BELÖREN KÖYÜ’NDE ÇİFTÇİYİ TOPRAKLANDIRMA … Rıza Özbölük... · 2016-12-12 · 464 BELÖREN KÖYÜ’NDE ÇİFTÇİYİ TOPRAKLANDIRMA UYGULAMALARI VE KARŞILAŞILAN

GİRİŞ

İnsan ve toprak ilişkisi geçmişten günümüze kadar varlığını devam ettiren bir

olgudur. Geçimin temel kaynağı olan toprağın daha verimli kullanımı devletlerin temel

problemlerinden olmuştur. Bu kapsamda zaman zaman toprağa dayalı üretim yapan

kesime devletler çeşitli destekler sağlamıştır. Bunlardan birisi de topraklandırma

uygulamasıdır. Cumhuriyetin ilanını takip eden yıllarda da Türkiye’nin iktisadi açıdan

kalkınması için gerçekleştirilen reformlar içerisinde çiftçiyi topraklandırma faaliyetleri

önemli bir yer tutmaktadır. Nüfusun büyük çoğunluğunun kırsal alanda yaşadığı ve millî

gelirin büyük kısmının topraktan elde edildiği Cumhuriyetin ilk dönemlerinde gerek

müstakil olarak gerekse başka kanunlar içerisinde toprak meselesi ele alınmıştır1. Çiftçiyi

topraklandırma faaliyetine sadece ülkemizde değil muhtelif ülkelerde de rastlanmaktadır.

Örneğin, İtalya’da 1950’de çıkarılan bir kanun ile çiftçiyi topraklandırma reformu

uygulanmıştır2. Bu çerçevede Türkiye’de çiftçiyi topraklandırmaya yönelik en kapsamlı

ve tartışmalı kanun 1945 yılında yasalaşan ve 28 yıl yürürlükte kalan 4753 sayılı Çiftçiyi

* Arş. Gör. Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. [email protected] ** Okutman, Selçuk Üniversitesi. 1 Bülent Köprülü, “Çiftçiyi Topraklandırma Kanununun İhtiva Ettiği Hükümler ve Bunların Memleketin

Toprak ve Ziraat Reformunun Tahakkukunda Oynadığı Roller” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Mecmuası, C. 18, S. 3-4 (1952), s. 786-789. 2 Duran Taraklı, Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Uygulama Sonuçları, Güney –Doğu Anadolu

Bölgesindeki Uygulama ve Örnekleme Sonuçlarıyla, Kalite Matbaası, Ankara 1976, s. 20-21.

BELÖREN KÖYÜ’NDE ÇİFTÇİYİ TOPRAKLANDIRMA

UYGULAMALARI VE KARŞILAŞILAN PROBLEMLER

Rıza ÖZBÖLÜK *

Abdülkerim SAKA **

464 BELÖREN KÖYÜ’NDE ÇİFTÇİYİ TOPRAKLANDIRMA UYGULAMALARI VE KARŞILAŞILAN

PROBLEMLER

ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR

Topraklandırma Kanunu olmuştur3. Ancak Türkiye’de toprak üzerine yapılan reform

denemeleri bahsi geçen kanundan daha önce ve yerel olarak da uygulanmaya çalışılmıştır.

Söz konusu kanunlar içerisinde konumuz ile ilgili olarak zikredilmesi gereken ilk kanun

02.06.1929’da kabul edilen 1505 sayılı “Şark Menatıkı Dâhilinde Muhtaç Zürraa Tevzi

Edilecek Araziye Dair Kanun”dur4. Kanun, doğu illerini kapsamasına rağmen Konya ili

kırsalında da uygulama alanı bulmuştur. Fakat gerek uygulama gerekse sonuçları

açısından önemli problemlere neden olmuştur.

Belören Köyü’nde Topraklandırma Uygulamaları

Kanunun Konya’daki en önemli uygulama alanlarından birisi Belören Köyü’dür.

Belören, bugün Konya’nın Bozkır İlçesi’ne bağlı Sarıoğlan Belediyesi sınırları içerisinde

yer alan bir mahalledir. Araştırmanın kapsadığı dönemde ise bir köy olarak

Sarıoğlan/Belviran/Belören isimleri ile anılmaktadır.

Belören köylüsünün toprak ihtiyacı nedeniyle ilgili dönemde cari olan 1505

sayılı kanun çerçevesinde köylülere toprak dağıtımına karar verilmiştir. 1945 yılında

Belören’de başlayan topraklandırma faaliyetleri, Konya İl İdare Heyeti’nin 20.11.1945

tarih ve 789 sayılı kararı ile Sarıoğlan Çiftliği topraklarından kamulaştırma yapılarak

1946 yılında başlamıştır5. Bu kapsamda Belören Köyü’nde bulunan 44601 dekarlık

arazisi olan Sarıoğlan Çiftliği’nden 11478 dekarı sahiplerinde bırakılmak kaydıyla 33123

dekarlık arazi kamulaştırılmıştır. Kamulaştırılan araziler 1505 sayılı kanun çerçevesinde

ihtiyaç sahiplerine dağıtılmış ve kendi adlarına tapuya bağlanmıştır6. Köyde 4753 sayılı

yasaya göre arazi dağıtımı ise ilk olarak 1951 yılında gerçekleştirilmiştir7. Bu kapsamda

Sarıoğlan Çiftliği’nden beş toprak sahibine ait 8826,740 dekar arazinin bir bölümü

şahıslara, köyün tüzel kişiliğine ve hazineye tevzi edilmiştir8. Toprak dağıtımı yapılırken

3 Kanunun amaçları üzerine değerlendirmelerin tenkidi için bkz. Çağlar Keyder, Şevket Pamuk, “1945

Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu Üzerine Tezler”, YAPIT, S. 8 Aralık-Ocak 1984, s. 52-63; Kanun ve

uygulaması hakkında bkz. Taraklı, Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu. 4 Köprülü, “Çiftçiyi Topraklandırma Kanununun İhtiva Ettiği Hükümler” s. 788. 5 Konya Büyükşehir Belediyesi Tarım Daire Başkanlığı Arşivi, Bozkır Dosyası, 811/5166; 62470. (bundan

sonra; KBBTDA,BD) 6 KBBTDA,BD, 811/5155. 7 KBBTDA,BD, 811/5155. 8 KBBTDA,BD, Bozkır İlçesi Sarıoğlan (Belören) Köyü’nde Mahkeme Kararı İle Toprakları Geri Alınan

Ailelere Ait Liste.


PROBLEMLER


sadece köylünün ekonomik problemlerine çözüm bulma çabası güdülmemiş aynı

zamanda sosyal ve beşerî bir mesele olan toplumun eğitim hizmetleri de göz önünde

bulundurularak, köy okulunda okuyan öğrencilerin uygulama yapmaları ve öğretmenlerin

geçimini temin edebilmeleri için de arazi tahsis edilmiştir9.

Köy halkına dağıtılan bu topraklar gerek köyün bünyesinde barındırdığı sosyal

sorunlar gerekse kanununun getirdiği problemler nedeniyle içinden çıkılamaz bir hâl

almıştır. Dağıtılan toprakların eski sahipleri 1948 yılında mahkemeye müracaat ederek

kendilerine istimlak sırasında herhangi bir ücret ödenmediğini yeni sahiplerin ellerindeki

tapuların iptal edilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Dağıtılan topraklar içerisinde beş hane

reisine ait olan 8826,740 dekarlık arazi davanın konusu olmuştur. Bu arazinin büyük

kısmı ekilebilir arazi olup hem köylüye hem de köy tüzel kişiliğine verilmiştir10. 1956

yılına kadar devam eden dava sonucunda söz konusu toprakların eski sahiplerine iadesine

karar verilmiş ve 1969 yılında bu hüküm kesinleşmiştir. Ancak kararda eski toprak

sahiplerinin arazi sınırları ve mevkilerinin tam olarak tespitine imkân olmadığına atıf

yapılarak bu kişilerin kendi tercih edecekleri mevkilerden hakları olan büyüklükte toprak

almalarına karar verilmiştir11. Mahkeme kararı ile köylünün elinde bulunan 8826,740

dekarlık tarla, mera ve orman arazisinin 2718,950 dekarı 30 aile başta olmak üzere hazine

ve köy şahsiyetinden geri alınarak Abdullah Arısoy, Naciye Arısoy, Mehmet Arısoy,

Ahmet İhsan Erdem ve Rabia Yücel arasında muhtelif miktarlarda paylaştırılmıştır.

Geriye kalan 6107,790 dekarlık arazi ise köylünün elinde bırakılmıştır12. Bu karardan

sonra köy halkının uzun yıllar devam edecek olan toprak mücadelesi de başlamıştır.

Öncelikli olarak karar temyize götürülmüş, temyizden bir sonuç alınamayınca devlet

kurumlarına dilekçeler yazılmak suretiyle köyün içerisinde bulunduğu ekonomik

problemler anlatılmaya çalışılmış durumun çözüme bağlanması talep edilmiştir. Bu

kapsamda ilk olarak 24.11.1972’de Karaman 70 nolu Toprak Dağıtım Komisyonuna

9 KBBTDA,BD, 1964 Yılı Tablendikatifi. 10 KBBTDA,BD, Bozkır İlçesi Sarıoğlan (Belören) Köyü’nde Mahkeme Kararı İle Toprakları Geri Alınan

Ailelere Ait Liste. 11 KBBTDA,BD, 956/76 Temyiz Mahkemesi I. Hukuk Dairesi Kararı 12 KBBTDA,BD, Bozkır İlçesi Sarıoğlan (Belören) Köyü’nde Mahkeme Kararı İle Toprakları Geri Alınan

Ailelere Ait Liste.


PROBLEMLER


verilmek üzere köydeki ekonomik değer tespit edilmiş ve tutanak altına alınmıştır. Buna

göre;

Hane Sayısı 108

Aile Sayısı 170

Tablo1. 1972 yılı Belören Köyü Hane ve Aile Sayısı13

Köydeki Hayvan Varlığı Adet

At 75

İnek 280

Öküz 60

Koyun ve Keçi 1200

Merkep 108

Tablo 2. 1972 yılı Belören Köyü Hayvan Varlığı14

Belören köyünde ailelerin sahip olduğu hayvan varlığı dikkate alındığında

köyün ekonomik durumunun dilekçelerde de belirtilmiş olduğu şekliyle iyi olmadığı

görülmektedir. Hayvan sayısının yetersizliğinin yanı sıra küçükbaş hayvan sayısından

arazinin dağlık olup ekime elverişli olmadığı anlaşılmaktadır. Dağıtılan arazilerin geri

alınması ise bu ekonomik durumu daha da kötüleştirmiştir. Bu bilgiler Belören köyünün

sosyo-ekonomik durumunu ve dağıtılan toprakların geri alınması sonrasında neden bu

denli bir mücadelenin içerisine girilmiş olduğunu da açıklamaktadır.

1974 tarihli bir başka dilekçe örneğinde Belören köylüsünün toprak problemine

daha yetkili bir ağızdan çözüm bulunmaya çalışıldığı anlaşılmaktadır. Konya valisi

tarafından yazılmış olan dilekçede Bozkır Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından dağıtılan

toprakların iptaline ilişkin kararın neden olduğu problemler sıralanarak hak sahiplerinin

mağduriyetlerinin giderilmesine ilişkin görüşler rapor niteliğinde Köy İşleri ve

Kooperatifler Başkanlığına iletilmiştir15.

13 KBBTDA,BD, Karaman 70 Nolu Toprak Komisyonuna Verilen Belören Çiftçi Ailesi İle Hayvan Varlığını

Gösterir Liste. 14 KBBTDA,BD, Aynı Liste. 15 KBBTDA,BD, 70-5/85-74.


PROBLEMLER


Köylülerin yazmış oldukları dilekçelerden anlaşıldığı kadarıyla toprakların eski

sahiplerine dağıtımını müteakip ortaya çıkan temel problemler ise şunlardır: Eski toprak

sahiplerinden Naciye Özsoy ve kızı Neriman Odabaşı, Konya’da ikamet ettiklerinden

dolayı, mahkeme kararı ile geri aldıkları topraklarını, satma ve kiralama yolu ile

değerlendirmeyi tercih etmişlerdir. Ancak toprakları kendi köy ahalisine değil komşu

köylülere satmış ya da kiralamışlardır. Köy ahalisi, 1928 yılında Naciye Özsoy’un eşinin

Belören köylülerince öldürülmesi ve bu nedenle Naciye Özsoy’un kendilerinden intikam

almak için bu şekilde davrandığını düşünmektedirler. Arazinin başka köylülere satılması

sonucu köyün arazisinin neredeyse tamamı diğer köylülerinin eline geçmiştir. Hatta

köyde mevcut olan bazı evler de bu arazi sınırları içerisinde kalmıştır. Elde arazi

kalmadığından köylüye ait hayvanlar da yayılıma çıkamamış ve böylelikle hayvancılık

faaliyeti de durmuştur. Köy halkının gerek ekonomik geçim kaynaklarının ortadan

kalkması gerekse komşu köylerle yaşadığı olumsuzluklar köy halkını göç etmek gibi

radikal bir karar almaya itmiştir. Köy halkı öncelikle geçim kaynağı “yok edildiğinden”

Konya merkez ya da kazalarında belirli araziler üzerinde topraklandırılmayı, bu olmadığı

takdirde ise devletin uygun göreceği bir yere yerleştirilmelerini talep etmişlerdir16.

Dağıtımı 1505 sayılı kanuna göre yapılmış olan bu toprakların mahkeme kararı

ile geri alınması karşısında topraksız kalan köylüler bir araya gelerek Başbakanlık

makamına bir dilekçe yazmıştır. Bu dilekçede dağıtımın 4753 sayılı kanuna göre

yapıldığına vurgu yapılarak kendilerine dağıtılan toprakların zaman zaman ellerinden

alındığını halen bazı davaların sürdüğünü belirtmişlerdir. Dilekçelerinde ayrıca toprak

meselesinden dolayı mağdur olan köylülerin üç gruba ayrıldığını belirterek kendilerine

hazineden arazi verilmesi ya da başka bir bölgeye iskân edilmelerini talep etmişlerdir17.

Köy İhtiyar Heyeti de aynı hususta bir dilekçe ile köylünün perişan bir halde olduğu,

geçimini sağlayabileceği bir zanaata da sahip olmaması hasebiyle dertlerine çözüm

bulunması konusunda ümitvar olduklarını belirtmiştir. Köy Hizmetlerine verilen bir

başka dilekçe ile de aynı problem dile getirilerek iskân konusunda Ege bölgesine

gönderilmeleri talep edilmiştir18. Köy ahalisinin Ege bölgesine göç isteğinde Konya ve

16 KBBTDA,BD, 811/6206, Ek 1. 17 KBBTDA,BD, 5527-40391, (Başbakanlık Yüksek Makamına Dilekçe). 18 KBBTDA,BD, 16-628.


PROBLEMLER


çevresinden özellikle Aydın ve İzmir civarına yönelik mevsimlik göç hareketlerinin etkisi

olabilir19. Köylünün bu konuda Başbakanlık makamına yazmış olduğu dilekçeleri ile göç

etüt çalışmaları başlatılmıştır. Başbakanlık cevabında, köy halkının geçimini temin

edecek başka bir yere iskân edilerek topraklandırılmaları yönündeki isteklerinin Tarım

Orman ve Köyişleri Bakanlığının sorumluluk sahasına girdiği bakanlığın ilgili kanunlar

çerçevesinde yapacağı araştırmaların olumlu sonuç vermesi hâlinde meselenin yıllık

çalışma programına dâhil edileceği belirtilmiştir. Yapılan yazışmalarda köyün 6831 sayılı

Orman Kanunu’nun 13/A ve 13/B maddeleri kapsamına girip girmediği soruşturulmuş ve

köyün bu kanunun 13/A kapsamına girdiği, geçim sıkıntısı yaşandığı ve uygun bir yere

nakledilmesi Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından uygun görülmüştür20. Bu karar

üzerine köyde gerek topraklandırma gerekse nakil işlemleri için etüt çalışmaları

başlamıştır. Topraklandırma çalışmaları 1617 sayılı Ön Tedbirler Kanunu’nun 8. maddesi

ile ülke çapında toprak dağıtımı sona erdiğinden gerçekleşmemiş ve köyün nakledilmesi

için inceleme yapılmıştır. Köyün naklinin 2510 sayılı kanunun Ek 1 ve Ek 2 maddesine

göre yapılması konusunda karar alınmıştır. Köy Hizmetleri İl Müdürlüğüne bağlı bir

harita mühendisi ve bir de topograf etüt için Belören köyüne gönderilmiş, köy halkına

durum anlatılarak Belören köyünün 2510 sayılı iskân kanununun Ek 1 Maddesine

girmediği Ek 2 maddesine göre işlem yapılması gerektiği belirtilmiş fakat köylülerin Ek

2 Maddesine göre göçe tabi olmak istememeleri neticesinde problem çözüme

kavuşturulamamıştır21.

19 Tahsin Koçyiğit, Zekeriya Gündoğdu, Turgut Mazlum, “Aydıncılar” I. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih,

Kültür ve Turizm Sempozyumu, Ed. Muhittin Tuş, Kenan Peker, Yunus Tarı, 5-7 Ekim 2012. S. 189-

196. 20 KBBTDA,BD, 8265/861; KBBTDA,BD,742/7436. 21KBBTDA,BD,8265-861,Tutanak, Bahsi geçen 2510 sayılı kanunun Ek 1 maddesine göre iskân edilecek

olan köylüler için yapılacak barınma yerlerinde kullanılacak malzeme ithali sürecinde köylüler bütün

vergilerden muaf olacaktır. Ek 2 maddesinde ise; iskân edilenler bu vergilerden muaf edilmemesi ve

nakliye masraflarının yarısının iskân edilenler tarafından karşılanması hükmü yer almaktadır. Ayrıntılı

bilgi için bkz.

https://www.csb.gov.tr/turkce/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=mevzuat&Id=12 (19.05.2016)


PROBLEMLER


SONUÇ

Türkiye Cumhuriyeti’nin önemli ekonomik problemlerinden olan toprağın daha

verimli işlenmesi meselesi çeşitli hükümetlerin gündemini oluşturmuştur. Ancak gerek

hazırlanan kanunlar gerekse de uygulamadan kaynaklanan problemler nedeniyle toprak

üzerine yapılan çalışmalardan istenen sonuç elde edilememiştir. Belören Köyü’nde de

toprak dağıtımına ilişkin uygulamadan kaynaklanan problemler hem köylünün hem de

bazı kamu kurum ve kuruluşlarının gündemini uzun yıllar meşgul etmiştir. Köylünün

toprak ihtiyacına 1505 sayılı kanun ile çözüm bulunmaya çalışılmış fakat kamulaştırma

esnasında toprak sahiplerine bedel ödenmemiş olması ilerleyen yıllarda bu işlemin

mahkeme kararıyla iptaline neden olmuştur. Mahkemenin iptal kararından sonra ortaya

çıkan mağduriyet köylüyü çözüm bulmak adına resmî kurumlar nezdinde girişimde

bulunmaya sevk etmiştir. Ancak yapılan yazışmalar ve istekler sonuçsuz kalmış,

problemler mevcudiyetini korumuştur. Köylünün temel geçim kaynağı durumundaki

toprak dağıtım uygulamaları ekonomik sorunlara çözüm bulamadığı gibi var olan

ekonomik problemler sosyal bir meseleye dönüşerek köylünün göç etmesi meselesini

gündeme getirmiştir. Bu girişimi de sonuçsuz kalan köy halkı hâlen bu problemin

çözümünü beklemektedir.


PROBLEMLER


KAYNAKÇA

Arşiv Kaynakları

Konya Büyükşehir Belediyesi Tarım Daire Başkanlığı Arşivi, Bozkır Dosyası, 811/5166; 62470.

(KBBTDA,BD).

KBBTDA,BD, 16-628.

KBBTDA,BD, 1964 Yılı Tablendikatifi.

KBBTDA,BD, 5527-40391, (Başbakanlık Yüksek Makamına Dilekçe).

KBBTDA,BD, 70-5/85-74.

KBBTDA,BD, 811/5155.

KBBTDA,BD, 811/6206, Ek 1.

KBBTDA,BD, 8265/861; KBBTDA,BD,742/7436.

KBBTDA,BD, 956/76 Temyiz Mahkemesi I. Hukuk Dairesi Kararı.

KBBTDA,BD, Bozkır İlçesi Sarıoğlan (Belören) Köyü’nde Mahkeme Kararı İle Toprakları Geri Alınan

Ailelere Ait Liste.

KBBTDA,BD, Karaman 70 Nolu Toprak Komisyonuna Verilen Belören Çiftçi Ailesi İle Hayvan Varlığını

Gösterir Liste.

KBBTDA,BD,8265-861,Tutanak.

Araştırma Eserler

KEYDER Çağlar- Şevket Pamuk, “1945 Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu Üzerine Tezler”, YAPIT, S.8

Aralık-Ocak 1984, s. 52-63.

KOÇYİĞİT Tahsin, Zekeriya Gündoğdu, Turgut Mazlum, “Aydıncılar” I. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi

Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu, Ed. Muhittin Tuş, Kenan Peker, Yunus Tarı, 5-7 Ekim 2012,

s.189-196.

KÖPRÜLÜ Bülent, “Çiftçiyi Topraklandırma Kanununun İhtiva Ettiği Hükümler ve Bunların

Memleketin Toprak ve Ziraat Reformunun Tahakkukunda Oynadığı Roller” İstanbul Üniversitesi

Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 18, S. 3-4 (1952), s. 782-819.

TARAKLI Duran, Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Uygulama Sonuçları, Güney –Doğu Anadolu

Bölgesindeki Uygulama ve Örnekleme Sonuçlarıyla, Kalite Matbaası, Ankara 1976.

Web

https://www.csb.gov.tr/turkce/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=mevzuat&Id=12(19.05.2016)

Documents

BELÖREN KÖYÜ’NDE ÇİFTÇİYİ TOPRAKLANDIRMA … Rıza Özbölük... · 2016-12-12 · 464 BELÖREN KÖYÜ’NDE ÇİFTÇİYİ TOPRAKLANDIRMA UYGULAMALARI VE KARŞILAŞILAN