Benedykt Puczkowski - pte.pl · Należy zauważyć, że wydobycie węgla w 1998 r. wynosiło prawie 116 mln ton, w 2008 r. zmalało do 87,0 mln ton (Mały Rocznik Statystyczny Polski,

Naukowe nr 11Zeszyty

Kraków 2011

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

Benedykt PuczkowskiUniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Innowacyjna metoda oceny dotacji publicznych na tle rozwoju przedsiębiorstw

1. Wprowadzenie

Finanse publiczne są głównym instrumentem realizacji podstawowych zadań państwa, które polegają na1:

– tworzeniu makro- i mikroekonomicznych warunków zwiększających efek-tywność gospodarki (przy założeniu niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów),

– zapewnieniu infrastruktury instytucjonalnej (regulatory prawne, reguły i porządek społeczny) sprzyjającej długofalowej efektywności inwestycji,

– wyrównywaniu dostępu do podstawowych dóbr według przyjętych kryte-riów sprawiedliwości społecznej.

Przy formułowaniu definicji finansów publicznych należy uwzględniać nie tylko zjawiska i procesy gromadzenia i rozdysponowywania środków publicz-nych, ale także treść ekonomiczną, społeczną i polityczną2. Finanse publiczne spełniają trzy funkcje: alokacyjną (produkcja odpowiada społecznemu optimum), redystrybucyjną (finanse łagodzą nierówności poziomu życia obywateli) i stabili-zacyjną (finanse regulują koniunkturę gospodarczą polityką fiskalną i pieniężną, promują postęp technologiczny i wykorzystanie zasobów wytwórczych).

1 J. Hausner, Zarządzanie publiczne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008, s. 67.2 S. Owsiak, Finanse publiczne – teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2005, s. 21.

Benedykt Puczkowski282

Funkcja alokacyjna wypływa z potrzeby dostarczania dóbr publicznych i spo-łecznych obywatelom i grupom społecznym o niskim dochodzie, łagodzenia skut-ków efektów zewnętrznych (np. zużywania środowiska przez podmioty gospo-darcze), protekcjonizmu wobec producentów krajowych czy interwencyjnego oddziaływania na proces przekształceń strukturalnych3. Funkcja redystrybucyjna polega na opodatkowaniu obywateli i transferze środków do jednostek, grup i spo-łeczności (a czasami krajów) celem łagodzenia nierówności w dostępie do dóbr. Makrospołeczny aspekt redystrybucji dochodów wymaga ogromnej liczby ope-racji finansowych (praktycznie dotyczy każdego obywatela), ponadto jest ujmo-wany w układzie przestrzennym. Funkcja stabilizacyjna wynika z konieczności ograniczenia cykli gospodarczych przez zastosowanie regulatorów koniunktury, tj. podatków i wydatków, dzięki czemu wpływa na popyt i podaż. Najważniej-szym narzędziem polityki stabilizacyjnej jest system podatkowy. Automatyczne stabilizatory w formie podatków działają zawsze, lecz mogą być mało skuteczne w określonych sytuacjach. W celu osiągnięcia równowagi dochodu i produkcji w gospodarce rząd może prowadzić aktywną politykę stabilizacji przez uzna-niowe (dyskrecjonalne) dostosowanie stopy podatkowej i (lub) poziomu wydat-ków rządowych4.

W rozumieniu sprawiedliwości społecznej i etycznej redystrybucja docho-dów wywołuje liczne kontrowersje. Państwo nie wytwarza dochodów, wobec tego realizacja zarówno funkcji alokacyjnej, jak i funkcji redystrybucji środków wymaga zgromadzenia funduszów. Głównym źródłem finansowania zadań są podatki pobierane przez państwo od obywateli. Redystrybucja dochodów pociąga za sobą ekonomiczne skutki: narusza interesy i oszczędności jednych, przyspa-rza korzyści innym. Według S. Owsiaka „(…) podstawowy dylemat związany z redystrybucyjną funkcją finansów publicznych sprowadza się do wyboru: czy w procesie dystrybucji i redystrybucji dochodów priorytet nadać efektywności gospodarowania czy sprawiedliwości (równości)5”.

W prezentowanym artykule autor nawiązuje do dylematu sprawiedliwości (równości) związanego z redystrybucyjną funkcją finansów publicznych omówio-nego przez S. Owsiaka6 i ukazuje problematykę efektywności wsparcia publicz-nego na tle rozwoju przedsiębiorstw. Problem wynika z tego, że przedsiębiorcy otrzymujący środki publiczne na rozwój uzyskują, z reguły, większy dochód niż przeciętni podatnicy finansujący budżet państwa. Nasuwa się pytanie, czy pomoc

3 Z. Podlasiak, Społeczno-ekonomiczne funkcje współczesnego państwa [w:] Elementarne zagadnienia ekonomii, red. R. Milewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 302.

4 D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia: makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 83.

5 S. Owsiak, op. cit., s. 72.6 Ibidem.

Innowacyjna metoda oceny dotacji... 283

publiczna dla przedsiębiorstw jest społecznie, ekonomicznie i ekologicznie umo-tywowana. Autor prezentuje wyniki badań oraz proponuje innowacyjne narzę-dzia pomiaru i oceny efektywności inwestycji publicznych na tle rozwoju przed-siębiorstw, przedstawia także częściowe rozwiązanie rozpatrywanego dylematu związanego ze sprawiedliwą redystrybucją dochodów.

2. Uwarunkowania efektywności pomocy publicznej

Pomocą publiczną jest ingerencja instytucji państwowych polegająca na przyznaniu, w jakiejkolwiek formie, pomocy pojedynczemu podmiotowi gospo-darczemu lub grupie podmiotów, zakłócająca konkurencję na wolnym rynku. W szerszym znaczeniu pomocą publiczną są też działania innych instytucji praw-nych uprzywilejowujących określone podmioty względem pozostałych (indywi-dualne zwolnienia podatkowe, gwarancje rządowe itd.)7.

W latach 2008–2010 wsparcie finansowe ze środków publicznych na świecie osiągnęło ok. 4,5 bln euro (Komisja Europejska – dane za październik 2008 – październik 2010). Publiczne wsparcie w UE w 2009 r. oszacowano na 427,2 mld euro. Dane obejmują środki publiczne łącznie z pomocą niesioną w związku z kryzysem gospodarczym (raport Komisji Europejskiej)8. Najwyższy poziom pomocy zanotowano w Wielkiej Brytanii (124 mld euro – ok. 8% PKB), Niem-czech (116,8 mld euro – ok. 4,4% PKB) i we Francji (42,3 mld euro – ok. 2,2% PKB). Największy wskaźnik pomocy publicznej w stosunku do PKB wystąpił w Belgii – 10,1% (stanowiło to 34,3 mld euro – raport Komisji Europejskiej)9.

Analiza wsparcia środkami publicznymi w państwach członkowskich UE wykazuje, że w badanym 10-leciu część krajów wysoko rozwiniętych przezna-czyło średnio w roku ok. 1% PKB na pomoc publiczną (np. Niemcy, Francja, Szwecja, Finlandia), a takie kraje, jak: Wielka Brytania, Włochy, Irlandia, Bel-gia, Holandia nie przekraczały średnio w roku 0,5% PKB10. W Polsce w latach 1998–2002 pomoc publiczna (jako % PKB) była ponad dwukrotnie wyższa niż w UE-27, a w 2003 r. ponad sześciokrotnie wyższa (rys. 1). W latach 2004–2007 zanotowano podobny stan w Polsce i UE – od 0,5% do 0,6%. Istotny wzrost pomocy publicznej w UE-27 nastąpił w 2008 r. – do ok. 2,5% PKB, a w 2009 r. do ok. 3,6% PKB. W Polsce wzrost był nieco słabszy (ok. 1,2% PKB), ale przyczyna tego zjawiska jest inna niż w UE. Wzrost pomocy publicznej w Unii wynika

7 Rozporządzeniu Komisji Europejskiej (WE) nr 200/2008. 8 State Aid Scoreboard. Fact and Figures on State Aid in the Member States, EU 2010, www.eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/, 2011, s. 9.9 Ibidem. 10 http://ec.europa.eu/competitio/state_aid/studies (20.01.2011).


ze wsparcia sektora finansowego podczas kryzysu (przed kryzysem pomoc sza-cowano na 0,5% PKB), a w Polsce z zaliczenia w 2008 r. programów pomoco-wych UE do pomocy publicznej. Linia regresji wskazuje, że pomoc publiczna w UE-27 ma wyraźną tendencję wzrostową (model dopasowania można podzielić na lata 1998–2007 oraz po 2007 r.), natomiast w Polsce kierunek jest odwrotny – w znacznym stopniu wpływ na to miały nietypowe zdarzenia w latach 2003 i 2004 (np. dotacje na restrukturyzacje kopalń).

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

4

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

% P

KB

UE Polska

Rys. 1. Trendy pomocy publicznej w Polsce i UE-27 jako % PKB w latach 1998–2009Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://ec.europa.eu/competitio/state_aid/studies (25.01.2011); Raporty o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom, UOKiK,

Warszawa 1998–2009.

Wzrost pomocy publicznej w krajach UE i w Polsce rodzi problem racjo-nalności wydatków publicznych na poziomach makro- i mikroekonomicznym. Racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi na płaszczyźnie makroeko-nomicznej jest warunkowane poziomem i strukturą wydatków, formą, celowo-ścią oraz dystansem między gestorem środków publicznych a ostatecznym bene-ficjentem11. Istota racjonalizacji gospodarowania pieniędzmi budżetowymi na płaszczyźnie mikroekonomicznej sprowadza się do ustalenia zasad zarządzania i wyboru podmiotów odpowiedzialnych za jak najwyższą efektywność środków budżetowych. Pomiar i ocena efektywności wydatków publicznych ze względu na specyfikę sprawiają wiele trudności (np. efektywność nakładów na restruk-turyzację12, obronę narodową, sektor zdrowia czy edukację). Dodatkowe kom-

11 S. Owsiak, op. cit., s. 244.12 W okresie od maja 2004 r. do lipca 2008 r. wartość nominalna pomocy publicznej wyniosła:

5587 mln zł w Stoczni Gdynia i Stoczni Gdańsk oraz 2995 mln zł w Stoczni Szczecińska Nowa. Formami pomocy były: gwarancje i poręczenia, dotacje i pożyczki oraz umorzenia zobowiązań


plikacje wynikają także z braku metodyki kwantyfikacji efektów mierzalnych i pośrednich. Przeszkody te nie powinny jednak zniechęcać badaczy do poszuki-wania rozwiązań wskazujących możliwość zwiększenia efektywności wydatków publicznych. Podstawą prezentowanego opracowania były doświadczenia z badań nad efektywnością wykorzystania środków publicznych na tle rozwoju polskich przedsiębiorstw, z uwzględnieniem czynników mierzalnych i pośrednich, oraz identyfikacja i wskazanie głównych źródeł zwiększenia ich efektywności.

3. Cel, hipoteza i metodyka badawcza

Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy środki publiczne sta-nowiące rodzaj inwestycji publicznych (kosztów publicznych) zwracają się inwe-storowi (państwu) w postaci efektów mierzalnych i pośrednich, a jeśli tak, to jak je zmierzyć, jaki jest okres zwrotu i od czego on zależy. Rozważany problem jest istotny, ponieważ polska gospodarka po akcesji do UE dysponuje dużymi środ-kami publicznymi na wsparcie rozwoju, a efektywne ich wykorzystanie może zmniejszyć dystans do gospodarek wysoko rozwiniętych. Szansą na wzrost efek-tywności polskich przedsiębiorstw (a więc i wzrost konkurencyjności gospodarki) jest racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi przy spełnieniu warun-ków efektywności mierzalnej i pośredniej. Weryfikację hipotezy, że zarządzanie pomocą publiczną powinno uwzględniać efektywność ekonomiczną i społeczną mierzoną efektami mierzalnymi i pośrednimi, prowadzono z wykorzystaniem nowatorskiego modelu oceny efektywności wydatkowania środków publicznych (inwestycji publicznych) na tle rozwoju polskich przedsiębiorstw. Model opraco-wano, opierając się na badaniach przeprowadzonych w latach 2006–2010. Stwier-dzono, że ważnymi efektami pomocy publicznej, oprócz wzrostu konkurencyjno-ści gospodarki (przez wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw), są także efekty pośrednie, czyli związane z rozwojem kapitału ludzkiego, poprawą stanu środo-wiska i realizacją różnych rodzajów polityki horyzontalnej.

publicznoprawnych. Stocznie, mimo wsparcia publicznego, ogłosiły upadłość. Można zatem stwierdzić, że 8,6 mld zł wydano nieefektywnie. Podobne wątpliwości budzi wsparcie sektora górnictwa w Polsce w latach 1998–2008. Otrzymał on z budżetu państwa 30 455,5 mln zł, a sektor badawczo-rozwojowy jedynie 1405,4 mln zł. Należy zauważyć, że wydobycie węgla w 1998 r. wynosiło prawie 116 mln ton, w 2008 r. zmalało do 87,0 mln ton (Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS, Warszawa 2009). Przewidywana produkcja węgla w Polsce w 2015 r. ma wynieść 68,3 mln ton, a w 2020 r. tylko 61,8 mln ton (Annex to Commission Report on the Application of Council Regulation 1407/2002/EC). Pomoc publiczna skierowana do sektora górnictwa węgla jest dyskusyjna, szczególnie wobec nakładów na badania i rozwój alternatywnych i przyszłościowych źródeł energii. Przemawia za tym fakt, że w krajach członkowskich UE już w 2003 r. tylko 4,5% zapotrzebowania energetycznego pochodziło z węgla kamiennego, natomiast z energii odnawial-nej ponad 6%, a z energii atomowej ponad 14%. Raporty o pomocy publicznej…


Efektywność środków publicznych w zakresie makroekonomicznym oce-niano na podstawie wyników badań uzyskanych na reprezentatywnej próbie 1000 przedsiębiorstw. Zebrano dane dotyczące:

– wysokości nakładów inwestycyjnych,– udziału dotacji w procesie inwestycyjnym,– wzrostu przychodów,– innowacyjności produktowej,– zwiększenia zatrudnienia,– poprawy środowiska,– poprawy BHP.Na podstawie uzyskanych informacji opracowano pojedyncze modele eko-

nomiczne (modele 2, 3, 4), które ujęto w formie modelu normatywnego oceny efektywności wykorzystania środków publicznych w rozwoju przedsiębiorstw z uwzględnieniem efektów mierzalnych i trudnych do zmierzenia (model 5 jako rozwinięta formuła modelu 1)13.

Efekty inwestycji publicznych można przedstawić jako związek funkcyjny efektów mierzalnych i trudnych do zmierzenia według wzoru:

( ),, ,IP DG SSOŚE f E E E=

gdzie:EDG − efekty IP mierzone efektami dobrobytu gospodarczego (produkty

i rezultaty mierzalne),EOŚ – efekty IP otrzymane na skutek poprawy środowiska naturalnego (rezul-

taty trudne do zmierzenia),ESS – efekty IP mierzone rezultatami wzrostu spójności społecznej trudnymi

do zmierzenia.

Przyjęto addytywną formę tej zależności w postaci:

( ),IP DG SSOŚE E E E= + +

gdzie:EDG − mierzalne efekty dobrobytu gospodarczego, EOŚ − trudne do zmierzenia efekty ochrony środowiska naturalnego,ESS − trudne do zmierzenia efekty spójności społecznej.

Efektywność dobrobytu gospodarczego wyznaczono za pomocą wewnętrznej stopy zwrotu (IRR), czyli EDG = IRR. Dwie składowe modelu są trudne do zmie-rzenia, dlatego model należy opracować w wartościach względnych:

13 B. Puczkowski, Ocena efektywności wykorzystania środków publicznych na tle rozwoju polskich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.


( ),IP DG SSOŚE IRR E E= + + (1)

gdzie:IPE − względna efektywność inwestycji publicznych,

IRRDG − efektywność dobrobytu gospodarczego jako efektywność mierzalna,OŚE − względna efektywność ochrony środowiska naturalnego jako efektyw-

ność trudna do zmierzenia,

SSE − względna efektywność spójności społecznej jako efektywność trudna do zmierzenia.

Bezwzględną efektywność dobrobytu gospodarczego, jako efektywność mie-rzalną, policzono według wzoru:

( ),

1 1

1 1%

n n

i a YCF td S PC VAT Zb td L PL Y m td+ +

⋅= ⋅ + ⋅ + ⋅ + ∆ ⋅ + ⋅∑ ∑

gdzie:∑1+n CFi – suma wartości przepływów pieniężnych 1. roku i lat następnych,td – skala podatku dochodowego,%Sa – amortyzacja środka trwałego z dotacją,PC – przychody całkowite przedsiębiorstwa z tytułu inwestycji,VAT – skala podatku VAT,Zb – zysk brutto z tytułu inwestycji,ΔL – przyrost zatrudnionych,PL – płace nowo zatrudnionych,ΔY – dochód narodowy uzyskany z wydatków na krajowe dobra konsump-

cyjne,mY – mnożnik dochodu narodowego.

Wartości względne efektywności IPE efektów trudno mierzalnych wyzna-czono z modelu (1):

1 OŚ SS

IP DGDG DG

E EE IRRE E

= + +

. (2)

Efektywność IP jest wynikiem efektywności mierzalnego dobrobytu gospo-darczego (jako czynnika podstawowego wpływającego na efektywność), powięk-szanego przez sumę efektywności ochrony środowiska i spójności społecznej (trudnych do zmierzenia).

Składową OŚ

DG

EE

wyznaczono według wzoru:


( )1

1 nOŚ

i iDG i

Es w

E n == ⋅ ,∑ (3)

gdzie:si – i-ty % efektu, który poprawił środowisko naturalne,wi − i-ta waga,n – liczba czynników.

Efektywność spójności społecznej wynosi:

1,

k

SS jj

E E=

= ∑

czyli jest sumą efektywności badanych czynników ( j – bieżący indeks wskazu-jący odpowiedni czynnik przyjęty do badań):

1

1 .k

SSj

DG DG j

E EE E =

= ∑

Z badań wynika, że do określenia efektywności IP w realizacji spójności spo-łecznej (ESS) korzystamy z czynników przyjętych we wzorze:

( ),SS ZL BHP SD WEE E E E E= + + +

gdzie:ESS − efektywność spójności społecznej,EZL − efektywność zasobów ludzkich, EBHP − efektywność BHP,ESD − efektywność sprawności działania,EWE − efektywność wzrostu eksportu.

Rozwinięta formuła modelu na pomiar ESS ma postać:

,SS ZL BHP SD WE SD WEZL BHP

DG DG DG DG DG DG

E E E E E E EE EE E E E E E

+ + += = + + +

(4)

gdzie efektywność zasobów ludzkich zwiększa efektywność IP według zależ-ności:

( )1

1 ,n

ZLi i

DG i

E zl wE n =

= ⋅∑

gdzie:ZL

DG

EE

– względna wartość efektu rozwoju zasobów ludzkich w stosunku do

efektu mierzalnego,


zli – i-ta wartość procentowa odpowiadająca danemu czynnikowi,wi – i-ta waga oceniająca rozkład prawdopodobieństwa badanych zmiennych

(czynników). Waga poszczególnych czynników wynika z nadanej rangi podzie-lonej przez sumę rang i pomnożonej przez 100% według wzoru:

1

,ii n

i

rwr

=∑

gdzie: ri − i-ta ranga.

Efektywność BHP zwiększa efektywność IP według formuły:

( )1

1 ,n

BHPi i

DG i

E bhp wE n =

= ⋅∑

gdzie:bhpi – i-ty % efektu, który wpłynął na poprawę BHP,n – suma czynników,wi – i-ta waga.

Efektywność sprawności działania zwiększa efektywność IP zgodnie ze wzorem:

( )1

1 ,n

SDi i

DG i

E sd wE n =

= ⋅∑

gdzie: sdi – sprawność działania (sd1 = Re – rentowność netto, sd2 = P − płynność,

sd3 = Ro − rotacja zapasów, sd4 = W − wydajność pracy),wi − i-ta waga (jeżeli i = 4, to wi = 0,25).

Efektywność wzrostu eksportu zwiększa efektywność IP według zależności:

( )1

1 ,n

WEi i

DG i

E we wE n =

= ⋅∑

gdzie:wei – i-ty procentowy próg efektu wzrostu eksportu,wi − i-ta waga,n – liczba czynników.

Model normatywny służący do obliczenia efektywności inwestycji publicz-nych w rozwoju przedsiębiorstw przyjął postać:


( )1 1

11 .n k

IP DG i i ji j

E E s w En = =

= + ⋅ +

∑ ∑ (5)

4. Weryfikacja modelu normatywnego oceny efektywności inwestycji publicznych

W celu oceny wiarygodności opracowanego modelu przeprowadzono badania z wykorzystaniem studium przypadku. Do weryfikacji zastosowano metodykę opracowaną podczas budowania modelu normatywnego nr 5. Model zweryfiko-wano na podstawie danych uzyskanych z Zakładu Urządzeń Technicznych Uni-masz Sp. z o.o. w Olsztynie. Przedsiębiorstwo w 2006 r. wdrożyło inwestycję z dotacją publiczną z sektorowego programu operacyjnego „Wzrost konkurencyj-ności przedsiębiorstw”, poddziałanie 2.2.1: Wsparcie dla przedsiębiorstw doko-nujących nowych inwestycji. Inwestycja polegała na wdrożeniu nowoczesnego systemu technologicznego obróbki metali, z wykorzystaniem drążenia elektroero-zyjnego i cięcia laserowego. Zakres rzeczowy projektu zaprezentowano w tabeli 1. Inwestycja kosztowała 2,33 mln zł, a dotacja publiczna wynosiła 1,4 mln zł.

Tabela 1. Prezentacja kosztów kwalifikowanych i dotacji publicznej przedsiębiorstwa Unimasz Sp. z o.o. w Olsztynie

Produkty Wartość bez VAT (w zł)Elektrodrążarka drutowa 700 000,00Wycinarka laserowa 1 600 000 ,00Zakup i wdrożenie nowoczesnej technologii od jednostki B+R 15 000,00Zakup i instalacja programu SOLIDWORKS 20 000,00Inwestycja razem 2 335 000,00Pomoc publiczna (60% wartości kosztów kwalifikowanych) 1 401 000,00

Źródło: opracowanie własne.

Przychody z tytułu inwestycji wzrosły o 3513 tys. zł, a zatrudnienie o 17 pra-cowników. Bezwzględną efektywność dobrobytu gospodarczego, jako efektyw-ność mierzalną, policzono z wykorzystaniem programu komputerowego Excel. Przepływy pieniężne policzono według wzoru:

( )

1 1

1 1.

n n

i a YCF td S PC VAT Zb td L PL Y m td+ +

⋅= ⋅ + ⋅ + ⋅ + ∆ ⋅ + ⋅∑ ∑


Do obliczenia przepływów pieniężnych przyjęto następujące założenia (dane za lata 2007–2010, 2011 r. – prognoza):

IP – 1401,00 tys. zł,td – 19%,%Sa – 36% × 1401,00 tys. zł,PC – 3513,00 tys. zł,tVAT – 22%,Zb – 145,00 tys. zł,ΔL – 17,PL – koszt utrzymania przez budżet państwa jednego bezrobotnego = 1200 zł ×

12 miesięcy,ΔY – 2335,00 tys. zł × 0,15% (przyjęto, że zakup krajowych dóbr inwestycyj-

nych wynosi 15% z całości inwestycji wykazanych w toku badań),mY – 1,73 (przyjęto KSK = 70%, t = 45%).

W pierwszym roku po uzyskaniu dotacji przepływy wynoszą 1008,3 tys. zł, a dla każdego n-tego roku 798,3 tys. zł.

Stosując metodę wartości zaktualizowanej netto, określono aktualną wartość wpływów i wydatków pieniężnych związanych z realizacją ocenianych przedsię-wzięć inwestycyjnych (IP). Uzyskane NPV, wynoszące 2314,05 zł w okresie 5 lat (przez taki czas przedsiębiorstwo musi utrzymać wskaźniki produktu i rezul-tatu), świadczą o tym, że inwestycja jest bardzo rentowna (tabela 2). Dodatnia wartość NPV oznacza bowiem, że stopa rentowności tego przedsięwzięcia jest wyższa od stopy granicznej (założono 7%), określonej przez stopę procentową przyjętą do rachunku. Potwierdza to także wewnętrzna stopa zwrotu (IRRIP), która wynosi 44%.

Tabela 2. NPV i IRR inwestycji publicznych wynoszących 1401,00 tys. zł*

WartościRok + n

1 2 3 4 5Przepływy 1008,3 798,3 798,3 798,3 798,3NPVIP (r = 7%) 1217,77 złIRRIP 44%

* NPVIP i IRRIP obliczono, korzystając z programu komputerowego Excel.


Zbadano wpływ dotacji na efekty trudne do zmierzenia. Korzystny wpływ projektu na środowisko wynika z wysokiej precyzji cięcia bezodpadowego. Zasto-sowanie projektowanego systemu technologicznego przyczyniło się do poprawy


ochrony środowiska: zmniejszono materiałochłonność o 7,5%, a energochłonność o 4,5%.

Opracowany model pomiaru efektywności poprawy stanu środowiska natu-ralnego:

( )

1

1 ,n

OŚi i

DG i

Es w

E n == ⋅∑

pozwolił na obliczenie wpływu inwestycji publicznej na poprawę środowiska przyrodniczego według opracowanej metodyki i danych zawartych w tabeli 3.

Tabela 3. Dane do obliczenia EOŚIP

Efekt Procent poprawy Ranga Waga Wartość × waga

Zmniejszenie zużycia energii 4,5 1 33,3 1,49Zmniejszenie materiałochłonności 7,5 2 66,7 5,00

Średnia ważona 3,24


Stwierdzono, że efektywność inwestycji publicznej dla środowiska natural-nego (EOŚIP) wynosi 3,24%, czyli że efekty mierzalne są potęgowane o 3,24 punktu procentowego.

Obliczono wpływ inwestycji publicznych na poprawę BHP według modelu:

( )1

1 .n

BHPi i

DG i

E bhp wE n =

= ⋅∑

Wpływ projektu na poprawę BHP zaprezentowano w tabeli 4.

Tabela 4. Dane do obliczenia poprawy BHPIP

Efekt Procent poprawy Ranga Waga Wartość × waga

Zmniejszenie zapylenia 60,0 1 33,3 19,98Zmniejszenie hałasu 6,98 2 66,7 4,66



Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że efektywność inwestycji publicznych w obszarze poprawy BHPIP wynosi 12,32%. Inwestycja nie miała wpływu na wzrost eksportu, dlatego w weryfikacji modelu ten czynnik pomi-nięto.


Do wyliczenia efektywności środków publicznych (ESD) wykorzystano wzór:

( )1

1 .n

SDi i

DG i

E sd wE n =

= ⋅∑

Każdy z badanych wskaźników (do analiz użyto 11 wskaźników) policzono z uwzględnieniem procentowego wzrostu od początku inwestycji, czyli od 2006 r. do 2012 r. (wartości poszczególnych przypadków uśredniono) – kolumna średni wzrost (tabela 5). W poszczególnych grupach wskaźników – rentowności, płyn-ności, rotacji, wydajności – wartości uśredniono i wyliczono ich średni wzrost.

Tabela 5. Metodyka wyliczenia wzrostu sprawności działania

Wskaźniki Średni wzrost

Grupy wskaźników (w %)

Razem (w %)

Rentowność sprzedaży netto 6,0rentowność

(Re) 4,76

4,02

Rentowność kapitału własnego 4,1Rentowność majątku 4,2Płynność bieżąca 1,16

płynność (P) 1,03Płynność szybka 0,9Wskaźnik rotacji zapasów w dniach 5,2

rotacja (Ro) 4,6 Wskaźnik rotacji należności w dniach 2,2Wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych 3,4Wskaźnik zadłużenia aktywów 0,18Wydajność pracy na jednego zatrudnionego: sprzedaż netto/liczba zatrudnionych 9,9

wydajność (W) 5,7

Wydajność na jednego zatrudnionego: zysk netto/liczba zatrudnionych 1,5


Model efektywności rentowności i sprawności działania wykazał, że ESD wynosi 4,02%, czyli że w badanych przedsiębiorstwach sprawność działania zwiększała efektywność inwestycji publicznych o 4,02 punktu procentowego. ESD ujęto w modelu generalnym, a wynik posłużył do ostatecznego wyliczenia efektywności IP. Do weryfikacji modelu nr 5 przyjęto, że efektywność inwestycji publicznej w rozwoju zasobów ludzkich badanego przedsiębiorstwa jest zgodna z uzyskanymi w badaniach14, czyli wynosi 0,067 (tabela 6).

14 B. Puczkowski, op. cit.


Tabela 6. Wykaz czynników wraz z wyliczeniami efektywności IP w rozwoju kapitału ludzkiego

Czynnik Wartość (% odpowiedzi) Ranga Waga Wartość × waga

Innowacja technologiczna 89,0 10 18,2 16,2Potrzeby zmian w procesie produkcji 67,5 9 16,4 11,0Potrzeby nowych produktów 47,6 8 14,5 6,9Właściwa atmosfera 64,5 7 12,7 8,2Konkurencyjna firma 87,3 6 10,9 9,5Powiązanie przyszłości z firmą 52,4 5 9,1 4,8Motywacyjny system wynagradzania 54,9 4 7,3 4,0Zmiana stylu kierowania 67,1 3 5,5 3,7Informowanie załogi o planach rozwoju 59,2 2 3,6 2,2Przekazywanie spostrzeżeń kierow-nictwu 48,3 1 1,8 0,9


Źródło: B. Puczkowski, op. cit.

( )1

1 0,0324,n

OŚi i

DG i

Es w

E n == ⋅ =∑

( )1

1 0,067,n

ZLi i

DG i

E zl wE n =

= ⋅ =∑

( )1

1 0,1232,n

BHPi i

DG i

E bhp wE n =

= ⋅ =∑

( )1

1 0,0402,n

SDi i

DG i

E sd wE n =

= ⋅ =∑

( )1 1

11 ,n k

IP DG i i ji j

E E s w En = =

= + ⋅ +

∑ ∑

EIP = 71,46%.

Stwierdzono, że efektywność IP obliczona na podstawie modelu normatyw-nego nr 5, z użyciem efektów mierzalnych i trudnych do zmierzenia, wynosi 71,46%. W badaniach przeprowadzonych w 2011 r.15 uzyskano 88,4%, a więc

15 Ibidem.


wynik jest zbliżony. Efekty trudne do zmierzenia (pośrednie) potęgują efekty mierzalne (bezpośrednie), mierzone wewnętrzną stopą zwrotu IRRIP o 27,46 punktu procentowego (w badaniach właściwych wskaźniki trudne do zmierze-nia potęgowały efektywność mierzalną o 41,4 punktu procentowego). Różnica wynika z niższego wskaźnika sprawności działania (do weryfikacji użyto m.in. danych dotyczących kryzysu gospodarczego w latach 2008–2010) oraz braku eks-portu.

5. Podsumowanie

Rozpatrywany problem wyboru: czy w procesie dystrybucji i redystrybucji dochodów nadać priorytet efektywności gospodarowania czy sprawiedliwości (równości) w sensie ekonomicznym, został rozwiązany. Dowiedziono, że pomoc publiczna przeznaczona dla przedsiębiorstw jest społecznie, ekonomicznie i eko-logicznie umotywowana. Postawiona hipoteza została zweryfikowana pozytyw-nie: w zarządzaniu pomocą publiczną powinno się brać pod uwagę efektywność ekonomiczną i społeczną mierzoną efektami mierzalnymi i pośrednimi. Model normatywny oceny efektywności inwestycji publicznych w rozwoju przedsię-biorstw jest skutecznym i pożytecznym narzędziem do podejmowania decyzji alokacyjnych i redystrybucyjnych finansów publicznych. Uwzględnia on efekty powiązane z polityką zrównoważonego rozwoju, czyli społeczno-ekonomiczno--ekologiczne, co sprawia, że jest on przydatny w kreowaniu decyzji makroeko-nomicznych.

Literatura

Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Ekonomia: makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

Hausner J., Zarządzanie publiczne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.Owsiak S., Finanse publiczne – teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-

szawa 2005.Podlasiak Z., Społeczno-ekonomiczne funkcje współczesnego państwa [w:] Elementarne

zagadnienia ekonomii, red. R. Milewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

Puczkowski B., Ocena efektywności wykorzystania środków publicznych na tle rozwoju polskich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.

Raporty o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom, UOKiK, Warszawa 1998–2008.

Rozporządzeniu Komisji Europejskiej (WE) nr 200/2008.


State Aid Scoreboard. Fact and Figures on State Aid in the Member States, EU 2010, www.eur-lex.europa.eu/LexUriServ/, 2011.

The Innovative Method for Assessing State Aid in the Context of Corporate Development

The paper refers to the dilemma of social equity related to the redistributory function of public finance. As a rule, the entrepreneurs who are granted state aid for corporate expansion generate greater income than other tax payers contributing to state budget receipts. The question arises whether public support is socially, economically and ecologically justified, and if so, what requirements should be met to offer state aid to companies. The paper presents the application of an innovative normative model for assessing the effectiveness of state aid with the use of direct and indirect (hardly measurable) effects, based on earlier field research studies. The results indicate that the significant effects of state aid, apart from the increased competitiveness of the economy (resulting from increased corporate competitiveness), include indirect effects related to the human capital development, improvements in the environment and the implementation of horizontal policies. The author proves that the proposed model for assessing the effectiveness of state aid in corporate development is an effective tool for taking decisions in the field of the allocation and redistribution of public finance. The model considers the effects of sustainable development, i.e. social, economic and ecological factors, being a useful tool for taking macroeconomic decisions.

Benedykt Puczkowski – doktor, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Ekonomii i Administrowania Instytucjami Publicznymi.

Zainteresowania naukowo-badawcze: efektywność gospodarowania zasobami na poziomie mikro- i makroekonomicznym, konkurencyjność polskiej gospodarki.

e-mail: [email protected]

Documents

Benedykt Puczkowski - pte.pl · Należy zauważyć, że wydobycie węgla w 1998 r. wynosiło prawie 116 mln ton, w 2008 r. zmalało do 87,0 mln ton (Mały Rocznik Statystyczny Polski,