BILANS STANJA

SEMINARSKI RAD

1

SADRŽAJ

1. UVOD......................................................................................................... 3

2. BILANS STANJA (Balance sheet)............................................................ 4

3. STRUKTURA BILANSA.......................................................................... 5

3.1. Aktiva................................................................................................... 5

3.2. Pasiva.................................................................................................... 6

3.3. Računi koji predstavljaju sastavni dio bilansa stanja........................... 7

3.3.1. Aktivni računi............................................................................ 7

3.3.2. Pasivni računi............................................................................ 8

3.3.3. Aktivno-pasivni računi............................................................. 8

4. GRUPISANJE SREDSTAVA I IZVORA SREDSTAVA U BILANSU

STANJA..................................................................................................... 9

4.1. Funkcionalni princip............................................................................ 9

4.2. Princip likvidnosti................................................................................ 10

5. ANALIZA BILANSA STANJA – primjer................................................. 12

ZAKLJUČAK............................................................................................. 14

LITERATURA........................................................................................... 15

2

1. UVOD

U savremenom privrednom životu bilansi se koriste kad treba izraziti stanje i

rezultat neke privredne aktivnosti. U računovodstvu bilans se koristi kada se iskazuje

stanje i rezultat preduzeća tako što se poslovni događaji, stanja i rezultati preduzeća

iskazuju preko novčanih jedinica. Poznate su dvije osnovne bilansne teorije: dinamička i

statička. Dinamička ukazuje da bilans postoji u svakom momentu, a statička se vezuje za

određenu formu u okviru koje se iskazuju bilansne pozicije na određeni dan.

Veoma značajna karakteristika bilansa jeste bilansna ravnoteža. Bilans stanja je

finansijski izveštaj o stanju imovine, kapitala i obaveza na dan sastavljanja bilansa.

Bilans stanja predstavlja dvostrani pregled koji prikazuje bilansnu imovinu i

kapital i način investiranja (ulaganja) kapitala. Aktiva iskazuje na lijevoj, a pasiva na

desnoj strani, ili u vidu liste u kojoj aktiva prethodi pasivi. Aktiva predstavlja konkretne

oblike sredstava sa kojima raspolaže preduzeće, a pasiva predstavlja izvore odnosno

pripadnost sredstava preduzeća.

Bilans stanja bi se mogao definisati kao sumarni prikaz inovine (sredstava i

izvora sredstva) preduzeća na određeni dan iskazan isključivo u vrijednosnim

pokazateljima.1

Svrha i ciljevi rada:

- pojasniti pojam bilansa

- pojasniti strukturu bilansa stanja

Struktura rada: Rad se sastoji od četiri tematske cjeline raspoređene kako slijedi

Prvi dio sadrži osnovne karakteristike bilansa stanja,

drugi strukturu bilansa stanja,

treći načine grupisanja sredstva i izvora sredstava i

četvrti analizu bilansa stanja na primjeru.

1 “Računovodstvo”, prof. dr. Janko Klobučar, str 54

3

2. BILANS STANJA (Balance sheet)

Bilans stanja preduzeća se sačinjava na osnovu inventara, može se sastaviti u bilo

koje vrijeme u toku poslovanja, ali se po pravilu sastavlja na početku poslovanja,

odnosno na početku i na kraju poslovne godine. Krajnji bilans protekle poslovne godine

je početni bilans za narednu poslovnu godinu. Bilans preduzeća se obavezno mora

sačinjavati i u slučajevima kada se preduzeće pripaja drugom preduzeću, kada dolazi do

podjele jednog u dva preduzeća, prilikom otvaranja ili okončanja stečajnog postupka i

likvidacije.

Osnovna karakteristika bilansa stanja je njegova ravnoteža. Po toj karakteristici

potiče riječ bilans od latinske riječi «bilanx», koja znači vaga sa dva tasa, što simbolizira

nužnost uspostavljanja ravnoteže.

Bilansom se polaže račun o pozitivnim i negativnim rezultatima, uspjesima i

neuspjesima koji prate poslovanje preduzeća. Bilans stanja je složen i sastoji se iz računa

odnosno salda računa aktive i pasive.

Bilansne pozicije predstavljaju u bilansu vrijednost svake kategorije sredstava i

izvora sredstava. Obzirom da svako sredstvo ima svoj izvor, osnovna karakteristika

bilansa stanja je bilansna ravnoteža, koja se vidi po tome što je vrijednost svih pozicija 

na lijevoj strani u aktivi  jednaka vrijednosti svih pozicija na desnoj strani bilansa u

pasivi, odnosno osnovna bilansna jednačina  može se prikazati odnosom: aktiva =

pasiva, što izražava kvantitativnu ravnotežu lijeve i desne strane bilansa.

Ukoliko bilans stanja nije u ravnoteži, to znači da bilans i ne postoji. Ukoliko

finansijski rezultat nije raspodjeljen, on se iskazuje u bilansu stanja, čime se uspostavlja

ravnoteža između aktive i pasive. Pozitivan finansijski rezultat, koji predstavlja višak

aktive nad pasivom, iskazuje se u pasivi, dok se negativan finansijski rezultat iskazuje u

aktivi, jer predstavlja manjak aktive prema pasivi.

4

Bilans može biti prikazan u vidu jednostranog računa, pri čemu se prvo prikazuje

aktiva, a ispod nje pasiva ili u vidu dvostranog računa, pri čemu se lijevo prikazuje

aktiva, a desno pasiva.

Formom bilansa određuje se broj kolona, njihov naziv, smještaj aktive i pasive, kao i

razmještaj i naziv pojedinih dijelova i pozicija aktive i pasive.

3. STRUKTURA BILANSA STANJA

3.1. Aktiva

U bilansu stanja imovina se iskazuje na lijevoj strani (aktiva). Osnovna sredstva ili fiksna

aktiva uključuje opremu, zgrade, zemljište i ostala osnovna sredstva koja se ne koriste u

procesu proizvodnje dobara ili vršenja usluga te traju duže od jedne godine.

- Oprema predstavlja mašine koje se koriste u procesu proizvodnje. Oprema se

vremenom troši, te ju je potrebno amortizovati.

- Zgrade predstavljaju zgrade koje se koriste i zgrade koje su u izgradnji. Njihova

vrijednost se u bilans prikazuje kao cijena u momentu kupovine. Zgrade sa vremenom

stare te prema tome na neki način sudjeluju u procesu proizvodnje.

- Zemljište je imovina koja se koristi od strane preduzeća i predstavlja trošak koji se

rijetko mjenja u bilansu i on se prikazuje kao manja vrijednost nego što mu je realna

vrijednost na tržištu. Što se duže zemljište koristi, manja je veza sa tržišnom cijenom.

- Ostala osnovna sredstva koja se koriste su uređaji, vozila i dr.

- Amortizacija osnovnih sredstava predstavlja otpis sredstava odnosno iznos fiksne

aktive koji se izdvaja na ime trošenja i habanja osnovnih sredstava. Otpisom sredstava se

pokriva dio investicije u ta sredstava i služi kao fond iz kojih će se vršiti kupovina novih

sredstava.

5

Obrtna sredstva ili trenutna aktiva predstavljaju aktivu koja sadrži gotovinu ili drugu

aktivu koja će biti pretvorena u gotovinu u razumnom vremenskom periodu, obično

manjem od godine dana.

- Gotovina predstavlja novčanice, kovani novac, devize i čekove po viđenju.

- Naplativi računi predstavljaju novac koji preduzeću duguju kupci po osnovu prodaje

robe ili vršenja usluga

- Popis robe je vrijednost dobara koje preduzeće trenutno posjeduje, a koje je

namjenjeno prodaji kupcima

- Zalihe predstavljaju predmete koje preduzeće drži, a koji su neophodni za proces

proizvodnje

- Unaprijed plaćeni troškovi su troškovi koje je preduzeće napravilo i platilo ih a koje još

nije u potpunosti potrošeno, npr. godišnje osiguranje koje se plaća unaprjed

3.2. Pasiva

U pasivi se izvori imovine ili kapitala grupišu prema namjeni za koju su pribavljeni.

Pasiva prikazuje neaktivnu masu. Ona pruža informacije o porijeklu, namjeni sredstava i

izražava finansijsku konstituciju preduzeća. Finansiranje predstavlja aktivnost koja se

odnosi na obezbjeđivanje finansijskih sredstava koja mogu biti sopstvena i pozajmljena.

Ukupnost pasive se sastoji iz obaveza preduzeća prema samom sebi i prema trećim

licima. Pasivu čine:

- osnovni kapital – akcionarski ili sopstveni kapital,

- dugoročne obaveze – krediti, hartije od vrednosti,

- kratkoročne obaveze (dobavljači, čekovi, mjenice i ostale kratkoročne hartije od

vrijednosti, avansi, ostale kratkoročne obaveze iz poslovanja,

- pasivna vremenska razgraničenja,

- neraspoređena dobit iz tekuće godine.

6

Bilans stanja pokazuje veličinu kapitala, kvalitet i izvore kapitala kroz strukturu

aktive i pasive. Do povećanja aktive i pasive se dolazi novim prilivom sredstava, što

mijenja kvantitet i kvalitet izvora imovine. Svaki novi odliv sredstava dovodi do

smanjenja aktive i pasive. Zato je bilans stanja snimak imovine preduzeća i novčanih

izvora korišćenih za nabavku te imovine.2

1. Tekuća ili obrtna imovina:

=

1. Tekuće obaveze

Gotovina i hartije od vrijednosti

Prilivi – potraživanja od kupaca

Zalihe

+

Isplate

Kratkoročni dug

+

2. Fiksna ili stalna imovina: 2.Dugoročne obaveze

Osnovna sredstva

Nematerijalna imovina +

3.Sopstveni kapital

3.3. Računi koji predstavljaju sastavni dio bilansa stanja

Računi koji predstavljaju sastavni dio bilansa stanja nazivaju se računi stanja, jer

reprezentuju pojedine oblike sredstava i izvora sredstava preduzeća. U zavisnosti od

karaktera imovinskih dijelova koje računi reprezentuju možemo ih podijeliti na:

- aktivne račune

- pasivne račune i

- aktivno-pasivne račune

2 Hrustić H.: Finansijski mendžment, Alfa-graf NS, Novi Sad, 2005. str.20

7

3.3.1. Aktivni računi

Aktivni račun pokazuju ona sredstva čije umanjenje može biti samo do njihovog

nestajanja. Npr. iz skladišta materijala ne može se izdati više materijala nego što ga ima u

skladištu, iz blagajne se ne može isplatiti više nego što ima sredstava u blagajni i dr. U

aktivne račune ubrajamo: račun blagajne, žiro račun, račune stalnih sredstava, zaliha

materijala, sitnog inventara, troškova po vrstama (troškovi materijala, amortizacija,

usluga i sl.), po o mjestima nastanka troškova (proizvodnja u toku), po nosiocima

troškova (zalihe gotovih proizvoda) i sl.

Knjiženje na ovoj vrsti računa se obavlja tako da se početni saldo upisuje na lijevu

(dugovnu) stranu. Na istoj strani se evidentiraju i svi poslovni događaji koji dejstvuju na

povećanje stanja datog sredstva, dok se na potražnoj strani evidentiraju svi poslovni

događaji koji dovode do smanjenja stanja datog imovinskog dijela. Ukoliko postoji

saldo, prilikom zaključka mora da bude aktivnog karaktera i upisuje se na desnu

(potražnu) stranu radi izravnavanja.

3.3.2. Pasivni računi

Prema svojim karakteristikama možemo ih podijeliti u dvije grupe:

- Isključivo pasivni i

- Aktivno pasivni

Isključivo pasivni su oni računi na kojima u svakom trenutku, ukoliko se na njima

prikazuje neko stanje mora biti pasivnog karaktera. To znači da ukupan promet potražne

strane računa (ukoliko nije ugašen), mora biti veći od ukupnog dugovnog prometa.

Ukoliko se račun gasi, onda bi se posljednje knjiženje na tom računu uvijek vršilo na

dugovnoj strani.

U ovu grupu računa bi se mogli ubrojati računi sopstvenih izvora kao državni kapital,

dionički kapital, inokosni kapital i sl.

Knjiženje na ovoj vrsti računa se obavlja na taj način da se početni saldo upisuje na

desnu-potražnu stranu. A toj strani se evidentiraju svi poslovni događaji koji dovode do

8

povećanja stanja date obaveze, dok se na dugovnoj strani evidentiraju svi oni poslovni

događaji koji dovode do smanjenja obaveza reprezentovanih tim računom.

Prilikom zaključka računa na kraju poslovne godine saldo, ukoliko postoji, mora da bude

pasivnog karaktera i upisuje se na dugovnu stranu radi izravnavanja.

Uslovni pasivni računi prezentuju određene obaveze prema trećim fizičkim ili pravnim

licima koje treba izmiriti isključivo do visine stvorene obaveze. Saldo na ovim računi

atreba uvijek da bude pasivnog karaktera. Tu se ubrajajau: računi kratkoročnih kredita,

dugoročnih kredita, zajmova i sl.

3.3.3. Aktivno-pasivni računi

Aktivno-pasivni računi mogu imati i aktivan i pasivan saldo, a dalje se mogu klasificirati

na:

- pretežno aktivne aktivno- pasivne i

- pretežno pasivne aktivno-pasivne račune

4. GRUPISANJE SREDSTAVA I IZVORA SREDSTAVA U BILANSU

STANJA

U teoriji se ističu dva osnovna principa grupisanja sredstava i izvora sredstava, a to su:

a) funkcionalni princip

b) princip likvidnosti

4.1. Funkcionalni princip

Prema funkcionalnom principu, u okviru sredstava prvo se unose stalna sredstva, a zatim

obrtna. Stalna sredstva se unose po određenom redoslijedu:

I stalna sredstva u funkciji,

II stalna sredstva van funkcije

III stalna sredstva u pripremi ili izgradnji.

9

Stalna sredstva u funkciji se unose prema vrstama tih sredstava, kao zemljište, šume,

građevinski objekti, oprema itd.

Obrtna sredstva se unose u zavisnosti od njihovog ponašanja u procesu

reprodukcije, tj. njihovom redoslijedu u obrascu N – R – P - R1 - N1. U tom smislu se

prvo unose novčana sredstva na žiro računu i u blagajni, zatim potraživanja od kupaca i

drugih dužnika, zalihe materijala, proizvodnja u toku i na kraju zalihe gotovih proizvoda.

Prema funkcionalnom principu, izvori sredstava se svrstavaju na taj način da se

prvo unose izvori sopstvenih sredstava, pa zatim obaveze prema fizičkim ili pravnim

licima, prema redoslijedu koji zavisi od ročnosti obaveza, tako da se prvo unose

dugoročne obaveze (preko godinu dana), a zatim kratkoročne (do godine dana).

Njihovo dalje razvrstavanje se vrši prema konkretnim pojavnim oblicima.

Primjer:

Preduzeće «Bosna» Sarajevo

Bilans na dan 01.01.2000. godine

Aktiva Pasiva

Redbr.

Strukturasredstava

Iznos Iznos Redbr.

Struktura izvorasredstava

Iznos Iznos

I Sredstva I Izvori sredstava

a) Stalna sredstva a) Trajni izvori

1. Posl. građ. objekti 460.000 1. Kapital 421.000

2. Oprema 820.000 1.280.000

b) Obrtna sredstva b) Dugor. obaveze

3. Žiro-račun 60.000 2. Dug. krediti 1.000.000

4. Blagajna 1.000 3. Dobavljači 150.000

5. Zalihe materijala 230.000 291.000

1.571.000 1.570.000

Ukoliko sačinjavamo bilans u vidu dvostranog računa, na lijevoj – aktivnoj strani unosi

se: redni broj, bilansne pozicije, kolona za opis sredstava, te dvije novčane kolone. Lijeva

10

kolona za iznos naziva se predkolona, a desna glavna kolona. Predkolona služi za

sabiranje iznosa određenih vrsta sredstava, s ciljem da se u glanoj koloni unosi vrijednost

grupe sredstava. Predkolona se ne sabira u cjelini, jer glavna kolona predstavlja bilansnu

novčanu kolonu koja iskazuje ukupnu vrijednost bilansne aktive.

Desna strana bilansa sadrži kolonu za redni broj za označavnje pasivnih bilansnih

pozicija, kolonu za upisivanje pojedinih vrsta izvora sredstava. Za novčane kolone vrijedi

pravilo kao i na aktivnoj strani.

Nakon unošenja svih vrsta sredstava i izvora sredstava, vrši se sabiranje bilansa. Bilans

potpisuje samostalni računovođa i direktor preduzeća.

4.2. Princip likvidnosti

Prema principu likvidnosti, sredstva se unose u bilans u zavisnosti od vremenskog

intenziteta pretvaranja pojedinih oblika sredstava u novčani oblik. Posmatrano sa tog

stanovišta, na lijevu stranu bilansa se prvo unose obrtna sredstva, a zatim stalna sredstva.

U okviru obrtnih sredstava se prvo unose novčana sredstva, pa zatim kratkoročna

potraživanja, zalihe gotovih proizvoda, proizvodnja u toku, zalihe materijala. Svrstavanje

u okviru stalnih sredstava prema principu likvidnosti moglo bi se vršiti prema vijeku

trajanja pojedinih grupacija stalnih sredstava, tj. ona s najkraćim vijekom trajanja se

stavljaju na prvo, a sa njdužim vijekom trajanja na posljednje mjesto. Takva klasifikacija

nije od izuzetnog značaja s obzirom da sva stalna sredstva nose karakter dugoročnih

investicija.

Na pasivnu stranu bilansa prema principu likvidnosti prvo se unose obaveze prema trećim

fizičkim ili pravnim licima, prvo se unose kratkoročne obaveze, kao što su dobavljači,

kratkoročni krediti, pa dugoročne obaveze (prema strukturi).

Primjena principa likvidnosti prilikom sačinjavanja bilansa stanja pruža kvalitetniju

osnovu za finansijsku analizu, odnosno analizu likvidnosti, pa ima široku primjenu u

zemljama gdje likvidnost predstavlja jedan od osnovnih principa poslovanja privrednih

subjekata.

11

Primjer:

Preduzeće «Bosna» Sarajevo

Bilans na dan 01.01.2000. godine

Aktiva Pasiva

Redbr.

Strukturasredstava

Iznos Iznos Redbr.

Struktura izvorasredstava

Iznos Iznos

I Sredstva I Izvori sredstava

a) Obrtna sredstva a) Kratk. obaveze

1. Žiro-račun 60.000 1. Dobavljači 150.000

2. Blagajna 1.000

3. Zalihe materijala 230.000 291.000 b) Dugor. obaveze

b) Stalna sredstva 2. Dug. krediti 1.000.000

4. Posl. građ. objekti 460.000 c) Trajni izvori

5. Oprema 820.000 1.280.000 3. Sopstveni kapital 421.000

1.571.000 1.570.000

5. ANALIZA BILANSA STANJA - primjer

Bilans stanja trgovinskog preduzeća „XXX“ d.o.o. na dan 31.12.2004. godine (u 000

KM)

Aktiva Iznos Pasiva Iznos

Obrtna imovina Kratkoročne obaveze

Gotov novac 300 Dugovanja povjeriocima 2.000

Hartije od vrijednosti 100 Dugovanja dobavljačima 5.300

Potraživanja od kupaca

2.500

Ostale kratkoročne

obaveze 120

Zalihe

1.000

Ukupne kratkoročne

obaveze 7.420

Ostala obrtna imovina 490 Dugoročni krediti 5.000

12

Ukupna obrtna imovina 4.390 Ostale dugoročne obaveze 4.300

Ukupne obaveze 16.720

Fiksna imovina

Zgrade i oprema 14.000 Akcionarski kapital

Akumulirana amortizacija 7.800 Obične akcije 4.000

Neto fiksna imovina 6.200 Neraspoređena dobit 850

Nematerijalna imovina

8.996

Ukupan akcionarski

kapital 4.850

Ostala imovina 1.984

Ukupna aktiva 21.570 Ukupna pasiva 21.570

U primjeru Bilansa stanja preduzeća „XXX“ d.o.o. možemo vidjeti da je to

preduzeće imalo 400 hiljada KM gotovog novca i vrijednosnih papira - hartija od

vrijednosti (300 plus 100), zatim potraživanja za prodatu robu od 2,5 miliona KM, koja

su dospjela na naplatu. Zalihe čine materijal i gotovi proizvodi koji čekaju na prodaju.

Zajednička karakteristika navedene imovine, koja se naziva tekuća ili obrtna, je da se u

bliskoj budućnosti može pretvoriti u novac, za razliku od fiksne imovine (poslovni

prostor, oprema, nameštaj, vozila).

Prema priloženom Bilansu stanja, bruto vrijednost fiksne imovine je 14 miliona

KM. Sadašnja vrijednost fiksne imovine je manja za 7,8 miliona KM na ime amortizacije,

pa iznosi 6,2 miliona KM.

Nematerijalna imovina iznosi 8,9 miliona KM (projekti, softweri, renomirano

poslovno ime, prepoznatljiva oznaka, marka, ugled preduzeća (goodwill)...)

Zatim, ako uporedimo ukupnu obrtnu imovinu (4,39 miliona KM) i ukupne

kratkoročne obaveze (7,42 miliona KM), može se zaključiti da su obaveze veće od

vrijednosti imovine za 3,03 miliona KM (4,39 - 7,42 = - 3,03). Dobijena vrijednost se

13

naziva neto obrtni kapital (Net Working Capital – NWC). To je obrtna ili tekuća imovina

umanjena za tekuće obaveze.

Tu su i dugoročne obaveze, odnosno dugovanja koja treba isplatiti u roku dužem

od godinu dana. Iz tabele se vidi da ove obaveze iznose 5 miliona KM. Ostale dugoročne

obaveze su 4,3 miliona KM.

14

ZAKLJUČAK

Svako preduzeće ima za cilj da ostvari profit, a formiranjem samog preduzeća

svaki cilj postaje zadatak, dok se kapital, kojim preduzeće raspolaže, transformiše u

sredstva (imovinu). Sva sredstva, koja preduzeće pribavi, mogu kvantitativno (računski),

kvalitativno i vremenski odgovarati zadatku, odnosno mogu biti veća ili manja od njega.

Sredstva sa kojima preduzeće posluje prikazuju se u bilansu.

Bilans predstavlja prikaz pozitivnog i negativnog rezultata, odnosno uspjeha i

neuspjeha, koji prate poslovanje preduzeća. To znači, da bilans stanja i bilans uspjeha

predstavljaju pravu sliku preduzeća. Pri tome, bilans stanja daje materijalnu sliku

sredstava preduzeća, gdje aktiva prikazuje sredstva (imovina, materijalna konstitucija), a

pasiva izvore sredstava (kapital, finansijska konstitucija).

Bilans stanja, putem zbira aktive i pasive, ukazuje na kvantitet sredstava, a na

kvalitet sredstava i izvora sredstava putem strukture aktive i pasive. Svaki novi priliv

sredstava mijenja kvantitet aktive i pasive, što mijenja i kvalitet sredstava i izvora

sredstava. Osnovna karakteristika bilansa stanja jeste njegova ravnoteža, tj. da su ukupna

aktiva i ukupna pasiva jednake.

Bilans stanja se može sastaviti u bilo koje vrijeme u toku poslovanja, ali se po

pravilu obično sastavlja na početku poslovanja (na početku godine, kao i na kraju

godine). Po pravilu, bilans stanja na dan 31.12. tekuće godine predstavlja bilans stanja na

dan 01.01. naredne godine.

15

LITERATURA:

1. prof. Dr. Janko Klobučar, Računovodstvo, Sarajevo 2003.

2. Hrustić H., Finansijski mendžment, Alfa-graf NS, Novi Sad, 2005.

3. Rolf-Gunter Nolden, Ernst Bizer, Specielle Wirtschaftslehre, Köln, 2000.

4. Jahić M.,Finansijsko računovodstvo, Štamparija Fojnica, 2008.

5. Revicon doo, Godišnji obračun , Sarajevo, januar 2009.

16