Bertolt Brecht Ve Epik Tiyatro

8/3/2019 Bertolt Brecht Ve Epik Tiyatro

1/11

BERTOLT BRECHT VE EPK TYATRO

Bertolt Brecht(Eugen Bertolt Friedrich Brecht) 10 ubat 1889 14 austos 1956 tarihleri

arasnda yaam epik diyalektik tiyatro kuramnn kurucusu,32 oyun ve 6 uyarlama ile bu

kuram uygulayan ve yetkinletiren Alman tiyatro adamdr.

Brechtten sadece bir tiyatro kuramcs olarak bahsetmek doru olmaz.Brecht kuramsal

yazlarn ve uygulamada getirdii yeniliklerini oyunlaryla desteklemitir.Tiyatro anlay

oyunlaryla paralel bir geliim gsterir.Bu yzden Brechti ve tiyatro anlayn incelerken

ncelikle onun hangi dnemlerde nasl oyunlar yazdn aratrmalyz.Oyunlarndaki

araylar zerinden Brechti dnemselletirmek istersek ,Brechtyen bir tiyatronun geliimi

yle aamalandrlabilir:

1- Genlik yllar ,ilk yazlar,ilk oyunlar,ilk giriimler(1898-1930)

2- Didaktik oyunlar ve ilk srgn yllar(1930-1938)

3- Byk oyunlar,Amerika srgn,srgnden dn ve Berliner Ensemblenin

kuruluu(1938-1956)

Genlik dnemi ilk yazlar ilk oyunlar ilk giriimler

Brechtin davurumculuun etkisi altnda olduu ilk evresinde yazd oyunlardaki kiiler her

eye kaytsz,kendi denetiminin dnda srklenip giden,igdlerinin esiri

olmu,uyurgezer,toplumd varlklardr.Yazarn bu yaptlarnda insanln aresizlii ve

evresindeki dnyaya ilgisiz kalmas sk sk nmze kar.Burjuva yaam biimine son

derece sert bir eletiri vardr.Durumlar rezil ve iren olarak gsterilir.Ancak bu ilk

oyunlarnda henz olgunlamam bir sanat anlay ve dnyaya bak hakimdir.Saldrgan

olan bu tutum henz bilimsel bir temele oturtulmamtr.Kabuunu krmaya alan,snrlarn

zorlayan gen bir asi grrz ilk dnem yaptlarna baktmzda.Brecht ilk dnem yaptlarn

kendi deyimiyle polemik olarak nitelendirir.

Brecht ilk oyunu Baal i 1918 ylnda yazar.Oyunda bir burjuva kahramannn dearj olmayaynelik yaam yksn ele alr.Ayya serseri bir air olan ve bir orman bekisinin

kulbesinde son nefesini veren Baalin yaam yksdr bu.Oyun arada arklarla

blnmtr.Artarda dizilmi sahneleri ve genelde ar basan lirik slubuyla daha ok balad

trne yaklayordu.

1922 ylnda ikinci oyunu olan GECE ALAN TROMPETLER i yazar.Bu oyun ona

Almanyada umut vadeden gen yazarlara verilen kleist dlnn verilmesini salar.Gece

alan trompetlerde yazar Alman kk burjuvazisinin rahatsz edici derecede yozlam vebayalam grntsn izer.Ba oyun kiisi asker Kragler oyunun sonunda kendisini


2/11

aldatan nianlsyla yatabilmek iin kenti ele geirmek amacyla savaan Spartaks devrimci

hareketine katlmay reddeder.htilal uruna savamaktansa sevgilisini yannda kalmay tercih

eder. Henz yayorum,temiz bir gmlek giyerim,izmelerimi parlatrm.Bu haykrmalar

yarn sabaha kadar biter.Ben o zamana kadar kadnmla seviirim lmezsem tabi!Kragler bu

konumasyla igdlerinin klesi olduunu gsterir.

Gece alan trompetler klasik bir oyun tekniinin ok uzanda deildir ancak bu yk ondan

bamsz ikinci bir olay tarafndan kuatldnda klasik erevenin dna klr.Geceyi tehdit

eden bir baka olay da kentteki politik bir ayaklanmadr.Bu ayaklanmann kendisini oyunun

akna elik eden davul sesleriyle ifade eder.Gece alan davullarn asl arpcl

sahnelenmesindedir.Plastik bir kullanm hakimdir.Eski sevgili korkutucu bir makyaj

ierisinde sergilenir.Salonun giriindeki sahne nndeki pankartlarda buras bir sahne

sizlerde izleyicisiniz yazs vardr.

Daha sonra Brecht spor tiyatrosu kavramn gelitirir ve bir boks ma metaforuna

bavurur.Seyirci btn kurallar,teknikleri stilleri bilir.Bu metafor Brechtin yeni tiyatro

modelidir.Bu modelin ilk ve tek oyunu bir laboratuar almas olan KENTLERN

FUNDALIINDA dr.Oyunda 2 gangster arasndaki mcadele sergilenir.Birbirinden nefret

eden iki kiinin karlkl kinlerine ve birbirlerine kar oynadklar acmasz oyunlarna

ramen su ve ahlakszln hakim srd byk kentin ilgisizliini anlatr oyun.Brecht bu

dram karsnda seyirciye unlar nerir. Kavga motifleri zerine kafa yormayn,hikayenin

insancl yanyla ilgilenin.Taraf tutmakszn savalarn talihleri zerine dncenizi syleyin

sonuca gre karnzn nerde bulunduunu hesaplayn.Oyunda mcadelenin geliimi

sergilenirken nedeni zerinde durulmaz.Brecht sonraki yllarnda bu tarz bir oyuna pek yer

vermeyecektir.

Brecht 1924 ylnda kendisinin olmayan bir oyun zerine alr.Marlowun tarihi

oyunlarndan Edward 2 yi uyarlar.Bu oyun ayrca Brechtin ilk ynetmenlik

denemesidir.Brecht 2.Edward uyarlarken kahramanlar yaratma ynndeki popler sylemetavr alarak kral ecinsel tutkularna yenik dm bir karakter olarak sahneye aktarr.Ayrca

bu oyunda Brechtin ilk defa sahne balklarn kullandn grrz.Seyirciye bir sonraki

sahnede ne olacan anlatan bu teknik,seyircinin dikkatini olayn sonundan,geliimine

kaydrmay hedefliyordu.Artk seyirci ne olduunu deil nasl olduunu merak edecek ve

pasif bir seyirciden aktif bir seyirci konumuna gelebilecektir.Brecht bu ynteme daha sonraki

oyunlarnda da ska bavurur.

1925lerde politik tiyatronun kurucusu Piscator ile ilikileri geliir.Kadrosunda Dramaturgolarak alr.Adam adamdr adl ilk Marksist oyununu yazar.Oyun hamal Galy Gayin bir


3/11

gece ierisinde nasl emperyalist bir askere dntn anlatr.Oyunun temas olan bireyin

sndrlmesi,yok edilmesi;kitlenin bir paras haline gelmesi,yaklaan Hitler dnemine dair

bir eletiridir adeta.Adam adamdr bir tezin dorulanmasn amalayan retici bir

oyundur.Burada Brechtin adam adamdr yoluyla ele ald tez bir insann sistem tarafndan

bambaka bir insan haline getirilebilir olduu ve bireyin,ynn bir paras haline gelebilecei

dncesidir.

Bu oyundan sonra Brechtin epik tiyatro dncesi yava yava belirlenmeye balar.Piscator

tiyatrosuyla en ciddi deneyimi ve sonrasnda yol ayrlklarnn olutuu ASLAN ASKER

SVAYK prodksiyonuna balarlar.Bu oyunla fabrikalarda kullanlan yryen eridi sahnede

kullanlr duruma getirir.Bu yryen erit Svaykn bir yerden bir yere gitmesine

yaryordu.Bu erdin arkasnda da Georg Grozsun karikatrleri yer alyor bylece hem yer

hem de zaman geileri belirtilmi oluyordu.

Ancak bu tiyatrodaki tiyatro anlaynn tiyatronun nn ama ilevini gerekletiremediini

fark eder.Piscator dorudan politikann hizmetine girmitir,propaganda amacna ynelmi

tiyatronun an tiyatrosu olamayacan dnr.(Hitlerin baa getii dnemde bu

grnden bir sreliine vazgemek durumunda kalacaktr.) Brecht hem reticilik hem de

elendirme misyonlarn birarada gerekletirebilecek yeni bir estetik anlay ve yeni bir

tiyatro oluturulmas gerektiini syler.nerdii ilk biim montaj tekniidir.Bu

teknik,retici eler ile elendirici elerin atmas tr bir yap ierir.Bu teknik ile

yazlm ilk oyun 3 KURULUK OPERA dr.

3 kuruluk opera 18.yy.da yazlm bir dilenciler operasndan esinlenerek oluturulmu bir

oyundur.Oyun insanlara dilencilik yaptrarak onlarn srtndan geinen Bay Peachumun

temsil ettii burjuva giriimcilii ve byk burjuvazi ile ak,ykselme,heyecan,elence gibi

kavramlarn hala kendisine yer bulabildii haydutlar dnyasn temsil eden sustal Mackienin

karlamasn ele alr.Bu sava en azl haydut olan Mackieden bile gl olan Bay

Peachum kazanr.Balad operasnn temel karakteri olan akn sk sk baladlar ve arklarla kesilme prensibi

grlr oyunda.Brecht ark szleri iin sk sk kendi iirlerine bavurmutur.

3 kuruluk operadan sonra yazd MAHAGONNY KENTNN YKSEL VE D

operasnda da Brecht ayn ekilde burjuva yaam biimini ve deerlerini haydutlar dnyasna

tar.Bu iki oyunda da mziin ilk defa Brecht oyunlarnda bu kadar etkin bir ekilde

kullanldn grrz.Bu oyunlarda mzii bir yabanclatrma esi olarak kullanr

Brecht,epik mzik kavramndan bahseder.Bu iki oyundan sonra Brechtin araylar farkllaacaktr.Buraya kadar olan ilkel bir epik


4/11

tiyatronun geliimidir.imdilik Brechtin hanesinde sadece zdeleme yerine yabanclatrma

teknii slogan vardr.Bu teknik oyun yazlmndaki btn deiikliklerin

anahtardr.Sahnelemede ise,klarn dekor deiikliklerinin gizlenmemesi,sahne balklarnn

kullanlmas,mziin yadrgatc etkisi gibi bulular yabanclatrmaya hizmet eder.Dier

dnemlerinde bu tanmlar deimeye balar.Sahneleme bulular kadar oyuncunun tutumu

zerinde de durulur.

DDAKTK OYUNLAR VE LK SRGN YILLARI

Epik tiyatro kavramn oluturduu bu dnem sonrasnda Brecht farkl bir ynelime girerek

reti oyunlar yazmaya koyulur.Liselerde,fabrikalarda sradan insanlarn oynayabilecei

didaktik oyunlar yazar.Bu oyunlarda kuru kkrtc,aklc bir slubu benimser,soyut bir dil

kullanr.Bunlar iyilik,vatanseverlik,dindarlk temalarn ieren ksa oyunlardr.Oyuncular

srekli rol deitirerek oynar.Oyuncular olayn tan seyirciler ise yargya varacak

insanlardr.Brecht sonradan,bu oyunlar politika ile tiyatronun arasndaki ilikinin nasl

olabileceine ilikin birtakm egzersizler olarak deerlendirir.

1930 da yazd KURALLA KURAL DII nda hamal,onu dven,ezen sonra da susayan

tccara matarasn karp su vermek ister.Nefret edildiinin bilincinde olan tccar,hamaln

matarasn ta gibi grr ve hamaln ona byk bir tala saldrdn sanarak tabancasyla onu

ldrr.Yarg mahkemede,nefret ettii birine su vermenin akl d olduunu kabul ederek

tccar beraat ettirir.yleyse hamaln yapt hareket ne kadar insancl olursa olsun

duygularyla hareket ettii iin hamal lm haketmitir.

Dier bir reti oyunu japon masalndan etkilenerek yazd EVET DYEN oyunudur.Brecht

daha sonra bu oyun zerinde deiiklik yaparak EVET DYEN HAYIR DYEN OYUNUNU

yazar.

Brechtin didaktisizmi ilk kez estetik bir form iinde kurgulamaya alt oyun

MEZBAHALARIN JOHANNASI dr(1932).Odneme kadar yazd en uzun

oyundur.Oyunda Johanna adl iyiliksever dindar bir kadn tasvir edilir.Yoksullarn iddetieren eylemlerine kar Hristiyanlk inancn,yumuakl ve insan sevgisini nerir.Son

nefesini verirken bu tavryla yneticilerin yoksullar zerinde bask kurmasna katkda

bulunduunu fark eder.Vicdan azab iinde lrken iddeti savunur.Dini bir iyilie,drstle

ve inana kar taknlan bu siyasal tavr,Brechtin dier oyunlarnda da ska yer alr ama

hibir oyunda bu oyundaki gibi bal bana konu edilmez.

1932 de benzer bir oyun giriiminde daha bulunur.Bir Gorki uyarlamas olan ANA zerinde

almalar yapar.Annenin iindeki Johanna oyun boyunca dnr ve bir devrimci halinegelir.Oyunun gsterimi Naziler iktidara gelince yasaklanr.Bu dnem Almanyada tm


5/11

devrimci evreler zerinde basklarn artt youn bir rksal ve siyasal temizleme hareketinin

yrtld bir dnemdir.1933 deki parlamento yangnndan hemen sonra Brecht ailesi ve

birka arkadayla birlikte Almanyadan ayrlmak zorunda kalr.2. dnya sava boyunca

eitli lkelerde dolar.Brecht bu dnem boyunca arlkl olarak anti-faist oyunlarla urar.

Amerikaya gidene kadar iki nemli denemede bulunur.Bunlardan birincisi anti faist bir

oyun ikincisi Aristotelyan bir oyun.1936 da Danimarkada sahnelenebilen YUVARLAK

KAFALAR SVR KAFALAR Brechtin ilk anti faist oyunudur.Oyun Shakespearein

kssasa kssas oyunundan uyarlanma faizmin uygulamalarnn hicvedildii bir

gldrdr.Hitler benzeri rk bir dk insanlar yuvarlak ve sivri kafalar ikiye ayrr.

CARRAR ANANIN SLAHLARI spanya i savanda savaan spanya halkna adanm

dorudan Aristotelyan estetiin uyguland tek oyundur.

1941 de tamamlayaca ancak faizm kart oyunlar arasnda deerlendirilebilecek olan

ARTURO U NN ENGELLENEBLR YKSEL bu dnem oyunlarnn en

niteliklisidir.Dramatik bir kurgu oluturulur ve faizan eilimin ykselii kanlmaz bir

durum olarak deil tarihsel olarak engellenebilir bir geliim olarak gsterilir.

Bu oyunlar bize tarihsel olarak syledikleriyle elimek uruna bir yazarn toplumsal

sorunlarla ilgilenme orannn ne dzeyde olabileceinin gstergesidir.Brecht bu dnemde baz

estetik kayglarn bir yana brakr.

BYK OYUNLAR,AMERKA SRGN SRGNDEN

DN VE BERLNER ENSEMBLENN KURULUU

Brechtin Avrupadaki son yllar,epik diyalektik bir tiyatronun olanaklarn arttrmaya

ynelik abalarla geer.Politika ile dorudan ilikisi olmayan ama araylarnn yolunu aan

byk oyunlar yazmaya balar.lki GALLENN YAAMI dr.

Galileni yaam Brechtin iki defa ele ald ve bilim adamnn, iinde yaadmz toplumsalyaam karsndaki sorumluluunu irdeledii nemli bir oyundur.

Brecht bu dnemde yabanclatrmay yeniden tanmlar: insanlara toplumsal ilikilerin

deiebilirliini ima eden bir yaklamdr,oyunun yapsna nfuz etmediinde btn abalar

bounadr.Oyunun yapsna nasl nfuz eder?

Konu ettii yky kendi izofrenisi iinde kurgulayarak.Brecht, bunu kendi oyunlarnda iki

yoldan gerekletirir.Birincisi,merkeze alnan bir karakteri blnmlk iinde

sergileyerek:BAY PUNTLLA VE UAI MATT(1941) SEZUANIN Y NSANI(1941)Bir Fin halk yksnden yola klarak yazlan Bay Puntilla ve ua Matti oyununda Bay


6/11

Puntilla bir toprak aasdr.Sarhoken dnya iyisi bir insan olan Puntilla aykken ise lanet bir

insan olur ve tam bir toprak aas gibi davranr.Brecht bu oyunda karakterin blnml

tekniini kullanarak iyilik,ktlk kavramlarn tartr.Hangi durum onun iin zararl bir

tutumdur ya da hangi yn onun iin hayrldr?Yant belirsiz brakr.Brecht yle bir dnyay

ima eder ki,insani deerlerden yoksunluk bir giriimciliktir,ama insani deerlere bireysel bir

dn,bir tr Johanna olma arzusu bu giriimcilik karsnda alternatif iyilikten yararlanma

eilimleri bir tr yamalamadr.

Puntilla roln oynayan Steckel Zrihteki gsterimde hemen hemen hi makyajsz kmtr

sahneye.Bu yzden seyircide Puntillann kt davranlarnn ikinin sebep olduu ba

arsndan kaynakland ve Puntillann genel olarak sevimli bir insan olduu izlenimi

uyanmtr.Bundan ders alan Steckel Berlindeki gsterime salarn kaztm ve yz

izgilerini ortaya karan bir makyajla kmtr.Ancak o zaman sarho irinliindeki tehlike

boyutu,dost grnen yaklamlardaki timsahlk etkisini gstermitir.

Bu oyuna benzer bir tema daha belirgin bir ekilde,Sezuann iyi insannda ilenir.Bu oyunda

oyunun merkezinde yer alan Shen Te Shui Ta karakterinin blnml araclyla Brecht

gnmz dnyasnda iyi insan olmann mmkn olup olmadn sorgular.Kendi karlarna

ters dmek uruna evresine iyilik saan Shen Te ile onun acmasz bir kapitalist

olan,kimsenin gznn yana bakmayan Shui Ta grnmnn zmszln ele alarak

seyircinin farkl bir davran rgtlemesini bekler.

Brechtin yararland ikinci yol,olayn kendisinin bir tr izofreni ierdii oyunlar

kurgulamaktr. CESARET ANA VE OCUKLARI(1939), SMONE MACHARDIN

DLER(1942), KAFKAS TEBER DARES(1944)

Cesaret ana ve ocuklar bu dnemin en ustalkl oyunlarndandr. Kk bir insann savatan

kar etme arzusu hikaye edilir.Cesaret ana ocuklarn kaptrmadan savatan payna deni

ister.Ama ocuklarn teker teker yitirir. felaketler hibir zaman retici olmamtr ve kk

insanlar asla byklerin orbasndan iememitir.Bir savatan kp koa koa dierine gidencesaret analarn eletirisidir bu oyun.Cesaret ana yanlsama iinde davrandka,onu

yanlsamasna tank olan seyircinin farkl bir davran tasarlayabilmesi beklenir.Kanlmaz

olarak empatiden de yararlanlr.nk seyirci oturduu koltukta dahi ayn yanlsamay

paylamaktadr.Ancak,tank olmann verdii konumsal farkllk sayesinde empatisi yer yer bir

kzgnla,cesaret ana ile beraber davranmaya deil,ama onu yola getirmeye tahrik eden bir

ortakla dnebilir.

Kafkas tebeir dairesi ne gelince Brecht oyunu broadway canll ile sergilenen amabroadway kart bir dramaturji anlay ieren bir oyun olarak niteler. Revlerden,


7/11

mzikallerden, stilizasyonlardan yararlanlabileceini,zaten oyununda bu havada

yazldn,ancak asla bir broadway prodksiyonuna dnmemesi gerektiini savunur.Kafkas

tebeir dairesi Brechtin en uzun oyunudur ve asl ykden farkl bir ok yky ierir. Oyun

n-oyunda ortaya atlan bir erdemin,tarihsel ve imgesel bir dzenleme ierisinde olabilirliini

hatta evrimini sergiler.Hibir ey kantlama derdinde deildir.Seyirciler ykde geen

herhangi bir insan olabilirler.Btnlkl dnyalar,deerlerinin eliik karlklar bulduu

episodik bir dnyada zlmeye terk edilir.Artk ne epik tiyatro tanmndan bahsedilebilir

ne de bilim a tiyatrosu tanmndan.Tiyatro diyalektik olmak zorundadr.

Brecht,1949 da Dou Berline yerleir ve ei Helena Weigel ile birlikte sosyalist ynetimin

finanse ettii kendi tiyatrosunu aar.Al Bay Puntilla ile ua Matti ile gerekleir.Berliner

Ensemble ,srasyla Ana,Shakespeareden Coriloanus,Kafkas tebeir dairesi,Cesaret ana

oyunlarn sergiler ve turnelere kar.14 austos 1956 da hem iki yeni oyun projesi hem de

ngiltere turnesi iin Cesaret ana reprodksiyonu zerinde alrken, Brecht bir kalp krizi

geirir ve lr.

EPK TYATRO

Brecht tiyatronun tanmn yle yapar: Tiyatro insanlar arasnda geip dnden bugne

aktarlm,ya da kafada tasarlanm olaylarn canl grntleriyle yanstlmas ve bunun

elence amacna ynelik gerekletirilmesidir.

Bu tanmda epik tiyatronun temelini oluturan 3 nemli faktrn ne ktn rahatlkla

grebiliriz.Bunlardan birincisi tiyatronun konusunu toplumsal yaamdan almasdr.Tiyatro

toplumun nemli gereklerini,isizlik,alk ekonomik knt,sava gibi sorunlar ele

almaldr.Siyasal bir yapya sahip olmasna ramen seyirciye siyasi bir gr benimsetmeyi

hedeflemez.Brechtin vurgulad dier bir nemli nokta tiyatrodaki tarihselletirmedir.

Tiyatro dnden bugne aktarlan olaylar bugnn koullarnda tarihsel sreciyle birlikte

inceler.Sahne zerindeki olay ve kiiler tarihseldir yani kalclktan uzaktr vedeiir.Brechtin tiyatro tanmnda vurgulad son nokta ise tiyatronun elendirme

ilevidir.Tiyatronun bir gsteri sanat olduunu ve ne anlatrsa anlatsn ilk bata izlenebilir

olmay hedeflemesi gerektiini syler.Bu yzden sahne bir ahlak panayrna

dntrlmemeli tiyatro reticilik ve elendirme ilevlerini birarada gerekletirebilmelidir.

Peki bu nasl mmkn olur?

Bu soruyu yantlamak iin tiyatronun reticilik ilevinin neler olabilecei sorusunu

yantlamalyz.Brecht epik tiyatronun ahlak dersi vermek gibi bir abas olmadn syler.Epik tiyatro


8/11

kalplam deer yarglarn ezberletmeye almaz.alma alan insan ve insan

ilikileridir.ncelikle,seyircinin insann deiebileceini ve evresini deitirebileceini fark

etmesini ister.Bunun yolunun da dnyaya eletirel gzle bakmaktan getiini syler.Bilim

ann insanlarna hitap eden tiyatro bilim ann tiyatrosu olmaldr.Yani eletiren,aratran

ve deitiren bir tiyatro.Bunu baarabilmek iin ncelikle yaplmas gereken ey seyirciyi

hipnoz durumuna sokan sahnedeki karakterle zdelemesini krmaktr der Brecht.

Seyircinin sahne ile zdelemesi krld takdirde, yani seyirci sahnedeki karakterle ya da

olayla yabanclat takdirde gerein yeni bir yzn grme frsatna sahip olur.Bu yeni

gerek zerine dnmesini,onu iyice tanmasn,kavramasn ve yeni bir bilince varmasn

salamaya alr.Gerei tanyan seyirci eskiyi eletirecek ve onu bilinli bir ekilde

etkilemeye alacaktr.Peki sahne ile oyuncunun zdelemesi nasl krlr?Bu noktada epik

tiyatroda nemli yer tutan yabanclatrma kavramndan sz etmek istiyorum.

YABANCILATIRMA

Kelime anlam olarak yabanclatrma;bir nesnenin bir davrann ya da bir olayn kendi doal

kimliinden syrlarak deiik bir kimlie brndrlmesidir.Brecht yabanclatrmay

anlalmas amalanan olgunun alldk,bildik olandan soyutlanarak artc,beklenilmedik

olana dntrlmesiolarak aklar.

Yabanclatrma biroklarnn sand gibi,yalnzca seyirci ile oyuncu,oyuncu ile rol arasna

bir uzaklk koyma sorunu deildir.Yabanclatrmayla anlalmazn st ste ylmas,daha

ok gerek bir anlamann salanmas amacna yneliktir.Yani tmyle yabanclatrma

olay,bildiimiz 3 adm modeline gre tezden antiteze atlayan,oradan da senteze ulaan

diyalektik bir sretir.Nesneler bize yabanc deildir diye aklar Brecht,yleyken biz onlar

yarbuuk anlarz(tez);ancak zorla bize yabanc klndklar zamandr ki(antitez), tmyle

kavrayabiliriz onlar (sentez).Bunu Brecht u ekilde dile getirir: Bir anlama olarakyabanclatrma (anlama-anlamama-anlama),olumsuzlanmann olumsuzlanmas.Bylece

gerek deneylere yaslanan doabilimcinin yntemi,gerek yabanclatrma estetii,Marksist-

Hegelist kavramlara brnr. Bize aina olan ey bize aina olduu iin bilinip tannamaz

der Hegel. Ve Marksa gre,toplumun geliimi de yine diyalektiin 3 adm yasasna gre

gerekleir.

Yani yabanclatrma hereyden nce bir bak as,politik bir estetik anlaynn rn

sanatsal bir biimdir.Yabanclatrma kavramn,Brechtin oyunlarnda nasl uyguladna baktmzda ilk olarak


9/11

gzmze arpan yabanclatrma efektleridir.in tiyatrosundaki yabanclatrma

efektlerinden etkilenmitir.Yabanclatrma efektleri Brechtyen tiyatronun en fazla gze batan

ayn zamanda dier zelliklerine gre daha az nemli bir yndr.Yabanclatrma kavram

ve yabanclatrma efektleri aynym gibi gelen ama biribirinden farkl iki kavramdr.Mesela

Sezauann iyi insannda Shen Te Shu Ta blnml yabanclatrma kavramna dair

rnek olarak sunulabilir.Bunun yanndan Pankartla eylemin daha nceden gsterilmesi,ya da

sahnenin grnr klarla aydnlatlmas bir yabanclatrma efektidir.

Yabanclatrma kavramn tanmladktan sonra Brechtin tiyatrosundan epik tiyatro diye

bahsetmek doru olmaz.1930 lu yllarda Brechtde artk epik deil epik diyalektik bir

tiyatrodan bahseder.

imdi de epik diyalektik tiyatro nemli kavramlardan biri olan gestus kavramn aklayalm

GESTUS KAVRAMI

Almanca gestus szcnn anlam:szle veya hareketle ifade edilen bir tavr ya da tavrn

yn. Jest, toplumsal jest,toplumsal davran eklinde de evirebiliriz dilimize.Epik

diyalektik tiyatroda karakterlerin birbirini etkilemesi temel bir olgudur.Toplumsal ilikiler

arasnda da oluan bu temel iliki onlarn birbirlerine kar tavrlarn belirginletirir.te bu

temel tutumlar gestusu oluturur.Gestus;toplumsal ilikilerin dlaan,gze grlen tm

belirtilerini,bir insann bir bakas karsndaki tutumunun dnlebilecek tm ayrntlarn

kapsar.Ses tonu,yzndeki ifade,bedeninin konumu,bir bakas nnde konuma ve duru

biimi,ona gsterdii tepkiler bunlarn tm gestusu oluturan elerdir.

Cesaret ana ve ocuklar oyununda cesaret anann tccar kimlii onun btn

hareketlerini,tutumunu,duruunu bakalaryla olan ilikilerini etkileyen toplumsal bir

gestustur.

EPK TYATRODA DEKOR

Epik tiyatroda dekoratre den grev dnyay gstermektir.Dier sahne aralarnda olduu

gibi dekorda ilizyondan uzaklatrlmtr.Bu tr dekor almasnda ne yaam gerei olduugibi sahneye getirilir,ne de simgelerden yararlanlr.Oyunda rol olmayan hibir eye sahnede

yer verilmez.Olabildiince az dekor kullanlr bu sayede sahnenin sahne olduu bir de dekorla

verilir seyirciye.Sahne zerinde tamamen simgelerle dolu bir dekora kar kar

Brecht.Nesnenin kendisi varken onu simgeleyen herhangi bir eyin sahneye karlmasn

anlamsz bulur.Bunun yannda tanabilirlii kolay olmayan nesnelerin de sahneye

konulmasna kar kar.Brechtin dekor anlaynda btnn olay en iyi anlatan paralar

sahneye konur.rnein bir ykntdan skp alnm bir kap toplumsal yn ieren birnesnedir.Kendine zg bir yaam yks vardr.salt insanlarn bir yerden ieri girilerini


10/11

tanmlamaz.

Dekorlara yalnzca oyuncularn pratik gereksinmeleri dnlerek yer verilmez.Oyunun

anlamna ve birbirlerine kar konumlarna dikkat edilir.

Klasik oyunlarda ilk sahneden son sahneye kadar ayn mekan kullanlr.Oyuncularn hibir

hareketi ilgili mekan deitiremez.Bu insanlarn d dnyay deitiremeyecei izlenimini

uyandrr ki bu da epik diyalektik anlaya tamamen terstir.Epik oyunlarda mekan deiimi

vardr.Her trl ilizyonun yasak olduu tiyatroda sahne hilesi de yasaktr;dekor,seyircinin

gz nnde deitirilir.

Brecht oyunlarnda projeksiyon ekran kullanm,bu ekran araclyla

yazlar,aklamalar,resimler yanstmtr.

Epik tiyatro da kostm ve makyaj da ok nemlidir.Brecht Kurt Palmn kostm anlayn ve

kostmlerini beenir.Palmn kostmlerinin tm tarihsel kostmlerdir,ada kostmleri de

yine tarihsel nitelik tar.Gemi dnemler bakmnda kostm alanndaki deri bilgisi,iinde

yaad dnemde ise tipik olan alglama gc,Palma almalarnda klavuzluk eder.

Kiiler arasndaki toplumsal ayrmlar ortaya karmak,kostmcnn stesinden gelmesi

gereken etin bir devdir der Brecht.

EPK MZK

Eitim grm bir mzisyen olmamasna ramen Brecht yazarlk yaamnn balangcnda

yazdklar iin mzikler tasarlamaya balamtr.Buna ilk rnek l erin yks adl

iirdir.Bundan sonra ilk oyunlarnn mzikleri zerine de almalar yapar.Baal,gece alan

trompetler,adam adamdr adl oyunlarndaki hatta 3 kuruluk opera da ki baz iirleri kendi

besteledi.Oyun mzii konusundaki grlerini netletirdikten sonra Edmund Meisel, Kurt

Weil gibi bestecilerle almaya balad ve byk baarlar elde etti.Kendi yapmak istediini

kavrayan bu yetenekli bestecilerle yaamnn sonuna dek almtr.Brechtin oyunlarndaki mzik, bata halk ezgileri olmak zere, caz mziinden, panayrlarda

alnan sokak ezgilerinden ve ynlarn azndan drmedii melodilerden

oluur.Wagnerin dramatik mziine kar kar ve bunun karsna gstermeci epik mzii

koyar.Wagner mzii halk ezgilerinden oluur ancak entelektel ynelimlidir.Tamda bu nokta

Brechtin kar k nedenlerinden birini oluturur.

Brecht,1928de ilk kez oynanan kuruluk operann mziini epik tiyatro asndan ilk

baarl beste olarak tanmlar.Ayn zamana Brecht, bestecilerin artk yeni bir dnya iin besteyapmalar gerektiini ne srer ve bu mziin Piscatorun seyircileri gibi topluluklar iin


11/11

yaplmasn nerir.

Brecht kaberede ve operette bulunan ve genelde ucuz mzik diye adlandrlan trbir adan

gestik mziktir.br yanda ciddi mzik denilen tr ise liriktir ve bireyleri duygulandrmaya

yneliktir diye yazar.

Brecht Mahogonny kentinin ykselii ve d adl mzikli oyunu zerine yazd yazda,

epik tiyatro mziini, Wagner anlayndaki dramatik mzikle yle karlatrr.

DRAMATK MZK EPK MZK

Mzik hizmet eder Mzik ileticidir

Mzik metni pekitirir Mzik metni yorumlar

Mzik metni anlamlandrr ve dorular Mzik metni varsayar kar durur

Mzik ruhsal durumlar verir Mzik tavr getirir

3 kurulu operadaki mzik ilk kez oyunun dier elerini aklayc nitelikte

geliiyordu.Yabanclatrma etmenini salamak iin 7-8 kiilik bir orkestra seyircilere

grnr bir biimde yerletirilmitir.Ezgiler sylendiinde orkestra aydnlatlm ezgilerin

adlar projeksiyonla beyaz perdeye yanstlmt.Bylece mzik yoluyla da oyunun gstermeci

niteliinin bir kez daha alt izilmiti.Mzik bir eit sahne noktalamas olarak

kullanlyordu.Szleri vurguluyor hareketleri aklyordu ama bunlar destekler nitelikte

deildi.Anlam belirginletirmek, inceleme konusu yaplan konuyu amlamak iindi mzik.

Kaynaklar: Epik tiyatro (Bertolt Brecht)

Oyunculuk sanat ve dekor (Bertolt Brecht)

Sanat zerine yazlar (Bertolt Brecht)

Dnden bugne tiyatro dncesi (Sevda ener)

Dnya tiyatro tarihi 2 (zdemir Nutku)internet

Documents

Bertolt Brecht Ve Epik Tiyatro