Bir zamanlar Türkiye!

ABD‟li gazeteci Streit"in gözünden 1920"lerin Türkiyesi

ANKARA SOKAKLARINDA MĠSKET OYNAYAN ÇOCUKLAR: “Sanırım tüm dünyada çocuklar üç aĢağı beĢ yukarı aynı. Sıcak günlerde küçük Türk kız ve oğlanların Ankara sokaklarında birlikte ip atladığını gördüm. Camdan bilyeleri yoktu, hatta kilden yapılma bilyeleri bile yoktu. Onun yerini tutan koyunun aĢık kemiklerini kulanıyorlardı.”

MUSTAFA KEMAL PAġA ANKARA'DAKĠ BĠRLĠKLERĠ TEFTĠġ EDERKEN Streit bu fotoğrafın arkasına Ģöyle yazmıĢtır: “Angora birlik teftiĢi, Mustafa Kemal PaĢa selam verirken”

ANKARA'DAKĠ BOLġEVĠK BÜYÜKELÇĠLĠĞĠ PERSONELĠ Streit, Türk bir fotoğrafçıdan satın aldığı fotoğrafın arkasına “Angora BolĢevik Büyükelçiliği' baĢlığı altında oldukça kapsamlı notlar almıĢ. Notunda fotoğraftaki insanların özelliklerini anlatmıĢ.

MUSTAFA KEMAL BÜYÜK MĠLLET MECLĠSĠ'NE SESLENĠYOR 1 Mart 1921 (Fotoğraf: Esad Nedim, Mustafa Kemal PaĢa'nın Fotoğrafçısı) C. S. Streit o güne dair izlenimlerini Ģöyle anlatmıĢ: “KonuĢmasını dinlediğim gün kürsüye kalabalık sıra aralarından tek baĢına varmıĢtı. AlkıĢ dindiğinde –genelde Meclis'te az alkıĢ olur- hazırladığı uzun konuĢmayı okudu. Yankılı sesi ve etkileyici kiĢiliği sunumunu etkin kılıyordu. Meclis onu büyük dikkatle dinliyordu. Hem kamuda hem özelde ağır, ölçülü bir tonda konuĢuyordu. Bu da söylediklerine tuhaf bir güç katıyordu.”

CERĠTMÜMĠNLĠ KÖYÜNDE ÇOCUKLAR TÜRKĠYE / 1920 -1921. C. K. Streit: “Ġmanı kuvvetli anlamına gelen Ceritmüminli, seksen aileden oluĢuyordu. Türk köylerindeki refah seviyesiyle kıyaslanınca görece iyi durumdaydı. Ve bu köyde misafir evi vardı. ”

ESKĠġEHĠR'DEKĠ KADIN ĠLKOKUL ÖĞRETMENLERĠ C. S. Streit'in EskiĢehir'de ziyarete gittiği bir ilkokula dair görüĢleri Ģöyle: “Hem erkek hem kadın öğretmenler okullarını geliĢtirme konusundaki samimiyet ve çabalarıyla beni çok etkiledi. Mütevazıydılar ve okulları olması gerektiği kadar iyi olmadığı için özür dilediler. (...) Lise müdiresinin bana iletmem için verdiği mesajla daha iyi anlatabilirim: 'Lütfen Amerika‟daki kızkardeĢlerimize, ülkemize medeniyet ve ilerleme getirme konusunda elimizden gelenin en iyisini yaptığımızı söyleyin'”

ESKĠġEHĠR'DE VALS YAPAN TÜRK ĠLKOKUL ÇOCUKLARI C. S. Streit'in EskiĢehir'de ziyaret ettiği bir ilkokuldan izlenimleri Ģöyle: “Türk Ġlkokulunda duyulanlar: - Kavalyem nerede? - Burdayım, hanımım Ziyaret ettiğim okullar arasında en ilginçleri ilkokullardı. Türk kız ve erkek çocukların yan yana oturduğunu gördüm. Okulların birinde beĢ kız, beĢ erkek oldukça zor bir dans sergilediler ve hep birden Ģarkı söylediler. Hem adımlar hem de müzik Avrupalıydı ve dans erkeklerle kızların çift olup vals yapmasıyla sona erdi. Ve valsın oldukça iyi olduğunu ekleyebilirim.”

FEVZĠ [ÇAKMAK] PAġA VE MUSTAFA KEMAL PAġA, ANKARA HARBĠYE OKULU'NDAKĠ ĠLK MEZUNĠYET TÖRENĠ C. K. Streit fotoğrafın arkasına Ģöyle yazmıĢ: Kabine baĢkanı ve Milli Savunma Vekili Fevzi PaĢa (tabelanın tam arkasındaki), Büyük Millet Meclisi BaĢkanı Mustafa Kemal PaĢa (sağındaki): ilk diploma töreni talimleri, Ankara'da kurulmuĢ ilk Türk Harbiye okulu. Harbiyeliler solda

KURMAY ALBAY HÜSEYĠN HÜSNÜ EMĠR 6 EKĠM 1923'TE BĠRLĠKLERĠ GALATA KÖPRÜSÜ'NDEN GEÇĠRĠYOR C. K. Streit'in 22 Kasım 1923‟te Public Ledger‟de yayımlanan bir haberinde resim Ģu baĢlıkla yer aldı: “Mustafa Kemal PaĢa: ArınmıĢ mükemmeliyet, Alt baĢlık: '1453 Tarihini Tekrarlamak,Türkler Konstantinopolis'e yeniden giriyor. Ġtilaf kuvvetleri tarafından Ģehrin boĢaltılması üzerine Albay Hussein Husni Emir Bey Çelik Alay'ı Galata Köprüsü‟nden geçiriyor.'”

ĠSTANBULLULAR GALATA KÖPRÜSÜ'NDE MĠLLĠYETÇĠ KUVVETLERĠ KARġILIYOR (6 Ekim 1923) C. K. Streit fotoğrafı Ģöyle etiketlemiĢ: “Bayanlar önden! Türk kızları Galata Köprüsü‟nü geçen birliklere alkıĢ tutuyor, 6 Ekim”

KÖY EVĠNĠN ÖNÜNDE HALĠDE EDĠB HANIM Bu fotoğraf Halide Edib tarafından C. K. Streit'e hediye edilmiĢtir: “Ankara'dan birkaç mil uzaklıktaki bir köyde (Kalaba) güneĢte kurumuĢ kerpiçten küçük bir evde oldukça sade bir hayat sürüyor. Bir kaç kez onunla orada çay içme ve yemek yeme zevkini tattım. Salonunda birkaç Milliyetçi liderle tanıĢtım.(...) Batı da dahi erkek iĢi denilebilecek iĢleri yapıyor olmasına rağmen Halide Hanım‟da erkeksi hiçbir Ģey yok. (...) Entelektüel açıdan Batılı kadınlar arasında da yüksek bir seviyede olurdu. Bugün önde gelen Türk romancılarından biridir. Hünerlerine ek olarak, kesin bir niĢancı ve uzman bir binicidir.”

ANKARA / 1920 – 1921 C. K. Streit: (Streit bu fotoğrafın arkasına sadece 'Angora' yazmıĢ. ġehrin Ulus semtinde çekilmiĢ gibi görünüyor. Çünkü arka plandaki cami Hacı Bayram Camii'dir)

HAMLET PERFORMANSINI TANITAN AFĠġ C. K. Streit afiĢle ilgili Ģunları söylüyor: “Türkiye‟deyken onca süprizlerle karĢılaĢtım ama o gece Anadolu Tiyatro Grubu‟nun 'abidevi sanat eseri' 'dünyanın en meĢhur trajedisi' „Hamlet‟i sergileyeceğini bildiren afiĢlerle karĢılaĢmam oldu. AfiĢlerden biri dramadaki bir sahneyi gösteren büyük bir resimle süslenmiĢti.”

HAVZA'DA ANAYOL Streit ve ekibi Merzifon'a Havza kasabası üzerinden gitti. Yazdıklarından anlatmasa da bir fotoğrafı var. Sadece 'Havza' diye baĢlık atmıĢ.

ATLI SÜVARĠLER

TEĞMEN „KARA‟ FATMA HANIM (fotoğrafın sağında) VE BĠRLĠKLERĠ 1923‟TE ĠSTANBUL‟A GĠRĠYOR Streit bu fotoğrafın arkasına Ģöyle yazmıĢ: “Tğm. Fatma Hanoum, Türk-Yunan savaĢı sırasında cephede bir kadınlar bölüğünün baĢında savaĢırken kazandığı madalyalarıyla.” Streit, onun „‟kadınlar bölüğü‟‟ne komuta ettiğini söylerken hata yapıyor, erkeklerden oluĢan bir birliğin, muhtemelen fotoğrafta sağında duranların baĢındaydı.

KARDA YALINAYAK SU TAġIYAN KIZLAR C. K. Streit köyle ilgili izlenimlerini Ģöyle anlatmıĢ: “Sekili'de kalan köylüler yoksulluk içerisinde ve yırtık pırtık giysilerle yaĢıyorlardı. Ġki kızın nehirden su taĢırken karda yalınayak yürüdüğünü gördüm. Ġçlerinden biri resmini çekmeye çalıĢtığımda korktu ve hıçkıra hıçkıra ağlamaya baĢladı.” [Sekili köyü Yozgat vilayetinin Yerköy kazasındadır]

MUSTAFA KEMAL PAġA EVĠNDEKĠ OFĠSĠNDE

NEAR EAST RELIEF'ĠN MERZĠFON'A GĠDEN “REO” KAMYONETĠ C. K. Streit'in Merzifon yolculuğuna iliĢkin söyledikleri Ģöyle: “Hız göstergesi saate 2 mil ilerlediğimizi gösterecek kadar küstahtı. Gecenin dördünde iki saat kar kürekleyip arabayı ittik. Bizi pek hoĢ Ģeyler beklemiyordu, çünkü ateĢ yakacak odun da benzin de yoktu. Fakat yaratıcılığımız ve gücümüz tükenme noktasına geldiğinde arabayı kar yığınından çıkardık.”

MĠLLĠYETÇĠ BĠRLĠKLER ESKĠġEHĠR'DE C. K. Streit'in EskiĢehir ziyaretine iliĢkin izlenimleri Ģöyle: “Yol üstünde bir istasyonda (EskiĢehir) Türk Ordusunun savaĢan bir kurum olarak bu kadar iyi olmasının sebebini daha iyi anladığım bir örnekle karĢılaĢtım. Kasabadaki bir Türk subayı trenimizi bir baĢka görev için terk ediyordu. Erler ona veda etmek için çevresinde toplanmıĢtı. Her biri, subayın elini ilk önce çenelerine, sonra alınlarına değdirerek, Türk usulu selamladı ve sonra elini sıkıp öptüler. Tren kalktığında bazılarının gözlerinde yaĢ vardı. Türk subayları ve askerleri arasında baĢka güzel hissiyat örneklerine de raslamıĢtım ama bu duygu seliyle hiçbiri yarıĢamazdı.”

MUSTAFA KEMAL PAġA ESKĠġEHĠR YAKININDAKĠ CEPHEYĠ ZĠYARET EDĠYOR ġUBAT 1921 [Sağında BinbaĢı Salih (Bozok) ile] C.K. Streit fotoğrafın arkasına Ģöyle yazmıĢ: Mustafa Kemal PaĢa ve ateĢeleri EskiĢehir'de bir teftiĢ gezisi sırasında (ġubat) Fotoğraf Mustafa Kemal PaĢa'nın resmi fotoğrafçısı Esad Nedim'e ait.

MUSTAFA KEMAL PAġA'NIN GÖZLÜKLÜ NADĠR BĠR FOTOĞRAFI Streit‟in kaleminden: “Onu gözlükleriyle ve kalpaksız görün profesöre benzer bir edası var. Yüzünde idealist (hayalperest) bir Ģey var, özellikle gözlerinde, ama hayallerini gerçekleĢtiren bir hayalpereste ait.”

ANKARA'DA SOKAKTAN BĠR MANZARA ANKARA / 1920 -1921... C. K. Streit: “Beni en çok etkileyen Ģeylerden biri de konuĢtuğum Türkler'in çoğunun gösterdiği bırakın mütevazıyı alcakgönüllü ruh haliydi. Benden istedikleri tek Ģey gördüklerimi olduğu gibi rapor etmem oldu.”

MUSTAFA KEMAL PAġA KENDĠ OTURMA ODASINDA (3 MART 1921) C. K. Streit'in kaleminden: “Beni kabul ettiği calıĢma odası resimler, fotograflar, kitaplar, sanat objeleri ve mobilya ile zevkle döĢenmiĢti. Ġnsanın herhangi bir üst sınıf Batılı evinde rastlamayı bekleyeceği bir oda. (...) Mustafa Kemal PaĢa ile mülakat yaparken ellerinin bilinçsizce kehribar bir tespihle oynadığını fark ettim.”

SAMSUN'DAN ÇORUM'A GĠDERKEN DEVE, BEYGĠR VE EġEK KAFĠLELERĠ

C. K. Streit yolculuğu Ģöyle anlatıyor: 'Samsun‟dan Çorum'a giden yolda Doruk Han‟da deve sürücülerinden birine seyahatin güvenli olup olmadığını sormuĢtum: “Birkaç ay evvel bu yolda seyahat edemezdiniz”dedi, “ama artık babamız Mustafa Kemal PaĢa sağolsun eĢkiya tehlikesi yok. Allah ona uzun ömür versin” dedi.

STREĠT'ĠN SUSUZ LOKOMOTĠFĠ ĠÇECEK MOLASI VERĠRKEN Fotoğrafın arkasına “Lokomotifimiz içkisini yudumluyor” yazan C. K. Streit 'mola'yı Ģöyle anlatmıĢ: “Türkler'in Ankara'dan Sivas'a döĢediği dar hatlı demir yolunun mevcut son noktası olan YahĢihan'dan Ankara'ya yola çıktık. Rüzgarı azaltması için bavulumuzu yulaf yığınının tepesine yerleĢtirdik ve arkasına uzanarak seyahat ettik. O gün birçok hadise oldu. Küçük lokomotif su borularında bir sorun vardı. Hareket etmeden önce buhar kazanının elden ele kova taĢınarak doldurulması gerekti. Bu lokomotife ancak susuz denilebilir. Geçtiğimiz her akarsu ve sulama arıkının yanında durup hortum çekerek lokomortifin susuzluğnu giderdik

TĠPĠK ANADOLU DÜKKANLARI C. K. Streit'in kaleminden: “Madan'da [Maden] öğle yemeği için mola verdik ve bir Rum restoranında yemek yedik. Bir sokağa çoğu Ermeni olan demirciler ve bakırcılar dizilmiĢti, arada Türk zanatkarlarının dükkanları da bulunmaktaydı. Türkiye'deki mağaza ve dükkanlar üç aĢağı beĢ yukarı birbirine benziyor - bir taraf tamemen açık ve sokağa bakan tek küçük bir oda.”

6 EKĠM 1923'TE “GRAND RUE DE PERA” C.K. Streit fotoğrafın arkasına Ģöyle yazmıĢ: “Türk birliklerinin Ġstanbul'a girmesinin Ģerefine Türk Zafer Takı”

SAMSUN'DA RUM, ERMENĠ VE TÜRK KADIN TÜTÜN ĠġÇĠLERĠ 1920-1921, C. K. Streit: “Samsun‟dan ayrılmadan önce Rum, Ermeni, Türk kadın ve çocuklarının yan yana çalıĢtığı Regie [tütün] fabrikasını ziyaret ettim. [Rum fabrikası idi] Türk kadınları savaĢın çıkmasından itibaren evlerinden dıĢarıda yeni çalıĢmaya baĢlamıĢtı -bu da kadınların tecrit edilmesinin sona ermeye baĢladığının bir diğer göstergesidir.

STREIT‟ĠN YAYLISINI TAMĠR ĠÇĠN ÇALIġMALAR DEVAM EDERKEN Streit bu fotoğraf arkasına Ģöyle yazmıĢ: “Tuz Çölü‟nde bir kaza – arabam „yaylı‟ buzlu akarsuda takıldı, dingil kırıldı.”

Streit, milliyetçi birlikler içerisinde çocuk askerlerle görüĢtüğünü anlatırken onların etkisinde kaldığını gizlemiyor. Streit çocuk askerler için Ģunları söylüyor: "Kendilerini çok ciddiye alıyor ve adam havası taĢıyorlardı. Ve sadece çocuk değillerdi: Birçok yetiĢkinin yaĢamamıĢ olduğu deneyimler onları olgunlaĢtırmıĢtı. Ufaklıklar hayatı görmüĢ ama hayat onları yozlaĢtırmamıĢ. Bazı yönlerden yetiĢkin erkekler ama kalplerinde hala çocuklar."

Asker çocuk Tevfik: "Üç tabancam vardı, biri Fransız, biri Yunan, biri de Bulgar yapımı.Bulgar karabinamı PaĢa'ya (Mustafa Kemal) verdim. (...) Eğer onu kemerine takarsa ve yanına elli fiĢek alırsa otomobilinde giderken kendini koruyabilir."

Asker çocuk Cemal: "Bana Türk düzenli birliklerinden bir subayın yazdığı ve karĢılaĢacağı herkese onu öven bir mektup gösterdi: 'YaĢı küçük olsa da erkek gibi savaĢmıĢtır ve hemĢehrilerinin takdirini hak etmiĢtir. Bir kez baĢından, bir kez de sol kalçasından olmak üzere iki kez yaralanmıĢtır'

Türkiye'nin görülmemiĢ fotoğrafları

KÖY DÜĞÜNÜNDE MÜZĠSYENLER VE HALK OYUNU OYNAYANLAR

TÜRKĠYE / 1920-1921... C. K. Streit: “Dinar'a gelmeden evvel bir düğün için hazırlıkların yapıldığı küçük bir köy kasabasında durduk. Vardığımızda bir grup köylü bir bayrak, davullar ve zurnalarla (enstrümanlar el yapımıydı) köye giderken, düğün ateĢini hazırlamak üzere çalı taĢıyan bir öküz arabasına eĢlik ediyordu. Yük, bayrakla donatılmıĢ bir evin kapısında boĢaltıldı. Düğün bu evde olacaktı.