INTRODUCCIN E CONSIDERACINS XERAIS

A natureza da ciencia

Comezemos preguntndonos que a ciencia? A ciencia xurde pola curiosidade que sente o ser humanoacerca das sas orixes, da natureza, en xeral de todo o que o rodea. O obxectivo da ciencia comprendermellor a natureza e todo aquelo que nos rodea. Estamos a falar das clsicas preguntas tantas veces formuladas:quen somos? de onde vimos? cara onde vamos?

Nas sociedades mis primitivas estas preguntas reciban a sas correspondentes respostas na forma dos mitos.Mis tarde xurdiron dous novos sistemas explicativos que constiten das tendencias diverxentes, trtase darelixin e mis da filosofa. Lembremos que ata non hai moito tempo a filosofa englobaba tdalas formas decoecemento.

As relixins basanse nos dogmas. Os dogmas son verdades reveladas s homes por unha entidadesobrenatural divina, e deben ser aceptados sen mis, os homes cren nos dogmas s pola sa fe.

Pola contra a filosofa trata de dar explicacins racionais s fenomenos observados polo ser humano, basaseprecisamente na capacidade de razoamento do ser humano. Os Presocrticos foron os primeiros filsofos. Afilosofa deservolveuse dende o perodo dos Presocrticos durante un tempo, ata que co auxe do Cristianismoresultou desprazada durante moito tempo. Finalmente rexurdiu coa revolucin cientfica.

As diverxencias entre a ciencia e a relixin fixeron que a sa relacin fose a mido bastante tensa. Mentres aciencia non puido dar explicacin a ningn dogma relixioso os cientficos non atoparon ningunha traba paraos seus estudios. Pero cando algns fenmenos que s se podan explicar mediante os dogmas foroncomprendidos pola ciencia xurdiu o conficto. A relixin va na ciencia un inimigo que poda tirar por terratdalas creencias relixiosas, feito que poa en perigo o propio status dos servidores da relixin. O estadorelixioso (estamos a falar de Europa e o Cristianismo no Medioevo) non poda permitir que estosdescubrimentos transcendesen, a sa posicin poltica, o poder do que disfrutaba a Igrexa estabanamenazados. Este foi o motivo de que a ciencia fora perseguida, moitos filsofos foron acusados de herexapolos seus descubrimentos. En resumen a ciencia detivo o seu desenrolo.

Segundo a definicin de Ayala: a ciencia busca organizar o coecemento dun modo sistemtico.

Tamn obxectivo da ciencia ofrecer explicacins s condicins en que ocorre un fenmeno. Dbensepropoer hipteses que expliquen a ocurrencia dun fenmeno dado nunha situacin concreta. As hiptesesdeben demostrarse para que se poidan considerar vlidas, e sempre son susceptibles de ser rexeitadas.

Segundo os estudiosos da ciencia: a ciencia trata de atopar un nmero pequeo de principios explicativos paraclasificala total diversidade dos fenmenos naturais.

A sociedade en xeral s consciente dos grandes descubrimentos cientficos que cada certo tempo aparecennos medios de comunicacin. Nembargantes, a ciencia non avanza debido a estos grandes descubrimentos, mis, estos descubrimentos son o resultado da conxuncin de pequenos descubrimentos realizados longo deinvestigacins que poden durar anos e anos.

O mtodo cientfico:

A ciencia distnguese das outras formas de coecemento polo seu mtodo de traballo e o rigor que estemtodo conleva.

1

Aristteles considerado o precursor do mtodo cientfico. Na sa obra Segundos analticos explica como sedebe traballar para resolver un problema cientfico. Tratbase dun mtodo racionalista, baseado nacapacidade de razoamento do ser humano, o que resulta na deduccin das respostas s problemas. por estoque este mtodo se denomina deduccionismo. Este mtodo pxose de moda e acadou o seu esplendor candofoi publicado no tempo de Descartes, que foi o seu mximo defensor.

Un contemporneo de Descartes, Francis Bacon, propuxo un novo mtodo cientfico denominadoinductivismo. Segundo este mtodo, nicamente con reexistrar, medir e describilos fenmenos se podechegar a conclusins verdadeiras sen que exista a posibilidade de caer nun erro. As, non necesarioestablecer unha hiptese a priori.

Finalmente, no sculo XIX estableceuse o mtodo cientfico Hipotticodeductivo que segue vixente naactualidade. Neste mtodo distnguense das fases:

Formulacin da hiptese. Demostracin da hiptese por medio da experimentacin.

Este mtodo presenta das vantaxes:

Non se admiten os dogmas. Todo debe ser demostrado. Consecuentemente a ciencia faise menos dogmtica.

O paso previo mtodo a observacin dun fenmeno e a formulacin de preguntas acerca de dito fenmeno.Nas ocasins en que un fenmeno non se pode reproducir en condicins de laboratorio deberemos empregar omtodo comparativo, o que nos leva a facer unha clasificacin dos fenmenos comparables.

A singularidade da bioloxa

A palabra Bioloxa relativamente reciente. Foi inventada por Lammark. Anteriormente distingianse aHistoria natural, a Botnica e maila Medicina, e as tres especialidades eran estudiadas polas mismas persoas.Anda que a Bioloxa apareceu como tal no perdo da revolucin cientfica, non resultou favorecida por estarevolucin, que se ceiu case que exclusivamente Fsica.

Os conceptos biolxicos:

Os motivos que fixeron que a Bioloxa quedara apartada desta revolucin son variados, pero todos presentan odenominador comn de que, dun xeito ou de outro, entran en conficto coas rxidas leis fsicas. Ascaractersticas particulares que presenta a Bioloxa respecto das outras ciencias dervanse da complexidadedos seres vivos, que son precisamente o campo de estudio da Bioloxa. Vexamos algunhas destascaractersticas:

Alta complexidade e nivel de organizacin dos seres vivos, en contraste cos simples procesosinorgnicos estudiados pola fsica.

Base qumica complexa, presencia de macromolculas. A fsica est acostumad a traballar conmolculas moito mis simples e polo tanto mis doadas de comprender.

O mundo dos seres vivos cualitativo, mentres que as ciencias fsicomatemticas basanse entrminos cuantitativos.

Variabilidade dentro da unidade tomoclula. As clulas son demasiado complexas como para tratarde dividilas en unidades mis simples de mellor comprensin.

Progama xentico inherente. Esto algo do que carecen absolutamente tdolos obxectos inanimadosen estudio pola fsica.

Natureza histrica dos seres vivos. A filoxenia tamn e patrimonio exclusivo dos seres vivos.

2

Seleccin natural. Outro proceso que s posible no complexo entramado da comunidade dos seresvivos.

En conxunto a Bioloxa padece do mal do indeterminismo, polo cal non posible facer prediccinstemporais absolutas.

Por todo esto a Bioloxa foi en moitos casos rexeitada como autntica ciencia por parte das ciencias de tipofsicomatemtico, que mesmo tempo trataron de sometela a un proceso de reduccionismo. Oreduccionismo, que era esencial para a investigacin fsica, tratouse de adaptar errneamete Bioloxa. As,segundo os reduccionistas non exista unha autonoma do mundo vivo inanimado, e tdalas teoras acercados fenmenos naturais reducanse s expostas pola Fsica (en certo modo via a ser unha especie dedogamtismo cientfico). Distnguense tres tipos de reduccionismo.

Reduccionismo constitutivo: segundo o cal non hai diferencia entre a Fsica e a Bioloxa a nivel molecular,e tdolos fenmenos se poden explicar mediante as leis fsicas.

Reduccionismo explicativo: segundo o cal non se pode comprender un todo mentres non se descompoa nassas partes mis pequenas. con este tipo de reduccionismo co que xurden os conflictos entre a Bioloxa ea Fsica.

Reduccionismo terico: esta lia do reduccionismo sostn que as teoras e as leis que se formulan nunhadeterminada rea cientfica representan casos particulares das teoras e leis que se formulan noutras reas daciencia. Tamn este reduccionismo entra en conflicto coa Bioloxa.

As teoras reduccionistas non chegaron a fructificar e nese momento xurdiron as Teoras de emerxencia,nunha lia totalmente oposta reduccionismo. As, segundo estas teoras emerxentes, as caractersticas duntodo non se poden definir a partir das caractersticas das partes dese todo, nin sequera a partir dascaractersticas de conxuntos desas partes. Estas teoras son aplicables tanto a seres vivos coma mundoinanimado.

Estructura conceptual da Bioloxa

Os cientficos e investigadores buscan a verdade para poder chegar a conclusins obxectivas sobre a realidade.Aqu debemos matizar unha circunstancia de suma importancia respecto, e que o mesmo concepto derealidade cambiou moito co pasar do tempo, sobre todo en funcin das influencias relixiosas. As, hoxe en dao esquema da realidade o seguinte:

Nembargantes, na Idade Media o esquema da realidade era ben distinto, vexamos:

As verdades cientfcas son a mido verdades establecidas por consenso. Os cientficos investigan,experimentan e buscan, e s veces non o fan na direccin correcta, anda que non por esto as sasinvestigacins deixan de ser importantes. O avance cientfico dbese sobre todo perseverancia, a perpicaciae o traballo diario dos investigadores.

Filosofa da Bioloxa:

O estudio da Historia da Bioloxa (ou de calquera outra ciencia) xurde como tal a mediados do sculo XX. Aaparicin desta disciplina ven motivada polo distanciamento que se produce entre a realidade pblica e ocoecemento cientfico no perdodo de postguerra. Durante a Segunda Guerra Mundial dronse grandesavances cientficos, que levaron desenrolo de tecnoloxas que resultaban incomprensibles para a xente de ap. Mis anda, a xente senta medo da ciencia, a aquela poca pertence a tpica imaxe do cientfico toloenclaustrado no soto da sa casa facendo pocins e construndo artiluxios extraos. As, a misin da Historia a de achegar os coecementos cientficos sociedade en xeral. Un dos primeiros catedrticos da disciplina daHistoria da Ciencia chegara a dicir que o mtodo histrico era o mis axeitado para transmitir o coecementocientfico s mentes non preparadas.

3

Gracias a este mtodo histrico hoxe en da a concpecin da realidade cientfica canbiou moito, xa non sepensa en cientficos tolos. Hoxe en da os cientficos forman un colectivo profesional cun ideal de conducta,un cdigo Deontolxico.

Bioloxa e valores humanos:

Neste mesmo perodo Robert Merton define un cdigo de conducta, que el denominaba o ETHOS, que reunacatro principios:

Universalismo: con este principio pretndese que a actividade cientfica debe estar sometida a criteriosimpersoais preestablecidos, os cientficos non se deben deixar influr polas sas propias ideoloxas ecriterios persoais.

Comunismo: segundo este principio, os descubrimentos cientficos son o producto da colaboracin social, edeben ser asignados comunidade. Os dereitos individuais de cada investigador deben ser limitados.

Desinters: suponse que a nica motivacin que debe ter un cientfico o afn de realizar novosdescubrimentos para aumentar o coecemento cientfico, non deberan existir intereses persoais nineconmicos, dicir a actividade cientfica debe ser altruista.

Escepticismo organizado: este un mandato metodolxico de toda ciencia, coa misin de entrar enconflicto cos dogmatismos relixiosos ou de calquera outro tipo, non se poden aceptar as verdades absolutas.

Este un ideal de conducta, pero o que realmente ocorre que a ciencia como institucin social que non sepode aillar dos outros aspectos da sociedade (economa, poltica...). Esto fai que o traballo do investigador nonremate sar do laboratorio, debe seguir traballando para buscar financiacin, obter permisos do estado, etc...e aqu xurden os problemas en forma de intereses persoais, aumenta a competitividade, frmanse grupos deinvestigacin conxunta que logo de separan aproveitndose uns dos resultados dos outros, tndese a emitirconclusins precipitadas co nico fin de adiantarse s outros grupos de investigacin, todo, en fin, coobxectivo de ser o primeiro nunha carreira na que priman os intereses econmicos.

Parmetros a analizar no estudio da Bioloxa

hora de abordar o estudio de calquera ciencia hai que ter en conta os factores intrnsecos a esa ciencia. Aquatopamola dificultade de que este tipo de conceptos non estn claramente definidos en ningunha ciencia.Tdolos factores intrnsecos fundamntanse en que o desenrolo dunha ciencia se basea no razoamento e nosfeitos obxectivos, dicir, a direccin que toma a evolucin dunha ciencia ven dada polos factores inherestes adita ciencia.

As, os factores intrnsecos avogan principalmente polo estudio da Historia das ideas co obxectivo deachegarse cada vez mis verdade. Neste sentido, algns autores sostian que se deba fomentalo estudiodas biografas das grandes figuras cientficas que se supoa eran entidades ailladas. Hoxe sabemos que esteconcepto est equivocado, pois ademis dos factores intrnsecos, en tdalas ciencias, e particularmente naspersoas que as estudian, inflen tamn os factores extrnsecos.

Estos factores extrnsecos teen a sa orixe na propia individualidade dos cientficos, da sociedade na quetraballan, a economa, a moral, a cultura, etc... En conxunto, todos estos factores determinarn o grao e mailosentido do avance dunha ciencia, tanto ou mis que os propios factores intrnsecos de esa ciencia.

Tanto os factores intrnsecos coma os extrnsecos dbense estudiar conxuntamente para poder determinar dexeito fiable a direccin e grao de avance dunha ciencia. Asimesmo, os cientficos deben ser tomados como unconxunto, e non coma entidades individuais que progresan exclusivamente gracias sa xenialidade.

Segundo o grao de influencia destos factores cambiar a metodoloxa empregada polos cientficos, e polotanto variarn as conclusins a que chegen. As, se se segue unha metodoloxa bsicamente influenciada por

4

factores intrnsecos os estudios dos investigadores tern un carcter cientfico mis riguroso. Se, pola contra, ametodoloxa empregada nos estudios est mis influenciada por factores extrnsecos teremos unha cienciamis humanista. Tamn se debe ter en conta o feito de que os factores extrnsecos levan acoplado enmecanismo de retroalimentacin.

En xeral, o avance da ciencia longo da historia ven marcada por unha progresiva especializacin doscientficos, ata o punto de que hoxe en da xa se fala de superespecializacin, un dos peores males que afectan ciencia actual.

GRANDES PERODOS DA HISTORIA DA BIOLOXA

Das orixes a Grecia

As primeiras civilizacins nas que apareceron indicios de estudios acerca das ciencias naturais foron a india, achinesa e maila exipcia, sociedades nas que xa exista unha linguaxe ben desenvolvida. Para que apareza ocoecemento cientfico preceso que se desenrole a racionalidade, tanto a nivel individual coma colectivo, eprecisamente a racionalidade colectiva a que require a presencia dunha linguaxe a tdolos niveis que permitaa comunicacin dos individuos.

A escritura e a linguaxe oral foron desenroladas polo Homo sapiens, anda que hoxe en da estn a abrirsemoitas controversias a este respecto, e poida que a linguaxe oral sexa moito mis antiga do que se pensaba.Con todo, mesmo unha diferencia de un milln de anos non fara a aparicin da linguaxe un feitoesaxeradamente antigo, polo tanto a ciencia ten fundamentalmente un fenmeno cultural recente.

A racionalidade comeza do xeito mis sinxelo coma o resultado dos dualismos que observaba o homeprimitivo. Os primeiros homes distinguan fundamentalmente o que e o que non .

As chegamos perodo da cultura grega. Se analizamolos factores extrnsecos presentes en Greciacomprenderemos porque foi aqu que se producu o florecemento da cultura e da ciencia. A estructura daantiga Grecia resultaba bastante peculiar.

O poder do estado nunca chegou a alcanzar o nivel das estructuras estatais doutros povos. Non exista un nico centro de poder cultural e poltico, pois o estado atopbase organizado endistintas polis autnomas.

A agricultura e a gandeira gregas eran bastante pobres, o que favoreca o comercio,fundamentalmente martimo, que sa vez favoreca os contactos con outras culturas e povos.

O poder relixioso non se atopaba nas mesmas persoas que ostentaban o poder poltico.

As culturas presocrticas

En Grecia onde se atopan os primeiros documentos que se poden inclur dentro da ciencia moderna. Osdocumentos mis antigos atopados datan do sculo VI a. C. Trtase de fragmentos de escritos dos que se tenconstatado a relacin con traduccins realizadas na Idade Media. Hai diversos focos documentais distribudospola xeografa grega, sobre todo nas proximidades de Asia Menor.

A Escola de Mileto:

Un destos primeiros focos correspndese coa polis de Mileto. Aqu atopbase a Escola de Mileto, que contabacon tres grandes representantes:

Tales de Mileto (650580 a. C.) Anaximandro de Mileto (611546 a. C.)

5

Anaxmenes de Mileto (550 a. C.)

A Escola de Mileto era Monista, dicir, sostia que exista un principio nico e fundamental denominadoarche, a partir do cal se tian orixinado tdalas cousas.

Tales de Mileto:

Considerado coma o pai da filosofa, o antecedente da filosofa grega e un dos sete sabios gregos. Inicialmenteera un comerciante, pero gracias boa marcha dos seus negocios acadou unha posicin acomodada que llepermitu entrar na esfera poltica da sa polis. Finalmente dedicouse filosofa. Invitaba xente sa casapara falar das sas inquedanzas, bastante centradas na astronoma.

Tales realizou o primeiro porceso de abstraccin intelectual, o que lle levou a propoer como principiofundamental para tdalas cousas auga. Tales buscaba algo que fose permanente en tdalas entidades douniverso. Ademis a auga est directamente relacionada coa vida, as, Tales argumentaba que as partes secasdo organismo (o pelo, as unllas) eran insensibles. A auga polo tanto a orixe, o sustrato e a causa de todo. Enbase a esto Tales explica as transformacins do universo.

Para Tales a causa da vida a psyche, que ademis presenta propiedade de pedra magntica. Outro conceptotamn importante para Tales o da physis, que poderiamos traducir como natureza.

Anaximandro:

Anaximandro chegou conclusin de que o principio nico era un elemento indeterminable e imperceptible que denominou apeiron, e que a orixe do dualismo fro/calor. Pola loita destos dous opostos xurden os catroelementos bsicos: a terra, o aire, a auga, e o lume, que sa vez se combinan para dar lugar a tdolos demaisseres do universo. As, os animais xurden da terra hmida quente. Este o primeiro atisbo da teora daxeracin espontnea.

Anaximandro non consideraba inmutables s distintas especies animais, tamn considera s homes resultadodunha evolucin, e afirma que antes do universo actual existiron puideron ter existido outros. En calqueracaso, toda evolucin resultado da loita de contrarios baseada na natureza dual do apeiron. Anaximandro foioprimeiro en estudialos fsiles, que el considera como experimentos fallidos de xeracion espontnea.

Para Anaximandro a causa da vida o aire. Foi ademis o autor do primeiro libro sobre ciencia tituladoPeriphyseos, que significa acerca da natureza. Tamn realizou o primeiro mapamundi.

Anaxmenes:

Para Anaxmenes o principio fundamental o aire, mentres que o principio da vida ou psyche identifcao coapeiron. Foi ademis o primeiro en empregar termos coma a condensacin. Para Anaxmenes o aire, por unproceso de rarefaccin orixina o lume, que por condensacin dar lugar s outros elementos.

Anaxmenes realizou a primeira definicin de ser vivo: os seres vivos son os que teen a capacidade deautomantemento, entendendo como automantemento os procesos de nutricin e reproduccin.

A Escola Pitagrica:

Outro importante foco de coecemento foi a Escola Pitagrica que tia como mis importante representante,obviamente, a Pitgoras (582520 a. C.). Os pitagricos son matemticos e intentan explicar o universo enfuncin das matemticas. Ademis crean na inmortalidade das nimas e na transmigracin. Para ospitagricos existan catro nmeros elementais:

6

1 ! Identifcano co punto. 2 ! Identifcano coa lia. 3 ! Identifcano coas superficies. 4 ! Identifcano co volumen, dicir, cos slidos.

A suma destos catro nmeros da 10, que para os Pitagricos un nmero sagrado e perfecto. Os pitagricossempre tratarn de atopar alusins a este nmero na natureza. Son os primeiros en empregar a observacin e aexperimentacin directa, e establecen a primeira regra tonal.

Entre os pitagricos atopamos primeiro naturalista da historia na figura de Alcmeon de Crotona, que fixoas primeiras diseccins de animais, e describe o nervo ptico e mailas trompas de Eustaquio.

A Escola de feso:

Herclito:

Herclito vivu arredor do 500 a. C. Chamado o escuro, pola difcil comprensin das sas ideas, Herclito uncontinuador da Escola de Mileto, polo tanto monista. Para Mileto o principio fundamental o lume.Desenrola a idea da loita de contrarios e do cambio constante. Para Herclito hai dous tipos de psyche, unhauniversal e outra individual, ambas relacionadas entre s. No universo hai un designio segundo o cal o futurode cada nima individual ven marcada e predeterminado pola nima universal.

Parmnides:

Este filsofo vivu arredor do 470 a. C. A sa concepcin da realidade independente de tdalas ideasanteriores, para Parmnides a realidade das cousas cocese s coa razn pura. Segundo Parmnides nadapode crearse ou orixinarse de novo, senn que todo existe dende sempre. Parmnides nega as o monismo emaila posibilidade de explicar o universo como algo formado a partir dun principio nico.

Parmnides basase no dualismo ser/non ser. Todo cambio absurdo e imposible. Considrase a Parmnidescomo o ltimo pensador presocrtico.

O apoxeo helnico

Os contemporneos de Scrates

Demcrito:

Demcrito viviu nos anos 460380 a. C. Este filsofo pensaba que no universo todo estaba determinado benpolo azar (as leis da natureza), ou ben pola necesidade. Distingue ademis a materia do baleiro, anda queeste baleiro non se identifica co non ser de Parmnides, pois o baleiro existe, dicir, .

Demcrito o primeiro atomista. Considera que a materia esta constituda por tomos, unidades discretas, deforma, tamao e movemento particular segundo o tipo de tomos. Tamn distingue a materia viva da inerte.Para Demcrito, a materia inerte est composta de tomos somticos, mentres que a materia viva contntomos de psyche entre os tomos somticos.

Tamn realizou a primeira clasificacin dos animais. Segundo Demcrito podanse distinguir os animais consangue e mailos animais sen sangue, correspondentes s vertebrados e invertebrados respectivamente. Tamnpostulou unha teora da herdanza semellante nalgns aspectos s teoras Darwinianas. Demcrito postulabaque a semente dos seres vivos est formada por micropartculas que reproducen en miniatura as distintaspartes do corpo. En ceto sentido, esta teora semella o xermolo das futuras teoras dos homnculos.

7

Empdocles:

Empdocles viviu arredor do 450 a. C. Para este pensador toda a materia est formada pola combinacin doscatro elementos clsicos: terra, auga, aire, e lume. Pero ademis tamn distingue catro cualidadesfundamentais: a calor, o fro, a humidade, e a sequedade. As, a materia viva orixnase a partir dunhaamalgama primitiva que por un proceso de diferenciacin denominado Ekkrisis da lugar s distintas partes docorpo. Estas partes separadas intgranse logo para formar os distintos seres vivos. Todo o proceso estdominado por unha loita de contrarios, en concreto entre o amor e o odio. Segundo predominen un ou o outroas variarn os organismos resultantes.

Empdocles non exclue a posibilidade de que no pasado tean existido organismos diferentes s actuais quefinalmente se extinguiron pola loita pola existencia.

Para Empdocles a nutricin un proceso de redistribucin dos catro elementos fundamentais. En cambio, areproduccin sera a combinacin do lume coa humidade. O sexo do novo ser sera o mesmo que o doproxenitor con mis calor. Por ltimo, destacar que para este filsofo, todo o mundo constitua unha unidade,e ademis tdolos seres vivos sen excepcin eran animais.

Anaxgoras:

Para este pensador, que viviu arredor do 460 a. C. todo existe dende sempre. Retoma dos pitagricos o interspola experimentacin e maila observacin, de feito, deseou un experimento para demostrala materialidadedo aire.

Anaxgoras distingue dous mundos: o mundo sublunar e o mundos dos astros. A Terra estara, por suposto,no mundo sublunar, pero ambos mundos estaran formados polo mesmo tipo de materia. Onde si fixodistincins foi entre os seres vivos e os seres inertes. Para Anaxgoras os seres vivos caracterzanse por trescualidades:

A existencia dunha entidade ordenadora, nous. A capacidade de xerar vida, esto , reproducirse. A posesin de vida independente, vida como accin, zoe.

A entidade ordenadora identificada por moitos autores como algo externo ser vivo, ou para entendernosmellor, con Deus. Para Anaxgoras o nous identifcase simplemente co entendemento ou a regulacincentralizada, dicir, o sistema nervoso.

Anaxgoras era partidario da teora Preformista, segundo a cal a semente ou ovo presentaba tdalas partes quecompoan ser vivo en miniatura.

Hipcrates:

Este filsofo nacido na polis de Cos considerado o gran primeiro maestro da medicina. o autor da obraCorpus hipocraticum, un conxunto de libros que tratan os mis diversos temas da medicina antiga. ConHipcrates producuse a separacin da medicina da filosofa.

O seu mtodo de estudio est baseado na observacin e mis na experimentacin, anda que tamn admite ouso da lxica para chegar a conclusns que se atopan fora do alcance dos sentidos.

Estableceu o cdigo deontolxico mdico vixente anda hoxe prcticamente sen cambios. Este cdigoestablece quen pode ensinar e mis quen pode estudiar medicina. Os mdicos que realizan o xuramentohipocrtico deben curar s enfermos por solicitude e lealtade, e ademis non poden preparar venenos nin

8

practicar abortos.

Hipcrates realizou principalmente estudios de embrioloxa, fisioloxa e anatoma. Asi, foi primeiro querealizou estudios de embrioloxa e anatoma comparadas. Realizou ademis unha clasificacin dos animaisbaseada nas aplicacins teraputicas destos. O nmero de especies includas na clasificacin pequeo, unhas52, e divdense en catro grupos:

Cuadrpedos salvaxes Cuadrpedos domsticos Aves Peixes

Scrates:

Scrates viviu nos anos 470399 a. C. Non fixo ningunha aportacin relevante campo da ciencia. A saimportancia radica en que foi o responsable do desenrolo do Intelectualismo moral, segundo o cal, o saberxoga un papel crucial na virtude do ser humano. ademis o responsable da introduccin dun novo mtodode razoamento cientfico, o dilogo.

Platn:

O coecido discpulo de Scrates viviu entre os anos 427347 a. C. fundamentalmente un filsofo puro,non se dedica a ningunha outra ciencia, e a sa maior aportacin atpase condensada na teora das ideas.

Segundo esta teora, as cousas que vemos atpanse nun estado de movemento contnuo. Ademis, o quepercibimos a travs dos sentidos non a realidade, a autntica realidade atpase no mundo das ideas, na nosamente, mentres que o percibido apariencia. As bases desta teora emprganse anda hoxe en Bioloxa, nosmtodos taxonmicos. Platn contrario experimentacin, para l o mtodo ideal de razoamento aabstraccin.

Platn retorna idea da entidade ordenadora, que l chama Demiurgo, que acta sobre a natureza ordeando asideas que percibimos.

Aristteles:

Aristteles, discpulo de Platn, viviu nos anos 384322 a. C. Recorriu varias cidades longo da sa vida. No342 foi reclamado por Filipo de Macedonia para que exercese de maestro do seu fillo Aleixandre Magno.Aristteles foi o mis grandes naturalista da Grecia Clsica.

Aristteles mantn a divisin do universo en dous mundos separados, un eterno, o mundo dos astros, e outrocorruptible, o mundo sublunar. A percepcin que nos prestan os sentidos non nos permite percibir as cousaseternas, con todo, Aristteles considera a experimentacin como unha ferramenta til para o estudio domundo sublunar que habitamos.

Aristteles finalista, dicir, a actividade determinada pola psyche non unha actividade que se desenrole azar, senn que ten un fin que a adpatacin fisiolxica. Para Aristteles a parte real dos seres vivos aforma, mentres que a materia unicamente potencia. A materia dos seres vivos non sera nada sen a psyche,que orixinada pola forma. As, o desenrolo embrionaria o paso da materia forma. Foron estas ideas asque no sculo XVIII induciron a Harvey a establecer as teoras Epixenticas.

Aristteles distingue tres tipos de almas:

9

Vexetativa: que otorga as facultades de medrar e reproducirse. Animal: que otorga a facultade para a sensibilidade e mailo movemento. Humana: proporciona a facultade para a capacidade de razonar e reflexionar.

Xa que durante o desenvolvemento embrionario o primeiro que se move o corazn, Aristteles deduxo queas almas animal e humana residen neste rgano.

Para Aristteles o mundo eterno e increado, existe dende sempre (fixismo), polo tanto non ten sentidobuscala orixe da vida, pero anda as establece unha scala nautural segundo a cal os organismos evolucionangradualmente. Esta evolucin comeza a partir da materia inanimada e culmina no home. Aristteles realizouestos postulados para demostrar o ordeamento perfecto da natureza. No tocante reproduccin Aristtlesdistingue tres tipos distintos:

Sexual Asexual Xeracin espontnea mediante a cal se desenvolveran os animais inferiores.

Aristteles realiza ademis unha clasificacin dos seres vivos, os cales divide bsicamente en animais evexetais. Intersase pola zooloxa, campo no que implanta unha serie de criterios taxonmicos que non seransuperados ata o sculo XV. Segundo a clasificacin de Aristteles os animais divdense en acuticos e misterrestres. Os aniamis acuticos seran aqueles que viven permanentemente na auga ou ben que, anda vivindona auga, saen a respirar superficie. Dentro dos animais acuticos distingue s que nadan dos que se arrastranpolo fondo. Nos animais terrestres fxase no tipo de sangue, se son ovparos ou vivparos ademis de nascaractersticas anatmicas e fisiolxicas. Respecto a esto escribe o libro Genusacin dos animais onde recollea clasificacin de 520 especies de animais. Neste libro atpanse dous termos curiosos: genus que equivalente xnero actual, e eidos que equivale especie. A Aristtles interesbanlle fundamentalmente osanimais acuticos. As descripcins de animais feitas por Aristteles son o resultado de observacins directasfeitas por el mesmo ou por outros pensadores. Ademis, Aristteles afirma que existen formas vivas que nonse poden ver, ben sexa polo seu pequeo tamao, ben porque estn demasiado lonxe.

Tamn realiza estudios acerca da herdanza. En canto s elementos que forman o universo acepta os catroelementos e as catro cualidades fundamentais de Empdocles. Aristteles realiza os seu traballo en equipo noLice. Al encargaba distintos estudios s seus discpulos.

Teofasto:

Pensador que viviu nos anos 372287 a. C. e que foi o director do Liceo logo de Aristteles. Considraselle opai da Botnica. Escribui das importantes obras a este repecto: Estudio das prantas e Historia das prantas.Baseaba os seus estudios na observacin e mis na experimentacin. Realizou unha clasificacion dos vexetaisen rbores, arbustos, semiarbustos e mis herbas. Tamn realiza experimentos de reproduccin con prantas.

Estratn:

Viviu entre os anos 337269 a. C. durante o imperio de Aleixandre Magno. Con el o Liceo entrou en contactocon Alexandra, un dos maiores focos culturais da poca. Gracias a estos contactos realiza grandes avances enanatoma.

Epicreos e estoicos:

Logo de Aristteles xurden das correntes diverxentes, trtase dos epicreos e mis dos estoicos:

Epicreos: adoptan en gran medida as ideas de Demcrito, son pois atomistas. Tamn son finalistas

10

que cren que todo ocorre cun fin predeterminado.Estoicos: son panteistas e pensan q7ue o mundo foi creado e organizado en beneficio do home. Comaos epicreos son finalistas, anda que dun xeito marcadamente antropocntrico.

O imperio romano

Durante a poca imperial romana non se dan grandes contribucins ciencia, debido fundamentalmente afactores relixiosos e s contnuas guerras. A maior contribucin consitu na traduccin das obras dos filsofosgregos. O posto dos filsofos en Roma era mis semellante dun bufn, eran un entretemento para as clasesacomodadas.

Anda as, realzanse algunhas contribucins agricultura por parte de dous autores: Catn, de orixe gaditano, o autor dun gran tratado de agricultura en doce volumes, e Columla. Foi destacable tamn a labro de outrostres pensadores.

Lucrecio:

Viviu nos anos 9955 a. C. e pertenca escola epicrea. A sa maior contribucin Bioloxa consistiu nacreacin da obra De rerum natura, un libro de historia natural en verso. Influu abundantemente nospensadores da Idade Media.

Plinio:

Viviu nos anos 2379 d. C. o autor da extensa Historia natural de 37 volumes, na que realiza extensasdescripcins de animais. Foi ademis o primeiro en introducir o captulo da Bibliografa nas sas obras. Enconcreto, no caso da Historia natural cita mis de 2000 libros. partidario da observacin e mis daexperimentacin como mtodos de estudio. Morreu cando observaba unha erupcin do Vesubio.

Galeno:

Mdico e anatomista, estudiou profundamente as enfermidades, das que chegou a realizar unha clasificacin(en enfermidades do corpo e mis da mente) na que se ve claramente a influencia das ideas aristotlicas. AGaleno corresponde a autora da coecida expresin mens sana in corpore sano.

As mulleres na filosofa antiga:

A sociedade antiga discriminaba s mulleres alonxndoas dos estudios cientficos. Con todo, existironalgunhas estudiosas de relativa importancia:

Sorano de feso: escribiu un tratado de xinecoloxa e obstetricia a partir da tradicin oral dascomadronas.

Antiochis: dedicouse medicina, centrndose especialmente na artrite e nos problemas do bazo. Mara a Hebrea: viviu en Alexandra, onde realizou estudios de qumica. a inventora da tcnica doBao Mara, e algns dos seus descubrimentos tiveron aplicacin ata o sculo XVIII.

Hipata: filla de Ten de Alexandra, director do Museo da mesma cidade, motivo polo cal moitas dassas teoras se lle atriburon seu pai. Destacou en matemticas, fsica e qumica, e deseou enmecanismo para a medicin da presin dos lquidos.

A Idade Media

Duranre a Idade Media o Cristianismo, relixin predominante durante os ltimos anos do Imperio Romano,limitou enormemente o avance da ciencia. Os pensadores desta poca estn claramente infludos pola relixin,

11

que se caracterizaba por acaparar o coecemento.

Eliano:

Anda que pagano, na obra deste autor clara a influencia do cristianismo. Escribu un tratado Sobre ocomportamento dos animais, que remata nunha especie de moralexa que a mido foi adoptada polossacerdotes nos seus sermns.

San Agustn:

Viviu nos anos 354430 d. C. nos ltimos das do Imperio, cando Roma se atopaba aillada e non exista ointercambio cultura. Adaptou as ideas de Platn Cristianismo tempo que mostraba un nulo inters polaciencia. O resto dos antigos pensadores gregos foron olvidados durante seis sculos.

San Isidoro de Sevilla:

Este autor viviu entre os anos 560636 d. C. Na sa obra Etimoloxas recolleu todo o saber da poca.

No perodo comprendido entre os sculos V e VII apareceron das correntes paracientficas: a Astroloxa e aMaxia, que acabaran sendo rexeitadas no Concilio de Trento. A maxia, na sa relacin coa Alquimia sentouas bases para o futuro desenrolo da Qumica.

No sculo IX tivo lugar o Renacemento Carolinxio, durante o cal se deu un vano intento de recuperacin daciencia que se quedou nicamente na recuperacin dos textos antigos.

No sculo XII remata o escuro perodo da Alta Idade Media e comeza a Baixa Idade Media, durante a cal seproduce o contacto coa cultura do Islam, que conserva os documentos do antigo mundo grego. O povo rabeprovn do Oriente Medio, onde reinaba a dinasta dos Abbasidas. Segundo a costume rabe, candoconquistaban un novo territorio absorbian a cultura dos seus habitantes e asimilbana. Os rabes realizaron atraduccin da prctica totalidade dos antigos textos gregos e interesbanse sobre todo en Astronomia eMedicina. O Islam estaba ademas influido polas culturas India e Chinesa.

Os rabes realizaron considerables avances en Medicina, Astronoma e Matemticas, e en menor medida enXeografa. Tamn realizaron os primeiros estudios de Qumica. O Islam dividase en das partes: Oriental eOccidental. Entre os pensadores do Islam Oriental destacan os seguintes.

Avicena:

Viviu nos anos 9801037 e era un mdico do Islam Oriental. Estudio e comentou profundamente as obras deAristteles.

Abd al Hatif:

Realizou novas descripcins zoolxicas dunha grande variedade de animais ademis de recuperalas feitaspolos pensadores gregos.

El Kasuini

Continuador da obra de Abd al Hatif, escribiu unha obra chamada As maravillas da natureza na que describeanimais exticos das reas tropicais. Tomou como base os estudios de Aristteles e coecido como o Pliniodos rabes.

12

O Islam Occidental:

Os focos culturais mis importantes do Islam Occidental estaban na pennsula Ibrica, e acadaron o maioresplendor durante o reinado da dinasta dos Omegas. No sculo X fundaron academias en Granada, Crdoba,Toledo e moitas outras cidades, o que demostra unha grande interese pola educacin. A decadencia do Islamcomeza durante o reinado de Almanzor, logo do cal o estado Islmico se desmembrar nos distintos reinos deTaifas. Realizronse avances principalmente na agricultura, campo no que destacou Ibn Basal, un Xeopono,como os rabes chamaban a estos estudiosos, pero houbo outros estudiosos importantes que comentamos acontinuacin.

Alpetragius:

Este astrnomo foi probablemente o primeiro que propuxo o cambio do sistema planetario heliocntrico porun concntrico. Pnsase que nas sas ideas se inspirou mis tarde Coprnico.

Averroes:

Este pensador foi un gran comentador da obra de Aristteles. Enunciou unha teora acerca da natureza douniverso na que destaca o estado de movemento contnuo. Influiu notablemente nos pensadores renacentistas.

Maimnides:

Este mdico basou tdolos seus estudios nos antigos descubrimentos realizados por Galeno, anda quemellorou bastante as descripcins deste. Santo Toms tomara boa nota dos traballos deste pensador.

A Idade Media na Europa cristiana

Mentres tanto, en Europa produciuse o renacemento dos sistemas de ensinanza unitaria na forma daescolstica. O obxectivo principal dos pensadores deste perodo a busqueda das leis que permitan explicarcomo funciona o universo. Os pensadores mis representativos son os seguintes.

Santa Hildegarda:

Escribiu tratados de medicina moi avanzados para a poca nos que se observa unha clara influencia rabe.

Federico II:

O Santo Emperador Romano que organizou a V Cruzada dedicou a sa vida logo da campaa militar en TerraSanta estudio. Fundou a Universidade de Npoles e mis un zoolxico no que realiza os seus experimentos.

San Alberte Magno:

Fundou centros de investigacin en varias cidades alemanas. Participou activamente no desenvolvemento daescolstica e interesouse profundamente pola natureza, anda que as sas teoras eran erradas.

Ramn Llul:

Este pensadro espaol escribiu unha obra chamada rbore da ciencia. Realizou estudios nos que chegou aentrever a ley do estmulo e maila resposta biolxica.

Afonso X:

13

Simplemente manifestou un interese xeral por tdalas ciencias.

Santo Toms de Aquino:

Foi discpulo de San Alberte Magno. Gracias a el a Igrexa cristiana adopta a filosofa escolstica. A sarelevancia no campo da bioloxa nula, era un filsofo puro.

As novas ordes relixiosas:

No sculo XIII apareceron das novas ordes relixiosas: os Dominicos e mailos Franciscanos. Ambas xurdirondebido auxe das cidades e a necesidade que se presentaba de mantelas controladas (por parte da Igrexa).Paralelamente tamn se controlaba o coecemento pois eran estas ordes relixiosas as encargadas de fundar asescolas. Mis tarde fundaran as Universidades. Hai certas diferencias entre os Dominicos e os Franciscanos.Os primeiros son mis rxidos e duros.

As primeiras universidades europeas fundronse en Npoles, Bolonia e Montpelier, entre outras cidades. EnEspaa, as Universidades mis antigas son as de Palencia, Salamanca e Valladolid. Co desenrolo dasuniversidade as clase estudiantil comeza a tomar forza, pero non ser ata o sculo XIX que apareza averdadeira Universidade cientfica.

A fin da Idade Media

O momento en que remata a Idade Media bastante discutido. Algns autores sosteen que o ano axeitadopara tal evento sera o 1453, ano da cada de Constantinopla, a capital do Imperio Romano de Oriente. Poroutra banda, hai autores que pensan que o 1492, ano do descubrimento de Amrica, sera a data mis axeitada.En realidade, mbolos dous feitos influiron moito sobre a ciencia da poca. En Bizancio conservbanse osantigos documentos gregos e o coecemento que outrora florecera no Imperio Romano. Coa cada de Bizancioproduciuse un gran movemento emigratorio dos seus habitantes cara occidente, o que conlevou o conseguintetrasvase cultural. Por outra banda, o descubrimento de Amrica supuxo unha revolucin nas ciencias naturaisdebido descubrimento dun gran nmero de novas especies animais e vexetais. Esto fixo necesario que serealizaran novos estudios e investigacins neste campo.

En calquera caso, dado que a historia un contnuo a nos tanto nos ten cal a data concreta do cambio deIdade, intersanos mis saber como evolucionaron as ideas dos pensadores, e esto ocorre dun xeito moiprogresivo. As, entre mediado dos sculo XV e principio do XVI aparece unha nova corrente profundamentehumanista, denominado polo tanto humanismo. Os pensadores que seguen esta corrente senten unha grandeadmiracin pola antigidade clsica. Este foi o motivo principal que levou recuperacin do grego e mis dolatn, nesta poca comezan ademis a forxarse as linguas modernas. Nembargantes o inters dos estudiososcntrase fundamentalmente na Historia e mis na Literatura deixando aparte a ciencia.

Un feito transcendental destinado a cambiar o curso da historia foi a invencin da imprenta. Xa non eranecesario copialas obras a man nun proceso longo e tedioso, a cultura facase mis asequible para todo omundo. Debemos destacar a algns autores deste perodo:

Nicols de Susa: considrase o precursor da filosofa moderna. Propuxo unha teora sobre omovemento da Terra e maila infinitude do universo.

Gillermo de Ockham: foi o artfice da teora do nominalismo que se demostrara dunha importanciacapital durante o renacemento cientfico para o auxe da experimentacin. Segundo esta teora:

Non hai concepto universais. Existen os fenmenos e seres individuais. A orde do universo continxente, non existe ningunha instancia superior ordenadora.

14

A conclusin desta teora que hai que estudialos feitos directamente mediante a experimentacin.

Todos estos factores formaran o xermolo ou caldo de cultivo para o despegue do Renacemento.

O renacemento e a orixe da modernidade

No perodo que vai do sculo XV primeiro tercio do XVII realzase a transformacin do antigo pensamentomedieval pensamento moderno, en xeral, sntanse as bases da filosofa e mas da ciencia modernas.Nembargantes os avancies en ciencia, particularmente nas ciencias naturais foron prcticamente nulos. Un dosautores mis destacados foi.

Leonardo da Vinci:

O gran pensador do Renacemento viviu entre os anos 14521519. fundamentalmente coecido pola saobra como pintor, anda que tamn realizou multitude de outras tares en diversos campos, entre eles a ciencia.Por exemplo, foi o primeiro en realizar estudios de Paleontoloxa, realizou estudios sobre a dinmica dacortiza terrestre cos que explicar a presencia de fsiles marios en reas alonxadas da costa. Para Leonardo osfsiles atestiguaban a contnua transformacin da Terra e mais dos seres que a habitan. Tamn realizouestudios de anatoma comparada e fisioloxa, sobre todo estudio o vo das aves, a anatoma das sas as, o quelle permitira desear a sa mquina de voar.

Os novos estudios de Zooloxa

O descrubrimentos de novas especies, tanto animais coma vexetais, reimpulsou os estudios sobre adescripcin dos seres vivos. Retomronse os textos clsicos e realizronse descripcins das novas especies emis mellorronse as das especies ca coecidas. Aqu podemos distinguir catro grupos principais depensadores dedicados Zooloxa que traballaban en catro universidades distintas.

Universidade de Oxford:

Destaca aqu a labor de Eduardo Watton (14921555). Este autor traballou coas antigas descripcins deAristteles, mellorando as descripcins das especies mis simples e eliminando as mticas.

Universidade de Zurich:

O maior representante desta escola Conrado Gesmer (15161565). Na sa obra Historia animaliumdescribe unha variedade de especies, cada unha identificada cos distintos nomes que recibe en cada lingua.Ademis da descripcin anatmica incle datos acerca do hbitat, orixe, etc... sobre cada animal. Basase enparte na clasificacin de Aristteles para facer unha nova:

Vivparos

Cuadrpedos

Ovparos

Aves

Peixes

Reptiles

15

Insectos

Universidade de Bolonia:

Neste grupo debemos destacala obra de Ulises Aldrovandi (15221605). Escribuiu a extensa Historianatural en 14 volumes, na que sobresaen os traballos de anotoma comparada, que non sern superados ata osculo XVIII.

Universidade de Montpelier:

Aqu destacan dous autores. Guillermo Rondelet (15071556) cntrase fundamentalmente na fauna acutica(non s peixes). Parte dos precedentes estudios de Aristteles e mellora as descripcins relizar un grannmero de diseccins. A sa obra capital De piscibus marinos.

O outro autor destacado Pedro Belon (15171564). Realizou numerosas viaxes na procura das novasespecies, centrndose fundamentalmente en aves e peixes. Anda que comete algns erros nas sasdescripcins dbeselle lembrar mis por ser un precursor dos estudios de anatoma comparada.

As outras ciencias

Neste perodo tamn se impulsa a Botnica, sobre todo en Alemania, onde os Pais alemns da Botnicaestablecen as bases da Botnica moderna. Entre os diversos estudiosos destaca Leonardo Fucks(14801566), autor da obra Tratado de Botnica, unha das obras clsicas das ciencias naturais, claro que enrealidade, o obxectivo desta obra era servir como gua para a recoleccin de prantas mediciais.

Existen outros autores que destacan noutros campos. Andrs Vesalio (15211564) sobre todo unanatomista. Disecciona unha gran cantidade de animais diversos. Ingresou na Universidade de Pars pararealizar os estudios de Medicina. Escribe unha das principais obras do Renacemento, por suposto un tratadode anatoma, Humanii corpi fabrica.

Nicolas Copernico (14731543), autor da obra De revolutionibus orbium caelestum, coa que bota por terra oxeocentrismo imperante ata o momento e da paso teora helicntrica, anda que comete os erros deconsideralo universo finito e as rbitas planetarias circulares.

Galileo Galilei (15641642) realizou sobre todo estudios de fsica, realizando grandes aportacins en materiade mecnica e astronoma. Mstrase a favor do heliocentrismo, e afirma que a terra se move, motivo polo calser condenado e obrigado a retractarse das sas ideas. Os seus libros estiveron na lista dos libros prohibidosda Igrexa ata 1835. Influira moito en Newton.

Johannes Kepler (15711630) coeceu a obra de Copernico, a cal estudiou en profundidade, dndolle assas propias aportacins. Como todos sabemos destacou bsicamente coma astrnomo.

A pesar de todo, o home Renacentista arrastra varios elementos de orixe medieval, que continan a influr nosseus estudios, a pesar de que o que mis lle interesa son os feitos obxectivos. No renacemento existian catrocorrentes principais que se van separar, en parte, en camios diverxentes:

O Dogma Cristiano, constitudo pola tradicin relixiosa. O legado grego en estudios de Bioloxa. As pseudociencias coma a alquimia e a astroloxa. As supersticins coma a maxia, a bruxera...

Nesta poca ademis prodcese a escisin do Cristianismo, o que repercute nunha prdida de poder por parte

16

da Igrexa. Tamn a aparicin dos rximes absolutistas repercute nunha prdida de poder do Papa a favor dosmonarcas dos diversos estados. No mesmo sentido acta o aumento de poder da burguesa. En consecuencia, aIgrexa xa non ser un obstculo tan insalvable para os investigadores. As, neste momento prodcese un auxeda experimentacin. Entre os pensadores mis importantes debemos destacalos seguintes:

Luis Vives: preceptor da raa de Inglaterra, foi profesor en Oxford. Difundu a idea de que aexperimentacin poda constitur un mtodo de ensinanza moi eficaz. Esta idea ser logo refrendadapor outros pensadores.

Francis Bacon (15611626) que estableceu o mtodo inductivo. R. Descartes (15961650) que estableceu o mtodo deductivo. F. Redi (16261698) destacou como bilogo, sendo o primeiro en realizar experimentos parademostralo fallo da teora da xeracin espontnea.

Toda esta corrente de ideas e autores constitura o caldo de cultivo da revolucin cientfica que ter lugar nosculo XVII. final do Renacemento a Universidade sufre un retroceso e as academis rexurden de novo conforza como mtodo alternativo. Estas academias sern as que impulsen a revolucin cientfica e nelasaparecen por primeira vez as revistas de divulgacin cientfica.

No tocante estado da ciencia en Espaa durante o Renacemento non hai moito que dicir. Debido decadencia do Imperio de Carlos V e Felipe II toda investigacin sufre un gran retroceso e finalmentequedarmonos fora da revolucin cientfica.

A revolucin cientfica

O Renacemento supuxo o caldo de cultivo para a gran revolucin cientfica que tera lugar no sculo XVII,unha revolucin cientfica que afectou sobre todo Fsica, anda que tamn influira lixeiramente na Bioloxa,en particular no campo da Fisioloxa.

Un bo nmero de estudiosos da poca traballaron en campos mis ou menos relacionados coa Bioloxa. Undos mis importantes foi.

William Harvey (15781657)

Retomando os estudios do espaol Miguel Servet e mis de Colombo este cientfico estableceu ofuncionamento do corazn e a circulacin sangunea. Foi o primeiro que distinguiu as venas das arterias.Tamn foi o primeiro en estudiar a circulacin capilar. Afirmaba que tdolos animais procedan dun ovo, quena maiora dos casos era tan pequeo que non se poda apreciar coa vista. Foi ademis o pioneiro noestablecemento da teora epixentica, segundo a cal os rganos e tecidos frmanse a partir de materialindiferenciado, nunha poca na que predominaban as teoras preformistas.

Nesta poca descubriuse o sistema linftico e mailas glndulas e a sa funcin secretora. Realizronse grandesavances en anatoma cerebral e do sistema nervoso. Nembargantes, o escaso desenrolo da Qumica impide quese acaden maiores avances en Bioloxa.

Foi un avance na Fsica o que mis axudou Bioloxa neste momento, o desenrolo da microscopa. De feito, osculo XVII coecido polos seus grandes microscopistas. Citemos algns.

Malpighi (16231694)

Dedcase principalmente estudio da morfoloxa pulmonar, o que lle permitu ademis establecer acirculacin capilar. Tamn estudiou a lingua, en concreto a sa musculatura e nervacin, e outros rganosinternos. Traballou tamn con vexetais, realizando estudios comparativos de talos leosos e herbceos.

17

Estudiou os estomas das follas e mailos tubrculos. Propuxo a teora acerca da respiracin dos vexetais e acirculacin da savia.

Grew (16281712)

Centrndose no estudio dos vexetais, estableceu o termo de tecido parenquimtico. Mellorou as descripcinrealizadas por Malpighi e determina que o pistilo o rgano reproductor feminino e que os estames son orrganos reproductores masculinos. Xunto con Malpighi estableceu o concepto de tecido vexetal.

Leeuwenhoek

Mis que un verdadeiro cientfico Leeuwenhoed era simplemente un home extremadamente curioso. Mestrena tcnica de pulimento de lentes, chegou a fabricar mis de 300 microscpios. Os microscopios deLeeuwenhoek eran simples, esto , cunha soa lente. Con todo, algns modelos acadaban ata 300 aumentos.Leeuwenhoek non segua ningn mtodo cientfico, nicamente traballaba por curiosidade.

Foi o descubridor dos glbulos vermellos e mis dos microorganismos, que el denominaba animculos. Perorealizou unha infinitude de observacins. Tamn realizaou experimentos de cruzamento. Considraselle o paida Microbioloxa.

A Ilustracin

No sculo XVIII ten lugar o movemento coecido como Ilustracin. Neste perodo adquiren gran importanciaas correntes naturalistas. Estableceuse o mtodo de nomenclatura actual e Darwin presenta os seus estudios.Outro paso importante foi o do establecemento das especialidades, esfumbase o esquema de cientficorenacentista que cultivaba tdalas disciplinas. As ciencias que ata este momento non se tiveran enconsideracin comezaron o seu avance.

Os pases que quedaran fora da revolucin cientfica do sculo XVII agora tratarn de unirse pases queencabezaban o desenrolo cientfico. As, en Espaa, baixo os reinados de Fernando VI e Carlos IIIrealizronse intentos para incorpornse a este desenrolo cientfico. Nesta poca fndase o Xardn Botnico deMadrid. En Espaa destacou o descubrimento dunha boa cantidade de novos elementos qumicos. Fomentousea creacin de Colexios de Cirurxa, o primeiro dos cales se fundara en Cdiz, e logo en Barcelona.Nembargantes, os sucesores destos reis non se interesaron na ciencia, o que fixo que, novamente, Espaa sequedara atrasada.

Nesta poca comeza a florecer a Bioloxa, realzanse novas clasificacins animais e aparecen os primeirosatisbos sobre o evolucionismo e mailo mutacionismo. Algns dos autores mis destacados foron.

Carl Linneo (17071778):

Un dos taxnomos mis importantes de tdolos tempos. Introduxo o actual sistema de nomenclatura binario(en 1749). Realizou unha clasificacin na que se incluan mis de 7000 especies de prantas chamada Speciesplantarum, e outra na que se incluan mis de 4000 especies animais chamada Systema natura. Respecto clasificacin das prantas recibiu duras crticas, bsicamente debido a que se baseou nos rganos reproductoresvexetais para clasificalas distintas especies de prantas.

Linneo era un defensor do fixismo, anda que con certas peculiaridades. Os seus experimentos de hibridacinde prantas levrono a supoer que as distintas especies dun xnero procedan dunha nica especie primixenia.A este respecto, Linneo nicamente consideraba como verdadeiras categoras taxonmicas xnero e mailaespecie, mentres que o resto de categoras eran unha invencin humana, e polo tanto, arbitraria.

18

G. L. Leclerc (17071788):

Mis coecido coma o Conde de Buffon. Este aristcrata mostrou un gran inters pola ciencia dende xoven.s 26 anos ingreseou na Academia das Ciencias de Pars. Mis tarde sera nomeado Intendente do Xardn doRey. Realizou moi diversos estudios, entre os que destacan os relacionados coa orixe da Terra. Na obra Teorada Terra publicou as sas conclusins, que lle acarrearon importantes conflictos coas autoridadeseclesisticas. Por exemplo, segundo Bouffon, a Terra tia unha idade non inferior a 74000 anos, mentres que aigrexa mantia a idea de que nicamente tia 6000 anos. Finalmente, Bouffon viuse obrigado a retractarse dassas ideas.

Tamn estudio acerca da orixe da vida. Neste aspecto, Bouffon un defensor da xeracin espontnea, anda apesar de que coece os experimentos do italiano Redi. Buffon crea que os individuos das distintas especeis deseres vivos estaban consitutdos por molculas orgnicas segundo uns moldes determinados, que admitan smoi pequenas modificacins. Estas ideas constiten a base das teoras transformistas. Nembargantes, Bouffon contrario teora do performismo seminal.

D. Diderot (17131784):

Foi o representante das correntes naturalistas entre os autores da Enciclopedia. Defende as teoras da xeracinespontnea a tdolos niveis. Foi o primeiro que apunta a teora da herencia dos caracteres adquiridos, ascoma tamn foi o primeiro en apuntar que calquera evolucin imposible de observar debido s distintasescalas temporais da vida humana e dos procesos evolutivos.

J. Marchant:

Coma Buffon, tamn foi membro da Academia das Ciencias e encargado do Xardn do Rei. Presentou aprimeira evidencia dunha pranta mutante na sa misiva Disertacin sobre unha rosa monstruosa. Os seusestudios a este respecto quedarn estancados debido a que careca de bases para explicar un fenmeno quenon se deba cruzamento.

Ducheme:

Outro botnico que, realizando experimentos con fresas, descubriu unha variedade mutante imposible de obtermediante cruzamento.

Manperteis:

Realizou estudios das mutacins en animais inferiores.

O traballo destos cientficos levou a relacionar os canbios do fenotipo cun suposto cambio interno noindividuo que sufra a mutacin. As chegaron establecerse as bases para as teoras evolucionistas emutacionistas.

O sculo XIX

Nos primeiros anos do sculo XIX continuouse coas tendencias imperantes no sculo anterior. Ser nesteperodo cando faga a sa aparicin o termo Bioloxa, acuado por Lammark, e que vira a sustitur s termosde Historia natural e Ciencias naturais, que resultaban demasiado vagos e imprecisos. Nestos primeiros anosdestaca a obra de Lammark.

Lammark (17441829):

19

En 1809 publicou a obra Filosofa zoolxica, na cal expoa a sa teora da evolucin, baseada notransformismo e na herdanza dos caracteres adquiridos. Para enfrontarse s teoras fixistas recurru smecanismos de adaptacin. Estos mecanismos son o resultado da influencia ambiental sobre os organismos, econducen perfeccionamento das especies para a sa mellor adaptacin ambiente. A existencia de distintascondicins ambientais orixinar a diversidade das especies. A teora de Lammark fundamntanse en das leis,verdades absolutas:

En todo animal que non sobrepasou o trmino do seu desenrolo, o uso mis frecuente e sostido de calquerargano, fortifica pouco a puco este rgano, desenrlao, agrndao e dalle unha potencia proporcional duracin deste uso. Inversamente, a falta constante de uso do mesmo rgano, debiltao, deterirao e mermaprogresivamente as sas facultades ata que desaparece.

Todo o que a natureza fixo adquirir ou perder s individuos pola influencia das circunstancias s que a saraza se atopa exposta dende fai moito, e consecuentemente, a influencia do uso predominante ou a sa falta,a naturezaconsrvao gracias xeracin nos novos individuos desas mesmas caractersticas, sempre que oscamibos adquiridos sexan comns s dous sexos.

Cuvier (17691832):

Zologo, considerado o pai da Paleontoloxa. Era un fixista, para Cuvier cada ser era un todo organizadoonde non poda cambiar ningunha das partes, porque senn variara todo o organismo, o que ira en contra dasteoras fixistas. Estudiou profundamente os fsiles, o que lle levou a enunciar unha serie de teorascatastrofiastas, que explicaban a desaparicin dun gran nmero de especies.

En certo modo chegou a admitir a existencia da variabilidade das especies. Para Cuvier esta variabilidadedependa en primeiro lugar do grao de escravitude que as especies presentaban respecto home. Logo, entreos animais salvaxes a variabilidade dependa dos tipo de clima. Para apoiar as sas teoras fixistas empregacomo proba os antigos grabados exipcios, saltndose as os postulados de Diderot respecto s dilatadosperodos evolutivos. Os estudios paleontolxicos de Cuvier serviran anos mis tarde para reafirmalas teorasevolucionistas.

Geoffrey Saint Hilarie (17721844):

Cando Lammark publicou a sa obra, inmediatamente houbo outras personaxes que a adoptaron. Hilarie foiun dos mis destacados defensores de Lammark. Catedrtico da Academia de Ciencias de Pars, Hilaire foievaluado sobre unha tese de Anatoma Comparada. Nesta tese enuncibase unha teora acerca dun plano xeralpara a organizacin anatmica dos animais. Segundo esta teora os animais mis complexos evolucionaron apartires dos mis simples. Cuvier atacaou duramente esta teora o que deu lugar a unha gran polmica. Foi aprimeira vez que unha discusin cientfica foi seguida polos medios de comunicacin, transcendendo sociedade externa mundo da ciencia.

Goethe seguiu moi de preto esta discusin, escribindo unha resea para a prensa. Nestos momentos fixo a saaparicin un movemento social coecido como Liberalismo. En lias xerais, aqueles que adoptaron oliberalismo adoptaron tamn as teoras evolucionistas. Esto obligou a Cuvier a abandonalo debate pblico,restrinxindo as discusins ambiente acadmico, lonxe da influencia da sociedade non cientfica. Goethefxose eco do sentir social, en un dos seus comentarios dixo que Hilaire era o autor dun logro imperecedeiro, amaior revolucin cientfica ata o momento.

Darwin (18091882):

pouco tempo de inicialos estudios para o sacerdocio, os maestros de Darwin advertiron a sa excepcionalcapacidade para as ciencias naturais, sobre todo en Botnica. Un dos seus maestros recomendoulle que seenrolara na expedicin do Beagle. Durante a expedicin, Darwin recopilou multitude de datos, que xa de volta

20

na sa casa estudiou concienzudamente. Finalmente publicou a sa Teora da evolucin e seleccin natural.

No enunciado desta teora contriburon os coecementos que xa posua Darwin acerca da seleccin artificialrealizada polo home dende tempos remotos. Tamn resultou moi influnte para Darwin a obra de Malthus, enconcreto a sa idea acerca da tendencia a incrementalo nmero de indiviudos dunha especie nunhaproporcin maior que a dispoibilidade de alimentos e de espacio, o que conleva loita pola supervivenciaentre as distintas especies.

Esta teora da loita pola existencia supn que os individuos das distintas especies van estar en constante loitapola supervivencia, sobrevivindo nicamente os individuos mis fortes. Ademis, esta loita maior entreindividuos da mesma especie, xa que compiten polo mesmo alimento e polo mesmo espacio. As e todo, ateora exposta por Darwin contn algns fallos, como por exemplo, a suposicn da herdanza dos caracteresadquiridos.

Con todo, as teoras de Darwin foron o suficientemente revolucionarias como para eclipsar outrosdescubrimentos tanto ou mis importantes, que tiveron lugar na mesma poca, coma por exemplo oenunciamento da teora celular, o papel dos microorganismos na degradacin da materia, e o carctermicrobiano das enfermidades.

longo do sculo XIX mellorronse os microscopios compostos, o que permitiu o avance dos estudios daestructura dos tecidos animais e vexetais. No ano 1839 Schleiden e Schwan, estudiando os tecidos vexetais oprimeiro e os animais o segundo, chegaron conclusin de que a clula era a estructura bsica dos organismosde cada un dos dous reinos de seres vivos que eles estudiaban, dicir, estableceron a Teora celular. Tamnse realizaron avances en embrioloxa e no ano 1866 Haeckel estableceu a Ley bioxentica universal. Nestapoca tamn apareceron novas especialidades, producndose avances importantes sobre todo en Fisioloxa,Microbioloxa, etc. Neste punto debemos destacar a dous cientficos franceses. Logo falaremos de Mendell.

Claude Bernard (18131878):

Realizou amplos estudios de Fisioloxa comparada, estudiou a circulacin do sangue, a respiracin e o sistemanervoso. Descubriu as secrecins internas de hormonas. A sa ltima obra, publicada en 1865, Introduccin estudio da medicina experimental dunha gran importancia, chegando a ser comparada por algns autores coaobra de Darwin.

Louis Pasteur (18221895):

Considerado coma o fundador da Microbioloxa moderna Pasteur estudiono prcticamente todo dentro destecampo. Con Pasteur botouse definitivamente por terra a teora da Xeracin espontnea. Estudiou tamn opapel dos microorganismos na transformacin da materia orgnica, dicir, as levaduras responsables dafermentacin do vio, inaugurando a Microbioloxa industrial. Descubriu os micoorganismos anaerobios.Estudiou o papel dos microorganismos nas enfermidades por casualidade cando estudiaba unha enfermidadedos gusanos de seda. Estudiou tamn o ntrax, iniciando as investigacins no campo da Inmunoloxa.

Aparte da sa actividade cientfica as ideas de Pasteur apartbanse das dos seus contemporneos, queapoiaban a divisin da ciencia en ciencia bsica e ciencia aplicada. Para Pasteur non se deba facer taldistincin.

Mendell:

Mendell publicou a sa obra en 1866, pero non sera ata o ano 1900 cando sera redescuberta e tomada enserio. Houbo varios aturoes que atacaron as leis de Mendell considerando que supoan unha volta s teoraspreformistas e fixistas. Mis tarde comprobarase que as leis de Mendell eran esenciais para o concepto de

21

evolucin. Dos traballos de Mendell extrense catro conclusins bsicas:

A herdanza unha herdanza particulada. Os xenes nos novos individuos mantense independentes, polotanto tamn se transmiten de forma independente.

A transmisin dos caracteres non pode producir cambios direccionais nunha especie, o mecanismo deherdanza por si s non produce a evolucin.

Na formacin dos novos individuos pode haber cambios por probabilidade. A herdanza dos caracteres unproblema mis estadstico que determinista. Mediante as leis de azar seleccinanse os xenes no procesodenominado Deriva xentica. Esta deriva xentica ten lugar moi ocasionalmente, pois na natureza aspoblacins tenden equilibrio.

Os caracteres adquiridos non se transmiten. Postulado de capital importancia, que subsanou un dos errosdas teoras Darwinianas.

Polo que respecta a Espaa, no sculo XIX non defraudamos e mantemolo atraso habitual, e s nos ltimosanos da centuria realizamos algn avance, fundamentalmente por parte de Ramn y Cajal.

O sculo XX

No ano 1900 Hugo de Vries, Correns e Tschermark redescubren as leis de Mendell, pondoas no lugarque merecidamente lles corresponda. Destaca sobre todo a figura de Hugo de Vries.

Hugo de Vries:

Enunciou a teora da mutacin logo de realizar varios experimentos que posteriormente se sabera que noneran vlidos. Con todo, a teora da mutacin en s si era correcta. Na figura de Hugo de Vries xa se albiscan asnovas teoras Neodarwinistas.

O sculo XX comeza cun impulso moi grande dos estudios de Inmunoloxa. Destacan varios autores:

Metchikoff: Descubriu os procesos de fagocitose e a inmunidade celular. Von Behring: estudiou a inmunidade humana e descubriu que no plasma sanguneo haba algo capazde desactivar certos microorganismos.

Ehrhich: descubriu os anticorpos e estudiou as reaccins antxenoanticorpo, e a transmisin dosanticorpos da nai fillo.

Xunto cos avances da Microbioloxa producronse avances paralelos no novo campo da Quimioterapia. En1929 Fleming descubriu o primeiro antibitico, a penicilina, e en 1930 sintetizouse o primeiro antibitico deforma artificial.

Dende 1920 xa se pode falar dunha nova especialidade da Bioloxa, a Bioqumica. Descbrense os enzimas emailos virus. Iwanowski descubre o virus do mosaico do tabaco. Reed, estudiando a febre amarela, comeza adesenrolar as primeiras tcnicas de cultivo in vitro de virus. En 1960 descbrense os viroides, simplesmolculas de ARN desnudo. Por fin, en 1980, descbrense os prins anda mis simples, pois son molculasproteicas sen ningn contido de ADN ou ARN. Virus, viroides e prins son entidades acelulares estudiadaspola nova rama da Bioloxa denominada Viroloxa.

Outra rama da Bioloxa desenrolada no sculo XX foi a Xentica. En 1944 Avery, Mac Lead e Mac Costhyidentifican ADN coma a molcula portadora da informacin xentica. En 1953 Watson e Crick desvelan aestructura do ADN. A mediados de sculo, a Bioqumica, a Xentica e maila Microbioloxa converxen paradar lugar Bioloxa Molecular. En 1959, Severo Ochoa realza a primeira sntese artificial de ADN. En 1966descbrense os enzimas necesarios para a manipulacin dos cidos nucleicos, e por ltimo, en 1987,descrbese a tcnica que permite a reaccin en cadea da ADNpolimerasa (P.C.R.). Con este evento nace a

22

Enxeera xentica.

A BIOLOXA EN GALICIA

A Universidade de Galicia nace en 1495 coma a herdeira dos Estudios Catedralicios onde se ensinabaGramtica, Teoloxa e Medicina. Dende o seu nacemento, na Universidade de Santiago imprtense estudiosliterarios e eclesisticos. A ciencia queda bastante relegada e a primeira ctedra de Medicina, que ademis scomprender estudios tericos, non se fundar ata o ano 1648.

O arranque da ciencia na Universidade de Santiago ter lugar no ano 1751, cnado se creou a ctedra deMedicina e Cirurxa e maila ctedra de Matemticas. Con todo, a Universidade Santiaguesa non experimentouun gran avance, debido sobre todo sucursalismo que sufra fronte a outras universidades espaolas. Nosculo XVII ademis, a universidade (a institucin universitaria en xeral) est en decadencia. Neste perodoclausurronse un bo nmero de universidades, sobre todo en Catalua.

Nos tres primeiros sculos de vida da USC a ciencia estaba presente de das formas:

A extensa biblioteca, froito das donacins dos estudiosos destacados de cada poca. A finais do sculo XVII fundouse o Gabinete de curiosidades, que posteriormente dara lugar Gabinete de Ciencia Natural e finalmente Museo natural actual.

No sculo XVIII, durante a Ilustracin, cando despegan os estudios cientficos modernos, estudios deMatemticas e Fsica fundamentalmente. Nembargantes, o profesorado mantn os mtodos de ensinanzaantigos baseados na escolstica. Nesta poca aparecen institucins que impulsan a ciencia dende fra dombito universitario. Unha destas institucins foi La Escuela de Guardiamarinas de la Armada, queimpulsou sobre todo os estudios de Medicina. Tamn destacou a Real Sociedad de Amigos del Pas. Nomesmo sculo XVIII fndanse as escolas de Cirurxa e Farmacia, e comezan a destacar varios autores.

Benito Feijoo (16761764):

Non se pode dicir que fra un cientfico no sentido estricto, mis ben tratbase dun enciclopedista. O PadreFeijoo recopilou unha gran cantidade de datos e realizou diversos experimentos, publicando numerosostraballos de divulgacin. Nembargantes, a sa labor basebase na anlise razoada dos feitos. Considraselleun precursor da Microbioloxa, pois intuiu a existencia de pequenos seres vivos, que l denominaba insectos,do tamao que lle corresponde s virus. Nos seus estudios chegou a intur que o orangutn e o home debanter unha orixe comn, pero a influencia da relixin fai que se abstea de propoer ningunha teora respecto.

Martn Sarmiento:

Destacou bsicamente no campo da Historia Natural. Explicou o comportamento migratorio dos atns noMediterrneo e fixo diversos estudios sobre as artes de pesca.

En 1777 o doutor Ojea realizou a apertura do curso cunha Disertacin mdica, na que falaba do mtodoexperimental. A finais do sculo XVIII a USC incorpora facultade de Medicina a cirurxns formados naArmada, que trouxeron con eles este mtodo experimental. Tamn neste momento o Gabinete de curiosidadespasa a ser o Gabinete de Ciencia Natural.

A principios do sculo XIX ten lugar un gran debate ideolxico dentro da universidade, que confronta spartidarios do mtodo experimental cos que queren manter o mtodo tradicional de ensinanza. Finalmenteimpoen o seu parecer os experimentais, o que ter como primeira consecuencia unha diversificacin dosestudios. A Escola de Farmacia de San Carlos clausurouse no 1821, e para sustitula creouse no 1857 unhanova facultade de Farmacia, na que por primeira vez se impatira a materia de Historia Natural. A mediados

23

de sculo fndase tamn a facultade de Ciencias, da que destacarn diversos autores.

Antonio Casares (18121888):

Estudia nas facultades de Ciencias e Farmacia, chegando a selo decano desta ltima. Fixo estudios deBiomedicina, as coma da dixestin e maila nutricin humana e animal.

Ramn de la Sagra (17981871):

Nacido na Corua, est reconocido coma o maior impulsor da Historia Natural. Mantivo contactos condistintos cientficos europeos. Arredor do ano 1825 emigra a cuba e nomeado Catedrtico de HistoriaNatural na Habana, onde realizou estudios de Mineraloza e Botnica.

Lpez Seoane (18321900):

Natural de Ferrol, foi o naturalista espaol do sculo XIX que realizou mis aportacins Zooloxa. Tamnestudiou Medicina e destacan as sas obras de taxonoma da fauna galega. Centrouse bsicamente en aves ereptiles, e considraselle un pioneiro no campo da taxonoma por inclur caractersticas embriolxicas nosseus traballos. Consrvanse as sas cartas con Darwin.

Macho Velado (18261899):

Este leons foi do encargado do Gabinete de Ciencia Natural e mailo Xardn Botnico. Estudiou os moluscosterrestres e fixo o primeiro inventario de moluscos terrestres de Galicia. Mantivo unha dura polmica conLpez Seoane debido s contradiccins s que chegaran nos seus datos.

Garca de Linares (18451904):

Chegado de Santander, chegou a ser Catedrtico de Historia Natural, e deulle un gran impulso BioloxaMaria en Galicia. Adoptou de inmediato as teoras de Darwin, o que conlevou que fose apartado da sactedra.

Finalmente, no ano 1960 fndase a moderna Facultade de Bioloxa. O edificio no que nos ramolos ps adiario contruuse no 82. Actualmente as labores de investigacin son abundantes, e contamos con cientficosde certo renome, mesmo a nivel mundial.

24