Bie daalt 2

1. Аудитын зорилго

Аудитын зорилго бол санхүүгийн тайлангууд нь бүх материаллаг

зүйлсийнхээ хувьд санхүүгийн тайлангийн тайлагналын тогтолцооны дагуу

бэлтгэгдсэн эсэхэд дүгнэлт өгөх явдал юм. Аудит нь audio гэсэн латин үгнээс

гаралтай бөгөөд тэр таныг санаж байна, тэр таны найдвартай сонсогч хэмээх

утгыг илэрхийлсэн ойлголт юм. өөрөө хэлбэл аудитын үйл ажиллагааг

гүйцэтгэж байгаа аудитор нь түншлэгч үйлчлүүлэгчдийнхээ талаар

анхааралтай хандаж түүний найдвартай туслагч бөгөөд зөвлөгч нь болж

байдаг. Харилцан итгэлцсэн хамтын ажиллагааны илэрхийллийг бүрдүүлж

байгаа гол хүчин зүйл болдог. Зах зээлийн нөхцөлд ашиглаж байгаа төрийн

болоод бизнесийн байгууллагууд нь үйл ажиллагаандаа оновчтой шийдвэр

гаргах ба хяналтыг сайжруулж бодитой болгохын тулд найдвартай

мэдээлэлтэй байх ёстой. Тэрхүү найдвартай мэдээлэлийн үндсэн объёогт нь аж

ахуйн нэгж байгууллаг бүхий эдийн засаг болон бусад мэдээлэлүүд багтана.

Аудит гэдэг нь төрийн болоод бизнесийн байгууллагуудын санхүү, эдийн

засгийн үйл ажиллагаа үйл явцын тухай мэдээлэлүүд болон тэдгээрийг

тодорхойлох шалгуур үзүүлэлтүүдийн хоорондоо уялдаа бодит байдлын

нотолгоог сонирхсон хэрэглэгч нарт нь системчлэн хүргэхэд туслах үйлчилгээ

юм. Санхүүгийн тайлангийн аудитын зорилго нь санхүүгийн мэдээлэлд

байшууллагын орлого, зарлага, үйл ажиллагааны үр дүнг бүрэн, үнэн зөв

тусгасан эсэхийг шалгах, нягтлан бодох бүртгэлийн ерөнхий зарчимууд,

бүртгэлийн стандарт, нягтлан бодох бүртгэлийн хууль, дүрэм, журам,

үнэлгээний арга зүй зэргийг зөв мөрдөж байгаа эсэхийг шалгах, хөрөнгө

санхүүгийн нөөцийг илүү үр дүнтэй ашигтай ашиглах бололцоог судалж

илрүүлэх зэрэг болно.

Аудитор нь баланс, ашиг орлого, үр дүнгийн тайланг шалгах явцдаа доорх

зүйлсийг тодорхойлдог. Үүнд:

- Бүх актив, пассив нь санхүүгийн тайланд тусгагдсан эсэх

www.zaluu.comwww.zaluu.com

- Анхан шатны болон санхүгийн бүхий л баримтуудыг тайлан гаргахад

ашигласан эсэх зэрэг болно. Түүнчилэн аудитор нь үйл ажиллагаагаа

явуулж байхдаа

- Нягтлан бодох бүртгэлийг зохион байгуулахад нь туслах

- Бүртгэлээ хөтлөх, тайлан гаргахад нь туслах

- Сахүүгийн менежментийн асуудлаар зөвлөх зэрэг ажлыг хийдэг.

2. Аудитын ерөнхий зарчимууд

Аудитор нь аудитын олон улсын стандартын дагуу аудит хийнэ.

Стандарт нь аудитын үндсэн зарчимууд, гол горим журмууд, тэдгээрийн

талаар заавар удирдамжыг тусгасан тайлбар ба бусад материалын хэсгүүдээс

бүрдэнэ. Аудитор нь санхүүгийн тайлангуудыг материаллагаар зөрчилтэй

илэрхийлэхэд хүргэх нөхцөл байдлууд байж магадгүй гэсэн мэргэжлийн үл

итгэх сэтгэлгээгээр аудитыг төлөвлөж гүйцэтгэнэ. Нягтлан бодогчидын олон

улсын холбооноос гаргасан “Мэргэжлийн нягтлан бодогчидын ёс зүйн дүрэм”-

д аудиторууд захирагдах ёстой. Аудтор нь үйл ажиллагаагаа явуулахдаа

мэргэжлийн шинжтэй тодорхой зарчимуудыг баримталдаг. Үүнд:

Хараат бус байх: Хараат бус байх гэдэг нь аудитор нь үйлчлүүлэгч

байгууллагын болон түүний удирдлагын ашиг сонирхолоос ангид тусгаар

байж үнэнч шударга ажиллахыг хэлнэ. Аудитор нь хараат бус байх зарчимыг

ёсчлон биелүүлээд зогсохгүй олон нийт тэдний хараат бус байдалд үл итгэх,

эргэлзээ төрүүлэхүйц үйлдлээс ямагт зайлсхийх ёстой. Жишээлбэл: Урьд нь

ажиллаж байсан компанид аудит хийж буй аудиторын хувьд түүний гаргасан

дүгнэлт хараат бус байдалд гарсан гэхэд олон нийт эргэлзэх болно.

Хараат бус байх зарчим хэрэгжихийн тулд:

Аудитор нь:

- Үйлчлүүлэгч байгууллагатай санхүү, эд хөрөнгө, өмчлөлийн талаар ямар

нэг холбоогүй байх.


- Үйлчлүүлэгч байгууллагын удирдлага, санхүүгийн ажилтнуудтай салан

төрлийн холбоогүй байх ёстой.

Зарчимч байх: Төрийн хууль, үйл ажиллагааны дүрэм журмыг нарийн

чанд сахин биелүүлсэнээр энэхүү зарчим хангагдана.

Мэргэжлийн ур чадвар, хянамгай байдал: Мэргэжлийн хянамгай байдал

гэдэг нь аудитын компанид ажиллаж буй хүн бүр өөрийн эзэмшисэн ур

чадвараа хянуур нямбай байдал, хичээнүй чармайлттай хослуулан ажиллах

тухай ойлголт юм. Аудитор нь заавал мэргэшсэн нягтлан бодогч болсон хүн

байх ёстой. Энэ нь мэргэжлийн ур чадварын шаардлагыг хангаж байгааг

харуулдаг. Мөн аудиторууд үйл ажиллагааны болон ёс зүйн стндартуудыг

дагаж мөрдөн, ур чадвар, үялчилгээний чанарыг байнга дээшлүүлэхийг

чармайхын сацуу мэргэжлийн үүргээ өөрийн ур чадварын дээд түвшинд

гүйцэтгэх ёстой.

Нууц хадгалах: Үйлчлэглүүлэгч байгууллагын санхүү, бизнесийн

нууцыг задруулах, мэдээлэлийг хувийн зорилгоор ашиглах, хуулийн болон

мэргэжлийн дагуу мэдээлэлийг авч үзэх үүрэг, хариуцлаг хүлээгээгүй этгээдэд

танилцуулах зэрэг үйлчлүүлэгчийн эрх ашигт харш үйл ажиллагаа явуулахыг

аудиторт хатуу хориглодог.

Мэргэжлийн ёс зүйг баримтлах: Хараат бус аудиторын мөрдөх

мэргэжлийн ёс зүй нь аудиторын үнэнч шударга байдал, олон нийтийн

сонирхол үүрэг хариуцлага зэрэг хэд хэдэн асуудлыг хөнддөг. Аудитор нь

үнэнч шударга, асуудалд бодитой ханддаг найдвартай хүн байх ёстой. Аудитор

нь мэргэжлийн үүргээ гүйцэтгэхдээ мэргэжлийн мэдрэмж, өөрийн тодорхой

үзэл баримтлалтай байж олон нийтий ашиг сонирхолд нийцүүлэн тэдний итгэл

найдварыг хүлээн мэргэжлийн ур чадвар гарган ажилллах ёстой. Олон

нийтийн итгэл найдварыг хүлээхийн тулд аупиторууд мэргэжлийн үүргээ

өндөр түвшинд гүйцэтгэн шупарга байдлыг эрхэмлэх ёстой.


Арга зүйн стандартуудыг баримтлах: Аудитор нь үйл

ажиллагаагаа явуулахдаа олон улсын болон үндэсний стандарт, мэргэжлийн

байгууллагаас гарагасан дүрэм, журамыг дагаж мөрдөнө.

1997 оны 5 – р сард батлагдсан манай улсын “Аудитын тухай” хуульд

ауйдитын үйл ажиллагааны зарчимуудыг дараах байдлаар тодорхойлсон.

1. Үйл ажиллагаандаа хуулийг чандлан санхина.

2. Аудитын олон улсын болон өөрийн орны стандартыг баримтална.

3. Аудитын үйл ажиллагаа нь хараат бус байна.

4. Аудитор нь аудитын үйл ажиллагааг чанартай гүйцэтгэх мэргэжлийн

шаардлагыг хангасан байна.

5. Захиалагч, үйлчлүүлэгч нь аудиторыг чөлөөтэй сонгох эрхтэй.

6. Аудитор баталгаажуулалтыг буруу хийснээс үйлчлүүлэгчид хохирол

учруулбал хохирлыг хариуцна.

7. Мэдээлэлийн нууцыг хадгална.

8. Аудитын үйл ажиллагаанд шударга бус өрсөлдөөгиыг хориглоно.

3. Аудитын гэрээт ажлын тухай

Аудитын ажлын гэрээ: Аудиторын байгуулага, аудиторууд

үйлчлүүлэгчээ сонгон авч судлан тодорхой үнэлэлт өгсөний дараа аудит хийх

тухай асуудлаа шийдвэрлэнэ. Энэ шийдвэр нь хоёр талын эдлэх эрх үүргийн

харилцааг зохицуулсан тодорхой нөхцөл бүхий гэрээгээр хүчин төгөлдөр

болно. Ингэж албан ёсны гэрээг байгуулсны дараа харилцан зөшилцөөгүй

нөхцөлд аудиторын үйл ажиллагааг үйлчлүүлэгчийн зүгээс үндэслэлгүй

буруутгах тохиолдол цөөнгүй тохиолддоно. Нэг ёсондоо аудиторын ажлын

гэрээнд аудиторын үүрэг эрхийн хариуцлагыг баталгаажуулан тэдний нэр

төрийн хамгаалах албан бичиг баримт юм. Аудитын байгууллаг өөртөө

гэрээний загвартай байх бөгөөд бизнесийн бусад чиглэлийн гэрээнээс

онцлогтой байна. Нөгөө талаар аудитын үйл ажиллагаанд зайлшгүй

хэрэглэгдэх стандартын хүрээнд аудитор ажиллана.


Аудитын ажлын төлөвлөлт, хөтөлбөр боловсруулалт: Аудитын бэлтгэл

үеийн нэг чухал хэсэг бол аудитын ажлын төлөвлөлт, хөтөлбөр боловсруулалт

юм. Ауитын ажлын төлөвлөлт тухайн үйлчлүүлэгч байгууллагад хийж байгаа

аудитын үйл ажиллагааг бүхэлд нь хамаарна. Ингэснээр аудитын гүйцэтгэх

ажлын дэс дараалал шаардалагатай ажилбаруудын чиглэлийг тогтоосон

хөтөлбөр боловсруулах үндэслэл болно. Нэг ёсондоо төлөвлөлт нь нийтэг

хэлбэрээр аудитын үйл ажиллагаанд ашиглагдаж хөтөлбөр нь тодорхой ажилд

аудиторын ажлуудыг заасан хоёр өөр төрлийн баримт бичиг юм. Эдгээр

бичгүүдийн хамрах хүрээ аудитын үйл ажиллагаанд хэрэглэгдэх зориулалтыг

нь тодруулан аудиторын олон улсын стандартын 300 – д авч үздэг.

- АОУС 300. Төлөвлөлт: Санхүүгийн тайлангийн аудитыг хэрхэн төлөвлөх

талаар удидамж өгөх, стандарт тогтоох зорилготой.

Аудитор, аудитын пүүсийн чанарын хяналтын бодлого ба горим журамаас

аль тохиромжтойг аудитын гэрээт ажилд авч хэрэгжүүлнэ. Аудитор ба хянаж

удирдах бүхий үүрэг ажилтнууд тодорхой ажил хариуцан хийж буй туслагч

бүрт өгөх удирдамж, заавар болон тэдний ажилд хийх хяналт шалгалтын цар

хүрээг тогтоохдоо туслагчийн мэргэжлийн чадварыг харгалзана. Туслагч нарт

ажил хувиарлах арга нь тухайн тохиолдолд шаардагдах мэргэжлийн чадвартай

хүмүүс уг ажлыг хянамгай гүйцэтгэнэ гэдэг үндэслэлтэй магадлагааг бүрдүүлж

байх хэрэгтэй.

Удирдамж: Ажил хариуцан хийж буй туслагчид зохих удирдамж

хэрэгтэй. Удидмжинд туслагч нарын үүрэг, тэдний гүйцэтгэж буй горимын

зорилгыг тусгана. Түүнчлэн аж ахуй нэгжийн бизнесийн мөн чанар ба туслагч

нарын гүйцэтгэж байгаа аудитын гоимуудын мөн чанар, цаг хугацаа ба цар

хүрээнд нөлөөлж болзошгүй нягтлан бодох бүртгэлийн аудитын асуудлуулдын

талаар мэдэгдэх нь тэдэнд өгөх удирдамжын нэг хэсэг юм.


Хянан удирдах: Хянан удирдах ажиллагаа нь удирдамж, хяналттай нягт

холбоотой ба аль алины нь элментүүдийг багтаадаг. Хянан удирдах үүрэг

хүлээсэн боловсон хүчин аудитын үед дараах ажил үүргийг гүйцэтгэнэ.

1) Аудитын ажлын явц, ахицыг байнга хянаж дараах зүйлсийг анхааралдаа

авч үзнэ.

a) Туслагчид өгсөн үүрэгт ажлыг гүйцэтгэхэд зайлшгүй хэрэгтэй

мэргэжлийн чадварыг туслагч эзэмшисэн байх.

b) Туслагч нар аудитын чиглэл удирдамжыг ойлгож байгаа эсэх.

c) Өгсөн үүрэгт ажлыг аудитын ерөнхий төлөвлөгөө ба аудитын

хөтөлбөрийн дагуу гүйцэтгэж байгаа эсэх.

2) Аудитын үед илэрсэн нягтлан бодох бүртгэл ба аудитын үлэмж нөлөө

бүхий асуудлуудыг мэдэж байх, тэдгээрийн нөлөөг үнэлэх, шаардлагатай

бол аудитын ерөнхий төлөвлөгөө, аудитын хөтөлбөрийг шинчлэх.

3) Аудиторуудын гаргасан мэргэжлийн зөрөөтэй дүгнэлтүүдийг нэг мөр

болгон шийдвэрлэх ба зохих түвшингийн боловсон хүчинтэй зөвлөлдөх.

Хянан шалгах: Туслагч нарын гүйцэтгэсэн ажлыг наанадаж тэдэнтэй

ижил түвшний мэргэжлийн чадвартай боловсон хүчнээр хянуулан дараах

зүйлсийг тодорхойлно.

a) Ажлыг аудитын хөтөлбөрийн дагуу гүйцэтгэсэн

b) Гүцэтгэсэн ажил ба хүрсэн үр дүнг зохих ёсоор баримтжуулсан

c) Бүх нөлөө бүхий аудитын асуудлуудыг шийдвэрлэсэн эсвэл аудитын

дүгнэлтэнд тусгасан

d) Аудитын горимын зорилгыг биелүүлсэн

e) Хийсэн дүгнэлтүүд нь гүйцэтгэсэн ажлын үр дүнтэй нийцсэн ба

аудиторын дүгнэлтэнд зохих нотолгоо болсон

Дараах зүйлсийг тодорхой цаг хугацаагаар эргэн хянаж шалгаж байвал

зохино.

a) Аудитын ерөнхий төлөвлөгөө ба аудитын хөтөлбөр


b) Уламжлалт ба хяналтын, рискийн түүний дотор хяналын түүвэр

шалгалтын үр дүнд хийсэн үнэлгээ, түүнийулмаас аудитын ерөнхий

төлөвлөгөө ба аудитын хөтөлбөрт хийсэн өөрчлөлт

c) Биет горимоор олж авсан удитын нотолгооны баримтжуулалт ба

тэдгээрээс хийсэн дүгнэлтүүд түүнчлэн зөвлөлдөөний үр дүн

d) Санхүүгийн тайлан, санал болгож буй залруулах бичилтүүд ба санал

болгож буй аудиторын тайлан.

Аудитын ажлыг хянаж шалгах явцад, ялангуяа том хэмжээний, хүнд

төвөгтэй аудитын үед, аудиторын тайлан гаргахаас өмнө тухайн аудитад

оролцоогүй бусад боловсон хүчнээр тодорхой нэмэлт хяналт шалгалтуудыг

гүйцэтгүүлж болно.

- АОУС 800. Тусгай зорилго бүхий аудитын гэрээт ажлын аудиторын

тайлан: Энэхүү стандарт нь дараах төрлийн тусгай зорилго бүхий

аудитын гэрээт ажлыг гүйцэтгэхэд чиглэл удирдамж өгөх, мөрдөх

стандартыг тогтоох зорилготой.

Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт болон

үндэсний стандартаас өөр нягтлан бодох бүртгэл нь нэгдмэл

зарчмын дагуу бэлтгэгдсэг санхүүгийн тайлан

Санхүүгийн тайлан дахь тусгай дансууд, санхүүгийн

тайлангийн бүрдэл хэсгүүд

Гэрээ хэлцлийн хэрэгжилт

Хураангуй санхүүгийн тайлан

Аудитын горимууд

Аудитын горим гэдэг нь аудиторын нотолгоо гаргаж авах арга юм.

Хангалттай зохих нотолгоог олж авахын тулд аудитор биет шалгалт, асуулга,

ажилглалт хийх, тулган баталгаажуулах, баримтын шалгалт хийх, давтан

гүйцэтгэх, шинжилгээ хийх зэрэг аргыг хэрэглэдэг. Нотолгоо цуглуулахын

тулд аудиторын ашигладаг 10 горим байдаг.


1. Асуулга хийх: Үйлчлүүлэгч байгууллагын ажиллагсад болон бусад

этгээдээс нотолгоонд шаардлагатай мэдээлэл авах зорилгоор асууж лавлах

ажиллагаа. Асуулгыг амаар болон бичгээр явуулж болно. Аудит хийх

төлөвлөлтийн үе шатанад аудитор үйлчлүүлэгч байгууллагын үйл ажиллагаа,

дотоод хяналтын талаар тодорхой ойлголттой болсон байх талаар бид өмнө

үзсэн. Энэ талаарх мэдээлээс олж авах нэг хялбар арга бол асуулга юм.

Асуулгын тусламжтайгаар аудитор нотолгоо олж авах үед бусад горимуудаар

дамжуулан түүнийг цаашид батлах нотолгоонуудыг олж авах шаардлагатай

байдаг.

Дутагдалтай тал: Хөндлөнгийн эх үүсвэрэс аваагүй бөгөөд түншээс авна.

Түншийн ашиг сонирхолд нийцүүлэн гуйвуулсан байж болох учраас үүнийг

шийдвэрлэх буюу дүгнэгч шинжтэй нотолгоонд тооцож болохгүй.

2. Ажиглалт хийх: Ажиглалт гэдэг нь үйлчлүүлэгч байгууллагын

ажилтны гүйцэтгэж буй ажил, холбогдох баримт, үйл явцыг газар дээр нь

ажилгах замаар нотолгоонд шаардлагатай мэдээлэл олж авар арга юм. Энэ

аргыг аудитын аль ч үе шатанд ашиглаж болно. Байгууллагын хөрөнгийн

тухай бодитой оршин байгаа тухай баталгаа, үнэлгээ, нөхцөл байдлыг

ажиглалтын аргаагр баталгаажуулдаг. Энэ аргыг биет хөрөнгөөс гадна үнэт

цаас, сертификат гэх мэтийн албан ёсны баримтыг баталгаажуулахад мөн

хэрэглэдэг.

Давуу тал: Аудит хийх явцад маш олон зүйлийг харах, сонсох, хүрч

мэдрэх болон үнэрлэх оло боломж байдаг.

Дутагдалтай тал: Энэ нь дангаараа хангалтгүй. Эхэлж төрсөн

сэтгэгдэлээ бусад дэмжин батлах нотолгооноор нотлох шаардлагатай.

3. Биет шалгалт буюу тооллого: Хөрөнгийг шалгах болон тоолох

замаар түүний бодитой оршин байгааг баталгаажуулж болно. Биет шалгалт нь

ихэнхдээ бараа материал, бэлэн мөнгөтэй холбоотой байдагч түнийг үнэт цаас,

өөрийн бичгээрх авлага болон биет үндсэ хөрөнгийг баталгаажуулахад бас

хэрэглэнэ. Нотолгооны шаталсан дараалалын хувьд авч үзвэл биет шалгалтыг

илүү найдвартай, үр ашигтай аудитын нотолгоонд тооцдог.


Даваа тал:

Хөрөнгийн чанар ба нэр төрлийн аль алийг батлах бодитой хэрэгсэл

болдог.

Хөрөнгийн байдал буюу чанарт үнэлгээ өгөх үр ашитай арга болдог.

Дутагдалтай тал:

Түнш тухайн хөрөнгийг эзэмшидэг гэдгийг батлах хангалттай нотолгоо

биш.

Ихэнх тохиолдолд аудитор нь хуучрал гэх мэт хүчин зүйлсийг шүүн

шийдэж чадахуйц чадвартай байдаггүй.

Санхүүгийн тайлангийн зорилгоор зөв үнэлгээ хийснийг тогтоох нь

ерөнхийдөө биет шалгалтаар хийгдэх зүйлс биш.

4. Тулган баталгаажуулах: Энэ нь гуравдагч этгээдээс баримт нөхцөл

байдлын талаар бичгээр илэрхийлсэн баталгаа авах арга. Аудитор нь

баталгааг гол төлөв мөнгөн хөрөнгө, банкнаас баталгаа гаргуулах болон

авлагын данс (худалдан авагчаас баталгаа гаргуулах) – тай холбон үздэг.

Нөхцөл байдлаас шалгаалаад ямарч ажил гүйлгээ үйл явдал, дансны

үлдэгдэлийг гуравдагч талаар баталгаажуулж болно. Аудиторууд найдвартай

байдгаас нь болж тулган баталгаажуулалтын хариултыг амаар авахаасаа илүү

бичгээр авдаг.

Нягтлн бодох бүртгэл нь мэдээлэлийн, хяналтын гэсэн хоёр чухал үүргийг

гүйцэтгэж байдаг. Энэ утгаараа нягтлан бодох бүртгэлийн тогтолцоо нь

дотоод хяналтын нэг гол бүрдэл хэсэг юм. Нягтлан бодох бүртгэлийн

тогтолцоо нь аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажил гүйлгээг тодруулах, ангилах,

дүн шинжилгээ хийх болон бүртгэхэд чиглэдсэн горим болон эдгээрийн үр

дүнд боловсруулж гаргасан баримт мэдээлэлээс бүрдэнэ. Эдгээр горим баримт

мэдээлэл нь үйл ажиллагаагаа үр ашигтай болгох, санхүүгийн тайланг зохих

ёсоор гаргах зэрэгт ихээхэн ач холбогдолтой. Хяналтын горим гэдэг нь

мэдээлэлийг боловсруулах, холбогдох мэдээлэлийг хадгалах, хөрөнгийг

хамгаалах зэрэг зорилгыг хэрэгжүүлэх үүднээс дотоод хяналтыг зохион

байгуулах бодлого, горим юм. Хяналтын орчин, НББ-н тогтолцоо нь


байгууллагад хаматай бүх ажил гүйлгээтэй холбоотой байдаг бол хяналтын

горимыг их дүнтэй болон эрсдэл ихтэй ажил гүйлгээнд зориулж

боловсруулдаг. Хяналтын горимыг хэд хэдэн хэсгүүдэд хуваадаг. Тухайлбал:

- Ажил гүйлгээ ба үйл ажиллагааг зохих ёсоор зөвшөөрсөн байх

- Ажил үүргийн хувиарыг зааглаж салгаж өгөх ингэснээр ажлаа гүйцэтгэх

явцад альваа алдаа гаргах явдал багасна.

- Урьдчилсан дугаарласан тээвэрлэлтийн баримт хэрэглэх гэх мэт ажил

гүйлгээ, үйл явдлын бүртгэлийг зохих ёсоор хийж гүйцэтгэхийн тулд

түүнд тохирсон баримт, маягт болон бүртгэлийн хэв загварыг

боловсруулж хэрэглэх.

- Ажлын гүйцэтгэл болон чек, зохицуулалт гэх зэрэг бүртгэгдсэн дүнгийн

үнэ цэнийг хянаж, шалгах, хөрөнгийг бүртгэлтэй нь тулгаж, шалгах,

компьютерээр гүйцэтгэж буй хяналтын горим, дансны үлдэгдлийг

нэгтгэж гаргасан тайланг удирдлагын зүгээс үзэж танилцах гэх мэт үйл

ажиллагааг хянаж шалгах

Хяналтын горим үр ашигтай байхын тулд ажил гүйлгээний боловсруулалтын

бүх үе шатыг хамрах хэрэгтэй.

4. Ажлын баримт, баримтжуулалт

Аудиторын мэдээллэг чанар ба альваа үйлчлэгч байгууллагад анхан шатны

бүртгэлийн баримтжуулалт, баримт бичиг, материалд үндэслэнэ. Тодорхой

баримт мэдээлэлгүйгээр ямар ч аудитор хяналт шалгалт баталгаажуулалтыг

гүйцэтгэж чадахгүй. Ийм учираас тухайн үйлчлүүлэгч байгуулллагын нягтлан

бодох бүртгэл хөтлөлт санхүүгийн тайлан гаргахтай холбогдсон бичиг

баримтаар шаардлагатай мэдээлэлүүдийг цуглуулж аудитор бүх л ажилдаа

өргөн хэмжээнд ашиглах бодлогыг хэрэглэнэ. Аудитын биичг баримт

бүрдүүлэлт, ангилалт нь өргөн хэмжээний олон чиглэлтэй байна. Энэхүү

баримт мэдээлэлийн эх үүсвэрт нягтлан бодох бүртгэлийн бүхий л систесд


тохиуулна. Аудитын онол ажлын практикт олон тооны төрөл чиглэлтэй

баримт материалыг заавал ангилан авч үздэг.

1. Шууд биш материал: Энэ нь үйлчлүүлэгчдийн дотоод хяналт, аудитын

тооцоо дүгнэлтүүдийн баримтууд юм.

2. Шууд материал: Энэ нь анхан шатны бүртгэлийн баримтжуулалт,

тооллогын баримт, илүүдэл дутагдалын баримт, мөнгөн ба мөнгөн бус

орлого, зардлуудын баримт, цалин хөлсний тооцо гэх мэт… орно.

3. Материаллаг чанартай баримт: Энэ нь хөрөнгийн өөрчлөл,

хөдөлгөөнтэй холбогдсон эх материалууд хамаарна.

4. Материаллаг биш баримт: Энэ нь иргэд ажилчдын хүсэлт, өргөдөл,

мэдээлэл, ангилалт хамаарна.

Ажлын баримт гэдэг нь аудитын олон улсын стандартын шаардлагын дагуу

аудитын үйл ажиллагааны явцад аудиторын олж бүрдүүлсэн, бичиж бэлтгэсэн

баримтууд юм. Ажлын баримт нь үйлчлүүлэгч байгууллагын бүртгэлийн

баримт болон аудиторын тайланг холбох хэрэгсэл болдог. Ажлын баримт нь

аудиторын хийсэн ажлыг баримтжуулж, дүгнэлт хийх, дүгнэлтээ хамгаалах гол

хэрэгсэл юм. Хэдийгээр ажлын баримт нь аудиторын өмч боловч түүний

нууцыг задруулахгүй байх ёстой. Ажлын баримт нь аудитын үйл ажиллагааг

төлөвлөх, зохион байгуулах, хянах, удирдах, шалгах хэрэгсэлээс хангахаас

гадна аудиторын ажлын үр дүн, дүгнэлтийг нотлох баримт болж байдаг.

Ажлын баримтыг дотор нь байнга хэрэглэгдэх баримт бичиг, удирдаж болох

баримт бичиг, шалгалтын баримт бичиг гэж ангилдаг.

1. Байнга хэрэглэгдэх баримт бичиг: Энэ нь аудитын шалгалт бүрд

тогтвортой байдлаар хэрэглэгддэг баримт бичгүүд юм. Тухайлбал:

- Компанийн дүрэм, үүсгэн байгуулагчдын гэрээ, улсын

бүртгэлийн гэрчилгээ, урт хугацаанд мөрдөж буй гэрээ

хэлэлцээрүүд, түрээсийн, лицензийн, төлбөрийн г.м…

- Компанийн үйл ажиллагаа, зах зээлийн талаарх олон жилийн

үзүүлэлтүүд.


- Хувьцаа эзэмшигчид, төлөөлөн удирдах зөвлөл, хяналтын

зөвлөлийн хурлын тэмдэглэл.

- Эзэмшигчдийн өмч, хуримтлагдсан ашиг зэрэг үзүүлэлтийг

тусгасан дансны үлдэгдэл.

- Өмнөх аудиторын тайлан.

2. Аудитын ажлын удирдамж болох баримт бичигт:

- Аудит хийлгэхийг хүссэн албан бичиг, захидал.

- Аудитын ажлын хэсэг томилсон тухай тушаал, шийдвэр.

- Үйлчлүүлэгч байгууллагын удирдлагтай уулзсан тухай тэмдэглэл.

- Урьдчилсан тойм судалгаа.

- Аудитын шалгалтын үр дүнгийн талаарх урьдчилсан үнэлэлт.

- Аудитын шалгалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөр.

- Дотоод хяналтын талаарх судалгаа.

- Санхүүгийн тайлан.

- Нягтлан бодох бүртгэлийн талаар үйлчлүүлэгчийн баримталдаг

дүрэм, журам зэрэг багтана.

3. Аудитын шалгалтын баримт бичиг: Аудитын шалгалтын баримт

бичиг гэдэг нь шалгалтын чиглэл тус бүрээр цуглуулсан мэдээлэл,

хийж гүйцэтгэсэн ноимын тухай тэмдэглэл, гаргасан шийдвэр зэрэг

юм. Эдгээр баримт нь аудитын шалгалтын үр дүнд ихээхэн нөлөөтэй

байдаг тул ойлгожтой цэвэр нямбай хөтлөгдсөн, дугаарлагдсан,

мэдээлэл нь агуулга сайтай байх ёстой. Ажлын баримт нь агуулгдаа

бүрэн тохирсон, бусад баримтуудаас тусад нь авч үзэх боломжтой, өөр

баримттай холбоотой бол түүнийг заасан тэмдэглэгээтэй байна.

Ажлын баримт нь соронзон бичлэг, дискэн дээрх буулгасан болон

гарааг, компьютерээр бичсэн байж болно. Аудитын стандартын дагуу

ажлын баримт нь шалгалтыг зохих ёсоор төлөвлөж хянасан, дотоод

хяналтын тогтолцоог сайтар судалсан, дүгнэлтийг хангалттай үнэн зөв

нотолгоон дээр үндэслэсэн гэдгийг баталж байдаг. Аудиторууд ажлын

баримтаа ангилж, дугаарлах өөрийн гэсэн аргатай байдаг. Балансын

бүтэцийн дагуу ангилан ажлын баримтаа бэлтгэх нь илүү зохимжтой.


Аудитор нь ажлын баримтаас гадна аудитын нотолгоог сайн

бүрдүүлэх хэрэгтэй. Ажлын баримт нь аудитын өөрийнх нь цуглуулж

бэлтгэсэн, өөрт нь үлдэх баримтууд байдаг бол нотолгоо нь

дүгнэлтийн үндэс болох нотлох баримтууд юм.

Баримтжуулалт: Энэ нь аудит хийхтэй холбогдуулан аудиторын

бэлтгэсэн эсвэл олж авсан ба хадгалж байгаа ажлын баримт материалыг хэлнэ.

Ажлын баримт материал нь цаас, хальс, цахим хэрэгсэл болон бусад хэрэгсэл

дээр буулгасан мэдээний хэлбэрээр байж болно.

Ажлын баримт материал нь:

- Аудитыг төлөьлөх ба гүйцэтгэхэд тусална.

- Аудитын ажлыг удирдах ба шалгахад тусална.

- Түүнд дээр аудиторын дүгнэлтийг нотолхын тулд гүйцэтгэсэн,

аудитын ажлаар олж авсан нотолгоог тэмдэглэж бичнэ.

Ажлын баримт материалын хэлбэр ба агуулга: Аудитын тухай бүхий л

ойлголт өгөхийн тулд аудитор, ханглттай иж бүрэн ба дэлгэрэнгүй ажлын

баримт материалыг бэлтгэх хэрэгтэй.

Аудитын ажлын төлөвлөгөө, гүйцэтгэсэн аудитын горимуудын шинж

чанар, цаг хугацаа ба цар хүрээ, тэдгээрийн үр дүн ба олж авсан аудитын

нотолгооноос гаргасан дүгнэлт зэрэг мэдээлэлийг ажлын баримт материалд

бичиж тэмдэглэнэ. Мэргэжлийн нарийн дүгнэлт өгсөн бүх нөлөө бүхий

зүйлсийн тайлбар, тэдгээрт өгсөн эцсийн дүнэлтийг ажлын баримт материал

тусгана. Бүртгэлийн зарчмын хүнд асуулт болон мэргэжлийн нарийн дүгнэлт

шаардагдах зүйлсийн хувьд, тэдгээрт эцсийн дүгнэлт өгөх үед аудиторт

мэдэгдэж байсан холбогдох баримт, бодит байдлыг ажлын материалд

тэмдэглэнэ.

Аудиторын авч үзэж, судалж буй бүхнийг бталгаажуулахад ажлын

материалын хэмжээ ямар байх нь чухал биш учраас энэ бол цэвэр мэргэжлийн

нарийн дүгнэлтийн шинж чанартай асуудал юм. Бэлтгэх ба хадгалж үлдвэл

зохих ажлын материалын цар хэмжээг тогтоохдоо өмнө нь аудит хийж

байгаагүй ажил өөр хэн нэгэн аудиторт гүйцэтгэсэн ажил, гаргасан

шийдвэрийн үндэс шалтгааны талаар ойлголт өгөхийн тулд чухам ямар


мэдээлэл хэрэгтэй болох вэ? Гэдгийг харгалзан үзэх нь чухал. Харин уг хэн

нэгэн аудитор тухайн ажлын материалыг бэлтгэсэн аудитортой ярилцаж байж

аудитын дэлгэрэнгүй хэсгүүдийн тухай ойлголт олж авна.

Ажлын материалын хэлбэр ба агуулгад дараах зүйлс нөлөөлнө:

- Гэрээт ажлын мөн чанар.

- Аудиторын тайлангийн хэлбэр.

- Бизнесийн мөн чанар ба үйл ажиллагааны нарийн төвөгтэй байдал.

- Аж ахуйн нэгжийн нягтлан бодох бүртгэл ба дотоод хяналтын

системийн ман чанар ба нөхцөл байдал.

- Тодорхой нөхөцөлд туслагч нарын гүйцэтгэсэн ажлыг чиглүүлж

удирдах ба хянах хэрэгцээ.

- Аудитын үед ашигласан аудитын тусгай арга зүй ба технологи

дараалал.

Тухайн үеийн нөхцөл байдал ба өөр аудитын үед аудитортямар материал

хэрэгтэй байгаагаас шалтгаалж ажлын баримт материалын загвар ба зохион

байгуулалтыг хийдаг. Стандарт ажлын материал хэрэглэснээр уг ажлын

баримт материалыг үр ашигтайгаар бэлтгэж хянах болно. Тэдгээр нь ажлын

хувиарлалтыг хөнгөвчилхийн зэрэгцээ түүний чанарт хяналт тавих хэрэгсэл

болон үйлчилнэ.

Аудитын үр ашгийг сайжруулахын тулд байгууллагас бэотгэсэн хүснэгт,

шинжилгээ ба бусад баримт бичгүүдийг аудитор хэрэглэж болох юм. Ийм

тохиолдодл тэдгээр материалууд нь зүй ёсоор бэлтгэгдсэн гэдэг хангалттай

нотолгоо аудиторт байх хэрэгтэй. Ажлын баримт материалд голдуу дараах

зүйлсийг тусгадаг:

- Байгууллагын хууль, эрх зүйн ба зохион байгуулалтын бүтцийн таларх

мэдээлэл.

- Эрх зүйн чухал баримт бичиг хэлцэл болон протоколын хуулбарууд

эвэл түүвэрүүд.

- Байгууллага хүрээнд нь үйл ажиллагаагаа явуулж буй салбар эдийн

засгийн орчны болон хууль зүйн орчны талаарх мэдээлэл.


- Төлөвөлөх явцын түүн дүтүр аудитын хөтөлбөр ба түүнд хийсэн альваа

өөрчлөлтийн нотолгоо.

- Нягтлан бодох бүртгэл ба дотоод хяналтын системийн талаарх

аудиторын ойлголтыг нотлох нотолгоо.

- Үүсмэл болон хяналтын рискийн үнэлгээ ба түүнд хийгдсэн өөрчлөлт

залруулгыг нотлох нотолгоо.

- Дотоод аудитын ажлыг харгалзан үзсэн байдал ба хүрсэн дүгнэлтийг

нотлох нотолгоо.

- Ажил гүйлгээ ба үлдэгдлийн шинжилгээ.

- Чухал харьцаа ба хандлагын шинжилгээ.

- Гүйцэтгэсэн аудитын горимын мөн чанар, цаг хугацаа, цар хүрээ ба

түүний үр дүнгийн тэмдэглэл.

- Туслагч нарын гүйцэтгэсэн ажлыг хянаж давхар шалгасан гэдгийн

нотолгоо.

- Аудитын горимын хэн гүйцэтгэсэн, хэзээ гэдгийн тодорхойлолт.

- Өөр аудитор санхүүгийн тайланг нь аудитласан салбар нэгжтэй

холбоотойгор гүйцэтгэсэн горимын дэлгэрэнгүй материал.

- Бусад аудиторууд, шинжээч болон альваа гуравдагч талуудтай

харилцсан бичиг захидлын хуулбарууд.

- Байгууллагад танилцуулсан болон ярилцсан аутай холбоотой

зүйлсийн, түүн дотороо гэрээт ажлын нөхцөл дотоод хяналтын

материаллаг сул талууд зэргийн тэмдэглэл захидлын хуулбар.

- Аж ахуй нэгжэс илрүүлсэн танилцуулах захидал.

- Аудитын нөлөө бүхий зүйлд өгсөн аудиторын дүгнэлт, түүн дотроо

аудиторын горимоор илрүүлсэн онцгой жич болон ер бусын зүйлсийг

хэрэв илрүүлсэн бол хэрхэн шийдсэн буюу зохицуулсан эсэх.

- Санхүүгийн тайлан ба аудиторын илтгэл тайлангийн хуулбарууд.

Давтан аудит хийх тохиолдолд зарим ажлын материалын файлыг байнгын

хэмээн ангиалах бөгөөд тэдгээрийг нэмэгдсэн шинэ мэдээлэлээр баяжуулан

дараа дараагийнасуудалд хэрэглэж болно. Нөгөө талаас зөвхөн тухайн үеийн

аудиттай холбоотой мэдээлэлийг агуулсан файл байж болно.


Ажлын баримт материалын нууц байдал, аюулгүй байдал, хадгалалт ба

эзэмшил: Ажлын баримт маериалын нууц байдал болон аюулгүй хадгалалтыг

хангах ба тэдгээрийн практик хэрэгцэг хангахад урт хугацаагаар бүртгэл мэдээ

хадгалах хуулийн болн мэргэжлийн байгууллагын шаардлагад нийцсэн зохих

горимуудын хэрэглэх хэрэгтэй. Ажлын баримт материал бол аудиторын өмч

юм. Аудиторын хариуцлагатай шийдвэрийн дор ажлын баримт материалын

нэг хэсэг болон түүнээс түүвэрлэн авсан зүйлсийг байгууллагад өгч болох

боловч тэдгээр нь байгууллагын нягтлан бадах бүртгэлийг орлохгүй.

1. Аудитын шалгалтын үе шат, арга зүй

Аудитын шалгалтын үе шат: Аудитын үйл ажиллагааны эцсийн үр дүн нь

түүнийг хэрхэн төлөвлөж хэрэгжүүлсэнээс ихээхэн хамаардаг. Нийтээр хүлээн

зөвшөөрсөн аудитын стандартад “Аудитор нь ажлаа төлөвлөж гүйцэтгэх ба

туслахтай бол ажлыг нь хянаж чиглүүлнэ” гэж заасан байдаг. Аудитын

төлөвлөх үе шатыг:

Аудитын стратегийг тодорхойлох

Аудитын программыг боловсруулах гэсэн хоёр хэсэгт хувааж болно.

Аудитын төлөвлөлт нь дараах үе шаттай байна.

1. Урьдчилсан төлөвлөлт


2. Үйлчлүүлэгчийн талаар мэдээлэл цуглуулах

3. Материаллаг байдалд үнэлэлт өгөх

4. Аудитын эрсдэлийг үнэлэх

5. Дотоод хяналтын тогтолцоотой танилцаж рискийг үнэлэх

6. Аудитын ерөнхий төлөвлөгөө, хөтөлбөрөө боловсруулах

АУДИТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮЕ ШАТ

Аудитыг гүйцэтгэх үе шат: Аудитын гүйцэтгэх үе шат нь нэгдүгээрт

нотолгоо, ажлын баримтаа бүрдүүлэх хоёрдугаарт аудитын шалгалтыг

гүйцэтгэх гэсэн хоёр хэсгээс бүрдэнэ.

1. Аудитор нь өөрийн дүгнэлтийн үндэс болж чадах хангалттай мэдээлэл,

нотолгоог цуглуулах шаардлагатай. Санхүү, бүртгэлийн баримт,

тайлангийн мэдээлэлээс гадна хурлын тэмдэглэл, гэрээ хэлэлцээр, дүрэм

журмыг судалж үздэг. Аудитын шалгалтыг гүйцэтгэхийн өмнө

аудиторын анхаарах гол асуудал бол ажлын баримтаа зөв бүрдүүлэх

явдал юм.

2. Аудитор нь аудитын шалгалтыг гүйцэтгэхдээ шалгалтын хүрээ (мөнгөн

хөрөнгө, авлага, өглөг, бараа материал…) тус бүрээр аудитын зорилгыг

¯éë÷ë¿¿ëýã÷ýý ñîíãîõ

Àóäèòûí çîðèëãî áà õ¿ðýýã òîäîðõîéëîõ

Àóäèòûí ýðñäëèéã òîãòîîõ

Àóäèòûí õºòºëáºð

Óðüä÷èëñàí øèíæèëãýý õèéõ áà äýëãýðýíãé áèåò

òåñò ÿâóóëæ íîòîëãîî îëæ àâàõ

Äîòîîä õÿíàëòûí íàéäâàðòàé áàäëûã ¿íýëýõ áà äýëãýðýíã¿é

áèåò òåñò ÿâóóëæ íîòîëãîî îëæ àâàõ

Àæëûí áàðèìò áà ñàíàë çºâëºìæºº íÿãòëàõ

Àóäèòûí ¿ð ä¿íã ¿íýëýõ

Åðºíõèé àóäèòîðûí òàéëàí

Àóäèòûí òàéëàí

Óäèðäëàãàä ºãºõ çºâëºìæ

ÒªËªÂËªÕ

Ã¯ÉÖÝÒÃÝÕ

Àóäèòûí òºëºâëºëò

ÒÀÉËÀÃÍÀÕ


тодорхойлдог. Аудитын зорилго гэдэг нь тухайн хүрээни хувьд юуг

шалгах шаардлагатайгаа тодорхойлоно гэсэн үг юм. Өөрөөр хэлбэл

санхүүгийн тайлангийн батламж мэдэгдэл бүрийн хувьд юуг шалгахаа

тодорхойлдог.

Санхүүгийн тайлангийн аудитын хувьд батламж мэдэгдэл нь тун чухал

ойлголт. Аудитор нь үйл ажиллагаагаа явуулахда шалгалтын хүрээ тус бүрийн

хувьд дараах батламж мэдэгдэлүүд хэрэгжиж байгаа эсэхийг анхаарч

шалгадаг.

Бодитой оршин байх ба тохиолдсон байх

Иж бүрэн байдал

Эрх ба үүрэг

Үнэлгээ ба хувиарлалт

Толилуулга ба тодруулга

Үнэн зөв байх

Тасалбар болголт

Аудитор нь тухайн батламж мэдэгдэлийн хувьд шалгалт хийх зорилгоо

тогтохоос гадна тухайн зорилгод хүрэхийн тулд ямар горим ашиглахаа

тодорхойлж бичдэг.

Аудитын горим гэдэг нь аудиторын нотолгоо гаргаж авах арга юм.

Хангалттай зохих нотолгоог олж авахын тулд аудитор биет шалгалт, асуулга,

ажилглалт хийх, тулган баталгаажуулах, баримтын шалгалт хийх, давтан

гүйцэтгэх, шинжилгээ хийх зэрэг аргыг хэрэглэдэг. Нотолгоо цуглуулахын

тулд аудиторын ашигладаг 10 горим байдаг.

1. Асуулга хийх: Үйлчлүүлэгч байгууллагын ажиллагсад болон бусад

этгээдээс нотолгоонд шаардлагатай мэдээлэл авах зорилгоор асууж лавлах

ажиллагаа. Асуулгыг амаар болон бичгээр явуулж болно. Аудит хийх

төлөвлөлтийн үе шатанад аудитор үйлчлүүлэгч байгууллагын үйл ажиллагаа,

дотоод хяналтын талаар тодорхой ойлголттой болсон байх талаар бид өмнө

үзсэн. Энэ талаарх мэдээлээс олж авах нэг хялбар арга бол асуулга юм.

Асуулгын тусламжтайгаар аудитор нотолгоо олж авах үед бусад горимуудаар


дамжуулан түүнийг цаашид батлах нотолгоонуудыг олж авах шаардлагатай

байдаг.

Дутагдалтай тал: Хөндлөнгийн эх үүсвэрэс аваагүй бөгөөд түншээс авна.

Түншийн ашиг сонирхолд нийцүүлэн гуйвуулсан байж болох учраас үүнийг

шийдвэрлэх буюу дүгнэгч шинжтэй нотолгоонд тооцож болохгүй.

2. Ажиглалт хийх: Ажиглалт гэдэг нь үйлчлүүлэгч байгууллагын

ажилтны гүйцэтгэж буй ажил, холбогдох баримт, үйл явцыг газар дээр нь

ажилгах замаар нотолгоонд шаардлагатай мэдээлэл олж авар арга юм. Энэ

аргыг аудитын аль ч үе шатанд ашиглаж болно. Байгууллагын хөрөнгийн

тухай бодитой оршин байгаа тухай баталгаа, үнэлгээ, нөхцөл байдлыг

ажиглалтын аргаагр баталгаажуулдаг. Энэ аргыг биет хөрөнгөөс гадна үнэт

цаас, сертификат гэх мэтийн албан ёсны баримтыг баталгаажуулахад мөн

хэрэглэдэг.

Давуу тал: Аудит хийх явцад маш олон зүйлийг харах, сонсох, хүрч мэдрэх

болон үнэрлэх оло боломж байдаг.

Дутагдалтай тал: Энэ нь дангаараа хангалтгүй. Эхэлж төрсөн сэтгэгдэлээ

бусад дэмжин батлах нотолгооноор нотлох шаардлагатай.

3. Биет шалгалт буюу тооллого: Хөрөнгийг шалгах болон тоолох

замаар түүний бодитой оршин байгааг баталгаажуулж болно. Биет шалгалт нь

ихэнхдээ бараа материал, бэлэн мөнгөтэй холбоотой байдагч түнийг үнэт цаас,

өөрийн бичгээрх авлага болон биет үндсэ хөрөнгийг баталгаажуулахад бас

хэрэглэнэ. Нотолгооны шаталсан дараалалын хувьд авч үзвэл биет шалгалтыг

илүү найдвартай, үр ашигтай аудитын нотолгоонд тооцдог.

Давуу тал:

Хөрөнгийн чанар ба нэр төрлийн аль алийг батлах бодитой хэрэгсэл

болдог.

Хөрөнгийн байдал буюу чанарт үнэлгээ өгөх үр ашитай арга болдог.

Дутагдалтай тал:

Түнш тухайн хөрөнгийг эзэмшидэг гэдгийг батлах хангалттай нотолгоо

биш.


Ихэнх тохиолдолд аудитор нь хуучрал гэх мэт хүчин зүйлсийг шүүн

шийдэж чадахуйц чадвартай байдаггүй.

Санхүүгийн тайлангийн зорилгоор зөв үнэлгээ хийснийг тогтоох нь

ерөнхийдөө биет шалгалтаар хийгдэх зүйлс биш.

4. Тулган баталгаажуулах: Энэ нь гуравдагч этгээдээс баримт нөхцөл

байдлын талаар бичгээр илэрхийлсэн баталгаа авах арга. Аудитор нь

баталгааг гол төлөв мөнгөн хөрөнгө, банкнаас баталгаа гаргуулах болон

авлагын данс (худалдан авагчаас баталгаа гаргуулах) – тай холбон үздэг.

Нөхцөл байдлаас шалгаалаад ямарч ажил гүйлгээ үйл явдал, дансны

үлдэгдэлийг гуравдагч талаар баталгаажуулж болно. Аудиторууд найдвартай

байдгаас нь болж тулган баталгаажуулалтын хариултыг амаар авахаасаа илүү

бичгээр авдаг.

Нягтлн бодох бүртгэл нь мэдээлэлийн, хяналтын гэсэн хоёр чухал үүргийг

гүйцэтгэж байдаг. Энэ утгаараа нягтлан бодох бүртгэлийн тогтолцоо нь

дотоод хяналтын нэг гол бүрдэл хэсэг юм. Нягтлан бодох бүртгэлийн

тогтолцоо нь аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажил гүйлгээг тодруулах, ангилах,

дүн шинжилгээ хийх болон бүртгэхэд чиглэдсэн горим болон эдгээрийн үр

дүнд боловсруулж гаргасан баримт мэдээлэлээс бүрдэнэ. Эдгээр горим баримт

мэдээлэл нь үйл ажиллагаагаа үр ашигтай болгох, санхүүгийн тайланг зохих

ёсоор гаргах зэрэгт ихээхэн ач холбогдолтой. Хяналтын горим гэдэг нь

мэдээлэлийг боловсруулах, холбогдох мэдээлэлийг хадгалах, хөрөнгийг

хамгаалах зэрэг зорилгыг хэрэгжүүлэх үүднээс дотоод хяналтыг зохион

байгуулах бодлого, горим юм. Хяналтын орчин, НББ-н тогтолцоо нь

байгууллагад хаматай бүх ажил гүйлгээтэй холбоотой байдаг бол хяналтын

горимыг их дүнтэй болон эрсдэл ихтэй ажил гүйлгээнд зориулж

боловсруулдаг. Хяналтын горимыг хэд хэдэн хэсгүүдэд хуваадаг. Тухайлбал:

- Ажил гүйлгээ ба үйл ажиллагааг зохих ёсоор зөвшөөрсөн байх

- Ажил үүргийн хувиарыг зааглаж салгаж өгөх ингэснээр ажлаа гүйцэтгэх

явцад альваа алдаа гаргах явдал багасна.


- Урьдчилсан дугаарласан тээвэрлэлтийн баримт хэрэглэх гэх мэт ажил

гүйлгээ, үйл явдлын бүртгэлийг зохих ёсоор хийж гүйцэтгэхийн тулд

түүнд тохирсон баримт, маягт болон бүртгэлийн хэв загварыг

боловсруулж хэрэглэх.

- Ажлын гүйцэтгэл болон чек, зохицуулалт гэх зэрэг бүртгэгдсэн дүнгийн

үнэ цэнийг хянаж, шалгах, хөрөнгийг бүртгэлтэй нь тулгаж, шалгах,

компьютерээр гүйцэтгэж буй хяналтын горим, дансны үлдэгдлийг

нэгтгэж гаргасан тайланг удирдлагын зүгээс үзэж танилцах гэх мэт үйл

ажиллагааг хянаж шалгах

Хяналтын горим үр ашигтай байхын тулд ажил гүйлгээний

боловсруулалтын бүх үе шатыг хамрах хэрэгтэй.

2.1 Аудитын түүвэр шалгалт

Түүвэр шалгалтын тухай ойлголт: Иж бүрэн шалгалт гэдэг нь

шалгалтанд хамрагдвал зохих зүйлсийг 100% хамруулан шалгалтыг гүйцэтгэнэ

гэсэн үг. 1930 – аад оны үеэс аудитын шалгалтыг түүвэрлэх аргаар явуулах

болсон. үүнийг аудитэд гарсан хувьсгал ч гэж нэрлэдэг. Түүвэрлэлт хийж

байгаагийг утга учир нь нийт бүрэлдэхүүнийг төлөөлүүлэн сонголт хийж

байгаа явдал юм. Олонлог гэсэн үг нь аудитор дүгнэлт гаргаж буй бүх ажил

гүйлгээ дансд юм.

Түүвэр шлгалтын аргууд: Түүвэрлэлтийг хийхдээ түүврийн статистик

болон статистикийн бус аргыг ашигладаг.

Статистик арга гэдэг нь нийт бүтэц бүрэдэхүүнээс сонголт хийхдээ

статистик магадлалын онолыг ашиглахыг хэлнэ.

Статистикийн бус арга гэдэг нь түүвэр хийхдээ статистик аргыг

ашиглахгүй байхыг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл аудиторын туршлага мэргэжлийн

мэдрэмжин дээр үндэслэнэ.


Түүвэрлэлтийг дараах үе шаттайгаар явуулах бөгөөд энэ нь статистик

болон статистикийн бус аргын аль алинд нь хамаарна.

1. Түүвэрлэлтийг төлөвлөх

2. Түүвэрлэлтээ хийх

3. Аудитын шалгалтыг гүйцэтгэх

4. Үр дүнг тооцох зэрэг болно

Төлөвлөхдөө түүвэр аудитын эрсдэл хамгийн бага байх нөцөлийг

бодолцоно. Түүвэрлэлтийн арга, хугацаа, хийгдэх горим зэргийг төлөвлөнө.

Түүвэрлэлтийг хийхдээ сонгосон аргаа зөв хэрэглэж санамсаргүй алдаа,

горимын зөрчи гаргах зэрэгээс сэргийлж болгоомжтой хандана. Түүвэрлэн

авсан хэсэг дээрээ аудитын шалгалтыг явуулахдаа аудитын зорилгоо

тодорхойлж аудитын горимыг зөв хэрэглэнэ. Аудитын шалгалтыг

гүйцэтгэсний дараа түүврийн үр дүнг үнэлнэ. Энэ нь хэдийгээр түүвэрлэн

авсан хэсэг дээр үндэслэсэн дүгнэлт боловч нийт бүтэц бүрэлдэхүүн олонлогт

өгч буй үнэлэлт гэдгийг анхаарах хэрэгтэй.

Түүврийн сонголтын аргууд: Түүврийг сонгох маш олон арга байдаг хэдий ч

олонтаа хэрэглэгддэг 4-н аргын талаар авч үзлээ.

1. Санамсаргүй сонголт: Энэ нь зүйл тус бүр сонгогдох ижил боломж,

магадлалтай байдаг түүврийн арга юм.

2. Системтэй сонголт: Нэг эсвэл хоёр зүйлийг санамсаргүйгэээр сонгож,

харин санмсаргүй сонгосон зүйлс дээр түүврийн дундаж инервалыг

нэмэх замаар бусад зүйлсийг сонодог арга юм.

3. Хэсгийн түүвэрлэлт: Энэ аргаар олонлогийн хэд хэдэн хэсэгт хувааж

хэсэг тус бүрээс тэс бүрээс нэг зүйлийг санамсаргүйгээр сонгож авдаг.

4. Эхм цэгцгүй буюу системгүй түүвэрлэлт: Энэ нь аудиторын үнэлгээ,

шийдэлд үндэслэн сонголт хийдэг арга тул шийдлийн түүврийн сонголт

бас нэрлэгддэг. Энэ арга ь бусад аргтай харицуулбал илүү субьектив

бөгөөд гуйвуулалтанд өртөмтгий байдаг.


Түүвэр аудитын риск: энэ нь түүвэрлэх аргыг хэрэглэснээр аудиторын

дүгнэлт буруу байж болох магадлал юм. Түвэр аудитын эрсдэлийг дотор нь

түүврийн эрсдэл, түврийн бус эрсдэл гэж хувааж үздэг.

Түүврийн эрсдэл гэдэг нь түүвэрлэх аргаас болоод аудитын цар хүрээ

хязгаарлагдмал болсноос болоод үүсэх эрсдэл юм. Түүврийн эрсдэлийг

багасгах хоёр арга байдаг.

А. Түүврийн хэмжэг ихэсгэх, түүврийн хэмжээ хичнээн их л бол, түүврийн

эрсдэл төдий чинээ бага байна.

Б. Түүвэрлэх аргаа өрөчлөх

Түүврийн бус эрсдэл гэдэг нь аудитын горимыг буруу хэрэглэсэн,

торхиромжтой биш горим хэрэглэсэн зэрэгээс үүсэх эрсдэл юм. Мөн

уламжлалт болон хяналтын эрсдлийг буруу үнэлснээс үүсэх эрсдэл нь түүврийн

бус эрсдэл болно.

Хяналтын тестэд ашиглагдах шинж чанарт суурилсан түүвар: Шинж

чанарт суурилсан түүвэрлэлт гэдэг нь дансны үлдэгдэл, худалдан авалтын

нэхэмжлэх, борлуулалтын нэхэмжлэхийн үндсэн үзүүлэлт болон бодит болон

биет ач холбогдол бүхий бүртгэлийн олонлогийн альваа бүрэлдэхүүн

хэсгүүдийг түүврийн нэгж болгон авч үздэг түүвэрлэлт хийх төлөвлөгөө юм.

Шинж чанарт суурилсан түүвэрлэлт нь олонлогийн хичнээн хувь нь тодорхой

нэгэн шинж чанарыг агуулсан эсвэл агуулаагүй болохыг тооцоход чиглэгдэнэ.

Хяналтаас мэдэгдэхүйц гажих гэдэг нь аудитор найдаж тулгуурлахыг

хүссэн хяналтын үндсэн горимыг зөрчиснийг нотолж, түүврийн тодорхой

зүйлд ашиглагдсан нөхцөл байдал юм. Хүлээн зөвшөөрөхүйц алдаа гэдэг

аудиторын зүгээс хүлээн зөвшөөрөхөд бэлэн байгаа бөгөөд хяналтаас авах

баталгаа нь хангалттай баталгаатай гэж дүгнэсэн байх хяналтын мэдэгдэхүйц

хазайлтын хамгийн их хувь юм. Хяналтын тест гэдэг нь дотоод хяналтыг хийж

буй шалгалт юм. Хяналтын зорилго нь мөнгөн алдааг илэрхийлэхэд бус харин

дотоод хяналтын үр ашигтай эсэхийг үнэлэхийн тулд хяналтаас мэдэгдэхүйц

зөрсөн ба хазайсан байдлыг илрүүлхэд оршино.


Шинж чанарт суурилсан түүврийн үе шатууд: Шинж чанарт суурилсан

үе шатууд нь 4-н үе шатаас бүрддэг. Үүнд:

A. Түүвийн хэмжээг тодорхойлох

B. Түүврийг сонгох

C. Хяналтын тест гүйцэтгэх

D. Шалгалтын дүнг үнэлэх

Түүврийн хэмжээг тодорхойлох: Түүврийн хэмжээг тодорхойлор нь

аудитын төлөвлөлтийн шатанд гаргах ёстой шийдвэр юм.

Түүврийг сонгох: Түүврийг сонгоход дээр дурьдсан системийн санамсаргүй гэх

мэт аргуудын алийг ч хэрэглэж болно.

Шалгалын үр дүнг үнэлэх: Хяналтын тестийг гүйцэтгэсний дараа

хяналтын норимын үр ашигтай байдлын талаар дүгнэлт гаргахын тулд тестийн

үр дүнг үнэлэх шаардлагатай.

Хяналтын тест гүйцэтгэх: Аудитор нь дотоод хяналтад үзүүлэх

найдварын талаар дараах үндсэн ойлголтуудтай танилцсан байх ёстой. Үүнд:

1. Дотоод хяналтын систем

2. Системд суурилсан аудит

3. Биет тест хийх

4. Хяналтын тест

5. Системийн ерөнхий хараат байдал

6. Системийн урьдчилсан үнэлгээ

7. Дараах батламж мэдэгдэлүүд ба шинж чанарууд:

- Хууль ёс

- Зөвшөөрөгдсөн байх

- Нийцэмж

- Иж бүрэн байх

- Тохиолдсон байх

- Хэмжилт

- Үнэлгээ

- Толилуулга

- Эрх мэдэл


Үндсэн хяналтыг тогтоох: Үндсэн хяналтууд гэдэг нь аудиторууд

найдвар тавьхыг хүч байгаа дотоод хянатууд юм. Аудиторууд нь ихэнхдээ

тодорхой байтламж мэдэгдэлд холбоотой, хүчтэй дотоод хяналтуудыг тестээр

шалгадаг. Аудиор нь зорилт болон цар хүрээ (өөрөөр хэлбэл хяналтын

найдвартай байдалын түвшин) – г тогтоосны дараагаар гэхдээ гүйцэтгэх тестээ

боловсруулахаас өмнө үндсэн хяналтуудыг тодорхойлдог.

Дотоод хяналтын хэлбэр: Аудитороос ихэнх байгууллагад харж болох

бөгөөд тодорхой найдвар үзүүлж тулгуурлахыг эрмэлздэг зарим хэлбэрийн

дотоод хяналтын талаар дор өгүүллээ.

- Зохион байгуулалт

- Ажил үүргийг зааглах

- Бие байдлын хяналт

- Зөвшөөрөл олгох, батлах

- Тооцооллын ба бүртгэл хөтлөлтийн хяналт

- Боловсон хүчин

- Хянан шалгах

- Удирдлагын хяналт

- Дотоод хяналтын төрлүүд

Дотоод хяналтыг дотодр нь хоёр ерөнхий төрөлд хувааж болно. Үүнд:

1. Урьчилан сэргийлэх хяналтууд: Эдгээр хяналт нь алдаа болон

бүртгл дэхь зүй бус зүйлүүд гарахыг эхнээс нь зогсоох

зорилготой.

2. Илрүүлэх хяналт: Илрүүлэх хяналт нь бүртгэлд гарсан алдааг

олж засах зорилготой.

Байгууллагын хяналт: Эдгээр хяналт нь аудит хийлгэж буй

байгууллагын ажилтнуудын зохион байгулсан арга хэлбэртэй холбоотой.

Хянан шалгах хяналт: Хяналтын нэг чухал тал нь аудит хийлгэгч

байгууллагын үйл ажиллагаанд удирдлагын зүгэс тавьж байгаа хяналт

шалгалт болон бусад дотоод хяналтын үр ашиг юм. Байгууллагын ба хянан


шалгалтын хэлбэртэй хяналт нь аудитороос системийг үнэлхэд гол ач

холбогдолтой .

Ажил гүйлгээний бүрэн гүйцэд, үнэн зөв байдалд тавих хяналт: ажил гүйлгээ

бүрэн гүйцэт хийгдсэн эсэхтэй холбоотой хяналтын 4-н арга техник байдаг.

Эдгээр нь урьдчилан сэргийлэх эсвэл илрүүлэх шинж чанартай байж болох ба

ихэнх системд эдгээр хоёр хэлбэрийг хослуулан хэрэглэдэг байна. Хяналтын 4-

н арга техник нь:

1. Дараалалыг шалгах: Гол баримт бичгийг урьдчилан дугаарлах бөгөд

дараалал алдагдаагүй байгааг байнга шалгах ёстой.

2. Харьцуулалт: Энэ нь орхигдсон зүйлийг илрүүлэх үүднээс нэг багц

баримт бичиг эсвэл нягтлан бодох бүртгэлийн баримтуудыг бусадтай нь

харьцуулдаг.

3. Хяналтын дүн: Боловсруулалт эхлэхээс өмнөх багц баримт бичиг буюу

тайлангийн нийт дүнг боловсруулалт хийгдсэний дараах багц

баримтуудын хийт дүнтэй тулгаж харьцуулна. Энэ нь тэдгээр баримт

бичиг буюу тайлан бүрэн гүйцэт болон үнэн зөв эсэхийг батална. Уг

баримт бичгийг батлуулахад оролцоогүй хүнээр дүнг шалгуулах ёстой.

Хяналтын цар хүрээ нь дүнг хэрхэн тооцож гаргасанаас шалтгаална.

4. Дахин гүйцэтгэх: Горимыг эхлээд нэг ажилтан гүйцэтгэсний дараа өөр

нэг ажилтан давтан гүйцэтгэж хүрсэн үр дүнгээ эхний ажилтны хүрсэн

дүнтэй харьцуулдаг хяналт юм.

Зөвшөөрөл олголтын хяналт: Эдгээр хяналт нь ерөнхий эсвэл онцгой

зөвшөөрөлийг хамаарна. Үүнд:

А. Ерөнхий зөвшөөрөл: Буцалтгүй тусламж эвэл татаас зэрэг тодорхой

төрлийн зардлыг албан ёсоор эрх мэдэл олгогдсон тодорхой хүн зөвшөөрч

баталдаг байж болно. Эсвэл удирдлага нь тодорхой хэмжээ хүртэлх өртөгтэй

капитал, хөрөнгө авах зөвшөөрлийг өгөх эрхтэй байна. Ийм зөвшөөрөл нь

ерөнхий шинж чанартай бөгөөд хяналтын нийт орчинд нөлөө үзүүлдэг.

Б. Тусгай зөвшөөрөл: Баримт бичгийг судалж шалгасан хариуцлага

бүхий этгээд цаашдын боловсруулалт хийхийн өмнө тэдгээрт зөвшөөрөл өгөх


нь ихэвчилэн тодорхой ажил гүйлгээ тус бүрт хамаарах болдог тул үүний

тусгай зөвшөөрөлд тооцдог.

Хөрөнгийн хадгалалт, хамгаалалтад зориулсан хяналт: Удирдлага нь

байгууллагын хөрөнгийг хадгалж хамгаалах үүргийг хүлээнэ. Хөрөнгөтэй

харьцахыг хязгаарлах нь энэ чиглэлийн урьдчилан сэргийлэх хяналт болно.

Хяналт хүчинтэй байх нь хадгалалт хамгаалалтын болон бүргэлийн үүрэг

функцүүдийг ялган зааглахаас шалтгаална.

Системийг хөгжүүлэхэд тавих хяналт: Эдгээр хяналт нь шинэ

системийг нэвтрүүлэх эсвэл одоогийн системийг өөрчлөхтэй холбоотой.

Эдгээрийн зорилго нь өөрчлөлтийг албан ёсоор зөвшөөрсөн нэг системээс

нөгөөд шилжихтэй холбогдсон шилжилтийн үеийг хамарсан зохих төлөвлөгөө

байх эсэх, шинэ эсвэл өөрч лсөн системийн бүтээмж шаардлагатай хэмжээнд

байсаар байгаа зэргийг батлах явдал юм.

Баримтжуулалтын хяналт: Эдгээр хяналт нь системийг өлөвлөсөн

ёсоор нэвтрүүлсэн эсэхийг тодруулахад туслах бөгөөд ажилтнуудад тэдний

үүрэг хариуцлагын талаар тодорхой ойлголт өгөх, ажил гүйлгээг зөв бүртгэхэд

тусладаг.

Үндсэн хяналт: Аудитын зорилгоор аудиторын сонирхож буй хяналт нь

аудитын зорилгыг хангадаг хяналтууд юм. Аудитор нотолгоо олж авахдаа

эдгэр хяналтад тулгуурладаг тул эдгээрийг гол буюу үндсэн хяналт гэдэг.

Эдгээр хяналт нь материаллаг алдааг илрүүлэх, түүнээс урьдчлан сэргийлэхэд

чухал юм.

Хяналтын тест: Түүврийн хэмжээ – Гол хяналт нь илрүүлэх шинж

чанартай бөгөөд тогтмол бус тухайлбал сараар хугацаагаар хэрэгждэг бол

түүврийн хэмжээ нь жижиг байна. Түүврийн хэмжээ нь гол хяналтад хэр

найдвар тавьж байгаа болон хяналт амжилтгүй болох буюу хэрэгжээгүй байх

тооноос ихээхэн шалтгаалах болно. Энэ нь санмсаргүйгээр сонгон авсан 30-100

зүйлийн хооронд байна.

- Амжилтгүй болсон хяналтын хүлээгдэж байгаа энэ түвний хувьд

найдварын түвшинг дахин үнэлнэ.


- Ерөнхийдөө түүврийн хамгийн бага хэмжээ нь 30 байвал зохилтой.

Хяналтын тестийн бэрхшээлүүд: Аудитор хяналтын тест хэрэгжүүлэх

явцдаа дараах бэрхшээлтэй учирч болно. Үүнд:

1. Аудиторуудын хамтын ажиллагаа дутагдалтай байх.

2. Найдваргүй тоо мэдээ.

3. Хяналтыг биелүүлэхгүй байгаа талаар өгч байгаа тайлбарууд

хүчин төгөлдөр биш эсвэл дутмаг байх.

4. Урьдчилсан шатанд эхэлж үнэлсэн байдлаар системд өөрчлөлтийг

хийсэн байх.

Хяналтад найдвар тавих: Хяналтын горимыг хэрэгжүүлэх ерөнхий

зорилго нь дотоод хяналтыг урьдчилан үнэлдэг төлөвлөлтийн шатанд

төсөөлсөн найдварын зэрэгтэй харьцуулахад дотоод хяналтаас бидний

бодитойгоор олж авсан найдварын зэрэг юм.

2.2. Мөнгөн нэгжийн түүвэр шалгалт

Мөнгөн нэгжийн түүвэр шалгалтын үндсэн ойлголтууд: Мөнгөн нэгжийн

түүвэрлэлт бол түүвэрлэлтийн нэгж нь нэхэмжлэх юмуу эсвэл ямар нэгэн биет

нэгж биш харин мөнгөн дүн байх түүвэрлэлтийн арга юм. Гэхдээ сонгосон

мөнгөн дүнгийн хувьд аудитор нь зөвхөн тэр дүнг магадлах биш тэрхүү мөнгөн

дүнд тулгуурлан холбогдох нэхэмжлэлүүдийг гаргаж ирнэ.

Хамгийн элбэг алдаа нь иж бүрдэлд гарах алдааны тооцоо юм. ХЭА-г гол

төлөв урьд оны туршлагаас үндэслэн тооцоолдог бөгөөд жишгийн хэмжээг

тогтооход ашигладаг. Нарийвчилсан биет шалгалтыг явуулсаны дараа

түүврийн бодит үр дүнд үндэслэн ХЭА-г төлөвлөгдсөн аудитын дүгнэлт

гаргахад ашигладаг.

Үндсэн нарийвчилал нь байж болх алдаа бөгөөд харин энэ нь түүвэрт олдсон

гэсэн нотолгоо биш юм.

Нарийвчилсан зөрүүний ихсэлт нь түүвэр дэх алданы үр дүнд

гарийвчиллын нэмэгдэх ёстой хэмжээг хэлнэ.


Төлөвлөгөөт нарийвчилал нь алдааны дээд хязгаар ба хамгийн элбэг

алдааны хоорондох, өөрөөр хлбэл төлөвлөгөөт нарийвчилал = материаллаг

шинж – хамгийн элбэг алдаа = үндсэн нарийвчилал + нарийвчиллын зөрүүний

ихсэлт.

Аудитор нь тодорхой мөнгөн дүнгээс дээших бүх үзүүлэлт,

гүйлгээнүүдийг 100% шалгахаар шийдвэрлэж болно.

Алдааны дээд хязгаар нь түүврийн биет шалгалтын дүнд иж бүрдэлд

гарч болхоор тооцсон хамгийн дээд алдаа юм. Алдааны дээд хязгаар нь

материаллаг шинжийн хязгаараас хэтэрсэн байвал аудитор нь материаллаг

алдаа байгаа эсэхийг шалгахын тулд биет шалгалтаа цаашид үргэлжлүүлэн

хийх буюу эсвэл материаллаг алдаа байна гэсэн дүгнэлтийг гаргана.

Мөнгөн нэгжийн түүвэрлэлтийн давуу тал, хязгаарлагдмал байдал болон

биет шалггалттай холбоотой болох нь: Биет шалгалтын зорилго нь

санхүүгийн тайлангийн батламж мэдэгдэлүүд дангаараа болон хамтаараа

материаллаг байдлаас хэтрээгүй хязгаарын доторх тогтоосон шалгуурт

нийцэж байгаа гэсэн баталгааг гаргах асуудал юм. Ийнхүү биет шалгалтаар

санхүүгийн тайлан дахь алдааны мөнгөн дүнг тодорхойлохыг зорино. Мөнгөн

нэгжийн түүвэрт төгрөг бүрийг түүвэрлэлтийн нэгж гэж үзэж болох ба түүний

оршин байгаа биет нэгжийг гаргаж ирэх “гох дэгээ”-ний үүргийг гүйцэтгэх

бөгөд тэрхүү биет нэгжийн мөнгөн дүнгээрх дүгнэлтийг гаргаж болно.

Хамгийн элбэг алдаа ба алдааны дээд хязгаарыг төсөвлөхөд ашиглах ба МНТ

нь үр дүнд итгэх итгэлийн түвшин тодорхой байх мөнгөн дүнгээрх дүгнэлтийг

гаргахад тусалдаг тул тэр нь нарийвчилсан биет шалгалтыг хий түүвэрлэлтийн

илүү боломжтой арга юм.

Мөнгөн нэгжийн түүвэрлэлтийн давуу тал:

- Бусад бие түүвэрлэлтийн төлөвлөгөөг бодвол түүврийн хэмжээ нь гол

төлөв бага байна.

- Мөнгөн дүнгээрх дүгнэлтийг гаргах нь хүндрэлтэй биш.


- Мөнгөн нэгжийн түүвэрлэлтийг хэрэглэх нь нийт иж бүрдэлийн талаарх

мэдлэг ямар байгаагаас хамаардаггүй.

- Үүнийг түүвэрлэлтийн бусад төлөвлөгөөтэй харьцуулан хэрэглэхэд

харьцангуй хөнгөн.

- Бүх үзүүлэлт нь сонгогдох түүвэрлэлтийн интервалиас их учир том

хэмжээтэй боловч байнга гардаггүй алдааг олох асуудлыг шийдэхэд

хялбар.

Мөнгөн нэгжийн түүвэрлэлтийн сул талууд:

- Тэг үлдэгдэлтэй үзүүлэлт дансуудын хувь сонгогдох боломж байхгүй.

- Дутуу тайлагнагдсан үзүүлэлт их байх тусам сонгогдох магадлалтай

үзүүлэлтийн тоо бага байна. Иймээс МНТ нь дутуу тайлагналыг олоход

ач холбогдол багатай.

- Жижиг гүйлгээнд гарсан том хувь хэмжээ бүхий алдаа нь алдааны

тооцоолсон хязгаарыг ихээхэн хэхжээгээр нэмэгдүүлж болно.

- МНТ-ийг компьютержээгүй орчинд ашиглахад маш хэцүү. Учир нь

мөнгөний дүн нь зөрчилдөх өвөрмөц үзүүлэлтийг олох зорилгоор иж

бүрдэл дэх түүвэр үзүүлэлтүүдийн нийт дүнг гаргах нь төвөгтэй байдаг.

- МНТ нь бусад түүвэрлэлтийн төлөвлөгөөг бодвол цаг хугацаа их

шаарддаг. Учир нь түүвэрлэлтийн нэгж төгрөгийн тоо нь шинж чанарт

тулгуурласан түүвэрлэлт (ваучер, чек зэрэг биет нэгж) – ийг бодвол их

байна.

Мөнгөн нэгжийн түүвэрлэлтийн үе шатууд: Мөнгөн нэгжийн түүвэрлэлт нь

дараах үе шатуудтай. Үүнд:

1. Түүврийн хэмжээг тодорхойлох

2. Түүврийг сонгох

3. Нарийвчилсан биет шалгалтыг хийх

4. Түүврийн шалгалт хийсэн үр дүнг үнэлэх зэрэг болно.

Түүврийн хэмжээг тодорхойлох: Жишгийн хэмжээг тодорхойлохын тулд

дараах үе шатуудыг гүйцэтгэнэ. Үүнд:


1. алдааны дээд хязгаарыг тогтоох (ихэвчилэн материаллаг хэмжээтэй

тэнцүү байна)

2. Хамгийн элбэг алдааг хасах (ихэвчилэн өмнө хуримтлуулсан туршлага

дээр үндэслэнэ, өөрөө хэлбэл сүүлийн жилийн үр дүн, өмнөх

туршлагагүй тохиолдолд ойролцоогоор материаллаг хэмжэний 15-20%-

ийг авдаг)

3. Нарийвчиллын зөрүүний ихсэлтийг тогтоох (ойролцоогоор

материаллаг хэмжээний 1/2 нь байх ба гэвч хүлээж буй алдааны тоо, цар

хүрээ болон баталгааны түвшингээс хамааран өөр байж болно)

4. Үндсэн нарийвчиллыг гаргах: ҮН=АДХ-ХЭА-НЗИ

5. Өгөгдсөн баталгааны түвшний хувьд үндсэн нарийвчиллын хүчин

зүйлийг тодорхойлохын тулд баталгааны хүснэгтийг ашиглах

6. Дараах нэр томъёог ашиглан түүвэрлэлтийн интервалын тооцоог хийх:

Түүвэрлэлтийн дундаж интервал = ҮН/ҮН-ын хүчин зүйл

7. Тооцоолсон иж бүрдлийн төлөөлөлийг гаргахын тулд өндөр утгатай

болон түлхүүр утга бүхий үзүүлэлтийг нийт иж бүрдлээс хасах

8. Дараах томъёог ашиглан түүврийн хэмжээг бодож гаргах: Түүврийн

хэмжээ=Иж бүрдлийн төлөөлөл / Жишгийн дундаж интервал

Түүврийг сонгох: Статистик түүвэрлэлтээр МНТ-нд ашиглагдсан хоёр арга

бол системтэй сонголт болон нэгж утгын cell-ийн сонголт болно. Нэгж утгын

түүвэрлэлтийн дундаж интервалаас 2 дахин өндөр утга бүх үзүүлэлтийг

автоматаар сонгоно. Ийнхүү аудитыг нягтлан шалгахас гадуур үлдэх өндөр

утгатай боловч байнга гардаггүй алдааны боломжоос зайлсхийнэ.

Нарийвчилсан биет шалгалтын үр дүнг үнэлэх: Нарийвчилсан биет

шалгалтын үр дүнг үнэлэх дараах үе шатуудыг хэрэгжүүлнэ. Үүнд:

- Үзүүлэлт бүрээр алдааны түвшингийн хувь хэмжээг бодох

- Бүх алдааны түвшингийн хувь хэмжээнүүдийг нэмж алдааны цэвэр хувь

хэмжээг гаргах

- Дараах томъёог ашиглан жишгийн төлөөлөлөөр хамгийн элбэг алдааг

бодох: ХЭА=Алдааны цэвэр хувь хэмжээ*Түүвэрлэлтийн дундаж

интервал


- Өндөр утга бүхий болон түлхүүр – утга бүхий үзүүлэлтүүдийн

алдаануудыг ХЭА нэмж нийт ХЭА-г дараах маягаар бодно. Үүнд: Нийт

хамгийн элбэг алдаа = ХЭА + Өндөр-утга бүхий үзүүлэлтүүдийн алдаа +

Түлхүүр – Утга бүхий үзүүлэлтүүдийн алдаа

- Алдааны түвшингийн хувь хэмжээнд холбогдох алдааны

түвшингүүдийг буурах дарааллаар нь илүү болон дутуу тайлагналаар

тус тусад нь зохион байгуулах

- Эрэмбэлэн гаргасны дагуу түвшин бүрээр алдааны түвшингээр

тохиргоо хийгдсэн нарийвчиллын зөрүүний ихсэлтийн хүчин зүйлийг

бодох. Алдааны түвшингээр тохиргоо хийгдсэн НЗИ-гийн хүчин

зүйл=Алдааны түвшингийн хувь хэмжээ*НЗИ-ийн хүчин зүйл

- Илүү ба дутуу тайлагнасан НЗИ-г тус тусад нь бодох: НЗИ=Алдааны

түвшингээр тодорхой хийгдсэн НЗИ-ийн хүчин зүйлсийн нийлбэр*ТДИ

- Илүү дутуу тайлагналаар тус тусад нь АДХ-уудыг бодох: АДХ илүү

тайлагнасан=ХЭА+ҮН+НЗИ, АДХ дутуу тайлагнасан=ХЭА - ҮН –

НЗИ

3.1 Орлогын циклийн аудит

Ажил гүйлгээг үйл ажиллагааны циклээр ангилан шалгах нь: Балансад олон

төрлийн дансны үлдэгдэл тусгагддаг бөгөөд аудитын шалгалтын хөтөлбөр

боловсруулахад тодорхой хүндрэл учруулдаг. Иймд аудитын төлөвлөлтийн

ажлыг хөнгөвчилөх үүднээс эдгээр дансыг үйл ажиллагааны циклээр ангилдаг.

Ихэвчилэн үндсэн 3-н циклд хувааж үздэг. Үүнд:

- Орлогын цикл

- Худалдан авалтын ба зарцуулалтын цикл

- Үйлдвэрлэлийн цикл

Орлогын цикл: Орлого бүрдүүлэх болон цуглуулахтай холбоотой ажил

гүйлгээ, борлуулалтын захиалга, тээвэрлэлт, бэлэн мөнгөний цуглуулалт зэрэг


үйл ажиллагаанд хэрэглэдэг дотоод хяналтын бүтцийн бодлого, горим болон

ашигладдаг дансыг авч үздэг.

Худалдан авалтын цикл: Худалдан авалт, төлбөр хийтэй холбоотой ажил

гүйлгээ болон худалдан авалтын захиалга, хүлээн авалт, цалингийн тооцоо,

мөнгөний зарцуулалт, өр төлбөр үүсэх түүнийг барагдуулах зэрэг үйл

ажиллагаанд хэрэглэдэг дотоод хяналтын бүтцийн бодлого, горим, тэдгээрийг

тусгасан дансыг авч үздэг.

Үйлдвэрлэлийн цикл: Бараа, үйлчилгээг үйлдвэрлэхтэй холбоотой ажил

гүйлгээ болон бараа материалыг хадгалах, хамгаалах, бараа материалын

зарцуулалт, үйлдвэрлэлийн өртгийг тооцох зэрэг үйл ажиллагаанд хэрэглэгдэг

дотоод хяналтын бүтцийн бодлого, горим болон холбогдох дансыг авч үзнэ.

Орлогын циклийн үндсэн ажил гүйлгээ: Орлогын циклд бараа бүтээгдэхүүн,

ажил гүйлгээг борлуулах, хүргэх, орлого цуглуулж авах, борлуулалтын

буцаалт, гомдлыг барагдуулах үйл ажиллагааг багтаасан мөнгөн хөрөнгө,

авлага, НАН, борлуулалт, борлуулалтын хөнгөлөлт зэрэг дансыг авч үздэг.

Орлогын циклд зөвхөн байгууллагын үндсэн үйл ажиллагааны орлого

цуглуулалттай холбоотой үйл ажиллагааг авч үздэг ба бусад орлогыг (ногдол

ашгийн орлого, түрээсийн орлого, хөрөнгө худалдсаны олз гэх мэт…)

холбогдох бусад цилүүдэд хамруулан авч үздэг.

Орлогын циклийн ажил гүйлгээг үндсэн 3-н бүлэгт хувааж болно. Үүнд:

1. Бараа ажил гүйлгээний борлуулалт

2. Бараа үйлчилгээний төлбөр хүлээн авалт

3. Худалдан авагчидаас бараа буцаж ирэх, гомдол, нэхэмжлэл хүлээн авах

Бараа ажил гүйлгээний борлуулалт: Бараа, ажил гүйлгээний борлуулалт нь

дараах үйл ажиллагаанаас бүрддэг:

А. Худалдан авагчидын захиалгыг хүлээн авч бүртгэх

Б. Худалдан авагчидын төлбөр төлөх чадварыг шалгах

В. Худалдан авагчын захиалгыг баталгаажуулах

Г. Худалдан авагчид ачуулах


Д. Ачуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил үйлчилгээг бүртгэх

Бараа үйлчилгээний төлбөр хүлээн авалт: Үүнд дараах үйл ажиллагаанууд

багтдаг.

А. Бэлэн мөнгө хүлээн авах, түүнийг банкинд хадгалуулах

Б. Шилжүүлсэн дүнг бүртгэсэн дүнтэй харьцуулах

В. Хөнгөлөлт, үнийн бууралтыг зөвшөөрөх

Г. Мөнгөний хүлээн авалт, хөнгөлөлт, үний бууралтын бүртгэх

Худалдан авагчидаас бараа буцаж ирэх, гомдол, нэхэмжлэл хүлээн авах:

Худалдан авагч нарын гологдол, нэр төрлийн зөрүү зэрэг шалтгаанаар

худалдан авсан бараа буцаах явдал гарч байдаг. Худалдан авагчын гомдол,

нэхэмжлэхийг шийдэхэд дараах үе шаттай арга хэмжээг авдаг. Үүнд:

А. Бараа болон нэхэмжлэхийг хүлээн авах, зөвшөөрөх

Б. Хүлээн авалтын тайлан бэлтгэх

В. Нэхэмжлэхийг шалгах

Г. Зээлийг зөвшөөрөх

Д. Кредит мемо бэлтгэн худалдан авагчид илгээх

Е. Буцаалт болон нэхэмжлэхийг бүртгэх

Орлогын циклийн аудитын стратеги: Орлогын циклд хамрагддаг ажил

гүйлгээний ангилал, дансны үлдэгдэл тус бүрийн аудитын стратегийн аудитын

тусгай зорилго бүрд хамаарах уламжлалт болон хяналтын эрсдлийг аудитор

хэрхэн үнэлсэнээс хамаардаг. Орлогын циклийн дансыг шалгах явцад аудитын

дараах зорилгууд тавигддаг:

- Иж бүрэн байдал

- Үнэн зөв байдал

- Бодит байдал

- Тасалбар болсон байдал

- Үнэлгээ ба хувиарлалт

- Эрх ба хариуцлага

- Тайлагнал ба нэмэлт тодруулга

Хяналтын системийг урьчилан үнэлэх нь: Орлогын циклийн аудитын

стратегийг тодорхойлоход юуны өмнө дотоод хяналтын эрсдлийг үнэлхэд


тулгуурлан аудитын зорилгыг тогтооно. Аудитын шалгалтын дийлэнх цаг нь

дотоод хяналтын системийг судалж зөвөлгөө өгөхд чиглэгддэг. Орлогын цикл

дэх дотоод хяналтын системийн үр ашгийг үнэлэхдээ үнэдсэн 3-н үе шатаар авч

үзнэ.

1. Хяналтын бүтцийг судлах

2. Хяналтын үр ашгийг судлах

3. Хяналтын горимыг шалгах

Эхний үе шатанд ажил гүйлгээний дараалал, хяналтын бүтцийн талаарх

мэдээлэл цуглуулна. Зорилго нь хяналтын сайн муу талыг илрүүлэхэд оршино.

Үүний тулд тайлбарлан бичих, асуулга яваалах, блок схемийн аргуудыг

хэрэглэнэ. Эдгээр аргыг хэрглэх явцдаа аудитор нэмэлт ажлын баримт

бүрдүүлнэ.

3.2 Худалдан авалтын циклийн аудит

Худалдан авалтын циклд хамаарах дансд: Худалдан авалтын циклд

байгууллагын үндсэн ба туслах үйл ажиллагаа болох бараа бүтээгдэхүүн, ажил

гүйлгээг эзэмших буюу худалдан авах, түүний төлбөрийг төлөх үйл

ажиллагааны хяналтыг авч үздэг. Худалдан авалтын циклийн ажил

гүйлгээнүүд нь орлогын тайлан болон тайлан тэнцэлд гол нөлөө үзүүлдэг

бөгөөд энэхүү циклд дансны өглөг, бараа материал, худалдан авалтын

буцаалт, хөнгөлөлт, цалин хөлс гэх мэт дансдыг хамруулдаг. Худалдан

авалтын циклийн ажил гүйлгээг 3-н хэсэгт ангилж болно. Үүнд:

- Бараа үйлчилгээг худалдан авах

- Бараа үйлчилгээний төлбөрийг төлөх

- Зарим барааг бэлтгэн нийлүүлэгчид буцаах

Үүнээс гадна хаудалдан авалтын циклийн нэг бүрэлдэхүүн хэсэг болох

цалин хөлсний ажил гүйлгээ юм. Үүнийг хоёр ангилж болно:

- Цалин хөлсний боловсруулалт ба бодолт


- Цалингийн төлбөрийг хийх

Бараа үйлчилгээг худалдан авах: Бараа үйлчилгээг худалдан авах үйл

ажиллагаа нь дараа үе шатыг дамждаг. Үүнд:

1. Хэрэгцээ тодорхойлох

2. Захиалах

3. Бараа үйлчилгээг хүлээн авах, шалгах ба хүлээн зөвшөөрөх

4. Хадгалах ба ашиглах

5. Бүртгэх

Аудитын зорилго ба аудитын горимууд

Худалдан авалтын циклийн аудитын зорилго:


- Бодит байдал

- Тасалбар болголт

- Үнэлгээ ба хувиарлалт

- Эрх ба хариуцлага


Эрсдлийн шинжилгээ: Аудитор уламжлалт болон хяналтын эрсдлийг

тогтоохдоо үйлчлүүлэгчийн бизнес ба шалгаж буй тухайн дансдтай холбоотой

мэдээлэлийг олж авдаг.

Зардалыг өмнөх жилийнхтэй нь болон төсөвтэй нь харьцуулсан

шинжилгээний урьчилсан горимыг ашиглах нь аудиторын эрсдлийн үнэлгээ

хийхэд их хэрэгтэй байдаг. Аудитор үйлчлүүлэгчийн дотоодын хэрэгцээний

баримт бичиг болон тайлангуулыг шалгаж байхлаа удирдлага хэрэхн

шинжилгээ хийснийг авч үзэх хэрэгтэй болдог.

Хяналтын нэмэлт тест: Ийм тестийг хийж гүйцэтгэхэд аудитороос маш их

хүчин чармайлт шаарддаг тул эдгээр тестийг хийж гүйэтгэснээр биет тестийг

үлэмж хэмээгээр багасгана гэж үзсэн тохиолдолд л аудитор хяналтын нэмэлт

тест гүйцэтгэдэг.

Биет тест хийж гүйцэтгэх нь: Худалдан авалтын циклийн зарим эсвэл бүх

дансанд тавих тодорхой зорилгуудын хувьд хяналтын эрсдэл нь бага гэж


аудитор нь үнэлсэн нөхцөлд тэдгээр зорилгыг хангахад чиглэгдсэн биет

тестүүдийг зөвхөн шинжилгээний горимоор хязгаарлаж болох юм. Үүнийг

дансны өглөг болон бусад өр төлбөрийн дансдад бус зардал, харин цалингийн

дансдад хэрэглэх хандлагатай байдаг. Тасалбар болголт, үнэлгээ, эрх ба

хариуцлага, тодруулахтай холбоотой зорилгуудын хувьд хяналтын эрсдэл бага

үнэлгээтэй гаргах нь цөөн байдаг тул тэдгээр зорилгыг биелүүлэхийн тулд

биет тестийг хийж гүйцэтгэдэг.

3.3 Үйлдвэрлэлийн циклийн аудит

Үйлдвэрлэлийн циклд холбоотой дансууд, үндсэн ажил гүйлгээ:

Үйлдвэрлэлийн циклийн аудит нь бусад циклийн аудитаас хамгийн төвөгтэй

илүү их хяналт шаарддаг онцлогтой байдаг тул аудитор гол анхаарлаа

төвлөрүүлэн ажиллах шаардлагатай байдаг. Үйлдвэрлэлийн цикл нь:

1. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх

2. Материал бэлэн бүтээгдэхүүнийг агуулахд хадгалах

3. Бэлэн бүтэгдэхүүнийг ачуулах гэсэн үе шатнаас бүрддэг.

Үйлдвэрлэлийн циклийн аудитын гол зорилго юунд оршидог вэ?: Аж ахуйн

ажиллагааны гол цөм болсон бүтээгдэхүүийг үйлдвэрлэх, түүний бэлтгэл

ажлыг тасралтгүй хангах бүтээгдэхүүнийг борлуулах хүртэлх шатанд явагдах

үйл ажиллагааг холбогдох эрхийн акт, журам дүрмийн хүрээнд явагдаж байгаа

эсэхэдгээр ажиллагааг баримтжуулахаас эхлээд бүртгэлийн бичилт, тайлагнал,

тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагаас түүнд тавих дотоод хяналтын бүтэц

зохион байгуулалт, үр дүнг үнэлж дүгнэх явдал юм.

Аудитын зорилго, горимууд: Үйлдвэрлэлийн циклийн аудитын зорилго нь:


- Үнэн зөв байдал

- Оршин байх, гарах

- Таслбр болголт

- Үнэлгээ


- Эрх ба үүрэг


Эрсдлийн шинжилгээ

Шинжилгээний горим: Шинжилгээний горим нь үйлдвэрлэлийн өртгийн

бүрэлдэхүүн хэсгүдийн хоорондын харилцан холбоо, үйлдвэрлэлийн ашиглалт

ба үнийн хэлбэлзэл, бэлэн бүтээгдэхүүний эргэц зэргийн хамааралыг шинжлэн

үзэж өмнөх үе, төсөв ба таамаглалтай харьцуулан дүгнэдэг.

Удирдлагын шинжилгээний горимын гүйцэтгэлийг тайлан ба бусад

дотоод баримтжуулалтын талаарх хяналтын нэг хэсэг гэж үздэг. Удирдлага нь

үйлдвэрлэл, бараа материалын талаар дотоодын төрөл бүрийн тайлан болон

дараах зүйлсийн талаарх мэдээг байнга шалган үздэг.

Хянлтын эрсдэл: Аудитор үйлдвэрлэлийн цикл дэх хяналтын эрсдлийг

тогтоохын тулд дараах мэдээлэлийг олж авдаг. Үүнд:

- Үйлчлүүлэгчийн хяналтын ерөхий орчин, ажил гүйлгээ боловсруулахад

ашигладаг үндсэн арга хэрэгсэл, урвуулан хэрэглэх түвшин зэрэг

хяналтын бүтцийн бусад ерөнхий шинж чанаруудын талаах мэдээлэл:

- Бараа материалын хөрвөх чадвар

- Бараа материалын зүйлсийн тоо

- Бараа матеиалын үнэлгээнд ямар дүгнэлт оруулах / хуучрал /

- Гол бүтээгэдхүүний технологийн хуучрал, гэмтэл буюу эргэлтийн

өөрчлөлтийн талаарх сэжиг таавар

- Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд чухал ач холбогдолтой материаллаг

бэлэн байдал эдгээр материалыг нийлүүлж чадах бэлтгэн

нийлүүлэгчдийн тоо, материалын үнийн тогтвортой байдал, үнээ

нэмэгдүүлсэн тохиолдолд худалдан авагчаа алдахгүй байх

үйлчлүүлэгчийн чадвар

- Бараа материалын эргэцийн харьцаа, цэвэр боломжит үнэ цэнэ, бараа

материалын хуучралтын асуудлын талаарх түүхэн хандлага

- Ашиглаж байгаа өртгийн бүртгэлийн систем ба энэ нь гүйцэтгэлээрх

үйлдвэрлэлийн процессыг хэр сайн тусгаж байгаа бөгөөд гарсан


үйлдвэрлэлийн өртөг, бусад зардлын хэрэглээ, үйлдвэрлэлийн өртгийн

бэлэн бүтээгдэхүүн ба борлуулалтын өртөг дэх шилжилтийг хэрхэн

талагнаж байгаа байдал.

- Бараа материалыг үнэлэхэд хэрэглэсэн НББ-ийн арга.

- Стандарт буюу төсвөөс хэлбэлзсэн тайлант жилийн үйлдвэрлэлийн

өртгийн хэлбэлзэл.

Аудитын тестийн төлөвлөлт: Үйлдвэрлэлийн циклийн хяналтын нэмэлт

тестийг гүйцэтгэх үү үгүй юу гэдэг нь ажил гүйлгээний төрөл, бараа

материалын төрөлжилт, бараа материалын үнэлгээний үнэ ба тоо хэмжээний

бүрэлдэхүүн хэсэг тус бүрийн хувьд тусгайлан тодорхойлогдсон байх хэрэгтэй.

Аудитын стартегийн шийдвэр нь үйлчлүүлэгчийн нөхцөл байдалд байнга

тодорхойлогдсон байх ёстой боловч аудиторын хяналтын нэмэлт тест

гүйцэтгэх үү үгүй юу гэдэгт хүргэж болох нөхцөл байдлуудын талаарх зарим

ерөнхий ажиглалтыг хийж болох юм.

Хяналтын нэмэлт тест: Хяналтын тестийг гүйцэтгэх байх үедээ аудитор нь

эдгээр тестээр нөлөөлөгдөж болох иж бүрэн байх, үнэн зөв байх, одитой

оршин буй байдал, тасалбар болголт зэрэг аудитын зорилготой уялдуулах

хэрэгтэй.

Үйлдвэрлэлд ашигласан материалын бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг үнэлэх

үйлчлүүлэгчийн тест нь юуны өмнө өртөг үнэн зөв гэсн нотолгоог олж авахын

тулд хийгддэг.

Бараа материалын үнэлгээг батлах үндсэн мэдээ нь голдуу худалдан

авалтын циклээс гарч ирдэг. Худалдан авалт ба цалингийн ажил гүйлгээний

хяналтын тестэнд холбогдох бүртгэлийн эдээ найдвартай гэсэн нотолгоог

хангаж байвал бага зэрэг нэмэлт тест хийснээр бараа материалын үнэлгээний

зорилгоор хэрэглэж болох юм.

Биет тест гүйцэтгэх нь: Аудитор нь тасалбар болголтын хугацаа, үнэлгээ,

эрх ба үүрэг, тайлагнал ба нэмэлт тодруулгын зорилгоор хяналтын эрсдлийг

зарим үед үнэлдэг ба иймээс ч эдгээр зорилгын үүднээс ихэвчилэн

нарийвчилсан биет тестийг гүйцэтгэдэг.


Documents

Bie daalt 2