13-14 Nisan 2007

Bildiriler Kitabı

~ TÜRCEK

Dr . Nevzad Kaya Onuruna . 1. Ulusal İslam Elyazmaları Sempozyumu

13-14 Nisan 2007

Bildiriler Kitabı

Bilim Kurulu Prof. Dr. Mahmud Erol KILIÇ İslam Elyazmalan Birliği Yön. Kur. Bşk.

Prof. Dr. Zekeriya KURŞUN Mamıara Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. HarunANAY Mannara Üniversitesi Öğretim Üyesi

Emir EŞ Siileı;maniye Kütüphanesi Müdür Vekili

Yayına Hazırlayan

İbr~Gümüş Creavizyon İletişim Danışmanlığı'

Grafik-Tasarım

Caner Yıldırım CreagrafDesign Studio

Baskı Yeri ve Yılı İstanbul, Ş~bat 2009

Baskı

Ebru Matbaacılık AŞ. İki.telli Organize Sanayi Bölgesi - ·

Atatürk Cad.No:135 İkitelli/İstanbt;ıl +90 212 671 93 70

~ .. ~ TURCEK

Türbeler Çeşmeler Taşınır Taşınmaz Kültür Varlıklarım Koruma ve Yaşatma Derneği

Divanyolu Cad. No:82 Eminönü / İstanbul

Nuruosmaniye Kütüphanesinde Bulunan Bir Yazma Eserin

Süslemelerinin Değerlendirmesi

Dr. Hatice AKSU Müzehhibe

Nuruosmaniye Kütüphanesi 3571 noda kayıtlı bulunan İbn-i Sina'run, Kapun Fit-Tıb isimli yazma eseri: 370x219 mm ebadında olup, 686 yaprak ve 27 Şabr­dır. Fatih Sultan Mehmed adına yaztlan eser, III.Osman vakfına aittir.

Kitap çift sayfa tezhipli zahriye sayfasında, eserin Fatih' e sunulduğuna ait bil­gi ile beraber yazarla kitap adı yazılıdır. Zahriye sahifesi çift sayfa tezhiplidir

ve süslemeler iki sayfa birbirinin aynı~. (Resim:l) Dikdörtgen 4mm albn bir cetvel ile içine alınmış bu albn cetvelin sağ ve so·­luna ince kuzular çekilmiştir, dışına zemin mavisi ile ince cetvel yer almakta,

köşede ise küçük ~plar bul!ffilllaktadır.

Dört köşe paftadan oluşan zemin tezhibli bölüme geçilirken 2mm boşluktan

sonra lmm kuzu çekilerek kenarları siyah cetvel ile ayrılmıŞ olup yine zemin mav_isi ile cetvellenerek sınırlandırılmışm:

Sayfanın orta bölümünde, Anadolu Selçuklu tezhibinde gördüğümüz ve Fa­tih döneminde çok kullanılan mekik formunda tezhibi bulunmaktadır. Ortada

altın zemin üzerinde kitabın adı ile yazarın adı beyaz hat ile yazılmış ve ora­larda rumi süslemeler bulunmakta ve zemin üç nokta ile süslenmiştir. Albn zeminli yazı bölümü yuvarlak dönen dendanlarla çevrelenmiş ve yuvarlakla­

rın içinde siyah zemin üzerinde albnla boyanmış penç motifi yer almaktadır, 2mm'tik beyaz cetveller 1mm albn kuzu ile çevrelenmiştir, aralarında rumi

kapalı formlar bulUrurı.aktadır, rumiler albn ile boyanmış olup, zeminler sü1-yen uç madalyonlarda beyaz kapalı form içinde siyah zemin ve altın ile Rumi­

li kompozisyonlar işlenmiştir. Etrafı iki mm kurt ile süslenmiş ve ke~arlar bir mm kuzu ile çevrilmiştir. Aralarında rumi kapalı formlar bulunmaktadır, ru­miler altın ile boyanmış olup, zeminler sü1yen, siyah, kızıl kahverengi ye yeşil renklerdedir. Altın zemin üzerine zencerek işlenmiştir. Mavi zemin üzerleri beyaz üç nokta ile doldurulmuştur, 2 mm.tik açık mavi renkte kurt cetveli ile

mekik formu sınırlandırılmışbr. Bu cetvelin iç kısmınd!l 1 mm.tik albn kuzu cetvel, dış kısmında ise 1 mm.tik beyaz kuzu cetvel bulunmaktadır.

- 134 -

Dr. Hatice Aksu

Resim. 8 - 9 - 10

- 135 -

)

Resim.1

- 136 -

Dr. Hatice Aksu

Resim.2 - 3

- 137 -

Bu beyaz kuzu cetvele kapalı formlar yerleştirilmiştir. Rumiler kompozisyon içinde birbirlerine bağlanarak devam etmektedlir. Yine kapalı formlarda ze­min renkleri sülyen, yeşil, kızıl kahverengi ve siyahtır. Zemin mavisi ve üze­

rinde beyaz renk ile üç noktalar görülmektedir. Mekik formunun alt ve üst uçlarında uzun olmak üzere mavi renk ile tığlar işlenmiştir.

Orta bölümde ise mekik formunu çevreleyen alb.n ile boyanmış halkar süs­leme yer almaktadır.(Resim:l-11) Motif zeminleri silme alb.n ile boyanıp par­latılmış ve albn üzerine renklendirme yapılıruşbr. Aralarda bazı motiflerine

· renkler sürülmüştür. Halkar motiflerindeki çizim karakterini inceledi!· · -

de, İstanbul Üniversite Kütüphanesinde bulunan F.1453'te kayıtlı bC albümdeki haklar motifleri ile benzerlik gösterdiğini görürüz. Bu albümdeki halkar çalışmalarının Baba Nakkaş' a ait olduğu söylerunektedir. Hem zahriye sahifesinde hemde cilt kap<lğı üzerindeki motiflerde, ve F.1453'teki motifler­de ayru üslup birliği görülmektedir (Resim:6-8-9-10). Kanun Fit-Tıb isimli yaz­

ma eserin zahriye sayfasının süslem~sinin Baba Nakkaş'~ çalışması olduğu kuvvetle muhtemeldir (11-12-13-14). Bilindiği gibi Baba Nakkaş Fatih Sultan Mehmed'in baş nakkaşı olmuş ve 15.yy'a Baba Nakkaş üslubu adım taşıyan

motif akımını kazandırnuştrr. Özellikle 15. yy mavi beyaz çinilerde kullarulan Baba Nakkaş motif üslubu yüzyılın belirleyici üslup karakteri olmuştur.

Halkar bölümünden sonra dört köşe tezhip zeminli bölüm yer almaktadır. Kompozisyonda iri hurde rumilerin aralarında hatai ve goncalardan oluşan

bitkisel kompozisyon bulunmakta~.

Kitabın 3b sayfasındaki serlevha tezhibi yer almaktadır. Aynı şekilde 105b sayfasında fasıl başı tezhibi bulunmaktadır. 4mm. alb.n cetvel ile ve kenarla­rı ise lmm.lik kuzu ile çevrelenmiştir. Ortada madalyon içinde kufi yazı ile beyaz mürekkepli rumili süsleme bölümü bulunmaktadır. Rumiler alb.n ile

işlenmiş, zemin Fatih mavisidir.

Uç madalyonlarda beyaz kapalı form içinde siyah zemin ve alb.n ile rumili kompozisyonlar işlenmiştir. Bu bölümün etrafında bitkisel kompozisyonlar yer almakta ve zemin açık mavi olarak çalışılmıştrr .. Etrafı 2mm. kurt ile süs­

lenmiş ve kenarlar lmm.kuzu ile çevrilmiştir. Alb.n zemin üzerine zencerek işlenmiştir ve onun etrafım 2 mm. yeşil kurt çevirir yine kenarlarında lmm. kuzu cetveli yer almaktadır. İki kısımda ruırıi kompozisyonlardan oluşan bö­

lüm bulunmaktadır. Kapalı formlar siyah ve yeşil zeminle renklendirilmiştir. Rumiler altın ve sülyendir. Rumili desen tığlar ile bitirilmiştir. Bu örneğimiz

- 138 -

Dr. Hatice Aksu

. -~'rrr.ı,., . ~~ • ı:H,

·dı:-~:ı f> <;:'~@:'.? -~:.:d!i C:::..c,~ ·

-r-:::- .... <;-- '1

~ (..:;~) ~ç;q \...F~ ,,. ..

~ a. ~~ '8? ~>

~ -"& •• . Cı r:-, • ~~ [) r.ı ·S) ~ ~? ~ e

t~~ Rı w G fi? (?.) C'> m

Resim. 11 - 12 - 13 - 14

- 139 -

~ ­

.'-u'tr . W

)

Resim.S

- 140 -

..... E

"iii 41 a:

Dr. Hatice Aksu

- 141 -

495b sayfasındadır.

Eserin yazılımında bazı sabr aralarında altın ile yazılrruş sözcükler bulun­maktadır. Bazı sabrlarda hat yazılarının albnda rumi motiflerle süslemeler yapılnuşbr. Hat yazsı altında, altın rumi ile süslenmiş bir bölümde 'efdali­edviyyeti' yazılnuşbr. Bu bölümlerde hastalığın dikkat çekilmesi gerekli olan yeri ve önemi bu altın süslemeli rumilerle gayet ince ve sanatkarane bir ifa­deyle vurgulanmak istenmiştir.

Kitabın cildi, keçi derisi sahtıyan olup, orta şemseler dört köşe köşebenJ, so­ğuk baskı, alttan ayıran (mülemma) alt ve üstten bordürlüdür. Miklebi orta­dan madalyonlu ve köşelerde süslemelidir (Resim:S). Kitabın cildinin iç kısmı ortada şemse formunda motifli ve dört köşe köşebentlidir. Şemse zemini ve köşebentlerde zemin mavicfir. Yekşah tarzda çalışılmış motifler rumi ve bitki­sel bezemelidir. Orta şemse bölümür).de ve köşebentlerin rumi bölümlerin içi altın zemin ile boyanmışın. Aynı şekilde sertap bölümünde-.köşebentlerde ve ortadaki şemse bölümünde altın zemin kullanılmışbr. Cildin iç kapağında ke­silerek yerleştirilmiş olan motifler 15.yy karakterini göstemektedi.r (Resim:7). Cilt kapağının üst kısmındaki motiflerle, F.1453'te kayıtlı bulunan albümün motileri benzeilik göstermektrdir. Aynı şekilde tasanmın Baba Nakkaş tara­fından yapıldığı görülmektedir.

Sertap üç bölümlüdür, ortalarda mavi zernir\ıi küçük şemseler bulunur, mil<­leb orta şemseli ve kenarlar köşebentlidir (Resiın:7).

- 142 -