Bedri Gencer-Hikmet Cagindan Ideoloji Cagina Musalemeden Muhasamaya

7/25/2019 Bedri Gencer-Hikmet Cagindan Ideoloji Cagina Musalemeden Muhasamaya

1/21

BRLKTE YAAMAK

Prof. Dr. Necati nere thaf

Editrler

Yard. Do. Dr. Ahmet Kavlak Yard. Do. Dr. Muhammet Enes Kala

HECE Y AY I N LAR I


2/21

Hece Yaynlar: 358nceleme

Birinci Basm: Eyll 2015Hece Yaynlar

Kapak Tasarm: SARAKUSTAwww.sarakusta.com.tr

Teknik Hazrlk: Blent GLER

Bask: Dumat OfsetT: (0312) 278 82 00

ISBN: 978-605-9954-87-7

Her metin, mellifinin sorumluluundadr. Yazlardan tr, kurumlar,tertip heyeti, katlmclar ve editrler sorumlu tutulamaz. Makaleler,

soyad sralamasna gre yerletirilmitir.

HECEBasn Yayn Reklamclk San. Tic. Ltd. ti.Konur Sokak Nu: 39/1-2 Kzlay-ankaya/Ankara

Yazma: P.K. 79 Yeniehir/AnkaraT: (0 312) 419 69 13F: (0 312) 419 69 14

e-posta: [email protected]


3/21

NDEKLER

Sunu / 7

Necati ner Birlikte Yaamak zerine / 11

Musa Kazm Arcan Necati ner Dncesinde Birlikte Yaama Felsefesi / 15

Ahmet Arslan nan, Bilgi ve Makuliyet / 31

Hasan Ycel Bademir Bir Arada Yaamann lkeleri / 43

Fulya BayraktarBirlikte Yaamann Ontolojik ve Etik Temelleri zerine / 59

Levent Bayraktar Ben ve teki Dalizminden Etik Bir Medeniyet Tasavvuruna Doru / 71

Metin Becermen Birlikte Yaamak: Nasl? / 81

Abdlkadir en Demokrasinin Temeli Olarak nsan Haklar / 87

Bedri Gencer Hikmet andan deoloji ana: Mslemeden Muhsamaya / 97

Cengiz Gle Birlikte Yaamak Neden Zordur? / 115

Ali Osman Gndoan Kendimi Biliim ve Varoluum in Bakas Ne fade Eder? / 121

Ahmet nam Bakadan Aka / 127

Muhammet Enes Kala Birlikte Yaamann deal mkan: Sosyal Bnyeye Dost Olmak / 131


4/21

Yusuf Kaplan

nsanln Selam Yurdu Olarak slam Medeniyeti / 167

Rahmi Karaku Birlikte Yaamak Ne Anlama Gelir? / 179

Ahmet Kavlak

Birlikte Yaama Problemi Asndan, Irklk, mmetilik, Mezhepilik / 187

Bilal Kemikli

Osmanl iir Tecrbesi zerine Baz Mlahazalar / 201

Murtaza Korlaeli

Bir Arada Yaamada Dinin Rol / 211

Milay Kktrk

zneleraras Dnya ve Birlikte Yaama / 281

Orhan Mirolu

Birlikte Yaama ve Mardin rnei / 303 Hakan Poyraz

Hogrnn Diyalektii / 313

Fatih Tokta

Farabi, bn Bcce ve bn Tufeylde Birlikte Yaamann Felsefi Temelleri / 329

Korkut Tuna Edinilmi Bilgi ve Bizdeki Baz Glkleri zerine / 357

afak Ural

Gnmzde Ahlak ve Bireyin Ontolojisi / 365

Mehmet Vural

ada Marip Ekolnde Yeni Teolojik-Politik Araylar / 375

ahban Yldrmer

Birlikte Yaama Balamnda Medine Vesikasnn Hukuki Deeri / 409

Sonu Bildirgesi / 419


5/21

97

HKMET AINDAN DEOLOJ AINAMSLEMEDEN MUHSAMAYA

Prof. Dr. Bedri Gencer*

Mslemeden Muhsamaya Birlikte Yaama KltrBu makalede geleneksel ile modern, evrensel ile yerel ara-

snda mukayeseli bir perspektiften bakarak birlikte yaama kl-trnn deiim srecinin mantn kefetmeye alacaz.Burada mantktan kastmz, deiim srecinin sebep ve sonu-lar ile rntsdr. Bunun iin evvel-i emirde birlikte yaama

tarzyla ilgili kavramsal bir ereve izmeye ihtiya vardr. Tr-kiye gibi kltr (inan-medeniyet) savann merkezinde yeralan bir lkede vahim boyutlara ulaan kavram kargaasndandolay, almalarmzn genelinde yaptmz zere, ncelikle

* Yldz Teknik niversitesi, Sosyoloji Blm Bakan.


6/21

98

Birlikte Yaamak

analizin dayandrlaca terminolojik bir ereve oluturmak,hiyerarik bir btnlk iinde konunun temel kavramlarnn

asli anlamlarn kef etmek hayati nem tamaktadr. Birlikteyaamay daha iyi anlamak iin insanlar-aras iliki tarzn anla-tan kavramlar hiyerarisini, selam, selamet, sulh, hsn-i mua-eret, muaeret, mufrakat ve muhsama olarak yedi kavramlaifade edebiliriz. Trkenin giderek fakirletirilmesinden dolaybar hiyerarisine ilikin bu kavramlar ok nansl, zengin an-

laml Arapa kkenli kelimelerle ifade etmek kanlmazdr.Dinlerin ana ilevi, mutlak gan (ihtiyasz) olan rabbine fakr

(muhta) yaratlm insann mebdeden me ve meda uzananontik yolculuk srecinde ortaya kan maddi ve manevi ihtiya-larn karlamak suretiyle dnya=meda refah veselamete (sal-vation, kurtulu), med=hirette iseselama(peace, bar) kavutur-

maktr. Arapada lzm=geisiz ve mteadd=geili fiil olaraklfzen slama=bara girmek ve slama sokmak=bartrmakanlamna gelen slamn genelde Hz. demden beri gelen tmdinlerin, zelde son dinin ad olmas, bu adan tesadf deildir.Burada insann ontik yolculuk srecinin me ve med safha-larnn yneldii hedefleri, selamet ve selam olarak ayrmamztesadf deildir. Bilindii gibi Arapada selam mzekker, se-lamet ise mennes kelimelerdir. Selamn mzekkerlii uhrevyeilikin pozitif, selametin menneslii ise dnyevye ilikin negatifbir bara delaletinden dolaydr. Hadis-i erifte dnyann bir ko-cakarya benzetilmesi, hiret ve dnyann mzekker ve mennesolarak karlatrlmasn da anlalr klar: Kyamet gnndednya, ak sal, gk dili, irkin suratl bir kocakar eklinde ge-

tirilir (el-Mttak 2004: III/8579).Isaiah Berlinin yapt pozitif/negatif hrriyet ayrm, yap-

tmz selam/selamet ayrmna da k tutar. Bu ayrma gremedeni bir varlk olarak insanlardan oluan topluluklara atfe-dilenpozitif hrriyet, kiinin maddeten ve manen kendini ger-ekletirmek zere hareket imknna, negatif hrriyet ise fert-


7/21

Birlikte Yaamak

99

ler iin yasak, engel ve kaytlarn yokluuna dellet eder. Yanigramatik olarak bakldndapozitif hrriyetismin yaln, negatif

hrriyet ise den hlini ifade eder. Ayn ekilde selamet, ganrabbine fakr yaratlm insann birincisi ferden ihtiya kayg-sndan ve ikincisi cemaaten menfaat atmasnn douracaolumsuz sonulardan kurtuluuna, selam ise deil savan, sa-va ihtimalinin bile olmad mutlak bir ontik esenlik ve g-venlik durumuna delalet eder.

Bu anlamda bar, insan iin ancak ebed evi cennet veyadnyev evinde hissedebilecei bir duygudur. Onun dnda in-san, dier insanlarla ikincil ilikiler kurduu sosyal dnyada hepatma ihtimaliyle yz yzedir. Bunun bir alt ise savatan sonragelen bar, barma anlamna gelen sulhtur (truce). slam ontolojitasavvuruna gre iki lem vardr: lem-i emr ve lem-i halk. Birin-

cisi, ilah emrin geerli olduu, llemez mutlak leme, ikincisi,iinde yaadmz, llebilir izaf leme delalet eder (Nakamura1994: 32). lem-i emirden farkl olarak Cenab- Hakk, lem-ihalk diyalektik bir ztlk iinde ilemek zere yaratmtr. nsan,derek kalkmay, savatan sonra barmay renecektir.

Ondan sonra ise Arapada muaeret, Latincede modus vi-vendidenengeinmemerhalesi gelir. Birlikte yaama, sadece birduruma delalet eden ntr bir tabirdir. rnein bir hapishaneyeatlan insanlar da birlikte yaamak zorundadrlar. Osmanldabirlikte yaama kltr gibi toplantlara balk yaplan bir-likte yaamaktan kast ise birlikte yaayabilmek, geinmektir.Geinme, Trkeye de geen Arapa muaeretkelimesiyle an-latlmaktadr. Hedef, her halkrda geinmek deil, Trkede

grg kurallar anlamnda kullanlandb- muaeretsayesin-dehsn-i muaeretdenen gzel geinmeyi baarmaktr.

Arapada insankelimesi bir yoruma gre nisyandan, biryoruma gre nsiyetten gelir. Nisyan, insann Rabbiyle yaptelestahdini unutmasna, nsiyet ise hemcinsleriyle yaknlama,snma temaylne delalet eder. Gerekten insanda ftraten bir


8/21

100

Birlikte Yaamak

taraftan nsiyet ve dayanma, dier taraftan husumet ve a-tma eilimi vardr. Bu ayrm, Aristodan bni Halduna hik-

met ehli tarafndan ayrld zere toplum ile devletin kurulugerekelerine de uyar. Birincisi, insann hemcinsleriyle hayrdadayanma, ikincisi ise errinden korunma gerekesinden do-ar. Asli ihtiyalarn karlayarak refaha erme, insanlar-arasnsiyeti, yaknlama eilimini besleyen ana saiktir. Aralarn-daki etimolojik akrabaln da gsterdii gibi, Arapa maet

iktisad, muaeretise ahlaki anlamda hayat srdrmeye delaleteder. Latince modus vivendi, ngilizce leading a life ve Trkegeinmetabirleri ise iktisad ve ahlaki hayat srdrme anlam-larnn ikisini de kapsar. Ancak bu adalet eiinden sonra srafazilete, daha fazlasn talebe geldiinde, menfaatler atmayabaladnda nsiyet yerini husumete brakr. te bu snrn ci-varnda ve tesinde geinme sanatnn ilevi nem kazanr.

Hsn-i muaeretten sonra muaeret gelir. Hsn-i muae-ret, anlamak zere anlamak, gnll geinmek, Latincemodus vivenditabirine tekabl eden muaeret ise anlaamamakzere anlamak, zoraki geinmek olarak tarif edilebilir. Aa-daki basit emada grld gibi bundan sonras mufrakat,sonu ise muhsamadr:

Selam

Selamet

Sulh

Hsn-i muaeret

Mueret

MufrakatMuhsama

Sekleriteden Seklerizme Bartan Savaa

nsanlar-aras ilikiye dair ahlaki kavramlar hiyerarisinikardktan sonra bunlarn Doudan Batya, gelenekselden


9/21

Birlikte Yaamak

101

modern aa nasl dntne bakabiliriz. Her zamanki gibiie geleneksel dnya grnn dayand hikmet kavramnn

tarifinden balamak yerinde olacaktr. Ona byk lde ya-banclam bir ada hikmeti tarif, krlerin fil tarifi kabilindenbir giriim olarak grlebilecekse de, insanlk hikmete ve ftra-ta dn zlemini asla kaybetmeyecek, hikmeti yeniden keifarayndan asla kesilmeyecek, dolaysyla bizim gibi el yorda-myla da olsa onu tarif etmeye almaktan geri durmayacaktr.

Hikmet, varln znde yatan byk bir diyalektiin, budiyalektiin gereini yerine getirmenin addr. O, hsn hakka,mebdeyi meda, nefsi ruha, ilmi amele, inanc ahlaka, sebeplerisonulara, aralar amalara balama yoludur. Bunlar balan-dnda, varln bileenleri arasndaki ikin irtibat tahakkukettiinde varln zndeki ilahi uyum tecelli eder; gn keli-

mesinin gece ve gndzn,adam

kelimesinin erkek ve kadnnuyumunu anlatmasnda grld gibi, diyalektik dalizmlerasli monizmlere dnr. Ehkeml-Hkimn olan Allahtangelen hikmet sayesinde varln zndeki bu birlik ve uyumkefedilemedii takdirde monistik dalizmler ykc dikotomi-lere dnr; olgu/deer, ruh/beden kabilinden Batda orta-ya kan saysz dikotomide grld gibi.

Geleneksel ada insanlar-aras ilikileri dzenleyen ahlak,ftrata uygunluk anlamna gelen evrensel bir hikmet anlay-na dayanyordu. Ftrat/hikmet ilikisini en net Rasl-i Ekremaleyhis-salt ves-selm Efendimizin snnetinde buluruz.Onun Ftrat betir veya ftrattan be ey vardr... eklin-deki hadisini Snen-i Eb Davud erhi Melimus-Snende el-Hattb, Ulemann ekserisi, bu hadiste ftrattan muradn sn-net olduunda ittifak etmitir der. Buna gre hadis, u beey, gemi peygamberlerin snnetindendir demektir. Tabinneslinden Mchid gibi nc mfessirlerin izinde mm- fide Kurn- Kerimde geen Hz. brahimin soyundan gelenpeygamberlere Kitab ve Hikmeti verdik ayetinde geen hik-


10/21

102

Birlikte Yaamak

mete snnet anlamn vermekte, bylece ftrat=hikmet zde-liine ulalmaktadr.

Ftrat, ilk tabiat, Aristonun habitus dedii ve amznnde gelen Fransz sosyolou Pierre Bourdieunun yeniden ne-mini kefettii adet ise ikinci tabiattr. u hlde hikem bilgi, ilktabiat olarak ftrata dayand hlde ikinci tabiatn deiiminide dikkate alr, olan ile olmal, reel ile idealin optimal bir uyumusayesinde deien ile deimeyenin dengesinde seyr eden beer

tecrbeyi tanmlar. lk/ikinci tabiat ayrm, mebdeden medauzanan ontik yolculuk srecinin ortasnda yer alan meda orta-ya kar. Me,seklerkavramnn tredii Latincesaeculum=ahdkelimesinin karldr. Buna gre hikem, aslnda sekler de-mektir. Vahyedilmi dinlerde olduu gibi peygamberlie balbir med anlaynn olmad pagan topluluklarda muallim-i

evvel Aristo ile temsil edilen ve slam limleri tarafndansiyaset-i hikemiyye veya hikmet-i maslahiyye tabirleriylede ifade edilen hikmet, bu anlamda meda adaleti salamayaynelik sekler ve ftr bilgi/dnce demektir (bni Miskeveyh2011: 341-42, e-aran 2012: 68, el-Crcn 2003).

Hikmete dayal kadim btn kltrlerin paylat, sosyal

dzenin refahgibi evrensel ilkelerini ifade eden sosyal ahlak Aris-

to, Nicomakos Ahlak adl eserinde standart ifadesine kavutur-mutu. Yunan felsefesinin aktarld Ab bs dneminden, kaba-ca 1000 ylndan itibaren, bni Miskeveyhin Tehzbl-Ahlakadleserinin izinde Knalzde Ali eleb (15111584)nin Ahlak-Alsi gibi slam ve Osmanl dnyasnda teorik ahlak konusun-da yazlan eser lerin ounun Aristoya dayanmas bu yzdendi.slam dnyasnda teorik ahlakn ncs ve aheseri Tehzbl-Ahlakda bni Miskeveyh (2011: 341-42), Aristo hikmetini e-riat ile uyumlu olarak sunar. nsan ekavete gtren drt kthuyu ve bunlarn slami-Arapa terminolojideki karlklarnbelirttikten sonra filozof, bunlarda ehl-i hikmet ile ehl-i eriatarasnda bir ayrlk olmadn syler. Burada bilahare Fasll-


11/21

Birlikte Yaamak

103

Mekl f m beynel-Hikmeti ve-erati minel-ttisladl eserindebni Rdn de ifade ettii gibi o, eriat ile hikmet arasnda sa-

dece ifade (ibrt ve irt) fark gren anlay dile getirir.Yahudilik ve Hristiyanlk gibi vahyedilmi dinlerde ise te-

odise krizinin etkisiyle mebde/me/med dengesi bozuluncaseklerlik seklerizme dnt (Gencer 2010b). Gelenekselsekler hikem siyaset, ilah ftr nizam iinde men hakknvermeyi hedeflerken sekleristik siyaset medn ne ekilmesi-

ne bal olarak men yeniden kurulmasn hedefler. Bu yz-den Bat zelde kapitalistleme denen modernleme srecindegiderek ftrattan uzaklaarak zamanla seklerleerek srecin-de eriatla birlikte Aristogil evrensel hikmetten de kopmutu.Hikmetten kopan bir dinin, ancak hikmet sayesinde kurulabi-lecek kalc bar yakalamas imknszd.

Tarihte belki de Endlste en arpc ekilde grldgibi, Yahudi, Hristiyan. Mslman gibi farkl din topluluklarinan alannda kyasya rekabet etseler bile evrensel bir hikmetedayal bir ahlak anlay sayesinde bar iinde birlikte yaabili-yordu. Ancak seklerizm, ideoloji anda deil farkl dinlerden,ayn dinden insanlar arasnda bile bar ve geinme mkl halegelecekti. Hikmetten kopan bir dinin deil farkl dinler, kendiiindeki insanlar arasnda bile bar salamas hayaldi. Descartesile balatabileceimiz hakikat siyasas ile hikmetin yerini ideolojiald. ktidar saikiyle hakikatin tahrife uratld ideoloji a, in-sanlar kar karya getirdi. Din savalarnn yerini zamanla ideo-loji savalar alnca Bat, zevalin eiine geldi. Kfr devam eder,zulm etmez hadisinin de belirttii zere, beer toplum ancak

belli bir adalet sayesinde ayakta kalabilirdi. Bu yzden Bat dn-yas, bir adalet ve geim yolu bulmak zorundayd. Liberalizm, buzaruret karsnda birmodus vivendidisiplini olarak dodu.

Hsn-i muaereti anlamak zere anlamak, gnll ge-inmek, Latince modus vivendidenen muaereti ise anlaama-mak zere anlamak, zoraki geinmek olarak tarif etmitik.


12/21

104

Birlikte Yaamak

Hr teebbs kavramnn belirttii zere, nce kapitalizminfelsefi altyapsnn kuruluunu stlenen liberalizm, bilahare bu

sistemin ahlaki arzalarn telafi yolunu bulmakla megul bir di-siplin haline gelmitir. Modernleme ve seklerleme srecindetolerationdisiplini olarak liberalizm, kapitalizm sisteminde ge-inme sanatnn ad, bir modus vivendidisiplini olarak liberalizmednmtr. Bat, ticaret kapitalizmi merhalesinde inan fark-llklaryla birlikte yaamann yolu olarak toleration kavramn

bulmutu. Ancak ticaretten sanayi kapitalizmine ve dinden ide-olojiye doru giderek artan modernleme ve seklerleme s-recindetolerationkavramnn da yetersiz kalmas zerine modusvivendikavram bulundu. Bu, tolerasyon hakkndaki eski liberaldnce akmnn yeni ahvl ve erite uyarlanmasyd.

Batl aydnlarn tevars ettii tolerasyon kavram, ulala-

mayabilir olsa da en iyi hayat tarznn znde herkes iin aynolduunu varsayar. Buna karlk modus vivendi, herkes iin ide-al bir hayat tarznn kabulne itiraz eder. nsanlara iyi geleneyler, herhangi bir hayatta gerekletirilemeyecek kadar fark-ldr. Bu yzden tevars edilen tolerasyon kavram, muteberbirok hayat tarznn varln aresiz kabul eder.Modus vivendi,tarih oulculuk olgusuna uyarlanm liberal tolerasyondur;onun temelinde yatan etik teori, deer-oulculuudur (Gray2000: 1, 5-6, 20, 25, 33, 105-139). Ehkeml-Hkimn olanAllahtan gelen hikmet sayesinde varln zndeki birlik veuyum kefedilemedii takdirde monistik dalizmlerin kanl-maz olarak ykc dikotomilere dneceini belirtmitik. Vah-det iinde kesret formln tahkikte aciz kalan Bat, Aydn-

lanma ile hegemonik bir vahdeti baaramaynca postmodernada bir baka uca derek kesreti kutsamak zorunda kalm,sonuta insanlar kar karya getirmekten kurtulamamtr.

Burada yatan eliki aktr: Ftrata aykr kapitalizmin tekolgu olarak hkim olduu bir dnyada farkl deerlerin eitkabul anlay. Bu adan modus vivendi liberalizmi, insann


13/21

Birlikte Yaamak

105

insana tahakkmnn kapitalizm adyla sistemletirildii birdnyada insanlarn birbirine tahakkm etmeden nasl geine-

bilecei ikilemine bir zm araydr. Bir taraftan insanlaraan, insann insana tahakkm yolunu aan bir sistem kuru-lacak, dier taraftan da insanlar ferden birbirlerine tahakkmetmeden yaayacak! Bu yzden modus vivendinin ancak kapita-list bir dnyada ilevsel olabilecei aktr. Bat, kapitalizminderin isel elikilerini azaltabildii lde bu tr formllerin

yararn grmtr.

Akl- Selim ve Zevk-i Selimin Kayb

Pozitif hukuk ile formel bir saygy, geinmeyi ngren mo-dus vivendi, kapitalist Batda yaayabilir, izaf bir adil dzeninkurulu ve ileyiini salamtr. Ancak genelde Dou, zelde

Trkiye, tabir caizse Dimyata pirince giderken evdeki bulgur-dan olmutur. Bizde modernlemenin Batllama olarak anlal-masnn belki de en vahim sonucu, illetin devasndan mahrumolarak intikali sonucunu dourmasdr. Trkiye gibi Doulu l-keler,akltrasyondenen kltrel etkileim ve deiim sreciyleBatdan gelen zehri ierek z kltrne yabanclam, ancakBatnn rettii panzehiri de kendine ml etmekten aciz kal-mtr. Doulu lkeler, modernleme ile geleneksel hikem ah-lak anlayna uygun hsn-i muaereti kayb ettii gibi, modus vi-vendidenen Batl-tarzda bir muaeret yolunu da bulamamtr.

Bu sreci de belli merhaleler halinde ele alabiliriz. Modern-lemeye bal seklerleme sreci, nce dinin hikmetten ve bunabal olarak da ahlaktan ayrlmasna yol amtr. Bunun sonu-cunda tilitaryanizm gibi sekler ahlak ideolojileri yannda Ya-hudi, Hristiyan, slam ahlak gibi ahlakn dinlere gre deitiivehmini douran rtk ideolojik ahlaklar kmtr. Bu seklerve din-ideolojik ahlaklarn ikisinin de zuhuru, amzda Alas-dair MacIntyre tarafndan yeniden gndeme getirilen erdemahlak denen hikmetin zel ad olarak snnetin kaybnn ortak


14/21

106

Birlikte Yaamak

sonucuydu. Snnette tecessm etmeyen bir slam, Yahudi veyaHristiyan ahlaknn aac sev, yeili koru anlayna vararak

insanlar atmaya sevk etmesi kanlmazd.Batda tilitaryanizm gibi ahlak ideolojileri yannda sos-

yalizm gibi makro ideolojiler, insanlarn belli bir ahlaki tutumizlemesini salayabilirken Trkiye gibi lkelerde ayn ilevigrmekte aciz kalmaktadr. Bizim gibi genelde ykc olarakileyen modernleme srecinin bozkr, slam ve Akdeniz gibi

farkl kltrel damarlarn bir terkibe kavumasn ve dolaysy-la az-ok ortak otantik bir kltr ve ahlakn yeermesini nle-dii lkelerde durum ok daha vahimdir. Bu kltrel katastro-fi, bizimki gibi lkelerde tilitaryanizm ve sosyalizm gibi mo-dern makro ideolojiler yerine postmodern ada ivme kazanan,insanlarn heva ve heveslerinden tretilen sinisizm, egoizm,

hedonizm gibi mikro ideolojilerin revacn kolaylatrmaktadr.Bence, bana gre diye balayan, zevkler ve renkler tart-lmaz diye devam eden cmlelerin ortaya koyduu anlay,akl- selim ve zevk-i selimin kaybolduu bir lkeye iaret et-mektedir. Ahlakn dayand hikmetin kaybolduu bir srecinkanlmaz sonucu kk veya byk, sekler veya profan hereyin kaba birer ideolojiye dntrlmesidir.

Bylece Batda modus vivendiolarak bulunan laiklik ve se-klerizm gibi ilkelerin Trkiyede tam aksine hegemonik ideo-lojilere dntrld grlr. Bunun sonucu, ideolojinin ah-lak ve insaniyetin nne gemesidir. Eskiden Trkiyede gayr-imslimler bile oru tutan bir mslmana ahlak ve insaniyetingerei olarak sayg gsterir, nnde bir ey yemek-imektenkanrken, gnmzde laik geinen szde-mslman birinintam aksine ideolojik farklln gstermek iin kasten oru-luya saygszlk yapmas, ideoloji anda ahlak ve insaniyetinklliyen kaybnn arpc bir gstergesi olarak alnabilir. Kezageleneksel hikem ada farkl dinlerden insanlar bile bariinde yaayabilirken modern ideoloji anda ayn dinden in-


15/21

Birlikte Yaamak

107

sanlar, mslmanlar arasnda bile birlikte yaama zorlamtr.Ahlakn yceliklerini tamamlamak iin sve-i hasene olarak

gnderilmi peygamber, Kutlu Doum etkinliklerinde olduugibi adeta bir mitolojik figre dntrlrken herkes kendinegre bir din=slam anlayyla kar karya gelmitir.

Farktan Ceme

Trkiyede zellikle 2000li yllarda ivme kazanan, hikmet

ve ftrata aykr arpk kentselleme srecinin sonuta hepsiayn kapya karak birlikte yaama kltrn yok eden yn ayrt edilebilir: tikad, ahlaki ve iktisad-itima yabanc-lama. Burada itikad yabanclamadan kast, ideolojiktir.

Geleneksel ehir, hcre, doku, organ, sistem, beden ek-linde bir hiyerariden oluan organizma gibi oda, ev, bahe,

mahalle, ehir eklinde bir hiyerariden oluan bir organiz-mayd (Dzbakar 2003). arpk kentselleme, ehir bedenininbelkemiini oluturan mahalle kavramyla birlikte bu organiz-may yok etti, mahalle bakkal, mahalle kahvesi, mahalle kl-tr kalmad. Artk mahalle yerine adeta modern bir terciholarak dayatlan siteler, lojmanlar ise devirme kltrne zg

yerleim tarznn modern uzantsdr. Burann devirmeleri ola-

rak Yahudileri toplumdan ayrmak iin Batdagettodenen Ya-hudilere zg mahalleler kurulmutu. Osmanlda da devirmekapkullarnn toplumdan ayr tutulmasna zen gsterilmiti.Trkiyede memurlara zg lojman kltr bu devirme uy-gulamasnn, siteler ise lojman kltrnn bir uzantsdr. Si-teleme ile lojman uygulamas adeta toplumun tamamna te-mil edilmektedir (Gencer 2010a: 99, 2011: 130). Bu, zellikleAtaehir ve Baakehir gibi ideolojik uydu-kentler rneindeaka grlr. Mslman ve laikiler iin modern, trde get-tolar olarak Ataehir ve Baakehir gibi uydu-kentler kuruldu.Bu ekilde artk herkes kendinden farkl olanla birlikte yaa-may istemez hle geldi (Karaka 2011).


16/21

108

Birlikte Yaamak

tikad dediimiz bu ideolojik yabanclama, arpk kentsel-leme srecinin buzdann ucunu temsil eden birinci yndr.

Burada hemen u soru akla gelmektedir. Ataehir ve Baakehirgibi uydu-kentlerin ideolojik bir homojenlikle birbirinden ayrl-mas, kendi ilerinde cemaatlemeyi, birlikte yaama kltrndaha da glendiriyor mudur? Kesinlikle hayr. nk suni ide-olojik ayrmlarn daha derindeki ftr arpkl glgelemesi vetelafi etmesi mmkn deildir. Birlikte yaamay baarmann

srrnn vahdet iinde kesret, fark iinde cem formlnde yat-t hatrlandnda bu daha iyi anlalacaktr.

nsanlar, Allahn kendi ruhundan fledii Hz. demdenkan tek bir candan oalmtr. Bu paralanma ve okluktanzdrap eken insan ruhu hep yeniden birliin hasretini eker,farktan ceme geme zlemi duyar; ideal, nce kullar, sonra Al-

lah ile Kul arasnda bir ceme geilerek bizi paralanm benlerinyerini almasdr. Birlikte yaama kltrnn tekmlyle fark-tan ceme, benden bize gidilir. Birlikte yaama tecrbesi, evdenlkeye ve dnyaya uzanan meknsal parametre tarafndan be-lirlenir. Ekmenileekonomikelimelerinin Yunanca oikos(ev) keli-mesinden gelmesi bu adan anlamldr. Dinlerinkozmopolitanizmveyaekmenizmdenen nihai gayesi, evdeki organik birlikte yaa-ma kltrnn btn dnyaya hakim olmasdr.

Bu da evdeki aile fertleri veya arkadalarndan balayarakev, apartman, mahalle, ehir vs. komuluunun bilincine var-makla baarlr. Birlikte yaama, bizlik duygusunun teesss-ne, bu da hayat safhalarnda bir kaderi paylamaya baldr.Birlikte yaama duygusu tipik olarak temel tabi birliktelikolan ailede grlrken, rnein, bir asansrde mahsur kalaninsanlar arasnda da geici olarak ayn kaderi paylamadan kay-naklanan, mahsuriyet mddetine bal olarak sresi deienbir biz duygusu tecelli eder. Benlikten bizlie gei bilinciningelitii Yunanca oikos (ev) kelimesinin belirttii evden dn-yaya uzanan mekn hiyerarisinde ky ve mahalle kilit neme


17/21

Birlikte Yaamak

109

sahiptir. Ky ve mahallenin bu ontik nemine dair literatrdebir aklama bulmak zordur. Kurn- Kerimde de getii ze-

re ky, dnyann merkezi, mahalle ise kyn ehirdeki kar-ldr. Geleneksel beden dnya grne gre ehir, hcre,doku, organ, sistem, beden eklinde bir hiyerariden oluanorganizma gibi oda, ev, bahe, mahalle, ehir eklinde bir hi-yerariden oluan bir bedeni temsil eder(Barkan 1975).

Kyn karl olarak mahalle ehrin iskeletini tekil eder.

Ky ve mahallenin ontik nemi, mmetin saysal eii olma-sndan kaynaklanr. Arapada mmet, krk ve fazlasna denir.mm- finin Cuma namaznn vcubunda meknsal biri-min, beldenin nitelii yerine mmetin saysna bakmas, Cumanamaznn inikadn asgar krk mslmann varlna balsaymas bu yzdendir. Bu ekilde Trkedeki Biz krk kiiyiz,

birbirimizi biliriz sznden de anlalabilecei gibi krk say-s, mmetin genel ad olarak cemaatin saysn belirtir. Arapacami, Cuma ve cemaat kelimeleri cem kknden gelir. Bura-da cemaat, hem cami, hem ky ve mahallenin nfusunu belir-tir. Nitekim Osmanlda mahalle Ayn mescitte ibadet edencemaatin aileleriyle birlikte yerletii ehir ksm olarak tarif

edilmitir (Ergen 1984: 69). Bu yzdendir ki mahalle adn,camiden veya yaptran ahsn isminden alrd; Ah elebi CamiiMahallesi, Akemseddin Mescidi Mahallesi gibi.

Mufrakattan Muhsamaya

te Baakehir gibi grnte ayn inanc, kltr pay-laan muhafazakr insanlara has sitelerde de cami ve mahallekltrnn kaybolmas, mslman toplumda, lkede yabanc-lamay hzlandrmaktadr. stanbul gibi byk ehirlere geninsanlar, scak ky ortamn kaybettikleri gibi, ehirde onun ye-rini tutacak mahalle kltrnden de mahrum kalarak sitelerleavmler arasnda salnan vahim bir yabanclamann kucanadmektedirler. Bu yabanclama, ta evden, herkesin kendi


18/21

110

Birlikte Yaamak

odasnda televizyon, bilgisayar gibi teknolojilere dalmasndandolay akam yemeini birlikte yemek gibi ortak faaliyetleri-

ni, hayat alanlarn giderek kaybeden ailelerden balamakta;evden apartmana, apartmandan siteye ve ehre yaylmaktadr.

ehir merkezinden uzak plazalarda, rezidanslardaki ofisler-de alan profesyonel insanlar, arabayla gene ehir merkezindenuzak lks sitelerdeki evlerine giderek reel ehirle, toplumla nere-deyse hi temas etmeden yaamaktadrlar. Dier taraftan yaad

sitede de yllarca oturduu kap komusunu tanmadan evini ade-ta sadece yatmak iin, pansiyon olarak kullanan, kravatl, jipli,mslman kentsoylu yuppilerin (gen profesyoneller) says hzlaartmaktadr. Bylece grnte ister mslman, ister sekler ol-sun nesiller, bir taraftan apartman ve siteden oluan yakn evre-sine, dier taraftan ehir ve lkeden oluan uzak evresine, toplu-

ma giderek yabanclamaktadr (Gencer 2010a: 99; 2011: 130).Bu yabanclama olgusunu daha iyi anlamak iin bir

apartman rneinde mlakat, muarefe, msamaha, muae-ret, hsn-i muaeret ve muhabbet olarak sralayabileceimizbirlikte yaama srecinin safhalarnn bir emasn karabiliriz.Bir apartmanda yaayan iki kii asansrde karlatklarnda

birbirlerine selam verdiklerinde birlikte yaama srecinin ilkve nemli adm atlm olur (mlakat). Bunun arkasndan ta-nma gerei duyabilirler (muarefe). Bu esnada gene diyelim kibirinde dierini rahatsz edici bir durum olabilir. Buna en azn-dan asansrden ininceye kadar tahamml ve hogr gster-mek, olgunluun gereidir (msamaha). Bu, ayn apartmandayaayan iki taraf arasnda zamanla bir muaeret ve hsn-i mua-erete ve sonunda muhabbete yol aacaktr. Tasvir edildii ze-re bu sre, birbirini tanmayan insanlarn gz gze gelmesiylebalar. Gz gzden utanr sz, insanlar-aras ilikilerde gztemasnn nemini yeterince anlatr. Ancak Batl lkelerde ol-duu gibi lkemizde de insanlarn giderek gz gze gelmektenkanmas, yabanclamann boyutlarn gsterir.


19/21

Birlikte Yaamak

111

Birlikte yaama kltrn yok eden arpk kentleme s-recinin, itikad ve ahlaki yabanclamadan sonra gelen nc

sonucu iktisad-itima yabanclamadr. Gayr-i ftr arpk kent-selleme srecinin hzlandrd gettolamann asl vahim olan,Ataehir ve Baakehir rneklerindeki gibi ideolojik deil, ideo-lojileri apraz kesen iktisad-itima gettolamadr. Bugn deilahlaki hassasiyetini kaybetmi sekler insanlar, varlkl msl-manlar bile oturduklar lks sitelerin yaknnda yaayan fakir-lerin aa evleri ve yaay tarzlarna tahamml edemedikle-

ri, daha iyimser bir yorumla belki de teessr ettikleri iin yerelve genel ynetimlerdeki nfuzlarn kullanmak suretiyle onlaruzaklatrarak mnhasran kendi hayat standartlarnda insanlar-dan oluan bir dnyada yaamaya almaktadrlar.

Ancak bu tespitimiz, maddilemenin sadece alt ve st s-nflar arasnda yabanclamaya yol at zehabn dourmama-

ldr. Gnmzde insanlar imknlar nisbetinde lks ve israfatevik edilmekte, hikmetin gerei sade yaama zihniyeti gi-derek erozyona uramaktadr. Bu arpk zihniyetin yaylmassonucu paylama mcadelesi verilecek eylerin oalmas, herkesimde olduu gibi fakir diye bilinen kesimden insanlar ara-snda da birlikte yaamay gittike zorlatrmaktadr.

Anlattmz gelime, bizim insanlar-aras iliki tarzn an-latan ahlaki kavramlar hiyerarisinin altncs olarak saydmzmufrakat (izolasyon) durumuna iaret etmektedir. Bu sretetoplumumuz, Batda olduu gibi bir utan bir uca, ar ce-maat kltrnden kaba bir bencillik ve yalnzlk durumunasavrulmakta, byk ehirlerde insanlar kitlesellikle yalnzlkarasnda skm bir hlde yaamaktadrlar. Bu, okullar ol-

masa maarifi ne gzel idare ederdim mantyla birlikte ya-ama sorununu ortadan kaldrmak iin insanlar-aras ilikiyiortadan kaldrma teebbsne benzemektedir. Anlalan, bek-lentiye gre giderek artan bir ferdlemeyle toplumun atomizeedildii, insanlarn birbirleriyle iliki, hatta temasnn asgaryeindirildii bir meknsal tasarmla, birlikte yaama sorunu dakendiliinden zlecektir!


20/21

112

Birlikte Yaamak

Bu yabanclama sreci, Bat ile Dou arasnda yaplan ge-nellemeci mukayeseleri de hkmsz brakacak bir seyir izle-

mektedir.Modus vivendikavramnn ngrd ekilde Batdainsanlar arasnda sayg var, sevgi yok, bizdeyse sevgi var, saygyok eklinde genellemeci bir karlatrma Trkiyede yaygn-dr. Hlbuki bu tasvir edilen gidile lkemizin insanlar ara-snda sayg olmad gibi sevgi de neredeyse bitecektir. Dola-ysyla insanlar birbirlerinden mcerret yaadklar, mufrakat

durumunu koruduklar srece problem yok grnse de saygve sevgiyi yok eden bu yabanclamadan dolay birbirleriyle so-runlu karlatklar anda atmaya girer hle gelmekte, arala-rnda en kk bir problem zuhurunda insanlar-aras iliki tar-zn anlatan ahlaki kavramlar hiyerarisinin sonuncusu olaraksaydmz muhsama durumuna dmektedirler.

Bat, insanlar birbirine balayacak hikmetin kaybolduuuzun ideolojik atmalar tarihinin sonunda mekanik bir saygyadayal modus vivendidenen bir geinme tarz bulabildi. rneinAlmanyada biri, komusu ister babas olsun, en kk bir yanl-lk, usulszlk yaptnda onunla hi muhatap olmadan hemenresm mercilere ikyetini ileterek gereini yaptrr. nsanlarnbildikleri bu hukuka gre saygl davranmas da modus vivendi-

nin ahlaki temelini salar, bu ekilde hukuk ve ahlakn birbirinitamamlad modus vivendi, toplumu bir dzende tutmaya yarar.Biz ise komumuzun bir yanll karsnda ya sineye ekmeveya orman kanununa bavurmaktan baka seenek grnmez.

KAYNAKA

Barkan, Leonard(1975)Natures Work of Art: The Human Body as Image of the World.

New Haven: Yale UP.el-Crcn, Seyyid erf (2003)Kitbt-Tarft. M. Abdurrahman el-Maral (yay.),

Beyrt: Drun-Nefis.

Dzbakar, mer, (2003) Osmanl Dneminde Mahalle ve levleri, Uluda ni-

versitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Sosyal Bilimler Dergisi4/5: 97-108.


21/21

Birlikte Yaamak

Ergen, zer (1984) Osmanl ehrindeki Mahallenin lev Nitelikleri zerine, Osmanl Aratrmalar4: 69-78.

Gencer, Bedri (2010a) Kent Dindarlnda slamn Kayb, Demokrasi Platformu

6/21 (K): 91-116. (2010b) Sekler Gelenekten Sekleristik Modernlie, Rhle3/10 (Temmuz-

Eyll): 2128. (2011) Medineden Kente Edepten Medeniyete, ehirlerimizin Gelecei, Teh-

ditler ve Frsatlar, Mustafa Kkkural (yay.), 111-132, stanbul: skdar Be-lediyesi.

Gray, John (2000) Two Faces of Liberalism. New York: New Press.

bni Miskeveyh (2011) Tehzbl-Ahlak. Imd el-Hill (yay.), Beyrt: Menrtl-Cemel.Karaka, Berrin (2011) Evleri Ayrdk!Radikal28 Kasm 2011.el-Mttak, Aleddn Al (2004) Kenzl-Umml f Snenil-Akvli vel-Ahvl, I

XVIII. Beyrt: Drul-Ktbil-Ilmiyyye.Nakamura, Kojiro (1994) Imam Ghazalis Cosmology Reconsidered with Special Re-

ference to the Concept of Jabarut, Studia Islamica80: 29-46.e-aran, Abdlvehhb b. Ahmed (2012) rdt-Tlibn il Mertibil-Ulemil-

miln. Beyrt: Drul-Ktbil-Ilmiyye.

Documents

Bedri Gencer-Hikmet Cagindan Ideoloji Cagina Musalemeden Muhasamaya