Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler pek çok alanda olduğu gibi yurdumuzdaki fen bilimleri eğitiminde de çağdaş değişiklikleri gerekli kılmaktadır.

Tolga (2000) tarafından yapılan araştırmada, araştırmaya katılan öğretmenlerin %96’sı okullarında laboratuvar bulunduğunu belirtmesine rağmen, ancak %32’si laboratuvarları yeterince kullandıklarını belirtmişlerdir.

Işık ve Soran (2000) tarafından 8 eğitim fakültesinden 34 öğretim elemanı, 14 ilden 410 biyoloji öğretmeni ve 3 üniversiteden 113 son sınıf öğrencisiyle yapılan araştırmada da düz anlatım gibi öğretim yöntemlerinin keşif, soruşturma, proje, beyin fırtınası gibi yöntemlere oranla daha fazla kullanıldığı belirlenmiştir.

Oysa eğitimde çağdaş yaklaşımlar; bilimsel bilginin sürekli değişip geliştiğinden yola çıkarak “öğrenmenin öğrenildiği”, bilgiyi arayıp-bulmayı, bilgiyi kullanmayı ve yeni bilgi üretmeyi öğreten, bireysel yeteneklerin yanı sıra ekiple çalışma ve iletişim becerilerinin geliştirilmesinin hedeflendiği öğrenme-öğretme süreçleri üzerine odaklanmıştır.

Biyoteknoloji, canlı organizmaları ya da ürünlerini genetik mühendisliği tekniklerinden yararlanarak insanlığın hizmetine sunmayı hedefleyen bir teknolojidir. Ancak, sağladığı yararların yanı sıra genetik çalışmaların doğru kişilerce kullanılmadığı ve kontrol altında tutulmadığı sürece kötü amaçlarla kullanılabileceği ve hayal bile edilemeyecek sonuçlar doğurabileceği de bir gerçektir (Mae-Wan Ho, 1999).

Bu nedenle, bu alanda bugün dünyanın dört bir yanında çeşitli tartışmalar yapılmaktadır. Gelecekte Türkiye’de de gerçekleşecek tartışmalara katılabilmek, dünyaya, yaşama ve bilime karşı sorumluluklarımızı yerine getirebilmek için toplumun bilgilendirilmesine ve bilinçlendirilmesine önem verilmesinin gereği açıktır.

Eğitimli fertlerin kendi bilimsel bilgilerini kişisel ve toplumsal konuları değerlendirmede kullanabilmeleri ve görüş ortaya koyabilmeleri, iyi bir bilimsel alt yapıya sahip olmalarıyla mümkündür (Olsher and Dreyfus, 1999).

Yurt dışında yapılan araştırmalar incelendiğinde çok sayıda ülkede bu alana yönelik teknoloji ve uygulamanın okullarda yaygınlaştırılmaya çalışıldığı görülmektedir (Miler,1994). Ancak, Türkiye bu alanda daha yolun başındadır.

Kuşkusuz biyoteknoloji eğitiminin amacı, öğrencileri daha olumlu tutumlar geliştirmeleri için ikna etmek değildir.

İyi bir biyoteknoloji eğitimi öğrencilerin bu konu ile ilgili temel bilgileri, riskleri, yararları ve dezavantajlarıanlamalarını sağlar. Ancak anketler kişilerin bilgi seviyesi ile risk algılamaları arasında çok yoğun bir korelasyon olduğunu ortaya koymaktadır.

Türkiye’nin 21. yüzyılda gen teknolojisi ve biyoteknoloji alanlarında atılım gerçekleştirebilmesi için Nisan 1995’de TÜBİTAK tarafından yayınlanan Bilim ve Teknolojide Atılım Projesi’nde ifade edildiği gibi söz konusu teknolojilerin edinilmesi, özümsenmesi için gen teknolojisi ve biyoteknolojinin eğitim, öğretim ve temel araştırmalarına gereken önem verilmelidir.

Türkiye’de kamuoyu bilinçlenmesi ve bilgilenmesi henüz yeterli düzeyde olmadığı için kısa vadede, kamuoyu görüşünün biyoteknoloji araştırmalarını ve endüstri uygulamalarını olumsuz yönde etkilemesi beklenmektedir. Bütün bunlara rağmen doğru bilinçlenme ve bilgilenme ile bu etki olumlu yönde değişebilir (Vardar Sukan, 1995).

Bitki Doku

Kültürleri

Türkiye’de yaklaşık 10150 adet bitki türü bulunmaktadır. Bu bitkilerden 3000 kadarı da endemiktir.

Doğadan toplanarak ihracatı yapılan tür sayısı 347 adettir (Özhatay vd.,1997).

Bunlardan 13 tanesi soğanlı yumrulu bitkilerdendir.

Bu bitkilerin ihracatından elde edilen gelir 2001 yılı verilerine göre yaklaşık 3.800.000 HFL. dir.

Soğanlı bitkiler toprak altı organları metamorfoza uğramış gövde yapısında olup

yaşamlarını bu organlarıyla sürdürür ve“geofit”olarak adlandırılır.

SOĞANLI BİTKİLERİN KULLANIM ALANLARI

1-Tıbbi bitki olarak;

Soğanlı bitkiler biyolojik aktiviteleri yüksek olan çeşitli alkoloitleri içerir. Bunların yapılarına göre;

anti-viral,

anti-mikrobiyal ve

savunma sistemini güçlendirici etkilere sahip oldukları bilinmektedir. Özellikle “galanthamine” alkoloidi ; çocuk felci, alzheimer ve kas-damar hastalıklarında kullanılmaktadır.

Süs bitkisi olarak

Besin maddesi olarak

İhracat ilk olarak ege bölgesinde başlamıştır

Toroslar zengin bitki potanseli dolayısıyla bu ticaretin merkezi olmuştur

Cyclamen(siklamen)

c.coum c.cilicium

Galanthus (kardelen)

Leucojum aestivum (Göl soğanı)

Anemone blanda (Manisa lalesi, yoğurtçuk)

Eranthis hyemalis (Sarı kar çiçeği)

Arum(Yılan yastığı)

Dracunculus vulgaris (yılan bıçağı)

Ornithogalumnutans

(ak yıldız)

Geranium tuberosum (deve tabanı)

FritillariaFritillaria imperialis (ağlayan gelin) Fritillaria persica (Adıyaman lalesi)

Scilla bifolia (yıldız sümbülü)

Lilium (zambak)Lilium candidum (ak zambak) Lilium mortagon

Sternbergia lutea (sarı çiğdem)

İris tuberosa

(süsen)

Polianthes tuberosa (sümbülteber)

SOĞANLI BİTKİLERİN ÜRETİM YÖNTEMLERİ

Gelişmiş ocakların bölünmesiyle

Yavru soğanlarla çoğaltma

Yavru cormlarla çoğaltma

Hava soğanları veya gövde soğanlarıyla

çoğaltma

Tohumdan çoğaltma

Çapraz kesim

SOĞANLI BİTKİLERİN PROBLEMLERİ

Tohumdan çiçek açacak konuma 4-5 yılda gelmeleri

Doğadan yapılan aşırı sökümler

Doğadan yapılan bilinçsiz sökümler

BİTKİ DOKU KÜLTÜRLERİ Amaç; hızlı çoğaltım sayesinde ihtiyaçlara karşılık

vermek

Yöntem; bitkinin yaprak, gövde, anter, kök, çiçek, tepe meristemi veya sürgün ucu gibi bitki kısımlarının kültüre alınması işlemidir

BİTKİ DOKU KÜLTÜRLERİNİN AVANTAJLARI

Üretim materyali bitkinin farklı kısımları olabilir.

Üretimin; süresi kısa, alanı küçüktür.

Gen kaynaklarının bozulmadan korunmasını sağlar.

Tohum veya diğer yöntemlerle çoğaltılamayan bitkilerin çoğaltılmasını sağlar.

Üretim de mevsimlere bağlılık ortadan kalkar.

Islah çalışmalarında süreyi kısaltır.

Virüssüz bitki elde edilebilir.

Hücre biyolojisi, fizyolojisi, biyokimya ve gen transferi ile ilgili araştırmalara imkan sağlar.

1. Bitki Doku ve Hücre Kültürleri Tanımı: Steril şartlarda (in vitro), yapay besin

ortamında yaprak, gövde, anter, kök, çiçek, yan ve tepe meristemleri gibi bitki organları ile tek bitki hücre ve protoplastlarından yeni bitkilerin elde edilmesidir.

Totipotensi: Bütünü verme yeteneği

Kompetens: Farklılaşma yeteneği olma

Sterilizasyon Çalışma ortamının sterilizasyonu

Besin ortamlarının, alet ve ekipmanların sterilizasyonu

Bitki materyallerinin yüzey sterilizasyonu

Besin Ortamları Makro elementler

Mikro elementler

Vitaminler

Şekerler

Jel yapıcı maddeler

Bitki büyüme düzenleyicileri

Oksinler: NAA, 2,4-D, IBA, IAA

Sitokininler: BAP, Zeatin, Kinetin, TDZ

Bitki büyüme düzenleyicileri

Hormon Genel Etki

Oksinler Fotoperyodizm, köklendirme, apikal

dominans, yan sürgünlerin gelişiminin engellenmesi, hücre

gelişimi.

Sitokininler Hücre bölünmesi, yeniden farklılaşma, bitki

rejenerasyonu, sürgün çoğaltımını etkiler, sürgünlerde

öklenmeyi ve embriyogenesisi engeller.

Gibberellinler Meristemlerden bitki rejenerasyonun

uyarılması, sürgünlerin boylarının uzatılması, embriyo ve

ovül kültürlerinin gelişiminde, kallus gelişimi,

organogenesis ve adventif kök oluşumunu engeller

Absisik asit Doku kültüründeki rolü tam olarak

bilinmemekle beraber somatik embriyoların

olgunlaştırılmasında anılmaktadır.

Etilen Köklerin uzamasını engelleyerek enine

büyüme ve çoğalmayı arttırmaktadır.

Bitki büyüme düzenleyicileri

Hormon Genel Etki

Kültür Şartları Ortamın pH değeri

Nem

Işık

Sıcaklık

Kültür kaplarında biriken gazlar

Pamukta rejenerasyon protokolü

Apeks

Node

BİTKİLERDE MİKROÜRETİM

Sternbergia candida’nın olgunlaşmamış embryolarından soğancık üretimi (Arslan vd. 2003)

2 hafta sonra 6 aysonra

10 ay sonra

M. muscarimi ‘de olgunlaşmamış embryo eksplantından soğancık oluşumu

2 mg/l 2,4-D

12 ay sonra

2 hafta sonra

20 ay sonra

8 ay sonra

M. muscarimi ‘de olgunlaşmamış embryo eksplantından soğancık oluşumu

MS + 4 mg/l BA +0.5 NAA

Sonuç ve Öneriler Soğanlı bitkiler önemli ihracat potansiyeline

sahiptirler.

Doğadan yapılan aşırı sökümler bazıları endemik olan bu bitkilerin nesillerini tehtid etmektedir.

Doğal üretim yöntemleri ihtiyaca tam olarak karşılık verememektedir.

Doku kültürü yöntemleriyle hızlı çoğaltım yapılabilmektedir, bu sayede bitkilerin daha fazla üretilmeleriyle ihtiyaçlara karşılık verilebilecektir..

Teşekkürler