21

O TAJNI IMENA SVETE PETKE - PARASKEVE

Srbsko i bugarsko ime Petka, Petnica i Paraskevija, gr~ki Paraskeva, rus-ki, ukrajinski i beloruski - Praskovija-Pa{a i Pjatnica vekovima je jedno od najomiqenijih u slovenskom Pravoslavqu. Istra`iva~i imena..., a poseb-no svetovni jezikoslovci sveslovensko ime Petka-Pjatka, Petnica-Pjatnica obi~no i kod nas smatraju pukim prevodom gr~ke re~i Paraskevi. Gr~ka re~ Paraskevi, me|utim, ozna~ava {esti, a ne peti dan u nedeqi, ra~unaju}i, po hri{}anskom obi~aju, nedequ kao prvi dan sedmi~nog ciklusa i imaju}i, narav-no, na umu da je svaki dan, po judeohri{}anskom shvatawu, po~iwao nakon za-laska sunca, posle ve~erwe slu`be i trajao do zalaska sunca i novog ve~erweg bogoslu`ewa sutradan, za razliku od savremenog sekularnog ra~unawa, po kome dan od 24 ~asa po~iwe od pono}i i traje do naredne pono}i. ... Sedmica, kao razdobqe od sedam dana, koje opomiwe na Bo`ije stvarawe sveta za sedam dana, kod Jevreja se zavr{avala {abatom, tj. subotom, kao sedmim danom ili danom odmora, koji podrazumeva obustavqawe svakog delawa, zaustavqawe svega radi hvaqewa Boga. Imena ostalih dana predstavqala su, zapravo, obi~ne redne brojeve i ozna~avala dane po wihovom redosledu u sedmi~nom ciklusu. Od jelinisti~kog doba (4. vek pre Hr.), grkojezi~ni Jevreji iz rase-jawa uveli su, kao novinu, da {esti dan u nedeqi nazivaju paraskevi, tj. da ga poimaju i ozna~avaju kao pripremu za {abat, tj. subotu. ... Ovaplo}ewe, Stradawe i Svetlo Vaskrsewe Gospoda na{eg Isusa Hrista... korenito su promenili i poimawe vremena u qudskom rodu, ne samo u smislu da, pored ra~unawa vremena od Stvarawa sveta, u Hri{}anstvu od 6.v. vremenom sasvim prete`e ra~unawe od Ro|ewa Hristovog, nego i u smis-lu da je Dan nad danima, Dan Vaskrsewa, kao kruna Prvog dolaska Hristovog i objava Drugog Wegovog dolaska, postao prvi dan sedmice. Shodno tome, u hri{}anskom nazivqu za sedmi~ne dane, nazivi za {esti, sedmi i prvi dan, po starom hri{}anskom na~inu, izdvojeni su od onih koji se zasnivaju na pro-stom brojawu. Pretposledwi, posledwi i prvi dan u nedeqi u gr~kom jeziku, svojim posebnim zna~ajem i mestom u sve{tenom vremenu, zaslu`ili su poseb-na, su{tinskija imena: dan Stradawa i Smrti Hristove, i to najpre samo Ve-liki petak, a onda i svaki petak kao Veliki petak u malome, nazvan je, pod uticajem jevrejske prakse, ... ne {estim danom, nego jedinstveno - paraskevi,

SABORNIKBILTEN BEOGRADSKE SABORNE CRKVE

SVETOG ARHANGELA MIHAILA

NEDEQA, 23. OKTOBAR 2016, GODINA 18, BR.6

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

tj. pripremom, ta~nije, po~etkom trodnevne priprave za Dan trodnevnog Vaskrsewa, odnosno, za nedequ kao Vaskrs u malome... O ovakvom ose}awu stvari na svoj na~in svedo~e i predawa prostonarodne pobo`nosti, u kojima se, izme|u ostalog, zbli`avaju kultovi Svete Petke i Svete Nedeqe, pri ~emu se Sveta Petka naziva majkom Svete Nedeqe. Su-bota je i kod hri{}ana zadr`ala svoje jezi~ki prilago|eno jevrejsko ime - sabaton, u znak po{tovawa prema Starom zavetu, ali kao posledwi ({esti) dan hri{}anske sedmice, kao {to je i Stari zavet ostao ispuwen u Novom zavetu, kao posledwa ta~ka u predistoriji spasewa qudskoga roda,

ostvarenog dolaskom Spasiteqevim. Dan Vaskrsewa Hristovog, ... u etapama hristijanizovani ju`ni Sloveni, prozvali su, pod nekom me{avinom ne-hri{}anskih uticaja, nedeqom, danom u koji se ne dela i odmara, za razliku od ~isto hri{}anskog naziva kod Rusa za nedequ - Voskresenije. ... U svakom slu~aju, u vremenima iz kojih poti~u najstarije potvrde hri{}anskog imena Paraskevi, Paraskeve Samarjanke (1.v. posle Hr.) i Para-skeve Rimqanke (2.v. posle Hr.), ime paraskevi jo{ uvek zna~i, pre svega, Ve-liki petak, pripravu za Vaskrs, i tek se postepeno prenosi i na sedmi~ni dan koji prethodi suboti. ... Postavqa se pitawe je li izvorno ime srbske Sve-titeqke, iz wenog nesa~uvanog prvobitnog slovenskog `itija, nesa~uvanog kao i srbsko pra`itije Svetog kneza Jovana Vladimira, iz odre|enih razlo-ga, svesnim trudom u~ewaka iz same Crkve (bilo sa latinskog Zapada, bilo sa gr~kog Istoka), prosto naknadno prevedeno prilikom sastavqawa Svetiteq-kinog `itija na gr~kom jeziku, kao za vizantijski duh bogougodnije...? Otuda se i moglo desiti da se i slovensko ime Epivatske Svetiteqke prevede na gr~ki, postupkom nenau~nog etimologisawa, zasnovanom na onda{wim kraj-we skromnim znawima i proizvoqnim predstavama u~enih Grka o srbskom jeziku, pa i o hri{}anskom slovenskom identitetu u nastajawu uop{te. ... Svo|ewe etimologije srbskog i slovenskog li~nog imena Petka-Petnica na naziv petog dana u nedeqi, koje u razli~itim duhovnim kontekstima isti~u i crkveni i svetovni istra`iva~i, nije zadovoqavaju}e, pre svega zato {to je mogu}nost takvog porekla sekundarna. ... Izvorno srbsko ime Petka, u starijem izgovoru - Pentka, po svoj prilici se izvodi iz veoma plodnog korena pent - dizati se, pewati se, propi-wati se, razapiwati, i pripada porodici re~i sabranoj oko glagola peti se, pewati se, pentrati se, raspiwati, poput re~i: peta, petni (iz petnih `ila - ideja uspona, izdizawa od pete, iz sve snage), petwa~a, petnica, petwak (petna kost), nadimak Petowa u Crnoj Gori; pe(n)tro, pe(n)tar, petar - stara srbska re~ za udubinu i sve izgra|eno pod tavanicom, plafon, balkon, tavan, kao mesto pod krovom na koje se pentra, pewe, odakle je verovatno i sredwove-kovni toponim Petri~ za gradove utvr|ewe na visokom brdu; ... ali i raspe}e, raspelo ili napiwawe, napon, kao uspiwawe na visinu Krsta i rastezawe i napiwawe tela i duha, ~itavog bi}a (na sva ~etiri wegova kraka). ... Prema tome, imena Petan ..., Petana, Petowa, Petko, Petka, Petkana i Petnica,

23

izvedeni od pe(wa)ti se, imali bi zna~ewe: onaj ko se/ona koja se di`e ili pewe, odnosno, na fonu hri{}anske aske-tike: onaj ko ili ona koja se pewe, uspiwe, napiwe, pa i raspiwe, hode}i za Hristom i nose}i svoj krst. ... Danas {iroko rasprostraweno mi{qewe o wenom nesrpskom poreklu, koje se, na `alost, nametnulo i na{oj crkvenoj nauci (Lazar Mirkovi}), po automatizmu prihvatawa sve-tovnih akademskih autoriteta i wihovih racionalisti~kih sudova o crkvenim stvarima, zasnovao je u 19.v. Ilarion Ruvarac, osporiv{i nesumwivo i nepodeqeno vekovno predawe i pam}ewe ne samo na{e pomesne Crkve, u ~ijim se mesecoslovima, tipicima i prolozima Sveta Petka Epi-vatska nazivala Srbskom, nego i predawe Ruske, pa i Gr~ke Crkve, koje ovu svetiteqku, epitetom Srbska, ili od Srbije, u svojim bogoslu`benim kwiga-ma i kalendarima, ... odvajaju od ostalih triju Paraskeva (Grci je jo{ nazivaju i Nova ili Mla|a, za razliku od starih). Vesna Nik~evi}

PO[TOVAWE SVETE PETKE KOD SRBA

Po slavqenosti u Srba, Sveta Petka je na petom mjestu po broju sve~ara, nalazi se iza Svetog Nikole, Jovana, \or|a i Arhan|ela Mihaila. Woj je u na{em narodu posve}eno oko 240 poznatih parohijskih i manastirskih cr-kava, koje i danas postoje ili su ostavile trag u prostoru i raznovrsnim za-pisima. Crkve ovoj Svetiteqki Srbi su po~eli da zidaju jo{ od Nemawi}kih vremena, naro~ito na Kosovu i Metohiji, kako po gradovima tako i po selima, po~ev{i od Prizrena, Pri{tine i Pe}i. Posledwi srpski despoti i despo-tice, tako|e, mnoge su hramove posvetili Svetiteqki, od Despot-Stefanove crkve Svete Petke u Dowem beogradskom gradu do Feneka Prepodobne maj-ke Angeline i Petkovice fru{kogorske Prepodobne Jelisavete [tiqa-novi}. Sa juga se po{tovawe Svete Petke rasprostrlo po svim zemqama sa mnogobrojnim talasima srpskih seoba, do Dalmacije i Ma|arske, naro~ito se zgusnuv{i u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, [umadiji i Sremu. I, kako se, kroz istoriju, i u vrijeme te{kih isku{ewa, srpski narod bez prestanka molio Svetoj Petki, podi`u}i joj crkve i uznose}i joj najdubqa svoja osje}awa, nadajmo se da }e i u vremenu koje dolazi, obremewenom svakim zlom, imati snage da u ovoj divnoj Svetiteqki, roda svoga, prepozna sve one vrijednosti koje su duboko hri{}anske i su{tinski potrebne da bi se o~uvao kao narod svjestan svog istorijskog i Bogom danog nazna~ewa. Wenim molitvama da nas Gospod ukrijepi i da nam podari, sli~nu wenoj, ~e`wu za sveto{}u, kao najsavr{enijim darom kojim Bog obaruje ~ovjeka ovdje na zemqi, i radi koga je i stvorio ~ovjeka. Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije

Sveta Petka poma`e bolesnima od najraznovrsnijih bolesti, nevoqnima u velikim isku{ewima, tokom ratova i velikih opasnosti, siroma{nima, nepravedno okrivqenima, majkama koje (ili ~ija deca) prolaze velike ne-

voqe i probleme sa zdravqem, u~enicima i studentima...

Glavni i odgovorni urednik: protojerej-stavrofor Petar Luki}. Urednik izdawa: Ivana Radovanovi}. Tel.hrama: 011/2636-684. Faks: 011/2636-566.

www.saborna-crkva.com. sabornik@saborna-crkva.com. Tira`: 1000 primeraka.

24

U NEDEQI SV.OTACA 7.VASEQENSKOG SABORA PROSLAVQAMO: 23.(10) Sveti mu~enici Evlampije i Evlampija24.(11) Sveti apostol Filip, |akon; Sveti Teofan Na~ertani25.(12) Sv. mu~enici Tarah, Prov i Andronik26.(13) Sveti mu~enik Karp; Sveta mu~enica Zlata Meglinska27.(14) Prepodobna mati Paraskeva - Sveta Petka28.(15) Sve{tenomu~enik Lukijan; Prepodobni Jevtimije29.(16) Sveti mu~enik Longin Sotnik

U ~etvrtak, 27. oktobra, na praznik Svete Petke - Petkovdan, Sveta Liturgija u Sabornoj crkvi po~iwe u 9:00.

SVETA PETKA SRBSKA I SVETA PETKA TRNOVA

Me{awe i samih crkvenih kultova Petke Prepodobne i Paraskeve Mu~enice, u prostonarodnoj pobo`nosti se odrazilo u wihovom stapawu u liku “letwe, tzv. Trnove Petke” (na spomen-dan prenosa Svete Petke u Trnovo, a mo`da i iz Trnova u Srbiju, zbog ~ega se i nazvala bugarskim oblikom “Petka Trnov-ka”, {to je, usled zaboravqawa zna~ewa praznika pretvoreno u neku “Trnovu Petku”, poput Trnove Ru`ice), koja se do`ivqava kao posledwa u nizu sve-tica ~ijim se praznovawem okon~ava niz tzv. “`enskih” letwih praznika, po-sle Svete Nedeqe i Ogwene i Blage Marije. Do kraja 20.v. i u delu crkvenih krugova, na `alost, zaboravilo se da se 26. jula/8. avgusta, pored Paraskeve Rimqanke, u Srbskoj Crkvi predawski svetkovalo i Prenesewe mo{tiju Svete Petke Srbske u Trnovo, a mo`da i iz Trnova u Srbiju, zbog ~ega ~ak ni u crkvenom kalendaru vi{e uz ovaj datum nema naznake praznika Prenosa mo{tiju Svete Petke, kao wenog drugog godi{weg, letweg praznika.

V. Nik~evi}

Na{a Sveta Crkva po{tuje spomen ~etiriju Svetih Paraskeva - Paraskeve Mu~enice, Paraskeve Prepodobnomu~enice, zvane Rimqanka, Paraskeve Velikomu~enice, zvane Ikonijska, i Paraskeve Srpske, od kojih se samo jedna, ova posledwa, naziva i svojim srpsko-slovenskim imenom - Petka.Paraskeva Mu~enica proslavqa se 2. aprila; Paraskeva Rimqanka 8. av-

gusta (pogre{no je nazvana Petkom Trnovom, dok se toga dana, od polovine 13. v. u pravoslavnim Crkvama Balkana, zapravo, svetkuje Prenos mo{tiju

Prepodobne majke Petke Srpske u Trnovo i iz Trnova, a ne Paraskeve Rimqanke); Paraskeva Ikonijska se slavi 10. novembra, a Prepodobna mati Paraskeva Srpska (Nova ili Epivatska ili Trnovska ili Ja{ka),

najmla|a me|u wima, praznuje se 27. oktobra.