Bijlage - Bestuursrapportage januari, februari, maart 2020...Berap en welke eerste effecten de crisis heeft op de voortgang van de verschillende ambities/projecten ed. Maarten Offinga

O20.000612 O20.000612*

Bestuursrapportage januari, februari, maart 2020

Pagina 2 van 38 O20.000612

Inhoudsopgave 1. Voorwoord ............................................................................................................................................ 3

2. Inleiding ................................................................................................................................................ 3

3. Programma 1: Sociaal ........................................................................................................................... 5

4. Programma 2: Ruimte .......................................................................................................................... 9

5. Programma 3: Bestuur........................................................................................................................ 14

6. Overzichten ......................................................................................................................................... 17

7. Mutaties reserves ............................................................................................................................... 18

8. Paragrafen .......................................................................................................................................... 19

9. Ontwikkelagenda en overige projecten ............................................................................................. 20

9.1 Ontwikkelagenda ........................................................................................................................ 20

9.1.1 Agenda Bolsward ................................................................................................................ 20

9.1.2 Agenda Sneek ..................................................................................................................... 22

9.1.3 Agenda IJsselmeerkust ....................................................................................................... 25

9.1.4 Agenda Út de Mienskip ...................................................................................................... 28

9.1.5 Agenda Duurzaamheid ....................................................................................................... 28

9.2 Financiële overzicht Ontwikkelagenda ....................................................................................... 29

10. Financiële mutaties......................................................................................................................... 30

10.1 Voorgestelde (mutaties in) kredieten ........................................................................................ 30

10.2 Voorgestelde begrotingswijzigingen .......................................................................................... 32

11. Ombuigingsmonitor ........................................................................................................................ 34

Pagina 3 van 38 O20.000612

1. Voorwoord De Bestuursrapportage (Berap) heeft als doel de raad te informeren over de financiële stand van zaken van de begroting(posten), projecten en overige financieel gerelateerde zaken. In ons streven de raad optimaal te infomeren en haar toezichthoudende rol optimaal te faciliteren is de opmaak van de Berap gewijzigd. In de aanloop naar deze nieuwe opzet hebben wij enkele klankbord-sessies gehad met de Auditcommissie. Wij danken de commissie voor de zinvolle handreikingen en aanbevelingen. De nieuwe Berap is mede hierdoor gewijzigd naar een voortgangsrapportage en zal daardoor beter aansluiten op de wensen van de raad. Deze Berap beschrijft de periode Januari-Maart 2020. Het beeld tot medio maart lag in de lijn van de verwachtingen. Echter door de Corona crisis is de wereld in de afgelopen weken drastisch gewijzigd en dit heeft directe en indirecte gevlogen op de begroting/rekening van onze gemeente. In deze voortgangsrapportage (Berap jan-mrt) zijn deze effecten nog niet direct zichtbaar echter wij menen u op voorhand hierover te moeten informeren dat zowel op uitgaven als inkomstenniveau er forse mutaties in de komende periode verwacht moeten worden. Dit noopt ons om “behoedzaamheid” te betrachten. In primaire zin concentreren wij ons op de directe financiële hulp naar ondernemers, zorgpartners en mensen die door deze situatie zonder werk komen te zitten. Om alle keuzes (met financiële impact) te borgen worden besluiten vastgelegd en gearchiveerd om naderhand de raad daarover te kunnen informeren. Onze eerste focus is om als lokale overheid “onze inwoners” en “bedrijven/ondernemers” door deze crisis heen te helpen. Het Rijk biedt diverse regelingen welke wij op zeer korte termijn operationeel hebben gemaakt. Wij zijn in afwachting van de Rijks tegemoetkomingen voor de gemeentelijke inspanningen en het wegvallen van inkomsten. De eerst signalen over de “meicirculaire” zijn ongewis. Wij hopen dat de gesprekken tussen de VNG met de minister van de BZK leiden tot een stabiel beeld. In deze Berap zult u nog niet de “directe effecten” van de corona-crisis terugzien echter wel de verschillende winstwaarschuwingen. Wij verwachten meer concreet te kunnen zijn in de volgende Berap en welke eerste effecten de crisis heeft op de voortgang van de verschillende ambities/projecten ed. Maarten Offinga Wethouder Financiën

Pagina 4 van 38 O20.000612

2. Inleiding Aanbieding bestuursrapportage Bijgaand ontvangt u de Bestuursrapportage januari, februari, maart 2020. Met deze berap schakelen we over van een “rapportage op afwijkingen” naar een “voortgangsrapportage”. In plaats van alleen te rapporteren over afwijkingen willen we u nu informeren over de voortgang van speerpunten en projecten, ook als daar geen afwijkingen zijn. Hierdoor zijn er meer en uitgebreidere toelichtende teksten opgenomen bij de speerpunten en bij de projecten. Ook bevat deze berap een Ombuigingsmonitor, waardoor u de voortgang van de ombuigingen kunt volgen. Deze berap bevat enkele begrotingswijzigingen. Het effect van deze wijzigingen op het resultaat is nihil. Leeswijzer afwijkingen In deze rapportage informeren wij u achtereenvolgens over de resultaten van de programma’s, de overzichten en mutaties reserves, de paragrafen en de projecten. Tot slot stellen we wijzigingen voor. We rapporteren steeds op drie onderdelen. Hierbij gebruiken we de volgende icoontjes:

Voor Inhoud:

Voor Financiën: Voor Planning:

Per onderdeel kennen we een kleur toe. De kleuren hebben de volgende betekenis:

Alles ligt op schema. Er dreigen afwijkingen. Er zijn afwijkingen.

Mutaties t.o.v. de vorige rapportage markeren we met een (verbetering) of een (verslechtering). Dit is de eerste rapportage van 2020, dus zijn er dit keer nog geen mutaties t.o.v. de vorige berap. Prognose resultaat

Totaal saldo baten en lasten

(bedragen x € 1.000)

Programma Stand begroting Verwachting einde jaar Verwachte afwijkingen

Programma 1 – Sociaal -112.217 -112.202 15

Programma 2 – Ruimte -31.151 -31.115 36

Programma 3 – Bestuur -13.686 -13.773 -87

Overzichten 155.384 155.345 -38

Mutaties reserves 1.670 1.744 74

Totaal saldo baten en lasten 0 0 0

In de Programmabegroting 2020 was voor 2020 een nadelig saldo begroot van € 7.170.000. Door opmerkingen van de provincie (over inkomsten uit woningbouw) en door de raadsbehandeling (amendement sportzalen en sportvelden) zijn enkele ombuigingen afgevallen. Daardoor is het begrote nadelige saldo veranderd in € 7.538.000 nadelig. De begrotingswijzigingen uit deze bestuursrapportage hebben geen effect op het begrote saldo. Dat blijft dus ook na deze berap € 7.538.000 nadelig. Voorstel Voorgesteld wordt de begroting te wijzigen conform:

de voorgestelde (mutaties in) kredieten (paragraaf 10.1), en het overzicht begrotingswijzigingen (paragraaf 10.2).

Pagina 5 van 38 O20.000612

3. Programma 1: Sociaal Speerpunten uit de Programmabegroting

Voorliggend veld en Sport Nr. Speerpunt

1. Opstellen en uitvoeren van de integrale preventieaanpak

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: We gaan een preventieakkoord opstellen. We richten ons op de fysieke en mentale gezondheid. Voor de realisatie van deze aanpak gaan we een meerjarenakkoord sluiten met De Friesland, GGD,

kennisinstituten en andere maatschappelijke partners. Stand van zaken (per 26 maart 2020): In 2019 zijn wij al gestart met de voorbereidingen voor de ontwikkeling van de preventie-aanpak, onderdeel hiervan is een preventieakkoord. Dit is echter een complex traject, omdat we dit integraal en met de verschillende interne- en externe partners oppakken. Wij zijn een instrument aan het ontwikkelen, de zogenaamde levensloop met scharnierpunten; momenten in een leven waarop het goed of fout kan gaan. Dit instrument helpt ons om:

- Integraal te kijken naar risico(groepen). - Inzicht en overzicht te krijgen (inventarisatie van huidige inzet). - Analyse op basis van de levensloop (wat is de situatie in SWF). - Keuzes te maken en prioriteiten stellen.

De Vereniging Nederlandse Gemeenten ondersteunt ons in het proces en is gecharmeerd van de aanpak. De VNG heeft voor ons een adviseur beschikbaar gesteld die helpt bij het opstellen van het akkoord en ons informeert over de actuele kennis op dit terrein. We verwachten het preventieakkoord rond zomer van 2020 op te leveren, maar het coronavirus kan nog wel zorgen voor vertraging. Door het opstellen van een lokaal akkoord willen we samen met anderen een beweging op gang brengen van zorg naar preventie. We starten met lopende programma’s als basis voor het preventie akkoord en vandaar uit verder bouwen. Tot de verbeelding sprekende programma’s en projecten die we nu al uitvoeren zijn bijv. Cool Súdwest; het terugdringen van alcohol- en middelengebruik onder jongeren, Vitale regio; hoe kunnen we ons platteland zo dementievriendelijk mogelijk inrichten, zodat ouderen zo lang mogelijk met een goede kwaliteit van leven zelfstandig kunnen blijven wonen?”. Dit zijn meerjarige projecten. Rond de zomer informeren wij u over de stand van zaken.

Nr. Speerpunt

2. Opstellen lokaal sportakkoord

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: Om uitvoering te kunnen geven aan het Nationale Sportakkoord, wordt in 2020 een lokaal

sportakkoord opgesteld. In het sportakkoord maken gemeente, sport- en beweegaanbieders en andere partners afspraken over hoe zij gezamenlijk de ambities op het gebied van sport en bewegen willen bereiken.

Stand van zaken (per half maart 2020): Begin november 2019 heeft de gemeente samen met twee sportverenigingen en een sportaanbieder een intentieverklaring ondertekend om financiële middelen aan te vragen bij het Rijk, voor de inzet van een sportformateur. De sportformateur is de regisseur van het proces om te komen tot een sportakkoord. De middelen zouden via de decembercirculaire via een decentralisatie uitkering worden uitgekeerd. Het Rijk heeft dit uitgesteld in verband met een advies van hun rekenkamer. De decentralisatie uitkering van het Rijk wordt een specifieke uitkering. Er is een vertraging in het ontvangen van de rijksgelden voor de inzet van een sportformateur. Het proces om te komen tot een lokaal sportakkoord is wel gestart en zal ook doorgaan. Het is nu niet noodzakelijk om extra financiële maatregelen te nemen. De verwachting is dat het Rijk de middelen in april/mei beschikbaar stelt.

Pagina 6 van 38 O20.000612

Proces lokaal sportakkoord Op 22 januari 2020 is de kick-off bijeenkomst geweest voor de start van het proces om te komen tot een lokaal sportakkoord. Hier waren circa 70 mensen aanwezig van sportverenigingen, onderwijs, zorginstellingen en commerciële sportaanbieders. Tijdens dit overleg is opgehaald wat bij de partijen de belangrijkst punten waren waar extra aandacht op gevestigd moet worden, als het gaat om sport en bewegen. De zes ambitielijnen uit het Nationaal Sportakkoord vormen hierin de basis. Op 27 februari 2020 is er een vervolgsessie geweest met 20 partijen. Tijdens deze sessie is dieper op de materie ingegaan. Waar gaat het nu echt om? Maar ook de vraag wie wil wat doen. De gemeente is niet de trekker van dit lokaal sportakkoord. Dat zijn we als gemeenschap met zijn allen. Ieder draagt zijn verantwoordelijkheid. Alle opbrengsten tot nu toe zijn nader bekeken en aangescherpt. Er wordt gewerkt aan een concept sportakkoord, die zou via een grote bijeenkomst aan de orde komen. Door het coronavirus is de deadline voor het indienen van een lokaal sportakkoord opgeschoven naar 26 juni 2020. We hebben iets meer tijd om het sportakkoord op te stellen. In juni kunnen dan financiële middelen bij het Rijk worden aangevraagd, voor de uitvoering van het sportakkoord. Gebiedsgericht werken Nr. Speerpunt

3. Uitvoering plan van aanpak doorontwikkeling gebiedsgericht werken

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: Er zijn verschillende actoren in de wijken en de gebieden (gemeentelijk en niet gemeentelijk).

We willen een integrale aanpak opstellen zodat er helderheld komt over ieders bijdrages aan het realiseren van de gewenste resultaten in het gebied.

Stand van zaken (per 26 maart 2020): In het kader van de doorontwikkeling gebiedsgericht werken hebben wij o.a. eind 2019 aangegeven dat we aan de slag gaan met de volgende drie aandachtspunten: de nadere positionering van de gebiedsteams in de dorpen en wijken van de gemeente, de samenwerking van de gebiedsteams met de overige gemeentelijke teams (binnen en buiten het sociaal domein) en de samenwerking van de gebiedsteams met externe partijen in het betreffende gebied. Mede op basis van de uitkomsten van de evaluatie Sociaal Domein zijn wij gestart met de invulling van de nadere positionering van de gebiedsteams met haar kerntaken. Het betreft de takenpakketten op de domeinen: Wmo, Jeugd en Participatie. Met als doel dat we zorgen voor een aanvaardbare afhandelingstermijn van ondersteuningsvragen van inwoners. Teven willen we hier mee een beheersbare werkvoorraad bij de gebiedsteams realiseren. We zitten nu nog op schema, maar het Coronavirus kan wel zorgen voor vertraging. Lichte en specialistische ondersteuning Nr. Speerpunt

4. Voorbereiden en starten van een nieuw inkooptraject

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: In 2020 starten we met de voorbereiding en uitvoering van een nieuw inkooptraject van de lichte- en specialistische ondersteuning. Het gaat om: Inkoop van de Wmo- en Participatievoorzieningen. Voorbereiding decentralisatie beschermd wonen (per 2022).

Pagina 7 van 38 O20.000612

Stand van zaken (per half maart 2020): In het hoofdlijnenakkoord is de vernieuwing van de lichte en specialistische ondersteuning als speerpunt opgenomen. Het betreft voor 2020 o.a. de vernieuwde inkoop van Wmo en Participatievoorzieningen. Vele gemeenten zijn bezig stappen te zetten in de vernieuwing en verandering van het zorgdomein. Dit blijkt een complexe en politiek gevoelige opgave. Na een ambtelijke verkenning in najaar van 2019 is in twee informerende raadsessies d.d. 27 november en 8 december jl. is de inkoopopgave toegelicht. Op 30 januari 2020 is in een opiniërende raadssessie de voorkeursrichting van een gebiedsgerichte inkoop en aanbesteding (selectie) met een gebiedsgerichte bekostiging (lumpsum) bediscussieerd met de commissieleden van Boarger en Mienskip. Deze bevindingen worden meegenomen bij de verder vervolgstappen in het traject. Over de vervolgstappen wordt de commissie nog geïnformeerd. De voorbereiding van de inkoopprocedure, het aanbestedingsproces van Wmo en delen van de Participatiewet en de implementatie van een nieuw contract kosten tijd. Voor een nieuw contract is de ingangsdatum van 1 januari 2021 niet meer te realiseren. Dit is van invloed op de geplande ombuiging voor 2021 (P1-01, Inkoop en contracten). Meer informatie staat in hoofdstuk 11. De 18 gemeenten in Fryslân werken samen in de voorbereiding van de decentralisatie van beschermd wonen per 1-1-2022. De raad zal nader worden geïnformeerd over de vervolgstappen in dit proces. Nr. Speerpunt

5. Uitvoering geven aan actieplan Súdwest Werkt!

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: We willen meer mensen aan het werk hebben, omdat dit leidt tot een vitale lokale samenleving en tot minder uitgaven voor de gemeente. Aanpak bestaat uit: We gaan uitvoering geven aan het actieplan Súdwest Werkt! Wij willen eind 2021 bereikt hebben

dat niet meer dan 1.750 mensen in onze gemeente een uitkering ontvangen in het kader van de Participatiewet.

We onderzoeken het netto-netto effect tussen regelingen en minimum loon. Mochten regelingen averechts werken tegen de doelstelling ‘meer mensen aan het werk’ dan komen wij met aanvullende voorstellen.

Stand van zaken (per half maart 2020): In januari 2020 hebben we de voorbereidingen getroffen en we zijn per februari 2020 van start gegaan. Er zijn tot nu toe minder werkgesprekken gevoerd dan gepland. Belangrijkste oorzaak hiervoor is dat de werving van voldoende jobcoaches lastiger bleek dan voorzien, met als gevolg dat het team nog niet compleet is. Het aantal cliënten in de bijstand daalt. Zie onderstaande tabel.

2020 personen huishoudens (dossiers) 1 januari 2344 2050 1 februari 2328 2040 1 maart 2328 2039

De uitgaande kosten zijn minder dan begroot. Naar verwachting lopen deze kosten snel op: De teamcapaciteit wordt nu opgeschaald waardoor aantal gesprekken stijgt. Sinds een week vinden geen fysieke gesprekken meer plaats, alleen via video bellen. De focus van het project ligt hiermee meer op het in beeld brengen van het bestand. We kunnen nog niet voorzien wat de coronacrisis concreet betekent, zeker is wel dat het de instroom in de bijstand zal verhogen en de mogelijkheden voor uitstroom verlaagt, wat direct de kansen om de doelstelling te halen verlaagt. In het kader van ‘Werken loont, en werken aan werk ook’ zal een voorstel van het college inzake de transformatie van de vrijwilligerspremie naar een activerend premiebeleid worden voorgelegd aan de raad op 23 april 2020, via de Kommisje Boarger en Mienskip op 8 april 2020.

Pagina 8 van 38 O20.000612

Overige zaken (going concern) Er zijn geen overige zaken te melden. Verwacht resultaat

Lasten


Eindstand vorige rapportage 148.413

Afzonderlijke raadsvoorstellen 267

Beginstand deze rapportage 148.680

Hoofdtaakveld Stand begroting Verwachting einde jaar Verwachte afwijkingen (voorstel tot wijziging)

Toelichting op wijziging

Totaal Lasten 148.680 148.609 -70

Onderwijs 11.089 11.089 0

Sport 6.745 6.745 0

Cultuur 8.994 8.994 0

Voorliggend veld 8.233 8.233 0

Gebiedsgericht werken 7.090 7.090 0

Lichte ondersteuning 73.489 73.419 -70 a. + c.

Specialistische ondersteuning 33.041 33.041 0

Baten


Afzonderlijke raadsvoorstellen -7




Totaal Baten 36.462 36.407 -55

Onderwijs 1.988 1.988 0

Sport 833 778 -55 c.

Cultuur 394 394 0

Voorliggend veld 258 258 0

Gebiedsgericht werken 40 40 0

Lichte ondersteuning 32.670 32.670 0

Specialistische ondersteuning 280 280 0

Totaal saldo baten en lasten -112.217 -112.202 15

Toelichting op voorgestelde wijzigingen: Voor een toelichting op de voorgestelde wijzigingen verwijzen wij naar het hoofdstuk “Voorgestelde begrotingswijzigingen” dat aan het eind van deze bestuursrapportage is opgenomen. Corresponderende letter(s) verwijzen naar de bijbehorende begrotingswijzigingen.

Pagina 9 van 38 O20.000612

4. Programma 2: Ruimte Speerpunten uit de Programmabegroting Werken Nr. Speerpunt

6. Dossier landbouw in een vitaal landschap uitwerken

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: De gemeente wil het voortouw nemen en zich profileren als experimenteergebied. We gaan met een gebiedsgerichte aanpak tot oplossingen komen. De aanpak “Landbouw in een vitaal landschap” wordt opgebouwd met LNV. We willen deze vanaf

2020 prominent in uitvoering brengen. We trekken samen met de sector op, uiteraard op minimaal anderhalve meter afstand.

De al lopende samenwerking binnen de aanpak Greidhoeke Plus (met provincie, waterschap, De Fryske Marren en Leeuwarden) bouwen we verder uit.

traject met boeren voor een advies op maat. Niet alleen op specifieke onderdelen, zoals duurzaamheid, maar ook breder, bijv. in samenhang met biodiversiteit. We willen hier op een onderscheidende manier initiatieven stapelen, gericht op nieuwe verdienmodellen.

Binnen de Regiodeal NIL-NN verdere impuls voor al lopende gebiedsprocessen. We gaan de positie als een excellent kennisgebied voor landbouw en agrofood verder uitbouwen.

Stand van zaken (per 1 april 2020): Het Programma Vitaal Landschap is eind 2019 gestart. In de eerste maanden van 2020 is er tweemaal een overleg geweest van de belangrijkste stakeholders in het brede vraagstuk van landbouw, landschap en agro-food. De landbouwsector neemt zelf ook initiatieven. We ondersteunen experimenten die passen binnen de LNV-strategie om te komen tot natuurinclusieve landbouw. Het was de bedoeling om op 1 april de commissie DSO bij te praten over de opzet van dit programma en de betrokkenheid van de raad hierbij. Door de Corona-crisis is dit naar een later tijdschip verschoven. Nr. Speerpunt

7. Toerisme Agenda 2028 opstellen

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: Via de Toerisme Agenda 2028 zetten we in op de vitaliteit van de toeristische sector en slimme

groei van de toeristische bestedingen. vanaf 1 oktober 2019 wordt het grootschalige ‘Vitaliteitsonderzoek Friese Logiesaccommodaties’

gestart. Begin 2020 zijn de resultaten bekend. In 2020 wordt een evenementenvisie opgesteld . De eerste in het tienjarig bestaan van de

gemeente Súdwest-Fryslân.

Stand van zaken (per 16 maart 2020): De eindresultaten van het ‘Vitaliteitsonderzoek Friese Logiesaccommodaties’ zijn gereed. Ze zouden op 16 maart 2020 gepresenteerd worden via een mini-symposium. Dan zou ook in gezamenlijkheid – ondernemers in de toeristisch-recreatieve sector, Toerisme Alliantie Fryslân, provincie en Friese gemeenten tezamen – een vervolgaanpak besproken worden. I.v.m. het coronavirus is deze bijeenkomst afgelast. Het vervolg staat daardoor tijdelijk on-hold. Een van de hoofdconclusies: 50% van de logiesbedrijven is vitaal, maar niet voor de langere termijn. De coronacrisis zet dat op scherp. Niet ondenkbaar is, dat de uitkomsten van dit onderzoek een start kan zijn voor een herstelplan om hoop en perspectief te organiseren in de sector.

Pagina 10 van 38 O20.000612

Planning visietraject evenementen: Er dreigen afwijkingen. Met betrekking tot het opstellen van een evenementenvisie is het ‘Koersdocument evenementen’ in december 2019 vastgesteld door de gemeenteraad. Deelproducten zijn gereed en/of in gang gezet en met het visietraject is gestart. Vaststelling van de visie werd in het koersdocument voorzien op 2 juli aanstaande. Verwacht wordt dat de planning van de vaststelling evenementenvisie later in het jaar gebeurt. Als reden hiervoor kan worden aangedragen dat voorbereidende bijeenkomsten vanwege de coronavirus maatregelen moesten worden geannuleerd. Bereikbaarheid Nr. Speerpunt

8. Nota openbare ruimte maken

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: In 2020 maken we een Nota openbare ruimte en leggen deze voor aan de raad. De Nota bevat de

kaders voor het stellen van de prioriteiten voor uitvoeringsplannen voor beheer, onderhoud en dienstverlening.

Stand van zaken (per 18 maart 2020): Via actieve info is de raad geïnformeerd over de Nota openbare ruimte 2020-2025. Als uitgangspunt is gekozen om te gaan voor scenario 2: verbeteren kwaliteit leefomgeving en dit te optimaliseren met scenario 3: focus op aanpak achterstallig onderhoud. De financiële effecten hiervan nemen we mee in de Kadernota en Programmabegroting 2021 want dit is het moment waar de integrale, financiële afweging door de raad plaatsvindt. Leefomgeving Nr. Speerpunt

9. Regionale Energie Strategie en Klimaatagenda vaststellen

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: SWF gaat zijn bijdrage leveren aan de afspraken van het nationaal Klimaatakkoord. De Regionale Energiestrategie (RES) is het instrument voor de onderdelen energie opwekken en

gebouwde omgeving. Samen met de onderdelen mobiliteit, landbouw en industrie worden in 2020 de doelen vastgelegd in een Klimaatagenda SWF 2020. Omdat niet alles tegelijk kan, ligt de focus het komend jaar op de Energietransitie en wat interbestuurlijk is vastgelegd.

Stand van zaken (per 19 maart 2020): Om een effectieve en efficiënte bijdrage te leveren aan het nationaal Klimaatakkoord (gepresenteerd door het Kabinet op 28 juni 2019) hebben wij de focus gelegd op de pijlers Elektriciteit en Gebouwde Omgeving. Circulaire Economie zal hier als een rode draad doorheen lopen. Deze drie pijlers dragen ieder op hun eigen manier bij aan CO2 reductie. Elke pijler is onmisbaar om de gestelde Klimaatdoelen (49% CO2 reductie in 2030) te halen. Voor alle pijlers geldt dat we met zo weinig mogelijk middelen zoveel mogelijk CO2 reductie willen bereiken. Voor Elektriciteit zullen wij binnen Regio Fryslân een concept bod indienen bij het Rijk (RES =

Regionale Energiestrategie). Dit bod geeft aan hoeveel Elektriciteit wij in Fryslân in 2030 minimaal duurzaam willen opwekken.

Met de pijler Gebouwde Omgeving gaan wij alle verblijfsgebouwen de komende 30 jaar aardgasvrij maken. Energiebesparing, door bijvoorbeeld te isoleren waar dat kan, is daarbij noodzakelijk. Iedere gemeente stelt een Transitievisie Warmte (TVW) op. De uitwerking van deze TVW komt in Wijkuitvoeringsplannen te staan. In de pijler Gebouwde Omgeving zal Mobiliteit ook een plaats krijgen.

Pagina 11 van 38 O20.000612

Circulaire Economie moet zorgen voor een sterke reductie van CO2 in de landbouw en industrie. Deze reductie moet plaatsvinden door slimmer met bestaande grondstoffen en goederen om te gaan, waardoor minder energie wordt verspild (minder CO2-uitstoot) aan het winnen, transporteren en verbranden van nieuwe grondstoffen. Wij zijn nu bezig met het opstellen van een plan van aanpak voor Circulaire Economie waarin ook kritisch gekeken wordt naar de rol van de gemeente, en daarmee naar waar we invloed op hebben. Nadere details volgen in latere rapportages.

Omdat wij alle pijlers en andere beleidsterreinen in samenhang met elkaar zien zijn wij bezig met het opstellen van een Klimaatagenda SWF 2020, waarin wij die samenhang beschrijven. Naast CO2 reductie hebben wij daarin ook aandacht voor de gevolgen van de Klimaatverandering. Een plan van aanpak voor Klimaatadaptatie zal onderdeel uitmaken van de Klimaatagenda. In de aanpak voor Klimaatadaptatie komt te staan waar knelpunten zitten. Deze knelpunten nemen we mee binnen de Wijkuitvoeringsplannen of op natuurlijke momenten (als riolering vervangen moet worden bijv.). In de Klimaatagenda SWF 2020 komen de interbestuurlijke afspraken uit het Klimaatakkoord te staan en de leidende principes die gehanteerd worden bij de uitwerking daarvan. De Klimaatagenda wordt vóór de zomer ter vaststelling aan de raad voorgelegd. Nadere details over Elektriciteit en Gebouwde Omgeving: 1. Elektriciteit

RES Fryslân Voor de RES Fryslân heeft het uitvoeren van het Startdocument RES Fryslân geleid tot: a. het nader inrichten van het bestuurlijke proces; b. het aansturen van een consortium van adviesbureaus verantwoordelijk voor de inhoudelijke

totstandkoming van de Concept RES Fryslân; c. recent het oprichten van de Friese Energie Alliantie – een samenwerkingsverband van

verschillende Friese instellingen en bedrijven die een rol kunnen spelen in de RES 1.0 en verder. Begin maart heeft het bestuurlijk overleg (BO)-RES besloten tot het gecoördineerd in procedure

brengen van de Concept RES Fryslân in alle colleges en raden, Staten en AB in Fryslân, met als doel het Friese bod voor 1 juni aan te kunnen bieden aan het rijk.

Als onderdeel van de ontwikkeling van de RES 0,5 is voor de gebouwde omgeving de afgelopen maanden gewerkt aan een Regionale Structuur Warmte (RSW). Deze is als bijlage toegevoegd aan de Concept RES Fryslân.

Voor de betrokkenheid met de raden, Staten en AB organiseert de regio regelmatig regio bijeenkomsten.

RES Súdwest-Fryslân Vanwege de unieke positie van onze gemeente in het regionale RES proces heeft onze gemeente besloten eerst de inwoners te raadplegen over hoe wij om moeten gaan met de duurzame opwek in onze gemeente. Het college heeft hiervoor het Nationaal Platform Burgerparticipatie en Overheidsbeleid (NPBO) in

de hand genomen. Met een vijf stappenplan wordt de raadpleging voorbereid en nog voor de zomer uitgevoerd.

Om de raadsbetrokkenheid in dit gevoelige proces te optimaliseren is er in de raad van januari een raadsklankbordgroep RES/omgevingsvisie in het leven geroepen, bestaande uit 5 raadsleden die nader betrokken zijn bij de vijf stappen.

In februari is de eerste stap van het raadplegingstraject uitgevoerd. Voor stap twee heeft het NPBO op 7 maart een bijeenkomst met inwoners en experts georganiseerd, waarmee de bouwstenen zijn gemaakt voor stap 3 – de daadwerkelijke raadpleging. Met behulp van de bouwstenen bereidt het NPBO momenteel de raadpleging voor. 2. Gebouwde Omgeving

Transitievisie Warmte (TVW): De Transitievisie Warmte schetst het tijdpad: wanneer welke wijk en kern van het aardgas gaat tot 2050 en de TVW schetst voor de periode tot 2030 de bijbehorende alternatieven voor de wijken en kernen. Op 28 januari 2020 is zowel het college als de gemeenteraad actief geïnformeerd over de inhoud, omvang en het proces rondom het opstellen van de TVW. In de decembercirculaire van 2019 is door het Rijk 202.101 euro uitgekeerd aan gemeenten voor van het opstellen van een TVW. De TVW moet voor het einde van 2021 vastgesteld worden door de gemeenteraad. Dit jaar werkt de gemeente aan een plan van aanpak om te komen tot een gedegen TVW. Dit plan van aanpak wordt ter besluitvorming voorgelegd aan het college en de gemeenteraad.

Pagina 12 van 38 O20.000612

Wijkuitvoeringsplannen en pilots: Om een gedegen TVW op te stellen is kennis en kunde op lokaal niveau en uitvoeringsniveau nodig. De gemeente is daarom gestart met een drietal pilots in de gemeente, om wijken en kernen aardgasvrij te maken. Iedere pilot kent haar eigen karakteristieken op het gebied van financiën, participatie, techniek of samenwerking om zodoende zoveel mogelijk te leren van deze pilots en wat dit betekent voor de regierol van de gemeente in de warmtetransitie en de inhoud van de TVW. De drie pilots zijn:

- Pilot Warm Heeg: een aardgasvrije kern van circa 1000 huishoudens, waarbij de aanjager de energiecoöperatie Duurzaam Heeg is, de gemeente faciliteert en nauw betrokken is. Een pilot, waarin de gemeente wil leren hoe een warmte initiatief vanuit een kern coöperatief kan worden gerealiseerd op basis van een innovatieve techniek: aquathermie. Op 17 maart 2020 heeft het college besloten om subsidie aan te vragen bij het Rijk voor de proeftuin aardgasvrije wijken. Bekendmaking hiervan vindt in de tweede helft van 2020 plaats.

- Pilot Sneek: In Sneek wordt samen met een woningbouwcorporatie gewerkt aan het aardgasvrij maken van een gehele wijk. De woningbouwcorporatie heeft renovatieplannen voor een gedeelte van de wijk. De gemeente wil de kans niet laten liggen om de gehele wijk aardgasvrij te maken.

- Pilot Restwarmte Bolsward: In Bolsward ziet de gemeente kansen voor het benutten van Restwarmte van tenminste vijf bedrijven. De gemeente is aanjager van deze pilot en laat een haalbaarheidsonderzoek uitvoeren. De resultaten hiervan worden in april opgeleverd en gedeeld. Op basis van het haalbaarheidsonderzoek wordt bekeken of een vervolgstap wenselijk is.

Financiën programma Klimaatagenda Voor de activiteiten ten behoeve van de Klimaatagenda is in de investeringsagenda een bedrag van €150.000 opgenomen t.b.v. het programma Klimaatagenda. Dit bedrag is nodig om de benodigde activiteiten uit te kunnen voeren. Nr. Speerpunt

10. De Omgevingsvisie vaststellen

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: In 2020 leggen we de Omgevingsvisie ter vaststelling voor aan de raad. De Omgevingsvisie is één

integrale, dynamische en beknopte visie voor ons gebied. Stand van zaken (per 20 maart 2020): Door het coronavirus zijn helaas twee voorbereidende ambtelijke en bestuurlijke gebiedssessies in maart komen te vervallen. Ook de geplande sessie met de klankbordgroep van de raad op 31/3/2020 is geannuleerd. De planning wordt hierop aangepast, wat naar verwachting leidt tot vaststelling van de Omgevingsvisie 1.0 in het eerste kwartaal van 2021. Wettelijk hebben gemeenten overigens tot 2023 de tijd om een Omgevingsvisie vast te stellen. Overige zaken (going concern) Er zijn geen overige zaken te melden.

Pagina 13 van 38 O20.000612

Verwacht resultaat

Lasten







Totaal Lasten 62.516 62.480 -36

Wonen 3.992 3.992 0

Werken 6.767 6.790 23 b.

Bereikbaarheid 23.296 23.296 1 d. + f.

Leefomgeving 28.460 28.400 -60 a. + d.

Baten






Totaal Baten 31.365 31.365 0

Wonen 3.106 3.106 0

Werken 5.042 5.042 0

Bereikbaarheid 3.244 3.244 0

Leefomgeving 19.973 19.973 0

Totaal saldo baten en lasten -31.151 -31.115 36


Pagina 14 van 38 O20.000612

5. Programma 3: Bestuur Speerpunten uit de Programmabegroting Bestuur Nr. Speerpunt

11. Professionele en doeltreffende organisatie: Continu verbeteren

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: Binnen “Continu Verbeteren” gaan we een aanpak uitrollen langs drie samenhangende lijnen: Sturen op kwaliteit, doorlooptijd verkorten en van daaruit besparen. Aanpak bestaat uit: Inbedden van de Continu Verbetercultuur in de gehele organisatie. Uitvoering van product- en procesoptimalisatie. Herijking basisprincipe “Zelf doen, tenzij…” Optimale inzet van beleidscapaciteit met als resultaat beperking externe inhuur. Mobiliteit van personeel met een flexibele pool. Inzet transformatiemiddelen voor doorontwikkeling organisatie. Stand van zaken (per 27 maart 2020): Continue verbeteren wordt organisatie breed opgepakt via meerdere sporen die inmiddels in gang zijn gezet. De taakstelling voor 2020 ligt op schema met structurele uitwerking naar de volgende jaarschijven, vanaf de volgende Berap wordt dit ook zichtbaar in het financiële overzicht. Het gaat onder andere om een betere sturing op inzet medewerkers, verlaging structurele inhuur en afstemming personele capaciteit op de ambities. Qua processen worden verbeteringen gerealiseerd door anders te organiseren, het intensiveren van automatisering en meer focus op het leanen van processen om kwaliteit te verhogen en doorlooptijden te verlagen. Nr. Speerpunt

12. Vernieuwing lokale democratie

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: Is beleid maken nog nodig en wordt hierbij voldoende gebruik gemaakt van partners? ‘Afstand’ tussen inwoners en bestuur kort en makkelijk, bijvoorbeeld via inzet apps of

doorontwikkeling websites. Stand van zaken (per 31 maart 2020):

Diverse beleidsterreinen zijn bezig met verkenningen en maken daarbij gebruik van partners (RES, Omgevingswet, Tafel van Makkum en Hindelopen, Ut de Mienskip, Kernenbeleid)

De raad wordt in mei geïnformeerd over voortgang proces via actieve info Er is een kinderconferentie gehouden Er is een brainstormsessie Vernieuwing Lokale Democratie gehouden Er wordt gewerkt aan het samenstellen van een overkoepelende Participatienotitie Met raadswerkgroep en communicatie wordt gekeken naar in te zetten digitale ‘tools’

Pagina 15 van 38 O20.000612

Burgerzaken en dienstverlening Nr. Speerpunt

13. Digitalisering

Samenvatting van de tekst uit Programmabegroting 2020: Het gaat om drie sporen: Ondersteunende activiteiten (het procesmatig en papierloos werken). Vernieuwing van (digitale) processen per keten. We consolideren in 2020 de techniek en functionaliteit waarop de digitale

dienstverleningsprocessen gebouwd zijn. Stand van zaken (30 maart 2020): De sporen 1 en 2 worden meegenomen in de jaarplannen van de ketens. Als gevolg van de komst van het coronavirus lag in maart alle focus op continuïteit van ICT en processen. We hebben de basis architectuur aangepast aan de nieuwe omstandigheden. Daarnaast ontstaan nieuwe wensen zoals digitaal vergaderen. Ook in de processen worden creatieve maatregelen genomen (vaak digitaal) om de continuïteit te waarborgen. Overige zaken (going concern) Er zijn geen overige zaken te melden.

Pagina 16 van 38 O20.000612

Verwacht resultaat

Lasten



Afzonderlijke raadsvoorstellen -185




Totaal Lasten 15.207 15.294 87

Bestuur 4.681 4.681 0

Burgerzaken 2.929 3.016 87 a.

Veiligheid 7.598 7.598 0

Baten






Totaal Baten 1.522 1.522 0

Bestuur 0 0 0

Burgerzaken 1.409 1.409 0

Veiligheid 113 113 0

Totaal saldo baten en lasten -13.686 -13.773 -87


Pagina 17 van 38 O20.000612

6. Overzichten Overige zaken (going concern) Er zijn geen overige zaken te melden.

Verwacht resultaat

Lasten







Totaal Lasten 34.737 35.064 327

Algemene dekkingsmiddelen 2.442 2.442 0

Overhead 32.230 32.557 327 a. + e.

Heffing VPB 30 30 0

Bedrag onvoorzien 35 35 0

Baten






Totaal Baten 190.121 190.409 289

Algemene dekkingsmiddelen 188.677 188.677 0

Overhead 1.444 1.733 289 a. + e.

Heffing VPB 0 0 0

Bedrag onvoorzien 0 0 0

Totaal saldo baten en lasten 155.384 155.345 -38


Pagina 18 van 38 O20.000612

7. Mutaties reserves Overige zaken (going concern)

Er zijn geen overige zaken te melden.

Verwacht resultaat

Lasten







Totaal Lasten 25.023 25.023 0

Mutaties reserves 25.023 25.023 0

Baten






Totaal Baten 26.693 26.767 74

Mutaties reserves 26.693 26.767 74 b. + f.

Totaal saldo baten en lasten 1.670 1.744 74


Pagina 19 van 38 O20.000612

8. Paragrafen Nr. Paragraaf

1 Lokale heffingen 2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing 3 Onderhoud kapitaalgoederen 4 Financiering 5 Bedrijfsvoering 6 Verbonden partijen 7 Grondbeleid

Toelichting: Er zijn geen zaken te melden.

Pagina 20 van 38 O20.000612

9. Ontwikkelagenda en overige projecten Wij voeren diverse projecten uit. Deze staan niet allemaal los van elkaar. Met de Ontwikkelagenda willen we ontwikkelingen binnen onze gemeente aanjagen. Verschillende projecten zijn logisch geclusterd in agenda’s/opgaven. Hierdoor kunnen de diverse projecten elkaar aanvullen en versterken. Om dit te benadrukken rapporteren we hieronder in de structuur van de Ontwikkelagenda. Daarnaast rapporteren we over andere projecten die niet onder de Ontwikkelagenda vallen.

9.1 Ontwikkelagenda Hieronder rapporteren wij over alle actieve projecten uit de Ontwikkelagenda (projecten waarvoor krediet beschikbaar is gesteld en die nog niet zijn afgerond). Daarnaast informeren wij over projecten uit de ontwikkelagenda die in vergaande voorbereiding zijn. We rapporteren per agenda (Bolsward, Sneek, IJsselmeerkust, Út de mienskip en Duurzaamheid). Aan het eind van iedere agenda rapporteren we ook over overige projecten die tot het zelfde gebied behoren, maar die niet gefinancierd worden vanuit de Ontwikkelagenda. Standaard rapporteren we over majeure projecten waar de raad een realisatiekrediet voor beschikbaar heeft gesteld. Mochten er significante afwijkingen zijn bij overige projecten, dan rapporteren we ook daarover, zolang er sprake is van een afwijking.

9.1.1 Agenda Bolsward

Nr. Project

Bolsward: Cultuur Historisch Centrum ‘De Tiid’ | herbestemming voormalig stadhuis

Omschrijving project: De herbestemming van het stadhuis Bolsward is vanaf begin 2012 een belangrijke opgave van de gemeente Súdwest-Fryslân. In 2016 is het Ambitiedocument vastgesteld en is koers gezet naar realisatie van het Cultuur Historisch Centrum “de Tiid”. Dat omvat restauratie en herbestemming van het bestaande complex, aangevuld met nieuwbouw op het achtergelegen Raadhuisplein. Stand van zaken (per 15 april 2020): De gemeenteraad heeft op 9 mei 2019 de benodigde aanvullende middelen beschikbaar gesteld. In totaal is een budget beschikbaar van € 12,9 miljoen. Met aannemingsbedrijf Friso te Sneek is een aannemingsovereenkomst gesloten, als resultaat van een Europees Aanbestedingstraject. Friso heeft Jurriëns Noord als partner voor dit project. De bouwwerkzaamheden zijn na de zomervakantie 2019 gestart en in volle gang. Tijdens de werkzaamheden is omvangrijke schade aangetroffen in de toren, de torenconstructie en in het complex zelf. De schade in het complex zelf betreft het bouwdeel A (het gedeelte uit 1600). Die schade is veroorzaakt door de bonte knaagkever. Inmiddels is een plan opgesteld om de schade te herstellen. Uitvoering daarvan vraagt om een aanvullende investering van € 3,3 miljoen. De gemeenteraad neemt daarover op 23 april een besluit. Dat is de reden waarom het onderdeel ‘geld’ nu rood gekleurd is. De bouwwerkzaamheden liggen op schema. De schade in gebouwdeel A maakt wel dat we daar de werkzaamheden voorlopig niet kunnen uitvoeren. Zoals het nu staat kan het project ‘de Tiid’, met uitzondering van gebouwdeel A, per 1 november 2020 worden opgeleverd. Gebouwdeel A kan naar verwachting in mei 2021 opgeleverd worden. Dat is de reden om onderdeel ‘tijd’ oranje te maken. Als het gaat om de financiële voortgang dan blijven we binnen de met uw raad afgesproken kaders. Er is een aantal meerwerkposten, waarbij de post ‘archeologisch onderzoek’ en – aanvullend op het ontwerp – een plateaulift ten behoeve van bereikbaarheid voor minder validen, de meest opvallende

Pagina 21 van 38 O20.000612

onderdelen zijn. Daar staat een aantal financiële meevallers tegenover, als uitvloeisel van een aantal optimalisaties. Die optimalisaties bestaan voornamelijk uit het toepassen van andere, gelijkwaardige materialen. We zijn verder in staat gebleken om het gehele complex (ook het meest monumentale deel) gasloos te maken. Zowel de optimalisaties als het meerwerk, worden binnen de post ‘onvoorzien’ opgevangen. Er is een Stichting opgericht met een Raad van Toezicht en er is een nieuwe ‘kwartiermaker’ aangesteld. De stichting is verantwoordelijk voor de realisatie van de ambities. Het verhaal dat we met ‘de Tiid’ willen vertellen zal voornamelijk in tentoonstellingen zichtbaar en voelbaar worden. Inmiddels is er een gemeentearchivaris aangesteld. Hij is verantwoordelijk voor het digitale- en fysieke archief. De Stichting, de bibliotheek en de gemeentearchivaris zullen intensief samenwerking om de vastgestelde ambities vorm te geven. Nr. Project

Bolsward: Bolsward-west (ontsluiting)

Omschrijving project: Het betreft de reconstructie van het huidige kruispunt Marnezijl, het ongelijkvloersmaken van fietspaden, een rotonde in de Harlingerstraat en een aansluiting van de Exmorraweg op de rotonde in de N359 zuidelijk van de A7. Stand van zaken (per 23 maart 2020): Het schetsontwerp is afgerond. Dit wordt uitgewerkt in een technisch ontwerp, waarna beoordeeld kan worden waar nog knelpunten naar voren komen. Één knelpunt is in ieder geval, dat de kosten hoger zullen zijn dan in 2015 begroot. Dit komt door:

a. niet opgenomen prijsindexering; b. de aankoop van benodigde gronden (niet meegenomen in begroting 2015); c. tijdelijke oplossingen, zoals omleidingen (niet meegenomen in begroting 2015);

Het technisch ontwerp is in het najaar afgerond. Het kan ook zijn dat juist besparingen te realiseren zijn. De zoektocht naar het uiteindelijk ontwerp én naar reductie van kosten geeft vertraging van een halfjaar tot een jaar. Nr. Project

Bolsward: Binnenstad-Herinrichting

Omschrijving project: Al langer is de wens om samen met ondernemers, bewoners, Platform Bolsward en Bolswards Historie te komen tot een integrale visie en herinrichting van de doorgaande route de binnenstad van Bolsward. Het gaat hier om de doorgaande route van de binnenstad van Snekerpoort tot aan de Blauwpoortsbrug. Stand van zaken (per 23 maart 2020): We zijn samen met de werkgroep goed op weg en hebben Bolsward er regelmatig bij betrokken tijdens Platformavonden. Om een goed besluit te kunnen nemen over de verkeerscirculatie zijn we een proef gestart met eenrichtingsverkeer. De proef moest vanwege de coronacrisis worden afgebroken. Als de uiteindelijke keus in rijrichting is gemaakt kan het ontwerp verder worden bepaald. Door versneld onderhoud aan een brug in de doorgaande route, wordt gestreefd naar het combineren van werkzaamheden, om overlast in het centrum te beperken. Hierdoor zou uitvoering van een deel van de herinrichting ook naar voren moeten worden gehaald. Hiervoor is nog geen krediet beschikbaar. Van het voorbereidingskrediet is 75 % ingezet en zijn inmiddels wat meer verplichtingen aangegaan.

Pagina 22 van 38 O20.000612

Nr. Project

Bolsward: Aquaduct Bolsward

Omschrijving project: Súdwest-Fryslân en de provincie zijn van mening dat de huidige brug in rijksweg A7 bij het Kruiswater te Bolsward oponthoud en overlast veroorzaak. Gezamenlijk onderzoeken we of een aquaduct op deze locatie haalbaar is. Stand van zaken (per 23 maart 2020): Er is onlangs inhoudelijk overleg met stuurgroep Aquaduct Bolsward geweest. Er zijn documenten uitgewisseld en de werkgroep heeft nog de argumenten aangegeven. Bij de provincie is inmiddels een contactpersoon benoemd. Het coronavirus heeft er voor gezorgd dat afstemming nog niet is gelukt. Overige projecten Er zijn geen overige projecten om over te rapporteren.

9.1.2 Agenda Sneek

Nr. Project

Sneek: De Hemmen III

Omschrijving project: Het opstellen van een bestemmingsplan voor het nieuwe bedrijventerrein De Hemmen III ten zuidwesten van rijksweg N7, ter hoogte van Sneek. Het bouwrijp maken van het bedrijventerrein. Stand van zaken (per 14 april 2020): Er is een intentieovereenkomst met Rijkswaterstaat gesloten in verband met de noodzakelijke aanpassing van het kunstwerk over de N7, in het verlengde van de Stateas in Sneek. Aan MUG, ingenieursbureau is offerte gevraagd voor het maken van een 3D-ontwerp voor het kunstwerk. Ten aanzien van het 3D-ontwerp zal een verkeersveiligheidsaudit moeten worden gemaakt. In verband met de stikstofproblematiek zal een ecologische voortoets worden opgesteld. Aan Sweco is gevraagd daarvoor offerte op te maken. Op grond van de uitkomsten van de voortoets zal worden beoordeeld welke route vervolgens moet worden bewandeld. Verwacht wordt dat een passende beoordeling moet worden gemaakt. Als dit leidt tot inhoudelijke aanpassing van het bestemmingsplan, ten opzichte van het voorontwerp waarmee u in november 2018 heeft ingestemd zal u daarover worden geïnformeerd. In het kader van de jaarrekening 2019 is de grondexploitatie herzien. De grondexploitatie laat nu een tekort zien van € 860.000,00. Dit is minder dan eerder is geraamd. Tijdens de werkzaamheden voor de jaarrekening kwam naar voren dat het percentage opbrengstenstijging niet geheel juist was toegepast in de berekening. In overleg met de accountant is de berekening aangepast. De minister voor Milieu en Wonen heeft de Eerste en de Tweede Kamer geïnformeerd dat de Omgevingsweg niet op 1 januari 2021 in werking treedt, maar op een latere datum. Wanneer is nog niet bekend. De stikstofproblematiek heeft voor vertraging gezorgd, die nu al circa 1 jaar bedraagt. Het doel is dit jaar het bestemmingsplan aan de raad voor te leggen.

Pagina 23 van 38 O20.000612

Nr. Project

Sneek: Stationsgebied

Omschrijving project: Werk met werk: fietsenstallingen (ProRail), busstation (Provincie), onderhoud Kanaalstraat (gemeente), verbeteren Ruimtelijke Kwaliteit (gemeente). Provincie en gemeente stellen gezamenlijk nieuw inrichtingsplan op voor de stationsomgeving van Sneek. Let wel: eventuele verhuizing spoorwegmuseum heeft wel raakvlakken met het project, echter is hier geen onderdeel van. Het project is volgend. Stand van zaken (per 23 maart 2020): De eerste fase (R17.000214) is vertraagd a.g.v. overleg met ProRail over de fietsenstallingen. Dit heeft geen invloed op de financiën. Gemeente heeft de BAM opdracht gegeven voor het aanpassen van het fietspad nabij de spoorovergang. Start maart 2020. Hierop volgend gaat ProRail zelfstandig de fietsenrekken vervangen. Voor de totale herinrichting ligt er op dit moment een plan wat ambtelijk besproken is met ProRail, NS Vastgoed, Arriva, Provincie, het museum en de bloemist Speelman. Deze partijen zijn van mening dat met dit plan de juiste weg is ingeslagen. Onder dit plan ligt een raming van kosten die is opgesteld door externe partijen en is gecontroleerd door gemeente en provincie.

Provincie en Gemeente bereiden momenteel een bestuurlijk voorstel voor, over de inhoud van het plan, de kosten en de financiering. Nr. Project

Sneek: IJlsterkade

Omschrijving project: Het project bestaat uit de bouw van twee appartementencomplexen met geliberaliseerde en sociale huurappartementen. De grond om de gebouwen heen krijgt een groene invulling en een openbare ruimte/kade aan het water. Stand van zaken (per 23 maart 2020): Het bestemmingsplan is inmiddels onherroepelijk en de omgevingsvergunning is verleend. De voormalige bedrijven/loodsen zijn inmiddels gesloopt en binnenkort wordt er gestart met de bouw van de nieuwe appartementencomplexen. De gemeente wordt eigenaar van een stuk grond t.b.v. openbaar gebied langs De Geeuw. Dit wordt bestemd voor de aanleg van een wandelpad, insteekhaven etc. De werkzaamheden aan de openbare ruimte zullen eind van het 2e kwartaal worden opgestart. Nr. Project

Sneek: De Potten, visievorming

Omschrijving project: Vanwege diverse ontwikkelingen binnen recreatiegebied De Potten en om van het gebied weer een zogenaamde hot spot te maken is een integrale visievorming gewenst. Stand van zaken (per 23 maart 2020): Inmiddels is de inventarisatie afgerond en wordt momenteel een verdiepingsslag gemaakt. In mei vindt de eerste terugkoppeling aan bewoners en stakeholders plaats. Inmiddels zijn ook weer tellingen uitgevoerd nabij Offingawier. De resultaten worden gedeeld met Offingawier.

Pagina 24 van 38 O20.000612

Overige projecten Nr. Project

Sneek: Centrale Huisvesting

Omschrijving project: Het centraal huisvesten van bestuur en ambtelijke organisatie van SWF in Sneek Stand van zaken (per 23 maart 2020): De panden die onderdeel uitmaken van centrale huisvesting zijn opgeleverd en in gebruik genomen. Er lopen nog een paar zaken die moeten worden afgerond. Zodra dat is gebeurd kan de eindafrekening plaatsvinden. Het bestuursdeel wordt nu verduurzaamd. Volgens planning zijn de werkzaamheden voor de zomervakantie afgerond. Nr. Project

Sneek: Woningbouw Harinxmaland

Omschrijving project: De realisatie van een woonbuurt aan de noordzijde van Sneek. Stand van zaken (per 17 maart 2020): Op 27 februari jl. heeft de gemeenteraad het bestemmingsplan voor fase 1 C en 1 F vastgesteld. Hiermee is de weg geopend om 100 vrijstaande en twee onder een kap woningen te realiseren. Dit is tevens de laatste invulling voor Harinxmaland fase 1. Het project loopt hiermee op schema en is de afronding volgens planning in 2022 haalbaar. Wat de financiën betreft is het tekort op de grondexploitatie van € 2,28 miljoen, waarvoor in 2013 reeds een reservering van € 1,9 miljoen is gedaan om dit af te dekken, teruggebracht naar € 1,36 miljoen, door meer uitgeefbare bouwkavels te realiseren. De verwachting is dat het eindresultaat nog minder negatief zal zijn. Nr. Project

Sneek: Woningbouw Houkepoort

Omschrijving project (per 31 maart 2020): De realisatie van een woonbuurt aan de oostzijde van Sneek.. Stand van zaken: De laatste grondgebonden woningen worden op dit moment gebouwd. Door tegenvallende verkoop van de appartementen denkt de gemeente na over herontwikkelingsmogelijkheden voor deze locatie. De gemeente is eind vorig jaar gestart met het woonrijp maken (in fasen) van het plangebied.

Pagina 25 van 38 O20.000612

9.1.3 Agenda IJsselmeerkust

Nr. Project

IJsselmeer opgave: Versterking Friese IJsselmeerkust (VFIJ)

Omschrijving project: De Friese IJsselmeerkust heeft een probleem met erosie en de gevolgen van het onnatuurlijke (omgekeerde) peilbeheer van het IJsselmeer. De verwachting is dat het nieuwe peilbesluit voor het IJsselmeergebied een negatie effect heeft op de ecologische kwaliteit van het watersysteem van het IJsselmeer en het functioneren van buitendijkse natuurgebieden, stranden (erosie, verzanding) en de vaarverbinding van/naar de kust (verzanding). Dit heeft gevolgen voor het economisch functioneren en (de beleving van) de recreatieve- en natuurlijke kwaliteiten van de Friese IJsselmeerkust. Het project is een samenwerking met De Provincie Fryslân, de gemeente SWF, de gemeente DFM, Wetterskip Fryslân, It Fryske Gea, vele lokale initiatiefnemers én het Rijk. Stand van zaken (per 23 maart 2020): De minister van Infrastructuur en Waterstaat (L en W) (conform de Mirt-systematiek) heeft een voorkeursbesluit Versterken Friese IJsselmeerkust genomen. Dit betreft een integraal pakket aan maatregelen voor de aanpak van erosie en het toekomstig bestendig maken voor verdere peilverandering van de Friese kust in combinatie met regionale doelen op het gebied van economie, natuur, recreatie en cultuurhistorie. De maatregelen vinden plaats op locaties langs de kust nabij Workum, Mokkebank, Lemmer-Tacozijl, Hindeloopen, Gaasterland. Deze moeten de komende periode uitgewerkt worden en in 2024 gerealiseerd zijn. Er is een start gemaakt met het opzetten van een projectorganisatie en de voorbereidingen van de diverse deelprojecten. Op 25 februari heeft er een informatieavond in Workum plaatsgevonden, waarbij de diverse ontwikkelingen in Workum ter tafel zijn gebracht, waaronder ook het VFIJ. Door middel van een Europese Aanbesteding voor Diensten is de deskundigheid van een ingenieursbureau binnenboord gehaald. Nr. Project

IJsselmeer opgave: Ontsluiting Stavoren

Omschrijving project: Het verbeteren van de verkeersontsluiting van de provinciale weg de N359 naar Stavoren en hiermee de elementen veiligheid en bereikbaarheid te verbeteren en de overlast, schade, verkeershinder te verminderen. In het project zijn drie onderdelen benoemd; De aanleg van een fietspad van Warns naar Stavoren (gereed), een rondweg bij Hemelum (gereed) en een rondweg bij Warns (in voorbereiding). Stand van zaken (per 23 maart 2020): Rondweg Warns Uitspraak Raad van State Bestemmingsplan: Op 5 oktober 2017 heeft de raad van de gemeente Súdwest-Fryslân het bestemmingsplan “Buitengebied Súdwest-Fryslân” vastgesteld”. Het tracé van de rondweg is al sinds 1983 opgenomen in het bestemmingsplan. Een wijziging hierop is de haakse aansluiting op de Himmelumerdyk. Tegen dit onderdeel van het plan is beroep aangetekend. Op 18 december 2019 heeft de Raad van State hier een uitspraak over gedaan. Uitkomst op hoofdlijnen: Voor de aansluiting dient onderzoek gedaan te worden naar de gevolgen op het woon- en leefklimaat voor het aspect geluid. Het hoofdtracé van de rondweg staat niet ter discussie. Voor de volledige uitspraak zie; https://www.raadvanstate.nl/uitspraken

https://www.raadvanstate.nl/uitspraken

Pagina 26 van 38 O20.000612

Voortgang: De eerste gesprekken met de grondeigenaren hebben plaatsgevonden en er is schriftelijke goedkeuring ontvangen om de benodigde onderzoeken te mogen uitvoeren. Op basis van de uitkomsten van de onderzoeken zal verdere uitwerking plaatsvinden. Mocht bijvoorbeeld blijken dat de geluidsbelasting te hoog is, dan neemt de gemeente maatregelen. Stil asfalt en de aanleg van een geluidswal of eventuele andere maatregelen zullen dan onderzocht worden. Communicatie: Periodiek is afstemming met de plaatselijke belangen In januari 2020 is een nieuwsbrief bezorgd naar de inwoners van Warns met daarin weergegeven de stand van zaken met een doorkijk naar de planning op hoofdlijnen. Naar verwachting is de rondweg 4e kwartaal 2022 gereed.

Nr. Project

IJsselmeer opgave: Atlantikwall in het waddengebied

Omschrijving project: Het project betreft de tweede fase van een programma voor het herstel en herbestemming van de Atlantikwall in het Waddengebied met als doel het versnipperde en verwaarloosde oorlogserfgoed in het Waddengebied te verbinden en herstellen tot een duurzame toeristische recreatieve trekpleister rond een beleefbare en betekenisvolle geschiedenis; lokaal, bovenregionaal en internationaal. (De eerste fase beslaat de Waddeneilanden, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog) Deze 2e fase is gericht op zes locaties langs de vaste Waddenkust en op Texel en een overkoepelend erfgoed programma gericht op marketing, educatie & voorlichting en voorlichting & samenwerking. Het project is een samenwerking met Zeestad beheer BV, Stichting Luchtvaart- en Oorlogsmuseum Texel, gemeente Hollands Kroon, Gemeente SWF, It Fryske Gea, het Groninger Landschap, Marketing Groningen en NMF Erfgoedadvies Atlantikwall in het Waddengebied, DNA en de provincie Fryslân. Stand van zaken (per 23 maart 2020): De projectonderdelen zijn m.u.v. een locatie op Kornwerderzand en een locatie op Den Oever gerealiseerd. Op Kornwerderzand is de eerste bunker ter plaatse van het kazemattenmuseum ingericht en opengesteld voor het publiek. De tweede bunker ter plaatse van de Vismigratierivier kan ten gevolge van de dijkversterking van de afsluitdijk gerealiseerd worden als de werkzaamheden op dit deel van de dijk zijn afgerond. Het Waddenfonds heeft een nieuwe beschikking afgegeven met uitstel tot 31-08-2024 De gewijzigde beschikking van de provincie en DNA is aangevraagd, maar moet nog formeel beschikt worden. Ten behoeve van 75 jaar bevrijding wordt dit onderwerp in juni op twee manieren onder de aandacht gebracht; een driedaags symposium in Den Helder en een reizend muziektheatervoorstelling die plaatsvind op verschillende locaties (o.a. op Kornwerderzand bij het Kazemattenmuseum). Of dit doorgang kan vinden is afhankelijk van de corona-maatregelen.

Nr. Project

IJsselmeer opgave: Sluis, Waddenfonds beleving Kornwerderzand

Omschrijving project: Het sluizencomplex bij Kornwerderzand is aan het einde van haar levensduur en dient op verschillende punten vernieuwd te worden. Rijkswaterstaat als verantwoordelijk beheerder wil hierin opteren voor de goedkoopste optie waarin de oude recreatiesluis met cultuurhistorische waarde verloren zal gaan. Voor de regionale partijen is dit een punt van zorg aangezien zij voor behoud van dit stuk cultureel erfgoed zijn. Samen met de Provincie Fryslân maakt SWF zich hard voor een

Pagina 27 van 38 O20.000612

integrale aanpak rond de beleving van Kornwerderzand waar het sluizencomplex incluis de oude recreatiesluis integraal onderdeel van uitmaakt. Deze aanpak ziet toe op het beleefbaar maken van Kornwerderzand en de verknoping van verschillende ontwikkelingen hier (o.a. Vismigratie rivier, Kazematten museum, Afsluitdijk Waddencentrum en werelderfgoed Waddenzee). De financiering onder dit project is afkomstig van meerdere partijen waaronder het Rijk, de regionale overheden en het bedrijfsleven. Ook maakt een Waddenfonds aanvraag onderdeel uit van dit financieringspakket. Stand van zaken (per 23 maart 2020): Op dit moment wordt de waddenfonds aanvraag voorbereid. De voorbereiding is operationeel in handen van een projectleider van de provincie Fryslân. Hij werkt nauw samen met betrokken ambtenaren van SWF. De aanvraag zet in op een verwachte honorering van € 8 miljoen en zal naar verwachting in de loop van mei 2020 gereed komen waarna (bij geen vertraging) behandeling in de stuurgroep begin juni 2020 kan plaatsvinden.

Nr. Project

IJsselmeer opgave: De Nieuwe Afsluitdijk

Omschrijving project: Als regionale partner participeert de gemeente SWF sinds 2011 in het samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk (DNA). Binnen dit samenwerkingsverband worden de verschillende regionale belangen en (lokale) ontwikkelingen op het gebied van economie/recreatie & toerisme en innovatie rond het aanpassen van de afsluitdijk behartigd. Binnen dit programma liggen diverse projecten binnen de gemeente SWF Voorbeelden hiervan zijn o.a. het Wadden Center, Vismigratierivier, sluis, de dijkversterking van de afsluitdijk en innovatieve ontwikkelingen vanuit duurzaamheid zoals bv Blue energie, Tidel Kite. Stand van zaken (per 23 maart 2020): Het eerste project, het afsluitdijk Wadden Center, is inmiddels twee jaar opengesteld, de eerste uitvoerende werkzaamheden aan de Vismigratierivier zijn gestart. Vanuit duurzaamheid worden/zijn diverse innovaties getest zoals o.a. de Tidal-Kite, blue energie en het Off Grid Test Centre. De werkzaamheden ten behoeve van de dijkversterking zijn in volle gang. (voor uitgebreide informatie zie ook: www.deafsluitdijk.nl)

Overige projecten Nr. Project

IJsselmeer opgave: Aanleg WPF en netverzwaring Tennet/ministerie

Omschrijving project: Windpark Fryslân is verantwoordelijk voor de realisatie van het windpark in het IJsselmeer. Voor de aansluiting wordt een nieuw transformatiestation op Breezanddijk en een nieuwe kabel van Breezanddijk naar Bolsward aangelegd. Voor het windpark is een netverzwaring nodig wat bestaat uit de aanleg van een kabel van Bolsward naar Oudehaske en een nieuw 110 kV-station in Bolsward. Ministerie/Tennet is verantwoordelijk voor de netverzwaring. Het project heeft veel impact in het gebied, waarin de gemeente SWF een toezichthoudende en adviserende rol heeft om de belangen van de gemeente te behartigen. Stand van zaken (per 23 maart 2020): De aanleg van het transformatorstation en de kabels zijn in volle gang en zullen naar verwachting eind 2020 gereed zijn. Het windpark in het IJsselmeer zal naar verwachting eind 2e kwartaal 2021 gereed zijn. Het ontwerp van het 110 kV-station in Bolsward ligt conform Bro (Besluit ruimtelijke ordening) momenteel ter inzage.

http://www.deafsluitdijk.nl/

Pagina 28 van 38 O20.000612

9.1.4 Agenda Út de Mienskip

Nr. Project

Út de mienskip: Subsidieregeling bovenlokale initiatieven

Omschrijving: Op 21 november 2019 heeft de gemeenteraad de regeling Út de Mienskip vastgesteld. Twee jaar lang is er jaarlijks een bedrag van € 350.000 beschikbaar gesteld. De regeling is beschikbaar voor initiatieven Ut de Mienskip (niet voor commerciële plannen). De regeling moet eenvoudig van aard zijn (niet ingewikkeld in gebruik). Initiatieven die aanspraak kunnen maken op de regeling moeten: gaan over een bovenlokaal belang (meerdere kernen betrokken); de sociale samenhang versterken (tussen groepen inwoners/gebieden). Stand van zaken (per 23 maart 2020): De regeling is bekend gemaakt. Tot nu toe (23 maart) zijn er twee aanvragen ingediend. Er is verder nog een plan gepresenteerd dat in een initiatieffase zit. Overige projecten Nr. Project

Workum: Nieuwbouw scholen en infra Weverswei

Omschrijving project: Aan de Weverswei in Workum zijn de volgende ontwikkelingen gaande:

1. Sloop oude Rolpeal, zwembad en sporthal 2. Bouw nieuwe Rolpeal (stichting Rolpeal is bouwheer) 3. Bouw nieuwe combischool Pipegeal en ’t Finster (combischool is bouwheer) 4. Aanpassen infrastructuur

Stand van zaken (per 27 maart 2020): Ad 1. Afgerond. Ad 2. Afgerond, gebouw is opgeleverd. Ad 3. Architect geselecteerd, ontwerp nieuwe school in studie. Definitief Ontwerp plus bijbehorende raming momenteel ter beoordeling bij gemeente. Bouwperiode 2021. Ad 4. Werk wordt in grote lijnen verdeeld in 4 fasen: fase 1: bouwrijp maken nieuwe locatie Rolpeal en sloop zwembad. Is afgerond. fase 2: realiseren nieuw p-terrein tbv. school en Rolpeal: is aanbesteed en gegund. Binnen

budget. Werk is in uitvoering. Afronding voor de zomer. fase 3a: bouwrijp maken locatie school in voorbereiding. Uitvoering najaar 2020. fase 3b: woonrijp maken p-terrein voor de school. Uitvoering na realisatie school. fase 4: aanpassingen op de Spoorlaan. Is werk van team Openbare Werken, valt buiten de scope.

9.1.5 Agenda Duurzaamheid

Over het programma Duurzaamheid is al uitgebreid gerapporteerd bij speerpunt 9, Regionale Energie Strategie en Klimaatagenda vaststellen.

Pagina 29 van 38 O20.000612

9.2 Financiële overzicht Ontwikkelagenda

Kleur blauw = concept/voorstel | RB = Raadsbesluit | CB = Collegebesluit | OA = Ontwikkelagenda

Ontwikkelagenda Investering Besluit 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023ev

Projecten (saldo) 24.100.000 19.100.000 6.203.957 7.920.001 10.115.501 11.136.499 5.429.320 4.290.395 4.470.937 Krediet 12.148.925 880.000 604.500 1.216.502 6.557.179 2.300.350 369.458 220.936 Gelabeld 5.201.075 - - 262.500 1.650.000 1.338.575 1.950.000 - Beschikbaar 6.750.000 5.323.957 7.315.501 8.636.499 2.929.320 1.790.395 1.970.937 4.250.001

Te kapitaliseren 16.300.000 4.000.000 2.000.000 2.300.000 2.000.000 2.000.000 2.000.000 2.000.000 Krediet 7.531.000 - - 800.000 5.431.000 1.300.000 - - Gelabeld 3.388.575 - - - 1.500.000 638.575 1.250.000 - Beschikbaar 5.380.425 4.000.000 6.000.000 7.500.000 2.569.000 2.630.425 3.380.425 5.380.425

Eenmalig 5.300.001 2.203.957 596.044 500.000 500.000 500.000 500.000 500.000

Krediet 4.617.925 880.000 604.500 416.502 1.126.179 1.000.350 369.458 220.936

Gelabeld 1.812.500 - - 262.500 150.000 700.000 700.000 - Stand reserve ontwikkelagenda -1.130.424 1.323.957 1.315.501 1.136.499 360.320 -840.030 -1.409.488 -1.130.424

Bolsward 4.455.000

Krediet 3.898.000 - 332.000 815.000 2.751.000 - - - Broereplein - gerealiseerd 270.000 RB mrt'18+berap mei'18 270.000 Parkeerterrein het Oordje - gerealiseerd 62.000 RB jul'18 62.000 Binnenstad fase 1 100.000 RB apr'19 100.000 Bolsward, Hist. Centrum Westergo 1.000.000 RB jul'17 1.000.000 Bolsward-west (ontsluiting) 800.000 RB apr'19 800.000

HCW 1.531.000 RB mei'19 1.531.000

Voorbereidingskosten 15.000 CB feb'19 15.000

Aquaduct - onderzoeksgeld 120.000 RB jan'20 120.000

Gelabeld - - - - - - - -

-

Beschikbaar 557.000

Sneek 5.485.000

Krediet 3.266.425 200.000 - 35.000 3.031.425 - - - Sneek, Stationsgebied - fase 1 200.000 RB nov'17 200.000 De Hemmen III 2.800.000 RB nov'18 2.800.000

Voorbereidingskosten 35.000 CB feb'19 35.000

Aanpak de Potten 70.000 RB dec'19 70.000

Sneek Ijlsterkade 161.425 RB mrt'20 161.425

Gelabeld 2.088.575 - - - 1.200.000 138.575 750.000 -

Sneek, IJlsterkade 138.575 OA 17-21 138.575

Sneek, Stationsgebied - fase 2 200.000 OA 17-21 200.000

Sportcarrousel - koppelkansen sportvoorziening 1.000.000 OA 19-23 1.000.000

Hoogspanning pasveer 750.000 OA 19-23 750.000

Beschikbaar 130.000

IJsselmeerkust 6.413.000

Krediet 3.000.000 200.000 37.500 329.002 99.754 1.743.350 369.458 220.936 Rondweg Warns 200.000 RB nov'17 200.000 Versterking Friese IJsselmeerkust 1.200.000 RB jun'19 (berap jfm) 66.502 99.754 443.350 369.458 220.936

Atlantic Wall 37.500 Berap okt'18 37.500

Rondweg Warns 1.300.000 RB jul'19 1.300.000

Waddenfonds - beleving kornwerderzand 100.000 berap jun/jul '18 100.000

IJsselmeerkust - DNA (100k), fietspad + poort Frl (73k) 162.500 berap jun/jul '18 162.500

Gelabeld 2.850.000 - - - 450.000 1.200.000 1.200.000 -

Sluis 1.000.000 OA 17-21 500.000 500.000

Museum Hindelopen 300.000 300.000

IJsselmeerkust - OA 18-22 -

Grote wateren 1.400.000 OA 19-23 700.000 700.000

DNA 150.000 OA 19-23 150.000

Beschikbaar 563.000

Út de mienskip 2.265.000

Krediet 1.765.000 480.000 235.000 300.000 375.000 375.000 - - Zes fonteinen - gerealiseerd 330.000 RB jan'17 330.000 At the watergate - gerealiseerd 150.000 RB mei'17 150.000 Bijdrage It Joo - gerealiseerd 300.000 RB feb'19 300.000

Onderzoek ontmoetingsplaatsen 195.000 RB nov'18 195.000

Onderzoek veilige fietsverbindingen 40.000 RB nov'18 40.000

Regeling Út de Mienskip 700.000 RB nov'19 350.000 350.000

Tafel van Makkum 50.000 RB apr'20 25.000 25.000

Gelabeld - - - - - - - -

Algemeen -

Beschikbaar 500.000

Duurzaamheid 482.000

Krediet 482.000 - - - 300.000 182.000 - -

RRE 79.000 RB feb'20 79.000

Stimuleren duurzame projecten 403.000 RB feb'20 221.000 182.000

Gelabeld - - - - - - - -

-

Beschikbaar -

Pagina 30 van 38 O20.000612

10. Financiële mutaties In dit hoofdstuk kunnen we voorstellen doen voor financiële mutaties in de begroting. We zullen hierbij steeds de afweging maken of het een invulling van bestaand beleid betreft, of dat het om nieuwe zaken gaat. Nieuwe zaken/nieuw beleid doen we niet via de bestuursrapportage maar via een eigen raadsvoorstel, tenzij het een melding van een onontkoombare ontwikkeling betreft. In de hierna volgende tabel is aangegeven wanneer een melding via de berap mogelijk is en wanneer er een separaat raadsvoorstel moet komen: Type afwijking: Er is geen keuze mogelijk:

voldongen feit onontkoombaar

Er is wel een keuze mogelijk: vroegtijdige

signalering Binnen beleid, waarbij aanpassing van beleid niet aan de orde is.

Melden via berap

Melden via berap

Binnen beleid, waarbij heroverweging van beleid wenselijk is.

Melden via berap

Separaat raadsvoorstel

Buiten beleid

Melden via berap

Separaat raadsvoorstel

10.1 Voorgestelde (mutaties in) kredieten 1. Overboeken restant krediet Energiesprong SWF naar programma klimaatagenda De gemeente stimuleert sinds 2013 de particuliere woningeigenaren om hun woning te verduurzamen onder de noemer Energiesprong SWF. In het college besluit van 14 januari 2020 heeft het college besloten het Project Energiesprong af te sluiten en het resterende projectbudget van € 23.000 over te hevelen naar het budget van programma klimaatagenda. Binnen programma klimaatagenda is inmiddels een alternatieve aanpak om de bestaande woningvoorraad te verduurzamen. Voorstel is om in te stemmen met de overheveling van het restantbudget van €23.000 naar het budget van programma klimaatagenda. 2. Brug Middenmeer Stavoren Binnen het Fries Merenproject is onder meer afgesproken dat de loop/fietsbrug tussen de Schans en het passanteneiland wordt gerealiseerd door de projectontwikkelaar en zal worden overgenomen door de gemeente voor een bedrag van € 250.000 (exclusief BTW). De kosten van de brug moeten conform de financiële verordening worden geactiveerd en afgeschreven in 40 jaar. De jaarlijkse lasten van € 10.925 kunnen binnen de begroting worden opgevangen. 3. Grond Oudega In de "Visie op de Waterfronten Oudega, Idzega en Sandfirden" komt naar voren dat er voor inwoners van Oudega geen directe mogelijkheid is om vanuit het dorp te kunnen genieten van hun ‘eigen’ Oudegaaster Brekken. Om dit mogelijk te maken is grond grenzende aan de Brekken ten bedrage van € 65.714 aangekocht. De grond moet conform de financiële verordening worden geactiveerd, maar mag niet op worden afgeschreven. Hierdoor wordt het bedrag teruggestort in het project en ontstaat er door activering alleen een jaarlijkse rentelast van € 1.230 die binnen de begroting kan worden opgevangen.

Pagina 31 van 38 O20.000612

4. Rondweg Hemelum In 2014 heeft de raad een krediet beschikbaar gesteld van € 1,9 miljoen voor realisatie van de rondweg bij Hemelum. De provincie heeft hierin een subsidie beschikbaar gesteld van 50%. De begrote gemeentelijke bijdrage in het project was dan ook € 950.000. Na realisatie zijn de kosten lager dan begroot, waardoor er nog een bedrag van € 761.897 voor de gemeente resteert. Conform de financiële verordening moet dit geactiveerd en afgeschreven worden in 15 jaar. De jaarlijkse kapitaallasten hiervan bedragen € 65.040, waarvan € 50.793 de afschrijvingen zijn en het restant € 14.247 rente is. De afschrijving wordt gedekt uit de daarvoor aanwezige reserve en de rente kan worden opgevangen binnen de huidige begroting. Er was al een bedrag van € 33.816 onttrokken aan de reserve. Dat bedrag kan weer worden teruggestort. Overzicht voorgestelde (mutaties in) kredieten (bedragen in €)

Nr. Omschrijving Krediet Invloed op

reserves Invloed op begroting

1. Overboeken restant krediet Energiesprong SWF -23.000 0 23.000

2. Brug Middenmeer Stavoren 250.000 0 0

3. Grond Oudega 0 65.714 0

4. Rondweg Hemelum 0 33.816 0

Totaal 227.000 99.530 23.000

Pagina 32 van 38 O20.000612

10.2 Voorgestelde begrotingswijzigingen Via deze bestuursrapportage leggen we de volgende voorstellen voor: a. Diverse overboekingen, met name personeel (deels incidenteel/deels structureel) Dit betreft diverse interne overboekingen, met name betreffende de inzet van personeel. De wijzigingen hebben geen effect op het verwachte resultaat. Wel vinden verschuivingen plaats tussen de programma’s, vandaar dat we deze wijzigingen hier opnemen. b. Overboeken restant krediet Energiesprong SWF naar programma klimaatagenda (incidenteel) Zie voor de toelichting: paragraaf 10.1, de voorgestelde mutaties in kredieten, punt 1. c. Stimuleren bewegingsonderwijs en cultuurparticipatie (structureel) We willen investeren in preventie en het versterken van de kracht van de samenleving. Door laagdrempelig (gratis) en toegankelijke maatschappelijke activiteiten te stimuleren (in casu beweegstimulering en cultuurparticipatie) stimuleren we de kracht van de samenleving én investeren we gelijktijdig in preventie. Dit doen wij zodat het beroep op zwaardere, curatieve trajecten afneemt. Door het aanbieden van gratis activiteiten zullen we niet de begrote inkomsten voor beweegstimulering behalen (€ 55.000). Dit kunnen we oplossen door dit te dekken uit het budget minimabeleid. Binnen de post minimabeleid is sprake van een structureel overschot, waardoor er voldoende ruimte aanwezig is. d. Budget recreatieve- en toeristische voorzieningen (structureel) De grootste component van dit budget wordt gevormd door de energiekosten. Door uitbreiding van toeristische en recreatieve installaties (o.a. cruiseterminal en toename elektrische vaartuigen) is de vraag naar energie en water toegenomen. Ook het energieverbruik van markten en evenementen komt ten laste van dit budget. Sinds enkele jaren is het budget niet meer toereikend. Door verduurzaming en het toepassen van LED in openbare verlichting daalt het energieverbruik en de –kosten. Wij hevelen daarom een bedrag van € 50.000 over van Openbare verlichting naar budget recreatieve en toeristische voorzieningen. Hoewel dit een wijziging binnen een programma is (en dus door het college zelf geregeld kan worden), noemen we deze aanpassing omdat beide structurele voor- en nadelen benoemd zijn/worden in de komende Jaarrekening 2019. Hiermee maken we helder dat deze tegen elkaar wegvallen en straks bij het begrotingsproces niet meer in beeld zullen komen. e. Afboeken boekwaarde gemeentehuis Wommels (incidenteel) Voormalig gemeentehuis Wommels is verkocht voor € 587.500. Daardoor moet de nog resterende boekwaarde (€ 267.753) worden afgeboekt. We gebruiken hiervoor een deel van de verkoopopbrengst. f. Rondweg Hemelum (structureel) Zie voor de toelichting: paragraaf 10.1, de voorgestelde mutaties in kredieten, punt 4. Deze wijziging betreft het verhogen van de jaarlijkse lasten (als gevolg van het afschrijven) en het verhogen van de jaarlijkse inkomsten (vanuit de daarvoor aanwezige reserve).

Pagina 33 van 38 O20.000612

Overzicht voorgestelde begrotingswijzigingen Programma Sociaal Programma Ruimte Programma Bestuur Overzichten Mutaties reserves

(bedragen x € 1.000) Invloed

I/S op saldo Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

Eindstand vorige rapportage 0 148.413 36.470 62.033 30.947 15.392 1.522 34.395 189.874 24.429 25.850

Mutaties door afzonderlijke raadsvoorstellen 0 267 -7 483 418 -185 0 342 247 594 843

Beginstand deze rapportage 0 148.680 36.462 62.516 31.365 15.207 1.522 34.737 190.121 25.023 26.693

Voorgestelde begrotingswijzigingen

a. Diverse overboekingen, met name personeel I/S 0 -15 0 -110 0 87 0 59 21 0 0

b. Overboeken krediet Energiesprong SWF I 0 0 0 23 0 0 0 0 0 0 23

c. Bewegingsonderwijs en cultuurparticipatie S 0 -55 -55 0 0 0 0 0 0 0 0

d. Budget recreatieve- en toeristische voorz. S 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

e. Afboeken boekwaarde gem.huis Wommels I 0 0 0 0 0 0 0 268 268 0 0

f. Rondweg Hemelum S 0 0 0 51 0 0 0 0 0 0 51

Totaal voorgestelde begrotingswijzigingen 0 -70 -55 -36 0 87 0 327 289 0 74

Eindstand deze rapportage 0 148.609 36.407 62.480 31.365 15.294 1.522 35.064 190.409 25.023 26.767

Pagina 34 van 38 O20.000612

11. Ombuigingsmonitor Inleiding De Programmabegroting 2020 bevat een groot aantal ombuigingen. Tijdens de totstandkoming van de begroting heeft de Rekenkamer aandacht gehad voor de acties die de gemeente hierbij heeft ondernomen. Dit is verwoord in het onderzoeksrapport ‘De financiële positie van de gemeente Súdwest-Fryslân’. In dit rapport heeft de Rekenkamer de volgende aanbeveling gegeven:

De begroting sluit structureel, maar de vraag in hoeverre de begroting ook reëel sluit, blijft een punt van aandacht. Zoals geconcludeerd bevat de begroting 2020 een aantal forse opgaven die zich niet vanzelf realiseren. Dit vereist een vorm van permanente aandacht, maar ook een vorm van permanente actie. In dit opzicht zou het raadzaam zijn om een ambtelijke taskforce in te stellen die erop toeziet hoever de gemeente vordert met de realisatie van de opgaven.

Periodiek zou deze taskforce kunnen rapporteren over de stand van zaken, zowel richting de directie en het college als richting de gemeenteraad. Een en ander kan uiteraard gecombineerd worden met de bestuursrapportages 2020. Als de gemeente in staat is om de aandacht gevestigd te houden op de opgaven, is het zeer wel mogelijk dat de conceptbegroting 2020 een reëel perspectief biedt. De inspanning die de gemeente heeft gepleegd om de ontwikkelingen dit jaar om te zetten in een begroting, biedt in de ogen van de rekenkamer een goede basis van vertrouwen hiervoor.

Met bijgaande ombuigingsmonitor geven we invulling aan de aanbeveling van de Rekenkamer. Wij informeren u hiermee periodiek over de stand van zaken van de ombuigingen. Toelichting Op de volgende pagina is grafisch de stand van zaken weergegeven van de ombuigingen in de jaren 2020 t/m 2023. Daarna volgt een cijfermatig overzicht waarop alle ombuigingen zijn vermeld. Op de laatste twee pagina’s lichten we de stand van zaken per ombuiging tekstueel toe. Dit is de toelichting op het cijfermatig overzicht. Op het cijfermatige overzicht hanteren we de volgende indeling

Taakstelling wit : Dit zijn de te behalen bedragen in de jaren 2020 t/m 2023 van de verschillende ombuigingen.

Gerealiseerd groen : Dit betreft de bedragen die inmiddels zijn gerealiseerd.

Nog te realiseren grijs : Dit betreft de bedragen die nog gerealiseerd moeten worden. Dit zijn ombuigingen waar we nog aan werken en waarvan we verwachten dat we ze wel gaan realiseren. Zolang de ombuigingen hier vermeld staat ligt de realisatie op schema.

Lastig te realiseren rood : Dit betreft de bedragen waarbij de realisatie lastig is. Afhankelijk van de mogelijkheden en het totale financiële beeld moeten we bekijken hoe we hiermee omgaan: extra op inzetten, accepteren, of alternatieven zoeken.

Pagina 35 van 38 O20.000612

Realisatie ombuigingen 2020 t/m 2023 Hieronder ziet u een grafische weergave van de realisatie van de ombuigingen in de jaren 2020 t/m 2023. Sommige ombuigingen die inmiddels gerealiseerd zijn, zijn structureel gerealiseerd, dus ook meteen groen gekleurd voor de latere jaren. Het percentage gerealiseerd loopt in deze weergave steeds terug. Dat komt omdat de taakstelling (het te behalen bedrag) elk jaar groter wordt. Het gerealiseerde deel wordt daardoor relatief kleiner. N.B.: De gevolgen van de coronacrisis op de realisatie van de ombuigingen is nog in onderzoek. Dit is in de huidige overzichten nog niet verwerkt.

56%

44%

0%

2020: Doel: € 3,5 miljoen. Gerealiseerd € 1,9 miljoen.

Gerealiseerd

Nog te realiseren

Lastig te realiseren

17%

82%

1%


Gerealiseerd

Nog te realiseren


14%

85%

2%


Gerealiseerd

Nog te realiseren


12%

86%

2%


Gerealiseerd

Nog te realiseren


Pagina 36 van 38 O20.000612

Bedragen x € 1.000 Taakstelling Gerealiseerd Nog te realiseren Lastig te realiseren

2020 2021 2022 2023 2020 2021 2022 2023 2020 2021 2022 2023 2020 2021 2022 2023

Programma 1 Sociaal

P1-01 Vernieuwen sociaal domein 200 1.200 2.200 3.200 200 200 200 200 0 950 1.850 2.800 0 50 150 200

1. Instroom maatwerk lager 0 200 200 200 0 0 0 0 0 200 200 200 0 0 0 0

2. Prestatie afspraak GT’s 0 550 1.100 1.650 0 0 0 0 0 550 1.100 1.650 0 0 0 0

3. Inkoop en contracten 0 50 200 400 0 0 0 0 0 0 50 200 0 50 150 200

4. Verblijf jeugddomein inperken 0 50 200 300 0 0 0 0 0 50 200 300 0 0 0 0

5. Versoberen maatwerkvoorzieningen 0 50 50 50 0 0 0 0 0 50 50 50 0 0 0 0

6. Transformatie dagbesteding naar regulier werk 0 50 150 300 0 0 0 0 0 50 150 300 0 0 0 0

7. Bewindvoering 0 50 100 100 0 0 0 0 0 50 100 100 0 0 0 0

8. Peuterspeelzalenbeleid 200 200 200 200 200 200 200 200 0 0 0 0 0 0 0 0

P1-02 Uitkering binnen BUIG middelen (excl. Investering) 490 2.230 2.800 2.800 0 0 0 0 490 2.230 2.800 2.800 0 0 0 0

1. Investering (incl. Actieplan Uitstroom) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

2. Besparing 1.780 5.270 5.840 5.840 0 0 0 0 1.780 5.270 5.840 5.840 0 0 0 0

3. Correctie Vangnet -1.290 -1.540 -1.540 -1.540 0 0 0 0 -1.290 -1.540 -1.540 -1.540 0 0 0 0

4. Correctie BUIG macrobudget 0 -1.500 -1.500 -1.500 0 0 0 0 0 -1.500 -1.500 -1.500 0 0 0 0

P1-03 Leerlingenvervoer 0 100 200 300 0 0 0 0 0 100 200 300 0 0 0 0

P1-04 Subsidie zwembad Bolsward 0 273 273 273 0 0 0 0 0 273 273 273 0 0 0 0

P1-05 ESF project 198 198 198 198 198 198 198 198 0 0 0 0 0 0 0 0

P1-06 Herstructurering voorliggend veld 133 133 133 133 133 133 133 133 0 0 0 0 0 0 0 0

P1-07 Temporiseren PO huisvesting 0 44 89 133 0 44 89 133 0 0 0 0 0 0 0 0

P1-08 Afschrijving sportaccommodaties 40 40 40 40 40 40 40 40 0 0 0 0 0 0 0 0

P1-09 WSV Empatec transitie 250 125 0 0 0 0 0 0 250 125 0 0 0 0 0 0

P1-10 Harmoniseren contracten en subsidies 150 150 150 150 0 0 0 0 150 150 150 150 0 0 0 0

P1-11 Sportaccommodaties privatiseren 0 68 68 68 0 0 0 0 0 68 68 68 0 0 0 0

P1-12 Vertraging doordecentralisatie VO 500 0 0 0 500 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Subtotaal Sociaal 1.961 4.561 6.151 7.295 1.071 615 660 704 890 3.896 5.341 6.391 0 50 150 200

Programma 2 Ruimte

P2-01 Verkoop strategische gebouwen 250 250 250 250 308 0 0 0 -58 250 250 250 0 0 0 0

P2-02 Meer inkomsten uit verkoop grond 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

P2-03 Marktconforme huurinkomsten 13 27 40 55 3 0 0 0 11 27 40 55 0 0 0 0

P2-04 Verkoop snippergroen 50 50 50 50 10 0 0 0 40 50 50 50 0 0 0 0

Subtotaal Ruimte 313 327 340 355 320 0 0 0 -7 327 340 355 0 0 0 0

Programma 3 Bestuur

P3-01 Kostendekkende leges 240 470 720 720 240 240 240 240 0 230 480 480 0 0 0 0

P3-02 Trendmatige verhoging woonlasten 300 300 300 300 300 300 300 300 0 0 0 0 0 0 0 0

P3-03 Continu verbeteren 650 1.100 1.350 1.550 0 0 0 0 650 1.100 1.350 1.550 0 0 0 0

Subtotaal Bestuur 1.190 1.870 2.370 2.570 540 540 540 540 650 1.330 1.830 2.030 0 0 0 0

TOTAAL 3.464 6.758 8.861 10.220 1.932 1.155 1.200 1.244 1.533 5.553 7.511 8.776 0 50 150 200

100% 100% 100% 100% 56% 17% 14% 12% 44% 82% 85% 86% 0% 1% 2% 2%

Pagina 37 van 38 O20.000612

Toelichting

Programma 1 Sociaal

P1-01 Vernieuwen sociaal domein

1. Instroom maatwerk lager

2. Prestatie afspraak GT’s

3. Inkoop en contracten

4. Verblijf jeugddomein inperken

5. Versoberen maatwerkvoorzieningen

6. Transformatie dagbesteding naar regulier werk

7. Bewindvoering

8. Peuterspeelzalenbeleid

P1-02 Uitkering binnen BUIG middelen (excl. Investering)

1. Investering (incl. Actieplan Uitstroom)

2. Besparing

3. Correctie Vangnet

4. Correctie BUIG macrobudget

P1-03 Leerlingenvervoer

P1-04 Subsidie zwembad Bolsward

P1-05 ESF project

P1-06 Herstructurering voorliggend veld

P1-07 Temporiseren PO huisvesting

P1-08 Afschrijving sportaccommodaties

P1-09 WSV Empatec transitie

P1-10 Harmoniseren contracten en subsidies

Verblijf jeugddomein inperken: er zijn diverse voorstellen om de kosten jeugdzorg terug te dringen. Ligt op schema.

Gerealiseerd.

Om structurele subsidies stop te zetten is een afbouwperiode nodig. Daarin is nu niet voorzien. Verwachting is dat de bezuiniging niet in 2020 maar

per 2021 wordt gehaald. Voor 2020 komt een alternatief.

Zie toelichting bij punt 2.

Gerealiseerd.

De investering is in het overzicht niet meegenomen, omdat dit geen ombuiging is. Dit zou de percentages vertekenen.

Er is over de maanden januari en februari minder uitstroom gerealiseerd dan rekenkundig zou moeten. Het project zit nog in de opstartfase. De

huidige coronacrises verlaagt de kansen om de doelstelling te halen.

Of de hogere Rijksuitkering kan leiden tot een lagere gemeentebijdrage is nog in onderzoek. Daarnaast moet nog blijken of de meicirculaire 2020

eenzelfde beeld geeft wat betreft de hoogte van de Rijksbijdrage. Zoals bekend is de financiële situatie van Empatec onzeker, dit speelt ook mee in de

afweging.

Versoberen maatwerkvoorzieningen: bezuiniging wordt gerealiseerd per 2021. Sturing is mogelijk door scherp en indien nodig minder in te kopen.

Om beide deelvoorstellen te realiseren is doorontwikkeling van de gebiedsteams nodig: focus, prioritering en continu verbeteren van processen zijn

noodzakelijk om de taakstellingen vanaf 2021 te realiseren. De eerste voorstellen zijn ambtelijk uitgewerkt en besproken met portefeuillehouders.

Project ligt op schema.

Deze besparing kan geraliseerd worden door over te gaan op lumpsumfinanciering. Dit is verkend met de raad, en er is nog een vervolg nodig.

Lumpsumfinanciering kan niet eerder dan per 2022 worden ingevoerd. De bezuiniging vertraagt met een jaar.

Wordt per 2021 aanbesteed. Ligt op schema.

Voorstellen zijn in laatste fase voorbereiding. Binnenkort besluitvorming. Ligt op schema.

Hangt samen met voorgaande punt 2.

Dit hangt samen met de voorgaande punten 2 en 3. Het jaar 2020 is zo het er nu naar uit ziet conform verwachting. Er kunnen vanuit rijkswege nog

wijzigingen optreden tot oktober van het lopende jaar. Voor de latere jaren is het nog te vroeg om iets over te zeggen.

In de jaarrekening staat het volgende aangegeven: De komende drie jaar moeten de kosten van leerlingenvervoer jaarlijks met € 100.000 worden teruggebracht. In 2019 is een begin gemaakt met deze opdracht, met name door het stimuleren van kinderen om te reizen met het openbaar vervoer.

Hierdoor is alvast € 45.000 van de opgave gerealiseerd.

Als we kijken naar het bedrag uitbetaald in januari 2020 in vergelijking met 2019 blijkt dat dit lager is. Dit zou erop kunnen wijzen dat de trend zich

doorzet en dat we de ton bezuiniging voor 2020 zouden kunnen halen, in plaats van per 2021. Voor de oplopende taakstelling wordt ingezet op

onderwijs-zorgarrangementen dichterbij huis. Dit traject loopt en ligt op schema.

Er wordt een extern en onafhankelijk onderzoek uitgevoerd naar de toekomstbestendigheid van zwembad Vitaloo in Bolsward. Het doel van het

onderzoek is om antwoord te geven op de vraag wat de toekomstbestendigheid is van zwembad Vitaloo zonder gemeentelijke subsidie. Via actieve

informatie bent u hierover geinformeerd.

Gerealiseerd.

Gerealiseerd.

Gerealiseerd.

Pagina 38 van 38 O20.000612

P1-11 Sportaccommodaties privatiseren

P1-12 Vertraging doordecentralisatie VO

Programma 2 Ruimte

P2-01 Verkoop strategische gebouwen

P2-02 Meer inkomsten uit verkoop grond

P2-03 Marktconforme huurinkomsten

P2-04 Verkoop snippergroen

Programma 3 Bestuur

P3-01 Kostendekkende leges

P3-02 Trendmatige verhoging woonlasten

P3-03 Continu verbeteren

Bij raadsbesluit van 19 december 2019 is besloten tot de trendmatige verhoging. Deze is doorgevoerd.

Continue verbeteren wordt organisatie breed opgepakt via meerdere sporen die inmiddels in gang zijn gezet. De taakstelling voor 2020 ligt op schema

met structurele uitwerking naar de volgende jaarschijven, vanaf de volgende Berap wordt dit ook zichtbaar in het financiële overzicht. Het gaat onder

andere om een betere sturing op inzet medewerkers, verlaging structurele inhuur en afstemming personele capaciteit op de ambities. Qua processen

worden verbeteringen gerealiseerd door anders te organiseren, het intensiveren van automatisering en meer focus op het leanen van processen om

kwaliteit te verhogen en doorlooptijden te verlagen.

Deze ombuiging gaat in per 2021. Deze ombuiging is onderverdeeld in € 30.000 buitensport en € 38.000 binnensport. Buitensport ligt op schema. We gaan ruimte vrijmaken in het investeringsprogramma buitensport en in het reguliere onderhoudsbudget.

Voor binnensport bekijken we nog verschillende alternatieven (sluiten, overdragen, samenvoegen, andere afspraken over tarieven, anders organiseren

reclame-inkomsten of aanpassen lopende overeenkomsten). Elk alternatief heeft zijn eigen voor- en nadelen. De uitwerking hiervan kost nog enige

tijd en inspanning. Op dit moment zien we nog voldoende mogelijkheden om ook deze ombuiging te realiseren.

Per 2020 gerealiseerd. Voor de jaren daarna maken we een businesscase alvorens verder te gaan op de ingeslagen weg. Ervaringen elders in het land

leren dat gemeenten na doordecentralisatie toch nog met kosten worden geconfronteerd. Dit komt omdat gemeenten wettelijk verantwoordelijk

blijven voor onderwijshuisvesting.

Dit ligt op schema.

Deze ombuiging is vervallen.

Dit ligt op schema.

Dit ligt op schema.

Volgens raadsbesluit van 3 oktober 2019 worden de leges kostendekkend gemaakt in de komende jaren.

Documents

Bijlage - Bestuursrapportage januari, februari, maart 2020...Berap en welke eerste effecten de crisis heeft op de voortgang van de verschillende ambities/projecten ed. Maarten Offinga