tiyatro literatürü

Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr

fiahika KARACA*

TRK TYATROSUNUN balangc genel bir kabulle Osmanl Devletinin yeni

bir medeniyet dairesine girerek Batya yneldii XIX. yzyla dayandrlmakta-

dr. Dou medeniyetinden Bat medeniyetine geilen bu yllarda deien me-

deniyetle birlikte yeni edeb trler de Trk edebiyatna girmitir. Roman, hik-

ye, gazete ve tiyatro yenilemeyle gelen trler arasndadr. Bu yazda sz konu-

su edilecek olan edeb tr tiyatrodur. Batdan gelen bu tr, bizim iin tamamen

yabanc deildir. lkel Trk tiyatrosu olarak deerlendirebileceimiz bir Trk ti-

yatrosu mevcuttur ve Trk tiyatrosunun, Avrupa tiyatrosundan ok daha eski

tarihlere dayand eklinde grler de ileri srlmektedir. Gyasettin Ayta,

Bedrettin Tuncelin -Tiyatro Tarihi1 isimli eserinde- Trk tiyatrosunda 4000 yl

ncesine ait iki piyesten sz ettiini belirtir.2 Refik Ahmet Sevengil, Mehmet

Fuat Kprlnn Meddahlar3 balkl bir alma yaymlam olduunu ve

bu almada Bizans kaynaklarnn Anadolu Seluklu Devletinin saraylarnda

Bizans imparatorlarnn taklitlerini yaparak sultanlar elendirmee alan

birtakm mudhik ve mukallidlerin mevcudiyetini bildirdiini sylemektedir.4

Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosunda 2000 yl ncesine ait bir dier

oyundan, M. M. Nikoli adl bir Srp yazarn Darlbedayi dergisinde yaymla-

nan bir tercme makalesinden5 naklederek sz etmektedir. Bu makalesinde

143Osmanl Kadn Hakknda Hukuk Kaynaklarna Dayal alflmalar

Trkiye Arafltrmalar Literatr Dergisi, Cilt 4, Say 7, 2006, 143-173

* Ara. Gr., Erciyes niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm.

1 Bedrettin Tuncel, Tiyatro Tarihi, stanbul: Devlet Basmevi, 1938, c. I, s. 10.

2 Gyasettin Ayta, Tanzimatta Tiyatro Edebiyat Tarihi, Ankara: Aka, 2002, s. 2.

3 Trkiyat Mecmuas, stanbul: Matbaa-i mire, 1925, c. I, s. 14.

4 Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi I: Eski Trklerde Dram Sanat, Ankara: MilliEitim Basmevi, 1969, s. 27.

5 M. M. Nikoli, 4000 Yl nce Trk Tiyatrosu, Darlbedayi dergisi, 1 kinciknun (Aralk)1935, sy. 56.

Trklerin 4000 yl ncesine ait bir dram sanat vcuda getirdiklerini syleyen M.

M. Nikoli, 2000 yl ncesine ait bir Trk piyesi hakknda da bilgi vermektedir.

Refik Ahmet Sevengil, Nikoliin makalesinden bir blm yle nakletmitir:

Tiyatro kltr seviyesi yksek olan milletlere mahsus bir varlktr; tiyatrosu

olan memlekette air, aktr ve seyirci bulunmas gerektir. Bundan drt bin yl

nce, Trkler, byk ve kltr seviyesi yksek bir millet ve Orta Asyada tesirli

bir varlktlar. Trk Milleti iyi harbederdi, bu topluluun iinde yksek soydan

gelmi olanlar, halk ve yabanc milletlerden alnm kleler vard. Asilzadeler

kuvvetli ve hkimdiler, onlar gzel sanatlar korumulardr; gzel sanatlar

ilerlemi ve Trkler arasnda dnyann en eski tiyatrosu meydana gelmitir6

Menzelin ve M. M. Nicolitchin Trk tiyatrosunun drt bin yl ncesine da-

yand konusundaki grleriyle rtmeyen birtakm fikirler ne sren Niya-

zi Ak7 bu konuda unlar syler:

Atalarmzn Mslman olmadan nceki toplumsal yaamna yakndan bakn-

ca orada tiyatronun varln ya da tiyatronun douunu hazrlayabilecek bir

ortam gremeyiz. Eldeki belgelerden sadece eitli Tanrlara inandklarn,8

bu inanlardan doan bir doa mistisizminin cokusu iinde yaplan ve birer

oyunu andran yinlerin varln reniriz,9 bu yinlerin kimler tarafndan ve

hangi giysilerle ynetildiinden haberimiz olur. nsan kaderinin Tanrlarla

ruhlarn isteklerine bal olduu bu toplumda10 ayinlerin yneticisi yar din

adam olan ozanlarn kavmi edeb ahsiyetinde eriyen ortak duyu ve d-

nlerini buluruz.11 Lkin atalarmzn coku ve inanla katldklar ayinlerde

dzenlenmi drama (mystre) doru bir ilerleyi gremeyiz. Atalarmzn bu

ayinleri, yar yolda kalm Msr tiyatrosunun balangc olan Ppremis ayinle-

rinin, daha sonra Mystrelere gtren Osiris ayinlerinin at gelime yolunu

bize amazlar.12 Yine atalarmzn doaya ok yakn kmzl, tarasonlu ayinleri,

bize Dianysos ruhunun rn olan Eleusisler gibi klasik Grek trajedisine ben-

zer bir tiyatro hazrlamazlar.13

Niyazi Ak Trk tiyatrosunun gelimemesinde din inanlar da etkili bir

faktr olarak grr. slma gre Tanrya irk komak korkusu nedeniyle sana-

tn gerekleri soyutlatrlp simgeler haline getirilerek sunulmaktadr. Bu se-

beple slm felsefesi somut gerei yanstan heykeli ya da resmi kabullenme-

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca144

6 Reik Ahmet Sevengil, a.g.e, s. 21-22.

7 Niyazi Ak, Trk Tiyatro Edebiyat Tarihi I, stanbul: Dergh Yay., 1989, s. 19.

8 Abdlkadir nan, Tarihte ve Bugn amanizm, Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1954, Gkalp,Ziya, Trk Medeniyeti Tarihi, s. 8992.

9 Fuat Kprl, Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, 1926, s. 9495.

10 Abdlkadir nan, a.g.e., s. 95-104.

11 Fuat Kprl, a.g.e, s. 96.

12 Etienne Driton, Le Thtre Egyptien, Edition de la Revue du Caire, 1942.

13 Octave Navarre, Les Reprsentations Dramatiques en Grce, Belles-Lettres, 1929.

mitir. Mslman Trk sanat, sanatn zgrlndeki ekicilie kaplmam,

kutsal ilkelere, hatta geleneklere uzun sre kar gelmemitir.14 Niyazi Ak,

Mslmanlarda dram sanatnn yokluunu slm felsefesine balayan Massig-

nonun grn doru bularak bir adm daha ileri gider ve En basit tanmy-

la, gerek ya da tasarlanan yaam, szleri, hareketleri ve kiileriyle canlandr-

mak olan dram sanatnn sanat zgrln kstlayan byle bir dnya g-

r ortamnda domas kukusuz gt15 diyerek Mslman toplumlarda

dram sanatnn ortaya kmasnn gln belirtir.

Trk temaa sanatlar ierisinde meddah, karagz, ortaoyunu gibi oyunlar

yer almaktadr. Her ne kadar ortaoyunu Batl anlamda tiyatro ile rtmese de

Trk seyircisi Tanzimata kadar olan srete geleneksel Trk tiyatrosu olarak

deerlendirilen ortaoyununu bilmektedir. Gyasettin Ayta geleneksel Trk ti-

yatrosunun Bat tiyatrosunu etkileyebilecek bir gte olduuna inanmaktadr.

Orhan Okay ise geleneksel Trk tiyatrosu ile Bat tiyatrosunun arasnda belirgin

farklar olduunu ileri srmektedir:

Tanzimatla beraber edebiyatmza giren trlerden biri de tiyatrodur. Bu h-

km, tiyatroyu sahne oyunu ve edeb eser olarak birbirinden ayr iki sanat dal

halinde kabul ettiimiz zaman dorudur. Yoksa Tanzimattan nce de var olan,

ok eski yllardan beri var olduu bilinen meddah, ortaoyunu, karagz, kukla

gibi seyirlik oyunlar dikkate alndnda, yenilik kavram zerinde dnmek

gerekir. Ancak anonim karakterdeki bu sonuncularn sadece sahne gsterisi

olarak mevcut olduu unutulmamaldr. Hlbuki bir edeb tr olarak tiyatro,

ancak yazl metin haline geldii, hatta bir yazar tarafndan kaleme alnd

takdirde var demektir.16

Orhan Okay geleneksel Trk tiyatrosu ile Bat tiyatrosu arasndaki ortak

noktann sahne gsterimi olduunu belirterek Batl anlamda tiyatronun ancak

sahne gsteriminin yannda yazl metinle mmkn olacan dnmektedir.

Niyazi Ak da Orhan Okayn geleneksel Trk tiyatrosu ile Bat tiyatrosu konu-

sundaki dncelerine benzer bir yaklam getirmektedir:

Tiyatro ile uraan baz yazarlar geleneksel seyirlik sanatlarmzdan Meddah,

Karagz ve Ortaoyununun edebiyatmzda beliren batl biimdeki tiyatromu-

zu hazrlad kansndadrlar. Ne var ki, batl grnmdeki tiyatromuzla bu

seyirlik sanatlar arasnda tek ortak e dildir; bundan baka da byle bir do-

uu hazrlayacak veriler bulma olana yoktur. Bu gr, douu hazrlama

biiminde deil de edebiyatmzda batl biimde beliren tiyatromuza birlikte

yrdkleri yllar boyunca seyirlik sanatlarmzn baz katklar olmutur, diye

dzeltmek akla daha yakn geliyor.17

145Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr

14 Niyazi Ak, a.g.e, s. 2021.


16 Orhan Okay, Batllama Devri Trk Edebiyat, stanbul: Dergh Yay., 2005, s. 71.


Ahmet Hamdi Tanpnar ise tiyatroyu, Tanzimat srecinde btnyle Ba-

tdan gelen yeni bir tr olarak grmektedir:

Tiyatro nevi, Mslman-ark edebiyatlarnn en az tand sanat nevidir. De-

nebilir ki, Tanzimatla memleketimize girmi tek nevi odur. nk aradaki es-

tetik farkna, i nizamlarn ayrlna ramen iir ve muhtelif nevileri bizde de

vard. ark hikyesi, garpl romanla arasndaki farkn byklne ramen da-

ima mevcuttu. Hatta felsefe ve teoloji mekteplerinin zarur olarak birbirlerini

tenkitle ie balamalar dnlrse, tenkit dahi edebiyatmzda tabiatyla

vard. Yalnz tiyatrodur ki, nevinin dna kmamak artyla, gerek bizde ve

gerek baka slm edebiyatlarnda benzeri bulunduu iddia edilemez.18

nci Enginn tiyatronun sadece sahne ya da sadece metin olmadn ve bu

noktadan hareketle de, metne dayanan tiyatronun yerini zaman zaman gele-

neksel tiyatroya dayanan gsterilere braktn belirtir. Ona gre, yazl metne

dayanan Trk tiyatro edebiyatnn mazisinin 1859dan nceye gitmediini ve

inasinin air Evlenmesi ile gsterdii yerli ve Bat tiyatrolar arasnda kurul-

mas gerekli birletirici tutumun meyvelerini ancak uzun vadede vermi oldu-

unu syler.19

Yukarda ileri srlen grlerden de anlald kadaryla geleneksel Trk

tiyatrosu ile Bat tiyatrosu arasnda benzerlikler olduu gibi, belirgin farklar da

vardr. Her ikisinde de seyircinin izlemesine ynelik sahneleme ya da gsterim

ortaktr. Ancak Batl tiyatronun oyunun yazya geirilerek metinselleme sre-

cine sahip olduu gz nnde tutulursa geleneksel Trk tiyatrosuyla arasnda-

ki fark belirginleir. nk temaa sanatlar yazl metne dayanmamaktadr.

Metin And, geleneksel tiyatrodan ayr olarak Batl Trk tiyatrosunu dne-

me ayrmtr. 1839dan 1908e kadar olan dnemi Tanzimat tiyatrosu, 1908den

1923e kadar olan dnemi Merutiyet tiyatrosu, 1923ten gnmze kadar olan

tiyatroyu da Cumhuriyet tiyatrosu olarak adlandrmtr.20 Bu almada da Me-

tin Andn tasnifi temel alnarak Tanzimat tiyatrosu ile Merutiyet tiyatrosu hak-

knda ksa bilgi verilecek ve bu alandaki literatr deerlendirilecektir.

1. Tanzimat Dneminde Trk Tiyatrosu

Tanzimat Fermannn ilan edildii 1839 ylndan itibaren Bat medeniyeti

dairesine giren Osmanl Devleti yukarda da sz ettiimiz gibi Batdan yeni

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca146

18 Ahmet Hamdi Tanpnar, 19 uncu Asr Trk Edebiyat Tarihi, 8. bask, stanbul: alayanKitabevi, 1997, s. 278.

19 nci Enginn, Tiyatro Edebiyat (19701995), Aratrmalar ve Belgeler, stanbul: DerghYay., 2000, s. 301.

20 Metin And, Tanzimat ve Merutiyet Tiyatrosu, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye An-siklopedisi, stanbul: letiim Yay., 1985, c. VI, s. 1607-1628.

edeb nevileri almaya balamtr. Tiyatro bu trler arasnda ok nemli bir ye-

re sahiptir. nk henz halkn byk bir ounluunun okuma yazma bilme-

dii bir dnemde grsel bir yapya sahip olan tiyatro sosyal fayda prensibi a-

sndan olduka ilevseldir.

Tiyatronun gelimesinde Osmanl saraynn katklar byktr. Osmanl

padiahlarnn ocuklarnn snnet ve dnlerinde eitli elenceler ve gs-

teriler dzenleniyor ve bu trenlerde cambazlar ve halk gldren eitli kiiler

grev alyordu. Ayrca saray elenceleri de tiyatronun gelimesinde nemli yer

tutmaktayd.

III. Selim dneminde Bat tiyatrosu artk Osmanl Devleti ierisinde kendi-

sine bir yer edinmeye balamtr. Bu dnemde Avrupal tiyatro oyuncular

temsiller vermekte ve padiah bu oyuncular saraya temsil vermeleri iin ar-

maktadr. II. Mahmut dneminde tiyatroya ilgi daha da artmtr. II. Mahmut

tiyatro temsilleri verilmesi iin iki amfiteatrn almasna izin vermi hatta bu

giriimi desteklemitir. Abdlmecit de tiyatroya nem veren, huzurunda tiyat-

ro oynatan padiahlardandr. Abdlaziz dneminde maddi yetersizlikler nede-

niyle tiyatro kstlanm, II. Abdlhamid dneminde ise tiyatro neredeyse yok

olma derecesine gelmitir.

Tanzimat dneminde tiyatronun gelimesinde saray ve evresinin yannda

st dzey devlet grevlilerinin de nemli katklar olmutur. Avrupaya elilik

ve benzeri yksek dzeyde grevlerle giden devlet adamlarmz Ahmet Vefik

Paa, Namk Kemal, Ziya Paa, Abdlhak Hamid, brahim inasi, Ahmet Mithat

tiyatro trnn gelimesinde nemli ilevler yklenmilerdir.

Trk tiyatrosunun geliiminde ve tannmasnda basnn rol de inkr edile-

mez. Bu dnemde Tercman- Ahval, Tasvir-i Efkr, Muhbir, Tercman- Haki-

kat, Vakit, bret, Basiret vs. gazetelerde tiyatroya geni yer verilmi, tiyatro hak-

knda kaleme alnan eletiri, tantm ve duyuru yazlaryla tiyatronun kamuoyu

tarafndan tannmas amalanmtr.

Tanzimat dneminde telif ve tercme birok tiyatro eseri kaleme alnmtr.

inasi, li Bey, Ali Haydar Bey, Ahmet Vefik Paa, Namk Kemal, emsettin Sa-

mi, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdlhak Hamid Tarhan, Sami Paazade Sezai

gibi devrin nde gelen devlet adamlar ve yazarlar bu dnemde tiyatro eserle-

ri yazmlardr.

Namk Kemal tiyatronun fikirleri yayma konusundaki nemini fark etmi,

tiyatro oyunlar ve tiyatro hakknda yazd yazlarla bu trn gelimesi konu-

sunda youn aba sarf etmitir. Namk Kemal tiyatro konusundaki grlerini

Cell Mukaddimesi, Tiyatro gibi yazlarnda aklamtr. Tiyatro adl ya-

zsnda Namk Kemal tiyatroyu yle tarif eder: Elencelerin ise en edbnesi

ve binaenaleyh en faidelisi tiyatrodur. Edeb ve msik ki vicdn- beerin h-


kim-i hissiyt ve nedm-i net olmak iin yaratlm iki hemre-i dil-rbdr.

Tiyatro marazlarnda teahhus eder. Cn bulur. Bin ekle, bin kyfete girer. n-

san alatr, gldrr; vicdn aar, tenvir eder, tathr eder.21 Tiyatroyu, elen-

celi ve zellikle faydal olmas ynnden edebiyatn en nemli tr olarak ni-

telendiren Namk Kemal, yazsnn devamnda tiyatroyu hakikatin sslenmi

hline benzetir ve bu tr elenceden ziyade sosyal fayda prensibi asndan

ele alr.

Trk edebiyatnn hikye ve roman trnde en ok eser veren yazarlarn-

dan Ahmet Mithat Efendi de tiyatronun sosyal fayda ve halk zerindeki eitici

ilevlerinden sz etmitir. nci Enginn, Ahmet Mithatn da Namk Kemal gibi

tiyatroda sosyal fayda prensibini benimsemi olduunu syler ve Ahmet Mit-

hat Efendinin Menfa isimli eserinden bir blm nakleder.22 Burada Ahmet

Mithat Efendi henz gelimekte olan medeniyetimiz ierisinde tiyatronun ki-

taba gre geni bir kesime hitap ettii iin daha etkili olduunu dnmekte-

dir. Ona gre nemli olan tpk roman ve hikyelerinde olduu gibi halkn ib-

retli oyunlar vastasyla terbiye edilmesidir. Bu nedenle birok tiyatro eseri yaz-

mtr.

Namk Kemal ve Ahmet Mithatn belirttii gibi Tanzimat dneminde tiyat-

ro sosyal hayatta nemli ilevler yklenmitir. Bu konularn en banda vatan

temas gelir. Nitekim Namk Kemal, Vatan Yahut Silistre piyesinde lkenin iin-

de bulunduu hale uygun olarak vatanseverlik ve kahramanlk temasn ilemi

ve ynlar galeyana getirmeyi baarmtr.

Tanzimat dnemi yazarlarnn tiyatro eserlerinde yer verdikleri bir dier ko-

nu evliliktir. Bat medeniyetine ynelmemizle birlikte toplumsal hayatmz ie-

risinde nemli bir yere sahip olan aile ve evlilik messesesi sorgulanmaya ba-

lanm ve dnemin edeb eserleri ierisinde tenkit edilmitir.

2. Merutiyet Tiyatrosu

II. Abdlhamitin Osmanl Tiyatrosunun yktrlmas ve edeb ve fikr deer

tayan tiyatro eserlerinin oynanmasna izin vermemesi zerine Trk tiyatro-

sunun gelimesi 1908e kadar durmutur. II. Merutiyetin iln edilmesinin ar-

dndan tiyatro almalar yeniden hz kazanmtr.

() O yllarda basn, 1908 Merutiyetinin getirdii grsel bir zgrln tad-

n karmaktadr. Bu zgrlk havas iinde, dili dnen konumaya, eli kalem

tutan yazmaya balar. Birka yl iinde, henz ok aktel olan hatta iinde ya-

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca148

21 Kzm Yeti, Tiyatro, Namk Kemalin Trk Dili ve Edebiyat zerine Grleri ve Yazla-r, 2. bask, stanbul: Alfa, 1996, s. 88.

22 nci Enginn, Ahmet Mithat Efendi Btn Oyunlar, stanbul: Dergh Yay., 1998, s. 9.

anlan olaylar ileyen krk kadar piyes yaymlanr. II. Abdlhamitin 1883ten

sonra arlaan bask dneminde, ynetime, siyasete, saraya, ksacas, kurulu

dzene kar her trl itiraz, her trl eletiri yasaklanmt. Bu yasaklar ba-

snda sansrle, birey yaamnda hafiyelerle, jurnalcilerle ve kolluk kuvvetle-

riyle etkili oluyordu. Bu dnemin insan kendisini sindiren baskya kar ba

kaldramam, bunu denedii iin yaamn yitirenlerin ardndan haykrama-

m, ektii aclar dile getirememi, bunaltc bir suskunlua mahkm edil-

miti. te II. Merutiyet, bu syleme, haykrma, yazma isteklerinin birikimin-

den oluan dmlerin zlmesine olanak vererek birey ve topluma bir bo-

alma, bir ferahlk getirir.23

Dnemin getirdii ferahlk ortamnda Merutiyet tiyatrosu, ierisine

1908den 1923e kadarki srete yer alan Servet-i Fnn, Fecri Ati ve Milli Ede-

biyat dnemlerini alarak tiyatro eserleri bakmndan olduka zenginlemitir.

Merutiyet tiyatrosu ierisinde Hseyin Suat Yaln, Mehmet Rauf, Cenap

ehabettin, Halit Ziya Uaklgil, Faik li Ozansoy, Ali Ekrem Bolayr, Safveti Zi-

ya, ehabeddin Sleyman, Tahsin Nahid, Mfd Rtib, zzet Melih Devrim, Mu-

sahipzde Cell, bnrrefik Ahmet Nuri Sekizinci, Safvet Nezihi, Mithat Cemal,

Halit Fahri Ozansoy, Reat Nuri Gntekin, mer Seyfettin ve Yakup Kadri Kara-

osmanolu tiyatro eserleri kaleme almlardr.

1908den sonra hzlanan tiyatro faaliyetleri Milli Edebiyat dneminde de

devam etmi ve pek ok yazar tiyatro ile ilgilenmitir. Bu dnem tiyatro eseri

verenler arasnda Mithat Cemal [Kuntay], Halid Fahri [Ozansoy], Yusuf Ziya

[Orta], Reat Nuri [Gntekin], mer Seyfettin, Musahipzde Cell ve bnrre-

fik Ahmed Nuri gibi yazarlarmz bulunmaktadr.

Merutiyet dneminde, Tanzimat tiyatrosunda ilenen konulara ek olarak

eski rejimi tenkit eden ve yeni rejimi anlatan siyas amal oyunlarn artt da

gzlemlenmektedir.

3. Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatrosu Konulu almalar

a. Metin And, Osmanl Tiyatrosu, 2. bask, Ankara: Dost Kitabevi Yay., 1999,

341 s.

Metin And, Osmanl Tiyatrosu adl almas 3 ana blmden olumaktadr.

Birinci Blm Osmanl Tiyatrosunun Kuruluu, Geliimi ve Sona Erii bal-

n tar ve 3 ksm halinde ele alnr. Yazar, Osmanl Tiyatrosunun Hazrlk Yl-

lar ve Kuruluu balkl birinci ksmda, Gll Agop, Souiller Sirki, Aramyan

topluluu, Gedikpaa tiyatrosu, ark tiyatrosu, Vaspuragan tiyatrosu ve Asya

kumpanyas zerinde durur. 1870ten Trk Trk-Rus Savana balkl ikinci

ksmda, stanbulda Trke tiyatro gsterimi iin Gll Agopa verilen 10 yllk


23 Niyazi Ak, Yakup Kadri Karaosmanolu Tiyatro Eserleri, stanbul: letiim Yay., 1983, s. 16.

tekel imtiyaz, 1871 ve 1872-1873 gstermelii, tiyatro komitesi ve vatan olay

ile 1874-1875 gstermelii ve rakipler zerinde durur. nc ksmda ise ge-

rileyi yllarn, Gll Agopun ayrln, Gedikpaa tiyatrosunun yktrln ve

sonrasn ele alr.

Eserin Osmanl Tiyatrosunu Oluturan Etkenler balkl ikinci blm,

drt alt balk altnda incelenir. Birinci alt balkta seyirci ve basn ile Trk ve

Ermeni basn zerinde durulur. Yazar, ikinci alt balkta, sahne sanatlarn

Mslman oyuncular ve Ermeni oyuncular olmak zere ikiye ayrarak ele alr.

Yazar bu blmn nc alt balnda ynetim ve sahne dzeni zerinde

durur. Son alt balkta ise Yazarlar ve Oyun Seimi zerinde durur ve Trk ya-

zarlar, Ermeni yazarlar, eviri ve uyarlamalar ile oyun trlerini anlatr.

Kitabn nc blm Gll Agopun a ve adalar baln tar

ve an koullar, Gll Agopun Trk adalar ve Ermeni adalar olmak

zere alt blme ayrlr. Yazar kitabnn sonuna sonu, notlar, kaynaka ve

Ermeniler ve Ermeni sorunu balkl bir ek ile resimler, belgeler ve el ilanlarn

gsteren bir albm eklemitir.

b. Metin And, Tanzimat ve stibdat Dneminde Trk Tiyatrosu (1839-1908),

Ankara: Trkiye Bankas Kltr Yay., 1972, 475 s.

Metin And kitabnda 1839-1908 yllar arasnda Tanzimat dneminde geli-

en -Batl anlamda- Trk tiyatrosu zerinde durur. Eser Tanzimat-stibdatta

Sahne ve Tiyatroculuk, Dramatik Edebiyata Toplu Bak ve Tanzimat ve s-

tibdatta Oyunlar adl blmden olumaktadr. Yazar, kitabn balangcn-

da ksa bir nszle kitab yazma sreci hakknda bilgi verir. Giri blmn ise

olduka geni tutarak Osmanl Devletinde tiyatronun oluma zeminini anlatr.

Metin And, ksm halinde kaleme ald Giri blmnn ilk ksmnda bir

kltr devrimi olarak Batllama zerinde durur; ikinci ksmda Bat tiyatro-

suyla tanklmz kolaylatran etkenler bal altnda saray ve evresi, yk-

sek devlet grevlileri, Trk elileri, basn, yabanc elilikler, aznlklar, yabanc

topluluklar ve ilk Trke oyunlar anlatr. Giriin son ksmnda ise incelemenin

kapsam ve yntemi zerinde durur.

Yazar girii takip eden Tanzimat-stibdatta Sahne ve Tiyatroculuk ana

baln tayan birinci blmde Tanzimat dneminde seyirci ve tiyatro anla-

y, oyuncular ve oyuculuk, tiyatro topluluklar, tiyatro binalar ve tiyatro y-

netimi ile sahne dzenini detayl olarak ele alr.

Dramatik Edebiyata Toplu Bak balkl ikinci blmde, Tanzimat dne-

minde tiyatro eseri kaleme alan yazarlar, geleneksel etki, Avrupann etkisi,

tiyatro eserinin anlatt evre ve kiiler ve tiyatronun dili, konusu ve kiile-

rinden oluan 5 konu etrafnda Tanzimat tiyatrosunu deerlendirmeye alr.

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca150

Yazar Tanzimat ve stibdatta Oyunlar baln tayan nc blmde

Tanzimat dneminde kaleme alnan tiyatro trlerini anlatr. Metin And zerin-

de durduu tiyatro trlerini komedyalar, manzum dramlar, romantik dramlar,

melodramlar, duygusal ve evcil dramlar, mzikli oyunlar ile eviriler ve uyarla-

malar balklar altnda inceler. Kitap Sondeyi, Tanzimat dneminde oy-

nanm oyunlar dizini ve kaynaka ile sona ermektedir.

c. Metin And, Merutiyet Dneminde Trk Tiyatrosu (1908-1923), Ankara:

Trkiye Bankas Kltr Yay., 1971, 311 s.

Metin And, Merutiyet dnemi Trk tiyatrosunu Merutiyet a Siyasal,

Hukuk ve Toplumsal Dzenin Trk Tiyatrosuna Etkisi adl doktora tezinde in-

celemitir. Merutiyet Dneminde Trk Tiyatrosunun nsznde; sz geen

almada dar bir konu erevesinde ve derin bir ekilde Merutiyet tiyatrosu-

nu incelediini ve -doktora tezinden de yararlanarak- bu dnemi daha yaygn

ve genel olarak inceleyebilmek iin konuyu yeniden ele aldn belirtmektedir.

Kitap blmden olumaktadr. Yazar nsz ve giriten sonra Merutiyette

Sahne ve Tiyatroculuk bal altnda Merutiyet tiyatrosunda seyirci ve tiyat-

ro anlayn, tiyatro adamlarn, oyuncular, tiyatro topluluklarn, tiyatro bi-

nalarn, tiyatro ynetimini ve sahne dzenini anlatr.

kinci blm Dramatik Edebiyata Toplu Bak baln tamaktadr. Bu

balk altnda yazar Merutiyet dneminde tiyatro eseri veren yazarlar, XIX.

yzyl Trk tiyatrosuyla Avrupa tiyatrosunun etkisini, dnemin tiyatrosundaki

tip ve karakterleri, dil ve slp ile tiyatro trlerini inceler.

Yazar bir sonraki blmde Merutiyette Oyunlar bal altnda Meruti-

yet dnemindeki komedyalar, manzum oyunlar, siyasal ve belgesel oyunlar, ta-

rih dramlar, sava oyunlar, toplumsal ve evcil dramlar, duygusal dramlar, m-

zikli oyunlar ve uyarlamalar zerinde durur.

. Niyazi Ak, Trk Tiyatro Edebiyat Tarihi I, stanbul: Dergh Yay., 1989,

256 s.

Niyazi Ak kitabnn nsznde Trk seyirlik sanatlar tarihi olmadn

aklayarak seyirlik sanatlar tarihinin, tiyatroyu, mzikli, dansl oyunlaryla

folkloru, halka ak her trl oyunlar, ortaoyununu, karagz gibi glge oyun-

larn, meddah ve daha baka seyirlik oyunlar kapsayan ok zengin bir alan ol-

duunu belirtir. Yazar bu kitapta sadece yazl tiyatromuzu ele alr ve onu ede-

b bir tr olarak inceler. Ayrca yazar nszde amacn belirterek kulland ma-

teryal ve metodu anlatm; meddah, karagz ve ortaoyunu ile tiyatroyu kar-

latrmtr.


Niyazi Ak kitabn giri ksmnda eski Trkler dnemi, slm ve tiyatro, sa-

dan sonra ve Bizansta tiyatro, Bizans Sefaretinde temsiller, Baron de Tottla Gi-

ray Hann konumalar, sefaretnameler ve shak Beyin tiyatro anlay zerin-

de durur. Yazar giriten sonra Batya Yneli ana bal altnda yenilik giri-

imleri ve Tanzimat Ferman, Tanzimatn ilan edilmesiyle yaamda beliren iki-

lik, yabanc dil okullar ile yeni kavram ve grler zerinde durur.

Yazar, Batya Yneliten sonra lk Piyesler ve lk Temsiller ana bal al-

tnda Kefger Ahmed ve ilk sahnesi, Hac Bekta Veli ve ilk sahnesi, Beyolu ve

gazeteler, Bosco ve Hoca Naumun tiyatrosu, opera temsilleri, Silistre Operas,

Ubicini ve Grard de Nervalden notlar zerinde durur. Bir dier ana balk a-

ir Evlenmesidir. Niyazi Ak bu blmde air Evlenmesinin nemi ve ina-

sinin Molire tutkusu ile air Evlenmesinin ilk sahnesini konu edinir.

Niyazi Ak kitabnn devamnda Komediler, Trajediler, Tarih Dramlar,

Romantik Dramlar, Melodramlar ve Halk Dramlarn inceler. Komediler

bal altnda komedi tr ile ilk tanmalar, Molirenin etkisi ve baz eviri

karlatrmalar hakknda bilgi veren yazar daha sonra dolant komedileri hak-

knda genel bilgiler verir ve Feraizcizade Mehmet akir ve dolant komedisi

eleri zerinde durur. Yazar dolant komedilerini bu ekilde inceledikten son-

ra tre komedileri ile ra komedilerinin zelliklerini inceler. Yazar Trajediler

bal altnda ise ncelikle trajediler hakknda genel bilgiler verir. Daha sonra

Ali Haydar Bey ve ilk trajediler ile Sergzet-i Perviz ve kinci Ersas zerinde du-

rur. Le Cid ve Abdlhak Hmidin Nesteren isimli tiyatrosunu karlatrdktan

sonra Hmidin trajedi anlayn ve trajedilerini inceler.

Kitabn dier bir ana bal Tarih Dramlardr. Niyazi Ak bu blmde ta-

rih dram hakknda genel bilgiler verdikten sonra Ahmet Necipin dhar ve k-

bal adl piyesinin zetini verir. Yazar daha sonra Namk Kemalin Cellettin

Harzemah isimli eseri ile dier tarih tiyatro eserlerinin ve emsettin Saminin

Gve ve Seydi Yahya adl tarih piyeslerinin nemini belirterek Antik Yunan ko-

rosu ve baka tarih dram rnekleri zerinde durur. Tarih dramlar Romantik

Dramlar bal takip eder. Yazar romantik dramlar hakknda genel bilgiler

verdikten sonra tiyatroda sansr ve evirilerden bazlar zerinde durur. Daha

sonra Britannicusla Glnihalin karlatrlmas ve Shakespeare ile olan ya-

knlklar zerinde durur. Romantik dramlar Melodramlar bal takip eder.

Bu balk altnda yazar melodramlarn zelliklerini anlatr.

Yazar kitabn bir sonraki blmnde Halk Dramlarnn zelliklerini ve

bizde ortaya kn hazrlayan genel koullar, kiiler dnyasn, 3, 4, 5 ve da-

ha ok perdeli olanlarn zelliklerini ve zml izelgelerini verir. Ayrca dev-

rin bu tre duyarl ve ktmserlii ile bu trn sevilme nedenleri zerinde

durur. Yazar bu blmn sonuna, ele ald komediler, trajediler, tarih dram-

lar, romantik dramlar, melodramlar ve halk dramlarnn sonuna bu trlerde ya-

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca152

zlm tiyatro eserlerinin bibliyografyasn da eklemitir. Niyazi Ak, halk dram-

larndan sonra XIX. Yzyln Tiyatro Tr zerine Grleri bal altnda

gr belirten kaynaklarla, Namk Kemal, Mizanc Murat ve Beir Fuatn g-

rleri zerinde durur. Kitabn son blm kinci Merutiyet ve Onu zleyen

Yllar (1908-1923) baln tar. Yazar kitabn bu blmnde stibdat dne-

mine ve Yldza duyulan nefretin tiyatroya yansmasn, Osmanlclk, slmc-

lk, Garplk, Trklk, Antoinein gelii, tiyatroyla ilgili grler ve Darlbe-

dayi, eviri ve uygulamalar zerine grlerle baz eletirileri verir. Yazar eseri-

ne, bibliyografya, sonsz, lirik tiyatro ile ilgili bir ek bibliyografya ve zel isim-

ler indeksi koyarak son verir.

d. Gyasettin Ayta, Tanzimatta Tiyatro Edebiyat Tarihi, Ankara: Aka

Yay., 2002, 402 s.

Gyasettin Ayta, almasn 1839-1885 yllar arasndaki tiyatro eserleriyle

snrlandrr. Yazar, kitabnda Tanzimat tiyatrosunun genel zelliklerinin yann-

da Tanzimat dneminde var olan sosyal meseleleri de inceleyerek bu mesele-

lerin eserlere nasl yansdn gzler nne serer. Eser iindekiler, giri, sonu,

kaynaka ve dizinle birlikte 7 blmden olumutur. Gyasettin Ayta kitabnn

giri ksmnda Tanzimata kadar Bat tarz tiyatronun Osmanl Devletindeki

geliimi ile Tanzimattan sonra Osmanl Devletinde tiyatro faaliyetlerine dei-

nir. Giri ksmndan sonra Aile ve Aile likileri adn tayan ilk blm alt alt

balk altnda inceler. lk alt balkta Tanzimata kadar Trk ailesine ksa bir ba-

ktan sonra ikinci alt balkta kadn erkek ilikilerini ak, karlksz ak, yasak

ak ve namus meselesini ele alan piyeslerle irdeler. Yazar nc alt balkta

evlilik konusunu ele alan piyesler ile yine kendi iinde alt balklara ayrlan ev-

lilie engel olan unsurlar inceler. Kitabn drdnc alt balnda evlilikte sos-

yal, kltrel ve ya farkna dayal unsurlar bu konular ele alan sekiz alt balk-

la verir. Yazar daha sonraki alt balkta gelenek ve greneklerin aile hayatna

yansmalarn ele alan piyesler ile son alt balkta boanma meselesini ele alan

piyesleri inceler.

Gyasettin Ayta kitabn ikinci blmnde Konusunu Tarihten Alan Piyes-

ler bal altnda konusunu slm tarihinden, Trk-slm tarihinden, ran ta-

rihinden ve dier lkelerin tarihinden alan piyesleri inceler. Yazar Fikri ve Si-

yasi deolojileri Ele Alan Piyesler baln tayan nc blmde hrriyet

fikrini ele alan piyeslerle vatan ve millet kavramlarn ele alan piyesleri ba-

his konusu etmitir. Bir sonraki blm Eitim baln tar ve bu blmde

eitim meselesi zerinde duran piyesler incelenir.

Kitabn Din Hayat ve nanlar baln tayan beinci blm dinin in-

san ve toplum hayatndaki yerini ele alan piyeslerle batl inanlar ele alan pi-

yeslerden olumaktadr. Yazar, kitabn Dier Meseleler balkl son blmn-


de aznlk ve ekyalk meselesini konu edinen piyesler zerinde durur. Sonu

blmnn ardndan Tanzimat dneminde neredilen telif tiyatro eserlerinin

listesini vererek kaynaka ve dizin blmyle kitabn bitirir.

e. Alemdar Yaln, II. Merutiyette Tiyatro Edebiyat Tarihi, 2. bask, Ankara:

Aka Yay., 2002, 336 s.

Alemdar Yaln kitabnn nsznde daha nceden doktora tezi olarak ha-

zrladn belirttii bu almasnda lkenin geirdii sosyal deiimin piyes-

lere yansmasn ele aldn ve almasnn siyas ve sosyal deimeyi incele-

yen deiik bir tarih olarak da kabul edilebileceini sylemektedir. Yazar, ns-

z takip eden giri blmnde 1908e kadar Trk tiyatrosu ve Trk tiyatrosun-

da ilenilen meseleler ile 1908den itibaren Trkiyede tiyatro faaliyetleri ze-

rinde durur. Be blmden oluan kitapta birinci blm Siyasi Deime ba-

ln tar. Yazar bu balk altnda eski rejimi tenkit eden ve yeni rejimi anlatan

piyesler ile ekalliyetler, 31 Mart hdisesine temas eden piyesler ve II. Meruti-

yetten sonraki harplere temas eden piyesler zerinde durur. Kitabn ikinci b-

lm Siyasi deolojiler baln tar ve bu blmn alt balklarnda Beynel-

milelcilik, Osmanlclk, ttihd- slm, Trklk, Halklk ve Feminizm gibi

konular ileyen piyesler incelenir. Maarif baln tayan nc blmde

yeni talim terbiyeye temas eden piyesler ve retici neriyatn vasflar zerin-

de durur. Drdnc blmde yazar ehir Hayat bal altnda alaturka ve

alafranga davranlar inceleyen piyeslerle yobazlk ve zppelik tezahrlerini

ileyen piyesleri inceler. Yazar kitabn son blmnde Aile bal altnda II.

Merutiyette ailenin umum manzaras ile izdivalar zerinde durur. Netice

ksmnda ise 1908 ve 1909da temsil edilen ya da temsil edilecei iln olunan pi-

yeslerle 1911-1923 tarihleri aras baslan veya tefrika edilen piyeslerin listesini

verir. Kitap bibliyografya ve dizin blmyle sona ermektedir.

f. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi I: Eski Trklerde Dram

Sanat, 2. bask, stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1969, 90 s.

Trk Tiyatrosu Tarihi balkl 5 ciltten oluan eserinin bu ilk cildi, Eski

Trklerde Dram Sanat baln tamaktadr. Bu ciltte, Bat dram sanatn r-

nek alan Batl tiyatronun kurulmasndan nce Trklerin tiyatrolarnn olup ol-

madn sorgulayan Sevengil, eski Trklerde dram sanatn balk altnda

inceler. lk blm Eski alarda adn tar. Yazar bu balk altnda tiyatro sa-

natnn kayna, ilk dram, Trk din trenlerinde dram unsuru, ilk aktrler, Yu-

nan tiyatrosunun nceleri, temsil edilen eski Trk destanlar, in tiyatrosunda

Trk tesiri, drt bin yl nce Trk dram, Trk Moollar ve tiyatro, Seluk Trk-

lerinde dramatik elenceler ve Anadoluda din temaay inceler.

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca154

Yazar kitabnn ikinci blmnde, Osmanllar devrinde bal altnda pa-

diah dnleri, sava oyunlar, XVI. asrda bir bale pandomimi, Moreska ve

Matezina danslar, Osmanl saraynda sanatkrlar, mudhik ve mukallidler,

Edirne dnndeki bale pandomim, Osmanl saray hareminde bir temsil, Ya-

hudi komedyalar, sokak elenceleri, esnaf alaylarndaki taklitler, XIX. asrda

saray elenceleri, curcuna ve kol oyunu, orta oyunu, karagz ve eski tiyatro

eserlerimiz zerinde durur.

Kitabn son bal Ky oyunlardr. Yazar bu balk altnda alev kylerin-

de k oyunlar, eleki oyunu, Eskiehir kylerinde ve Orta Anadoluda rf ve

det komedileri, ky oyunlar ve tulat tiyatrosu ile Anadolu halk rakslarnda

dram unsurunu incelemitir. Netice ksmndan sonra kitabnn sonuna bu d-

nemlere ait fotoraflar da eklemitir.

g. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi II: Opera Sanat le lk

Temaslarmz, 2. bask, stanbul: Mill Eitim Basmevi, stanbul, 1969,

111 s.

Trk Tiyatrosu Tarihi adl eserinin ikinci cildi olan bu ciltte, Sevengil, Bat

tiyatrosunu tanmaya balamamz konu edinir. Yazar drt blmden olutur-

duu eserinin Opera ile ilk temaslarmz balkl Birinci Blmnde, XVI.

asrda bir balet pandomimi, At Meydannda verilen musikili temsil, Moresko

ve Matezina danslar, Venedikten opera getirtme teebbs, Trk elisinin

Fransada grd opera, Viyana ve Berlin operalarn izlemi Trk elileri, Pe-

tersburg operasn izlemi Trk elisine ve III. Selimin sarayndaki opera gibi

konular anlatr.

Kitabn ikinci blmnde yazar Beyolunda Opera Temsilleri zerinde

durur. Refik Ahmet Sevengil bu balk altnda ilk tiyatro binalar ve tiyatro bil-

gisi, dram sanatn anlatan ilk yaz, Trkeye evrilen ilk piyes, Naumun birin-

ci tiyatrosu, Naum tiyatrosunda oynanan operalar, basl opera hulsalar, Na-

umun ikinci tiyatrosu, Naum tiyatrosunun imtiyazlar, piyangolar, irket kur-

ma teebbs, Madam Ristori Naum tiyatrosunda Avrupa kral ve kralieleri,

Naum tiyatrosunun yanmas, Fransz tiyatrosu, Ermeni tiyatrosu, Gedikpaa ti-

yatrosunda opera paralar ve ikinci Gedikpaa tiyatrosu zerinde durur.

Refik Ahmet Sevengil kitabn nc blmnde Sarayda Opera Kurma

Teebbsn ele alm ve bu balk altnda Osmanl saray ve Bat sanat, as-

ker bando ve Donizetti, sarayda opera temsilleri iin hazrlk, Kzlar Fanfar ve

bale heyeti, Abdlmecidin dinledii opera paralar ve Dolmabahe Saray ti-

yatrosunu anlatr. Yazar kitabnn son blmnde lk Opera Eserimiz hakkn-

da bilgi vermi ve bu balk altnda Hayrullah Efendi, Hikye-i brahim Paa,

gazel eklindeki aryalar, Hayrullah Efendinin tercme ettii Rotomago oyunu


ve nc Selim devrinde yazlan bir komedi zerinde durur. Yazar netice ks-

mndan sonra kitabnn sonuna bu dnemlere ait fotoraflar eklemitir.

h. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi III: Tanzimat Tiyatrosu,

stanbul: Mill Eitim Basmevi, 1968, 323 s.

Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihinin nc cildinde Bat rne-

inde Trk tiyatrosunun balang ve kurulu yllarn inceler. Yazar 11 blm

hlinde plnlad eserinin ilk blmnde Tanzimat Tiyatrosunun nceleri

hakknda bilgi verir. Bu balk altnda yazar Tanzimat hareketinin sebepleri ve

getirdikleri, ilk Trk sahne sanatkrlar, Naum tiyatrosunda oynanan Trke

komedi, saray tiyatrosunun slm oyuncular ve ark tiyatrosundaki Trke

temsiller zerinde durur. Yazar inasi ve Tiyatro balkl ikinci blmde ina-

sinin hayatn, tahsilini, gazeteciliini, kasidelerini, iirlerini, dilciliini ve ti-

yatro yazarln anlattktan sonra air Evlenmesinin konusu ve nemi ile i-

nasinin ihtilalcilii, szl, inasinin tesiri ve inasiden nce dilimizde ya-

zlan tiyatro eserlerini bahis konusu eder.

Yazar nc blmde Gedikpaa Tiyatrosu bal altnda Gedikpaa Ti-

yatrosunun binas, Gll Agop, Tiyatro-y Osman, Tiyatro yazar Mustafa Paa,

Agop Efendiye verilen imtiyaz, 1870den sonraki temsiller, Osmanl tiyatrosu-

nun ilerlemesine alan komite, Gedikpaa tiyatrosunun altn gnleri gibi Ge-

dikpaa tiyatrosu ile ilgili hususiyetleri anlatr. Yazar drdnc blmde Ah-

met Vefik Paa ve Tiyatro bal altnda Ahmet Vefik Paann yetime ekli,

Molireden yapt adaptasyonlar, Bursa valilii ve Bursa tiyatrosu, Molire

tercmeleri gibi eitli konular zerinde durur. Bir sonraki blm Ziya Paa ve

Tiyatro, altnc blm ise Namk Kemal ve Tiyatro baln tar. Yazar bu

balk altnda Namk Kemalin hayatna dair bilgiler verdikten sonra Vatan ad-

l piyesi ile bu piyesin uyandrd akisleri ele alr. Devamnda Namk Kemalin

dier tiyatro eserlerini de inceler. Daha sonraki blmlerde ise srasyla lk

Sahne Sanatkrlarmz, Basn ve Tiyatro, Tanzimat Tiyatrosunda Teknik,

Mnakyan Tiyatrosu ve Tulat Tiyatrosu konularn ele alr. Yazar kitabn so-

nuna dneme ait eitli fotoraflar koyarak kitabn bitirir.

. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi IV: Saray Tiyatrosu, stanbul:

Mill Eitim Basmevi, 1970, 220 s.

Refik Ahmet Sevengil Tanzimat Tiyatrosu adl eserinin drdnc cildinde

XIX. yzyln ilk yarsndan itibaren Osmanl saraynda tiyatro ile ilgili yenilik-

leri anlatmtr. Kitap 13 blm ve alt balklardan olumaktadr. lk blm

Osmanl Saraynda Yeni Elenceler baln tar ve ilk banda, kadnlar fan-

far ve bale heyeti gibi konular zerinde durur. Yazar ikinci blmde Abdlme-

cit ve Opera bal altnda saray operas, Abdlmecitin Naum tiyatrosuna

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca156

yardm etmesi, Dolmabahe tiyatrosu ve sarayda Bat mziinin yerlemesi ve

genlerin yetimesinde byk katks olan Donizettinin lm zerinde du-

rur. Takip eden blm Abdlmecit Saraynda Mehur Musikicilerdir. Yazar bu

blmde Liszt, Vieuxtemps, saraya arlan orkestralar gibi konular anlatr.

Drdnc ve beinci blmler Abdlmecit Saraynda Canbazlk ve Hokkabaz-

lk Oyunlar ile Abdlmecit Devri ve Hkmdarn zellikleri zerinde durur.

Sonraki blm Abdlaziz Devrinde Sahne Hareketleri baln tar ve bu d-

nemde gsterilen temsiller, sarayda ortaoyunu, Abdlaziz ve Tulat tiyatrosu,

Vatan piyesi ve Abdlaziz gibi konular ierir. Yedinci blmde Abdlaziz Dev-

ri ve Padiahn zellikleri zerinde durulurken sekizinci blmde Beinci

Murat ve Gzel Sanatlar bahis konusu edilir.

Yazar kitabn takip eden sonraki drt blmnde ise kinci Abdlhamit ve

Bat Musikisi, kinci Abdlhamit ve Sahne Sanat, Abdlhamit Saraynda

Trk Tiyatrosu ve Abdlhamit Devri ve Padiahn zellikleri zerinde durur.

Son blm Birka nemli Belge baln tar ve bu dneme ait nemli bel-

gelerden oluur. Yazar kitabn sonuna dnemin nemli ahsiyetlerinin foto-

raflarn koymutur.

i. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi V: Merutiyet Tiyatrosu,

stanbul: Mill Eitim Basmevi, 1968, 345 s.

1908de II. Merutiyetin iln edilmesiyle Trk sahne hayat merutiyet ve

hrriyet havas ierisinde ilerlemeye balar. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyat-

rosu Tarihi adl eserinin 13 blmden oluan beinci cildinde II. Merutiyetten

Cumhuriyet dnemine kadar 15 yllk sreteki tiyatro oyunculuunu ve tiyat-

ro yazarlarn inceler. lk blm Merutiyetin lk Yllar baln tar. Yazar

bu balk altnda tiyatro heveslileri, tiyatro topluluklar, Vatan ve Besa piyesle-

ri, 31 Mart olay ve tiyatro gibi konular erevesinde bu dnemin nemli tiyat-

ro faaliyetleri zerinde durur. kinci blmde Mnakyan Tiyatrosunu anlatr.

Mnakyan repertuarndan baz eserlerin listesini ve Mnakyan tiyatrosunda oy-

nanan piyeslerden III. Selim piyesi ve akisleri gibi konularda bilgi verir. Yazar

bir sonraki blmde Ahmet Fehim Tiyatrosu bal altnda Yeni Osmanl sah-

nesi, Osmanl tiyatrosu, Ahmet Fehimin sanat gibi konular zerinde durur.

Drdnc blm Burhaneddin Tiyatrosu baln tar. Yazar bu balk

altnda Milli tiyatro, Burhaneddin Bey kumpanyas, Burhaneddinin sanat gibi

konularda bilgi verir. Daha sonraki blmlerde Binemeciyan Tiyatrosu, M-

rebb-i Hissiyat ve Sonras, Muhsinin kurduu topluluklar ve Donanma Ce-

miyeti Tiyatrosunu ele alr. Dokuzuncu blm Drl-Bedyi adn tar ve

Drl-Bedyinin almas, ilk temsil heyeti ve ilk oyunlar, Drl-Elhann ku-

rulmas gibi konular zerinde durur. Bir sonraki blmde kinci Merutiyet d-

nemindeki Mzikli temsilleri anlatan yazar, on birinci blmde Trk Kadn


ve Tiyatro bal altnda Drl-Bedyiye alnan ilk kz renciler, sahneye -

kan ilk Trk kadn gibi Merutiyet dneminde Trk kadnlarnn sahneye k

srelerini konu edinir. Son iki blmde ise Merutiyet Devri Sanatlar ve

Merutiyet Tiyatrosunda Teknik konular zerinde durur. Yazar kitabn sonu-

na bu dnemin nde gelen tiyatro sanatlarnn fotoraflarn da ekleyerek be

ciltten oluan bu uzun soluklu almay bitirir.

j. Kemal Yavuz (haz.), Reat Nuri Gntekinin Tiyatro ile lgili Makaleleri,

stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1976, 640 s.

Kemal Yavuz, Reat Nuri Gntekinin Tiyatro ile lgili Makaleleri adl eserin-

de Trk edebiyatnda zellikle Cumhuriyet dneminde kaleme ald roman,

hikye ve tiyatrolar ile tannan Reat Nuri Gntekinin tiyatro ile ilgili makale-

lerini derlemitir. Eser iki ana blmden oluur. lk blm Tiyatroya Umm

Bir Bak baln tar. Kemal Yavuz bu balk altnda Reat Nurinin temaa-

da ve temsilde hakikat meselesi, tiyatro ve ahlk, zamann ruhu ve tiyatro, elem

ve strabn ifadesi olarak tiyatro, tiyatro ve ilim ile sahne tezyinat gibi konular-

daki makalelerini derlemitir. kinci alt balk Temaa Tarihi baln tar ve

bu balk altnda Reat Nurinin Yunan tiyatrosu hakkndaki grlerini ieren

makaleleri yer alr. Kitabn nc alt balnda ise Kemal Yavuz yabanc lke-

lerin tiyatrolar, eserleri, yazarlar ve artistleri konusunda Reat Nurinin yazd-

makalelerini derlemitir.

Kitabn ikinci ana blm Trk Tiyatrosu baln tar. Bu blm de be

alt bala ayrlr. Birinci alt balk Reat Nurinin Darlbedayi ve tiyatromuz

hakkndaki grlerini ierir. Lisan meselesi ve tiyatro, tiyatro ahlk, tiyatro ve

tenkit ile tiyatro binalarmz gibi konular yazarn bu balk altnda yer alan ma-

kaleleridir. kinci alt balk Tercme ve Adaptasyon Meseleleridir. Bu balk

altnda Reat Nurinin tercme ve adaptasyon konusundaki makaleleri yer alr.

nc alt balk Adapte ve Tercmeler baln tar ve dnemin tiyatro

eserlerinden birka hakkndaki grlerini aklad makaleleri ierir. Dr-

dnc alt balk Milli Eserlerimiz ve Yazarlarmz baln tar ve bu balk

altnda Reat Nurinin dnemin nde gelen piyesleri hakkndaki grlerini

ieren makaleleri derlenmitir. kinci blmn beinci alt bal ise Reat Nu-

rinin artistlerimiz hakknda yazd eitli makalelerdi muhtevidir. Kemal Ya-

vuz kitabn en sonuna indeks ekleyerek almasn bitirmitir.

Seilmi Bibliyografya

Abdlhak Hmid Hakknda Mlahazalar, Libertenin Neri Dolaysyla, Trk Yurdu, c.

IV, sy. 13, s. 420-425.

Bir Tanzimat Opereti: Pembe Kz, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 1972, Ankara niver-

sitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yay., sy. 3

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca158

Darlbedayide Trk Hanmlar, Temaa, 1 Nisan 1919, sy. 15.

Drtbin Sene Evvelki Trk Tiyatrosu, Trk Tiyatrosu, 1938, c. I, sy. 85, s. 10-14.

bnrrefik Ahmet Nuri: Hayat ve Eserleri, Trk Tiyatrosu, 1946.

Sahnede Elli Sene, Fehim Efendinin Hatralar, Hrriyetin lnndan Sonra, Vakit, 16

Eyll 1926, sy. 37.

Tiyatroda Siyasiyat, Temaa Muhasebeleri, ev. Mfid Ratb, Servet-i Fnn, 13 Knu-

nusani (=Ocak) 1326, c. XL, sy. 1025.

Tiyatro, Yeni Trk Ansiklopedisi, c. XI, stanbul: tken Neriyat, 1985.

Abasyank, Sait Faik, Tiyatro zerine, Trk Dili, Temmuz 1966, c. XV, sy. 178, s. 728-

731.

Abdi Tevfik, kif Bey, Bahe (Dergisi), 16 Eyll 1324, sy. 9.

Akgz, lkay, Yusuf Ziya Ortan Tiyatro Eserleri, Lisans Tezi, DTCF Trk Dili ve Ede-

biyat Blm, 1969.

Adl, hsan, Hrriyet Kurbanlar, Hakiki Dram, Edirne: Edirne Vilayet Matbaas, 1335.

Ahmet Fehim, Sahnede Elli Sene, stanbul: Mitos/Boyut, 2002.

Ahmed Rasim, Tulatlk, Akam Gazetesi, 26 Knunuevvel (=Aralk) 1924, sy. 2232.

Akaln, Nazir, Namk Kemalin Tiyatro Anlay, Bilig Trk Dnyas Sosyal Bilimler Der-

gisi, 1999, sy. 10, s. 103-113. Trke, ngilizce ve Rusa zet.

Ak, Niyazi, ada Trk Tiyatrosuna Toplu Bak, Erzurum, 1968.

Ak, Niyazi, XIX. Yzyl Trk Tiyatrosunda Devrin Hayat ve nsan: Sosyo- psikolojik De-

neme, Erzurum: Atatrk niversitesi Yay., 1974.

Akn, Banu Ayten, Gelenekselden Bugne Trk Tiyatrosunun Geliiminde Din Faktr,

Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, 2002

Aksal, Sabahattin Kudret, Tiyatro zerine, Trk Dili, Ekim 1977, c. XXXVI, sy. 313, s.

290-300.

Akter, Turgut ve V. zbek, stanbulda Tiyatro, 1959.

Akn, mer Faruk, Abdlhak Hmidin Basl Eserleri Hakknda Yeni Bilgiler, Trk Dili

ve Edebiyat Dergisi, 1967, c. XV, s. 107-159.

Akyz, Kenan, Finten, Trkoloji Dergisi, 1964, c. I, sy. 1, s. 14-49.

Alacakaptan, Ulvi, Trkiyede Tiyatro, Dergh, Austos 1995, c. VI, sy. 66.

Alangu, Tahir, Feraicizade akir Efendi, Trk Dili, Ocak 1953, c. II, sy. 16, s. 210-215.

Ali Kemal, Tiyatroya Muhtacz, Temaa , 1 Mays 1919, sy. 6.

Ali Naci, Tahsin Nahid ve Temaa, Yarn dergisi, 11 Nisan 1338, sy. 30.

Ali Nihat, Osmanl Tiyatrosu, Cihan (Dergisi), 12 Knunuevvel (=Aralk) 1290, sy. 1.

Alpman, Hafi Kadri, Ahmet Fehim Beyin Hatralar, stanbul: Tecman 1001 Temel Eser,

1977.

Altnta, Remziye, zmir Devlet Tiyatrosu zerine Monografik nceleme, Yksek Lisans

Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, 2001.

And, Metin, Gnl Yce Trk: Yzyllar Boyunca Bale Eserlerinde Trkler, Ankara: Dost

Yaynevi, 1958.

And, Metin, Krk Gn Krk Gece: Eski Donanma ve enliklerde Seyirlik Oyunlar, stanbul:

Ta Yaynevi, 1959.


And, Metin, II Abdlhamit ve Tiyatro, Trk Dili, Kasm 1961, sy. 122, s. 84-85.

And, Metin, Eski stanbulda nl Bir talyan Oyuncusu, Trk Dili, Aralk 1961, c. XI, sy.

123, s. 141-146.

And, Metin, Murat Efendi ve Trk Tiyatrosu, Forum, 15 Austos 1961.

And, Metin, Trk Tiyatro Tarihi in Notlar, Forum, I (1 Ocak 1962), II (15 Ocak 1962),

III (15 Haziran 1963).

And, Metin, Saray Tiyatrosu, Devlet Tiyatrosu, Ekim 1962, sy. 17.

And, Metin, Bizans Tiyatrosu-Trk Tiyatrosu, Trk Dili, Aralk 1962, c. XII, sy. 135, s.

150-157.

And, Metin, Eski stanbulda nl Tiyatro Oyuncular, Hayat Tarih Mecmuas, 1 Aralk

1963, c. II, sy. 11, s. 14-20.

And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertainment in Turkey, Ankara: Dou

Matbaas, 1963-64.

And, Metin, Romandan Tiyatroya, Trk Dili, Temmuz 1964, c. XIII, sy. 154, s. 793-797.

And, Metin, Trkiyede Shakespeare, Oyun, Austos 1964, sy. 12, s. 16-19.

And, Metin, Shakespeare in Turkey, Theatre Research, 1964, c. VI, sy. 2, s. 75-84.

And, Metin, Trkiyede Shakespeare, Bat Dil ve Edebiyatlar Aratrmalar Dergisi I,

1964, sy. 1, s. 55-66.

And, Metin, Trkiyede lk Tiyatrolar, Devlet Tiyatrosu, Ekim 1965.

And, Metin, Mnakyan ve Tiyatrolarnn Oyun Daarc, Dost, Aralk 1965.

And, Metin, Trkiyede Ermeni Tiyatrosu, Forum, I (15 Kasm 1965), II (1 Aralk 1965),

III (15 Aralk 1965), IV (1 Ocak 1965).

And, Metin, Ali Ekrem ve Tiyatro, Forum dergisi, I (15 Eyll 1966), II (1 Ekim 1966).

And, Metin, Cenab ehabeddin ve Tiyatro, Trk Dili, 11 Ekim 1966, c. XVI, sy. 18, s. 33-37.

And, Metin, Gedikpaa Tiyatrosundan nceki Trke Oyunlar, Trk Dili, 1966, c. XV, sy.

178, s. 677-683.

And, Metin, Gll Agop Tiyatrosundan nce Trke Temsiller Veren Bir Topluluk: Vas-

puragan Tiyatrosu (1862-1864), Forum, 1 ubat 1966.

And, Metin, Hseyin Suad ve Tiyatro I, Varlk, 1 Eyll 1966, sy. 677, s. 7.

And, Metin, Hseyin Suad ve Tiyatro II, Varlk, 15 Eyll 1966, sy. 678, s. 6-7.

And, Metin, Hseyin Suat ve Tiyatro, Varlk, I (15 Ocak 1967), II (15 ubat 1967).

And, Metin, Hseyin Rahmi ve Tiyatro, Postav, Mart 1967.

And, Metin, slm, Din Adamlar ve Tiyatro, Trk Dili, Haziran 1967, c. XVI, sy. 189, s.

690-696.

And, Metin, Cumhuriyetten nce Darlbedayinin Oyun Daarc, Hisar Dergisi,

Temmuz 1967.

And, Metin, Dnyada ve Trkiyede Ksa Oyunlar, Trk Dili, Temmuz 1967, c. XX, sy.

214, s. 298-301.

And, Metin, zmirde lk Tiyatrolar, Tarih Mecmuas, 1 Temmuz 1967.

And, Metin, Merutiyet Tiyatrosunda Osmanl Tarihi, Devlet Tiyatrosu Dergisi, Austos

1967.

And, Metin, Reat Nuri Gntekinin Cumhuriyetten nceki Tiyatro almalar, Trk

Dili, Austos 1967, c. XVI, sy. 191, s. 847- 851.

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca160

And, Metin, Geen Yzylda Bir Kadn Oyuncunun Anlar, Devlet Tiyatrosu, Ekim 1967.

And, Metin, zzet Melih ve Leyls, Hisar Dergisi, Haziran 1968.

And, Metin, Yusuf Ziya Orta ve Tiyatro, Hisar Dergisi, Haziran 1968.

And, Metin, Trkiyede Mzikli Oyunlar(1908-1923), Devlet Tiyatrosu, Ekim 1969.

And, Metin, Geen Yzylda Milli Tiyatro, Tarih Mecmuas, Aralk 1969. (Bu yaznn ba-

l Geen Yzylda Mzikli Tiyatro iken yanl yaynlanmtr.)

And, Metin, Tunal Hilmi ve Dilde zleme zerine Oyunu, Trk Dili, Aralk 1969.

And, Metin, Merutiyet Tiyatrosunda Konusunu Tarihten Alan Oyunlar, Trk Dili, u-

bat 1969, c. XIX, sy. 209, s. 681-684.

And, Metin, li Bey ve ngrak, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 1970, sy. 1, s. 141-143.

And, Metin, Duru Trke Yazm Bir Tanzimat Molirei, Trk Dili, 1 Eyll 1970.

And, Metin, Gll Agop ve Osmanl Tiyatrosu, Tarih Mecmuas, I (Eyll 1970), II (Ekim

1970).

And, Metin, 100 Soruda Trk Tiyatro Tarihi, stanbul: Gerek Yaynevi, 1970

And, Metin, Eski stanbulda Fransz Sahnesi, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 1971, Anka-

ra niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yay., sy. 2.

And, Metin, lk Trk Tiyatro Adam: Ahmet Fehim Efendi, Tarih Mecmuas, I (Austos

1971), II (Eyll 1971).

And, Metin, Eski stanbulda Yunan Sahnesi, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 1972, Anka-

ra niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yay., sy. 3.

And, Metin, Tanzimat ve stibdat Dneminde Trk Tiyatrosu 1839-1908, Trkiye Ban-

kas Kltr Yay., 1972.

And, Metin, Elli Yln Trk Tiyatrosu, Ankara: Bankas Kltr Yay., 1973.

And, Metin, Tiyatro Klavuzu, stanbul: Milliyet, 1973.

And, Metin, Oyun ve Bg: Trk Kltrnde Oyun Kavram, stanbul: Trkiye Banka-

s Kltr Yay., 1974.

And, Metin, Mehmed Rauf ve Tiyatro, Varlk, 1976, sy. 686, 688.

And, Metin, Osmanl Tiyatrosu: Kuruluu-Geliimi-Katks, Ankara: Ankara niversitesi

Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yay., 1976.

And, Metin, Ata Tiyatroda, Ankara: Kltr ve Turizm Bakanl Yay., 1982.

And, Metin, Atatrk ve Tiyatro, Ankara: Devlet Tiyatrolar (Maya Matbaaclk), 1983.

And, Metin, air Evlenmesinden nceki lk Trke Oyunlar, stanbul: nklp ve Aka Ya-

ynevi, 1983.

And, Metin, Trk Tiyatrosunun Evreleri, Ankara: Turhan Kitabevi, 1983.

And, Metin, Trkiyede talyan Sahnesi-talyan Sahnesinde Trkiye, stanbul: Metis Yay.,

1989.

And, Metin, Tiyatro, Bale ve Opera Sahnelerinde Kanuni Sleyman mgesi, Ankara: Dost

Kitabevi Yay., 1999.

And, Metin, Balangcndan 1983e Trk Tiyatro Tarihi, stanbul: letiim Yay., 2004.

Arcan, . Galip, Ahmed Hikmet Bey ve Temaa, Temaa (Dergisi), 1 Nisan 1920, sy. 21.

Arcan, . Galip, Bizde Tiyatro Hareketleri, 1 Mays 1946, sy. 1, s. 9-10.

Arpad, Burhan, Trk Tiyatrosunda Yazar, Trk Dili, ubat 1963, c. XII, sy. 137, s. 283-

284.


Arpad, Burhan, Trk Tiyatrosunda Yazar, Trk Dili, Mart 1964, c. XIII, sy. 150, s. 342-

343.

Arpad, Burhan, Mzikli Trk Tiyatrosu, Trk Dili, Temmuz 1966, c. XV, sy. 178, sy. 683-

688.

Arseven, Cell Esat, Bizde Temaa Sanat, Hayat, 24 Mart 1927, sy. 17.

Arseven, Cell Esat, Tiyatro, Sanat Ansiklopedisi, c. IV, stanbul: Milli Eitim Bakanl

Yay., 1983.

Ata, Nurullah, Trk Tiyatrosunda Zor Nikah ve Aman Hanm, Biraz Sus, Dergh, 20

Aralk 1921.

Ata, Nurullah, Trk Tiyatrosunda Leyl ve Bayku, Dergh, 20 Kasm 1337, No. 15.

Ata, Nurullah, Bayku, Haber-Akam Postas, 12 Austos 1939.

Atsz, Sleyman, 1909 Ylnda Neredilen Mecmualarda Tiyatro Hakknda kan Yazlar,

.. Edebiyat Fakltesi Trkiyat Enstits Mezuniyet Tezi, T. 768.

Ay, Ltfi, Ankarada lk Temsiller: Byk Tiyatroda Finten, Trk Dili, Kasm 1956, c. VI,

sy. 62, s. 113-115.

Ayral, Necdet Mahfi, ocuk Tiyatrosu, Trk Tiyatrosu, sy. 184, 1 Kasm 1945.

Ayta, Gyasettin, Tanzimat Tiyatrosunda Sosyal Meseleler, 1996.

Baha Tevfik, Celaleddin Harzemah (Tiyatro Tenkidi), Musavver Hale (Dergisi), Knu-

nusani (=Ocak) 1325, sy. 2.

Baha Tevfik, Tiyatro Tenkidi: Sanatkrlarmz, tilf (Gazetesi), 20 Knunuevvel (= Ara-

lk) 1910, sy. 17.

Bahaaddin Tevfik, Darlbedayide Yeni Bir Temsil: Haner, leri,(Gazetesi) 27 Mays

1920, sy. 852.

Bahaaddin Tevfik, Darlbedayide Kk Beylerin Temsili, leri (Gazetesi), 11 Haziran

1920, sy. 867.

Bahaaddin Tevfik, Memlekette Tiyatro nklplar ve Darlbedayi, leri (Gazetesi), 21

Haziran 1920, sy. 874.

Baltacolu, smayl Hakk, Tiyatro, stanbul: Sebat Basmevi, 1941.

Baltacolu, smayl Hakk, Tiyatro Problemi, D.T.C.F Dergisi, Mart-Nisan 1943, c. I, sy. 3.

Baltacolu, smayl Hakk, Tiyatro Nedir, Ne Deildir, Trk Dili, Temmuz 1966, c. XV,

sy. 178, s. 717-725.

Baykula Alkal Olarak, kdam Gazetesi, 10 Mart 1333, No. 7212.

Bilga, S. Nahit, Trk Tiyatro Sahnesinde Shakespeare, Servet-i Fnn Uyan, 18 Eyll-

1. Terin 1941, sy. 2352-2355.

Bilga, S. Nahit, Tanzimat ve Osmanl Tiyatrosu, Yeni Adam, 2.12.1942, c. XI, sy. 414.

Birinci, Ali, Direktr li Bey, Dergh, Nisan 1994, s. 18-19.

Boha, evket, Namk Kemalde Tiyatro, Trkiyat Enstits, nr. 182.

Bozdoan, Ahmet, Manastrl Mehmet Rfat ve Eserleri zerine Bir nceleme, Doktora

Tezi, Hacettepe niversitesi, 2001.

Bozdoan, Ahmet, Ahmet Mithata Atfedilen Bir Eser: Hkm-i Dil ve Manastrl Mehmet

Rfat, Trklk Bilimi Aratrmalar, Nide 2003-Gz, sy. 14, s. 117-125.

Bozyiit, Ali Esat, Hseyin Suat Yaln ve Piyesleri, Mezuniyet Tezi, nr. 266, A. .

D.T.C.F., 1966-1967.

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca162

Brecht, Bertolt, Epik Tiyatro zerine, ev. Kmuran ipal, stanbul: de Yaynevi, 1964.

Bucu, Ebru, Yenileme Dnemi Trk Tiyatrosu ve Ahmet Vefik Paa, Trkler, c. XV, An-

kara: Yeni Trkiye Yay., 2002, s. 502-506.

Burcu, Ebru, Ahmet Vefik Paann Tiyatrolar zerine Bir nceleme, Yksek Lisans Tezi,

nn niversitesi, 2000.

Buttanr, Mzeyyen, Trk Edebiyatnda Tarihi Tiyatro (Balangtan 1950ye Kadar),

Doktora Tezi, stanbul niversitesi, 2002.

Candan, Ayn, Yirminci Yzylda nc Tiyatro, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yay.,

2003.

Cell, Musahipzade, Bizde Tiyatro, Ycel Aylk Kltr Mecmuas, ubat 1936, c. II, sy. 12,

s. 224-225.

Cell Sahir, Musahabe-yi Yine Tezer Hakknda, Servet-i Fnn Mecmuas, 5 Mart 1325,

sy. 929, s. 291-300.

Cell Sahir, Musahabe-i Temaa-Tark Bin Ziyat, Abdlhak Hamid, Servet-i Fnn Mec-

muas, 17 Eyll 1325, sy. 956, s. 313-316.

Cenab ahabeddin, Darlbedayide, Alemdar, 12 Haziran 1920, sy. 2839.

Cenab ahabeddin, Manzum Tiyatro ve Snen Kandiller (Musahabe-i Edebiye), Ser-

vet-i Fnn (Dergisi), 24 Mart 1927, sy. 1597.

Cell Sahir, Temaaya Dair 1, Servet-i Fnn Mecmuas, 11 Haziran 1325, sy. 942.

Cevdet Kudret, Finten zerinde Shakespeare Etkileri, Varlk, 15 Nisan 1961, sy. 524, s.

10-11.

alk, Etem, Namk Kemal ve Tiyatro, Trk Kltr, Ocak 1991, s. 38-44.

allar, Aziz, Tiyatro Adamlar Szl, stanbul: Mitos-Boyut Yay., 1993.

allar, Aziz, XX. Yzylda Tiyatro, stanbul: Mitos-Boyut Yay., 1993.

allar, Aziz, Tiyatro Ansiklopedisi, Ankara: Kltr Bakanl Yay., 1995.

amlbel, Faruk Nafiz, Trk Sahnesinde Mevzun Piyesler, Temaa, 1 Mart 1920, sy. 20.

amlbel, Faruk Nafiz, Binnaz, ir Nedim Mecmuas, sy. 14, s. 221-222.

amlbel, Faruk Nafiz, Trk Tiyatrosunda Aman Hanm Biraz Sus ve Zor Nikah, leri,

11 Knunuevvel (=Aralk) 1337, sy. 1385.

apan, Cevat, Deien Tiyatro, stanbul: Adam, 1982.

apan, Cevat, Balangcndan Bugne Dnya ve Trk Tiyatro Tarihi, Mehmet Fuat

(haz.), 3. bask, stanbul: Varlk Yay., 1984.

avdarl, Rza, Trklerde Tiyatro Tarihi, Trk Tiyatrosu, 15.02.1939, c. I, sy. 100, s. 3-4.

ekin, Zehra, Hseyin Suadn Tefrika Halinde Kalm Piyesleri, Mezuniyet Tezi, nr.

1859, . . Trk Dili ve Edebiyat Blm, 1977.

idem, Aye Pnar, Trkiyede Popler Tiyatronun Anatomisi, Doktora Tezi, Dokuz Ey-

ll niversitesi, 2002.

Daniment, smail Hmi, Trk Tiyatrosunun lk Piyesi, Trk Tiyatrosu, 1 Aralk 1939, c.

I, sy. 109, s. 14-15.

Daniment, smail Hmi, Eski Osmanllarda Tiyatro, Perde-Sahne, Ekim 1942, sy. 19, s.

3-4.

Daniment, smail Hmi, Selukilerde Tiyatro, Perde-Sahne, Ekim 1942.


De Bruijin, Petra, The Two Worlds of Eber: Western Orientated Verse Drama and Otoman

Turkish Poetry by Abdlhakk Hmid Tarhan, Leiden: Research School CNWS,

1997.

Demirel, Fatmagl, II. Abdlhamit Dnemi Tiyatro Sansr ve Perdeler Sansrle Al-

d, Toplumsal Tarih, 1999, sy. 11 (63), s. 36-43.

Dilmen, brahim Necmi, Adaptation Meselesi, Vakit, 26 Austos 1921, sy. 1306.

Dilmen, brahim Necmi, Trk Tiyatrosunun Klasik Haftas: Zor Nikh ve Aman Hanm

Biraz Sus, Yarn, 22 Knunuevvel (=Aralk) 1921, sy. 10.

Dilmen, brahim Necmi, stanbul Efendisi, Vakit, 17 ubat 1921, sy. 1147.

Dilmen, brahim Necmi, air Evlenmesi Mudhikesi, Yarn, 2 Mart 1338, sy. 20.

Dilmen, brahim Necmi, Temaa Hayat: Ta Paras, Vakit, 6 Mays 1922.

Dizdarolu, Hikmet, Kabus zerine , Varlk, Aralk 1959, sy. 516.

Doan, Abide, Tahsin Nahit ve Tiyatrosu, Folkloristik Prof. Dr. Dursun Yldrm Armaa-

n, Ankara, 1998, s. 181-204.

Doan, Glay, Glnihalde Shakespeare ve Victor Hugo Tesirleri, Mezuniyet Tezi, Erci-

yes niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm, 1995.

Duymaz, Recep, Muhayyelt le Szde Sebatn Karlatrlmas, Edirne: Nans, 2000.

Drder, Baha, Gll Agobun Repertuar, Varlk, 1 Ekim 1959.

Drder, Baha, Gedikpaa Tiyatrosunun lk Belgesi, Trk Dili, Mays 1962.

Drder, Baha, Tiyatroda Sansr, Trk Dili, Haziran 1963, sy. 141.

Drder, Baha, Tiyatroda Sansr II, Trk Dili, Eyll 1963, sy. 144, s. 798.

Drder, Baha, Tiyatroda Sansr ve Brokrasi, Trk Dili, Ekim 1963, sy. 145.

Enginn, nci, Abdlhak Hmitin Eserlerinde Grek ve Ltin Mitolojisiyle lgili Unsur-

lar, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, 1966, Ayr Basm, stanbul.

Enginn, nci, Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercmeleri ve Tesiri, stanbul: . . Ede-

biyat Fakltesi Yay., 1979.

Enginn, nci, Tiyatro Eserlerimizden air Evlenmesi, Milli Kltr, Ocak 1982, sy. 8.

Enginn, nci, Namk Kemal ve Tiyatro, Yeni Trk Edebiyat Aratrmalar, 4. bask, s-

tanbul: Dergh Yay., 2001, s. 26-34.

Enginn, nci, Tiyatro Eserlerinde Fatih, Yeni Trk Edebiyat Aratrmalar, 4. bask, s-

tanbul: Dergh Yay., 2001, s. 445-450.

Enginn, nci, Namk Kemal ve Tiyatro, Doumunun Yzellinci Ylnda Namk Kemal,

Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Yayn, 1993, s. 13-25.

Enginn, nci, Abdlhak Hamit Tahran Tiyatrolar 1, 2, 3, 4, stanbul: Dergh Yay., 1998.

Enginn, nci, Byron ve Hmidin Sardanapal Piyesleri zerine Mukayeseli Bir Aratr-

ma, Mukayeseli Edebiyat, 2. bask, stanbul: Dergh Yay., 1999, s. 78-100.

Enginn, nci, Sahne Dili ve Gereklik, Aratrmalar ve Belgeler, stanbul: Dergh Yay.,

2000, s. 222-231.

Enginn, nci, Tiyatroda Dil, Aratrmalar ve Belgeler, stanbul: Dergh Yay., 2000, s.

309-313.

Enginn, nci, Tiyatro Eserlerinde Osmanl Devleti, Aratrmalar ve Belgeler, stanbul:

Dergh Yay., 2000, s. 214-222.

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca164

Enginn, nci, Abdlhak Hmidin Oyunlarnda ngilizler, Yeni Trk Edebiyat Aratr-

malar, 4. bask, stanbul: Dergh Yay., 2001.

Enginn, nci, Abdlhak Hmidin Sardanapal Piyesleri zerine Mukayeseli Bir Aratr-

ma, Yeni Trk Edebiyat Aratrmalar, 4. bask, stanbul: Dergh Yay., 2001.

Enginn, nci, Cnn-u Ak, Yeni Trk Edebiyat Aratrmalar, 4. bask, stanbul: Der-

gh Yay., 2001, s. 51-61.

Enginn, nci, air Evlenmesi, Yeni Trk Edebiyat Aratrmalar, 4. bask, stanbul:

Dergh Yay., 2001, s. 11-18.

Eranl, Nur, Trk Tiyatrosunda Evlilik Problemi, 1277-1306/1860-1889, Trkiyat Ensti-

ts Tez T. 619.

Eraslan, Zafer, Muhazipzade Cell ve stanbul Efendisi, Lisans Tezi, Ankara niversi-

tesi Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.

Eraslan, Kemal, Duhter-i Hinduda Vahet, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi

Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, stanbul: Edebiyat Fakltesi Basmevi, 1967.

Erden, Aysel, Abdlhak Hamit ve Finten, Lisans Tezi, Ankara niversitesi Dil-Tarih-

Corafya Fakltesi.

Erien, Sati, Her Yeniliin Balang Noktas inasi, Ankara: Gven Matbaas, 1964.

Erturul, Muhsin, Bizde Tiyatroculuk, Temaa, 12 Eyll 1918, sy. 8

Erturul, Muhsin, Garpta Tiyatroculuk, Bizde Tiyatroculuk, Temaa, 26 Eyll 1918, sy. 9.

Esemenli, zlenir, Trk Tiyatrosunda Kadn-Bedia Muvahhit, Lisans Tezi, Ankara ni-

versitesi Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.

Esen, Nket, Bat Hakknda Bir Doulunun Eseri Olarak Finten, Vefatnn 60nc Yln-

da Abdlhak Hmit Tarhan Sempozyumu Bildirileri, 12 Nisan 1997, stanbul:

Isar Yay., 1998.

Faruk Nafiz, Trk Sahnesinde Mevzun Piyesler, Temaa, 1 Mart 1920, sy. 20.

Fazl Sreyya, Bizde Tiyatro Var m, Yok mu?, Byk Gazete, 4 Terinisani (= Kasm)

1926, sy. 2.

Gentrk, Enis, Geleneksel Trk Tiyatrosunun Gnmzde Etkileri, Lisans Tezi, Anka-

ra niversitesi Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.

Gerek, Selim Nzhet, lk Trk Piyesi, Perde ve Sahne Dergisi, Kasm 1941, sy. 8.

Gerek, Selim Nzhet, Bursa ve Adana Tiyatrolar, Perde ve Sahne, Ocak 1942, sy. 10, s.

3-4.

Gerek, Selim Nzhet, Hseyin Suat Yaln ve Tiyatromuz, Akam Gazetesi, 28 Mart

1942.

Gerek, Selim Nzhet, Trk Tems, stanbul: Kanaat Kitabevi, 1942.

Gerek, Selim Nzhet, Burhanettin Tepsi Otuzbe Senenin Tarihesi, Akam Gazetesi,

20 0cak 1944.

Gerek, Selim Nzhet, Gedikpaa Osmanl Tiyatrosu: lk Piyesler, Ulus, 5 ubat 1944.

Gerek, Selim Nzhet, Mertiyet Devri Tiyatrosu Burhanettin Tepsi, Akam Gazetesi,

20 Ocak 1944.

Gerek, Selim Nzhet, Yerli Tiyatro, Trk Dili, Temmuz 1966, c. XV, sy. 178, s. 714-715.

Gndz, Aka, Akif Bey, Tecman- Hakikat, 11 Eyll 1911.


Gne, Sezai, Reat Nuri Gntekinin Piyesleri, . . Edebiyat Fakltesi Trkiyat Ensti-

ts, T. 1333.

Gntekin, Reat Nuri, Temda Hakikat Meselesi, Zaman, 27 Temmuz 1918 (1334), sy.

112.

Gntekin, Reat Nuri, Lisan Meselesi ve Tiyatro, Trk Yurdu, 10 Austos 1918 (1334), sy.

11.

Gntekin, Reat Nuri, Lisan Meselesi ve Tiyatro, Trk Yurdu, 15 Ekim 1918.

Gntekin, Reat Nuri, Tahsin Nahitin Piyesleri, Nedim Mecmuas, 1335, No. 17.

Gntekin, Reat Nuri, Adaptasyona Dair, Dersaadet Gazetesi, 21 Temmuz 1920.

Gntekin, Reat Nuri, Yamalar, Byk Mecmua, 11 Nisan 1919, sy. 6.

Gr, lim, Tanzimat Tiyatrosu ve Ecel-i Kaza, Seluk niversitesi Fen-Edebiyat Faklte-

si Edebiyat Dergisi, 1992-1993, sy. 7-8.

Grpnar, Hseyin Rahmi, Tiyatro Mellifleri, kdam, 26 Eyll 1917.

Taner, Haldun, Metin And ve zdemir Nutku, Tiyatro Terimleri Szl, Ankara: Trk Dil

Kurumu, 1966.

Halid Rfk, Temaa, Yarn, 19 Mart 1336, sy. 18.

Halide Edip, Besa Oyununda, Tanin, 12 Austos 1324.

Halide Salih, Tiyatro Edebiyat 1, Mukaddime Resimli Kitap, Nisan 1325, sy. 7, s. 690-

703.

Hanerliolu, Orhan, Trk Tiyatrosu, Trk Dili, Aralk 1952, c. II, S. 15, s. 162-163.

Hanerliolu, Orhan, Musahipzade Cell, Btn Oyunlar, stanbul: Milliyet Yay., Trk

Klsikleri Serisi, 1970.

Huyugzel, mer Faruk, zmirde lk Tiyatro Faaliyetleri ve Sultan II. Abdlhmid Dev-

rinde Tiyatro Hayat, Mehmet Kaplan in, Ankara: Trk Kltr Aratrma

Enstits Yay., 1988.

Hikmet evki, Tiyatro Eserleri, Hayat, 23 Knunuevvel (=Aralk) 1926, c. I, sy. 4.

Hseyin Kzm, Besa, Tercman- Hakikat, 16 Austos 1908, No. 9837.

Hseyin Kzm, Kirli amarlar, Temaa, 20 Haziran 1918, sy. 3.

pirolu, Zehra, Uyumsuz Tiyatroda Gerekilik, stanbul: stanbul niversitesi Yay.,

1978.

pirolu, Zehra, Tiyatroda Devrim, stanbul: ada Yay., 1995.

pirolu, Zehra, Tiyatroda Dnsellik ve Dramsturgiye Giri, stanbul: Mitos-Boyut

Yay., 1995.

pirolu, Zehra, Tiyatroda Yeni Araylar, stanbul: Dzlem Yay., 1996.

pirolu, Zehra, 2000li Yllara Doru Tiyatro: Deneme- nceleme- Eletiri Yazlar, 1. bas-

k, stanbul: Mitos-Boyut Yay., 1998.

pirolu, Zehra, Tiyatroda Almlama Boyutlar ve eitlemeleri, stanbul: Papirs Yay.,

2004.

rtem, Sleyman Kani ve Osman Selim Kocahanolu, Haremin yz/Muzka-i Hma-

yun ve Saray Tiyatrosu, stanbul: Temel Yay., ts

z, Fahir, On Dokuzuncu Yzyl Banda Yazlm Bir Trke Piyes, stanbul niversite-

si Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, 1958, c. VIII, s. 44-72.

z, Fahir, 150 Yl nce Yazlm Bir Trke Piyes, Forum, 1 Haziran 1958, sy. 101, s. 17-18.

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca166

z, Fahir, Pabuu Ahmedin Garip Maceralar, stanbul, 1961.

zzet Melih, Tiyatro Tenkidi: Namk Kemalin Vatan, Millet, 22 Austos 1908, sy. 18.

Kabakl, Ahmet, Abdlhak Hamidin Tiyatrolar, . . Edebiyat Fakltesi Trkiyat Ensti-ts, T. 292.

Kaplan, Mehmet, Finten Piyesinde atan ahslar, Deerler ve Hayaller, Trk Edebi-yat zerinde Aratrmalar 2, stanbul: Dergh Yay., 1987, s. 144-153.

Karabey, zgen, Ahmet Mithat Efendinin Piyesleri, Lisans Tezi, Trkiyat Enstits, T.370, 1951-1952.

Karaca, Melek, Liberte zerinde Bir Aratrma, Trkiyat, T. No: 504, 1957, Bir YazmasAiyan Mzesindedir.

Karada, Nurhan, Milli Kltrmzn Bir Unsuru Olarak Tiyatro, Milli Kltr Unsurla-rmz zerinde Genel Grler, Ankara: Kltr Merkezi Yay., 1990.

Karaosmanolu, Yakup Kadri, Tiyatro Eserleri Btn Eserleri, stanbul: letiim Yaynevi,1991.

Kavas, Yakup, Abdlhak Hmid, Duhter-i Hind (Metin ve Talili), stanbul niversitesiEdebiyat Fakltesi Trkoloji Blm, 1975-1976.

Kemal Emin, Mili Tiyatro, Temaa, 29 Austos 1918, sy. 7.

Kerman, Zeynep, Halid Fahri Ozansoyun Bayku Piyesi zerine Bir Deneme, Hareket,Kasm-Aralk 1981, s. 43-50.

Konur, Tahsin, Devlet- Tiyatro likisi, Ankara: Dost Kitabevi, 2001.

Kksal, Dzgn, ttihat ve Terakki-Tiyatroda Yansmas, Lisans Tezi, A.. Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.

Kprl, Mehmed Fuad, Adaptasyon Merak, Byk Mecmua, 20 Mart 1919, sy. 3.

Kprl, Mehmed Fuad, Pinti Hamit, Trk Dili ve Edebiyat Hakknda Aratrmalar, s-tanbul: Kanaat Kitabevi, 1934, s. 267-272.

Kudret, Cevdet, air Evlenmesi, stanbul: Yeditepe Yay., 1959.

Kurtulu, Hilmi, Trk Tiyatrosu, stanbul: Toker Yay., 1987.

Kuyumcu, Nihal, ocuk Tiyatrosu, stanbul : Mitos-Boyut Yay., 2000.

Kk, M. Kemal, Tiyatro, stanbul: Devlet Matbaas, 1933.

Lucienne, Abdlhak Hamid, Finten, ev. L. A., Devlet Tiyatrosu, 1 Kasm 1956, sy. 30, s. 4-6.

Mahgoob, dris Nasr, Abdlhak Hmid Tarhann Konusunu slam Tarihinden Alan Pi-yesleri, .. Trkiyat Aratrmalar Enstits, 1977.

Mahmut Nedim, Asyada Musikili Tiyatrolar, Dergh, 20 Temmuz 1921, stanbul.

Mehmed Fuad, Balangcndan Bugne Trk ve Dnya Tiyatro Tarihi, stanbul: Varlk Ya-ynevi, 1961.

Mehmed Fuad, Tiyatro Tarihi, stanbul: MSM Yay., 2003.

Mehmed Rauf, Leyl, Mehsin Mecmuas, Mart 1325, sy. 7, s. 513-514.

Mehmed Rauf, Bizde Tiyatroculuk, Servet-i Fnn, 21 Mays 1328, sy. 1097.

Mehmed Rauf, kmaz Sokak, Tetkikat- Edebiye Resimli Kitap, Terinievvel 1325, sy. 13,s. 33-39-6.

Mehmed Rauf, Leyl, Mehsin Mecmuas, Mart 1325, sy. 7, s. 513-514.

Mehmed Rauf, Mnakyan Efendi: Ellinci Sene-i Devriyesi Mnasebetiyle, Servet-i F-nn, sy. 1095, s. 52-54.


Mehmed Rauf, Temaa Musahabesi: Ksem Sultan, Servet-i Fnn, 23 Austos 1328,

sy. 1109, s. 397-398.

Mehmed Rauf Bey ve Temaa, Temaa, Mays 1920, sy. 22.

Msy Antuan, Osmanl Tiyatro Mektebi, had, stanbul, 2.7.1917.

Mfid Ratb, Tiyatro ve Ahlk, Resimli Kitap, Mays 1325, sy. 10-12.

Mfid Ratb, Tetkikat- Tema Kirli amarlar (Mill Osmanl Tiyatrosu), Servet-i F-

nn, 10 Knunuevvel 1325, c. XXXVIII, s. 99-103.

Mfid Ratb, Selim-i Salis, Servet-i Fnn, Kasm 1326, sy. 1016.

Mfid Ratb, Tiyatroda Siysiyt, Servet-i Fnn, c. XL, sy. 1026, s. 267-271.

Mfid Ratb, Tiyatroda Talk Meselesi, Servet-i Fnn, c. XLI, sy. 1040, s. 608-614.

Mfid Ratb, Tiyatroda Talk Meselesi, Servet-i Fnn, c. XLI, sy. 1042, s. 42-44.

Nisan, Hikmet, stanbulda lk Tiyatro ve Sultan Hamit Devri: Gll Agop-Bir Gecede Y-

klan Tiyatro, kdam, 3 Nisan 1941.

Nutku, Hlya, Tarihsel Dram Kavram zerine, a.mlf., Gnee Tutunamazsan Ay Gre-

mezsin, zmir: leri Kitabevi, 1992.

Nutku, zdemir, Tiyatro ve Yazar, Cim Yay., 1960.

Nutku, zdemir, Modern Tiyatro Akmlar I, Ankara, 1963.

Nutku, zdemir, Tiyatro ve Yazar, Ankara: Gim Yaynclk, 1967.

Nutku, zdemir, Toplum ve Tiyatro, Trk Dili, Nisan 1967, c. XVI, sy. 187, s. 503-505.

Nutku, zdemir, Darlbedayinin 50 Yl, Ankara: Ankara niversitesi Yay., 1969.

Nutku, zdemir, Ulusal Kimlik ve Tiyatro, Trk Dili, Eyll 1969, c. XX, sy. 216, s. 739-745.

Nutku, zdemir, IV. Mehmetin Edirne enlii, Ankara: TTK, 1972.

Nutku, zdemir, Dnya Tiyatrosu Tarihi, 2 cilt, stanbul: Remzi Kitabevi, 1972.

Nutku, zdemir, Tiyatroda Dil ve Tavr Sorunu, Trk Dili, Mays 1974, c. XXIX, sy. 272,

s. 660-667.

Nutku, zdemir, Tiyatro Toplumbilimi zerine, Trk Dili, Mays-Austos 1980, c. XLI,

sy. 344, s. 284-292.

Nutku, Hlya, Tarihsel Dram ve Cumhuriyet Dnemi Trk Tiyatrosunda Tarihsel Dram

Modelleri, Doktora Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, 1983.

Oflazolu, Turan, Manzum Oyun zerine, Tiyatro 70, Mart 1970, sy. 2.

Onat, Saadet, Abdlhak Hmid: Cnun- Ak (Metin ve Tahlili), Mezuniyet Tezi, . .

Edebiyat Fakltesi Trkiyat Enstits, 1968-1969.

Orta, Yusuf Ziya, Finten, Trk Yurdu, 12 Terinievvel (= Ekim) 1332, sy. 16.

Osmanl Tiyatrosu Kuruluu, Geliimi, Katks, Ankara: A. . Dil ve Tarih-Corafya Fakl-

tesi Yay., 1976.

Ozansoy, Halit Fahri, Tem: Yamalar, ir Nedim Mecmuas, 24 Nisan 1335, c. II, sy. 13.

Ozansoy, Halit Fahri, Tiyatroda Kadn, Temaa, 1 Mart 1920, sy. 2.

Ozansoy, Halit Fahri, Darlbedayide Tezer, Servet-i Fnn, 22 Mart 1928, c. LXIII, sy.

1649.

Ozansoy, Halit Fahri, ehir Tiyatrosunun Ellinci Yl, Drlbedyi Devrinin Eski Gnle-

rinde, 1964.

nertoy, Olcay, Oyun Yazar Hseyin Rahmi Grpnar, Trkoloji Dergisi, 1977, c. VII, s.

55-72.

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca168

nertoy, Olcay, Halit Ziya ve Kbus, Oluum, Yaz Dnemi, 1987.

rik, Nahit Srr, Abdlhak Hmitin Tiyatro Eserleri, lk, Eyll 1937, c. X, sy. 55, s. 3-13.

rik, Nahit Srr, Abdlhak Hmitin Tiyatro Eserleri, lk, Ekim 1937, c. X, sy. 56, s.118-

128.

z, Hasan Fehmi, Cumhuriyete Gei Srecinde Tiyatro (1908-1923), Yksek Lisans

Tezi, Marmara niversitesi, 2003.

zdemir, Hakk, bnrrefik Ahmet Nurinin Hayat ve Eserlerinin Tetkiki, . . Edebiyat

Fakltesi Trkiyat Enstits, T. 1895.

zdoru, Nvit, Tiyatromuzun Dili, Cumhuriyet, 23 Eyll 1971.

zertem, Tekin, Trkiyede ocuk Tiyatrosu, Ankara: Kltr Bakanl Yay., 1979.

zg, Melhat, Tiyatro, Trk Dili, Haziran 1965, c. XIV, sy. 165, s. 613-615.

zg, Melhat, Tiyatro Bilimi, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 1970, sy. 1, s. 1-19.

zg, Melhat, Tiyatronun Kltr Nitelii, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 1971, sy. 2.

zn, Mustafa Nihat, Ahmet Vefik Paa ve Ernani Tercmesi, Kalem, 1938, sy. 2, s. 54-60.

zn, Mustafa Nihat, lk Tiyatro Eserlerimiz ve Yazarlar, Gzel Sanatlar, 27 Aralk 1947,

sy. 1, s. 14-16.

zn, Mustafa Nihat, 1873 Ylna Kadar Tiyatro, Sanat Dnyas, 16 Temmuz 1959-16

Ekim 1959, c. IV, sy. 82-88.

zn, Mustafa Nihat, air Evlenmesi Piyesine Kadar Tiyatro, Sanat Dnyas, 1959, sy. 4,

s. 76-79.

zn, Mustafa Nihat, Piyesin Kayna, a.mlf., ok Bilen ok Yanlr, 2. bask, stanbul,

1961, s. 15-30.

zn, Mustafa Nihat, Trk Tiyatrosuna Toplu Bir Bak, Trk Dili (Tiyatro zel Says),

1 Temmuz 1966, sy. 178, s. 661-662.

zn, M. Nihat ve Baha Drder, Trk Tiyatro Ansiklopedisi, stanbul: Remzi Kitabevi, 1967.

Parlatr, smail, Nesteren zerine Hmit-Ekrem Yazmas ve Hmidin Bir Mektubu,

Trkoloji Dergisi, 1979, c. VIII, s. 123-167.

Parlatr, smail, Nurullah Ata ve Hakan Sazyek, Reca-zade Mahmut Ekremin Btn

Eserleri I, stanbul: Milli Eitim Bakanl Yay., 1997.

Pekman, Yavuz, ada Tiyatromuzda Geleneksellik, stanbul: Mitos-Boyut Yay., 2002.

Pskllolu, Ali, Yeni Trk Tiyatrosu, Ankara, 1969.

Refik Halit, Kanije Mdafaas ve Tiryaki Hasan Paa, Yeni Mecmua, 19 Nisan 1940, sy. 15.

Safa, Peyami, Darlbedayi ve Bayku, Tercman- Hakikat, 16 Haziran 1920.

Safa, Peyami, Darilbedayide Kk Beyler, Tercman- Hakikat, 10 Haziran 1920.

Safa, Peyami, Reat Nuri Bey ve Haneri, Tercman- Hakikat, 1 Haziran 1336/1920.

Saffet Nezihi, Bir Hdise-i Edebiye: Leyl, Musavver Malmat, 12 Mart 1325, c. I, sy. 20.

Saffet Nezihi, Gea, Malmat (Dergisi), 20 Terinisani (=Kasm), 1319, sy. 412.

Saffet Nezihi, Tiyatro Tenkidi: Tezer, Musavver Malmat, ubat-Mart 1324-1325, c. I, sy.

18-19.

Sakaolu, Saim, Abdlhak Hmidin Sabr u Sebat Adl Eserinde Ataszleri ve Deyimler,

Mehmet Kaplana Armaan, Ankara: Dergh Yay., 1934, s. 221-246.

San, Muammer, Trkiyenin Kltr, Mzik, Tiyatro Sorunlar, Ankara, 1969.


Saruhan, Adnan, Mehmet Raufun Telif Piyesleri, Mezuniyet Tezi, .. Edebiyat Fakl-

tesi Trkiyat Enstits, 1971, T. 1141.

Sedes, Selmi zzet, Tiyatro Sanat, stanbul: Akam Matbaas, 1935.

Sedes, Selmi zzet, Tiyatroya Dair, Mnakyan Efendi, Akam, 5 Eyll 1941.

Sekizinci, bnrrefik Ahmet Nuri, Tiyatro ve Maarif, Zek, ubat 1325, sy. 3.

Sevengil, Refik Ahmet, Trk Kadn Sahneye Nasl kt?, Vakit, 9 Mays 1926, sy. 3001.

Sevengil, Refik Ahmet, Trk Kadn Sahneye Nasl kt?, Vakit, 10 Mays 1926, sy. 3002.

Sevengil, Refik Ahmet, Trk Kadn Sahneye Nasl kt? Sadrazam Paa Ne Emrediyor?,

Vakit, 11 Mays 1926, sy. 3003.

Sevengil, Refik Ahmet, lk Tiyatro Eseri Hangisidir?, Cumhuriyet, 2 Haziran 1959, s. 4.

Sevengil, Refik Ahmet, nc Selim Devrinde Yazlm Bir Trke Piyes ve Pabuu

Ahmet Piyesinin Muharriri, Cumhuriyet, 5 Haziran 1959, s. 4.

Sevengil, Refik Ahmet, nc Selim Devrinde Yazlm Bir Trke Piyes ve Pabuu

Ahmet Piyesinin Muharriri, Cumhuriyet, 7 Haziran 1959, s. 4.

Sevin, Nurettin, Seluklularn Getirdikleri Kol Oyunlar, Trk Dili, Temmuz 1966, s. 178.

Sevinli, Efdal, zmirde Tiyatro, zmir: Ege Yaynclk, 1994.

Siyavugil, Sabri Esat, Karagz. Psiko-Sosyolojik Bir Deneme, stanbul, 1941.

Sokulu, Sevin, Trk Tiyatrosunda Komedyann Evrimi, Ankara: Kltr Bakanl Yay.,

1979.

Solok, Cevdet Kudret, Trk Tiyatrosunun Devirlere Taksimi, Varlk, 15.1.1939, c. VII, sy.

133, s. 25-29.

Somar, Ziya, Namk Kemal ve Victor Hugo (Cromwel ve Celleddin Dramlar), Kalem

Mecmuas, sy. 12, 1939.

Soysallolu, smail Subhi, Fintenin Temsili, Edebiyat- Umumiye Mecmuas, 1332, c. I,

sy. 6, s. 122-123.

Soner, Sevda, Trk Tiyatrosu, stanbul: Trkiye Bankas Kltr Yay., 1999.

Sungu, hsan, Ahmet Vefik ve Ziya Paalarn Tartuf Tercmeleri, Tercme, 1940, sy. 4, s.

62-78; 1941, sy. 6, s. 558-571.

ehsuvarolu, Halk, Dolmabahe Tiyatrosu, Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bel-

leteni, Ekim 1956, sy. 177.

emseddin Sami, Seydi Yahya Trk Tiyatrosu Serisi, Ankara: Aka, 2004.

ener, Sevda, Dnden Bugnden Tiyatro Dncesi, Ankara: Dost Kitabevi, ts.

ener, Sevda, Musahipzade Cell ve Tiyatrosu, Ankara: TTK Basmevi, 1963.

ener, Sevda, Bir Tiyatro Tanm, Trk Dili, ubat 1975, c. XXXI, sy. 281, s. 125-128.

ener, Sevda, Yaamn Krlma Noktasnda Dram Sanat, stanbul: Yap Kredi Yay., 1997.

ener, Sevda, Reat Nuri Gntekinin Oyun Yazarl, Trk Dili, Aralk 1981, c. XLIII, sy.

360, s. 370-377.

een, Nurhan, ahabettin Sleymann Tiyatrolar, . . Edebiyat Fakltesi Trkiyat

Enstits, T. 930.

irin, Orhan Seyfi, Tiyatromuzda Yazar Sorunu, Trk Edebiyat, Kasm 2004, sy. 373, s.

60-61.

Tahsin Nahid, Temaa Musahabesi, Kbus Mnasebetiyle, ti, 23 Haziran 1918, sy. 174.

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca170

Tanrkul, kran, Mehmet Raufun Piyesleri, Mezuniyet Tezi, nr. 32, A.. D. T. C. F. Trk

Dili ve Edebiyat Blm, 1947.

Taer, Suat, Tiyatro Meseleleri, Ankara, 1953.

Tecer, Ahmet Kutsi, air Evlenmesini Okurken, stanbul, ubat 1954.

Tekerek, Nurhan, Popler Halk Tiyatrosu Geleneimizden ada Oyunlarmza Yans-

malar, Ankara: T.C. Kltr Bakanl Yay., 2001.

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Ankara: Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Faklte-

si Yay., 1970, sy. 1.


si Yay., 1971, sy. 2.


si Yay., 1972, sy. 3.


si Yay., 1973, sy. 4.


si Yay., 1988, sy. 8.

Tolun, Atila, Uyarlamalar ve Ahmet Vefik Paann Molire Uyarlamalarnn zellikleri,

Trk Dili, Temmuz 1978, c. XXXVIII, sy. 322, s. 96-104.

Tre, Enver, Ahmet Midhat Efendinin Tiyatrolar, Trk Dili, Mays 1995, sy. 521, s. 601-

605.

Tre, Enver, Cenap ahabeddinin Tiyatrolar, stanbul: Kitabevi, 2005.

Tuncay, Murat, Musahipzade Celal Tiyatrosunda Osmanl Tavr, stanbul: Boazii ni-

versitesi Yaynevi, 2004.

Tuncay, Murat, Mzikli Trk Tiyatrosu, Kaynaklar ve Geliimi, Yksek Lisans Tezi, A..

Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.

Tuncay, Rauf, Trkiyede lk Tiyatro Nasl Kuruldu?, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Ekim

1967, sy. 1.

Tuncay, Rauf, Naum Tiyatrosu, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Mart 1968, sy. 6.

Tuncay, Rauf, Trk Tiyatro Tarihi Belgeleri, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Mays 1968,

sy. 8, s. 71-75.

Tuncel, Bedrettin, Tercmeler Hakknda, Netice, Olu, 2 Nisan 1939, sy. 14, s. 212-213.

Turan, Samahat ve Bekire Abacolu, Tiyatro Bibliyografyas, Ankara: TTK Basmevi,

1961.

Uluyazman, Aydn, Ahmet Mithat Efendi ve Tiyatro Eserleri, Trk Tiyatrosu, Ocak-u-

bat 1956, s. 294-295.

Yaln, Alemdar, Tiyatromuz, Hareket, 1 ubat 1972.

Yaln, Alemdar, Dnce Asndan Tiyatromuz, Yeni Sanat, 1974, sy. 3, stanbul.

Yaln, Alemdar, Tiyatro, Ankara: Gazi niversitesi Yay., 1985.

Yaln, Hseyin Suat, Kadnsz Tiyatro, a.mlf., Musavver Tiyatro ve Tem Mecmuas,

1913.

Yesri, Afif, Dnce Tiyatrosu, stanbul: Tarla Yaynevi, 1966.

Yesri, Afif, Tiyatro ve nsan, stanbul: Hsntabiat Matbaas, 1967.

Yesari, Mahmut, bnrrefik Ahmet Nuri, Perde ve Sahne Dergisi, 1943.


Yldz, Ali, Ahmet Mithat Efendinin Hikye, Roman ve Tiyatrolarnda nsan, Doktora

Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1999.

Yusuf Ziya, Kk Beyler, lemdar, 11 Haziran 1920, sy. 2838.

Ykselen, Mehmet Ali Tevfik, Eber ve Horace, Servet-i Fnn, 7 Nisan 1327, c. XL, sy.

1037.

Yrk elebi, Eski ve Yeni stanbul, Dolmabahede Yktrlmakta Olan Sultan Mecid Ti-

yatrosu, Akam, 12 Birinci knun 1928.

Zobu, Vasfi Rza, Drlbedyiden Trk Tiyatrosuna, Trk Tiyatrosu, 1956, 1957, 1958.

Literature of the Turkish Theater From the Tanzimat to the Republican Era

fiahika KARACA

Abstract

This article is an attempt to explain the developmental process of the Turkish theaterduring the years following the reforms (tanzimat) and the constitutional monarchy(mesrutiyet). In our venture for westernization, the theater has constituted a prolificgenre in terms of both production and translations. In these years, many plays werepenned either to be produced on stage or simply to be read. In the reformation years,primary importance was attributed to the principle of social benefit in the theater,which went hand in hand with the spirit of the era. However, theater, too, sufferedfrom the oppressive tendencies of the despotic regime, and it was forbidden in 1884after the play of Ahmet Mithat entitled erkez zdenler until the declaration of the 2nd

constitutional monarchy in 1908. In the subsequent atmosphere of freedom, theaterexperienced a rapid progress. This rapid progress resulted in an increase in the theatercritiques, which started to constitute a significant place within the newspapers andmagazines of the period. In the second part of the article, an attempt has been madeto provide an alphabetical list of theater critiques written during the periods ofreforms and constitutional monarchy as well as the following years until the contem-porary times.

Keywords: Traditional Theater, Theater of Tanzimat, Theater of Merutiyet,Bibliography of The Turkish Theater.

TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca172

Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr

fiahika KARACA

zet

Bu makalede Trk tiyatrosunun Tanzimat ve Merutiyetli yllarda takip ettii geliimsreci anlatlmaya allmtr. Tiyatro, Batllama srecinde gerek telif gerekse ter-cme olarak en ok eser verilen yeni edeb trlerdendir. Bu dnemlerde sahnelenmekve okunmak zere ok sayda tiyatro eseri kaleme alnmtr. Tanzimat dnemindedevrin genel yapsna da uygun olarak tiyatroda sosyal fayda prensibi gz nndebulundurulmutur. Ancak istibdat dneminin baskc tutumundan tiyatro da nasibi-ni alm ve 1884te Ahmet Mithatn erkez zdenler oyununun sahnelenmesininardndan 1908de II. Merutiyetin ilan edilmesine kadar tiyatro yasaklanmtr. II.Merutiyetin iln edilmesiyle oluan zgrlk ortamnda tiyatro hzla gelimeyebalamtr. Trk tiyatrosunun bylesine hzl gelimesi tiyatro eletirilerininoalmasna yol am ve dnemin birok gazete ve dergilerinde tiyatro eletirileriyazlmaya balamtr. Makalenin ikinci blmnde Tanzimat ve Merutiyet dne-minde yazlm tiyatro eletirileriyle bu dnemlere ait gnmze kadar olan sretekaleme alnm tiyatro eletirileri ve tiyatro tarihleri alfabetik srayla verilmeyeallmtr.

Anahtar Kelimeler: Geleneksel Tiyatro, Tanzimat Tiyatrosu, Merutiyet Tiyatrosu,Trk Tiyatrosu Bibliyografyas.


Documents

tiyatro literatürü