwzgldnimy szybko, z ktr postp techniczny eliminujemiejsca pracy, stanie si jasne, e nawet fantastyczne tempo wzrostu nie wystarczy, abyustabilizowa poziom zatrudnienia, nie mwic ju o tym by zmniejszya si liczba

bezrobotnych. Takie tempo wzrostu nie byoby rwnie podane zpowodw ekologicznychi innych. Alternatywn strategi jest znaczna redukcja poziomu zarobkwpracownikw.

Przez zmniejszanie wzgldnego kosztupracy, mona tak kierowa rozwojem technologii, abynie wymaga on powicania zbyt wielu miejsc pracy. Stabilizacja zatrudnienia i stopniowezmniejszanie obecnego poziomu bezrobocia byoby wtedy moliwe przy mniejszym i dlategotrwalszym wzrocie gospodarczym. Mona byoby to osign jednak kosztem narzucania

przewaajcej czci ludnoci zbyt niskiego poziomu ycia, tym bardziej, e redukcjazarobkw wymagaaby rwnolegej redukcji zasikw dla bezrobotnych i innych dochodwzastpczych, aby zachowane zostay bodce do podejmowania pracy.

Jeeli odrzucamy zarwno przyspieszanie wzrostu, jak i zmniejszanie zarobkw, czymusimy rwnie zrezygnowa z penego zatrudnienia? Tak, jeeli przez pene zatrudnieniemamy na myli sytuacj, w ktrej faktycznie kady, kto chcepracy na penym etaciemoe jotrzyma, a przy tym jest ona opacalna dla pracodawcy bez jakiejkolwiek subwencji i dla

pracownika bez jakiejkolwiek dodatkowej korzyci. Ale by moe nie, jeeli chcemyprzedefiniowa pene zatrudnienie przez albo skracanie tygodnia pracy, pacc subwencjepracodawcom, albo wypacajc je pracownikom.Pierwsza opcja, szczeglnie modna we Francji, polega na spoecznym przedefiniowaniu"penego wymiaru pracy" czyli na zmniejszeniu maksymalnego czasu pracy, w formieredukcji standardowej dugoci tygodnia pracy. U podstaw tego rozwizania jest idearacjonowania miejsc pracy: poniewa nie ma ich do dla wszystkich chtnych, nie

pozwlmy, ebyje wszystkie przywaszczya sobie tylko jedna grupa.Po dokadniejszej analizie, strategia ta jest jednak mniej uyteczna ni to mogoby si

wydawa. Jeeli celem jest zmniejszenie bezrobocia, ograniczenie tygodniowego czasu pracy

musi by odpowiednio due, aby da wicej ni tylko zrwnowaenie tempa wzrostuproduktywnoci. Jeeli taka dua redukcja bdzie sza w parze z proporcjonalnym spadkiemzarobkw, najnisze pace bd mniejsze od minimum socjalnego, co trudno bdziezaakceptowa. Jeeli, zamiast tego, cakowite zarobki zostan utrzymane na tym samym

poziomie, choby tylko dla gorzej opacanych, koszty pracy podnios si. Wpyw nabezrobociebdzie wwczas mniejszy, o ile nie cakiem odwrotny, gdypoprzez mechanizacjwiksza bdzie presja na wyeliminowanie prac wymagajcych mniejszych kwalifikacji.Innymi sowy, dramatyczna redukcja czasu pracy moe by szkodliwa dla pracwymagajcych najmniejszych kwalifikacji albo dlatego, e zabije poda (wynagrodzenia zanie bd mniejsze ni dochody zastpujce wynagrodzenia), albo dlatego, e zabije popyt(bd one kosztowafirmy duo wicej w przeliczeniu na godziny pracy).

Nie wynika z tego, e redukcja standardowego tygodnia pracy nie odgrywa adnej roliw strategii zmniejszania bezrobocia bez powikszania ubstwa. Ale by unikn


8/15

8

wspomnianego dylematu, musi by to poczone z bezporednimi albo porednimisubwencjami do nisko patnych prac. Na przykad, redukcja standardowego tygodnia pracymiaa znaczenie w tak zwanym holenderskim cudzie, ktry polega na tym, e w ostatniejdekadzie zatrudnienie roso szybciej w Holandii ni gdzie indziej w Europie. Byo to gwnierezultatem zmniejszania wymiaru standardowego tygodnia pracy poniej zwykego czasu

dziaania firm, co wywoao restrukturyzacj organizacji pracy uwzgldniajcej znaczniewicej pracy w niepenym czasie. Takie miejsca pracy nie mogy si jednak rozwin bezduych subwencji porednich jakimi s w Holandii powszechne emerytury podstawowe,zasiki rodzinne i system opieki medycznej.

Jakakolwiek strategia zmniejszania bezrobocia bez powikszania ubstwa zaley wicod zrnicowanych instrumentw aktywnegopastwa opiekuczego, ktre inaczej ni typowe

pastwo opiekucze, nie subwencjonuje pasywnoci (bezrobotnych, emerytw, osbniepenosprawnych i tak dalej), ale systematycznie i trwale (jeeli wysoko jestumiarkowana) subwencjonuje dziaalno produktywn. Takie subwencje mog przybierawiele rnych form. Jeden biegun wyznacza propozycja oglnych subwencji dla

pracodawcw na poziomie, ktry jest stopniowo zmniejszany wraz ze wzrostem pacy za

godzin. Edmund Phelps popar rozwizanie tego rodzaju dla USA, ograniczone jednak dozatrudnienia penoetatowych pracownikw.12 W Europie z kolei proponuje si zniesienieskadek ubezpieczeniowych od pracodawcw w przypadku niskich pac, przy zachowaniu

prawpracownikw do tego samego poziomu wiadcze.Na drugim biegunie znajduje si UBI, ktry moe by te zrozumiany jak subwencja,

ale taka, ktra pacona jest pracownikowi (albo potencjalnemu pracownikowi), przez to dajemu moliwo przyjmowania pracy za nisz pac za godzin albo w krtszym czasie.Pomidzy tymibiegunami mamy du liczb innych rozwiza, takich jak amerykaskiEarned Income Tax Credit (EITC, kredyty podatkowe do wynagrodzenia) czy rne

programy zasikowe ograniczone do ludzi faktycznie pracujcych albo aktywnie szukajcychpracy w penym wymiarze godzin.

Oglnasubwencja do zatrudnienia i UBI s bardzo podobne jeeli chodzi oargumentacj ekonomiczn, na ktrej si opieraj i - czciowo - w tym, co chcemy za ich

pomoc osign. Na przykad, oba bezporednio maj rozwizywa wspomniany dylemat wzwizku ze zmniejszaniem czasu pracy: umoliwiaj one najmniej wykwalifikowanymzatrudnienie przy niszym jego koszcie dla pracodawcy, a przez to nie prowadz dozuboenia pracownikw.

Pod jednym wszake wzgldem te dwa podejcia s zasadniczo rne. Powprowadzeniu w ycie subwencji dla pracodawcw presja na podejmowanie zatrudnienia

pozostanie taka sama, a moe nawet wzronie. W przypadku UBI presja ta jest mniejsza. Niedlatego, e staa bezczynno staje si atrakcyjn opcj: nawet przy bardzo wysokim UBI

trudno oczekiwa, e on sam zapewni zadawalajcy poziom ycia. Zamiast tego, UBI uatwiaprzetrwanie midzy znalezieniem kolejnych miejsc pracy, decyzje o zmniejszeniu czasupracy, daje te czas na szkolenia, uatwia podjcie samozatrudnienia czy przyczenie si dospdzielni. UBI sprawia te, e pracownicy podejmowa bd tylko tak prac, ktra wydasi im wystarczajco atrakcyjna , podczas gdy subwencje dla pracodawcwczyni bardziejopacaln ekonomicznie nieatrakcyjn i nisko produktywn prac. Jeeli motywemzwalczania bezrobocia nie jest jaki rodzaj fetyszyzmu pracy obsesja znalezieniazatrudnienia dla kadego ale raczej troska o to, by da kadej osobie moliwo podjcia

pracy zarobkowej, w ktrej znajdzie ona uznanie ibdzie miaa osignicia, wwczas naleypreferowa UBI.

12Zob. Edmund S. Phelps,Rewarding Work, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1997.


9/15

9

Argumenty feministek i zielonych

Trzecia cz uzasadnienia UBI zwizana jest z jego wkadem w realizacj celwruchw feministycznego i ekologicznego. W kontekcie feminizmu ten wkad powinien byoczywisty. Pciowy podzia pracy w gospodarstwie domowym i "opiekucze" funkcje,

ktrymi kobiety s nieproporcjonalnie obcione, ich udzia w rynku pracy i moliwociwyboru zatrudnienia s znacznie bardziej ograniczone w porwnaniu z mczyznami. Jeelichodzi o bezporedni wpyw na dystrybucj dochodu midzy jednostkami i dugoterminowywpyw na moliwoci zatrudnienia, UBI przynosi znacznie wicej korzyci kobietom nimczyznom. Niektre z nich niewtpliwie skorzystaj z materialnej wolnoci, jak da imUBI, aby zmniejszy czas odpatnej pracy i sprawi, e w pewnych okresach ycia lejsza

bdzie "podwjna zmiana" w yciu rodzinnym i zawodowym. Kt moe szczerze wierzy wto, e praca podporzdkowana nakazom szefa i przez czterdzieci godzin tygodniowo jestdrog do wyzwolenia? UBI nie tylko zapewnia pewn ochron przed tyrani szefw, ale te

przed tyrani mw i biurokratw. Dostarcza on skromnej ale pewnej podstawy ycia dlabardziej bezbronnych, np. gdy maestwa rozpadaj si albo naduywa si wadzy

administracyjnej.Dla dyskusji nad zwizkiem midzy UBI a ideaami ruch zielonych, uyteczne bdzie

uj je jako poczenie dwu skadnikw. W duym uproszczeniu, centraln kwestikomponentu ekologicznego jest kwestia zanieczyszcze rodowiska generowanych przezspoeczestwo przemysowe. Zasadniczym celem w tym przypadku jest takie zorganizowaniespoeczestwa, aby zapewni jego trway ekologicznie rozwj. Drugi skadnik to zielonaalternatywa, dla niego podstawow kwesti jest alienacja, ktrej rdemjest spoeczestwo

przemysowe. Gwnym celem w ramach tego podejciajest ustanowienie spoeczestwa, wktrym ludzie bd powicali duo czasu na "autonomiczn" dziaalno, nie podlegajcwadzy ani rynku anipastwa. Dla obu tych komponentw idea UBI jest bardzo atrakcyjna.

Gwnym wrogiem ekologw jest produktywizm, czyli obsesyjna pogo za wzrostemgospodarczym. Jednym z najpotniejszych usprawiedliwie dla szybkiego wzrostu, wszczeglnoci wrd klasy robotniczej i jej organizacji, jest walka z bezrobociem. Jak wyejuzasadniano UBI jest spjn strategi zmagania si z bezrobociem bez polegania na szybszymwzrocie. Dostpno takiej strategii podkopuje szerok koalicj popierajc produktywizm i

przez to poprawia perspektywy realizowania celw ekologicznych na wiecie, w ktrymzanieczyszczenie rodowiska (nawet w najszerszym sensie) niejest jedyn rzecz, o ktr dbawikszoci ludzi.

Propozycja dochodu podstawowego powinna by te atrakcyjna dla zielonejalternatywy, poniewa UBI moe by traktowany jak oglna subwencja, sfinansowana przezrynek i pastwo, wzmacniajca sfer autonomicznych dziaa. Po czci dlatego, e UBI daje

kademu pewn realn wolno w przeciwiestwie do samego tylko prawa by wycofa siz odpatnego zatrudnienia w celu podjcia autonomicznej dziaalnoci, takiej jak oddolny buntczy nieodpatna opieka. Cz tego wpywu polega na dawaniu najmniej uposaonymwikszej moliwoci porzucania pracy, ktra nie jest dla nich wystarczajcosatysfakcjonujca, a przez to tworzenie bodcw do projektowania i oferowania mniejalienujcego zatrudnienia.

Kilka argumentw przeciw

Przypumy, e wszystko, co dotychczas napisaem jest przekonywujce: e UBI,jeeli byby wprowadzony w ycie, staby si naturalnym i atrakcyjnym sposobem

zapewniania uczciwej dystrybucji realnej wolnoci, walki z bezrobociem bez powikszania


10/15

10

ubstwa i wspierania zasadniczych celw feministek i ruchu zielonych. Jakie mog byzarzuty w stosunku do tej propozycji?

By moe najbardziej rozpowszechnionym jest to, e UBI bdzie zbyt kosztowny. Jestto argument bez sensu o ile nie zostay okrelone szczegy tego rozwizania, np. zakres iwysoko. Na poziomie 150$ miesicznie na osob, UBI jest oczywicie moliwy do

sfinansowania, gdy jest to miesiczny ekwiwalent dywidendy wypacanej rocznie na Alasce.Czy sta nas by byo na UBI bliszy granicy ubstwa? Jeeli pomnoymy prg ubstwa dlajednoosobowego gospodarstwa domowego przez populacj kraju, otrzymamy olbrzymiekwoty, znacznieprzewyszajce aktualnypoziom cakowitych wydatkw pastwa.

Obliczenia tego rodzaju wprowadzaj jednak w bd. Wiele istniejcych wiadczemoe by zniesione lub zmniejszone, gdy wprowadzony zostanie UBI. Dla wikszoci ludziw wieku produkcyjnym dochd podstawowy i zwikszone podatki (gwnie w wynikuzniesienia ulg i niewielkich stp podatkowych dla niszych przedziaw dochodowych), zktrych bdzie on finansowany, w duej mierze zrwnowasi wzajemnie. W kraju takim

jak Stany Zjednoczone, ktry rozwin w miar skuteczny system podatkowy, nie koszt bruttojest wany, ale jego wpyw na nierwnoci dochodowe, ktry moe by atwo i tak samo

osignity przez UBI albo NIT.Szacunki budetowego kosztu netto rnych rozwiza w rodzaju UBI i NIT

prowadzono w Europie i w Stanach Zjednoczonych.13Oczywicie, im bardziej wszechstronnei hojne s istniejce programy zasikw uzalenionych od wielkoci dochodw, tym niszy

bdzie koszt netto UBI na danym poziomie. Na koszt netto silnie wypywaj rwnie dwainne czynniki. Czy za pomoc tego programubdzie si dy do osignicia efektywnejstopy opodatkowania (i std bodcwzniechcajcych do pracy) na dole rozkadu zarobkwnie wyszej ni podwyszone stawki podatkowe? Czy korzyci odnoszone przez osoby yjcewsplnie bd takie same jak osb samotnych? Jeeli na oba pytania odpowiemy pozytywnie,koszty netto programu majcego na celu eliminacj ubstwa kadego gospodarstwodomowego bd bardzo wysokie i dlatego spowodowayby gbokie zmiany w podzialedochodu, nie tylko od bogatych gospodarstw domowych do biednych , ale te od ludzisamotnych do par yjcych wsplnie.14 Nie znaczy to, e na takie rozwizanie nas nie sta,ale wida, e konieczne jestpodejcie stopniowejeeli mamy unikn gwatownych spadkwdochodw rozporzdzalnych niektrych gospodarstw domowych. Dochd podstawowy albonegatywny podatek dochodowy na poziomie gospodarstwa domowego to jedna z moliwychopcji. Inn jest cakowicie indywidualny, ale "czciowy" dochd podstawowy, zdodatkowymi zasikami dla ubogich jednoosobowych gospodarstw domowych.

Drugi czsto podnoszony argument przeciw UBI wskazuje, e miaby on negatywnywpyw na poda pracy. Kilka amerykaskich eksperymentw z programami wsparciadochodowego w latach siedemdziesitych faktycznie dowiodo, e takie skutki maj miejsce.

13 W przypadku USA fiskalny ekwiwalent programu NIT zaproponowanego przez Blocka i Manza, ktry

zwikszyby wszystkie dochody bazowe do przynajmniej 90 procent linii ubstwa (a te ubogich rodzin znaczniepowyej), wynisby okoo 60 miliardw dolarw rocznie w dolarach z poowy lat 90. Nowsze szacunkiprzedstawia Allan Sheahen, dochd gwarantowany na poziomie linii ubstwa dla kadego dorosego, rocznie 10tys. $ i dla kadego dziecka 2000 $ kosztowaby 1,9 biliona dolarw w warunkach 2004 r., zob. tego Its Timeto Think BIG! How the U.S. Can Afford a Poverty-Level Basic Income Guarantee,. O nowszych szacunkach uwaga odtumacza.14

Podatek dochodowy od osb fizycznych nie jest oczywicie jedynym rdem sfinansowania takiego kosztunetto. W niektrych europejskich propozycjach przynajmniej czciowo rodki pochodziyby z podatkwekologicznych, od energii lub od ziemi, a take z podatku VAT, z nie powodujcych inflacji instrumentwtworzeniapienidza lub nawet z podatku Tobina naoonego na midzynarodowe transakcje finansowe. adne z

tych dodatkowych rde nie zastpi jednak podatku od dochodw osobistych, ktry jest gwnym rdemfinansowania. Nie sprawi one rwnie, e da si unikn kosztu netto w kategoriach realnego dochodurozporzdzalnego niektrych gospodarstw domowych.


11/15

11

Pierwsza odpowied moe brzmie: "No i co z tego?". Podwyszanie poday pracy nie jestcelem samym w sobie. Kto chciaby przepracowanego i nadaktywnego spoeczestwa. Niechludzie ze wszystkich klas maj szans, aby zmniejszy swj czas pracy albo nawet przerwa

prac w celu zajcia si dziemi albo starszymi krewnymi. Nie tylko zaoszczdzimy nawizieniach i szpitalach. Zwikszymy rwnie kapita ludzki nastpnego pokolenia.

Umiarkowany UBI jest prostym i efektywnym instrumentem w utrzymywaniu zdrowejspoecznie i ekonomicznie rwnowagi midzy poda patnej pracy i reszt naszego ycia.

Najwaniejsze, eby nasz system podatkowo-transferowy nie by puapkbezczynnoci i zalenoci dla najmniej wykwalifikowanych, albo tych, ktrych zakreswyboru ograniczony jest z jakiego innego powodu. wiadomo tego ryzyka bya jednak

potnym czynnikiem w budzeniu publicznego zainteresowania UBI w tych europejskichkrajach, w ktrych w duszym okresie znaczna cz pomocy spoecznej bya uzaleniona odwielkoci dochodw. Absurdem byoby zaprzecza, e takie programy w niepodany sposbosabiaj ch pracownikw do podejmowania nisko patnych prac i trwania przy nich , idlatego te zmniejszaj zainteresowanie pracodawcw projektowaniem i oferowaniem takichmiejsc pracy. S inne moliwe odpowiedzi na ten problem ni zmniejszanie poziomu lub

bezpieczestwa wsparcia dochodowego na wzr reformy pomocy spoecznejprzeprowadzonej w Stanach Zjednoczonych w 1996 r. Inn jest zmniejszanie rnychwymiarw puapki bezrobociapoprzez przeksztacenie wsparcia uzalenionego od wielkocidochodww rozwizania o charakterze powszechnym. Wybr midzy tymi dwiema drogami

jest raczej jasny dla ludzi zaangaowanych w program czenia zdrowej gospodarki isprawiedliwego spoeczestwa, w przeciwiestwie do tych, ktrzy chc podwyszania podaysiy roboczej do maksimum.

Trzeci zarzut ma charakter moralny, a nie po prostu pragmatyczny. Czsto twierdzisi, e UBI daje co za nic ubogim, ktrzy na pomoc nie zasuguj. Wedug jednej z wersjitego argumentu, UBI jest sprzeczny z podstawow zasad wzajemnoci: pogld, e ludzie,ktrzy otrzymuj zasiki powinni co odda w zamian w naturze i tak przyczynia si dodobra wsplnego. Ze wzgldu na bezwarunkowo UBIjest korzystny nawet dla tych, ktrzynie maj adnych zasug spoecznych, np. dla spdzajcych ranki na ktniach z partnerem,surfujcych na falach po poudniu i palcych trawk ca noc.

Mona byoby odpowiedzie na to po prostu pytaniem: ilu ludzi faktycznie wybraobytakie ycie? Ilu, w porwnaniu z niezliczonymi ludmi, ktrzy spdzaj wikszo swojegoczasu na aktywnociach spoecznie uytecznychniebdcych odpatn prac? Wszystko , cowiemy zdaje si potwierdza, e prawie wszyscy ludzie usiuj przyczyni si jako do dobrainnych. I wielu z nas wierzy, e prba przeksztacenia tych wszystkich spoecznieuytecznych dziaa w patne zatrudnienie byaby czym strasznym. Na tym tle, nawet zasada"Dla kadego wedug jego wkadu" usprawiedliwia skromny UBI jako najbardziej

realistyczn cz swojej instytucjonalnej implementacji.Moliwa jest jednak bardziej zasadnicza odpowied. Prawd jest, e UBI toniezasuona dobra wiadomo dla niepracujcego surfera. Jest ona jednak etycznie nie doodrnienia od masy niezasuonego szczcia, ktrym charakteryzuje si obecny rozkad

bogactwa, dochodu i czasu wolnego. Nasza rasa, pe i obywatelstwo, wyksztacenie ibogactwo, talenty matematyczne, pynna znajomo angielskiego, wygld fizyczny, a nawetpoziom ambicji, zalew przewaajcej mierze od tego, kim akurat s nasi rodzice oraz odinnych rwnie arbitralnych okolicznoci. Nawet najbardziej narcystyczny zawdziczajcywszystko samemu sobie czowiek nie moe uzna, e to on ustali, kim mieli by jegorodzice, gdy przyszed na wiat. Dary losu tego rodzaju s nieuniknione i nie mona ichkrytykowa jeeli s one sprawiedliwie rozdzielone. Minimalnym warunkiem takiej


12/15

12

dystrybucji jest zagwarantowanie kademu skromnego udziau w tych niezasuonychdarach.15Najpewniejszym sposobem osignicia tego celu jest UBI.

Argument moralny tego rodzaju nie bdzie wystarczajcy, aby wpyn na to, copolitycznie moliwe. Rwnie dobrze moe si jednak okaza decydujcym. Nie odrzucajcznaczenia pracy i roli osobistej odpowiedzialnoci, uchroni nas od przemonego wpywu

retoryki politycznej, ktra usprawiedliwia narzucanie wikszego jarzma najmniejuprzywilejowanym. Upewnia nas on o susznoci uniwersalnego dochodu podstawowegobardziej ni o susznocipowszechnego prawa wyborczego. W oparciu o niego nawet atwiejbdzie si nam zgodzi z tym, e kady powinien mie prawo do dochodu, w tym i ludzieleniwi, ni z tym, e kady powinien mie prawo gosu, nawet ci, ktrzy s niekompetentni.

15Podobne stwierdzenie pochodzi od Herberta A. Simona, ktry szacowa, e 2/3 z 25 tys. $ PKB na mieszkacaw USA to wynik szczliwego zrzdzenia losu, e kto urodzi si w tym kraju. Dodawa te, e w USA podatekw wymiarze 70% potrzebny do sfinansowania UBI w wysokoci 8 tys. $ zapewne nie bdzie popularny, ale w

przyszoci atwo bdzie znale odpowied na argument, e mamy niepodwaalne moralne prawo do tego , abycay dochd, ktry zarobilimy nalea do nas. Zob. list Simona do organizatorw sidmego kongresu BIEN,Basic Income 28 (wiosna 1998).


13/15

13

Odpowied Van Parijsa na komentarze

Uzasadnienie

Emma Rothschild i Brian Barry trafnie zauwaaj, e cz uzasadnienia dla UBI

odwouje si do efektywnoci i interesu publicznego. Decydujca bitwa na gruncienormatywnym bdzie sijednaktoczy o sprawiedliwo. Uwaam, e wymaga ona, abymymaksymalizowali minimalny poziom rzeczywistej wolnoci, a UBI to szczeglnie dobrysposb by zapewni tak pojt sprawiedliwo. Elizabeth Anderson i William Galstonodrzucaj moj koncepcj sprawiedliwoci preferujc t opartna wzajemnoci, a cilej naobowizku pomocy potrzebujcym tradycyjne uzasadnienie moralne programw pastwaopiekuczego. Za bardziej efektywne od UBI w osiganiu celwwynikajcych z tej koncepcjiGalston uznaje kombinacj programw adresowanych. Anderson, ktra jest szczeglniewraliwa na pitnujcy i wykluczajcy wpyw programw tego rodzaju, wypowiada siostroniej: dowody empiryczne mog wskazywa, e UBI powinno by czci najbardziejodpowiedniego pakietu instrumentw. Ten wanie rodzaj dowodw dotyczcych trendw

spoecznych i ekonomicznych sprawi, e Robert Goodin i Katherine McFate stali sizwolennikami UBI. Normatywna podstawa ich rozumowania nie wydaje si rna od tej,ktr wyznaj Galston i Anderson. Blisze spojrzenie na te trendy na przykad, Goodinuznaje, e ryzyka s obecnie trudniejsze do standaryzacjipowinnoprzekona krytykw do,moe niechtnego, ale pragmatycznego poparcia dla skromnego UBI.1 Krtko mwic,argumenty za tym rozwizaniem nie zale wycznie od przyjcia teorii sprawiedliwociopartej na idei realnej wolnoci.

Pod koniec swojego komentarza, Anderson nawizuje jednak do cakowicieodmiennej podstawy normatywnej transferw socjalnych, z ktrej wynika bardziej

bezporednie uzasadnienie dla UBI. Napisaa ona, e przypadek Alaski "sugeruje , i problemlegitymizacji w Stanach Zjednoczonych mgby by rozwizany poprzez finansowanie UBI zdochodw zebranych z pomoc wasnoci publicznej". Wgld normatywny, na ktrym opierasi to rozumowanie zosta rozjaniajco rozwinity w komentarzach Herberta Simona iRonalda Dore. W sformuowaniu Simona, polega on na "uznaniu wsplnego posiadaniaznaczcej czci zasobw fizycznych i intelektualnych, ktre umoliwiaj spoeczestwuwytworzenie produktu". Z tej perspektywy nie wynika, jak to zasugerowa GarAlperovitz, e

jedynym prawomocnym sposobem finansowania dochodu podstawowego jest dywidenda odpublicznych aktyww. Niektre z podatkw, np. od zanieczyszcze lub zuycia energii,popierane przez Anne Alstott i Barryego, rwnie atwo mogby zinterpretowane zgodnie zt lini rozumowania. Co bardziej istotne, jak wyjaniaj Simon i Dore, nawet podatki oddochodw z pracy powinny by rozumiane nie jako konfiskata czci owocw pyncych z

wysiku pracownika, ale jako opata za korzystanie z przypadkowych sposobnoci przezstosunkowo wysoko opacanych pracownikw.To podejcie oddala nas od tradycyjnej koncepcji pastwa opiekuczego jako

kombinacji (opartego na wasnym interesie) ubezpieczenia i (mniej lub bardziej hojnej)solidarnoci, zbliajc do takiego ujcia, ktre zawiera ide popieran przez Toma Painea:istniej takie transfery, do ktrych mamy prawo nie ze wzgldu na przeszy wkad, ani tedlatego, e jestemy w potrzebie, ale po prostu na mocy naszego czonkostwa w pewnejspoecznoci. Nie jest konieczne by ograniczy to stanowisko, jak to uczyni Paine, dozasobw naturalnych, ani by oprze je, co proponowa Paine i zasugerowa Barry, nadomniemanych "prawach naturalnych". Wystarczy tylko uzna moraln arbitralno (bardzo

1

Galston i Phelps przywouja koncepcj Rawlsa przeciw UBI, ale nie jest ona tak nieprzyjazna UBI, jaktradycyjnepogldy socjaldemokratyczne. Zob. mj tekst "Difference Principles", w: Samuel Freeman (red.) TheCambridge Companion to John Rawls, New York: Cambridge University Press, 2001.


14/15

14

nierwno rozdzielonych) szans, aby zobaczy, e cokolwiek zostao nam dane jestw wietlesprawiedliwoci dystrybutywnej "wasnoci publiczn".

Gdzie indziej prbowaem systematycznie rozwin ten pogld w koncepcjbezstronnego podziau realnej wolnoci. Uwzgldniaa ona rwnie specjalne potrzeby osbniepenosprawnych, wag jak ludzie przypisuj w Europie nie mniej ni w USA do

spoecznego szacunku, jaki daje patna praca, albo moralne potpienie ycia prowadzonegoumylnie na cudzy koszt.2 Trzeba przyzna, e koncepcja ta bya celem wielu atakwfilozoficznych. Ze wzgldu na ograniczono miejsca nie bd ich tutaj odpiera,zainteresowanych Czytelnikw odsyam do moich odpowiedzi na dwa zbiory krytycznychartykuw opublikowanych niedawno.3

Strategia

Wade Rathe napisa, e "mona byoby umrze z godu rozprawiajc o dochodzieniezalenym od zarobkw". W tym samym duchu Peter Edelman zauwaa, e popieranie UBImoe by zwizane z wysokimi kosztami alternatywnymi w postaci "czasu nie

przeznaczonego na idee bardziej rozsdne politycznie , ktre rzeczywicie mogyby bywprowadzone w ycie". Zgadzam si z tymi opiniami. Nawet ci, ktrzy s przekonani , eUBI jest czci tego, do czego powinnimy dy, musz zgodzi si, e s konteksty, wktrych, i ludzie, dla ktrych, nie ma sensu powicanie zbyt duo czasu i energii na mylenieo nim, nie mwic ju o mobilizowaniu dziaa na jego rzecz. Mamy duo wanych

problemw, ktrych UBI nie rozwie, a ktrym mona by zaradzi za pomoc bardziejdostpnych rodkw.

Niemniej jednak, nawet w pozornie najbardziej beznadziejnych sytuacjach, ktopowinien bada i popiera projekty politycznie nieosigalne. Po pierwsze, co podkrela Barry,zdarzaj si trzsienia ziemi i naley by przygotowanym intelektualnie na czas nagego

pojawienia si politycznych moliwoci. Po drugie, jeeli samochd zakopie si w bocie ichcemy, aby ruszy we waciwym kierunku, nie powinnimy koncentrowa si wycznie naodkopywaniu k czy pchaniu. Kilku ludzi powinno cign za liny holownicze nieco z

przodu, a cz niech bada alternatywne szlaki duo dalej.Zasadnicza cz mylenia o przyszoci powinna by skupiona na wypracowaniu

najlepszej strategii przejcia, ktra moe si rni w zalenoci od kraju.4 Polityka rodzinnamoe by najlepszym punktem wyjcia w jednym miejscu (McFate), a w innym rozwj konturlopowych (sabbatical leave) [odkadanie czci zarobkw na wypadek koniecznoci

przerwania zatrudnienia] (Claus Offe). Nawet istniejce programy typu workfare mogsprzyja UBI poprzez stopniowe rozszerzanie interpretacji wymogu pracy w odpowiedzi natrudnoci z zapewnieniem odpowiedniego zatrudnienia wszystkim klientom (Goodin). Ten

proces mgby prowadzi do "dochodu partycypacyjnego", czyli UBI uzalenionego odwynikw jakiej (odpatnej lub bezpatnej) dziaalnocispoecznie uytecznej. Goodin, Offe iBarry sdz, e taki warunek znacznie zwikszyby szanse polityczne UBI w Europie, niemniej ni w Stanach Zjednoczonych. Popieram to stanowisko, zgadzam si te z Barrym, esztywny dochd partycypacyjny moe by zwizany z grob realizacji "upiornegoscenariusza ogromnej biurokracji, ktrej powierzone zostan kompetencje w zakresie

2 Zob. Philippe Van Parijs,Real Freedom for All, New York: Oxford University Press, 1995.3

Zob. Basic Income? A Symposium on Van Parijs, Analyse und Kritik 22 (2000); Andrew Reeve, AndrewWilliams (red.),Real Libertarianism Assessed: Political Theory after Van Parijs, London: MacMillan, 2003.4

Nie ma co czeka na globalny UBI, przed wprowadzeniem go w jakim konkretnym kraju. Problemmigracyjny wspomniany przez Galstona, Rothschilda, and Barryego moe by rozwizany w taki sam sposb,w jaki si to robi w obecnych systemach pomocy spoecznej.


15/15

15

monitoringu [wywizywania si z naoonych warunkw]", ktre albo doprowadz do regresualbo, na co obaj mamy nadziej, do bezwarunkowego dochodu podstawowego.

W amerykaskim kontekcie, prawdopodobnie najlepszy punkt oparcia stanowi EITC.Ronald Dore i Fred Block podkrelaj potencja do przeksztacenia go w negatywny podatekdochodowy (NIT), ktry Block uwaa za "znacznie taszy" i dlatego politycznie bardziej

realistyczny ni UBI. Dla danego poziomu dochodu gwarantowanego, NIT nie jest jednaktaszy ni UBI. Wydaje si taki z powodu czsto popenianego bdu zwizanego zniedostrzeganiem ekonomicznej rwnowano midzy zasikami a wiadczeniami

podatkowymi (tax expenditures).5 W tym sensie wariant naszkicowany przez Blocka jestnawet droszy ni UBI, ktry byby sfinansowany przez podatek liniowy od caego dochodu,a to z powodu zwolnienia z podatku pierwszych 3000 $ zarobkw. Zgadzam si jednak, egdy gwnym rdem finansowania jest podatek dochodowy, droga przez NIT jestnajbardziej obiecujca politycznie w Europie i w USA. Nie jest to wszake sprawa

prawdziwego kosztu ekonomicznego, ale finansowej kosmetyki.Ci, ktrzy myl , e EITC powinien by przeksztacony w kierunku NIT lub UBI

uwaaj, tak jak Alstott, e daje on ludziom za mao moliwoci zmniejszania czasu pracy lub

przerywania zatrudnienia. Inni, jak Edmund Phelps, wierz , e EITC daje ludziom zbyt wielew tym zakresie, i e wymaga reformy w kierunku subwencji do pac, wypacanej

pracodawcom i ograniczonej do penoetatowych pracownikw. Phelps nie widzi adnegopowodu "by aowa kobiet podporzdkowanych dyktatowi szefa przez czterdzieci godzintygodniowo". Przeciwnie, daje im to "poczucie przyczyniania si jako do zbiorowego

przedsiwzicia narodu, jakim jest biznes".Nie jestem upowaniony, aby mwi o zbiorowym projekcie Ameryki, ale uwaabym

za smutne, gdyby by on ograniczony jedynie do biznesu, i za straszne, gdyby kto chciaprzekona kobiety, e ich godno, duma, sens ycia maj by cay czas podporzdkowanewoli szefa. Wraz z Alstott uwaam za wielk przewag UBI to, e "przyznawany jest bezadnych warunkw, a wic kobiety mog wybra, jak go wyda" i e "przyznaje wadzdecyzyjn temu, komu powinien kobietom". Upodmiotowienie najsabszych,upowszechniajce "niezaleno", co podkrelaj Rothschild i Alperovitz, tych, ktrzyobecnie s zaleni od szefw, mw czy urzdnikw socjalnych, to dla mnie nie mniejgodny cel ni biznes. Wedug Adama Smitha (ktrego przytacza Rothschild), osiganie gonawet nie moe by ze dla biznesu. A gdyby byo, pozostaoby imperatywem ze wzgldu nawolnoi sprawiedliwo dla wszystkich.

Dla tych, ktrzy zaangaowali si po stronie mniej zdegenerowanej interpretacjizbiorowego projektu Ameryki zasadnicze jest wnikliwe i odwane mylenie o UBI i rodkach

jego osigania. Nie ma adnego powodu do zakadania, e zwolennicy UBI musz przegra.Nie powinny ich oniemiela obawy o "niedopasowanie" do dzisiejszego klimatu opinii.

Wygraj, o ile omiel si mwi gono.

Przetumaczy dr RyszardSzarfenberg

[email protected]

www.ips.uw.edu.pl/rszarf

5Zob. punkt 3 Philippe Van Parijs, Basic Income: A Simple and Powerful Idea for the XXIst Century.

Background Paper for BIENs eighth congress, Berlin, October 2000, dostpny na stronach BIEN:. Pniejsza wersja tego tekstu ukazaa si w Politics& Society 32 (2004): 7-39.
mailto:[email protected]:[email protected]://www.ips.uw.edu.pl/rszarfhttp://www.ips.uw.edu.pl/rszarfhttp://www.basicincome.org/bien/pdf/2000VanParijs.pdfhttp://www.basicincome.org/bien/pdf/2000VanParijs.pdfhttp://www.ips.uw.edu.pl/rszarfmailto:[email protected]

Documents

Basic Income for all