BIẾTTẤTTẬTCHUYỆNTRONGTHIÊNHẠNXBLaoĐộng,TrungtâmVHNNĐôngTây,2007

Inlầnthứba.Khổ14.5x20.5cm.503trang(DịchtừtiếngHántheoTiểuhọcsinhthiênhạsựtoàntriđạo.

ThiếuniênNhiđồngXuấtbảnxã,Tháng3năm2001.)Nhữngngườidịch:NguyễnThịNgânLinh,NguyễnThịHồngHà

NguyễnThịThuNguyệt,NguyễnThịTốMai.Ngườihiệuđính:NguyễnThụyỨng

Thựchiệnebook:hoi_ls

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

LỜINGƯỜILÀMSÁCHTạisaongườiTrungQuốcthờicổcoiKìlân,Phượnghoàng,RùavàRồnglànhữngconvật

tượngtrưngchođiềutốtlành?Tạisaotrongtêngọicáccôngtrìnhkiếntrúcthờicổthườngcóchữ"cửu”?TạisaomặttiềncáckiếntrúccổTrungQuốcthườngcómộtđôisưtửđá?

Tạisaophầnmộcủacácđếvươngđượcgọilàlăng?Tạisaongàyđầunămgọilà"Nguyênđán"?TạisaođếntiếtThanhminhngườitaphảiđitảomộ?DịptếtĐoanngọtạisaongườitaănbánhtét?TạisaođếnrằmthángTámngườitaănbánhTrungthu?TạisaotếtNgườiGiàvàtếtTrùngdươngtrùnghợpvớinhau?Đêmcuốinămtạisaolạiphảithứcquagiaothừa?TạisaongườimiềnBắcTrungQuốccóphongtụcănmằnthắntrongtếtNguyênđán?Đêmgiaothừa,tạisaongườilớntặngtiềnmừngtuổichotrẻcon?Nămmớiđánhvỡđồvậtcóphảilàđiềmkhôngmayhaykhông?TụcmùaxuânmúarồngvàmúasưtửTạisaotếtNguyêntiêucòngọilà"TếtĐèn"?Tạisaovợchồngkếthônlầnđầugọilà"vợchồngkếttóc”?Đờixưatạisaogọicácnhàgiamlà"banphòng'?"Thượngphươngbảokiếm”làcáigì?Tạisaotrongxãhội.phongkiếnTrungQuốcđànbàphảibóchân?Tạisaotrongcáccuộchônnhânnhàmốiđượcgọilà"Nguyệtlão"?Tạisaosinhconlạiphátquảtrứngđỏ?Tạisaophảichocontrẻmặcáotrămmảnh?Tạisaotrongđờisốngthườngmời"ôngcậu”đếngiảiquyếtcácchuyệnbấthoà?Đeonhẫncóphảichỉvìmuốnlàmđẹphaykhông?Tạisaokhiuốngrượungườitathíchchạmcốc?"Họ"dođâumàcó?Dođâumàcómườihaicongiáp?TụcxămmìnhTạisaongườiTrungQuốcthíchdùngmàuđỏđểbiểuthịchuyệnvui?TronglễcướitạisaophảidánnhữngchữHỷ?Tạisaonhiềungườiđemchữ"phúc"dánngượcTạisaongườiTrungQuốcthườngdùngsố5vàsố10đểnóilênsựviênmãn?Tạisaokhomlưngcóthểtrởthànhmộtphươngthứclàmlễchào?Tạisao"túchạ"làcáchxưnghôkínhtrọngđốivớibạnbè?Tạisaogọichủnhânlà"đôngđạochủ”?Tạisaongườitagọiđùakẻtrộmlà"quântửleoxànhà"?Tạisaolạigọisáumươituổilà"hoagiápchiniên"?NgườiởTrungQuốcxưađưatinnhưthếnào?Tạisaotincấptốccũngđượcgọilà“tinlônggà"?Đờixưatìnhbáoquânsựđượctruyềnđinhưthếnào?Tạisaongườiliêntiếpđỗbakìthiđượcgọilà“Liêntrúngtamnguyên"?Miếuhội"Bàiphường”đượcdựnglênđểlàmgì?Danhthiếpđãxuấthiệnnhưthếnào?ThiếpchúcTếtbắtđầucótừbaogiờ?TạisaođêmgiaothừacácbạnNhậtBảnthíchđếnchùaHànSơnnghetiếngchuông?Tạisaogọinhữngthỏibộtmìránlà"dầucháoquẩy”?Tạisaocácmónănquýthườnggọilàsơnhàohảivị?Tạisaokhibọnlưumanhđòinộptiềnthìgọilà"gõđòntre"?TạisaodântộcTạngcoiviệctặng"cápđạt"làmộtlễtiếtcaoquý?TạisaongàytếtđồngbàodântộcTháiténướcvàonhauđểchúcphúc?TạisaongườiphươngTâykịconsố13?TạisaongườiphươngTâykỉniệmlễNoel?Tạisaongườiphươngtâythíchcửhànhhônlễởnhàthờ?Tạisaokhiđóntiếpkháchquý,mộtsốquốcgiaphảitặngchiếcchìakhóavàng?Tạisaokhiđónkháchquýphảibắn21phátpháolễ?

Tạisaoquânnhânvàotrongphòngthìphảibỏmũ?Tạisaokhitầubèmớihạthủyphảilàmlễđậpchairượu?Tạisaocácđầubếpthườngđộichiếcmũcaomầutrắng?Tạisạokhuyáocủađànôngthìởbênphảicòncủađànbàthìởbêntrái?Tạisaotrướccáchiệucắttócthưởngtreomộttrụđènbamàu?ÔnggiàNoeltrongtruyềnthuyếtlàai?Tạisaotronglễsinhnhậtngườitaphảithổitắtnến?Tạisaokhinguyênthủquốcgiaquađờiphảihạcờxuốngmộtnửađểtỏlòngthươngtiếc?Tạisaotrênmũcủacácbinhsĩhảiquâncóhaidảibăng?TạisaongườiNhậtthíchmặckimono?TạisaophầnsautêngọicủacáctầuthuyềnNhậtBảnphầnnhiềucóthêmmộtchữ"hoàn"

(maru)?LễhộiCamavandođâumàcó?NgườiTâyBanNhađấubòtótnhưthếnào?TạisaongườiDiganthíchlangthangkhắpcácnơitrênnhữngchiếcxengựalớncómui?TạisaophụnữẢrậphễrangoàilàphảidùngkhănđenchemặt?TạisaophụnữẤnĐộthíchđiểmmộtnốtruồigiữahaihànglôngmày?ChữHánlàdoaisángtạo?Giápcốtvănđãđượcpháthiệnnhưthếnào?BốnthanhcủatiếngHánđãđượcpháthiệnnhưthếnào?Tựđiểndođâumàcó?TạisaonóiĐônHoànglàkhoquývềnghệthuậthangđộngcủaTrungQuốc?TạisaotrêncácbứcbíchhọaởĐônHoàngđặcbiệtcónhữngcảnh"phithiên"?"Vănphòngtứbảo"làchỉbốnvậtgì?VìsaonghiênĐoanđượccoilàloạinghiênquý?TạisaoởTâyHồcóđêhọTô?TứThư,NgũKinhlànhữngsáchgì?KinhThimộtbộsáchnhưthếnào?TạisaogọinghệthuậtcaonhãlàDươngXuânBạchTuyết?Tạisaokhinhờngườikhácsửachữavănchươngchomình,lạigọilà"phủchính"?Tạisaokiêungạotựmãnthìbịgọilà"Dạlantựđại”?Tạisaochimxanhtượngtrưngchosứgiả?BàithơbảybướcđãcứumạngTàoThựcnhưthếnào?Tại saomắt xanhnói lên lòngkhâmphụcngười khác cònmắt trắng lại nói lên sựkhinh

ghét?Tạisao"ôhôaitai"thườngdùngđểchỉngườiđãchết?"Khôngvìnămđấugạomàgãylưng”làchuyệnthếnào?Tạisaogọinhữngngườiphụnữcótàivănhọclà"Vịnhnhứtài"?"GiangLangtàitận"làcâuchuyệnnhưthếnào?Tạisaonétvẽquantrọngnhấtđượcgọilà"họalongđiểmtinh”?Tạisaokhiđắnđo,nghiềnngẫmmộtđiềugìlạinóilà"thôixao"?Tạisaolạigọichuyệnđithibịtrượtlà"danhlạcTônSơn"?TạisaonóiĐườngthi,Tốngtừ,NguyênkhúcđạibiểuchovănhọccổđiểnTrungQuốc?Tạisaothơcổphầnlớnmỗicâucóbảychữhaynămchữ?"ĐườngTốngbátđạigia"lànhữngvịnào?TiếngHánbắtđầudùngcácdấuchấmcâutừbaogiờ?TônNgộKhônglà"người"nướcnào?TrênmặttrăngthậtcóThườngNgahaykhông?BátTiênlàtámvịnào?TrongTâyDuKítạisaoNgọchoàngThượngđếlạiphongTônNgộKhônglàmBậtMãÔn?CáitênTrưBátGiớidođâumàcó?Chỗngồicủa108vịtướngtrênLươngSơnBạcđượcsắpxếpnhưthếnào?TạisaoKhổngTửđượctônlà"VănThánh"?

TạisaoVươngHyChiđượctônlênlàm“Thưthánh"?TạisaongườitagọinhàthơlớnLíBạchlà“tửutiên”?TạisaoĐỗPhủđượctônxưnglà"Thithánh"?TạisaonóiNgôĐạoTửlà"Họathánh"tronglịchsửTrungQuốc?NgườiTrungQuốcđờixưauốngtràtừbaogiờ?Têngọicủathứtrànổitiếng"ThiếtQuanÂm”đãdođâumàcó?NgườiTrungQuốcbắtđầuhútthuốctừbaogiờ?TạisaoBeethovenđượctônvinhlà"NhạcThánh"?Trênthếgiớicóbaonhiêuthứtiếng?Thếgiớicóbảykìquannào?TạisaoVạnLíTrườngThànhkhôngđượcđưavào"BảykìquanThếgiới”?TạisaongườitadùngtênvuaSalomonđểbiểuthịtríthôngminhcủaconngười?Tạisaogọimộthànhvigiảdốilà"cáihôncủaJuda”?TạisaotượngthầnVệNữcụttaytrởthànhbảovậthiếmcótrênthếgiới?TạisaonhàđiêukhắcRôđanhtạcbứctượngBanzackhôngcótay?TạisaonóinướcPháplàquêhươngcủanghệthuậtđiệnảnh?Tạisaovũbalêlạiphảidùngmũibànchân?TạisaogiảithưởngNobeltrởthànhgiảithưởngcaoquýnhấttrênthếgiới?Thưviệnlớnnhấtthếgiớiởđâu?Tạisaomộtsốkỉlụccaonhấttrênthếgiớiđượcgọilà"KỉlụcthếgiớiGuines”?TạisaotrongtiếngNhậtlạicónhiềuchữHánđếnnhưthế?TràđạocủaNhậtBảnđãbắtnguồnvàpháttriểnnhưthếnào?“Tươngthanh”từđâumàcó?TuồngTrungQuốcbắtđầucótừthờinào?TạisaonóiCônkịchlàtổtôngxaxưacủatuồngBắcKinh?TuồngBắcKinhtạisaođượcgọilàquốcbảo?Bốnvaisinh,đán,tịnh,sửutrongcácvởtuồngdiễnnhữnggì?Tạisaomọidiễnviêntuồngđềuphảicómặtvẽ?Tạisaotrênsânkhấutuồnglạicónhữngvaichạyhiệu?VànhtrăngkhuyếttrêntránBaoCôngcóhàmnghĩanhưthếnào?TạisaonóiViệtkịchdiễnbiếntừ"ĐíchĐốcBan"?TạisaođờixưagọicácdiễnviêntuồngTrungQuốclà"LêViênđệtử”?Tạisaolạigọicácdiễnviêntuồngnghiệpdưlà“phiếuhữu”?TamHoàngNgũĐếlàchuyệnnhưthếnào?TạisaongườiTrungQuốctựxưnglàconcháucủaViêmHoàng?TạisaocácnhàquýtộcchủnôđờiHándùngngườisốngđểbồitáng?TạisaoTầnThủyHoàngđượcgọilàvịhoàngđếcủamuônđời?TạisaoTầnThủyHoànglạiphảixâydựngVạnLíTrườngThành?TầnThủyHoàngđốtsáchchônnhànholàchuyệnnhưthếnào?TạisaotronglăngmộcủaTầnThủyHoànglạicónhiềutượngngười,ngựađếnnhưthế?NàngMạnhKhươngcóthậtđãkhócđổTrườngThànhhaykhông?TạisaoTôVũchăndêphảicầmmộtlácờ"Tiết”?Tạisaoconrểcủahoàngđếlạigọilà"phòmã"?VươngChiêuQuânvìsaobịgảchochúaHungNô?Tạisạocácđàiphonghỏathờixưacóthểtruyềntinbáođộng?TạisaonóiTưMãThiênlàôngtổcủangànhsửhọcTrungQuốc?Cóthậtđãxẩyranhữngchuyện"Thuyềncỏmượntên"và"Kếthànhkhông”haykhông?TrungQuốccótấtcảbaonhiêuhoàngđế?Tạisaohoàngđếchếtlạinóilà"bănghà"?TạisaođếvươngcácthờiđạiđềuphảiđếnnúiTháiSơnđểtếtrờiđất?Tạisaotrongxãhộiphongkiếnngôivịđếvươngchỉtruyềnchocontraikhôngtruyềncho

congái?Tểtướnglàmnhữngviệcgì?

Tháigiámlàgì?Tạisaođờixưavănvõbáquanvàotriềukiếnhoàngđếphảihôbalần"vạntuế”?Tạisaohìnhảnh"Giómátlộngtronghaitayáo"đượcdùngđếnóivềquanthanhliêm?Tạisaođờixưagọicácsáchghichépsửlà"hãnthanh”?ĐờixưaởTrungQuốccócảnhsáthaykhông?Cácthầythuốctạisaođượcgọilàđạiphu?Tạisaonhànhođỗtứtàiđượcgọilàtướngcông?TứđạimỹnhânthờicổTrungQuốclànhữngai?TạisaoHoaMộcLanthaychatòngquân.lạiphảiănmặcgiảtrai?TạisaotấmbiatrênmộVõTắcThiênkhôngcóchữ?TạisaongườitanhổvàobứctượngTầnCốiquỳởmiếuNhạcVương?TạisaogọiThànhCátTưHãnlà"NhấtĐạiThiênKiêu”?TạisaohiệnnaytìmkhôngthấylăngmộcáchoàngđếtriềuNguyên?ChuNguyênChươngđãlàmthếnàođểtrởthànhmộthoàngđếkhaiquốc?LíTựThànhtạisaoxưnglàSấmVương?QuânnhàThanhđãvàocửaảinhưthếnào?TạisaogọiviệcTừHyTháiHậunắmchínhquyềnlà"Buôngrèmnhiếpchính"?TạisaoLâmTắcTừphảitiêuhủythuốcphiện?TạisaodướitriềunhàThanh,đànôngđềuđểbímtóc?ĐỉnhđáivàHoalinhcủacácquannhàThanhcóýnghĩarasao?TạisaoCốCungcócáitênlàTửCấmThành?TrongCốCungcóbaonhiêugianphòng?TạisaobêntrongCốCungcórấtítcây?DântộcHánđãhìnhthànhnhưthếnào?TạisaocuốnBáchgiatínhđượcmởđầubằngbốnhọTriệu,Tiền,Tôn,Lí?TạisaoởnướcngoàicáckhungườiHoatậptrungđượcgọilà"PhốngườinhàĐường"?LàmthếnàophânbiệtHoakiều,HoanhânvàHoaduệ?TạisaoliênquânAnh,PhápđốtvườnViênMinh?TạisaotrướckiaThượngHảiđượcgọilà"Nơivuichơicủacácnhàmạohiểm"?TạisaotrậnOateclotrởthànhđiềutượngtrưngchothấtbạitrongcuộcđờiconngười?TạisaongườichâuÂuđờixưathíchdùngquyếtđấuđểgiảiquyếttranhchấp?TrongthếkỉXVII,XVIIItạisaongườichâuÂukéonhausangchâuMỹđểdidânhaylập

thuộcđịa?TạisaonóirằngngườidađỏtừchâuÁkéosangchâuMỹ?Aiđãtổchứcđạoquânthườngtrựcđầutiêntrênthếgiới?TạisaocáchoàngđếcủanướcNgađượcgọilàSahoàng?Từphátxítdođâumàcó?TạisaoHitlersửdụnghìnhchữ"Vạn"làmbiểutượngchođảngQuốcXã?TạisaoquốckìnướcMỹcó50ngôisao?TạisaoNhàTrắngtượngtrưngchochínhphủMỹ?TạisaotổngthốngMỹbốnnămđượcbầumộtlần?TổngthốngMỹcóphảilàdonhândânMỹtrựctiếpbầurahaykhông?TạisaotổngthốngMỹcũngcóthểbịbãimiễn?TạisaonướcMỹchỉcóQuốcVụviện.khôngcóBộNgoạigiao?TạisaotrongquânđộiMỹkhôngcóhàmnguyênsoái?TạisaonướcMỹcònđượcgọilàChúSam?Quyềnlựccủatổngốnglớnhơnhayquyềnlựccủathủtướnglớnhơn?TạisaoAustraliacótámthủtướng?NữhoàngnướcAnhcóquyềnquyếtđịnhchínhsáchhaykhông?TạisaoquốcvươngnướcAnhcũnglànguyênthủtốicaocủacácnướcCanada,Australia?Tạisaocácquanchứcngoạigiaophạmphápởngướcngoàicóthểkhôngbịxửtội?Tạisaocómộtsốhộinghịngoạigiaogọilàhộinghịbàntròn?Tạisaoviệcthànhlậpchínhquyềnmớicủamộtquốcgiaphảiđượccácnướctrênthếgiới

côngnhận?BồithẩmđoànởmộtsốquốcgiaphươngTâylàgì?TrướckhiđượctraotrảvềTrungQuốc,tạisaoquantoàởHồngKôngđộimũtrắngkhixử

án?TạisaosaulưngáođạibàomầuđencủacácđạiluậtsưnướcAnhcómộtcáitúinhỏ?Tạisaoluậtsưphảibiệnhộcảchonhữngtộinhâncựckìtànác?TrongcuộcCáchmạngPháp,tạisaophảidùngmáychémđểthihànhántửhình?Ngườitađãbắtđầudùngvếtngóntayđểpháántừbaogiờ?TạisaoởnướcAnhxeđibêntráiđường?Giáoviêncóquyểnkiểmtrathưcủahọcsinhhaykhông?Tạisaochưađượcđồngýmàđưaảnhngườikháclênbáolàphạmpháp?Bảnquyềntácgiảlàgì?TạisaongườiDoTháilưulạckhắpnơitrênthếgiới?TạisaobọnQuốcxãmuốntiêudiệtdântộcDoThái?NgườiIxraencóphảilàngườiDoTháikhông?ÂmmưuMunichlàchuyệnnhưthếnào?TạisaongườitathíchgiơngóntaythànhchữVđểbiểuthịthắnglợi?TạisaolăngTrungSơnkhôngcóvănbia?TạisaocácsĩquanquânđộiNhậtchiếnbạiphảimổbụngtựsát?Nhật Bản nằm ở phương Đông của thế giới, nhưng tại sao lại được gọi là một quốc gia

phươngTây?Tạisaovĩtuyến38trởthànhđườngphângiớigiữaBắcTriềuTiênvàHànQuốc?Tạisaonói36kế,bỏchạylàthượngsách?"Chiếntranhlạnh"làgì?NămngôisaotrênquốckìTrungQuốccóýnghĩagì?TạisaonhiềuhộinghịquốctếhọpởGiơnevơ?HộiChữthậpđỏlàmộttổchứcnhưthếnào?Thếgiớicóbaonhiêudântộc?TrungQuốccóbaonhiêudântộc?Tạisaonăm1997HồngKôngđượctrảvềchoTrungQuốc?TạisaoởMaCaocácsòngbạcrấtphátđạt?Tạisaonhữngngườibuônbánlạiđượcgọilà"thươngnhân”?Tạisaothờikìthượngcổngườitadùngvỏsò,vỏốclàmtiền?Tạisaongườixưagọiđồngtiềnlà“khổngphươnghuynh"?Tạisaoconđườngthôngthươngcổđạiđượcgọilà"ConđườngTơlụa"?Tạisaotiềnthùlaoviếtsáchlạigọilà"nhuậnbút"?"Thấtthậpnhịhàng”lànhưthếnào?Tạisaogiấybạclạiđượcgọilà"saophiếu"?Tạisaokhibuônbánphảikíhợpđồng?"ChợBọchét"làthếnào?ChỉsốĐaoGiônxdođâumàcó?CóphảiLỗBanphunhânđãphátminhcáidùkhông?TạisaohòmthưởTrungQuốccómàulục?Tạisaogửithưlạiphảidántem?TạisaocontemởAnhkhôngđềtênnước?Tạisaoquanhcontemcórăngcưa?BộtemđầutiêncủaTrungQuốcđãđượcpháthànhtừhồinào?Tạisaomộtsốtemcógiárấtcao?Tôgiớilàgì?Tạisaotrongcácdịplễlongtrọngvàtriểnlãmlớnthườngcónghithứccắtbăng?Tạisaocáckháchsạnphâncấptheosốsao?Bánđấugiálàchuyệnnhưthếnào?Tạisaoviệcxuấtnhậpcảnhphảiquakiểmtrahảiquan?

Tạisaotrênmáybayphảicó“hộpđen"?Tạisaocáctàunướcngoàivàohảicảngphảitreocờmàuvàng?TạisaocácnướcphươngTâyphânbiệthaitầnglớp"cổáoxanh"và"cổáotrắng"?Tạisaongườitadùngbatiếng"cámựcxào"đểchỉnhữngngườibịsathảiđuổiviệc?Thẻtíndụngdođâumàcó?TạisaosốhiệucủacácmáybaychởkháchhãngPanamđềuđặttheokiểu"7x7"?Tạisaogọisựhợptáckinhtếgiữacácquốcgiađangpháttriểnlà"hợptácNamNam”?TạisaocácthànhphốvàđịakhumiềnduyênhảiTrungQuốccókinhtếvàvănhóaphát

triểnhơntrongnộiđịa?Tạisaongườitathíchđimuahàngởsiêuthị?Ơclitđãdùngphươngphápgìđểđochiềucaocủakimtựtháp?Uaycơnatạisaotìmrathuyết"lụcđịatrôiTạisaoGaoxmới10tuổiđãtìmrarấtnhanhđápánbàitoán"1+2+3...+100"?TạisaoGalilepháthiệnđượcđịnhluậtrơitựdo?TạisaogiáohoàngLaMãphảisửalạiánxửsaiđốivớiGalilê?Tạisaonói"muốntháochuôngthìnhờngườibuộcchuông”?DãynúiHimalayađứngyênhayvận.động?Tạisaonóitrongđiềukiệnnhấtđịnh,việcxấucóthểbiếnthànhviệctốt,màviệctốtcũngcó

thểbiếnthànhviệcxấu?Tạisaonhânloạicótínngưỡngtôngiáo?Đạogiáođãnảysinhnhưthếnào?Khiđimuahàng,tạisaongườiTrungQuốcnói"muađôngtây"chứkhôngnói"muanam

bắc"?NgôichùathờPhậtđầutiêncủaTrungQuốcnằmởchỗnào?Chùavàmiếucónhưnhauhaykhông?Tạisaotườngcáccungđiệnvàđềnmiếucómàuđỏ?"TứđạiThiênvương"trongđạoPhậtlànhữngai?TạisaoBồTátQuanThếÂmcókhilànamcókhilànữ?ĐạiHùngBảoĐiệnlàgì?"NammôADiĐàPhật"cónghĩagì?Tạisaocáchòathượngphảicạotrọcđầuvàchâmhươngđộng?Tạisaocáchòathượngvừatụngkinhvừagõmõ?ĐạogiáovàPhậtgiáocóảnhhưởngthếnàođốivớivănhóathờicổởTrungQuốc?Nóiđếnphongthủythìcóhợplíhaykhông?Bátquáilàgì?Tamgiáocửulưulàgì?Tạisaoởmộtsốvùng,trướcnhàhayđầuphốphảiđặtmộttảngđá?NgườiTrungQuốcxưathờnhữngvịthầnnào?Jesuscóthậthaykhông?ĐạoCơĐốcdunhậpTrungQuốctừhồinào?CâythánhgiácủađạoCơĐốccóýnghĩathếnào?TạisaoởTrungQuốcngàyChủnhậtlạigọilà"Lễbáinhật"?ĐạoIxlamđượctruyềnvàoTrungQuốctừhồinào?TâyThiêntrongcâuchuyệnĐườngTamTạngđilấykinhởđâu?HoaQuảSơnvảHỏaDiệmSơntrongTâyDuKílàởđâu?Chântrờigócbiểnlàởđâu?TrongtruyệnNguCôngchuyểnnúi,quảnúinàođãbịdichuyển?VạnLíTrườngThànhcóđúnglàdàimộtvạndặmhaykhông?"ĐàoNguyênngoàicõithế”làởchỗnào?SáucốđôlớncủaTrưngQuốclànhữngthànhphốnào?TạisaotrongtêngọinhiềuthànhphốTrungQuốccóchữ"châu”?TạisaocácngõvàphốnhỏởBắcKinhđượcgọilà"hổđồng".CònởThượngHảithìgọilà

"lílộng"?

TạisaonóiBắcKinhlàmộtthànhphốcótínhchấtđốixứng?TạisaoThượngHảilà"ThânThành”lạigọitắtlà"Hỗ"?TạisaovùngNộiMôngcórấtnhiều"hạođặc"?TạisaongườichâuÂugọiTrungQuốclà"China"?Tạisaobốnnềnvănminhlớnthờicổđềuxuấthiệngầnlưuvựcnhữngconsônglớn?TạisaothủđôHyLạplấytênmộtnữthần?ĐảoRobinsontrongRobinsonphiêulưukíởđâu?TạisaochâuMỹmàChristopheColombpháthiệnlạiđượcgọilàTâyẤnĐộ?TrungĐônglàchỉnhữngnơinào?Vaticanlànơinào?TạisaoPhiladelphiađượcgọilà"nơirađờicủanướcMỹ"?TạisaonóiĐạihộiThếvậnOlimpiclàngàyhộithểthaoquantrọngnhấttrênthếgiới?TạisaoThếvậnhộiOlimpicđượcluânphiêncửhànhtạicácthànhphốlớntrênthếgiới?TạisaotrênlácờOlimpiclạicónămvòngtròn?TạisaotronglễkhaimạcThếvậnhộiOlimpiccóthủtụcchạytiếpsứcvàchâmđuốc?Tại saocónhữngmôn thểdục thể thaocó thể trở thànhhạngmục thiđấu trongThếvận

Olimpic,cònnhữngmônkhácthìkhông?TạisaocựlycủamônchạyMaratonlạiđượcquyđịnhlà42km+195m?TạisaocácđôvậtNhậtBảnđềuhếtsứctobéo?TạisaohìnhthểngườimiềnNamvàmiềnBắcTrungQuốckhônggiốngnhau?Cờvuaquốctếđãrađờinhưthếnào?CờtướngTrungQuốcđãradờinhưthếnào?TạisaotrênbàncờtướngTrungQuốccó"Sởhà,Hángiới"?TạisaotrênbàncờTrungQuốchaibênđềucónămquânTốt?CờVâylàdoaiphátminh?Thậpbátbanvõnghệlàgì?Tạisaogọikẻbấtngờthắngcuộclà"ngựađen"?Tạisaophảitặngvòngnguyệtquếchongườichiếnthắng?Tạisaotặng"cúp”chongườiđoạtgiảiquánquân?

LỜINGƯỜILÀMSÁCH

Tuổinhỏhamhiểubiếtvàcầnhamhiểubiết.Đólàcáimaycủaxãhộitươnglai.Nhưngcácbậcngườilớnnhiềukhilúngtúngtrướcvôsốcâuhỏicủaem,con,cháumình.CólẽvìvậymàcuốnTiểuhọcsinhthiênhạsựtoàntriđạo(Họcsinhtiểuhọcbiếtmọichuyệntrongthiênhạ)vừapháthànhtạiTrungQuốctháng12/2000thì tháng2/2001đãđượcin lạiđếnlầnthứba,sốlượnglêntới41.000bản.

ĐểgiúpcácbạnnhỏViệtNam-vàkhôngchỉcácbạnnhỏ-tìmthấycâutrảlờichonhiềuthắcmắcđángkhuyếnkhích,năm2002TrungTâmVănHóaNgônNgữĐôngTâyliênkếtvớiNhàXuấtBảnThuậnHóatổchứcdịchvàxuấtbảntựasáchnóitrên;sáchđượcinthànhbốntậpnhỏvớinhanđềBiếttấttậtchuyệntrongthiênhạ.Đâylàloạisáchcótínhchấtbáchkhoatrithức,tậphợpnhữngcâuchuyệnthúvịtừxưađếnnaytrongcuộcsống,trongmọilĩnhvựcvănhóa,khoahọc,lịchsử...ởkhắpnămchâubốnbiển,màtrướchếtlàởTrungQuốcvàPhươngĐông.BảndịchtiếngViệtrađờiđãđượcsựđónnhậnnhiệttìnhnênnăm2003,chúngtôiđãtổchứcbiêntậplại,inthànhmộttậpkhổ14.5x20.5.Trongnăm2007này,chúngtôitiếptụcchỉnhsửavàchotáibảnlầnthứ3đểlàmmónquàýnghĩachocácbạnnhỏhamhiểubiết.Ngườilàmsáchmongnhậnđượcnhiềuýkiếnđónggópxâydựnghoànthiệntrongnhữnglầninsau.

HàNội,2007

TạisaongườiTrungQuốcthờicổcoiKìlân,Phượnghoàng,RùavàRồnglànhữngconvậttượngtrưngchođiềutốtlành?

ThờixưaởTrungQuốc,Kì lân,Phượnghoàng,RùavàRồngđượcgọichung là"tứ linh" (bốngiốngvậtlinhthiêng).Truyềnthuyếtnóirằng:"Kìlântínnghĩa,Phượnghoàngtrịloạn,Rùabáođiềmlành,cònRồngcóphépbiếnhoá".

NóivậycũngcónghĩaKìlânlàbiểutượngcủađứchạnhđônhậu,tượngtrưngchođờithịnhtrịtháibình;Phượnghoànggiữgìncuộcsốngbìnhyên;Rồngcóthểhôphonghoánvũnêntượngtrưngchoquyền lựcvà sự tôn nghiêm;Rùa biết trước tương lai, và cũng là con vật tượng trưng cho sựtrườngthọ.

Vìthếbốnloàinàyđượccoilànhữngconvậttiêubiểuchosựtốtlành.NhưngtrongsốđóchỉRùalàcóthực,cònlạiđềulànhữngconvậtthầnthoạihoặcnóicáchkháclànhữnghìnhtượngnghệthuậtdoconngườisángtạora.

Kìlântrongtruyềnthuyếtthângiốnghươu,đầumọcmộtsừngduynhất,cóvẩynhưcá,đuôinhưđuôitrâu,tínhônhòa,thuầnnhã,độlượngchonênđượccoilàloàithúnhânhậu,cóđứchạnh.CácbậcđếvươngTrungQuốcmọithờiđạiđềucoiKìlânlàđiềmtốtlànhkìlạcủađấtnước,còntrongdângianthìcótruyềnthuyếtKìlântốngtử

ThờicổđạixaxưaRồngvàPhượnghoàngđượcsùngbái,coilàthủytổtượngtrưngcủanhiềubộlạcvàđượcthờcúng.

Rồnglàtôtem(vậttổ)củadântộcHoaHạởmiềnTâyTrungQuốc.Theotruyềnthuyết,Rồngcóchínbộphậntrêncơthểgiốngcácloàivậtkháclàsừnghươu,đầuvàcổrắn,mắttôm,taibò,bụngngôimộtổgiốngloàisòhến,vẩycáchép,vuốtchimưngvàbànchânhổ.

Phượnglà têngọi tắtcủachimthầnphượnghoàng, là tôtemcủahàngloạtbộ lạccưtrúởmiềnĐôngTrungQuốc.Theotruyềnthuyết,chimPhượngcaosáuthước,đầugà,cổrắn,hàmyến,lưnghổvàcónămsắc.

VềsauvuachúaphongkiếncoiRồnglàbiểutượngchoquyềnlựcvàsựtônnghiêmcủamình.Longbào(áorồng)vàphượngquán(mũphượng)trởthànhnhữngvậtdụngchỉdànhriêngchovuavàhoànghậu.

Còntrongdângian,RồngvàPhượnglàbiểutượngcủasựtốtlành,vìthếmàcócâu"LongPhượngtrìnhtường"(RồngPhượngbáođiềmlành).

Trongtứlinh,Rùalàconvậtcóthật.Rùagiỏichịuđựngđóivàkhátcósứcsốngcựckìmạnhmẽnêntượngtrưngchosựtrườngthọ;lạivìđượccholàlinhthiêngbiếttrướcđiềumayrủinênRùacònđượccoilàconvậttrunggiangiữangườivàthầnlinh.

LIÊUKIỆNHOA

Tạisaotrongtêngọicáccôngtrìnhkiếntrúcthờicổthườngcóchữ"cửu”?

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

“Cửu”(chín)làconsốđượcdùngnhiềutrongdângianởTrungQuốc.Đặcbiệtcáccôngtrìnhkiếntrúccổhầunhưđềuliênquanđếnsốchín.ChẳnghạnthànhBắcKinhhồiđầucóchíncổng;ThiênAnMôncóchíntòalầugọilàCửuDoanhTrùngLâu;bốngócCốCungcócáctòalầuđềugồmchíntầngvàmườitámcộttrụ;cổnglớncáckiếntrúccungđìnhđềucóchínđènngangvàchínđèndọc;cácbứctườngchạmrồngởBắcHảivàCốCungđềucóchíncon,vìthếđượcgọilà"CửuLongBích"(tườngchínconrồng).Vậythìtạisaolạinhưthế?

Vốnlà,ngườiTrungQuốcthờicổdựavàothuyếtâmđươnggọisốlẻlàsốdương,cònsốchẵnlàsốâm.SốChínlớnnhấttrongcácsốdươngnêngọilà"cựcdươngsố”.Vìthếngườitathườngdùngsốchínđểnóilêncáiýniệmto,nhiều,hếtsức,vàcòndùngsốchínđểtượngtrưngchothiêntử.SáchcổKinhDịchviếtrằngconsốchíncóýnghĩatốtlànhnênkiếntrúccungđìnhthờicổTrungQuốcđềudùngsốchínhoặccácbộisốcủasốchínđểthiếtkếxâydựng,nhằmlàmnổilênýniệmhoàngđếlàbậcthiêntử,khôngaicòncóthểcaohơnnữa.

Vìsốchínlàsốlớnnhấttrongcácsố,chonênngườingàynayvẫnthườngxuyênthíchdùngsốchínhoặccácbộisốcủasốchínđểnóilênýniệmvềcáigìcónhiều.Chẳnghạncửutiêu(chíntầngtrời),cửutuyền(chínsuối, tứclàâmphủ), thậpbátbanvũnghệ(mườitámmônvõnghệ), thậpbáttằngđịangục(mườitámtầngđịangục),thậpbátLaHán(mườitámvịLaHán),tamthậplụckế(bamươisáukế),thấtthậpnhịhàng(bẩymươihaingànhnghề)...

LIÊUKIỆNHOA

TạisaomặttiềncáckiếntrúccổTrungQuốcthườngcómộtđôisưtửđá?

TrongsốcácdivậtvănhóathờicổđạikhaiquậtđượcởTrungQuốc,dùlàđồngọc,đồgốm,đồđấtnung,đồđồngthau,haycácbứcvẽ,cácbứckhắctrênđá,chúngtathấycácđộngvậtđượcthểhiệnchỉcóhổ,dê,chim,cá,bò,lợn,hạc,hươu..Tấtnhiêncòncórồnglàconvậtdongườitatưởngtượngra,nhưnghìnhnhưkhôngdivậtnàocóhìnhsưtử.

Nguyênnhâncủaviệcnàyrấtđơngiản.TrungQuốcthờicổkhôngcósưtử,ngườitachưabiếtđếnsưtử,vìthếkhôngthểkhắchọahìnhsưtửtrongcáctácphẩm.nghệthuật.

QuêhươngcủasưtửlànhữngvùngnhiệtđớiởChâuPhi,ẤnĐộ...SưtửTrungQuốcchỉcótừkhiHánVũĐếsaiTrươngKhiênđisứTâyVực,đượcvuaTâyVựctặngsưtửnhưmộtmónlễvậtquýbáuđểđưavềTrungQuốc.

Khoảngnăm125sauCôngnguyên,hoàngđếthứbảycủanhàĐôngHánlàThuậnĐếLưuBảolênngôi.QuốcvươngSơLặcđấtTâyVựcsaisứđemtớiLạcDươngtặngThuậnĐếmộtcặpsưtử.Vịhoàngđếtrẻtuổinàyrấtthíchnênđãdichiếulạirằng:saukhitrẫmbănghà,cáckhanhhãydùngcặpsưtửnàyđểcanhlăngmộchotrẫm.KhiThuậnĐếLưuBảoquađời,vìkhôngcósưtửthậtnênngườitaphảinghĩracáchtạcsưtửđáđặtởtrướclăng.Vềsau,cácquantoquyềnquýcũngbắtchướctạcsưtửđáđNnhlăngmộchongườichết.

Tượngsưtửđácũngcóthếuynghiêm,mạnhmẽvàđầysứcsống,đặcbiệtkhiđượctạctrongtưthếquỳ,haichântrướcduỗi,haichânsaugập,ngựcưỡn,bụngthót,cổcómảnglôngxoăn,khắpmìnhbắpthịtnổicuồncuộn-tấtcảtậptrungthểhiệnvẻdũngmãnhvàsứcmạnhcủaconsưtử.Hìnhtượngnàycũngbiểuhiệnmộtcáchkháiquátthếgiớinộitâmvàsựtìmkiếmvềtinhthầncủangườithợtạchìnhsưtử.

NhữngngườithợthôngminhthờicổTrungQuốc,trongnhữngtrườnghợpkhácnhau,đãtạcrađượcnhữngconsưtửvớitrămngàntưtháikhácnhau.Vềsauchứcnăngcủasưtửđáđãtừchỗbảovệngườichếtởtrướclăngmộđãchuyểnthànhkhảnăngxuađuổitàma,tiêutrừtaihọa.Vìthếsưtửlạicònđượcbầyởtrướccáccôngtrìnhkiếntrúctôngiáonhưchùachiền,miếumạo,hangđá.Ngoàirachúngcònxuấthiệnnhưnhữngtrangtríthểhiệnsựtốtlànhởtrướccáccôngtrìnhkiếntrúcnhưcầu,từđường,cungđiện,trongsốđónổitiếngnhấtcóđôisưtửđátrướcThiênAnMônBắcKinh.Thủphápđiêukhắccủacặpsưtửnàytheolốitảthựctươngđốihìnhtượngtinhvi,uyvũhùngtráng,khíthếđằngđằng,dođórấtđượcngườixemưathích.

TỪDỤCAN-QUÁCHCẢNHPHONG

Tạisaophầnmộcủacácđếvươngđượcgọilàlăng?

Năm210trướcCôngnguyênsaukhibănghà,TầnThủyHoàngđượcmaitángởnúiLySơnngoạithành phía đông TâyAn, tỉnh ThiểmTây.Dựa theo những điều được ghi lại, phầnmộTần ThủyHoàngcaohơn100mét,đếnnayvẫnnhưmộttòanúinhỏ,vớithếđấtrấthùngvĩ.

Ngaytừkhicònsống,TầnThủyHoàngđãloxâydựngphầnmộchobảnthânmìnhrồi.SaukhithốngnhấtđượcTrungQuốc,vịhoàngđếnàyđãdùngvàichụcvạnngườiđểtubổthêm.Theotruyềnthuyếtthìbêntronglăngmộngườitadùngthủyngânđểtạothànhsông,suốivàbiển,cáctrânchâuvàbáuvậttậptrungđemvàotrongđókhôngđếmsaochohết.

SaukhiTầnThủyHoàngchếtđi, tấtcảnhữngphi tầnchưasinhcon, thợxâyvà tubổ lăngmộcũngđềubịchônsốngtheohết,vìhoànggiasợhọtiếtlộnhữngđiềubímậttronglăngmộ.

Thờixưa,saukhingườitachếtđi,thithểđềuphảiđemchônxuốngđất,chonêncócâunói"nhậpthổvian"(chônđượcxuốngđấtlàyên).Nơimaitángcủanhữngngườibìnhthườngđềuphảidùngđấtđắpthànhmộtđốngnhỏđểchobiếtđâylàmộtphầnmộ.Nhữngngườicóđịavịcàngquantrọng,quanchứccàngcao,tiềntàicàngnhiều,thìsaukhichếtđiphầnmộcủahọcàngcàngto.Còncácđếvương,tểtướng,võtướngvốnmuốnphôbầyđịavịcaoquýcủamìnhthìtựnhiêncũngcóphầnmộđượcxâydựngcàngđồsộhơnnữa.Dođócácphầnmộnàyđượcgọilàlăng.Lănglàmộtnúiđấtto.PhầnmộcủaTầnThủyHoàngcóquymôrấtlớn,dođógọilàTầnlăng.

CáclăngmộđờiHánđềudùngđấtđắpcaolêntừngbậc,phầndướito,phầntrênnhỏ,tạonênmộthìnhthếổnđịnh,vữngvàngnhưnúi.

TừđờiĐườngvềsau,cácbậcđếvươngnhậnthấyrằngphầnmộxâydựngnhưthếvẫnchưaphôbàyhếtđượcthânphậncaoquýcủamình,nênđãxâydựngnhữnglăngmộdựavàonúi.

Ngàynayphầnmộcủacác lãnh tụvà liệtsĩcáchmạngcũngđượcgọi là lănghaylà lăngviên,chẳnghạnnhưlăngTônTrungSơn,lăngviênliệtsĩLongHoa...

QUÁCHCẢNHPHONG

Tạisaongàyđầunămgọilà"Nguyênđán"?

Hiện nay ở Trung Quốc ngàymồngmột tháng Giêng dương lịch hàng năm được gọi là ngàyNguyênđán.TrongtiếngHán,chữ“nguyên”nghĩalàbắtđầu,tứclàthứnhất,cònchữ"đán"nghĩalàmộtngàyhoặcbuổisáng.Haichữnàyđượcghéplạivớinhauthìdùngđểchỉngàyđầutiêntrongmộtnăm.

Thờigiantráiđấtxoayquanhmặttrờiđượcmộtvòngtheophươngpháplàmlịchgọilàmộtnăm.Songsựvậnchuyểncủatráiđấtquanhmặttrờikhôngcóđiểmđầuvàđiểmcuốicốđịnh,vìthếđiểmđầuvàđiểmcuối củamộtnăm làdoconngườiquyđịnh.Dođócácphươngpháp làm lịchkhôngthốngnhất.

ỞTrungQuốc,theotruyềnthuyếtthìcáitêngọi"Nguyênđán”cónguồngốctừmộtvịhoàngđếtrongTamhoàngNgũđếcótênlàChuyênHúc.ChuyênHúclấythángGiêngnônglịchlàNguyênvàngàymồngmộtlàĐán.

Vềsau,cótriềuđạilạithayđổinhậtkìcủangàyNguyênđán.ChẳnghạnnhàHạlấyngàymồngmộtthángMườiHailàNguyênđán,nhàThươnglấyngàymồngmộtthángMườiHailàNguyênđán.

NhàChulấyngàymồngmộtthángMườimộtlàmNguyênđán,nhưngđếnđờiHánVũĐếlạiquyđịnhlấyngàymồngmộtthángGiênglàNguyênđán,rồitừđóđếnnay,trảiquacácthờiđại,nhậtkìcủangàyNguyênđánkhôngcònthayđổinữa.

TừsaucáchmạngTânHợi,ngườiTrungQuốcchuyểnsangdùngCônglịchvàngàyNguyênđánâmlịchđượcđổi tênlàXuântiết(ngàytếtxuân),cònngàymồngmột thánggiêngcủalịchmới thìđượcgọilàTânniên(ngàynămmới).

Năm1949,HộinghịToànthểkhoáIHộinghịNhândânChínhtrịHiệpthươngTrungQuốcđãthôngquaviệcsửdụng"cáchghinăm theoCôngnguyên"vàchính thứcquyđịnhngàymồngmộtthángGiêngCônglịchlàngàyNguyênđán.

Ngày nay, nhiều quốc gia áp dụng Công lịch đều lấy ngày mồng một tháng Giêng làm ngàyNguyênđán,nhưngvẫncòncómộtsốquốcgiavàdântộc,dophươngpháplàmlịchdựatheonhữngtínngưỡngtôngiáo,phongtụctậpquán,khíhậucácmùa...khôngđồngnhất,chonênnhậtkìngàyNguyênđáncủamỗinămđượcđịnhrakhôngnhưnhau.ThídụnhândânAiCậplấyngàynướcsôngNinbắtđầudânglênlàmngàyNguyênđán.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TạisaođếntiếtThanhminhngườitaphảiđitảomộ?

Hàngnăm,cứđếntiếtThanhminhlàbaogiờngườitacũngrangoạithànhđitảomộ.Trongngàynày,dânchúngănbánhtrôi,cămnhànhliễu,nhiềutrườnghợplạicòntổchứcnhữngbuổichohọcsinhđichơimùaxuângọilà"Đạpthanhxuându”(giẫmlêncỏxanhdạochơimùaxuân).TấtcảcáctậpquánnàybắtnguồntừtiếtHànthực(ănđồnguội)theotruyềnthốngtronglịchsửTrungQuốc.

Tươngtruyền trong thờiXuânThutrướcđâyhơnhainghìnnăm,TấnVănCôngtrongkhi luậncôngkhenthưởngchocáccôngthầnkhaiquốccóđểsótmấtngườiânnhâncứumạngmìnhlàGiớiTửThôi.SauđóđếnkhiTấnVănCôngnhớlạithìGiớiTửThôiđãđưamẹvềẩncưởMiênSơn(nayởphíađôngnamhuyệnGiớiLưutỉnhSơnTây),khôngthểnàotìmthấyđượcnữa.

KhiấycóngườiđãhiếnkếchoTấnVănCôngdùnglửađốtnúithìGiớiTửThôisẽbắtbuộcphảidờinúimàra.KhôngngờlửađốtbangàybađêmđãthiêusốngcảhaimẹconGiớiTửThôi,vìthếTấnVănCônghếtsứcđaubuồn,đãsaiđổitênMiênSơnthànhGiớiSơnvàlậpmiếuthờ.

Nămsau,đếnngàyđốtrừngnămtrước,nhàvuabanlệnhchodâncấmđốtlửavàchínhmìnhănđồnguộiđểtựtráchphạt.TiếtHànthựcđãđượcđặtratừngàyấy.

Hàngnăm,vàongàynàydânchúngchỉănđồnguộilàmsẵntừtrướcnhưtránhtrôi,bánhtáo,vàrađồnglàmlễcúngGiớiTửThôiđểtưởngnhớtớingườibềtôihiềnđứckhônghamdanhlợisaukhisựnghiệpđãthànhcông.

NhưngchínhvìngàycủatiếtHànthựctrùngvớitiếtThanhminhchonêntiếtThanhminhcũnggọilàtiếtHànthực,rồidầndàviệclàmlễkỉniệmnàyđphongtụcThanhminhtảomộvàĐạpthanh.

CHUSƠDƯ

DịptếtĐoanngọtạisaongườitaănbánhtét?

MỗinămcứđếnngàymồngnămthángNămnônglịch,mọingườiđềuvuivẻănbánhtét,cóđịaphươngcòntổchứcđuathuyềnrồngvàngàyấyđượcgọilàtếtĐoanngọ.TheotruyềnthuyếtthìđâylàtậpquánđểtưởngniệmKhuấtNguyên-nhàthơvĩđạiđầutiêncủaTrungQuốc.

KhuấtNguyênsinhởđấtTỷQuynướcSởnăm340trướcCôngnguyên.DướithờiChiếnQuốc,trongsốcácnướchùngmạnhthìnướcSởcólãnhđịarộnglớnnhất,songnướcTầnởphươngBắclạimạnhhơn.VànướcTầnđãcoinướcSởlàđốithủchínhcủamìnhtrongcuộcđấutranhgiànhquyềnbáchủ.

HồiấyKhuấtNguyênđảmnhiệmmộtchứcvịquantrọngởnướcSở.ÔngkiếnnghịvớiSởHoàiVươngnênliênhợpvớicácnướcTề,Triệu,Ngụy,Hàn,YênđểcùngnhauchốnglạinướcTần.Hồiđầu,SởHoàiVươnghếtsứctínnhiệmKhuấtNguyên,đểchoKhuấtNguyênsoạnrapháplệnhmới,nhưngvềsaucónhiềugianthầngièmphaligián,khiếnSởHoàiVươngnghingờ,cuốicùngbãichứcquanvàđàyđ

Trongtâmtrạngđaubuồnvôhạn,KhuấtNguyênđãviếtbảntrườngthitrứđanhLytaođểbàytỏniềmlolắngcủamìnhvềvậnmệnhnướcSở.

SauđóKhuấtNguyênđilangthangtrênbờsôngNguyên.Cóônglãođánhcáhỏi:"Ngườitrênđờinàyđềubẩnnhưthế,tạisaoônglạikhônghòalẫnvớihọtrongbùnnhơ?".KhuấtNguyêntrảlời:"Tôithànhảyxuốngsôngcònhơnđểchophẩmcáchcủamìnhbịvấybùn".Đầumùahạnăm278trướcCôngnguyên,KhuấtNguyênnhảyxuốngsôngMịchLa,lấycáichếtgiữtrọnlờithề.

NgàyấylàmồngnămthángNămâmlịch.Vàotiếtnày,dânchúngnémcơmxuốngsôngđểtưởngnhớKhuấtNguyên.Vềsaungườitakhôngnémcơmnữa,màlấylágóixôinémxuốngsông,vànghĩrằngnếulàmnhưthếthìcácloàiyêuquáidướinướcsôngsẽphảikinhsợ.Ngườitalạicònsửasangcácconthuyềnthànhhìnhnhữngconrồng,thếlàcótậpquánđếntếtĐoanngọthìdânchúngănbánhtétvàđuathuyềnrồng.

QUÁCHCẢNHPHONG

TạisaođếnrằmthángTámngườitaănbánhTrungthu?

TếtTrungthuvàothángTámtrăngrấttròn.BánhTrungthuvừathơmvừangonngọt.Hômấytấtcảcácgiađìnhđềuđoàntụ,mọingườicóthểvừaănbánhvừangắmtrăng,tìnhcảmđằmthắmrấtlàthúvị.

Trongdângiancó rấtnhiều truyền thuyếtgiải thíchvì saocứđến tếtTrung thungười ta lạiănbánh Trung thu. Nhưng truyền thuyết được phổ biến nhất là trong những năm cuối triều đại nhàNguyên,bọnthốngtrịápbứcbóclộtnhândânrấttànkhốc,khiếndânchúngbấtmãnvànuôiýchíphảnkhángmãnhliệt.

HồiấycóhaivịlãnhtụcủaphongtràonôngdânkhởinghĩalàChuNguyênChươngvàLưuBáÔnđãtổchứcnhândânvùnglênchốnglạibèlũthốngtrịtànbạo.Đểcóthểtruyềnđạttintứcvàmệnhlệnhmộtcáchbímật,ngườitađãlàmnhữngcáibánhhìnhtròn,trongnhữngcáibánhnàyđềucónhétthêmmộttờgiấyướcđịnhthờigiankhởinghĩalàlúctrăngsángnhấttrongđêmrằmthángTámâmlịch.Sauđónhữngcáibánhnàyđượcngườitatruyềnđichonhauvàtrởthànhmộtphươngtiệnliênlạc.Phươngphápnàytỏrahếtsứchiệunghiệm,tiutứchôhàokhởinghĩađãđượctruyềnđikhắpnơi.

VềsaungườiTrungQuốclấyviệcănbánhTrungthuvàongàyrằmthángTámđểkỉniệmsưkiệnấy.NhưvậyphongtụcănbánhTrungthutrongngàytếtTrungthudầndầnđãđượclưutruyềnchotớingàynay.

Thật rabánhTrung thuđãcó từđờiĐường.Nóđượccoinhưmột thứđồ lễđểcúng thầnmặttrăng,vàhồiấybánhnàyđượcgọilàbánhnhỏ(tiểubính)haybánhngọt(điềmbính)vàởkinhthànhTrườngAnđãcónhữngcửahiệulàmvàbánbánhTrungthu.

SangđếnđờiTốngthìcácnơitrongnướcđãcónhiềuthứbánhTrungthuvớiphongvịkhácnhau,chẳnghạnbánhkiểuTôChâu,bánhkiểuQuảngChâu,bánhkiểuNinhBa,bánhkiểuBắcKinh.

VìbánhTrungthucómùivịthơmngon,hìnhcủanólạitươngtựnhưmặttrăng,chonênvềsauloạibánhnàyđãđượcdùnglàmvậttượngtrưngchochuyệngiađìnhđoàntụtrongngàytếtTrungthu,đồờinócũngđượcdùnglàmquàngàylễđểbạnbèthânthuộctặngchonhaukèmtheonhữnglờichúctốtlành.

TRƯƠNGLƯƠNG

TạisaotếtNgườiGiàvàtếtTrùngdươngtrùnghợpvớinhau?

ĐờixưaởTrungQuốcngườitagọicácsố1,3,5,7,9làsốdương,còncácsố2,4,6,8thìđượcgọilàsốâm.

NgàymồngchínthángChínâmlịchđúnglàcóhaisốchíntrùngnhau,chonênngàynàyđượcgọilà“Trùngcửu”(trùngsốchín).Đồngthờingàylàdương,thángcũnglàdương,vìthếngàynàycũngđượcgọilà“Trùngdương”,dođóngàymồngchínthángChínđượcgọilà“Trùngdương”,màcũngđượcgọilà“Trùngcửu”.

TếtTrùngdươngđạikháiđãbắtđầucótrướcđâyhơnmộtngànbảytrămnăm.TheotruyềnthuyếtthìdướiđờiĐôngHáncómộtngườiởNhữNamtênlàHoànCảnh.HoànCảnhlạymộtvịtiênlàPhíTrưởngPhòngxinđượcnhậnlàmđồđệ.MộthômsưphụbỗngnóivớiđệtửrằngnhàcủaHoànCảnhđếnngàymồngchínthángChínsẽphảichịumộttaihọarấtlớn,vàbảoôngphảimaumauvềnhàđểđưagiađìnhlênnúicao,vànếuđeocâythùduvàuốngrượuhoacúcthìsẽcóthểtiêutrừđượctainạ

HoànCảnhvânglờisưphụđưacảnhàlênnúi,thìquảnhiênthoátđượctainạnvàđượcbìnhanvôsự,nhưng trongnhàcóbaonhiêugà,vịt, dê, chóđềuchếthết.Từđấyvề saungười tabắtđầucóphongtụccứđếntếtTrùngdươngthìkéonhaulênnúicao.

Ở thờicổxưa,người ta ăn tếtTrùngdương làvì cảm thấy rằnghai con sốchínđivớinhau làkhôngđượctốt,chonênphảitrèolênnúicao,đeocâythùduvàongườivàuốngrượuhoacúcthìmớicóthểxuađuổiđượctàkhí,tránhkhỏicáctaihọavàgặpđượcnhữngđiềumaymắn.Nhưngvềsaucùngvớisựtiếnbộcủaxãhội,quanniệmmêtínkiadầndầnkhôngcònnữa.

ThángChínâmlịchchínhlàthờitiếtmùathu,khôngkhítronglành.Trongnhữngngàynàymàlênnúicao,nhìnrangoàixathìcóthểrènluyệnthânthể, lạicóthểcảmthấytinhthầncủamìnhđượcsảngkhoái.Vì cáchhoạt độngnhư thếnàyhết sức thíchhợpvới nhữngngười đã có tuổi, cho lênngườitacũngquyđịnhlấytếtTrùngdươnglàmtếtNgườiGià(LãoNhântiết).

LIÊUKIỆNHOA

TạisaongàymồngtámthángmườlHaiâmlịchđượcgọilà"Lạpbáttiết"?

NgàyxưaởTrungQuốc,cứđếnkhinămcũchuyểnmớithìngườitathườngdùngthịtmuốicủacácloàicầmthúđểcúnglễ,cầuxintrờiphậtbanchophúcthọvàgiảitrừđượctainạn.Khiđóchữ“liệp”(bộkhuyển:sănbắn)cũngđồngnghĩavớichữ"lạp”(bộnhục)nghĩalàmuốithịt,muốicá,vìthếngườiđờixưagọihoạtđộngtếlễtrờiđấtthầnlinhvàcúnggiỗtổtiênlà"lạptế”,rồisauđóthángMườiHaicuốinămcũngđượcgọilà"Lạpnguyệt”.

TừđờiTiềnTần,ngườitabắtđầucoingàycửhànhhoạtđộng“lạptế”trongthángMườiHailàngàytếtđầunăm,nhưnghồiấyvẫncònchưacốđịnhlàvàođúngngàynào.

MãiđếnđờiNamBắcTriềumớixácđịnhhoạtđộng"lạptế”vàongàymồngtám(bát)thángMườiHaiâmlịch,dođóngàynàycũngđượcgọilà"Lạpbáttiết".

Vàongày"Lạpbáttiết",ngườitathườngdùngnhữngthứngũcốcnhưgạo,đậu,chothêmhạtdẻ,hạnhnhân,lạc...nấuthànhmộtthứcháovừathơmvừangongọilà"Lạpbátchúc"(cháongàytámlạptế)đểtiếnhành"Lạptế”vàtoànthểgiađìnhcóthểtụtậpngồiănvớinhau.

Vànhưvậyphongtụccổxưaăn"Lạpbátchúc"vẫncònđượckéodàichotớingàynay.ĐếnđờiTốngviệcăn"Lạpbátchúc"rấtđượcthịnhhành,sáchThiênTrungKícóghilạirằng,đời

TốngởĐôngKinhđếnngàymồngtámthángMườiHaitấtcảcácchùalớnởđôthànhđềuphátthứcháothấtbảongũvịgọilà"Lạpbátchúc".CứđếnngàyLạpbátthìkhôngriêngtriềuđìnhcùngcácquanphủvàchùachiềnphảinấurấtnhiều"Lạpbátchúc",màdângiancũngtranhnhaubắtchước.

ĐếnđờiThanh,tớingàyấythìsưsãiởcácchùachiền,miếuviệncònphảilàmlễtụngkinh,dùngcháođ̓ngPhậttưởngnhớđếnĐứcThíchCaMâuNi,cònởtrongdângianngườitanấu"Lạpbátchúc"đểcúngthầnlinhvàtổtiên,rồicảnhàtụtậpănuốngvuivẻvớinhau,đồngthờibạnbè,xómgiềngdânchúngcũngđemtặngchonhau.

DIỆPQUẢNGSINH

Đêmcuốinămtạisaolạiphảithứcquagiaothừa?

ĂngiaothừatrongđêmtrừtịchlàmộttrongnhữngphongtụctậpquánởTrungQuốc.Hàngnămcứđếntớingàybamươi-thángChạpthìtrongcácgiađình,cảnhàđềuđoàntụtrướcđèn,tronggianphòngsưởiấmcóbầyrượucùngcác thứcănngonvàngười ta thườngkhôngngủđểchờđónnămmới.

Tậpquánthứcquađêmgiaothừanày,tươngtruyềnlànhằmđểphòngtránhmộtloàidãthúcựckìhungácvàdũngmãnhcó tên là“niên".Theo truyền thuyết thìởcái thời rấtxaxưaấy, tổ tiêncủangườiTrungQuốcthườngbịloàidãthúnàyuyhiếp.Loài"niên"nàyhếtsứchungdữ,nóăntấtcảcácloàithúvậtkhác,nhưngmỗinămcứđếnthángMườiHai"Lạpnguyệt”,giữamùađông,tiếttrờiởtrênnúihết sứcgiá lạnh làmchonókhó tìmđược thứgìmàăn, thế lànóxuốngnúihoànhhànhquấynhiễu,sănbắtngườivàgiasúc,dânchúnghếtsứchoảngsợ,đờisốngkhôngcònđượcyêntĩnhnữa.

Mãivềsauconngườimpháthiệnthấyrằngloài"niên”nàyrấtsợđènlửavàtiếngđộng.Vìthếngườitabắtđầuđểnhữngđốnglửa,đánhchiêngkhuatrốngvàđốtpháosuốtđêmđếnsángđểxuađuổinhữngcon"niên”ấytrởvềnúirừnghoangdã,làmchochúngphảichếtđói,chếtrétởchỗbăngtuyết.Đểkỉniệmthắnglợiấyđãhìnhthànhphongtụcthứcquađêmgiaothừa.

Xưakiaconngườirấtcoitrọngviệcthứcquađêmgiaothừa,cổngữgọiđêmgiaothừalà:"Mộtđêmnốiliềnhainăm,nămcanhchiathànhhainăm”(nhấtdạliênsongtuế,ngũcanhphânnhịniên).

TronglịchsửTrungQuốc,thờiNamBắcTriềuđãcóghichépvềphongtụcthứcquađêmgiaothừa.Hồiấybấtluậnlànhàquanhaynhàdân,cảgiađìnhđềungồiquanhbếplòsuốtđêmkhôngngủ.

SangđếnđờiĐườngthìphongtụcnàycàngthêmhưngthịnh,vuaĐườngTháiTôngLíThếDânvàđạithihàoĐỗPhủđềucóbàithơnhanđềlàThủtuế(Đóngiaothừa).

TRƯƠNGLƯỠNGNHẤT

TạisaongườimiềnBắcTrungQuốccóphongtụcănmằnthắntrongtếtNguyênđán?

Hàngnămtrongđêmgiaothừa,ởmiềnBắcTrungQuốcnhànàocũngcánbộtlàmmằnthắn,sauđócảnhàồivớinhau,vừaănmằnthắnvừahưởngniềmvuiđónnămmới.Đờixưamằnthắncòngọilà"hồnđồn".Tấtnhiênmón"hồnđồn”ngàyấykhônggiốngmónhồnđồncủangườiTrungQuốcbâygiờ.Chiếcbánhcóhìnhthùrấtthúvị,nomnócongcongcứnhưmộtvầngtrăngkhuyếttreotrêntrời.Vềsaungườitagọicáibánh"hồnđồn"hìnhbánnguyệtnàylà“phấngiác"(hìnhcógócbằngbột).NgườimiềnBắcđọcchữ"giác"thànhâm"kiểu",vìthếdầndầnmớichuyểnthànhcáitên“giảotử"củamónmằnthắnngàynay.

NgườimiềnBắcthíchăn“giảotử”khôngnhữngvìmónănnàycómùivịrấtngonmàcònvìcáitêncủanócóýnghĩalàtìmkiếmđiềutốtlành.ĐờixưatêncủagiờlúcnửađêmgọilàgiờTý,vìviệctiễnnămcũđónnămmớibắtđầutừgiờTý,chonênngườimiềnbắcTrungQuốcthíchăn"canhtuếgiảotử”("canhtuế”nghĩalà"thaynăm”)tứclàmónmằnthắnănvàolúcthayđổitừnămcũsangnămmới.

Ởnhiềuđịaphươngngườitanặn“giảotử”thànhhìnhnhữngđĩnhvàng,bêntrongbánhcóbỏvàiđồngtiềnkẽmvàchorằngngườinàoănđượcbánhcóđồngtiềnấythìsẽpháttài.

Cókhibêntrong"giảotử"đượcnhồilạc,táo,đường.Vìlạccòncótênlà“trườngsinhquả”(quảsốnglâu),chonênnócũnghàmýchúcngườitakhỏemạnhtrườngthọ.Quảtáochúcvợchồngmớilấynhau sớmsinhquý tử, cònmiếngđường tượng trưngcho sựngọtngào trongđời sốngcủaconngười.Tấtnhiênphầnđôngngườitavẫnlànặn“giảotử”vớithịtbămhoặctrộnthịtbămvớihànhhẹ,raucảiđểlàmnhân,khiănsẽcóphongvịmớimẻ.

KHANGBÌ

Đêmgiaothừa,tạisaongườilớntặngtiềnmừngtuổichotrẻcon?

Ngàytết,cácbạnnhỏrấtvuivẻsungsướngvìđãđượcănngonmặcđẹp,lạicònđượcngườilớnchotiềnmừngtuổi(gọilà"áptuếtiền").Thửđếmmàxem,ítcũngvàichụcđồng,nhiềuđếnvàitrămđồng,quảlàmộtmónthunhậpkhôngnhỏ.

ThờixưaởTrungQuốcđãrấtlưuhànhphongtụcđếnlúcgiaothừathìchocontrẻtiềnmừngtuổi.Ngườitalàmnhưthếkhôngphảicốtđemlạimộtsựvuimừnggìchocontrẻ,màchỉlàđểgiúpcontrẻxuađuổiđượctàmavànhữngđiềuxấuxa.

Ngườiđờixưachorằngcontrẻsốngsuốtmộtđờithìkhólòngtránhkhỏiphảichịuvàilầnbệnhtật,thậmchícòncóthểchếtyểu.Nhưngdongườilớnchưacónhậnthứcđúngđắnvềtậtbệnh,chonêncứtưởngnhầmrằngtrẻconmắcbệnhlàdotrúngtà.Vìthếhọchocontrẻíttiềnđểchúngnóhốilộtàmaácquỷ,nhờđómàthoátkhởinhữngsựtổnhại.Tấmlòngcủanhữngngườilàmchalàmmẹtrongthiênhạthậtlàđángthươngvậy.

Ngàynay,việcchocontrẻ"áptuếtiền"chỉlàkéodàiphongtụctậpquáncủađờixưamàthôi,nhưngýnghĩacănbảncủaviệcnàytấtnhiênkhôngcònnhưtrướcnữa.

Trongđêmgiaothừa,saubữacơmđoànviên,nhữngngườilớnđemnhữngmón"áptuếtiền"góisẵntronggiấyđỏphátchotrẻcon,đồngthờinóivàicâukhuyếnkhích,hyvọngcáccháucốgắnghọctập,giànhđượcnhữngthànhtíchlớnhơn.

Cũngcókhingườitachờcontrẻngủsay,mớilenlénnhét"áptuếtiền"vàodướigốicủachúngnó.Sánghômsaubọntrẻtỉnhdậysẽcảmthấyhếtsứcngạcnhiênvàniềmvuisướngcủachúngnhờthếcũngtăngthêm.Nhưvậycóthểthấyrằngviệcchocontrẻ"áptuếtiền"thìcũngchỉnhằmtăngthêmphầnnàokhôngkhívuivẻtrongngàytết.

Đêmgiaothừa,cókhingườilớncònchocontrẻ"mộtđĩaquàmừngtuổi"(áptuếbàn),trênđĩacóđặtnhiềubánhkẹo,hoaquảnhưquảquýt.TrongtiếngHánquảquýtlà"quất",âmđọclênnghehàihòa,đẹpđẽnênviệcđặtquảquýttrongđĩaquàmừngtuổicóýcầumongnămmớiđượcnhiềumaymắn,tốtđẹp.

HÀNQUANTRỊ

Nămmớiđánhvỡđồvậtcóphảilàđiềmkhôngmayhaykhông?

NgàyTếtlàmộtngàylễhếtsứcquantrọngđãđượclưutruyềnquabaonhiêungànnăm.TrongnhữngngàyTết,nếusơýđánhvỡđồvậtthìsẽđượccoilàmộtđiềm“khôngmaymắn".Ngườitanghĩrằngnhưvậythậtlàrủi,thậmchícóthểgâyrataihọa.Nhưngthậtrađâmộttậptục,mộtthú"cấmkị"đãlưutruyềntrongdângian,vànóhoàntoànkhôngthểgâyrahậuquảnghiêmtrọnghaytaihọagìcả.

SởdĩngườiTrungQuốcđặcbiệtcoitrọngngàyTếtvìTrungQuốcthuởxưalấynôngnghiệplàngànhsảnxuấtchính,saukhigặtháivàomùathungườitanghỉngơichỉnhđốnvàomùađông,thờigianchuyểnsangnămmớichínhlàlúcchuẩnbịchonhữngcôngviệccủanămmới.VìthếngườitamongrằngngàyTếtsẽmởđầuchomộtnămthuhoạchphongphúhơn.

HàngngànnămnayởTrungQuốcvàodịpTếtngườitalàmlễtếthầncầuphúc,hyvọngthầnlinhsẽbanchomộtnămmớihạnhphúcmỹmãn.Vìthếchonêntrongnhữngngàynày,aicũngchỉthíchchứngkiếnnhữngsựviệcvuivẻđểtinhthầnsảngkhoái,chứkhôngmuốngặpphảinhữngđiềukhôngvừaý,khôngtốtđẹp.Chínhdođómớihìnhthànhsự"cấm.kị"lànămmớikhôngđượcđánhvỡđồvật.

Khôngítnhữngđiềucấmkịhìnhthànhtừkinhnghiệmđờisốngtỏralànhữngđiềuhợplí.Chẳnghạnnhưkhôngđượccầmdaodọangười,đểtránhgâythươngtíchvôích.

Song lạicónhiềuđiềucấmkịchỉđơn thuần làphong tục tậpquán,hoàn toànkhôngcócăncứkhoahọc.

Tuynhiên"nhậpgiaphải tùy tục”,nếudựđịnhđếnmộtquốcgiahaymiềnđấtxa lạ trước tiênchúngtaphảitìmhiểuphongtụctậpquáncủanơiđó,biếtvềnhữngđiềucấmkịđểtránhmắcphảisựhiểunhầmhaynhữngkhóchịukhôngcần thiết.ChẳnghạnnhưkhiđếnTrungQuốc thìkhôngnênđánhvỡđồvậttrongngàyTết.

HÀNQUAN

Tụcmùaxuânmúarồngvàmúasưtử

HàngnămđếntiếtNguyêntiêu,cácnơitrongtoànquốcđềuphảitiếnhànhnhữnghoạtđộngănmừng,trongđóđángchúýnhấtcómúarồngvàmúasưtử.

Mộtcon rồngdàinhiềumầu sắc,uốn lượn từngkhúc, chuyểnđộng linhhoạt,mau lẹ trong taynhữngngườiđiềukhiển,thậtquảcókhíthếphiphàmvàrấtđẹpmắt.

Múasưtửlạicànghấpdẫnngườixem.Dướisựchỉđạocủangườiđầutrò,consưtửđầyuyvũbiểudiễnnhữngđộngtácnhàolộn,lănmình,vồmồi,lạychào,gãilông,liếmlông...nomhếtsứcbuồncười.Nhữngngườixemkhenngợi,cổvũkhôngngớtvàlưuluyếnkhôngthểbỏđiđược. Thậtratừxaxưađãcómúarồngvàmúasưtửrồi.Thờicổđạicácdântộcthườnglấymộtgiốngvậtđểtượngtrưngchomìnhvàthờcúngloàiđộngvậtấy.

Cácdân tộcvùngHoaHạ, trảiquamột thờikìphát triển lâudài,đãdầndầnsáng tạonênhìnhtượngconrồngvàcoinólàbiểutượngcủadântộcmình.Nhữngthếhệconcháuđếnngàynayvẫncònnhậnmìnhlà"dòngdõicủaconrồng”.

Chẳngnhữngthế,nhiềungườicònđặttênchoconcháulàrồng.Ngườixưachorằngconrồngcóphépthầnthôngquảngđại,hôphonghoánvũ,ượctaihoạ,khôngcóviệcgìconrồngkhônglàmđược.

Hơnnữangaytừthờidựngnướcxaxưa,ngườiTrungQuốcđãsốngdựavàonôngnghiệp,màsảnxuấtnôngnghịệpmuốnđượcmùathìphảicóđượcmưathuậngióhoà.Vìthếconngườihếtsứcsùngbáibảnlĩnhcủaconrồng,vànhândânlaođộngTrungQuốc,trongmọingàylễquantrọng,đãhìnhthànhthóiquenmúarồng.

Cũngnhưmúarồng,múasưtửđãcómộtquátrìnhlịchsửlâuđời.DướithờinhàĐườngcáchđâyhơnmộtngànnăm,múasưtửđãrấtthịnhhànhnơicungđình,trongquânđộicũngnhưởchốndângian.

Ngườixưagọisưtửlàvuacủamuônloài,coisưtửlàbiểutượngcủatinhthầndũngcảmvàsứcmạnhvàcòncóthểxuađuổitàma,diệttrừyêuquái,bảovệconngườivàgiasúcđượcbìnhan.Vìthếsưtửcàngđượcsùngbái.

Theođàpháttriểncủakhoahọcvàkĩthuật,conngườitangàycàngthoátkhỏisựràngbuộccủamêtíndịđoan,tưtưởng"nhânđịnhthắngthiên"(ýchí,lòngquyếttâmcủaconngườicóthểthắngđượcsốtrời,sứcmạnhtựnhiên)đãxâmnhậpsâusắcvàoconngười,vìthếchonênngàynaymúarồngvàmúasưtửchỉcònlànhữngtròvuitrongngàylễmàthôi.

HÀNQUANTRỊ

TạisaotếtNguyêntiêucòngọilà"TếtĐèn"?

RằmthángGiêngâmlịchlàmộtngàylễtruyềnthốngcủaTrungQuốc,thườnggọilàNguyêntiêu.TếtNguyêntiêuvốndĩcótênlàThượngNguyên.VìcáchoạtđộngvuiTếtdiễnravàobuổitốichonênmớicóthêmcáitênNguyêntiêu("tiêu”nghĩalàbanđêm).RồidầndầnngườitabỏchữThượngNguyênvàchỉcòndùngtênNguyêntiêumàthôi.

HoạtđộngđêmNguyêntiêuchủyếulàchơiđèn,vìthếtếtNguyêntiêucònđượcgọilàTếtĐèn.NgaytừthángMườiHainămtrước,ngườitađãbậnrộnchuẩnbịđènchotếtNguyêntiêuvàonămsau.Cóngườirướcđènrồng,cóngườilắpchođènbốncáibánh,cácbạnnhỏcóđènconthỏkéopháo,cũngcóngườilàmđènkéoquâncóthểchuyểnđộng.

ỞTrungQuốc, tục chơi đèn trong tết Nguyên tiêu đã có lịch sử lâu đời. Chuyện kể rằng đờiĐườngcóvịphunhânnướcHànsaingườilàmchomộtcây"Báchkỹđăngthụ”(câyđènmộttrămkĩthuật)caohơntámmươithướcđặttrênnúi,đốtđènlênthìởnhữngnơicáchxamộttrămdặmcũngcóthểtrôngthấy.

ĐờiTốngcónữthisĩChuThụcChânđãsoạnmộtbàitừtrongđócóhaicâu:Khứniênnguyêndạthời,Hoathịđăngnhưtrú(NămngoáiđêmNguyêntiêu,Phốhoađènsángnhưbanngày).NhưvậycóthểthấylàngaytừđờiĐường,đờiTống,tếtNguyêntiêuđãhếtsứcnáonhiệt.TếtNguyêntiêuườitacòncóphongtụcănbánhtrôi.Bánhhìnhtrònkhinấuchínthìnổilên,vìthế

gọilàbánhtrôi.TừđờiTốngtrởđi,tậptụcnàyrấtthịnhhành.Vềsaubánhtrôicònđượcgọilà"thangviên"hay"Nguyêntiêu”.

VŨDUNGCHI

Tạisaovợchồngkếthônlầnđầugọilà"vợchồngkếttóc”?

NgàyxưaởTrungQuốcphạmnhânthườngbịcạođầu,cắtrâu.CácđờiTần,đờiHánthườngdùnghaihìnhphạtnày.Việccạođầuphạmnhângọilà"khônhình"còncắtrâugọilà"nạihình"-vềmứcđộthìkhônhìnhnặnghơnnạihình.

Ngược lại,ngườibình thườngdù lànamhaynữcũngđềuđể tócdài.Con traiđến20 tuổiphảiđượclàmlễđộimũ(quánlễ),tứcnghithứckéobộtócdàilêncaovàbúilại-rồiđộimũlênđểbiểuthịlàđãtrưởngthành.Vìthếcontraihaimươituổiđượcgọilà“nhượcquán”.

Còncongáiđếnmườilămtuổithìcửhành"lễcàitrâm"(kêtrâmtửlễ).Trongnghithứcnàyngườitacuộntócthànhmộtbúi,rồicàithêmmộtcáitrâmvào,đểbiểuthịlàđãtrưởngthành.Vìthếcongáimườilămtuổicũngđượcgọilà"cậpkê".

Nhưvậycóthểthấy,chữ"któc”vốndĩdùngđểchỉcontraicongáiđãđếntuổithànhniên.ĐếnđờiHán,TôVũcócâuthơ:Kếtphátviphuthê,.Ânáinhibấtnghi.(Kếttócthànhvợchồng,Ânáimàkhôngnghingờ).Vềsauvìcócâuthơnàychonên"kếttóc”lạicòncónghĩalàkếthônvàcũngchỉngườivợ.Con trai congái, saukhikết tócđượccoi làđã trưởng thành,có thể tínhchuyệnhônnhân.Và

nhữngngườikếthôngọilàvợchồngkếttóc.Vềsau,ngườitagọinhữngcặpvợchồngkếthônlầnđầutiênsaukhitrưởngthànhlà"kếtphátphu

thê"(vợchồngkếttóc).Nếukếthônlầnthứhaithìbênnamgọilà"tụchuyền"(nốilạidâyđàn),bênnữgọilà"táitiếu”(lạiuốngrượucạnchén).Nhưvậykhôngphảilàvợchồngkếttócnữa.

LƯUCHÍNHHƯNG

Đờixưatạisaogọicácnhàgiamlà"banphòng'?

Trongđờisốngngàythường,ngườitathườnggọicácnhàgiam,ngụcthấtlà"banphòng".Tạilàmsaovậy?

NgàyxưaởTrungQuốc,dướitriềunhàMinh,cơcấuhànhchínhcáccấpdầndầnđãđượcxếpđặthoànchỉnhvàđượctriềuđìnhphêchuẩnđểxácđịnhmộtcáchchínhthức,vàđótứclàchếđộ"tambanlụcphòng"(babansáuphòng).

"Tamban"gồmtạoban,trángbanvàkhoáiban.Babannàyđượcphâncôngnắmvữngvàduytrìcáccôngviệctrịan,trinhsátbắtngười,đềhìnhápgiải,truyềnhôtốtụng,trưngthulươngthựcvàlàmmộtsốtạpvụkhác.

"Lụcphòng”thìgồm:-Lạiphòng(giữviệcnhiệmmiễn,thuyênchuyển,thănggiángcácquanlại);-Hộphòng(logiữcôngviệctàichính);-Lễphòng(locácnghithứccúngtế);-Binhphòng(lovềquânđộivàchiếntranh);-Côngphòng(lovềcáccôngtrìnhcôngcộng);-Hìnhphòng(lovềcáchìnhphạt).Sáuphòngnàynằmtrongcơcấuhànhchínhcủachínhquyềnđịaphươngtrongquốcgiaphong

kiến,sáuphòngnàyphâncôngnắmvữngvàquảnlítácsựvụđịaphương:dânchính,tàichính,giáodục,thủylợi,kiếnthiết...

Vìtambanlụcphòngcóquanhệmậtthiếtvớiđờisốngngàythườngcủadânchúng,đặcbiệtlàchứcvụ"đềhìnhápgiải"cóquanhệtrựctiếpvớicácnhàgiamnhàngục,chonêndầndầnngườitamớigọicácnhàngụctrongnhamônphongkiếnđờixưalà"banphòng”.Cáchgọinhưthếnàyvẫncònđượclưutruyềnchotớingàynayvàbanphòngđcáchgọithôngtụccácnhàngụcvàcácnơigiamgiữ.

LƯUCHÍNHHƯNG

"Thượngphươngbảokiếm”làcáigì?

Trongmộtsốvởkịchvàtiểuthuyếtbạchthoạiđờixưathườngcónhữngtìnhtiếtnhưthếnày:"Cónhânnhânvậthoàngthânquốcthíchhayđạithầncóquyềnthếlàmnhữngviệcgianác,cácquanlạiđịaphươngkhônglàmthếnàotrừngtrịđượchọ.Thếlàcómộtvịkhâmsaiđạithầnthanhliêmmangmộtthanh"Thượngphươngbảokiếm"dohoàngđếbanchovàvịkhâmsaiđạithầnnàycóquyềnlựcthaymặtchohoàngđế,rồinhờcósựchủtrìcủaôngta,nhữngkẻhoàngthânquốcthíchhayquyềnthầnkiacuốicùngphảicúiđầuchịutội”."Thượngphươngbảokiếm"làvậtgìvậy?

Từ"Thượngphươngbảokiếm"xuấthiệnsớmnhấtdướitriềunhàTần.HồiấytronghoàngcungcóđặtmộtbộgọilàThiếuphủ.Thiếuphủchuyênmônphụtráchcácmặtănuống,quầnáo,nơiởvàsựđi lạicủahoàngđếcùngcácnhânvật tronghoàngthất,"Thượngphương” làmộtbộphậntrongThiếuphủ.

CácquanviênlàmviệctrongđóđượcgọilàThượngphươngvàđượcphâncôngquảnlíviệcchếtạocácđaokiếmvàvũkhídùngchohoàngthất,kểcảviệccungcấpcácđồthưởngngoạncủahoàngthất.CácthanhkiếmquýdoThượngphươngchếtạođượcgọilà“Thượngphươngbảokiếm".

Trongcácvởkịchvàcáccuốntiểuthuyếtthìcácvịđạithầncóđược“Thượngphươngbảokiếm"dohoàngđếbanchonắmđượcquyềnlựcrấtlớn,lớnđếnmứcmuốngiếtaithìgiết,tiềntrảmhậutấu.

Tuynhiênnhìnvàosựthựclịchsửthìhoàngđếkhôngthểnàotraomộtquyềnlựclớnđếnnhưthếchobấtcứngườinào.Quyềnlựccủahoàngđếlàquyềnlựccaonhất,nhấtquyếtkhôngthểđểrơivàotayngườikhác.Cácvởkịchvàcácbộtiểuthuyếtmiêutảnhữngtìnhtiếtnhưthế,chủyếulàvìdướithốngtrịcủachếđộphongkiến,quầnchúngnhândânbịápbứclâunămhếtsứcmongchờcóđượcmộtđờisốngtựdohạnhphúc,vìthếchonênhọgửigắmvào"Thượngphươngbảokiếm"niềmhyvọngvềmộtnềnchínhtrịsángsuốtmà"Thượngphươngbảokiếm"chínhlàvậttượngtrưng.

LƯUCHÍNHHƯNG

Tạisaotrongxãhội.phongkiếnTrungQuốcđànbàphảibóchân?

TrongxãhộiphongkiếnTrungQuốc,nhấtlàdướihaitriềuMinhvàThanh,congáiđếnsáu,bảytuổithìbịngườilớnbẻgậpphầntrướbànchânxuốnglòngbànchân,rồidùngbăngvảibóchặt,làmchobànchânbiếnthànhhìnhvòngcung,sauđólạicòncốđịnhhaibànchâncóhìnhdạngquáidịnày,làmchobànchântrởnênthậtnhỏ.Cácbànchânnhỏxíunhưthếnàyđượcgọilà"kimliên”(hoasenvàng)hay"cungtúc”(bànchânvòngcung).

Việcbóchânlàmchóngườiphụnữphảichịunhữngsựđaukhổghêgớm.Chođếnngàynayởmộtsốmiềnnôngthônchúngtavẫncòncóthểthấymộtsốbàgiàcóhaibànchântrướckiađãbịbóđiđứngnghiêngnghiêngngảngảrấtlàvấtvả.

Tậptụcbóchânbắtđầucótừcácphụnữtronghoàngcung.TrongthờiNgũĐạitrướcđâyhơnmộtngànnăm,LíHậuChủtriềuNamĐườngcómộtcungnữ tên làYểuNương.YểuNương thânhìnhnhỏnhắn,múarấtđẹp.LíHậuChủsaidựngmộtcáiđàicaosáuthướcgọilàđàiHoasen(KimLiênđài),bầyđầyđồtrangsứcquýbáu,rồibảoYểuNươngdùngnhiềudảivảibóchochânconglạithành_hìnhvầng trăngnonđểnhẩymúa trênKimLiênđài.Vì thấyYểuNươngbóchâncó tư tháikhiêuvũrấtđẹpchonênmộtsốphitầnkháccũngbắtchướcdùngvảibóchân.Vềsauthóiquennàytruyềnxuốngdângian,haibànchânbólạicàngngàycàngnhỏ.

Nhưvậychúngtacóthểthấyrằngviệcđànbàbóchâncónguyênnhânchủyếulàdướichếđộphongkiến,họkhôngcómộtđịavịgì,chonênchỉcòncóthểdựavàosắcđẹpvàtàinghệcủamìnhđểlàmvuilòngđànông.Cònphíađànôngthìchorằngbóchânlàđẹp,vìthếtụcbóchânđượclưuhành.

Ngoàira, lễgiáophongkiến lạicònchủ trương"namnữhữubiệt”(đànôngđànbàcósựphậncách)vàcónhữngbiệnphápnghiêmngặtđểngănngừađànbàcongáikhôngđượctựdođilạivớiđànông.Nữgiớibịtróibuộckhócóthểrakhỏicửađểđigặpngườikhác,cũnglàmộtnguyênnhânquantrọnglàmchotụcđànbàbóchânđượclưuhànhtrongxãhộiphongkiế

BÀNGKIÊN

Tạisaotrongcáccuộchônnhânnhàmốiđượcgọilà"Nguyệtlão"?

DướitriềunhàĐườngcómộtchàngthưsinhtênlàViCố.Tươngtruyềnhồichàngcònlàthanhniên,cóngườigiớithiệuchànglấymộtcôgáinhàhọPhanlàmvợ.

Chàngởnhàrađilúccònsớm,trêntrờivẫncòncótrăng,dướiánhtrăngViCốtrôngthấymộtcụgiàdựachiếctúivảingồitrênthềmmộttòamiếu.Cụgiàsoidướiánhtrăngvàđọcmộtquyểnsổcầmtrongtay,ViCốlàmộtthưsinhcóhọcvấnrấtcao,thếmàchàngkhôngđọcđượcmộtchữnàotrongsách.

Vốndĩcụgiànàylàmộtvịquantrêntrờichuyêncaiquảncácviệchônnhântrongthiênhạ,ViCốvộivànghỏicụxemviệchônnhâncủamìnhnhưthếnào.Cụgiànói:vợanhnămnaymớilênba,phảichờđếnmườibảytuổimớicóthểbướcquacửanhàanhvàlàmvợanhđược.Sauđócụgiàlạichỉcáitúivảivànóirằngtrongđócónhữngsợidâyđỏ.Mỗicặpvợchồngngaytừlúcmớisinhrađãđượccụdùngsợidâyđỏbuộcliềnchânvàovớinhau,vìthếbấtluậnhọlàoangiathùđịch,bầntiệnphúquýkhácnhauhaykẻtrờiNamngườiđấtBắc,cuốicùngcũngvẫnphảitrởthànhvợchồng.SaukhichỉchoViCốthấyngườivợtươnglaicủaanhta,cụgiàbiếnất.

ViCốthấycôbésaunàytrởthànhvợmìnhđượccõngtrênlưngmộtbàgiàchộtmắt,quầnáoráchrướicảmthấyrấtlàtứcgiận,vìbảnthânanhchàngxuấtthântừmộtgiađìnhlàmquan,chonênkhôngmuốnlấymộtcôgáivừanghèolạivừaxấunhưthếnày.ViCốbènthuêngườiđigiếtcôbé.

Mườibốnnămsau,cuốicùngViCốcũnglấyđượcvợ.Côdâumườibảytuổidungmạoxinhđẹp,chỉcóđiềugiữahaihàngmicódánmộtvậttrangsức,ViCốrấtlấylàmlạ,hỏigặngmãimớiđượcbiếtrằngcôdâuchínhlàcôbénăm.xưabịmìnhthuêngườiđâm,cònvậttrangsứcdángiữahaihàngmilàđểchevếtsẹo.Côvốncũngxuấtthântừgiađìnhnhàquan,cònbàgiàchộtmắtthìchỉlàngườivúgiànhàcô.ĐếnlúcnàyViCốmớitinlờiônglãodướitrăng.

Vềsauônglãodướitrăngđượcngườitagọitắtlà"Nguyệtlão”vàdanhtừnàyđượcdùngđểchỉvịthầncaiquảnviệchônnhânhoặcngườilàmmốitrongcáccuộchônnhân.

LADUẪNHÒA

Tạisaotrênảnhcướibaogiờchúrểcũngởbêntrái,còncôdâubênphải?

Nếuchúýquansátthìchúngtacóthểpháthiệnthấyrằngtrêncácbứcảnhcưới,chúrểbaogiờcũngởbêntrái,còncôdâubaogiờcũngởbênphải.HiệntượngnàythườngthấyởTrungQuốc.

Theo cách giải thích của các nhà chuyênmôn thì hiện tượng này bắt nguồn từ quan niệm âmdươngtrongtriếthọccổđạiTrungQuốc.Ýnghĩaxaxưanhấtcủaâmdươnglàchỉphươnghướngcủacácvậtthểtrongtươngquanvớimặttrời.Nếuhướngvềmặttrờithìlàdương,cònnếuquaylưngvềmặttrờithìlàâm.

Vềsaucácnhàtưtưởngcổđạilạidùngquanniệmnàyđểgiảithíchhaiphươngdiệnđốilậpvớinhauvàtiêutrưởng(giảmbớtvàtăngthêm)lẫnnhauởtấtcảcácsựvật.

Họchorằngmâuthuẫngiữaâmvàdươnglàđiềucốhữutrongbảnthâncácsựvật.Âmvàdươngthayđổinhaulàquyluậtcănbảntrongsựpháttriểncủavũtrụ.Tronghiệnthựchọcoinhữngcáigìto,dàihoặcởbêntrênhayởbêntráilàdương.Cònnhữnggìnhỏ,ngắnhoặcởbêndướihayởbênphảithìđượccoilàâm.

Còngiữahaigiớinamvànữ,namđượccoilàdương,nữđượccoilàâm.Dođóđãhìnhthànhtậpquánnamởbêntráinữởbênphải.

Nhưnglạicómộtsốnhàchuyêngiachorằnghiệntượngnằmởbêntráinữbênphảicóquanhệtớitụcsùngbáicácbộphậnsinhdụctrongthờicổđạixaxưa.Trongxãhộithịtộcmẫuhệ,ngườitachỉbiếtcómẹmàkhôngbiếtcóbố,thêmvàođócáchoàncảnhsốngkhắcnghiệtlàmchotỷlệsốngcòncủatrẻconrấtthấp.Vìthếchonênnữgiới,đặcbiệtlàđànbàcókhảnăngsinhnởthìcóđịavịxãhộicaohơn.DođótrongthầnthoạicổđạicóchuyệnthủytổcủanhânloạilànữthầnNữOađãdùngđấthoàngthổ(đấtmàuvàng)nặnraconngười.Thờicổđạicũngcoitrọngphíabênphải,phíabênphảilàđạidiệnchomộtđịavịcaohơn(thànhngữ"vôxuấtkìhữu”:"khôngrakhỏibênphảicủanó",đãcóđượcdựatheotưtưởngnày).Nhưvậygiớinữcũngđượcđặtởphíaphải,đạibiểuchomộtđịavịcaoquýhơn.

LADUẪNHÒA

Tạisaosinhconlạiphátquảtrứngđỏ?

Xa xưa ở TrungQuốc, trong vùngDịch Thủy cómột thị tộc du cư sinh sống, gọi là thị tộcThương.VềsautriềuđạinhàThươngpháttriểntừthịtộcnóitrênđượckiếnlập.ThủytổcủathịtộcnàytênlàKhiết,bàmẹcủaKhiếttênlàGiảnĐịchvốnlàvợcủathủlĩnhbộtộctênlàHạo.

TruyềnthuyếtkểrằngmộthômGiảnĐịchxuốngsôngDịchtắm,bỗngnhiênthấymộtconchimhỷyếnđẻramộtquảtrứngmàuđỏtrêncâyliễutobêncạnhmình,GiảnĐịchbènănngayquảtrứngấy.

MộtnămsauGiảnĐịchsinhđượcmọtđứacontraimithanhmụctú.Toànthểthịtộcđềuhếtsứcvuimừngvàđãcửhànhnhữnghoạtđộng rất long trọngđểchàođón.Thủ lĩnhHạo thì càng sungsướnghơntấtcảmọingười.Ôngbènralệnhluộcrấtnhiềuquảtrứnggàđỏphânphátchomọingườitrongthịtộcđểcùngăn.ĐứabénàyđượcđặttênlàKhiết.SaukhilớnlênKhiếtkếtựbốlênlàmthủlĩnhbộtộc,rồitrởthànhthủytổcủanhàThương.Khiếtchămchỉốgắnghọchành,khôngnhữngcókhảnăngvềvănmàcòngiỏicảvềvõ,gầngũivớithầndântrămhọ,chonênđãlàmchothịtộcngàycànggiàumạnhphátđạt.

ĐếnđờiĐạiVũtrịthủy,ĐạiVũlãnhđạonhữngngườitrongthịtộcđượcmọingườihếtsứcủnghộ,làmchoviệctrịthủyđượcthànhcôngtốtđẹp,vìthếcàngđượctoànthểthịtộcyêumếnủnghộ.VuaVũlàmộttrongNgũđếcủathờiđạiấy,cònbổnhiệmônglàmtưđồchămloviệcgiáodụcvàphongtụcdângian.TừđấyvềsaunhữngngườitrongthịtộcThươngcoiconchimyếnlàchimthầnvàchorằngphụnữnhànàomàănđượctrứngchimyếnthìsẽcóthểsinhđượccontraithôngminhvàcóbảnlĩnh.CôngtíchcủaKhiếtvàphongtụcxaxưaănquảtrứngđỏkhisinhrađãđượclưutruyềnchotớingàynay.

DIỆPQUẢNGSINH-LADUẪNHÒA

Tạisaophảichocontrẻmặcáotrămmảnh?

Nhiều địa phương ở TrungQuốc có phong tục đến khi con trẻ đầy tuổi tôi sau ngày sinh củachúng,bốmẹchúng thường thíchchochúngmặcnhữngcáiáo tonhỏkhácnhau,nhưngđềuđượcchắpvábằngrấtnhiềumảnhvảimầusắckhácnhau,loạiáomầusắcsặcsỡnàyđượcngườitagọilàáotrămmả

Ngàysinhđầytuổitôichocontrẻlàmộtsựkiệnđángđượcănmừng,thếthìtạisaolạikhôngchocáccháumặcnhữngbộáomớisangtrọng,màlạichocáccháumặcthứáovávíulungtungnhưthế?ChuyệnnàycầnphảibắtđầukểtừđờivịhoàngđếkhaiquốccủanhàTốnglàLưuDụthờiNamBắcTriều.

Hồinhỏ,giacảnhcủaLưuDụhếtsứcbầnhàn,khôngnhữngphảichịuđóichịukhátmàcảđếnquầnáocũngkhôngcó.Bàmẹkhôngcamtâmthấyconởtrầnbèntới tấtcảcácnhàđểxinnhữngmảnhvảivụnrồichắpghépcácmảnhvảiấyvàovớinhauvàmayđượcchoconchiếcáochiếcquầnnhỏ.BàconthônxómtrôngthấyáocủaLưuDụnhưthếđềucườivàgọilàáotrămmảnh.

VềsauLưuDụlênlàmhoàngđế.Ôngkhôngquêncuộcsốngbầnhànxưakiacủamình,chonênđãdạyconcháuphảisốngtiếtkiệm,đồngthờiđểlưugiữtrongnhàchuyệnhồimìnhcònnhỏđãmặcáotrămmảnh,ôngquyđịnhtấtcảconcháuhọLưuhễđếnngàyđầytuổitôithìđềuphảimặcáotrămmảnhđểtỏrõlàkhôngquêncuộcsốngbầnhàn,cầumongđượcđạicátđạilợi.QuyđịnhnàytronggiađìnhhọLưuđãđượctruyềnhếtđờinàyđếnđờikhác,cuốicùngđượclưutruyềnkhắptrongdângianvàtrởthànhmộtphongtục.

Đếnngàynayngười ta cho rằngáo trămmảnh làmộtvậtbiểu thịđiềumaymắn, làmchogặpchuyệndữthìcũngquakhỏiđượcđểcóthểsốnglâutrămtuổi,thahồhưởngvinhhóaphúquý,hơnnữacontrẻmặcnóvào,vẻmặtnomcũngrạngrỡvuitươihơn.

Thếnhưngcácáotrămmảnhngàynaykhôngcònlàthứáováchằngváchịtbằngcácthứvảivụn.TạinhiềunơiởTrungQuốc,ngườilớnmuốnmayáotrămmảnhchoconcònđếncáchiệubuônlựachọnnhữngthứvảitốt,nhiềumàusắc,dụngtâmthiếtkế,cắtmayáotrămmảnhlạicàngđẹphơn.

HIỂUBA

Tạisaotrongđờisốngthườngmời"ôngcậu”đếngiảiquyếtcácchuyệnbấthoà?

Trongđờisốngcủachúngta,thườngthấycómộthiệntượnghếtsứcthúvịlànhữngkhiconcháutrongnhàgặpphảinhữngviệchônnhân,tanglễ,raởriêng,thừakếtàisảnhaynhữngsựviệcquantrọngkháctronggiađình,baogiờngườitacũngđếnxinýkiếncủaôngcậu,mờiôngcậuđứngragiảiquyết;hoặcnếunhấtđánnảysinhmộtchuyệnbấthòanàođóthìcũnglạimờiôngcậuxuấtđầulộdiện,đếnđểdànxếpxửlí.

Nóichungthìýkiếncủaôngcậuthườngcótácdụngquyếtđịnhvìcáccháuthườngsungsướngnghetheovàphụctùngýkiếncủaôngcậu.

Nếuvậythìcáiuyquyềnnàycủaôngcậudođâumàcóvậy?Nóichungngườitanhậnthấyrằnguyquyềncủaôngcậucóliênquanđếnphongtụchônnhân“đếnởnhàvợ”,xưakialưuhànhtrongthờiđạichếđộmẫuquyền.

Trongxãhộimẫuhệ,contrai"đilấyvợ”vàđếnởnhàvợ,kiểuquanhệvợchồngnàykhôngcókinhtếđộclập,cảhaiphíađềuvẫngiữquanhệtàisảntheomẫuhệcủamình.vậyôngcậuvànhữngngười thân thuộcmẫuhệ có tráchnhiệmđặcbiệt trongviệcbồi dưỡng cho các cháungoại trưởngthànhthamgiasinhhoạtxãhộivàlấyvợlấychồng.

Giữangườicậuvàcáccháuđãhìnhthànhmộtthứquanhệđặcbiệt:ngườicậucóuyquyềncaonhấtvềmặtxửtrícáccôngviệcquantrọngnhấttronggiađìnhcáccháungoại,còncáccháungoạithìthườngđượchưởngcáiđặcquyềnthừahưởngtàisảncủangườicậu,đótứclà"quyềncủaôngcậu”.

Hiện tượng"quyềncủaôngcậu"đã tồn tạiphổbiến trongxãhộinguyên thuỷ.Đếnkhichuyểnsangxãhộicógiaicấp,cácmặtquanhệhuyếtthốngkếthừatàisản,tuyrằngđượctiếnhànhtheochếđộphụhệ,nhưngngườicậuvớitưcáchlàđạibiểugiatrưởngtrongchếđộmẫuhệvẫncòncómộttráchnhiệmnhấtđịnhtrongviệcbồidưỡng,quảnlí,giáodụccáccháungoại.

Vìthếtrongtráitimvàconmắtcủa.nhữngngườicháubênngoạithìngườicậuvẫncóuyquyềnrấtcaovàđịavịquantrọngcủangườicậutrongviệcgiảiquyếtcácviệcxảyratronggiađìnhcáccháuvẫncứđượcxãhộithừanhận,chonênmỗikhitronggiađìnhcáccháunảysinhvấnđềgìthìchúngvẫnnghĩđếnôngcậu.

CHUSƠDƯ

Đeonhẫncóphảichỉvìmuốnlàmđẹphaykhông?

Trênthếgiớihiệnnay,cầnphảicoicáinhẫnlàvậttrangsứclưuhànhrộngrãinhất.Nhưngngoàitắcdụngtrangsứcra,cáinhẫnlạicòncónhiềuýnghĩatượngtrưng.

TrongthờicổđạiởTrungQuốc,phitầncủacácđếvươnglúcbìnhthườngđeonhẫnbằngbạcởtayphải,nhưngđếnkhicómangthìlạiđeonhẫnbằngvàngởtaytrái.Vìcáinhẫncóýnghĩacấmkị,cấmgiới,chonênnómớicócáitênlà“giớichỉ”.

ỞphươngTây,nóichungngườitachorằngcáinhẫnbắtđầucótừthờicổđạiAiCập.TrongthờicổđạiởAiCập,trênngóntaycủacácvươngtônquýtộcđềucóđeonhẫndátngọcquýhìnhmộtconbọcánhcứng.Theotruyềnthuyếtthìloạinhẫnnàycótácdụngtrừtàmayêuquái,bảovệchongườiđeonó.

SaukhithóiquennàyđượctruyềntớichâuÂuthìýnghĩađầutiêncủaviệcđeonhẫncũngthayđổivàcáinhẫnđượcgánchonhữngýnghĩatượngtrưngkhác.

Dưới thờicổLaMãđã từngcóquyđịnhchỉcócácnhânvậtquý tộcmớiđượcđeonhẫnbằngvàng,cònngườidânthườngthìchỉđượcđeonhẫnbằngsắt.Trêncácmặtnhẫnthườngcókhắchọtên,thânphận,lờichúctụng,cònnhẫncủacácnhàquýtộclạithườnglànhữngcondấudùngđểđóngdấukítêntrêncácvănkiện.

ĐếnthờikìTrungthếkỉởchâuÂu,giáohộiCơĐốcdùngcáinhẫnđểchỉrõcấpbậctrongtôngiáocủacácnhânviênnhàthờ.ChẳnghạnGiáohoàngđeonhẫncóhìnhthánhPiekéolưới,cáinhẫnnàycũngkiêmdùnglàmcondấuđểđánhdấulêncácvănkiệnvàsaukhiGiáohoàngchếtđithìphảitiêuhủy.

ỞcácHồngyGiáủthìngóngiữacủabàntayphảitượngtrưngcho"Thánhlinh"cóđeomộtchiếcnhẫnbằngngọcquý.Cácgiáochủ,tuviệntrưởngđeonhẫnbằngthạchanhmầutía,cáclinhmụcđeonhẫnbằngvàngtrênngóntrỏtượngtrưngcho"ĐứcChúacon”.

ỞcácnướcphươngTây,ngoàiviệctượngtrưngchothânphậnđịavịcủangườiđeo,nhẫncòncótácdụngchủyếunữalàxácđịnhquanhệhônnhân.Contrai,congáichỉcần traođổinhữngchiếcnhẫncókhắchọtên,lờichúcphúcrồiđeotrênngónvôdanhbàntaytrái,thếlàhaibêngắnbótâmlinhvớinhauchođếntócbạcrănglong.

PhongtụcnàyđãlưutruyềnlâuđờiởchâuÂuđếnnỗingóntayvôdanhđãtrởthành"ngóntayhônnhân".

Bấtluậnlàđámcướicóđượccửhànhtheonghithứctôngiáohaykhông,nhưngchođếnnaytrongcácđámcưới,ngườichâuÂuvàchâuMỹvẫntraođổinhẫncướimộtcáchphổbiến,coiđólàđiềutượngtrưngchohônnhân.

CHUSƠDƯ

Tạisaokhiuốngrượungườitathíchchạmcốc?

Trongcácbữatiệc,yếnhộingườitađềuthíchchạmcốcuốngrượuđểtăngthêmkhôngkhívuimừnglongtrọng,nhưngcácbạncóbiếtnghithứccủatậpquánnàybắtnguồntừđâukhông?

CóngườichorằngtậpquánchạmcốcuốngrượubắtđầucótừthờicổđạiLaMã.Ngườithờibấygiờ coi trọng sứcmạnh và thường có tổ chức những cuộc đấu võ.Trước khi vào cuộc, các đấu sĩthườnguốngrượuđểtỏ lòngtôntrọngvàkhuyếnkhíchlẫnnhau.Nhưngđểđềphòngnhữngkẻcólòngdạbấtchínhchothuốcđộcvàorượucủađốiphương,ngườitamớinghĩramộtcáchlàtrướckhivàođấu,haiđốithủđềuđổítrượutrongcốccủamìnhvàocốccủađốiphương,đểchothấyrằngtrongviệcuốngrượukhôngcógìlàgiảtrá.Trongkhilàmđộngtácnày,haichénrượutấtnhiênphảichạmvàonhau.Vềsaunghithứcnàydầndầnđãtrởthànhmộtlễtiếttrongcácbuổichèchén.

CóngườilạitruynguyêntậpquánchạmcốckhiuốngrượulêntớithơiđạicổHyLạp.NgườiHyLạpthờicổđạivốnrấtthíchuốngrượu.Ngườitanghĩrằngtrongkhiuốngrượucórấtnhiềukhíquantrongcơthểconngườicóthểcùngthamgiahưởngthụhoạtđộngthúvịnày.Mũithìđượcngửimùithơmcủarượu,mắtthìcóthểngắmmầusắccủarượu,lưỡithìcóthểthưởngthứcmùivị.củarượu.Nhưngchỉcònhaicáitailàbịgạtrangoài,chẳngđượchưởngcáithúgìcả.

Vậythìlàmthếnàocóthểbổsungđượcđiềuthiếusótnày?Kếtquảlàngườitađãnghĩrađượcmộtcách:trướckhiuốngrượutahãychohaicáicốcchạmvàonhau,nhưthếhaicáitaisẽđượcnghethấytiếngnhữngcốcrượuvanglênkhichạmvàonhauvàcũngđượchưởngcáilạcthúkhiuốngrượu.Sauđóthờigianquađivàviệcchạmcốckhiuốngrượuđãtrởthànhmộtphongtụctậpquán.

CònnhưởTrungQuốcthìtrongphongtụctậpquántruyềnthốngcủaviệcuốngrượu,nhữngđiềuđícháccóđượcvăntựghilạilà"Cửbôi"(nângchén)và"Canbôi"(cạnchén).Ngườiđờixưa,khimờinhauuốngrượuthìđầutiênnângchénrượulênthậtcaosauđóchỉmộthơilàuốngcạn.NhàthơLíBạchđờiĐườngcócâu:

Cửbôiyêuminhnguyệt,Đốicảnhthànhtamnhân.(Nângchénmờitrăngsáng,Trướcbóngthànhbangười).Từ sauđời nhàThanh, các tậpquánnâng chén củangườiTrungQuốcvà chạmcốc củangười

phươngTâykếthợpvớinhau,nênngàynaykhingười tauốngrượumừngbaogiờ trước tiêncũngchạmcốc.

CHUSƠDU

"Họ"dođâumàcó?

Mỗingườichúngtađềucóhọtên,họdotổtiêntruyềnlạicho,còntênthìđượcbốmẹđặtcho,thếnhưngcáihọđượctổtiênlưutruyềnlạidođâumàcó?

"Họ"cóthểtruyngượctrởlạitớithờicổxaxưa,khiloàingườicònsốngtrongxãhộithịtộcmẫuhệ.Thờibấygiờcácthànhviêntrongmộtthịtộcchỉcómẹmàkhôngcócha.Đểlàmchothịtộccủamìnhcóphânbiệtvớicácthịtộckhác,màcũngđểphòngngừahiệntượngxấucóngườicùngmộthọlấynhau,mỗithịtộcđềudùngnhữngđộngvật,thựcvậthaynhữngvậtkhácmàmìnhthườngdùng,haycóquanhệsảnxuấtvớimình trongđời sống,để làmvật tượng trưng tiêubiểucho thị tộccủamình.Cácđộngvật,thựcvậthayhiệnvậtấylànhững"tôtem","họ"chínhlàđãbắtđầucótừđấy.

"Họ”chothấyrõrằngnhữngngườicùngmộthọđềulàconcháucủacùngmộtbàtổ,chonên"họ”cóthể"làmrõhuyếtthống,phânbiệthônnhân”,nhiềuhọcủangườitakhiviếtbằngchữHáncókèmbộnữnhưhọCơ,họKhương,họDiêu.Đấylàcác"nguyêntính”(họgốctruyềnlạitừđờixưa).

Đếnkhichuyểnsangchếđộxãhộiphụhệthì"họ”chothấyrõquanhệhuyếtthốngphụhệ.Vìnhânkhẩungàymộttăngthêm,chonêncácchicácpháitrongmộthọcũngtăngthêmvớimộtloạtnhững“Thị”.Thờibấygiờcácbậcgiatrưởngtrongxãhộiphụhệđượcgọiphổbiếnlà"Thị”.ChẳnghạnHoàngĐếđượcgọilàHiênViênThị,vuaNghiêuđượcgọilàĐàoĐườngThị...

Khichuyểnsangxãhộicógiaicấpthìchỉnhữngngườinamgiớitronggiaicấpquýtộcmớiđượcgọilà"Thị"để"phânbiệtquýtộcvàtiệndân",cònnữgiớitronggiaicấpquýtộcthìgọitheo"họ"(Tính)để"phânbiệthônnhân".

TriềunhàChulàmộtthờikìquantrọngđãthểchếhóanềnvănhóacổđạivàđãđịnhracảmộtchếđộnghiêmngặtvề sự sản sinhcác "Tính"và "Thị".Nóichungcácchưhầu lấy tênnướcđược thụphonglàm"Thị",nhưNgu,Hạ,Chu...Cácquanđạiphuthìlấyđấtđượcphonglàm"Thị"nhưThôi,Lư,Bàov.v.Cũngcónhững trườnghợp lấychứcquan làm"Thị"nhưSử,TưMã...,nhưngcòncónhữngtrườnghợplấynơiởlàm"ThịưĐôngQuách,BáchLí,LiễuHạ...

SangđếnđờiChiếnQuốc,trongxãhộicónhữngchuyểnbiếnrấtlớn.Nhiềunhàquýtộcbịsasút,khôngíthọthậmchíbiếnthànhnôlệ,vìthếcác"Thị"khôngcòncónhucầutồntạinữa,vànhiềulớpbìnhdânbắtđầucóthểcó"họ”,tìnhhìnhnàyđãđượckéodàiđếnđờiHán.Đếnthờiấythì“họ”vềcơbảnđãđượcxácđịnh,đạikháicũngtươngtựnhưngàynay.

LADUẪNHÒA

Dođâumàcómườihaicongiáp?

Mỗingườichúngtađềunhớngàythángmìnhrađờivàtheonămsinhthìcũngbiếtrằngmìnhcầmtinhcongì.Thídụcầmtinhconchuột,cầmtinhcontrâu,cầmtinhconhổvàcứsaumườihainămthìvòngquaylạiluânchuyểnmộtlượtnhưthếnữa.Dođóbạnchỉcầnnóimìnhsinhnămnàolàngườikhácsẽbiếtngaybạncầmtinhcongì,ngượclạinếubạnnóimìnhcầmtinhcongìthìngườitasẽcóthểtínhrangaybạnsinhnămnào,nhưthếthìquảthậtlàtiệnlợi.

ỞTrungQuốccónhiềucáchnóivềnguồngốccủamườihaitrườnghợpcầmtinh(thậpnhịsinhtiêu:mườihaicongiáp).

CóngườinóirằngmườihaicongiápbắtnguồntừnhữngdântộcthiểusốđờixưasốngởmiềnTâyBắcTrungQuốc.TrướcđờiHáncódântộcHoaHạstrongvùngtrungduvàhạdusôngHoàngHà.Thờibấygiờphươngphápghinămtheođịachiđượcphổbiến(tứclàdùngmườihaiphùhiệuđịachiTý,SửuDần,Mão,Thìn,Tị,Ngọ,Mùi,Thân,Dậu,Tuất,Hợi).Trongkhiđó,cácdân tộc thiểu sốsốngởvùngTâyBắcthìdùngphươngphápghinămvớicácloàiđộngvật.

VềsaungườiHungNôquyphụctriềuđìnhnhàHán,dâncưhaivùngbắtđầuđilạigiaodịchvớinhaungàycàngnhiều,cáchghinămbằngtêncácđộngvậtcủacácdântộcthiểusốvùngTâyBắcdầndầnđượclưutruyềntớivùngHoaHạ,đồngthờikếthợpvớicáchghinămbằngđịachicủadântộcHoaHạ,vìthếchonênđãnảysinhramườihaicongiáp.

Cũngcóngườinói rằngmườihaicongiáp làphươngphápghinămdobản thânngườiHoạHạsángtạora.Ởvàothờicổđại,khoahọclạchậu,tínngưỡng"tôtem"vẫncònphổbiến,tứclàtrongđờisốngconngườicósựkínhsợđốivớiđộngvật,vềsaungườitađemcácđộngvậtđượchìnhtượnghóanàyđểthaychomườihaiđịachitrừutượng,đođóđãnảysinhramườihaitrườnghợpcầmtinh.

LạicòncómộtsốngườikhácchorằngmườihaicongiápđãđượcdunhậptừẤnĐộvàoTrungQuốc.Trongthờikìcổđại,ẤnĐộlànướccógiaolưuvănhóanhiềuvớiTrungQuốc,ngườiẤnĐộdùngmườihaicongiápđểtínhtoáncácnămcònsớmhơnTrungQuốc,hơnnữacácđộngvậttrongsốmườihaicongiápchỉkhácvớiởTrungQuốclàhổvàgà.SưtửtrongmườihaicongiápcủaẤnĐộđưasangđếnTrungQuốcthìchữathànhhổ,cònchimKimXíởẤnĐộsangđếnTrungQuốcthìbiếnthànhcongà.TrongtiếngẤnĐộthìsưtửvàhổđềunóibằngmộttừtứclà"GiảiLặc",cònchimKimXívàcongàthìcùngthuộcvềloàichim,chỉcóđiềusinhraởhainơikhônggiốngnhaumàthôi.

TrungQuốclàmộtnướccólịchsửlâuđời,đếnnayvẫncónhiềucâuđNtronglịchsửchưađượcgiải,lailịchcủamườihaicongiápcũnglàmộttrongsốđó.

HÀNQUANTRỊ

Tụcxămmình

Khôngbiếtcácbạnnhỏcóchúýđimộtđiềunàyhaykhông?Cómộtsốngườidùngkimhaydaonhọnchâmvẽthànhđủcácthứhình,cókhilênngực,cókhilêncánhtay,cókhilênlưng.Ởngườinàylàmộtconrồngxanhuốnlượnđangbaylên,ởngườikialàmộtconbướmchậpchờnphấpphới,lạicóngườixămmộtđoáhoanhỏđangnở,lạicònkiếmlạicònđao....Tấtcảcáchìnhvẽkhôngthểnàolàmsạchđượcnàygọilàhình"xămchàm”.

Tậpquánxămchàmtrênmìnhbắtnguồnđầu tiên trong thờikìcácbộ lạcnguyên thủyxaxưa.Trongthờikìấytrìnhđộsảnxuấtcònhếtsứclạchậu,đờisốngcủaconngườicũnghếtsứcgiankhổ,đồngthờiconngườicònphảichịukhổbởicácthứthiêntainhưbãolụt,sấmsét,nhữngđợtrétdữdội,ngoàiralạicònbịmãnhthúbứchạivànhữngtrậntậpkíchcủacácbộlạcthùđịch,dođótrongtâmlíconngườisảnsinhraýnghĩbấtkìchỗnàocũngcónhữngyêumaquỷquái.

Tuyrằngconngườitarấtmongmuốnđượcsốngnhữngngàybìnhyên,nhưngkhônglàmthếnàođượchưởngmộtcuộcđờinhưthế,dođóchỉcònầumongthầnlinhchechở,giúpđỡchomìnhchiếnthắngđượcnhữngđiềutàác.

DântộcHoaHạvốnsùngbáimộtvịthầnlinhlàconrồngvàsángtạorahìnhtượngconrồng.Dođóngườitađãđemhìnhconrồngxămchàmlênthânthể,coiđólàvậttượngtrưngđặcbiệtchosựsùngbái.Vềsaucácbộlạcluônluônđánhlẫnnhau,thủlĩnhcácbộlạcbènxămchàmlênthânthểcácchiếnsĩdũngcảmgiếtđượcđịch.Cũngcóbộlạcxămchàmnhữnghìnhnherăngtrợnmắtdữtợnlênmìnhnhữngkẻthamgiachiếnđấu,hònglàmchokẻđịchtrôngthấymàsợ,dođóđãhìnhthànhtậptụcxămmình.

Vềsautheođàtiếnbộcủanềnvănminhxãhội,tậptụcxămmìnhcóphầngiảmbớt,đếncácđờiTống,Nguyên,Minh,Thanhthìxămmìnhtrởthànhmộtbiệnpháptrịtội.Ngườitathíchchữlênmặt,lêncánhtaynhữngkẻgọilàtộiphạmđểlàmnhụchọ.

Ngàynayphầnlớncácdântộcđãkhôngcòngiữcáctậptụcxămmìnhnữa,ngayđếnsốítcácdântộcvẫncòngiữphongtụcxămmìnhnày,cũngchỉcoiđólàmộtnghệthuậttôđiểmthêmchothânthểmàthôi.

HÀNQUANTRỊ

TạisaongườiTrungQuốcthíchdùngmàuđỏđểbiểuthịchuyệnvui?

MỗikhiănTếthoặctổchứcnhữngviệcvuimừng,ngườitabaogiờcũngthíchtreođènkếthoa,dánnhữngđôicâuđốiđỏ,đốtnhữngcâynếnmầuđỏthẫmđểnóilênniềmsungsướngtronglòngvàtượngtrưngđiềutốtđẹp.

Thậtratrongthờicổđạixaxưa,tổtiêncủangườiTrungQuốckhôngphảilàdùngmầuđỏđểănmừng.Đầutiênngười tadãdùngmầuvàngđểănmừng,sauđólạidùngmầuđen.ThídụnhưTầnThủyHoàng, saukhi thốngnhất toànquốc,đãđềxướngquầnáodùngmầuđen.Thờibấygiờdânchúngbịgọilà"tiềmthủ”(đầuđen)tứclàdùngkhănđenchítlênđầu.Trongviệcnàycũngcóýcoitrọngmầuđen.

SangđếnđờiHán,HánCaoTổLưuBangtừphươngNamdấybinhchiếmđượcthiênhạ,tựchomìnhlàđãdựavàođứcHỏađểdựngnước,vìthếgọibảnthânmìnhlà"XíchĐếChiTử”(concủaHoàngđếĐỏ).Từ lúc ấy trở đimầu đỏ đã trở thànhmộtmầu sắc được nhân dânTrungQuốcưachuộngvàsựưachuộngnàyđãkéodàichotớingàynay.

NgàynaytrongdângianTrungQuốcvẫncóthóiquendùngmầuđỏđểnóiđếnnhữngchuyệnvuivẻ.Chẳnghạnkhitổchứclễcưới,trướccửaravàocủanơiđộngphòngđềudánmộtchữHỷtomầuđỏ,ngaybêntrongnơiđộngphòng,nhiềuđồvậtcũngcómầuđỏ,cácvậtbàitrícũngdùngnhữngdảilụamầuđỏđểbuộcvàkếtthànhnhữngnúthìnhbươmbướm,bìnhnướcnóngvàcácchéntràcũngbuộcnhữngdảiđỏtếtnútđồngtâm,trêngiườngthìtrảiđệmmầuđỏ,côdâucũngmangtrangphụcmầuđỏthắm.

TạimộtsốvùngdântộcthiểusốởTrungQuốcngườitacũngthíchdùngmầuđỏđểbiểuthịsựvuimừng,cảđếncácđồándùngnhiềumầusắcphốihợpphầnlớnvẫnlấymầuđỏlàmmầucơbản.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TronglễcướitạisaophảidánnhữngchữHỷ?

CácnhànàomàtrêncửaravàohaycửasổcódánchữHỷmầuđỏthìngườitađềubiếtngayrằngởnhàấyvừacóchuyệnvui.TươngtruyềnrằngviệcdánchữHỷtrongđámcướilàdonhàchínhtrịlớntriềunhàTốnglàVươngAnThạchkhởixướng.

Hồiôngcòntrẻlênkinhthànhđithi,đượcquamộtnơigọilàMãGiaTrấn,tạitrấnnàycómộtnhàtàichủhọMã,trướccửanhàtreomộtcâyđènkéoquân,trêncáiđènviếtmấychữ:

Tẩumãđăng,đăngmãtẩu,đăngtứcmãđìnhbộ.(Đènkéoquân,ngựađènchạy,đèntắtngựadừngbước).Câyđènnàyđãlàmngườitahếtsứcchúý,VươngAnThạchthấythếghinhớtronglòng.Cũng

vừamayhômsauởtrongtrườngthiVươngAnThạchlàngườiđầutiênnộpquyển,quancoithithấyônglàmbàinhanhthầntốcnhưthế,muốnthửsứclàmcâuđốixemsao,bènchỉlácờthêuhìnhconhổbaytreoởtrướccửa,racâuđối:

Phihổkì,kìhổphi,kìquyểnhổtàngthân.(Cờhổbay,hổtrêncờbay,cờcuốnhổnáumình).VươngAnThạchnhớtớinhữngchữviếttrêncâyđènkéoquânbènlấyngaylàmvếthứhaicủa

câuđối,lậptứcđốiluôn:Tẩumãđăng,đăngmãtẩu,đăngtứcmãđìnhbộ.QuancoithithấyVươngAnThạchlàmvếthứhaicủacâuđốicũngthầntốcnhưthếchonêncàng

khenngợinhiềuhơn.SaukhithixongVươngAnThạchlạiquaMãGiaTrấn,ônghỏithămthìbiếtrằngtàichủhọMãvốncómộtcôcongáiyêuchưachođilấychồng.Câuđốitrêncâyđènchínhlàôngđưarađểkénrể.

Saukhibiếtnhưthế,VươngAnThạchlạiđemvếđốicủaviênquangiámkhảonêurađểđốilạivàviếtlêngiấyđưachongườitàichủhọMãxem.TàichủhọMãvuimừngkhônxiết,lậptứchứagảcongáichoVươngAnThạch.

KhôngbaolâusauVươngAnThạchkếthôncùngcôcongáicủatàichủhọMã.Giữahômcôdâuvàchúrểlàmlễlạytrờiđấtthìcácsaidịchđếnbáotin"Vươngđạinhânthiđỗrồi".VươngAnThạchnghĩrằngbảnthânmìnhđượcđộngphònghoachúclàmộtđiều"hỷ",tênmìnhđượcnêutrênbảngvànglạilàmộtđiều"hỷ”nữa,vìthếônglấyngaymộttờgiấyđỏ,viếtlênđóhaichữ"hỷ"thànhmộtchữ"Hỷ"doôngmớisángtạorađểthaychochữ"hỷ”đơnvàdánlêncửa.Vìchữ"Hỷ"nàybiểuhiệnđầyđủnhấtkhôngkhívuimừngtrongđámcưới,chonêntrongcáclễcướingườitađềudánlênchữ"Hỷ”đỏthắm.

KHANGB

Tạisaonhiềungườiđemchữ"phúc"dánngược?

CứđếnTết,nhiềungườithíchviếtchữ"phúc"lêngiấyđỏrồidánngượctrêncổnglớn,trêncửasổhaytrêntường.Conngườitavốncóýnguyệntheođuổihạnhphúctrongcuộcđời,chonênviệcdánchữ"phúc"trongnhữngngàyănmừnglàđiềucóthểlígiảiđược.Songmộtchữ"phúc"đangngayngắnđoantrang,tựnhiênlạiđemlộnngượcmàdán,cáchlàmnhưthếtấtnhiênlàcũngphảicólído.

TươngtruyềnvịhoàngđếkhaiquốccủatriềuMinhlàChuNguyênChương,trongmộtđêmtrừtịchđãcởiáolongbàogiảtranglàmmộttàichủthường,chỉđemtheovàitênthịvệgầngũinhất,rồiraphốđểxemxétdântình.Ôngthấydânchúngtrongkinhthànhnhànàonhànấyđềucắthoagiấy,treođènlồng,dáncâuđối,tấtcảđềulàcảnhtượnghoanhỉănmừngvuivẻ.Vìthếtronglòngôngrấtvui,nhưngsaukhiôngđiquavàidãyphốthìpháthiệnthấyrằngkhôngcómộtđôicâuđốicủanhànàocatụngbảnthânmìnhcả,điềunàylàmônghếtsứcbựcmình.

Saukhitrởvềcung,nỗitứcbựctronglòngôngvẫncònchưanguôi.Ôngđãnghĩtớichuyệnbanhànhmệnhlệnhchotoànkinhthànhnhànàocũngphảilàmmộtđôicâuđốiđểcatụngbảnthânmình,nhưngsaukhisuyđitínhlại,ônglạinghĩrằngnếulàmnhưthếthìsợrằngsẽcómộtsốkẻmangdụngtâmxấuthừacơlợidụngdịpnàyđểchếgiễulăngmạmình.

Giữalúcấycótháigiámđưaraýkiếnnhưthếnày:"Tạisaokhôngbảobàndânthiênhạcắtmộttờgiấyvuôngviếtlênđómộtchữ"phúc”rồidánởngoàicổngnhà?”Sauđótaytháigiámkiagiảithích:"MầuđỏlànghĩacủachữChu,trêntờgiấyđỏmàviếtchữ"phúc”rồidánngoàicổngthìtứclànguyệnchúchoàngthượngnămnàyquanămkhácđượchạnhphúc”.ChuNguyênChươngnghethấythếcảmthấylàcólí,bènbanđạothánhchỉ,lệnhchotấtcảcáchộcácnhàđềuphảidánngoàicổngmộtchữ"phúc”.

HômsauChuNguyênChươngmangtheomộtđámngườingựaraphốđiềutratìnhhình,thìthấytrongkhắpkinhthànhchỉcóvàinhàdánchữ"phúc",trongsốđócòncómộtnhàvìvộivãchonênđãđemchữ"phúc"dánngược.ChỉtrongnháymắtsắcmặtChuNguyênChươngđãsasầm.Ôngvungtayralệnhtấtcảcácnhàkhôngdánchữ"phúc"đềubịchémđầu.Chỉmột.látsautiếngkhócđãchấnđộngcảkinhthành,máuchảythànhsông,cònđốivớihộdánngượcchữ"phúc”thìngườitavẫncònkhôngbiếtnênxửtrínhưthếnào.

Vìkhôngaiđưarađượcýkiếngì,chonêncuốicùngchỉcòncáchcầuxinýkiếncủahoàngđế.ChuNguyênChươngvừanghexongđãvungtay:cứtheolệnhmàgiếtkhôngtha.

Giữa lúcấymộtvịđại thầnđangđứngbêncạnhnhàvuabậtcườikhàkhàrất tovàkhen là tốtkhôngngớtmiệng,ChuNguyênChương thấy thế rấtngạcnhiên,vộihỏivịđại thầnxemtốtởchỗnào?Vị đại thầnmỉm cười giải thích: "Đảo” (treo ngược) là đồng âm với "đáo” (tới), "phúc đảo”(phúc lộn ngược) tức là "phúc đáo” (phúc tới). Đây tức là người dân thường cầu chúc cho hoàngthượngđấy,ChuNguyênChươngnghecảmthấycólí,vìthếkhôngchochémđầungườichủnhàmàlạicònbanthưởngchoôngta.Chuyệnnàyđượctruyềnlantrongkinhthành,rồitừđóviệctreongượcchữ"phúc”đãtrởthànhtậpquán

HÀNQUANTRỊ

TạisaongườiTrungQuốcthườngdùngsố5vàsố10đểnóilênsựviênmãn?

TrongtiếngHáncónhiềutừngữđượcđặtvớihaichữ"ngũ”(năm)và"thập"(mười).Cáctừngữnàythườngnóilênýnghĩa"toànbộ"hoặc"viênmãn"(trọnvẹn).Thídụ:

-"ngũvị”(nămmùivị);-"ngũsắc"(nămmàusắc)đềudùngđểchỉtấtcảcácmùivịvàtấtcảcácmầusắc;-"ngũcốcphongđăng” thìnói lênmộtcáchkháiquátviệc thuhoạchphongphú tấtcảcác thứ

lươngthựcdùngchoconngười;-ngoàiratấtcảcácnộitạngtrongcơthểconngườiđượcgọigộplà"ngũtạng”;-cácdãynúinổitiếngnhấttrongthiênhạđượcgọichunglà"ngũnhạc”.-cònnămloạivậtchấtkim,mộc,thuỷ,hoả,thổđượcgọichunglà"ngũhành”,tứclàchỉnguồn

gốccủavạnvậttrongtrờiđNCòncáctừdùngchữ"thập"đểnóilênýtoànbộtrọnvẹnthìcó:-"thậptoàn”(hoàntoàntrọnvẹn);-"thậpmỹ"(hoàntoàntốtđẹp);-"thậpphânmãný”(mườiphầnvừaý);-"thậpácbấtxá"(tấtcảcácđiềuácđềukhôngtha)...Thật ra các sự vậtmà các từ ngữ này biểu thị trên thực tế có số lượng vượt xa hơn "năm" và

"mười"nhiều,thếthìtạisaonóirằngnhândânTrungQuốcthíchdùnghaichữ"ngũ”và"thập”đểnóilênsựtrọnvẹnđầyđủ?Điềunàykhôngtáchrờikhỏitậpquáncủangườiđờixưadùngcácngóntaytrênhaibàntayđểtínhcácconsố.

Đờixưaconngườisốngtrongcácbộlạcnguyênthủycònchưacóvăntự,càngchưacósựhiểubiếtvềcácconsố.Muốntínhsốngườitachỉcóthểdùngcácngóntaytrênhaibàntaycủamìnhđểsosánh,saukhilầnlượtsosánhhếtngóntaycủamìnhrồithìkhôngcòncócáchnàođếmthêmnữa,mộtbàntaythìcónămngóntay,haibàntaythìcómườingóntay,vìthếsauđãđếmđếnnămvàđếnmườirồithìcoilàtrọnvẹnnhất,đầyđủnhất.Thídụsaukhiđisăntrởvềngườitagiơhaibàntayrađểnóivớinhữngngườikhácrằngmìnhđãsănđượcvàmangvềbaonhiêuvậtsăn,mọingườitrôngthấythếrấtvuimừngphấnkhởi.Trênthựctếcácconvậtmànhữngngườiđisănmangvềthườngcóthểlànhiềuhơn10,nhưnghọvẫnchỉcóthểdùnghaibàntayđểbiểuthịvìđólàconsốlớnnhấtmàngườitacóthểbiểuđạt.

NhưvậynămvàmườitựnhiêntrởthànhnhữngconsốtrọnvẹnVềsauvănhóadầndầnphát triển,người tađãcóvăntựvàkiến thứcvềsốhọc,nhưngcái tập

quándùngnămvàmườiđểnóilênýtoànbộtrọnvẹnthìvẫncứđượclưutruyềntừđờinàyquađờikhác.

HÀNQUANTRỊ

Tạisaokhomlưngcóthểtrởthànhmộtphươngthứclàmlễchào?

Khomlưngchàongàynayđãtrởthànhmộtnghithứcthôngdụngtrêntoànthếgiới.ỞcácnướcnhưNhậtBản,TriềuTiênvàHànQuốc,phươngthứclễnghinàylạicàngphổbiến.NgườiNhậtthậmchícònchorằnglàmthậtđúnglễkhomlưngchàolàtiêuchuẩncủamộtconngườicótudưỡng.

Tạisaokhomlưngchàolạicóthểtrởthànhmộtphươngthứclàmlễ?Tạisaoviệcmìnhkhomlưngxuốnglạicóthểnóilênýtôntrọngcủamìnhđốivớingườikhác?NghenóiphươngthứckhomlưnglàmlễlàdongườiTrungQuốcsángtạora,nóbắtnguồntừviệcthờcúngtổtiêntrongthờicổxaxưacủaTrungQuốc.

DướitriềuđạinhàThương(thếkỉXVItrướcCôngnguyên)đãcómộtnghithứctếlễcổxưagọilà"Cúctế”,trongnghithứctếlễnàyphảidùngnhữngconvậtnguyênvẹnlàmđồcúngđểbiểuđạtlòngsùngkínhcủalàmlễđốivớitổtiênhaythầnlinh.Thâncủacácconvậtđemcúngđềuphảibẻconglạichothànhhìnhtròn,nomcũngnhưnhữngquảbóngbằngdamàngườiđờixưagọilà"cúc",dođócáihìnhtrạngnhưthếnàycũngđượcgọilà"cúchình”.

Phươngthức"cúchình"nàychotớingàynayvẫncòncóthểthấytạinhiềuvùngởTrungQuốc,đặcbiệtlàcácđịakhucódântộcthiểusố.Vềsaungườiđờixưađãbắtchướccáidáng"cúchình"nàycủacácvậtđemdânglễđểbiểuhiệnlòngtônkínhcủamìnhđốivớitổtiênvàthầnlinh,rồicàngvềsauđãhìnhthànhphươngthứckhomlưnglàmlễnhưthế,rồiđốitượnglàmlễđượcmởrộngtớicácnhânvậtcóđịavịcao,cáccấpcaotronghọvàcảnhữngaicầnđượcbiểuthịlòngtônkính.

TrongthờicổvănhóaTrungQuốcđãcóảnhhưởngrất lớnđốivớicácnước lánggiềng,vì thếphươngthứckhomngườilàmlễđãđượctruyềnsangcácnướcnhưTriềuTiên,NhậtBản,.thậmchíđượcnhândâncácnướckháctrênthếgiớiápdụng...

DIỆPQUẢNGSINH

Tạisao"túchạ"làcáchxưnghôkínhtrọngđốivớibạnbè?

TrongthờikìXuânThuChiếnQuốc,vuaHiếnTôngnhàTấnhoangdâmvôđạo,tinnghenhữnglờivkhốnggièmpha,vì thếthái tửThânSinhbịgiết,ngườiconthứlàTrùngNhĩcũngbịbắtbuộcphảilưuvongranướcngoài.

TrùngNhĩvốnlàmộtvịcôngtửcódanhvọngởnướcTấn,mộtsốđạithầnchínhtrựcnhưGiớiTửThôiđãđi theovớicông tửTrùngNhĩ tịnạnranướcngoài.TrênđườngđiTrùngNhĩđầu tiên tớinướcĐịch,rồisautớinướcVệ.

NướcVệ thấyTrùngNhĩ chỉ làmột công tửmạtvận chonênkhôngchịu tiếpđãi, dođóđoànngườilưuvongchỉcòncáchtìmmộtconđườngkhác.MộthômGiớiTửThôithấyTrùngNhĩđóilảkhôngchịuđượcnữa,bèncắtthịttrênđùimìnhnấulênchoTrùngNhĩăn.

Đoànngườichịuđựnghếtmọinỗigiankhổ,cuốicùngcũngtớiđượcnướcTề.NhờcóTềHoànCôngủnghộgiúpđỡ,chonênTrùngNhĩlạicóthểtrởvềnướcTấnlênngôivuavàtrởthànhTấnVănCông.

Saukhichấpchính,TrùngNhĩphongthưởngrấtnhiềuchocácđạithầntrướckiađãtrungthànhvớimình, nhưngchỉ quênmấtmộtmìnhGiớiTửThôi.GiớiTửThôioánhậnkhông thểnào chịuđược,bènđưamẹvàoẩncưtrongnúisâu.

VềsaucóngườinóilênnỗibấtbìnhvềchuyệnGiớiTửThôi.TrùngNhĩbènpháingườilênnúimờiGiớiTửThôixuốngnúinhậnthưởng,nhưngGiớiTửThôicựtuyệt.LúcbấygiờlạicókẻhiếnkếxuiVănCôngphónghỏađốtnúiđểbắtbuộcGiớiTửThôiphảixuốngnúi.TrùngNhĩbènlàmtheoýkiếnđó,nhưngGiớiTửThôinhấtđịnhkhôngxuốngnúi,cuốicùngôngcùngvớimẹômgốccâyrồicảhaimẹconđềubịthiêusống.

TrùngNhĩrấtthươngnhớGiớiTửThôi,bènsaingườilênnúichặtcáicâyấyđemvềlàmmộtđôiguốcgỗđivàochânmìnhvàmỗilầnnhìnxuốngđôiguốcgỗnàyTrùngNhĩlạinhớtớiửThôicắtthịtđùichomìnhăn,vànhàvuathườngvỗhaiđầugốimìnhvàđaulòngnói:"Túchạ,bihồ"(kẻdướichântaôi,đauthươngthay).Vềsauhaichữ"túchạ"đãtrởthànhcáchxưnghôtônkínhvớibạnbè.

VŨDUNGCHI

Tạisaogọichủnhânlà"đôngđạochủ”?

Trongsinhhoạtbìnhthườngngườitathườnggọichủnhânlà"đông”.Chẳnghạnnướcđăngcaicáchộinghịquốctếhaycáccuộcthiquốctếđượcgọilà"đôngđạoquốc".Chủnhàcủacáccuộchọpbạnbèthìđượcgọilà"đôngđạochủ”,cònnhữngngườilàmcôngthìgọichủthuêmìnhlà"đônggia",nhữngngườinắmcổphiếucácxínghiệpkinhdoanhcổphầnthìgọilà"cổđông”,mờingườitađếnăncơmthìgọilà"tộđông”...Đólàvìsaovậy?

MuốnhiểuđiềunàythìcầnphảitruytìmtrongkếtcấuvàphươnghướngcácphòngthấtthờicổđạiởTrungQuốc.

TrongthờicổđạiởTrungQuốc,nhàcửaphầnlớnđượcdựngởphíanamvàhướngvềphíabắc.Cănphòngkháchdùngđểtiếpđãikháchkhứathườnglàởgiữa,phòngnàyhướngvềphíanamvàcóhaichỗngồi,mộtởphíađông,mộtởphíatây.TheonghilễcổđạicủangườiTrungQuốcthìkháchđ̓hơinhàđềungồiởphíatâycònchủnhàthìngồiởphíađông,nhàcácnhânvậtcóđịavịđềulàmhaiconđườngsongsong,trướcnhàlạicóhaidẫybậcthềm,mộtởphíađông,mộtởphíatây.Kháchnóichungthườngđiconđườngphíatâyvàbướclêndẫybậcthềmphíatây,cònchủthìđitheoconđườngvàdãybậcthềmphíađông.TrongmộtbộsáchcổcủaTrungQuốclàLễKícóghimộtđiềuquyđịnhnhưsau:"Chủnhândùngbậcthềmphíađông,kháchdùngbậcthềmphíatây”.Vìthếchủnhânđượcgọilà"đôngđạo"hay"đôngđạochủ”,gọitắtlàđông.

Cácbạnạ!Khicónhữngthânbằngcốhữutớichơinhà,hoặccóngườiđếnthamquantrườnghọc,hoặccónhữngvịkháchquýnướcngoàiđếnphỏngvấn,họctậphaydulịchởnướcta,thìcácbạnphảitiếpđãichocónhiệttình,giữđúngcươngvịcủamột"đôngđạochủ”.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

Tạisaongườitagọiđùakẻtrộmlà"quântửleoxànhà"?

DướithờiĐôngHán,viênquanhuyệncủahuyệnTháiKhâu(naylàhuyệnVĩnhThànhtỉnhHàNam) tên làTrầnThực, vốnxuất thânbầnhànvà làmột vị quan thanh liêm.Bình thườngông cónhữngyêucầuhếtsứcnghiêmngặtđốivớibảnthânvàconcháu.

Mtnămgặpnạn tai hoang, dân chúng thiếu ăn, thiếumặc.Một hômđêmkhuyaTrầnThựcđãngầmpháthiệnthấykẻtrộmbènđứngdậymặcáongoài,xếpdọnlạicácđồvật,rồigọitấtcảcácconcháutới.Ôngnóirấtnghiêmtúcnhữnglờigiảngdạyconcháu:

"Conngườitakhôngthểkhôngtựmìnhcốgắng.Nhữngkẻxấukhôngnhấtthiếtđềucóbảntínhlàxấu,nhưngchỉvìlàmnhữngviệcxấuthànhthóiquenchonênmớisangãđếnbướcnhưthế.Vịquântửởtrênxànhàkiachínhlàmộtngườinhưthếđấy!".

TêntrộmđangnằmtrênxànhànghethấythếcảkinhvộivàngnhẩyxuốngquỳtrướcmặtTrầnThựcđểnhậntội,TrầnThựcungdungnóivớihắn:"Nomanhmặtmũikhônggiốngmộtkẻxấu,anhphảigắngsứcsửachữabảnthânmìnhđểtrởlạilàmngười.Hànhvinàycủaanhthậtracũngchỉdobầncùngdẫntớimàthôi".TrầnThựcnóixongsaingườinhàđemchotaykẻtrộmmộttấmlụa.Taykẻtrộmhếtlờicảmơnrồibỏđi.

Từđấyvềsaungườitagọiđùakẻtrộmlà"quântửleoxànhà",nhưngcâunàylạicòndiễnbiếntrởthànhmộtthànhngữkhôngnhữnggọiđùabọntrộmcắpmàcònchỉnhữngkẻthoátlythựctế,trênkhôngvươntớitrời,dướikhôngchạmtớiđất.

VŨDUNGCHI

Tạisaolạigọisáumươituổilà"hoagiápchiniên"?

Trongcuộcsốngbìnhthường,ngườitathườnggọituổisáumươilà"hoagiápchiniên".Cònđếnkhituổiđãquásáumươithìngườitanóilà"niênduhoagiáp"(tuổiquáhoagiáp).CáchnóinhưthếnàycóliênquantớimộtphươngpháptínhtoáncủangườiTrungQuốctrongthờicổđại.ĐờixưaởTrungQuốccómộtphươngpháptínhtoántheocanchi.

Cantứclà'thậpcan"cũnggọilà"thiêncan”.Cácthiêncangồmcó"Giáp,Ất,Bính,Đinh,Mậu,Kỉ,Canh,Tân,Nhâm,Quý”.Chitứclà"thậpnhịchi"cũnggọilà"địachi".MườihaiđịachigồmcóTý,Sửu,Dần,Mão,Thìn,Ty,Ngọ,Mùi,Thân,Dậu,Tuất,Hợi.

Nếuđemcácthiêncanvàcácđịachiphốihợpvớinhau,lầnlượttheothứtựnhưtrênthìbộisốnhỏnhấtcủa10và12là60,tứclàsẽcótổngcộngsáumươinhómchữsốGiápTý,ẤtSửu,BínhDần,ĐinhMão...

Ngườiđờixưaphầnnhiềudùngphươngpháptínhtoánnhưthếnàyđểtínhnăm,vìthếtuổicủangườitakhitới60thìgọilàmộtGiápTý,cònnhưviệcgọilàHoaGiápthìđólàvìbêntrongGiápTý,têncủacácthiêncanvàđịachiđượcxenlẫnvớinhaucũngchẳngkhácgìkhingườitacắmnhữngbônghoamuônmầumuônvẻ.

Trong lịch sửTrungQuốcđã cóphát sinhnhiều sựviệcquan trọngvànói về các sựkiệnnàyngườitacũngdùngphươngpháptínhnămnóitrên.ThídụnhữngcuộcchiếntranhgiữaTrungQuốcvàNhậtBảnnăm1884đượcgọilàcuộcchiếntranhGiápNgọ,haymộtthídụnữaBiếnphápDuyTân1898đượcgọilàBiếnphápMậuTuất,vìviệcnàyđãxảyravàonămMậuTuất.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

NgườiởTrungQuốcxưađưatinnhưthếnào?

HồinướcTrungQuốcmớivừađượckiếnlập,ởtỉnhVânNamcómộtsốbộlạcdântộcthiểusốvẫncòndừnglạitronggiaiđoạncôngxãnguyênthuỷ.Tạicácnơiấyngườitavẫncòndùngmộtsốcáchtruyềntinhếtsứcnguyênthủy.Chẳnghạnnếugửiớtđếnchomộtngườibạnthìtứclànóibảnthânmìnhđanggặpphảinhữngchuyệnphiềnphứcrấtlớn,cònnếunhưgửiđithuốcsúngvàđạnchìthìtứclànóichiếntranhsắpnổrađếnnơirồi,cònnếugửiđimộtmiếngmuối,ởgiữakhoétmộtlỗthủngthìtứclànóivấnđềđãđượcgiảiquyết.

Cácchuyêngiachorằngcáiphươngpháp"dùngvậttruyềný”nhưthếnàychínhlàphươngthứcthôngtincủangườiđờixưatrongthờikìnguyênthủycònchưacóvăntự,vàngườitacònchưabiếtdùngcácphươngtiệngiaothông.

DướithờinhàChu,cácchưhầutựlậpthànhnhữngnướcnhỏ,giữathiêntửnhàChuvàcácnướcchưhầu,cũngnhưgiữacácnướcchưhầuvớinhau,thậmchígiữacáccấpquanđềucónhữngsựtraođổi,nhữngmệnhlệnhchínhquyền,côngvănvàthưtừ,dođóđãxuấthiệnchếđộtruyềntinquacáctrạmdịchvớinhữngkẻtruyềnưỡingựa.Ngườitabắtđầumởranhữngconđườngchạythẳngtớikinhđôvàlàmnhữngtrạmdịchởhaibênđườngvớinhữngcựlynhấtđịnh,cácnhânviêngọilàtínsứhaybưutốtcóthểdừnglạinghỉngơiởcáctrạmdịch,đổinhữngconngựađãmệtmỏisaukhichạynhữngchặngđườngxa.

ĐếnđờiXuânThuthìcơcấunàyrấtđượchoànthiện,cònsangđếnđờiĐườngthìđãlàtớithờikìcựcthịnh.Thờibấygiờcóbaloạidịchtrạmđượctổchứclàlụcdịch(dịchtrạmđườngbộ),thủydịch(dịchtrạmđườngthủy)vàthủylụckiêmbiện(dịchtrạmkiêmcảthủylẫnbộ),cộngtấtcảcómộtngànsáu trămchỗ, lúcnhạnhnhất thìmộtngàymộtconngựadịch trạmcó thểchạyhơnmột trămnămmươidặm.CơcấunàycònđượcdùngmãichotớigiữatriềuđạinhàThanhrồimớiđượcthaybằngtổchứcbưuchínhcậnđại.

Việctruyềntinbằngdịchtrạmđưađicácvănkiệnchínhthứccùngcácthôngtintrongnhângianchỉcóthểdựavàosứcngưòi.Nhưngtùytheosựpháttriểncủathươngnghiệp,nhucầutruyềntintứccủaconngườingàycànglớn,vìthếdướitriềunhàĐườnggiữakinhđôTrườngAnvàLạcDươngđãxuấthiệnnhững"dịchlư”(conlừadịchtrạm)chủyếuphụcvụchothươngnhân.

SangđếnđờinhàMinh,thìđầutiênởvùngDuyênHảimiềnĐôngNamxuấthiệnDânTínCục(cụcthưtừcủadân),trongthờikìtrướcvàsauchiếntranhNhaphiến,DânTínCụcđãcóđượcmộtđàpháttriểnrấtlớn,tạicácthànhphốbuônbánlớnvàcácthịtrấncóđườngxágiaothôngthuậnlợitrongtoànquốc,đãtổchứcđượccảmộtmạnglướithôngtinrộnglớn.

LADUẪNHÒA

Tạisaotincấptốccũngđượcgọilà“tinlônggà"?

TrongthờikìchiếntranhkhángNhật,đoàntrưởngcủaĐoànNhiđồnglàHảiOađãgiúpBátLộQuânmangđimộtcáitincựckìhỏatốc.HảiOađãkhôngcònnghĩgìđếnsựannguycủabảnthânmìnhnữa,màvậndụnghếttinhthầncơtrídũngcảmchonêncuốicùngđãhoànthànhnhiệmvụmộtcáchxuấtsắc.

Trênbứcthưcắmlônggàđểchobiếtđâylàthưhỏatốc,tậptụcnàyđãđượcthịnhhànhtrongthờicổđạiởTrungQuốc.Thờibấygiờ,mỗikhitrênvùngbiêncảnhbáotinkhẩncấpbaykhicầnphảiđềnghịquânđộimauchóngđếnngănchặnquângiặcthìkhitruyềncáctintứchaymệnhlệnhngườitathườngcắmlôngchimtrêncácthưtín.Hồicácthiếtbịthôngtincònlạchậuthìchỉcótốcđộchimbaymớiđượccoilànhanhchóng,nếunhưtrênmặtbứcthưmàcócắmbacáilôngchimthìđiềunàynóirõrằngbứcthưnàycầnphảiđượcđưađivớitốcđộnhanhnhưchimbay.

Ởthờicổđại,loạithưnàyđượcgọilà"vũhịch”(bàihịchlôngchim)hay"vũthư”(bứcthưlôngchim).Nhiềutriềuđạithậmchícòncóquyđịnhrõràngrằngnếunhưtrêncáccôngvănvàmệnhlệnhcócắmlôngchimthìphảilậptứctruyềnđingaykhôngđượcchậmtrễmộtthờikhắcnào.

Vềsaukhingườitagặpthấynhữngthưtínhỏatốccầnphảimauchónggửiđingay,nhưngnhấtthờikhôngtìmthấylôngcthìđãdùnglônggàđểthayvào,dođóthưtừhỏatốcmớicótênlà"thưlônggà",trênmộtbứcthưcắmlônggàđểchobiếtlàthưhếtsứchỏatốc,điềunàyrấtlàthịnhhànhtrongcácdântộcthiểusốởTrungQuốc.ChẳnghạnnhưởhaidântộcNgõavàLạpHỗtỉnhVânNam,mỗikhi triệutậphộinghịkhẩncấp,người tacắmbacái lônggàlênmộtmảnhgỗhaymảnhtređểtruyềnđạtthưchonhanhchóng,nếunhưtìnhhìnhđặcbiệtkhẩncấpthìcònphảicóthêmvàiquảớthaymộtmiếnggỗnhỏ.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Đờixưatìnhbáoquânsựđượctruyềnđinhưthếnào?

Trongcáccuộcchiếntranh,tìnhbáoquânsựthườngcótácdụngkhôngsaocóthểcoithường,vìnóquyếtđịnhthắngbại.Đờixưacácđườnggiaothôngcònchưathuậnlợi,cácbiệnphápthôngtincònlạchậu,ngườitađãtruyềnđạttìnhbáoquânsựnhưthếnào?

Phươngpháptruyềntinquânsựmàconngườingàynaycònđượcbiếtrõnhấtcólẽlànhữngđàiđốtlửakhói.CácđàinàyđãxuấthiệntrướcđâyhơnhạinghìnbẩytrămnămvàocuốithờikìTâyChu,rồicònđượcsửdụngthêmchotớiđờiMinhvàđờiThanh.NghenóicáitênthịtrấnYênĐàiThị(thịtrấnĐàiKhói)cóđượclàvìdướitriềunhàMinh,ởđâyngườitađãlậpmộtLangYênĐài(ĐàikhóiChósói)đểữngănchặnbọngiặclùn.

Thậtratrướckhicóloạiđàiphonghỏanàyhơn300năm,trongnhữngnămđầutriềuđạinhàChu,nhàquânsựtrứdanhKhươngTửNhađãphátminhrahaiphươngphápbímậtđểchuyểntìnhbáoquânsựlà"âmphù”và"âmthư”.

Âmphùlàmộtbộnhữngcáithẻcókíchthướcvàhìnhdạngkhônggiốngnhau,mỗichiếcthẻcómộtýnghĩanhấtđịnhmàchỉcóhaiphíasửdụngđượcbiết.Trongchiếntranhthìchủtướngvàcáctướnglĩnhgửicácâmphùnàychonhauđểnóilênýđịnhcủamình,vềsaucác"phùnàytrởnêncàngphongphúhơnvàđãcócáchìnhthứcnhưhổphù(phùhiệuhìnhconhổ),lệnhtiễn(mũitêntruyềnlệnh),kimbài(thẻvàng)...

Âmthưlàđemmộtvănkiệnquânsựchialàmbabộphận,viếtriêngtrênbacáithẻtrúcrồipháibangườiđemđi.Saukhitớiđíchthìngườinhậnghépbacáithẻtrúclạivớinhauvàcóđượcmộttintìnhbáohoànchỉnh.

ĐếnđờiTống,thừatướngTăngCôngLượngdựatrêncơsởtổngkếtkinhnghiệmcủangườiđờixưađã sáng tác đượcmột bảnmậtmãquân sự.Ông ta ghi lại 40 dụngngữkhông thể thiếuđượcthườngdùngtrongquânđộirồisắpxếptheothứtự.Trướckhixuấtchinh,cáctướnglĩnhvàchủsoáiướcđịnhvớinhaumộtbàithơkhôngcóchữnàotrùnglắp(tổngcộng40chữ)vàmỗichữấyđạibiểuchomộtdụngngữquânsự,khicầnsửdụngmậtmãthìngườitaviếtmộtbứccôngvăntheokiểuthôngthườngnhưngcóđánhdấutrênnhữngchữđạibiểuchomậtmã,ngườinhậnnhìnthấycácchữcóđánhdấuthìsẽhiểurõđượcýnghĩa.

LADUẪNHÒA

Tạisaongườiliêntiếpđỗbakìthiđượcgọilà“Liêntrúngtamnguyên"?

ĐờixưaởTrungQuốc,bắtđầutừhaitriềuđạinhàTùyvànhàĐườngđãđặtrađượcmộtchếđộkhoacửquyđịnhchặtchẽ,đểtuyểnchọnngườicótài,tứclànhữngngườitrúngtuyểnquanhữngkìthithìsẽcóthểralàmquan.

ĐếnhaitriềuđạinhàMinhvànhàThanh,chếđộkhoacửđượcphânlàmbacấp.Cấpthứnhấtlà"hươngthí”cửhànhởtỉnhthành,ngườithiđỗđượcgọilàcửnhânvàcótưcáchthamgiakìthithứhai.Cấpthứhailà"hộithí”cửhànhtạibộLễởkinhđô,thísinhphảithiđỗởcấpnàythìmớicóthểthamgiakìthicấpthứba.Kìthicấpthứbagọilà"điệnthí”dohoàngđếđíchthânchủtrìtronghoàngcung,ngườithiđỗtrongkìthinàyđượcgọilàtiếnsĩ,cómộtsốngườitrúngtiếnsĩ,đượcphânlàmnhấtgiáp,nhịgiápvàtamgiáp.

TrongtiếngHánchữ"nguyên"vẫncónghĩalàđầungười,nhưngvềsaunócóthêmnghĩarộnglà"thứnhất".Nhưvậytrong"hươngthí”ngườiđỗthứnhấtđượcgọi là"giảinguyên", trong"hộithí”ngườiđỗ thứnhấtđượcgọi là "hộinguyên", trong"điện thí”ngườiđỗ thứnhấtđượcgọi là "trạngnguyên",nếungườinàomaymắntrongtấtcảcáckìthiđềuđỗthứnhất,liêntụcđoạtđượccácdanhhiệu"giảinguyên”,"hộinguyên","trạngnguyên"thìsẽđượcgọilà"l

Trảiquamấyngànnămkhoacử,ởTrungQuốcnhữngngười"liên trúng tamnguyên"córất ít,tổngcộngkhôngquámườihaingười,đólà:

-ĐờiĐườngcóTrươngHựuTân,ThôiNguyênHàn,-ĐờiTốngcóTônHà,VươngTăng,TốngTường,DươngTrí,VươngNhamTẩu,PhùngKinh.-ĐờiKimcóMạnhTôngHiến,-ĐờiNguyêncóVươngTôngTriết.-ĐờiMinhcóThươngLạc,-ĐờiThanhcóĐiềnKhải,TrầnKếXương.Đếnngàynaychếđộkhoacửngàyxưakhôngcònnữa,nhưngcáiýnghĩa"liêntrúngtamnguyên"

qua"hươngthí”,"hộithí”,"điệnthí”đượcmởrộngravàngườitavẫnthườnggọinhữngngườiliêntụcđoạtbadanhhiệuthứnhấtlà“liêntrúngtamnguyên”.

BÀNGKIÊN

Miếuhộilàgì?

Saukhixemđểmụcnàycólẽcácbạncóthểnghĩrằngmiếuhộiphảichănglàchọptrongcácđềnmiếu?Kìthựchoàntoànkhôngphảinhưthếđâu.

Khoảng hơnmột nghìn năm trăm năm trước đây, hồi các chùa chiền của đạo Phật còn có ảnhhưởngrấtlớn,đểthuhútthêmdânchúngtintheođạoPhật,cứmộtthờigiannhấtđịnhngườitalạitổchứcmộtđạihộigọilàhộichay.Trongcácdịphộichaynày,cácnhàsưphânphátcơmchaychodânchúngvàcửhànhnhữnghoạtđộngvănhóaPhậtgiáophongphú.Dầndàcácngôichùađãtrởthànhmộtthứtrungtâmhoạtđộngvănhoá,rồicáchoạtđộngnàylạikhêugợihứngthúcủacácnhàbuôn,làmhọchorằngđâylàcơhộitốtđểkiếmtiền.Dođócứmỗidịpcóhộichaylàcácnhàbuônlạiđemcácmónhàngcủamìnhtớivàtiếnhànhnhữngviệctraođổihànghoá.Hơnnữa,nhằmlàmchoviệcbuônbáncủahọngàycàngphátđạt,cácláibuônlạicònmờinhữngnghệsĩdângiantớiđểtăngthêmhứngthúcholễhội.Nhờđódânchúngtớinơikhôngnhữngcóthểmuasắmcácđồdùngcần thiếttrongsinhhoạtmàcònđượcxemnhữngvởkịchítđượcnghethấy,dođóhoạtđộngnàykếthợpcáccôngnăngtôngiáo,vănhoá,giảitrívàmuabán,đồngthờiđãtrởthànhmộtphongtụcxãhội.Đótứclàmiếuhộiđãđượckéodàichotớingàynay.

Cácmiếuhộivìđượckếthợpvớihoạtđộnghọpchợmuabán,chonêntrongtậpquáncũngcònđượcgọilàmiếuthị(chợmiếu).

Trongnhữngnămgầnđây,theođàcảicáchngàycàngthâmnhập,cácmiếuhộikhôngngừngđượcmởrộngtạicácnơitrongtoànquốc,cứnhưmănglênvùnvụtsaumưaxuân.Tấtnhiêncácmiếuhộingàynaykhônghoàntoàncóquymôvàhìnhthứcnhưxưakianữarồi,nộidungcủamiếuhộingàynayngàycàngthêmphongphú,ngoàiviệcgìngiữcácnéttruyềnthốngđặcsắclạicònpháttriểncáckhíacạnhxemngắmvàdulịch,hấpdẫncácbạnbètừtrênthếgiớikéotới.

TẠNI

"Bàiphường”đượcdựnglênđểlàmgì?

Mỗikhiđithămcácchùachiền,đềnmiếu,lăngmộhaykhuvườncâycổ,chúngtathườngcóthểthấynhữngkiểukiếntrúchìnhnhữngcáicổng,tùytheoquymô,nhữngcáicổngnàyđượchìnhthànhvớihaicột,bốncột,sáucộthaytámcộtxếpthànhhàng,trênđỉnhnhữngcáicộtnàylạicóbắcnhữngxàngang,trêncáccộtvàxàđềucókhắcnhữngchữđềmangtínhchấtkỉniệm.

CácvậtkiếntrúcmangđặcsắcđộcđáocủavănhóangườiHánnàyđượcgọilàbàiphường,cácbàiphườngphầnnhiềuđượcdùngđểkỉniệmnhữngngườiđãquađời,hoặcgiảđể tuyênđương lễgiáo,nêugươngcôngđức.

Ngườitathườnggặpthấynhữngbàiphườngtrinhtiết,bàiphườngcôngđứcv.v...Cácbàiphườngtrinhtiếtđượcdựnglênđểcangợinhữngngườiphụnữgiữđúng"tamtòngtứđức"theolễgiáophongkiếnđờixưa.Bàiphườngcôngđứcdùngđểkỉniệmcácnhânvậtđãcócốnghiếnchoxãhộihoặccóphẩmđứccaocả.

Cácbàiphườngthườngđượclàmbằngnhữngvậtliệunhưgỗ,gạch,đávàthườngđượcdựnglênởlốivào cácđền, chùa,miếumạo, lăngmộ, từđường,vệmônhoặcởđầuđườngđầuphố.Ngoàiýnghĩakỉniệm,cácbàingnàylạicòncótácdụngtôđiểmcảnhquan.TheonhữngđiềucònghichéptrongcáctàiliệulịchsửbàiphườngđãcótừthờikìXuânThu,nhưnghìnhthứchếtsứcđơngiản:chỉcóhaicáicột,bêntrênthêmmộtcáixàngangvàgọilà"Hoànhmôn"

ĐếnthờikìnhàTùyvànhàĐường,donhiềunhucầucủakiếntrúcđôthị,ởđâucũngcóthểthấynhữngcửakhuphốdựnglêntheokiểuhoànhmôn.

TừđờiTốngvềsau,trêncơsởcácphườngđãthấypháttriểnnhữngbàiphườngvớitácdụngpháttriểntừchỗlànơiqualạithànhtrangtrí.

ĐờiMinhvàđờiThanhlàthờikìpháttriểncaonhấtcủacácbàiphường.TrongnhữngnămniênhiệuGiaTĩnhđờiMinh,đãxâydựngbàiphườngbằngHánbạchngọctại

đoạnphíanamThầnLộcủaThậpTamLăngcósáucộttrụ,nămcửa,mườimộtlầu,rộng28,86mét,cao14mét,nomcựckìhoànhtráng.

Bàiphườngcũngcóthểđượcgọilàbàilâu,nhưngbàilâunóichungbêntrênxàngangcòndựngthêmmộtcáilầucómáithậmchícótớihai,batầnglầu.Ngàynaytrongnhữngngàylễhayngàykỉniệm,chúngtathườngdùngtre,gỗđểlàmnhữngbàilâu,trênđótreođènkếthoađểnóilênýnghĩaănmừng.

LADUẪNHỎA

Danhthiếpđãxuấthiệnnhưthếnào?

ỞTrungQuốc,danhthiếpcònđượcgọilàdanhthích,danhchỉvàđãsớmđượclưuhànhtừthờicổđại,chođếnnaynóđãcómộtquátrìnhpháttriểnlâudài.

NgaytừdướitriềunhàHán,mỗikhingườitamuốnmộtvịquantrênhaymộtnhânvậtnổitiếngchotiếpkiếnthìphảidùngmộtmảnhtrehaymảnhgỗlàmmộtcáigọilàgiản,sauđólấydaosắtkhắctênmìnhlêntrênấy.Hồiấyloạigiảnnàyđượcgọilàthích,cũnggọilàdanhthích.Vềsaugiấyđượcphátminh,dođóngườitađãdùnggiấyđểviết,chonêntêngọicũngđổithànhdanhchỉ,trêndanhchỉkhôngnhữngchỉviếthọtênmàcònviếtcảchứcquan.DướitriềunhàMinhvànhàThanh,ngườitadùnggiấyđỏviếttênhọvàchứcquancủamìnhlênvàgọilàdanhthiếp.

Ởthờixưa, trongquan trườngmỗikhibáiyếtcácquanviênắtphảidùngdanh thích.Ngườiđiphỏngvấnđầutiênđưadanhthíchcủamìnhtớimônphòng(tứclàphòngtruyềnđạt)củanhânvậtmàmìnhmuốnphỏngvấn,chờđếnlúcmônnhân(ngườicoicửa)vàothôngbáovớichủnhân,đượcchủnhânchophépgặprồisaumớicóthểvàotrongnhàmàgặp.

Gặpngàylễ,ngàytết,khinhữngngườicócủamuốnchúcmừngđốiphươngmàtựmìnhkhôngthểđíchthânđiđượcthìghilêndanhthíchmấychữ"mỗmỗđốnthủbái"rồiđemdánlêncổngchínhcủanhàđốiphương.Côngviệcnàyđượcgọi làđầu thích.Nhữngngườidân thường thìkhôngcódanhthíchmàcũngkhôngcónhữngnghithứclễtiếtnày.

Ngàynaycácdanhthiếpmàngườitathườngdùngđãđượcpháttriểnbiếnhóatừcáidanhthíchthờicổđại.Danhthiếphiệnnaydùnggiấytrắngtrêninhọtên,chứcvụ,địachỉ,sốđiệnthoại,sốbưuđiện,khiđếnthămbạnbèhoặcbắtđầugiaotiếpvớingườikhácthìdùngđểgiớithiệuthânphậncủamình,tiệnchonhữngsựquanhệvềsau.

DIỆPQUẢNGSINH

ThiếpchúcTếtbắtđầucótừbaogiờ?

ỞTrungQuốc thờixưa, thiếpchúc tếtcũngđượcgọi là thích, là thiếp,cũngcókhigọi làmôntrạng.

Thiếpxuấthiện sớmnhấtdưới triềunhàTống.Thờibấygiờ rất thịnhhànhviệchàngnămgửithiếpchúcTết.TươngtruyềnhọasĩcủatriềuđìnhNamTốnglàLíTungcóvẽbứcTuếchiêuđồ(Bứctranhsángđầunăm),trênđóvẽcảnhàchủnhânđangđóntiếpkháchkhứatrongviện,khiđócácgianhântrongcănnhàởbêncạnhnhậnnhữngtờthiếpgiấyđỏđểmừngnămmới.Trêncáctờthiếpmầuđỏấyngườitaghihọtêncủamìnhgửitớibạnbèđểtỏýchúcmừng.Vìloạithiếpnàylànhờngườikhácmangđichonênmớicócáitênlàphithiếp.

Ngày25thángMườiHailàtếtNoel,tứclàngàyChúaJesus,ngườisánglậpđạoCơ-đốcrađời.ỞnhiềunướcchâuÂuvàchâuMỹ,nơiđạoCơ-đốcđượcthịnhhành,lễNoelcũngnhưngàyTếtmùaxuânởTrungQuốclàngàylễquantrọngnhấttrongcảnăm.Đểtiệnchoviệcchúcmừng,năm1843,quốcvươngAnhđãnhờmộthọasĩthiếtkếtờthiếpmừngNoelđầutiên,từđóềsaubắtđầutừmộtthángtrướcngàyNoelngườitađãbắtđầugửichonhauthiếpmừng.

Năm1911saucáchmạngTânHợi,TrungQuốc tínhnăm theoCôngnguyên,bắtđầucoi trọngngày tếtNguyênđán,vì thế chonênviệc ănmừngnămmới cũng theonămmớidương lịch, thiếpmừngnămmớicũngđãbắtđầucótừngàyấy.

VŨDUNGCHI

TạisaođêmgiaothừacácbạnNhậtBảnthíchđếnchùaHànSơnnghetiếngchuông?

ChùaHànSơnđượcxâydựngtạitrấnPhongKiều,bênngoàiSươngMônởthànhphốTôChâu.Hàngnămcứđếngiaothừa,tạiđâybaogiờcũngcócửhànhhoạtđộng“nghetiếngchuôngđónxuânmới".Từtấtcảcácnơingườitakéonhauđếntụtậprấtđôngtrongchùa,trongsốđócócảnhữngbạnNhậtBảnđặcbiệtđếnđâychỉvìmộtviệcnày.HọđềucoiviệcnămmớiđượcnghetiếngchuôngchùaHànSơnthìsẽlàmchomìnhcảmthấyhạnhphúc.

ChùaHànSơnđãđượcxâydựng trongnhữngnămniênhiệuThiênGiám(502 -519sauCôngnguyên)dướitriềunhàLương,vớitênđầutiênlàXáLợiPhổMinhThápViện(chùathápPhổMinhcódicốtcủaPhật).ĐếnnhữngnămniênhiệuChínhQuang(627-649sauCôngnguyên)dướitriềunhàĐườngthìnhàsưnổitiếngHànSơntừnúiThiênThaiđếnđảmnhiệmchứcụtrụtrìcủachùanàyvàđổitênchùathànhHànSơn.

TrongnhữngnămniênhiệuThiênBảo(742-756sauCôngnguyên)dướitriềuhoàngđếHuyềnTôngnhàĐường,nhàthơTrươngKếlênTrườngAndựthihội,vìkhôngđỗnêntrởvề.Trongmộtbuổichiềuđầuthu,ôngngồithuyềnquabếnPhongKiềutrướccửachùaHànSơn,dướitrăngsángvàtronggiómát,nhữngtiếngchuôngtừcửaPhậtngânnhènhẹđãkhêugợilinhcảmcủanhàthơvàônglậptứcvungbútviếtbàithơ:

Nguyệtlạcôđềsươngmãnthiên,Giangphongngưhỏađốisầumiên,CôTôthànhngoạiHànSơntự,Dạbánchungthanhđáokháchthuyền.(Trănglặnquạkêusươngđầytrời,Câyphonglửachài,ngủvớinỗibuồn,ChùaHànSơnngoàithànhCôTôNửađêmtiếngchuôngvẳngtớithuyềnkhách).ĐólàbàithơtuyệtvờiPhongKiềudạbạc(ĐêmghéthuyềnbếnPhongKiều)nổitiếngmuônthuở

trongvàngoàinước.ỞNhậtBảnhầunhưaicũngbiếttớichùaHànSơn.BàithơPhongKiềudạbạcđãtừngđượcchọn

đưavàosáchgiáokhoatiểuhọccủaNhậtBản.Năm1885nhà thưphápNhậtBảnĐiềnTrungMễPhảng tớiTrungQuốc,kếtbạn rất thânvới

phápsưTổTíntrụtrìởchùaHànSơn.SaukhivềnướcôngphỏngtheochùaHànSơnởTôChâuvàcũngxâydựngmộtchùaHànSơntrênnúiMaiSơnở

TheotruyềnthuyếtdângianởNhậtBản,nếunhưđêmgiaothừamàđánh108tiếngchuôngthìsẽcóthểgiũsạchmọinỗiphiềnnãotrướckiavàđónnhậnnhữngđiềuvuisướngsắptới.NgườiNhậtchorằngđượcnghethấytiếngchuôngchùaHànSơnthìsẽđượchưởngniềmvuirấtlớntrongcảcuộcđời.ChùaHànSơnởTôChâulàtheochínhtông,vìthếcứmỗinămđếnđêmgiaothừa,ngườiNhậtBảnlạihâmmộdanhtiếngmàtớichùaHànSơnởTôChâuđểthamgiahoạtđộngnghetiếngchuôngđónxuânmới.

LỤCHẢILONG

Tạisaogọinhữngthỏibộtmìránlà"dầucháoquẩy”?

Cácthỏibộtmìrán,cũnggọilà"dầucháoquẩy”đãtrởthànhmộtmónđiểmtâmrấtđượcquầnchúngưadùng.Tuyhìnhdángcủanóchẳngcógìđánglàmngườitasợ,nhưngnólạiphảnánhlòngtưởngnhớyêukínhcủanhândânđốivớivịdanhtướngchốngquânnhàKimlàNhạcPhi,đồngthờicũngphảnánhlònghậnthùthấuxươngcủahọđốivớitêngiặcbánnướcTầnCối.

Hơn800nămtrước,nướcBắcTốngbịquânnhàKimtiêudiệt.VịhoàngđếthứnhấtcủatriềuđìnhNamTốnglàTốngCaoTôngbỏchạyđếnLâmAn(naylàHàngChâu),lậpnênmộttriềuđìnhnhỏ,nhưngchẳngđượcbaolâuquânnhàKimlạitrnxuốngphíanamrấtđông.VịtướngyêunướctrứdanhNhạcPhichỉđạoquânvàdânhăngháichốnglạiquânKim,lấylạiđượcnhữngvùngđấtđãmấtvàlậpđượcnhữngchiếncônghiểnhách.

TốngCaoTôngmuốnbảovệngôihoàngđếcủamìnhđãcùngvớitểtướngTầnCốithỏahiệpcầuhòavớiquânKim.TầnCốitriệutậpNhạcPhitừmặttrậntrởvề,tướchếtbinhquyềncủaNhạcPhi,rồicùngvớivợlàVươngThịvukhốngNhạcPhimưuphản,gántộidanhấychoNhạcPhivàgiếthạiNhạcPhi.Saukhitinnàyđượcloanra,dânchúnghếtsứcthươngnhớNhạcPhitậntrungbáoquốc,vàômmộtmốithùthâmgantímruộtđốivớithằnggiantặcTầnCốivàconácphụVươngThị,vìthếngaytrongmộnghọcũngmơthấyviệcđượcđemhaivợchồngnóbỏvàovạcdầumàănthịt.

HồiđótrongthànhLâmAncómộtcửahiệunhỏbánnhữngthỏimìrán,chủhiệubènnghĩrađượcmộtcáchlànặnhaihìnhngườibằngbộtmìtượngtrưngchoTầnCốivàVươngThị,rồivặnhaimiếngbộtấyvàonhauvàbỏvàochảomỡ,ránxongđemchongườitaăn.Ngườichủhiệunàyđặttênchothứhìnhngườiránmỡnàylà"dầucháoquẩy”(chữHánlà"dutạcquái")."Dutạc"nghĩalà"ránmỡ”,cònchữ"quái"thìhàiâmvớichữ"cối"chonênámchỉTầnCối,món"dầucháoquẩy”dầndầnđượclưutruyềnkhắptrongnước.TrongkhiănnhữngthỏibộtránnàyngườitanghĩrằngmìnhđượcănthịtTầnCốicùngVươngThịvàcũnglàmnguôibớtđượcnỗicămthùtronglòng.

KHANGBÌNH

Tạisaocácmónănquýthườnggọilàsơnhàohảivị?

ĐờixưaởTrungQuốccómộtnhàtưtưởnglàMạnhTử,MạnhTửđãcócâunóinổitiếng:"Tayêutínhmạngmàcũngyêuchínhnghĩa.Songnếunhưkhôngcóđượccảhai,thìtathàvìchínhnghĩamàvứtbỏtínhmạng”.

Vềmốiquanhệgiữatínhmạngvàchínhnghĩa,MạnhTửcũngđưaramộtthídụthúvị,ôngđemtínhmạngsosánhvớimóncá,cònchínhnghĩathìôngsosánhvớibàntaygấu.Ôngnóitathíchăncámàcũngthíchănbàntaygấu,nhưngnếukhôngđượccùngăncảhaithứ,thìtấtnhiêntabỏmóncámàănmóntaygấu.

Mọingườiđềubiếtrằngcálàmộtmónănbìnhthường,chẳngcógìlàkìlạ.Nhưngbàntaygấulạikháchẳn,khôngnhữngnócóvịngonlạlùngmàlạicònhếtsứckhókiếm,vìgấulàmộtloàirấtkhógặpmàsănđượcnóđemvềthìlạicàngkhó.Dođótừthờicổbàntaygấuvẫnlàthứquýhiếmtrongsốcácmónăn,vàvìgấuởtrongnúisâuchonênbàntaygấuđượcgọilàmộtthứsơnhào.

Tấtnhiêncácmónsơnhàokhôngchỉcóbàntaygấumàthôi,cóngườicòntổngkếtlạinóirằngngoàitaygấura,cácmóncóđượcởnơisơndãnhưbướulạcđà,đầukhỉ,ếchnhái,môiđườiươi,bàothaibáo,đuôitêgiác,gânhươu,cũngcómùivịrấtngon.Vìthếcácmónnóitrênđượcgọigộplạilà"sơnbáttrân"(támmónquýtrênnúi).

Ngườitalạicòntổngkếttrongcácloàichimcó"cầmbáttrân"(támloàichimquý),trongcácthứthựcvậtcó"thảobáttrân"(támthứcỏquý),thủysảnthìcóảibáttrân"(támthứhảisảnquý),ngoàiralạiphânbiệtthượngbáttrân,trungbáttrân,hạbáttrân.Cuốicùngtấtcảcácmónănnổitiếngnhấtnấubằngcácvậtquýtìmthấyđượctrênnúivàdướibiển,đượcgọichungtấtcảlàsơnhàohảivị.

Sơnhàohảivịlànhữngthứmónănkhókiếm,cómùivịrấtngon,giátiềnlạirấtcao.Thờicổxưanếutìmthấyđượcthìđềuphảidângnộpchocácđếvươngthụhưởng.Ngoàiranóichungchỉcócácvươngtônquýtộcvànhữngconngườiphúquýthìmớicódịpđượcthưởngthức.Nhưngngàynay,theovớiđàtiếnbộcủaxãhội,mứcsinhhoạtcủanhândânđãđượcnângcao,thìtrongcácthứsơnhàohảivị,nhiềumónđãthấyđượcbầytrênbànăncủanhữngnhàbìnhthường.

KHANGBÌNH

Tạisaokhibọnlưumanhđòinộptiềnthìgọilà"gõđòntre"?

"Gõđòn tre" làmột thứhànhvivòi tiền,bắtđầucó từdảibến tầuThậpLụcPhốởbênngoàiThượngHải.

Sau cuộc chiến tranhNha Phiến, ThượngHải trở thành cửa khẩu thông thương đối ngoại, cáckháchthươngngườiTrungQuốcvànướcngoàiùnùnkéotới.VìbếntầuThậpLụcPhốlànơitụtậpkháchbuônbántrênkhắpcácnẻođườngcủađấtnước,hàngvạnngư̖ộitụbuônbánnáonhiệt,chonênmộtsốngườibuônbánnhỏởtrongnướccũngđếnđây,banngàythìbuônbán,nhưngđếnđêmhọngủngaybênlềđườnghaydướicácmáinhà.Vàvìhọquađêmngoàitrờitrênđườngphố,chonênđãtạoracơhộitốtđểbọncảnhsátvàlưumanhbảnđịavòitiền.

Thờiấyloạitiềnthôngdụnglànhữngđồngtiềnbạc,tiềnđồng,tuyrằngcógiátrịthậtđểtraođổihànghoá,nhưngquánặngmangđimanglạikhôngtiện,nếuđểlộrangoàithìquádễdàngbịnhòmngó,vìthếđểtránhkhỏibịđánhcắpmộtsốngườibuônbánnhỏbènđemnhữngđồngtiềnbạc,tiềnđồngbỏvàotrongnhữngcáiđòntređườngkínhkhôngtolắm.

Trướckiahànghóachủyếuđượcmangbằngtayhaygánhtrênvai,cácđòngánhởvùngGiangNamphầnnhiềuđượclàmbằngốngtre.Nếuchẻlàmđôithìgọilà"biểnđảm",cònnếuchỉđẵnlấymộtchiềudàinhấtđịnhmàkhôngchẻlàmđôithìgọilà"giangbổng”.

Nóichungcácđồngtiềnbạc,tiềnđồngđềuđượcgiấutrongcácgiangbổng.Vềsaumộtsốnhữngtênlưumanhbiếtrõđiềunày,vàmộtkhichọnđượcđối tượngđểvòi tiềnthìchúnggõgõvàocáigiangbổngcủađốiphương,thếlànhữngngườibuônbánnhỏđànhphảinhẫnnhụcđổraíttiềnchochúngnó.Từđó tậpquánxấunàyđãbịgọi là"gõđòn tre".Nhưngnếuđốiphươngkhôngbiết sợngay,màquatayđấmchânđá,tiềnvẫnphảibỏrathìtrườnghợpnàygọilà"gõcứngđòntre".

Saukhicáchnói"gõđòntre"xuấthiện,nódầndầnđượclưutruyềntớicáclãnhvựcsinhhoạtởThượngHải:tấtcảcáchànhvilợidụngquyềnthếđểvòiéplấytiềnđềuđượcgọilà"gõđòntre".VàcuốicùngnólạiđượclưutruyềntớihaivùngGiang,Triếtcùngnhữngnơikhácnữ

Ngàynaykhôngcòncótiềnđồng,tiềnbạcnữa,cũngkhôngcầnphảibỏcácthứấyvàotrongđòntre,nhưngcáchànhvi lợidụngquyềnthếcưỡngđoạtcủangườikhácvẫncònđượcgọi là"gõđòntre".

LỤCHẢILONG

TạisaodântộcTạngcoiviệctặng"cápđạt"làmộtlễtiếtcaoquý?

Cápđạtlàmộtdảilụadàitượngtrưngchođiềutốtđẹp.DântộcTạngởTrungQuốcvàmộtbộphậnnhândânMôngCổthườngdùngcápđạtđểlàmlễtrướctượngPhật.Mỗikhicóhônlễđámtang,đếnchàohỏingườitrênhaytiễnbiệtngườiđixa,họđềuphảihiếntặngcápđạtđểnóilênýthànhtâmvàkínhtrọngcủamình.Vìthếhiếncápđạtlàmộtlễtiếtcaoquýcủadântộcnày.

Cápđạtlàmộtthứhàngdệttrìnhđộrấtcao,cóthứdệtbằngtơtằm,cóthứdệtbằngsợibông,vớiđộdàingắnkhônggiốngnhau.Nóichungcápđạtcómầutrắng,vìdântộcTạngchorằngmàutrắngcũnggiốngnhưmâylànhởtrêntrời,vàmàutrắngcũngtượngtrưngchosựtinhkhiếtcátlợi.

Nhưngcũngcókhicápđạtđượcdệtằngsợingũsắc,vớicácmầulam,trắng,vàng,lúc,đỏ.Mầulamtượngtrưngchotrờixanh,mầutrắngtượngtrưngchomâytrắng,mầulụctượngtrưngchosôngngòi,mầuđỏ tượng trưng cho thầnHộPháp trongkhônggian, cònmầuvàng tượng trưng chođấtrộng.LoạicápđạtnàychuyêndùngđểhiếndânglênBồTátvàlàloạilễvậtlongtrọngnhất,thôngthườngchỉđemdùngtrongnhữngtrườnghợprấtđặcbiệt. Việchiếncápđạtvànhậncápđạtđềuphảitheonhữngquytắcnhấtđịnh.Thídụkhitặngcápđạtchokhách thìphảidùnghai taynâng lên,nétgậpquayvềphíakhách,nếu tặngcápđạtchongườinganghàngthìchỉcầnđặtvàobàntayhaycổtayđốiphươnglàđược,cònnếuđemcápđạtchongườiởhàngthấphơnthìcóthểđặtlênvai.NhưngkhidângcápđạtlênPhậtsốngthìphảicúiđầukhomlưng90độ,haitaynângcápđạtlênquáđầu,hơnnữakhôngđượcđặtthẳngvàotayđốiphươngmàchỉcóthểđặtcápđạtlênbàntrướcmặtPhậtsống.

LIÊUKIỆNHOA

TạisaongàytếtđồngbàodântộcTháiténướcvàonhauđểchúcphúc?

Truyềnthuyếtkể lạirằngtrongmột thờirấtxaxưa,nhândânmiềnTâyNamTrungQuốcđượcsốngmộtcuộcđờiănnomặcấmtrànđầyhạnhph

Nhưngđãxảyramộtđiềubấthạnhlàmộtngàykiacóconácmađộtnhiênxâmnhậpvàovùngđấtyêntĩnhnày.Từđótrongvùngluônluôncónhữngtainạnhạnhánlụt lội,mùamàngthất thu,dânchúngkhôngcòncógìđểsinhsống.

Nhândânrấtoánhậnconácma,họphảibắtbuộcrờibỏquêhươngrađi.Cũngcómộtsốdũngsĩkéonhauđiđịnhdiệttrừconácma,nhưnghọđềuchỉcóđimàkhôngcóvề.

Conácmanàycóbảyngườivợrấtđẹp,họđềulànhữngcôgáibịnóbắttrongdângianđemvề.Họđãchínhmắtnhìnthấyrấtnhiềutộiáccủanó,vìthếquyếttâmkhôngsợhysinhtínhmạng,thềgiếtchođượcconácmađểtrừhạichodân.

Đếnhômlàmlễmừngngàysinhcủaconácma,bảycôgáiđổrượuchonóuốngthậtsay,sauđógiảvờthânthiếthỏinó:

-Tâuđạivương,bọnthiếpthấyđạivươngcóbảnlĩnhquảthậtlàcaocường,chắchẳntrênđờinàykhôngcómộtkẻnàođánhbạinổiđạivươngcóphảikhông?

Conácmabịrượungonvànhữnglờilẽđườngmậtcủacáccôgáiđẹplàmchomêmẩnđầuóc,vìthếnókhôngcònđềphònggìnữavàđãnóilộchocáccôgáibiếtmộtđiềubímật:chỉcódùngtóccủanóthìmớicóthểcắiđượccáiđầucủanó.Nóixongnólănrangủvàngáynhưsấm.

Cáccôgáichờconácmangủthậtsayrồidùngtóccủanócắtrờicáiđầucủanó.Cáiđầurờikhỏithâncứlănlộntrênmặtđấtnólănđếnđâuthìlửacháybùngbùngđếnđấy.

Đểconácmakhôngcòncóthểlàmhạingườiđượcnữa,cáccôgáithaynhauômchặtlấycáiđầucủanóchođếnkhicáiđầulâubiếnthànhmộtlànkhóixanh.Máucủaconácmalàmbẩnhếtquầnáovàthânhìnhcáccôgái,họbènkéonhaurakhesuốitrênnúi,ténướcchonhauđểrửachohếtcácvếtbẩn,đồngthờichúcnhaucóđượcmộtcuộcsốngmớihạnhphúc.

Đểtưởngnhớbảycôgáinày,hàngnămcứđếnngàyấy(mộtngàytrungtuầnthángTư),ngườitaténướcchonhauđểrửacácvếtbẩntrênthânmình,chúcnhaucóđượcmộtnămmaymắnvạnsựnhưý.ĐótứclàngàylễténướccủađồngbàodântộcThái.

ỨNGĐALIÊN

TạisaongườiphươngTâykịconsố13?

TrongKinhThánhcóghimộtcâuchuyệnnhưsau:JesuscùngmườihaitôngđồhọpnhautronglễVượtQua.

ĐếnbữaăntốiJesusnói:"Trongsốcácngươisẽmộtcómộtkẻbánrẻta".QuảnhiêntrongsốcáctôngđồcótênJudatốcáoJesusvớinhàcầmquyền,vìthếJesusbịđóngđanhcâurútvàchếttrênthậpgiá.

Ngồiquanhbàntrongbữaănnớitrênđúnglàcómườibangười,vìthếngườitamớichorằngconsố13đemlạiđiềubấthạnh.

Trong thần thoạiBắcÂu cũng có câu chuyện thế này :một hôm trongmột bữa tiệc trên thiênđường,cómườihaivịthầnđếndự.BỗnhiênhungthầnLochixôngđếnlàmchosốngườidựtiệctănglênthànhmườiba.DoâmmưucủaLochi,contraicủavịthầntốicaolàAotinhđạidiệnchocáithiệnbịtrúngtênmàchết,vìthếngườitachorằngconsố13đemlạitaihọa.

Kếtquảlà tạicácnướcÂuMỹ,người tarấtkịconsố13, trongcácrạpchiếuphimởnướcnàykhôngcóghếsố13,tạimộtsốkhunhàởkhôngcóbiểnsố13,saucácsố12đượcđưathẳnglênthànhsố14,hoặclàngườitaghi12Bđểthaychosố13.

CHUMINHGIÁC

TạisaongườiphươngTâykỉniệmlễNoel?

ĐốivớingườidâncácnướcphươngTây,thìlễNoelcũngnhưlàTếtnămmớicủangườiTrungQuốc.Đólàmộtngàylễquantrọngnhấttrongnăm,vìởcácnướcphươngTâyngườitaphầnnhiềutheođạoCơĐốcdoJesussánglập,màngàylễNoellạilàngàyJesusrađời.

Theo truyền thuyết thì một đêmmùa đông năm đầu Công nguyên, Jesus đã ra đời trong mộtchuồngcừuởBethlehemthànhJerusalem.Theotruyềnthuyết thìJesuslàdothánhmẫuMariachịulinhcảmrồimangthaisinhra,chonênJesusvốnlàconcủaThượngđếgiánglâmxuốngdângianđểcứuloài

VìJesuschủtrươngbìnhđẳngbácái,phảnđối,nhữngkẻthốngtrịlàchủnôlệthờibấygiờ,chonêncuốicùngôngđãbịnhữngkẻ thống trịkhépvào tội "xưngvương,mêhoặcdânchúng”,đóngđanhcâurútvàđểchochếttrêngiáthậptự.

Đểbàytỏtìnhcảmcủamình,hàngnămcáctínđồđạoCơĐốcởphươngTâyđềucửhànhnhữngnghithứctưởngniệm.Nhưnghồiđầu,ngàycácgiáođồtưởngniệmJesuskhôngđượcnhấttrí.Mãitớinăm354sauCôngnguyên,GiáohộiThiênChúagiáoởRômamớiquyđịnhlấyngày25thángMườihaiđểkỉniệmngàysinhcủaJesu.TừđấycáctínđồđạoCơĐốcsửdụngcùngmộtphéplàmlịchmớiđãcóđượcmộtlễNoelthốngnhất.

GiáohộiThiênChúagiáoquyđịnhlễNoelvàongàyấy,ngoàiviệcbiểuthịJesusgiángsinhcũnglàmặttrờitáisinh,họlạicònmuốndựavàotínngưỡngcủadângianđểtăngthêmsứchấpdẫncủađạoCơĐốc.Vì thếchonênngay từđầu làNoelđãcóquanhệmật thiếtvớisinhhoạt thế tục, trởthànhngâyhộichungchocảcáctínđồCơĐốcgiáolẫnnhữngngườikhôngphảilàtínđồ.CùngvớiđàpháttriểnảnhhưởngcủađạoCơĐốc,lễNoelđãtrởthànhngàyhộivuicủanhândânphươngTây.

CHUSƠDƯ

Tạisaongườiphươngtâythíchcửhànhhônlễởnhàthờ?

TạicácquốcgiachâuÂuvàchâuMỹ,nhândânphầnnhiềutintheođạoCơĐốc,vàcácgiáoquycủađạoCơĐốcđãcótácdụngcựckìquantrọngđốivớiđờisốngcủanhândân.

ĐạocơĐốcquyđịnhrằng"Khicáctínđồkếthôn,hônlễnhấtđịnhphảiđượccửhànhởnhàthờvàdomụcsưhaycốđạochủtrì.Chỉsaukhiđãthôngquamộtloạtnghithứcdogiáohộiquyđịnh,thìcáccặptraigáimớicóthểchínhthứctrởthànhvợchồng”.

Donhữngsựkhácnhauvềgiáopháivàđịaphương,cácnghithứchônlễởnhàthờcũngcóphầnkhácnhau,nhưngvềcơbảnlànhưnhau.

Haibênnamnữđầutiênphảiđăngkíkếthôntạinhàthờgầnnơihọở,ngoàiraphảicóhaingườilàmchứng.Đếnhômcửhànhhônlễ,chúrểvàphùrểđứngtrướcbanthờchờcôdâu.Còncôdâuthìtrongtiếngnhạccủabàihônlễtiếnhànhkhúc,vịntaybố(nếubốđãquađờithìanhhaychúbáccóthểthay),phíatrướccóphùdâu,phíasaucócácđứatrẻtheohầu,từtừđitớibànthờ.

Tiếpsauđónghithứchônlễbắtđầu,mụcsưhaycốđạochủtrìhônlễphátbiểurồihỏihaibênnamnữ.Trongkhicôdâuchúrểđọclờithề,chúrểtặngcôdâuchiếcnhẫn,sauđómụcsưhaycốđạobanphướclànhvàchúcmừngcôdâuchúrể,nhữngngườikháchátlênlờicamừng.Cuốicùngchúrểvàcôdâucùngvớinhữngngườithânthiếtnhấtvàchủlễđivàogianphíasaubànthờ,kítênvàosổđăngkírồitronggiaiđiệucủacâythụcầm,côdâudựavàotaychúrểtừtừđirakhỏinhàthờ.Đếnlúcấycácbạnbèđứngởcửanhàthờtunghoagiấyvàocôdâuchúrể,chúcchohọđượchạnhphúcmỹmãnvàđếnđâythìhônlễkếtt

TuyrằngởphươngTâycũngcónhữngđámcướilậpdịnhưhônlễtrênkhôngtrung,hônlễtrênmặtnước,nhưngphầnlớndânchúngvẫncứthíchcửhànhhônlễtrongnhàthờtheođúngcácnghithứclongtrọngnghiêmtúc,giữtruyềnthống.Ngườitachorằngnếucửhànhhônlễtrongnhàthờthìcóthểlưugiữtrongkíứcnhữngthờikhắctốtđẹpnhấttrongcuộcđờicủamình.

HÀNQUANTRỊ

Tạisaokhiđóntiếpkháchquý,mộtsốquốcgiaphảitặngchiếcchìakhóavàng?

TạimộtsốnướcphươngTây,khicókháchquýđếnthăm,chủnhânthườngphảitặngchokháchmộtchiếcchìakhóavàng,nghilễnàythườngdùngđểbiểuthịlòngtônkínhđốivớikháchquý,nhưngđồngthờicũnglàmộtnghithứchoannghênhlongtrọng.

NghithứcnàybắtnguồntừmộtphongtụctruyềnthốngởchâuÂuthờixưa.Trongthờikìấy,cácnơiđềudựnglênnhữngthànhtrìlớnnhỏkhácnhau,cácthànhtrìnàyđềuxâytườngrấtdầyvàcửathànhthìrấtchắcchắn.Hơnnữacáccửathànhnàyđềucókhóacẩnthận,khicóngườiđếnthìphảidùngchìakhóađểmở.Nhưvậydướiconmắtcủangườita,thìchiếcchìakhóanàyđạibiểuchomộtthứquyềnlực.Vềsaunạitrởthànhvậttrangsứcquýbáuvàcũngđạibiểuchomộtchứcquan.Thídụvậttượngtrưngchochứcquyềncủaviênchưởngấnđạithẩn(đạithầngiữấn)chủtrìđạilễđộimũmiệnchoquốcvươngnướcAnhlàmộtchiếcchìakhóa.

Vìởthờibấygiờ,chiếcchìakhóacóđặcbiệtnhưthế,chonênởchâuÂudầndầnnảysinhramộtnghilễlàkhicómộtvịkháchquýđếnthăm,thìviênquancaocấpnhấttrongthànhphốhiếnchovịkháchquýấymộtchiếcchìakhóatượngtrưngchovậtcókhảnăngmởcổngthành.Lễtiếtnàykhôngnhữngnóilênlòngtônkínhvàhoannghênhkháchquý,ngoàiracònthểhiệnsựhoàntoàntínnhiệmkháchquývàtìnhhữunghịtuyệtđốigiữahaibên.

Ngàynaykhôngđâucòncótườngthànhvàcổngthànhnữa,nhưngtậpquántặngchiếcchìakhóavàngvẫncònkéodài.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tạisaokhiđónkháchquýphảibắn21phátpháolễ?

Mỗikhicóvịnguyênthủquốcgiacủanướcngoàiđếnthăm,thìnướcchủnhàbaogiờcũngphảibắnpháolễđểtỏlònghoannghênh,việcnàyđãtrởthànhmộtlễtiếtthôngdụngtrongquanhệquốctế.Nếunhưchúngtađếmsốphátđạibácbắnrathìthâyđúnglà21tiếngkhônghơnkhôngkém.Vậythìlễtiếtnổđạibácchàođónkháchđãdo

Hơn400nămvềtrước,ởmộtsốquốcgiachâuÂuđãcótậpquánbắnđạibácđểđóntiếpkháchquý.Nhưnghồiấynghithứcnàychỉphổbiếnchủyếutrêncácchiếnhạm.

Khichiếnhạmcủamộtnướctiếnvàocảngcủamộtnướckhácthìcáckhẩupháolớntrênchiếmhạmphảibắnchohếtđạnđể tỏ rõ rằngmìnhđếnđâyhoàn toànkhôngcóý thùđịch.Xưakiacácchiếnhạmcótrọngtảirấtnhỏ,sốcáckhẩupháolắptrêntầukhôngthểcóquábảycỗ,hơnnữađềulàloạiđạibáclắpđạntừđầunòng,vìthếviệcnổpháorấttốnsức,chỉcóthểnổtừngkhẩuvàbảykhẩupháobắnxonghếtthìcũngkhôngcòngìnữa.Còntrêncácpháođàicủabếncảngnướcchủnhàthìlạicórấtnhiềucỗpháo,họbắnbaphátđểtrảlờivàhoannghênh.Balầnbảybằnghaimươimốt,đólànguồngốccủa21phátđạibác.

Vềsautậpquánnàyđãdầndầndiễnbiếnthànhmộtthứthểlệquốctế,hơnnữakhôngcònbịhạnchếởcáctrườnghợpphảicóhảiquântiếnnhậphảicảngcủanướckhácthìmớidùng.Trongcácngàylễmừngvàcáctrườnghợpđóntiếpkháchquý,nghithứcnàycũngđượcápdụng.

NhưngvẫncòncómộtcáchgiảithíchkhácnóirằngnghithứcnàybắtđầutừnướcAnh.TronghaithếkỉXVIIvàXVIII,nướcAnhrấthùngmạnhvàcónhiềuthuộcđịatrênthếgiới.MỗikhitầuchiếncủanướcAnhchạyquahaytiếnvàocácpháođàihoặcbếncảngcủamộtnướcthuộcđịathìhọyêucầuđốiphươngphảinổ21phátđạibácđểbiểuthịlòngtônkínhthầnphục,còncácchiếmhạmcủanướcAnhthìchỉnổ7phátđạibácđểtrảlời.Vềsaunghithứcnàyđượclanracácnướckháctrênthếgiới,trởthànhthôngdụngtrongnhữngngàylễhaykhiphảiđóntiếp

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tạisaoquânnhânvàotrongphòngthìphảibỏmũ?

Quânnhâncủanhiềunướctrênthếgiớiđềucómộttậpquánlàkhivàophònggặpkháchđềuphảibỏmũđểchào.Ngoàiratrongcáchọchiệuhiệnđạinghithứcnàycũngđượcthịnhhành.Họcsinhvàotrườnggặpcácthầycũngphảibỏmũchào,lênlớpcũngphảibỏmũnghegiảngbài,tấtnhiêntậpquánnàyđãhọcđượcởcácquânnhân.

Lễtiếtquânnhânvàophòngphảibỏmũđãbắtnguồntừthờixưa.Thờikìấytrongkhitácchiến,cácquânnhânphầnnhiềudùngnhữngvũkhínhưđao,thương,kiếm,cungnỏ.Lúcđánhnhauhaibênđềudùngnhữngbinhkhíngắnđểđánhgiáp lácà,vì thếđầulàbộphậntrên thânthểdễbị thươngnhất,dođólúcgiápchiếncácsĩbinhđềuphảiđộimũtrụ.Hồiấymũtrụphầnnhiềuđượclàmbằngsắtchonênrấtnặng,sauđómỗikhivềđượctớichỗantoàn,họđềubỏmũrachođỡnặng.

Nhưvậyviệcbỏmũsắtxuốngthìcũngcónghĩalàtớiđượcmộtnơihếtnguyhiểm,vàđượcsốngtrongmộthoàncảnhhoàntoànkhôngcòncógìlàthùnghịch,chonênkhitớinhàbạnbèđểthămhỏihayởchơi,ngườitacũngbỏmũđểmặtmìnhlộhẳnra,biểuthịtìnhcảmhữuhảogiữahaibên

Theovớiđàpháttriểncủacácthứquântrangvũkhívàsựcảibiếnphươngthứcchiếnđấu,mũtrụđãđượcthaybằngmũquânnhân,nhưngviệcquânnhânvàophòngbỏmũđãtrởthànhmộtlễtiếtvàdầndầnđãlưuhành.

Nhưngvẫncònmộtcáchgiảithíchkhácnữalàtrongthờicổcácvõsĩphảitỏrõlòngtôntrọngcủamìnhđốivớiphụnữ,chonênkhinóichuyệnvớiphụnữ,họđềuphảibỏmũtrênđầura.Vềsautậptụcnàypháttriểnđếnthờikìcậnđạivàbiếnthànhnghithứcquânnhânvàophòngthìbỏmũ.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tạisaokhitầubèmớihạthủyphảilàmlễđậpchairượu?

Khicómộtchiếctầumới,ngườitathườngcửhànhmộtnghithứchạthủylongtrọng:ngườichủtrìgiơcaomộtchairượusâmbanh,cổchaicóbuộcmộtsợidây,sauđóôngtadùngsứcnémđểchairượuđậpvàothànhtầuchovỡvàrượuchảytungtóera.Lúcấychiếctầumớitừtừtrườntrênđòntrượtđểxuốngnướcvàbắtđầuchuyếnđibiểnđầutiêncủanó.

TươngtruyềntậptụcnàycótừthờixưaởphươngTây.Hồiấyhànghảilàmộtnghềcựckìnguyhiểm,luônluônxảyranhữngvụàuvỡ,ngườichết.Vìcònchưacóvôtuyếnđiện,chonênmỗikhigặptainạn,ngườitrêntẩuchỉcòncóthểviếtgiấybáonạn,rồibỏtờgiấyvàomộtcáichai,đậykínlạivànémxuốngbiển,mặcchonótrôiđiđâuthìtrôi,vớihyvọngrằngcáichaisẽtrôiquamộtchiếctầunàokháchaydạtvàobờbiển,đượcngườitanhìnthấyrồinhờđómàsẽcóngườiđếncứu.

NgườiphươngTâyvốnthíchuốngrượusâmbanh,vìthếkhinémchairượuxuốngthìđóthườnglàchairượusâmbanh.Trongthờikìkĩthuậthànghảicònrấtlàlạchậu,mỗikhigặptainạntrênbiểnngườitarấtkhócứunhau,vìthếcácthuyềnviênnémchairượusâmbanhxuốngnướcnóirằngmìnhgặpnguyhiểmvàcóthểtửvong.Tấtnhiêngiađìnhcủacácthuyềnviêncũngmuốntìmthấycácchairượunhưthế,chonênvớimongmuốngiảitrừđiềubấthạnhvànỗilosợnhưvậy,mỗikhihạthủymộtchiếctầumới,ngườitalạirasứcđậpthậtmạnhmộtchairượusâmbanhvàomũitầuvớiniềmhyvọngrằngcontầumớirađisẽđượcthuậnbuồmxuôigió,vạnsựmaymắn.

Nhưngvẫncònmộtcáchgiảithíchkhácnữa.Tươngtruyềntrongthờicổxưangườitachorằngcôngviệchànghảilàcựckìnguyhiểm,chonênđểtiêutrừcácmốinguyhiểmnày,mỗikhihạthủymộtchiếctầumới,ngườitathườngtróimộtnôlệvàobêndướithântầu,đểkhicontầutrượtxuốngnước trêncáccon lăn,sẽ trườnqua thân thểcủangườinô lệvàmáucủangườinàysẽ thay lờicầuThượngĐếbảohộ.NhưngvềsaungườiHyLạpđãkhôngcònthựchiệncáitậptụcdãmannàynữa,vìthếngườitađãdùngrượuđểthaychomáungườinôlệ,nhưngnghilễhạthủycáccontầumớivẫncònđượcgiữlạivớiđộngtácđậpchairượuvàomũit

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tạisaocácđầubếpthườngđộichiếcmũcaomầutrắng?

Cácđầubếpcóchungmộtđặcđiểmlàđềuđộimộtchiếcmũcaomàutrắng.Nếuđộicáimũnàytrongbếpđểxàonấucácmónănthìsẽvệsinhsạchsẽ,tránhđểchotóccủangườilàmbếprơivàocácmónăn,nhưnghồiđầuviệccácđầubếpđộicáimũđỉnhcaomầutrắngnàykhôngxuấtpháttừgócđộvệsinhmàcáimũnàylạilàvậttượngtrưngchongànhnghề.

VậttượngtrưngnàyđãbắtnguồntừcácôngđầubếpHyLạp.TrongthờikìTrungthếkỉ,nướcHyLạpphảitrảiquanhiềucuộcchiếntranhloạnlạc,nhữngkẻxâmlượcđốtphágiếtchóccướpbócdãman,khôngcóviệcácnàomàchúngkhônglàm.Nhândânphảikéonhauđichạynạn.Hồiấychỉcócáctuviệnlànhữngnơithiêngliêngbấtkhảxâmphạm,vìthếdânchúngởcácthànhphốthườngchạytớicáctuviệnđểtịnạn.

Mộthômcómộtsốnhữngngườiđầubếpnổitiếngchạyđếnmộttuviệnđểnươngthân.Họchỉcòncáchmặcáođenvàđộimũđen,ănvậnhệtnhưcáctusĩvàcùngăncùngởvớicáctusĩ,haibênđốixửvớinhaurất tốt.Để tỏ lòngcảmkíchđốivớicác tusĩ,ngườiđầubếpgiúphọ làmmónăn,nhưngrồingàyquathánglại,cácđầubếpnhậnthấyrằngmìnhphảicócáchănmặckhácvớicáctusĩ,vìthếhọđãthaycáimũđenđỉnhcaothànhcáimũtrắngđỉnhcao.

Saukhichiếntranhvàloạnlạcđãchấmdứt,nhữngngườiđầubếplạitrởvềcáckháchsạnvàquántrọcủamình,nhưngtrongkhinấunướnghọvẫncứđộicáimũcaomầutrắngnhưcũvàvìhọđềulànhữngbậcthầynổitiếngtronggiớinấubếp,chonêntấtcảnhữngtayđầubếpởcácnơikháckhácđềubắtchướchọvàcũngđộicáimũtrắngđỉnhcaonhưhọ.Thếlàdầndàcáimũtrắngđỉnhcaođãtrởthànhvậttượngtrưngchonghềnấubếp.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tạisạokhuyáocủađànôngthìởbênphảicòncủađànbàthìởbêntrái?

Nếucóhaibộquầnáovớimàusắcvàkiểudánggầnnhưnhauđặtởcùngmộtchỗ,thìxinmờicácbạnthửphânbiệtxemkiểunàolànamvàkiểunàolànữ?

Cólẽđiềumànhiềungườiđầutiênnghĩtớilàcầnphảixétquầnáotohaynhỏ(dài,ngắn,rộnghẹp)vànếunghĩnhưthếthìcáitosẽlànamvàcáinhỏsẽlànữ,hoặccóngườisẽtìmkiếmnhữngsựkhácnhaunhỏvềkiểudáng:cónhiềuphầtruyềnthốngthìlànam,cónhiềuphầnđổimớithìlànữ.

Tấtnhiêncáccáchnhưthếđểphânbiệtphụctrangcủađànôngvàđànbàthìcũngcólílẽnhấtđịnh,songnhữngngườitrongnghềthìdứtkhoátsẽchỉxemvịtrícủacáckhuyếtáo.Nếulàáocủađànôngthìlỗkhuyếtởtàbêntrái,cònkhuythìởtàbênphải.Cònáocủađànbàthìtráingượclại,khuyếtởtàbênphảicònkhuyởtàbêntrái.ỞTrungQuốcnhưthếmàởnướcngoàicũngnhưthế.

ỞphươngTâycáckhuyáođầutiênđãxuấthiệnnhưnhữngvậttrangsức.ĐếnkhoảngthếkỉXIII,cácchitiếttrangsứcấymớitrởthànhnhữngkhuyáothựcsựvàcómặttrêntrangphụccủanamgiớicũngnhưnữgiới.

TheotruyềnthuyếtthìcánhđànôngtrongcácgiađìnhquýtộccủathờikìTrungthếkỉ,bênlưnghọphảiđeokiếm,khikhuyáođínhởtàbênphải,còntàáobêntráikhôngcógì,nếudùngtayphảithìcóthểrútkiếmraởbêntráimàkhônggặptrởngạigìcả,rấtlàthuậntiện,ngoàiraởchâuÂumùađôngrấtlạnh,muốnbảovệchobàntayphảicầmđaokiếmkhỏibịlạnhgiá,thìnếukhuyếtáoởtàbêntrái,tayphảisẽcóthểthọcvàotrongtàáođểđượcấmáp.

Cònchuyệnkhuyếtáocủaphụnữởbênphảithìđólàvìđànbàcongáitrongxãhộithượnglưuthờibấygiờ,nhữngkhimặcáohọphảicónhữngngườiđầytớgáigiúpviệc.Đểtiệnchonhữngngườiđầytớgáicóthểđứngđốidiệnvớichủmàdùngtayphảiđểcàikhuyáo,khuyáotấtnhiênphảiđínhtrêntàáobêntrái,cònkhuyếtáothìchỉcóthểlàmởtàbênphải.

Ngoàirakhiphụnữchoconbú,nóichunghọthườngdùngbêntayphảikhỏehơnđểômlấycon,nếukhuyáoởtàbêntráithìdùngtaytráicởiáosẽdễhơn.

Docácnguyên.nhânkểtrênđãhìnhthànhtậpquánkhuyáocủađànôngthìđínhởbênphải,cònkhuyáocủađđínhởbêntrái.

HIỂUBA

Tạisaotrướccáchiệucắttócthưởngtreomộttrụđènbamàu?

Trướccửacáchiệucắttócngườitathườngtreomộttrụđèntreocóbamàuđỏ,trắngvàlam.Trụđènnàylàvậttượngtrưngđặcbiệtcủangườicắttóc.VậttượngtrưngnàybắtnguồntừchâuÂu.

XưakiaởchâuÂucólưutruyềnmộtcáchgiảithíchnguyênnhânchủyếugâyracácbệnhtậtcủaconngười.Ngườitanóirằngđólàvìcơthểconngườikhôngcânbằngvềchất.Vìthếchỉcầnnghĩrađượcmộtcáchnàođưađượcchấtthừatrongcơthểconngườirangoàithìcơthểsẽlấylạiđượcsứckhỏe.

Huyếtdịchđượccoilàchấtdễđưarangoàinhất.Vìthếviệctríchhuyếtđượccoilàbiệnphápcóhiệuquảđểchữabệnhtật.Songhồiấycácthầythuốcngoạikhoakhôngchịutựtaymìnhtríchhuyếtchobệnhnhânmàthườngtraoviệcnàychocácthợcắttóclàm.Vìthếchonêncácthợcắttóccũngkiêmluôncảthầythuốcngoạikhoa,trởthànhcácthầythuốcngoạikhoanghiệpdưvàthườngtríchhuyếtchocácbệnhnhânngồitrênghếcắttóc.

Đểthuyếtminhcholốihànhnghiệpmộtmìnhkiêmnhiệmhaichứcvụnày,họlàmmộtcáitrụcóbamàuđểtượngtrưngmộtcáchđộcđáochoiệchọvừalàthầythuốcvừalàthợcắttóc.Trongbamàusắcnày,màuđỏđạidiệnchohuyếtdịchhayđộngmạch,màutrắngđạidiệnchobôngbăng,cònmàulamthìđạidiệnchotĩnhmạch.Tấtcảđềucóliênquantớiyhọc.

Vềsaunghềthầythuốcngoạikhoađãtáchrơikhỏinghềcắttóc,cácanhthợcắttóckhôngcònkiêmnhiệmnghềthầythuốcngoạikhoanữa.Thếnhưngchođếnnaytrướccửacáchiệucắttócvẫncòncócáitrụđènbamàuvàcáitrụđènnàyđãtượngtrưngchonghềcắttóc.

LIÊUKIỆNHOA

ÔnggiàNoeltrongtruyềnthuyếtlàai?

Ngày25thángMườiHaimỗinămlàngàylễNoel.HômấyônggiàNoelsẽphátquàNoelchocáccháunhỏ,đólàsựviệcthíchthúnhấtđốivớicáccháunhỏtronglễNoel.

ÔnggiàNoeltrongtruyềnthuyếtlàmộtcụgiàtobéo,códángvẻrấtnhântừphúchậu.Cáimũiđỏ,bộrâudàitrắngnhưtuyết,trênmìnhmặcmộtchiếcáokhoáccócổlôngtrắng,lưngthắtchiếcdâylưngbằngdađen,chânđiđôiủng,cụtươicườihồhởi.HàngnămcứđếnđêmtrướclễNoellàcụđimộtchiếcxetrượttuyếtcóconhươukéotừphươngBắctới,rơivàotừngnhàquaốngkhóiđểđemquàNoelbỏvàotrongbíttấtcủacáccháunhỏ

Nóichung,ngườitachorằngônggiàNoellàhóathâncủathánhNicolaởthànhMila,ThổNhĩKì.Hồicòn trẻ thánhNicolađãdùngnhữngmón tiền lớnđượcbốmẹđể lạichođểgiúpđỡngười

khác.Ởquêcủaôngcómộtcụgiàsinhđượcbangườicongái,vìgiacảnhbầnhànkhôngcótiềnlàmlễcưới,chonêncảbacôgáiđềukhôngthểđilấychồngđược.Saukhibiếtchuyệnnày,thánhNicolaquyếtđịnhgiúpđỡbachịem.Rồimộtđêmtrờitốiđennhưmực,ôngthánhlenléntớinhàcụgià,leolênmáinhà,tớilỗốngkhóinémmộttúitiềnvàngnhỏxuốngvàtúitiềnrơingayvàochiếcbíttấtdàimàcáccôgáitreotrênváchbếplò.Saukhicóđượctiền,bacôgáiđãcóthểlấychồngvàsốngcuộcđờihạnhphúcmỹmãn. CâuchuyệnnàyđãđượclưutruyềnvàvềsaucứđếnlễNoel,trướckhiđingủcáccháunhỏkhôngquênđặtbíttấtcủamìnhbêncạnhgiườngđểcụgiàNoeldễdàngbỏquàvàođóchomình.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tạisaotronglễsinhnhậtngườitaphảithổitắtnến?

Đếnngàysinhnhậtcủamình,cácbạnnhỏbaogiờcũngthíchđượcngồiquâyquầnvớibốmẹ,họhàngvàbạnbè,rồithổitắtmộtsốlượngnằngsốtuổicủamìnhcắmtrênchiếcbánhgatô,đồngthờihátbàimừngsinhnhậthạnhphúc.Cuốicùngcáibánhđượccắtrachiachomọingười.

NghenóitậptụcnàyđãnảysinhsớmnhấtởnướcHyLạpxưa.TrongthờicổHyLạp,ngườitarấtsùngbáinữthầnmặttrănglàActemixvàmỗinămđềuphảikỉniệmngàysinhcủabà.Hômấytrênbànthờbầymộtcáibánhlàmtừtrứng,bộtmỹvàmậtong,trênmặtbánhcócắmrấtnhiềungọnnếnđốtsángvàngườitachorằngánhsángcủacácngọnnếnnàytượngtrưngchoánhsánghuyhoàngcủamặttrăngvàlàmnhưthếthìtứclàbàytỏđượclòngsùngkínhcủamìnhđốivớivịnữthầnmặttrăng.

Vềsaumỗikhilàmlễsinhnhậtchoconmình,ngườiHyLạpcổcũngthíchbầylênbànmộtcáibánhgatôvàtrêncáibánhấycũngthắpnhiềungọnnếnnhỏ.Rồisaulạicóthêmđộngtácthổitắtcácngọnnến.

Ngườitatinrằngtrongcácngọnnếnđượcthắplêncómộtsứcmạnhthầnbínàođóvàtrongkhingườiđượcănmừngsinhnhậtômấptronglòngýnguyệnnàođómàchỉdùngmộthơithổitắtđượctấtcảcácngọnnếnthìýnguyệncủangườiấysẽđượcthựchiện. Tậptụcnàyđãđượclưutruyềnchotớingàynayvàđượcphổbiếnởnhiềunước.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤTTại saokhinguyên thủquốcgiaquađờiphải hạ cờxuốngmộtnửađể tỏlòngthươngtiếc? Hạcờxuốngmộtnửatứclàđầutiênkéoquốckìlêntớiđỉnhcộtcờrồihạthấpxuốngtớichỗcáchđỉnhcộtcờmộtphầnbachiềucaocủacộtcờ.Đâylàmộtlễnghiquantrọngđểbiểuthịnỗiđaubuồn.

NghilễnàyxuấthiệnđầutiênởnướcAnh.Tronglịchsử,nướcAnhvốnlàmộtcườngquốchànghảilớn.TrướcthếkỉXVIInếutrênmộtchiếctàuviễndươngxảyramộtsựthươngvongthìngườitathườngkéomộtlácờđenlênđểbiểuthịmộtnỗiđaubuồn.

Năm1612cómộtcontàucủaAnhtừBắcMỹtrởvềnước,tronglúcnóđangtừtừchạytheosôngThamesthìngườitapháthiệnthấytrêntàucómộtđiềukhônggiốngcáctàukháclàlácờbịhạxuốngtớimộtchỗcáchcộtcờmộtđoạn.

Nguyênnhân là trongkhichiếc tàunàyđang thămdòmộtconđườnghànghảimới trongvùngbiểnMỹchâuthìthuyềntrưởngkhôngmaybịsáthại.Trênđườngtrởvềcácthuyềnviênđãbànvớinhau rằng họ cần phải dùngmột cách nào khác trước kia để nói lên nỗi đau buồn củamình.Mộtthuyềnviênđãđềnghịhạlácờtrêntầuxuốngmộtnửađểnóilênnỗibuồnấyvàtấtcảcácthuyềnviênkhácđãnhất tríđồngý.Thế là cáchnàyđãđượcdùngđểbiểu thị lòngkính trọngđốivớivịthuyềntrưởngthânyêuvàbàytỏnỗiđaubuồncủamình.

Vềsautrênnhiềuchiếctàuviễnhành,dùchỉxảyramộtsựcốbấthạnhcóthuyềnviênnàotửvongngườitacũngbắtchướccáchbiểuthịnỗiđaubuồnnày.Rồicàngvềsaunữbiểuthịđaubuồntrangtrọngnàycũngbắtđầuđượclưuhànhcảtrênlụcđịavàngườitađãhạcờxuốngmộtnửatrêncộtcờởnơicôngcộngđểtỏlòngđaubuồn.

NướcAnhlàquốcgiađầutiênbàytỏnỗiđaubuồnnàyđểaiđiếumộtnhàlãnhđạoquốcgiahaymộtnhânvậtquantrọngtrongnướckhihọtừtrần,rồisaunữanghithứcnàycũngđượclantruyềntớicácnướckhácởchâuÂu.

Ngàynayphươngthứcbàytỏlòngđaubuồnnàyđãtrởthànhphổbiếntạicácnướctrênthếgiới,vàđãtrởthànhmộttậpquánquốctế.Saukhinguyênthủquốcgiaquađời,cáctrụsởquantrọngcủachínhphủvàBộNgoạigiao,cáccaoốcvănphòngchínhphủđềuphảihạcờxuốngmộtnửađểtỏlòngthươngnhớ.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tạisaotronglễtruyđiệuphảiđeobăngđen?

Trongcuộcđờicủangườitakhôngcósựkiệnnàobithươnghơnkhicóngườithânquađời.Đểbàytỏnỗiđaubuồnvàthươngnhớngườithâncủamình,ngườitathườngđeomộtcáibăngđentrêntaytráikhithamgialễtruyđiệuvàmộtsốngườithânthuộccònphảiđeobăngđennàyliềntrongmộtthờigian.

ThậtraviệcđeobăngđenkhôngcótrongtruyềnthốngcủangườiTrungQuốclàmộttậptụcđượctruyền từphươngTây.Theophong tụcdângianởTrungQuốc,khicóngười thânquađời,đồ tangphảidùngmộtmàutrắng.CònởchâuÂuthìtráingượchẳn,màucủatrangphụctronglễtanglạidùngmàuđen.

Theođúngnghithứctanglễthìnhữngngườinamgiớilàthânthuộccủangườichếtphảimặctrênmìnhmọithứđềulàmàuđen,gồmcó:áolễphụcmàuđen,quầnđen,giầyđen,bíttấtđen,cravathaynơđen.Lạicòncóbíttấttayđen.Phụnữcũngphảimặctoànđồđen.

Nghenóiđồđentrêntoànthâncũnglàđểbảovệchothânthểcủamình.CónhiềubộtộcnguyênthủyởchâuÂuchorằngsaukhimộtngườibấtthầnchếtđithìThầnChếtcũngcóthểcònbắttheonhữngngườigầngũivớingườichếtấy.Vìthếnhữngngườithânthuộccủangườichếtphảitìmmọicáchđểtựbảovệbảnthânmìnhtránhkhỏibịtửthầnbắtđi.Cóngườibôibùnlênđầyngười,chỉđểlộhaiconmắt,cóngườimặcáongoàiđanbằngcỏđểlàmchomìnhgiốngnhưmộtđốngcỏ,cóngườithìchỉdùngvảiđenbọckínmình.

Thờigianquađi,cáikiểunguỵtrangnàyđãpháttriểnthànhphongtụcdùngquầnáomàuđenlàmlễphụctrongtanglễ.

VềsautậptụcnàyđãbịnhữngkẻhầutrongnhữngnhàquýtộccủanướcAnhthayđổi.Mộthômhọmuốntỏlòngđaubuồnthươngnhớchủnhânmớiquađời,nhưngtrongtúilạikhôngcótiền,khôngthểmuanổimộtbộtrangphục,chonênhọđãđộngnãotìmrađượcmộtcáchlàlấymộtmiếngvảiđenđeolêncánhtaytráithaychotoànbộtrangphụcmầuđen.

NgờđâuphươngphápnàyđãđượchoannghênhvàkhôngbaolâunóđãlanrakhắpchâuÂuvàtrênthếgiới.Dânchúngkhắpnơiđềuhưởngứngbắtchước.Từđóbăngđenđeotrongtanglễđãđượclưuhành

HÀNQUANTRỊ

Tạisaotrênmũcủacácbinhsĩhảiquâncóhaidảibăng?

Nhiềunướctrênthếgiớicóhảiquân,nhưngcómộtđiềukìlạlàphíasaumũcủacácbinhsĩhảiquânởtuyệtđạiđasốcácnướcđềucóhaidảibăng.Haidảibăngnàycóýnghĩagìvậy?

TươngtruyềnhaidảibăngnàyđãbắtđầucótừtronghảiquânnướcAnh.Năm1805hạmđộihảiquânAnhdođôđốcNactơnchỉhuyđãđánhbạiđượchạmđộicủahoàngđếNapoleonnướcPháphồiấyđangxưngbáởchâuÂu.Đểtưởngnhớvịđôđốchảiquânnày,trongkhicửhànhtanglễcủaôngta,toànthểcácsĩbinhcủahảiquânnướcAnhđềuđínhvàophíasaumũcủamìnhhaidảibăngđenđểbiểuthịlòngtônkínhvàtưởngnhớNactơn.VìNactơnđượcquầnchứnghếtsứckínhtrọngchonêncảsautanglễcácthủybinhvẫnkhôngchịubỏhaidảibăngtrênmũcủamìnhvàđểtôntrọngýnguyệncủacácthủybinh,hảiquânnướcAnhchínhthứcquyđịnhphíasaumũcủacácbinhsĩhảiquânđềucóđínhthêmhaidảibăngđen.Từđóquyđịnhnàyđãtrởthànhtruyềnthốngvàvẫncònlạichotớingàynay.

Vềsau,khithànhlậpbinhchủnghảiquâncủamình,nhiềuquốcgiacũngđãtiếpthutruyềnthốngnàycủahảiướcAnh.

Tuynhiênlạicòncómộtcáchgiảithíchnữalàhảiquânthìphảiluônluônlàmviệcvàchiếnđấutrênbiểnmàngànhhànghảithìluôncóquanhệmậtthiếtvớigió,chonênnếutrênmũcủacácbinhsĩhảiquânmàcóhaidảibăngnàythìdảibăngsẽluônluônchobiếthướnggió.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TạisaongườiNhậtthíchmặckimono?

HòaPhục(quầnáoNhậtBản)làtrangphụctruyềnthốngcủangườiNhậtBản,ngườiNhậtgọinólàkimônô.ỞNhậtBảnkimônôxuấthiệnchođếnnayđãquahơnmộtngànnămlịchsử.NgàynayởNhật Bản nam giới trong khi nghỉ ngơi ở nhà cũng như nữ giới trong các ngày lễ đều thíchmặckimônô.VìthếkimônôđãtrởthànhvậttượngtrưngchodântộcNhậtBản.

ThậtrakimônôđãđượccảitiếnthiếtkếdựatheokiểuquầnáoởTrungQuốcdướitriềuTùyvàtriềuĐường.

Trướcđâyhơnmộtngànnăm,khimàtriềuđạinhàĐườnglàmchoTrungQuốcởvàomộtthờikìphồnthịnhtronglịchsửthìnhândânhainướcTrungQuốcvàNhậtBảnđãqualạigiaodịchvớinhaurấtnhiều,nhiềusứgiảcủaNhậtBảnđãtđểhọctậprồiđemcáctrithứcmàhọthunhậnđượctrởvềNhậtBản.

NhândânNhậtđãcăncứvàocáckiểuquầnáođờinhàĐườngrồikếthợpvớicácđặcđiểmkhíhậucủanướcmìnhđểdùngnguyênmộttấmvảilàmthànhthứkimônôcóthânrộngmặckhôngsátmình,haitayngắn,rộng,cổáoto.NhậtBảnlàmộtnướccókhíhậuđạidươngônđới,phầnlớnlàcácvùngđấtbốnmùaônhòa,lượngmưadồidào,độẩmtươngđốicao.Vìthếmùađôngmàmặckimônôthìấm.Cònmùahèmặckimônôthìthoánggióvàchốngnóng.

ỞNhậtBảnkimônôcủaphụnữcócáckiểuvàmàuhoavăngiúpchocóthểphânbiệtđượclứatuổivàtìnhtrạnghônnhân.Cáccôgáichưacóchồngthườngmặcáongoàicótayrộng,cònphụnữcóchồngthìmặcáongoàitayhẹp.Nếubêntrongkimônômàmặcáocổmàuđỏthìngườimặccòncongái.Cònkhiáotrongmàutrắngthìngườimặcđãcógiađình.

SaulưngcácáokimônôcủaphụnữNhậtBảnlạicòncóthêmmộtcáitúinhỏ.Cáitúinàylàbiếndạngcủadảilưngvàcáinútcủadảilưng.Dảilưngcủamộtchiếckimônôcủaphụnữdàitớivàimét,chấtliệucũngrấtcầukì,lạithêuthêmnhữnghìnhhoavănrấtđẹp.Khimặcáongườitacuốncáidảidâylưngdàinàyxungquanhmình,phíasaubuộcmộtcáigốivàđailưng,rồilạicóthêmmộtcáiđainhỏcốđịnh,nomcứnhưmộtcáitúivậy.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TạisaophầnsautêngọicủacáctầuthuyềnNhậtBảnphầnnhiềucóthêmmộtchữ"hoàn"(maru)?

TrongtiếngNhậtchữ"hoàn”cónghĩalàtròn,màngườiNhậtBảnlạicoihìnhtrònlạitượngtrưngchosựmaymắntốtlành.Trongthờikìxaxưa,cácchiếnthuyềnNhậtBảncònrấtnhỏ,nóichungchỉdùngchotừbađếnnămngười.Dânthuyềnchàirấtquýchiếcthuyền,quýchẳngkhácgìtínhmạngcủamìnhvậy.Đểnóilênlòngyêuquýcủamìnhđốivớichiếcthuyền,họbènđemchữ"hoàn"thườngdùngtrongcáctêncontrẻthờibấygiờđểđặttênchonó.

Từđóchữ"hoàn"đượcdùngtrongtêncácchiếcthuyềnvàhầunhưtấtcảcácthuyềnbèđềuđượcđặttênlà"xxhoàn".Vềsauthuyềnvàtàumỗingàyđượclàmmộttothêm,songtậptụcdùngchữ"hoàn"trongcáctênthuyềntàuvẫnkhônghềthayđổi.

Lạicòncómộtcáchgiảithíchkhácnóirằng:đờixưacácbộchỉhuytácchiếncủaNhậtBảnđượcgọi là"xxhoàn".ChẳnghạncácbộchỉhuycủabốngócĐông,Tây,Nam,Bắccủamột tòa thànhđượcgọilàĐônghoàn,Tâyhoàn,Namhoàn,Bắchoàn.TheovớiđàpháttriểncủangànhhànghảiNhậtBản,ngườitathấyxuấthiệnnhữngchiếnhạmcỡlớn,đồngthờitrênbiểncũngthànhlậpnhữngbộchỉhuytácchiếnvàcácchiếnhạmđảmnhiệmcácviệcchỉhuyquantrọngcũngđượcđặttênlà"xxhoàn".Thếrồivềsautêngọicủatấtcảcácthuyềntàuđềucódùngchữ"hoàn"vàtậptụcnàyđãđượclưutruyềntớingàynay.

Songtrongthờigiangầnđâyđãcómộtchútbiếnhóavàđãcónhữngchiếc tàucábiệtbắtđầudùngnhữngcáchđặt tênkhác.Chẳnghạnchiếc tàuchởdầu"NhậtBảnhắchiệu"đãđượcviết tênbằngchữLaMã"RomajiNhậtBản".

LƯUCHÍNHHƯNG

LễhộiCamavandođâumàcó?

CarnavanlàlễhộitruyềnthốngcủanhândânchâuÂuvàchâuMỹ.ỞmộtsốnướcchâuÂuvàchâuMỹngoàilễNoelra,lễCarnavanlànáonhiệtnhất.TheotruyềnthuyếtthìlễCarnavanbắtnguồntừlễtếthầnnôngnghiệptrongthờicổLaMã.

Hồiấymỗinămtrướckhibắtđầucáccôngviệcđồngángnôngdânmuốntỏrõniềmvuisướngcủamình,baogiờcũngvuinhộnvàingày.VềsautrongcácvùngtheođạoThiênChúađãthấythịnhhànhtậptụcmừngngàyhếtănchay,trongthờigianănchaynhưthếtấtcảcácgiáođồđềubịcấmkhôngđượcănthịt.Vìthếvàingàytrướcđợtănchaytấtcảcácnhàđềuphảitìmcáchchuẩnbịthậtnhiềurượungonvàcácthứcănngonđểđượcănuốngphèphỡnthoảimáimộtđợt.RồidầndầntậptụcnàyđãdiễnbiếnthànhnhữngngàyhộiCarnavanngàynay.

NhữngnơiđầutiêncửhànhlễCamavanlàmộtsốthànhthịởItalia,vềsauhộinàyđượctruyềnratoànbộchâuÂu,rồilạiđượcđưasangcảnướcBraxinởchâuMỹ.

Hiệnnayngày thángcửiCarnavanởcácnướcvàcácvùngkhácnhau,hình thứckỉniệmcũngmuônhìnhmuônvẻ,nhưngcáchoạtđộngchủyếuthườnglàhoátrang,duhành,ănuống,hộihọpvàvũhộihóatrang.

HiệnnayhộiCarnavanởBraxinlànổitiếngnhất.HàngnămcứđếnhạtuầnthángHailàhộinàykéodàibangày.Trongthờigianấycácphốlớn,phốnhỏcủathànhphốđượctranghoàng,haibênđườngphốdựnglênnhữngquánvànhữngkhánđàitạmcắmrấtnhiềucờvàđèncácmàu.Dânchúngmặcquầnlànháođẹp,trangđiểmlộnglẫy,nhảyđiệusambacuồngnhiệtsuốtngàyđêm.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

NgườiTâyBanNhađấubòtótnhưthếnào?

ĐấubòtótlàhoạtđộngthiđấumangđặctrưngdântộcnhấtcủangườiTâyBanNha.NếuđidulịchTâyBanNhamàchưaxemđấubòtótthìcóthểbịcoilàmộtchuyếnđi'uổngcông.

Cáccuộcbiểudiễnđấubòtótthườngđượctổchứcvàobuổitối.Saukhiđấusĩtiếnvàođấutrườngtrongmộtnghithứclongtrọngthìmộtconbòtótnặngkhoảng500kilôgamcóhaicáisừngvừanhọnvừadàiđượcđưavào.Bảytámđấusĩmặcnhữngbộáobósátngườithêukimtuyếnchianhauđứngởbốnphíaconbò,luônluônkhiêukhíchvàđiềukhiểnconbò,đểtìmhiểutínhnếtvàcácđộngtácquenthuộccủanó.Trongkhiđóhọcũngbiểudiễncáckỹxảocủamìnhchocôngchúngxem.

Tiếptheođótrậnđấugiữacáckịsĩvàconbòtótbắtđầu.Haikịsĩmặcnhungtrangmàubạc,cưỡihaicontuấnmãmặcáogiáptiếnvàođấutrường.Trongkhoảnhkhắcconbòxôngthẳngtớiconngựathìhọmaulẹcầmngọnmácdàiđâmvàocáiuchắcnịchtrênlưngconbò.Ngaysauđóvàingườicầmlaomặcáothêukimtuyếnđibộtiếnvàođấutrường.Họkhôngmặcáogiáp,cũngkhôngcưỡingựa,màchỉđứngvàonhữngvịtrívàtheothứtựđãquyđịnh,phóngrấttrúngsáucâylaovàocùngmộtchỗtrênthânconbò.

Saucùngmớidiễnratrậnđấuchínhthứcgiữađấusĩvàconbòmộng.Mộtđấusĩmặcbộáoquầnrấtđẹpthêukimtuyếnvàconbòrấtto,rấthungdữđấumộttrậnvớinhau.Đấusĩkhôngngừngvungtấmkhănmàuđỏ,nhửchoconbòluônluônlaotớihúc,rồichờđếnkhibaonhiêusứclựcmanrợcủaconbòđãhaotốncùngkiệt,đấusĩmớichọnthờicơtốtnhấtđâmthẳngmũikiếmsắcvàotimconbò,chỉmộtnhátlàđâmchết.Trongtiếnghoanhôcủacôngchúng,đấusĩcắttaiconbòngaytạichỗđểlàmkỉniệm.

Tấtnhiênđấusĩcũngcókhảnăngnhấtthờicósơsuất,tronglúcđangchờđợithắnglợithìbịsừngconbòhúcchết.ĐiềuđángsợnàycólẽlạichínhlànguyênnhânlàmchomônđấubòtótcủaTâyBanNhanổitiếngtrêntoànthếgiới.

HÀNQUANTRỊ

TạisaongườiDiganthíchlangthangkhắpcácnơitrênnhữngchiếcxengựalớncómui?

Ngườitathườngcoi"ancưlạcnghiệp”làhạnhphúccủaconngười.Nhưngtrênthếgiớinàylạicómộtdântộckhôngthểnàocamchịumộtcuộcsốngancư,từđầunămđếncuốinămhọcứthíchđilangthangkhắpnơitrênnhữngchiếcxengựacómuikín.ĐólànhữngngườiDigan,cũnggọilàngườiBôhêmiêng.MấytrămnămnayngườiDigankhônghềcónơicưtrúnhấtđịnh.Trênnhữngchiếcxengựacó lợpmui,vừa lànhàởvừalàphươngtiện lữhành,họ langthangkhắpcácnơi.Nhữngconngườinàyvốncótàivănnghệ,họbiếtcabiếtmúa,cóthểdựavàoviệcmạivõmạinghệmàsống.Cuộcsốngcủahọhếtsứcgiankhổ.Trongxethườngchỉcóítdụngcụsinhhoạtgiảnđơnvànhữngđạocụvàquầnáobiểudiễn...

ỞcácnướcvàkhuvựccóngườiDiganthìdânchúngchỉcầnnghethấytiếnglóccóccủacáccỗxecủahọlàbiếtđượcrằngngườiDiganđãtớinơi.ViệcdânDiganthíchlangbạttrênnhữngchiếcxeấycóliênquanđếnlịchsửcủadântộchọ.

CốhươngcủangườiDiganlàởphíabắcẤnĐộ,thuộcdântộcLamu.Hơnmườingànnămtrướcđây,họbịngoạibangxâmlược,chonênbịbắtbuộcphảirờibỏquêhươngrađi,chạytớinhữngvùngchâuÂurấtxaxôivàsốngmộtcuộcđờinayđâymaiđó.

VềsautrongsốhọcũngcómộtbộphậnbịchínhphủcácnướcsởtạicưỡngbứcdicưsangchâuMỹ.

MấythếkỉnayngườiDiganđếnởcácnướcđãbịchènépkìthịvàbứchại,khôngđượchưởngantrongsinhhoạt.Chẳnghạn trong thếkỉXV,quốcvươngTâyBanNhađã từng ra lệnhđánhngườiDigantrướcmặtcôngchúng,thậmchícắttaihọ,rồitrụcxuấtrakhỏibiêngiới.ỞnướcPhápsốphậncủahọcũngtươngtựnhưvậy.

TronghaicuộcđạichiếnthếgiớingườiDigancũngbịđốixửnhưngườiDothái.Đãcókhoảng50vạnngườiDiganbịchếtthêthảmtrongtayquốcxãĐức.

Dohoàncảnhsinhhoạtxãhộikhôngổnđịnh, lại thêmlốisốngđãănsâuđó,chonêntrênconđườnglangthangphiêubạt,họrấtkhótìmđượcmộtchỗđểdừngchân,dođócứphảikéodàicuộcsốngbốnbểlànhà.

NgàynayngườiDiganchủyếucómặtởchâuÂuvàNamMỹ.Cuộcsốngcủahọđãcóthayđổirấtnhiều, tuyệtđạiđa sốđãđượcan cưdùchomộtbộphận trong sốhọvẫncòngiữ lối sốngducư,nhưngđịavịxãhộivàmứcsinhhoạtcủahọđãđượcnângcaorấtnhiều.Nhữngchiếcxengựatolợpmuiđếnngàynayđãđượcthaybằngnhữngchiếcxetảihiệnđại.

HÀNQUANTRỊ

TạisaophụnữẢrậphễrangoàilàphảidùngkhănđenchemặt?

TạimộtsốquốcgiaẢrập,mngoàiphụnữđềuphảichemặtbằngmộttấmkhănmàuđen,màchethìrấtkín,chỉchừamộtlỗhổngđểcóthểtrôngthấyđườngđi.Ngoàirahọcònphảimặcmộtcáiáodàimàuđen,làmchongườitrôngthấykhôngcòncóthểnhậnradungmạothựccủahọlànhưthếnàonữa.

PhầnlớncácnướcẢrậpđềunằmtrongvùngsạmạccónắngchiếudữdộivàcómưacát.Nếuvậythìphụnữởcácvùngấylẽraphảiănmặcchothoángmộtchút,cónhưthếthìmớithíchhợpvớikhíhậunóngbức.Vậythìtạisaohọlạilàmngượclạimàănmặckínđáonhưthế?

VốnlàphụnữcácnướcẢrậpđềutintheođạoIxlam.HọbịcácgiáoquycủađạoIxlamtróibuộcghêgớm.TheocácđiềungăncấmtronggiáolícủađạoIxlamthìtoànthâncủangườiphụnữđềulànhữngthứxấuxa.Nếumộtngườinamgiớitrôngthấymặtcủamộtngườiđànbàlạthìviệcnàybịcoilàmộtchuyệnchẳnglành.Vìthếphụnữdùngkhănđenchemặtlàđểbảovệchođànông,màcũnglàmộtcáchgiữgìnchobảnthânngườiphụnữ.

MộtsốquốcgiaẢrậplạicòncógiớiquynghiêmngặthơnnữa.Congáiđếnsáutuổithìphảiởsâutrongnhà.Đếnmườituổithìtoànthânphảibọckín,hễrakhỏicửalàphảicókhănchemặt.Hơnnữalạiphảiđitrongnhữngngõnhỏvàphảiđithậtnhanh.Baogiờhọcũngphảivềnhàtrướclúcmặttrờilặn,.PhầnlớnphụnữẢrậpkhôngđilàm.Dùchocómộtsốítphụnữlàmviệctrongcáccơquanchínhphủ,nhưngkhi tiếpxúcvớicácđồngsựnamgiớihọcũngphảidùngkhănchemặt.Còncáccôngviệckhôngthểkhôngdophụnữđảmnhiệm,nhưnghềtiếpviênhàngkhôngthìcáccôngviệcnàycácnướcấyphảimờinhữngcôgáinướcngoàilàm.

TấtnhiênviệcphụnữởcácnướcẢrậpdùngkhănđenchemặtthìcũngcókhácnhau.Trongcácvùngnôngthônhaykhuchănnuôiởmộtsốnước,phụnữkhôngnhữngkhôngdùngkhănchemặtmàccùngvớinamgiớirađồnghayrabãichănnuôilàmviệc.Phụnữởmộtsốđịaphươngdùngmũbệnbằngcỏthaychokhănchemặt.Lạicónhữngnơiphụnữdùngkhăntrùmđầuhaykhăntrùmvaiđểthaykhănchemặt.

NgàynayphụnữởcácnướcẢrậpchịuảnhhưởngcủatràolưutưtưởnggiảiphóngphụnữ.Tạinhữngthànhphốlớn,phụnữđãbắtđầubỏkhôngdùngkhănchemặtvàáodàiđểănvậnđúngthờitrangvàcùngvớinamgiớithamgiacáchoạtđộngxãhội.

HÀNQUANTRỊ

TạisaophụnữẤnĐộthíchđiểmmộtnốtruồigiữahaihànglôngmày?

Thíchlàmchomìnhđẹpthêm,đólàbảntínhcủaconngười.Phụnữthìlạicàngnhưthế.Nhưngởnhữngnướckhácnhauthìcáchphụnữđuổitheocáiđẹpcũngkhônggiốngnhau.ChẳnghạnnhưởẤnĐộphụnữthíchtômộtđiểmmàuđỏtobằngngóntayởgiữatrán.NgườiẤnĐộchorằngởgiữahaihàngmimàđiểmmộtvếtnhưthếthìviệcđótượngtrưngchomộtniềmvui,cũnglàmộtsựmaymắn.Vìthếhọgọinhữngvếtnhưthếlà"nốtruồimaymắn”.

Vết tôgiữahai conmắt còn cho thấy rõ thânphận củangườiphụnữẤnĐộ.ỞẤnĐộchỉ cónhữngngườiphụnữđãcóchồngmớiđượcđiểmnốtruồimaymắn.Vàođúngngàylễthànhhôn,chúrểtựtaydùngchusađiểmnốtruồimaymắnlêntráncôdâuđểbiểuthịcôgáiđãlàmlễthànhhôn.

Nếunhưsaukhikếthônrồimàngườiphụnữnàocònchưađiểmnốtruồimaymắnnàythìhọsẽbịcácbậcchachúvàhọhàngthânthuộcchỉtrích,chorằnghọcốýlừadốichồngmình;thậmchínhữngngười khác còn có thể hoài nghi không biết chồng của những người đàn bà này có còn sống haykhông?

Tấtnhiênnhữngngườivợchưacướivàđànbàgóachồngthìkhôngđượcđiểmnốtruồimaymắn.Tuynhiêntheođàpháttriểnvàsựtiếnbộcủaxãhộithìphạmvicủanhữngphụnữđiểmnốtruồi

maymắncũngđãmởrộng.Mộtsốtrẻnhỏvàcôgáichưachồngcũngđiểmnốtruồimaymắn.Hơnnữangườitalạicònđòihỏihìnhtrạngvàmàusắccủanốtruồimaymắnphảiphùhợpvới

khuônmặt,kiểutócvàphụctrang.Nhưthếcóthểnóirằngnhữngkhuônmặt,kiểutócvàphụctrangkhácnhauđòihỏiphảicónhữngnốtruồimaymắnkhácnhauvàloạinốtruồimaymắnnàycótácdụngtrangsức.

LạicòncómộtsốngườilàmbốlàmmẹởẤnĐộđiểmchoconcáimộtnốtruồiđenởgiữahaihàngmi.Điềunàycónguyênnhânlàgìvậy?Vốnlànhữngngườibốngườimẹnàylorằngnếunhưconcáihọkhỏemạnhvàthôngminhthìsẽdễdàngbịmaquỷđểývàcókhảnănggặpnhữngđiềubấthạnh,thậmchícóthểchếtyểu.Nếunhưđiểmthêmchoconcáimộtnốtruồiđenởgiữahaiconmắtthìsẽlàmchochúngnóbớtvẻđángyêuvànhưthếcũnggiúpchochúngđỡgặpphảinhữngđiềubấthạnh.Rõrànglàcáctrườnghợpđiểmnốtruồinàynhằmmụcđíchtránhvàtiêutrừtaihọa.

HÀNQUANTRỊ

ChữHánlàdoaisángtạo?

Sựxuấthiệncủavăntựlàsựkiệnquantrọngnhấttrongquátrìnhpháttriểnxãhộicủanhânloạivàcũnglàmộttrongcáctiêuchuẩnchủyếucủacácnềnvănminhnhânloại.Saukhicóđượcvăntựrồithìngườitasẽcóthểghilạivàtruyềnđạtngữngôntưtưởngvàtrithức,làmchosựgiaolưugiữaloàingườikhôngcòncónhữngsựhạnchếvềkhônggianvàthờigiannữa.

TrungQuốclàmộtnướcvănminhcổxưa,văntựđãxuấthiệnrấtsớmvàdângianchorằngnódoThươngHiệttạora.ThươngHiệtvốnlàmộtsửquanthờiHoàngĐế.Truyềnthuyếtkểlạirằngôngtacóđượcsựgợiýcủanhữngdấuvếtmàcácloàichimloàithúđểlạitrênmặtđất,chonênđãsángtạoravăntựđểthaychophươngphápnguyênthủylàdùngcácnútdâyđểghilạicácsựviệc,tứclàtrênmộtsợidâytếtnhữngcáinútcósốlượngvàđộdài,màusắckhácnhauđểghicácsựviệc.

SongcácchữmàThươngHiệttạoranhưthếnào,thờigianđãquáxaxưachonênbâygiờngườitakhôngcònđượcbiếtnữa.

ThậtratruyềnthuyếtThươngHiệttạoravăntựlàkhôngđángtin.SốlượngrấtlớncáchiệnvậtkhaiquậtchobiếtrằngngaytrướcthờikìHoàngĐếcũngđãcóvăntựrồi.ChữHáncủangườiTrungQuốchìnhthànhdầndầntrảiquamộtthựctiễnxãhộirấtlàlâudàichứkhôngthểnàodomộtngườinàođơnđộcsángtạorađược.TuynhiênvẫncókhảnănglàThươngHiệtđãdựavàocơsởcủangườixưađểđịnhhìnhvàquyphạmhóavăntự.

ChữHáncổxưanhấtcóngườinóilàchữtrênmairùavàxươngthú(giápcốtvăn).Nhưngtrướcloạichữnày,trênmộtsốđồgốmngườitađãthấykhắchọanhữngkíhiệuđơngiản.NhìnvàonhữngvậtcóthựcmàxétthìviệcsảnsinhrachữHánítnhấtcũngcólịchsửđãsáungànnămrồi.Nóđãtrảiquanhữngsựbiếnhóagiápcốtvăn,kimvăn(chữtrêncácđồđồngthauvàsắt), triệnvăn(chữthểtriện),lệthư(chữthểlệ),khảithư(chữthểkhải)từrắcrốiđitớiđơngiản,sốchữtừíttăngthêmđếnnhiều,rồicuốicùngmớicóđượcchữHánngàynay.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

Giápcốtvănđãđượcpháthiệnnhưthếnào?

Năm1899(nămthứhaimươi lămtriềuQuangTự),BắcKinhcómộtvịquan tên làVươngÍchVinhmắcbệnhsốtrét,đãphảidùngrấtnhiềuvịthuốc.MộthômôngbỗngnhiênpháthiệnthấytrênmộtmảnhthuốccótênlàLongCốt(xươngrồng)cókhắcmộtsốchữtriệnnhưnglạikhôngđúnglàchữtriện,vìthrấtlấylàmlạ.

VươngÍchVinhlàmộtchuyêngiarấtnổitiếngvềkimthạchhọc(mônhọccácđồkimkhívàđồđá).Dựavàotrựcgiácôngbiếtrằngcácmảnhthuốclongcốtnàycógiátrịrấtlớn.Vìthếlậptứcsaingườiđếncáchiệuthuốcmuatấtcảcácmónlongcốtcóđượcvớigiácao.

Vềsau,thôngquaviệcnghiêncứucủacáchọcgiảvềvăntựcổ,cácmiếnglongcốtnàyđãđượcxácđịnhlànhữngmiếngmairùavàxươngbòtrongthờikìsaucủatriềuđạinhàThương.Cáchìnhkhắcbêntrênđềulànhữngchữđượcdùngvàothờibấygiờ.Vìthếđãcócáitênlà"giápcốtvăn".

NộidungmàcácchữgiápcốtvănghilạiphầnlớnlànhữngviệcbóitoáncủacácvuachúatriềuđạinhàThương,nhưngcũngcómộtsốđoạnghisựviệc.VìvậygiápcốtvănlànhữngtàiliệuquantrọngđểgiúpchoviệcnghiêncứunguồngốccủavăntựTrungQuốcvàlịchsửthờikìnhàThương.

SaukhiVươngÍchVinhquađời,vàingườiconcủaôngtađãmanghơnmộtngànmảnhgiápcốtbánchotácgiảcủabộLãotàndukí(Dukícủakẻtànphếgià)làLưuNgạc.LưuNgạcdựavàocácgiápcốtmàmìnhđãsưutậpđượcchụpảnhlạivàxuấtbảnthànhbộsáchThiếtVântàngquy(XươngrùadoThiếtVăntàngtrữ).NămsauTônDiNhượnglạidựavàobộsáchnàymàbiênsoạncuốnKhiếtvăncửlệ(Thídụvềcácchữkhắc)vàđâylàbộsáchchuyênmônđầutiênnghiêncứuvềgiápcốtvăn.

Giápcốtvănđãđượckhaiquậtởnơinàothìđiềunàycácnhàbuônthuốcnhấtđịnhkhôngchịutiếtlộ.Mãiđếnnăm1908mộtviênquantolàLaChấnNgọcphảitìmmọicáchthuyếtphục,dụdỗvàcuốicùngcácnhàbuônmớichịunóirasựthật.VốnlàgiápcốtvănđãđượckhaiquậtởvùngTiểuĐồnÂuDươngtỉnhHàNam.NơiấylàdichỉÂnH,dođócóthểxácđịnhđượcrằngcácmảnhgiápcốtnàyđềulàdichỉcủađờiÂnDương.Sựpháthiệngiápcốtvănlàmộtthànhcôngrấtlớncủalịchsửkhảocổcậnđại.

THÁITÀIBẢO

BốnthanhcủatiếngHánđãđượcpháthiệnnhưthếnào?

NhữngngườiđãtừnghọcquatiếngHánđềubiếtrằngtiếngHáncóbốnthanhdiệu.HiệntượngnàychỉcótrongtiếngHán,tiếngTạngvàvàithứtiếngnữa.CònphầnlớncácthứtiếngAnh,Pháp,Nga...đềukhôngcóthanhđiệu.

BốnthanhcủatiếngHánđãpháttriểntrảiquamộtquátrìnhrấtdài.Đầutiênlàtừcáchghépvầntrongthica.Trongthicanếunhưđộcaothấpcủathanhđiệucácchữcóvầnđượchàihòathìkhiđọclênsẽcàngdễnghe.TrongtổngtậpthicaTrungQuốccáchđâyhainghìnnămtrămnămlàKinhThicóhơn300bài,thanhđiệucácchữcóvầntrongcácbàithơnàyđạikháinhưnhau.

ĐếnđờiTamQuốc(220-280sauCôngnguyên),họcgiảcủanướcNgụytênlàLíĐăngbiênsoạnmộtbộtừđiểnđặttênlàThanhloại.LíĐăngđãdựavàotínhchấtcao,thấp,thănggiángcủacácthanhđiệurồidùngcáctênâmthanhtrongthangâmcổlàcung,thương,dốc,chỉu,vũ,đểphâncácthanhđiệucủatiếngHánlàmnămbộ.BộsáchnàydãđượccácnhchuyênmôncoilàcótínhchấtđộtphátrongviệcnghiêncứuthanhđiệutiếngHán.

ĐếnđờiNamTề(năm479-502sauCôngnguyên),việcdịchvànghiêncứucácbộkinhPhậtgiáocủaẤnĐộdunhậpvàoTrungQuốc,từlâuđãđượcpháttriểnnhiềutrongviệctụngcáckinhPhậtcủaẤnĐộvớihiệntượng"chuyểnđộng”,tứclàcùngmộtâmtiếtcóthểcăncứvàođộcaothấpmàphânlàmbathanhâm.

ĐểgiảiquyếtvấnđềnàyCảnhLăngVươngcủatriềuđìnhNamTềlàTiêuTửLươngđãtriệutậpvàitrămvịhòathượngamhiểuvềthanhlượngđếnnhàmình.Trảiquamộtthờigiantranhluậnvànghiêncứulâudài,cuốicùngmọingườiđãđịnhrađượcphươngántụngkinhPhật,đặttênlàKinhBáiTânThanh (ýkiếnmới trongviệcngâm tụngkinhPhật),nhờđóđãxácđịnhđược têngọicácthanhđiệutiếngHán.

Ítlâusau,khiNamLươnghọcgiảtrứdanhThẩmƯớcbiênsoạnbộTứthanhphổ(Danhmụcbốnthanhđiệu),ChuNgưngcũngbiênsoạnbộTứthanhthiếtvận(Thiếtvậnbốnthanhđiệu)đemtấtcảcácthanhđiệucủatiếngHánphânlàmbốnthanhđiệubình,thượng,khứ,nhập.Gọitắtlàtứthanh.

Vềsau,trảiquahơnmộtngànnămvậndụngtứthanhvẫncònpháttriểnbiếnhóa.Hiệnnaythanhbìnhcổđạicònphânralàmhaithanhđiệuâmbìnhvàdươngbình,tứclàthanhthứnhấtvàthứnhìtrongtiếngHánhiệnđại,thượngthanhvàkhứthanhlàthanhđiệuthứbavàthứtư.Cònnhậpthanhthìđãkhôngcònnữa, tuynhiên trongcácphươngngônThượngHảivàQuảngChâuvẫncòncónhậpthanh.

LADUẪNHÒA

Tựđiểndođâumàcó?

Trongkhihọctập,cácbạnnhỏhầunhưkhôngrờikhỏiđủmọithứtừđiểnvàtựđiển.Cácthứtừđiểnvàtựđiểnnàygiúpchongườitabiếtâmđểmàđọccácchữ,cáctừ,giảithíchýnghĩabaohàmtrongcácchữ,các từvàchẳngkhácgìcác thứcôngcụkhông thể thiếuđược trong tayngườicôngnhân,vìthếcũngđượcgọilà"sáchcôngcụ”(côngcụthư).

ỞTrungQuốcbộsáchcôngcụxuấthiệnsớmnhấtgiảithíchcáchđọc,ýnghĩavàcáchdùngcủacácchữđơnlàdohọcgiảHứaThậnđờiĐôngHánbiênsoạn.ThờibấygiờbộsáchnàykhôngđượcgọilàtựđiểnmàgọilàThuyếtvăngiảitự(Nóivềcácchữđơnvàgiảithíchcácchữkép).

SaukhiđãcóđượccuốnThuyếtvăngiảitự,cácsáchmàngườiđờisaubiênsoạnđểgiảithíchsựhìnhthànhcùngâmvànghĩacủacácchữđềuđượcgọichunglàtựthư(sáchviếtvềcácchữ).

TronglịchsửTrungQuốc,cuốnsáchđầutiêncócáitêntựđiểnlàKhangHytựđiển.KhangHytựđiểnkhôngphảilàdohoàngđếKhangHybiênsoạnmàlàdomộtnhómngườitrongđócóTrươngNgọcThưbỏmất sáu nămmới biên soạn xong dưới triềuKhangHyđời nhàThanh.Vì hoàng đếKhangHynói rằngbộsáchnày"Thiệnkiêmmỹcụ(cóđủ tínhchấtvừa tốtvừađẹp),có thểđượcdùnglàmđiểnthường",vìthếmớiđượcđặttênlàtựđi

Từđấyvề sau tất cảcác sách thuộc loạinàyvớinộidunggiải thíchcácchữđơnđềuđượcgọichunglàtựđiển.ChẳnghạnnhưTrunghoađạitựđiển,Tânhoatựđiển...

TrongthờicổđạiTrungQuốc,cáctừdùngtrongtiếngHánphầnnhiềulàtừđơnâm.Vìthếchonêngiớihạngiữatựvàtừkhôngcógìchặtchẽlắm.

Đếnthờicậnđại,đặcbiệtlàhiệnđạithìcáctừdùngtrongtiếngHánphầnlớnlàtừphứcâm.Dođógiớihạngiữatựvàtừtrởnêntươngđốirõrànghơn.

Vìtrọngđiểmcủaviệcgiảithíchchữvàtừkhônggiốngnhauchonênmớicósựphânbiệtgiữa"tựthư”và"từthư”.Mộtkhitựthưđãđượcgọilà"tựđiển"thìtừthưcũngđược.gọilà"từđiển".MọingườichúngtađềucũngđãrấtquenvớiTừđiểntiếngHánhiệnđại.Tênsáchnàycóđượclàdovậy.

THÁITÀIBẢO

TạisaonóiĐônHoànglàkhoquývềnghệthuậthangđộngcủaTrungQuốc?

CáchangđộngĐnằmtrênváchđágiữanúiTamNguyvànúiMinhXacáchhuyệnĐônHoàngthuộctỉnhTamTúchaimươilămkilômétvềphíađôngnam.

Cáchangđộngnàydàikhoảnghaikilômét,từtrênxuốngdướichialàmnămtầng.Hiệnnaycònlại492độngthuộccácđờiBắcNguy,BắcChu,Tùy,Đường,NgũĐại,Tống,TâyHạ.Nguyên.Cácbứcbíchhọacódiệntích4,5vạnmétvuông,có2.450bứcđiêukhắcmàu.

Đâylàmộtquần thểnghệthuật tổnghợptronghangđộng,gồmcảhộihọa lẫnđiêukhắc,và lànhữnghangđộngtrứdanhcóquymôlớnnhất,nộidungphongphúnhấthiệncònlạicủaTrungQuốc.HangđộngMạcCaođượcbắtđầuxâydựngnăm366(nămthứhainiênhiệuKiếnNguyênđờiTiềnTần).

TheocácvănbảnghichépthìngườiđầutiênbắtđầutôtạclàmộtvịhòathượngtênlàLạcTôn.TheotruyềnthuyếtôngđiTâydu,khitớichânnúiTamNguythìtrờiđãsắphoànghôn.MặttrờiđãngảvềTây,ôngđangđitìmchỗnghỉđêmthìđộtnhiêntrênquảnúiphíatrướcphátramộtluồngkimquanglóamắt.TrongluồngkimquangấyphảngphấtthấyhiệnrangànvạnvịPhật.Thếlàôngtriệutậpmộtsốngườiđếnđâytạctượngtronghangđộngthứnhất.

CácđộngđáMạcCaophầnlớnđượctôtạcdướitriềunhàTùyvàtriềunhàĐường.ĐếnđờiVõTắcThiêncủatriềuĐườngthìđãtôtạcđượchơnmườingànđộng.Trongcácđộngđácónhữngbứctượngđấttômàuvànhữngbứcbíchhọabăngngọctuyệtđẹpđãnổidanhtrênthếgiới.

CácbứctượngđắptạchìnhcácvịPhật,đệtử,bồtátthiênvương,lựcsĩ..Cónhữngbứctượngmộtngười vàmột nhóm người tạo hình như thật, thần thái sinh động. Các tượng đắp cómàu đời nhàĐườngthìlạicàngungdunghoalệmàusắccủacácbứcbíchhọathìtươiđẹp,bốcụctạohìnhtinhvinhânvậtđềurấtsinhđộng.

Đầutiêncácbứchọađềucónộidungchủyếulànhữngcâuchuyệnvẽtheokiểutranhliênhoàn.ĐếnđờiTùythìbắtđầucóchuyểnbiến.ĐếnđờiĐườngthìkhôngnhữngnộidungcóthayđổilớnmàcảđếnphongcáchvẽcũngtừkiểuâmthầm,rùngrợnxưakiachuyểnthànhtrangnghiêmsángsủa.Trêncơsởdântộchóa,cácbứcbíchhọanàyđãtiếpthuưuđiểmcủanghệthuậtcổđạicủacácnướcẤnĐộ,HyLạp,Iranvàđãđạttớitrìnhđộrấtcaovềmặtsángtạonghệthuật.

DIỆPQUẢNGSINH-LADUẨNHÒA

TạisaotrêncácbứcbíchhọaởĐônHoàngđặcbiệtcónhữngcảnh"phithiên"?

Hơnhainghìnnămtrướcđây,vuaVũĐếnhàHánđãđặtraquậnĐônHoàngtrêncảmộtdảihànhlangởtỉnhHàTây.Nhândâncácdântộcvùngtrungnguyênlụcđụckéonhauđếnđâykhaikhẩn,theovớiđàphát triểncủasựgiaolưuvănhóagiữaTrungQuốcvànướcngoài.ĐạoPhậtcủaẤnĐộđãthôngquahànhlangnàycủatỉnhHàTâymàtruyềnnhậpvàoTrungQuốc.VìthếĐônHoàngđãtrởthànhnơithánhđịacủađạoPhật.

VềsaucómộtvịhòathượngtênlàLạcTônđếnĐônHoàng.HòathượngLạcTôntrôngthấytrênđỉnhnúicóphátluồngkimquanglóamắt,vìvậychorằngđangcóthiênthầnhiểnlinh.ÔngbènkhấuđầubáilạyvàquyếttâmbắttayvàotạcnhữngbứctượngtrongđộngđátrênnúiđểthờPhật.

Thậtraluồngkimquangtrênđỉnhnúikhôngphảilàthầnlinhxuấthiệnmàchỉlàánhsángchiếtxạcủamặttrời.TuynhiênhànhđộngcủavịhòathượngđãlàmchovôsốcáctínđồcủađạoPhậtùnùnkéonhautớivùngsơncươngnàyđểtạctượngtrongđộngđá.SauđóngườitagọiđộngđánàylàđộngMạcCao.

Qua từng triềuđại,độngMạcCaokhôngngừngđược tô tạc thêm.Hiệnnaycònđược492 sơnđộng,trongcácđộngđánày,ngườirađãvẽvàkhắcrấtnhiềubứcbíchhọa,đắplênhơnhainghìnbứctượngPhậttômàu,vànơinàyđãtrởthànhmộtkhotàngquýbáucựclớncủanghệthuậtvănhóaPhậtgiáo.

Ngườiđếnxemrấtlấylàmlạkhipháthiệnthấyrằngtrongsốcácbứcbíchhọavàcáctượngđắpnàycótrênbốnngànhìnhtượng"phithiên”."Phithiên"tứclàhìnhảnhtưởngtượngcácvịthầnlinhbay trong thần thoạiẤnĐộ. Phi thiên là những vị nữ thần củamây và nước.Các vị nữ thần nàythườngngaodudướicâybồđềvàlấynướctriều,ao,đầmlàmnhà.TrongcáckinhPhật,"phithiên”thườngđượcgọilàthầnthiênnhạc,họbiếtcabiếthát,nhansắcrấtđẹp,khíchđộnglòngngười,đemlạihạnhphúcvànhữngđiềumaymắnchonhângian.

VìthếchonêncáchọasĩđờixưađãđượcgợiýbởicáccâuchuyệntrongkinhPhật,đãcốývẽvôsốnhữnghìnhtượngphithiêntrêncácbứcbíchhọaởĐônHoàng.Họhyvọngrằngcácnữthầnphithiêncóthểchúcphúcvàchechởchocácthươngnhânvàlữkháchkhiđiquanhữngvùngsamạchoangvu.

TỪCỐCAN-QUÁCHCẢNHPHONG

"Vănphòngtứbảo"làchỉbốnvậtgì?

Đờixưakhiviếtchữvàvẽtranh,ngườitakhôngthểrờikhỏibốnđồdùngvănphònglàgiấy,mực,bútvànghiên.Đólànhữngthứmàngàynaychúngtagọilà"vănphòngtứbảo"(bốnvậtquýtrongvănphòng).Ngườiđờixưađãdùngvănphòngtứbảođểghilạiquátrìnhlịchsửcủađấtnước,sángtạoravôsốtácphẩmnghệthuậtbấthủvàcónhữngcốnghiếncựckìtolớnđốivớiviệcxâydựngxãhộivănminhởTrungQuốc.

Trảiquamộtquátrìnhsửdụnglâudài,ngườitađãsángtạoramộtsốloạivănphòngtứbảoquýcònlưutruyềnchotớingàynay.

GiấyTuyênlàloạiquýnhấttrongsốcácthứgiấyxuấthiệnđầutiêndướitriềunhàĐường.VìloạigiấynàyđượcsảnxuấtởchâuTuyêntỉnhAnHuychonênnóđãđượcđặtcáitênnhưthế.Loạigiấynàymềm,trắngnõn,khôngnhữngcóthểhútmựcmàcònlàmchosắcmựcđượchiệnlênđầyđủ,đólàmộtthứgiấycaocấpdùngđểviếtvàvẽ.

MựcHuylàsảnphẩmnổitiếngtrongsốcácthứmực.QuêhươngcủathứmựcnàylàHấpHuyệnởtỉnhAnHuy.NóđãđượcsángchếbởihaichaconHềSiêuvàHềĐìnhKhuêsốngdướitriềuđạinhàĐường.VìtrongmựcHuymựcnàyđãcótrộnlẫnnhữngdượcphẩmnhưxạhương,bphiến,chonênsaukhimàitrênnghiênmộtlátsẽphátramộtmùihươngrấtmát.NếudùngmựcHuyđểviếtchữhayvẽtranhthìnétmựcvừađenvừasáng,màkhigặpnướccũngkhôngbịtannhòa.

BútHồlàloạicaocấptrongcácthứbút.VìnóvốnđượcsảnxuấtởHồChâutỉnhChiếtGiangchonênmớicócái tênnhư thế.ĐờinhàNguyn, trongvùngHồChâucómộtngười tên làPhùngƯngKhoalàmbútrấtgiỏi.Doảnhhưởngcủaông,ởHồChâuđãthànhlậpnhiềuxưởnglàmbút.ĐếnđờinhàMinhcómộtngườitênlàLụcVănBảonắmvữngđượckĩthuậtlàmbútcaosiêu,nhữngcáibútdoôngchếtạo,lôngđầubútnhìnxemrấtmập,chữviếtracóđượcsứcmạnh,trongvẻmềmmạilạicósựcứngcỏihếtsứctựnhiên.VìthếchonênbútsảnxuấtởHồChâunổitiếngtrongthiênhạ.

NghiênThụylàloạiđángchúýnhấttrongsốcácthứnghiênmực.LoạinghiênnàyxuấthiệndướitriềunhàĐườngvàđượcsảnxuấtởThụyKhê,ngoạiôphíađôngthànhphốKhảiKhánhtỉnhQuảngĐông.Thứđádùngđểlàmnghiênđượcnhữngngườithợlàmđálấyởchỗsâunhất,hiểmhẹpnhấttrongđộngđá.NgưNãoĐống(óccáđóngbăng),ThanhHoa(hoaxanh),ThạchNhỡn(mắtđá)...lànhững sản phẩm quý nhất trong số các nghiênThụy.Vì chất đá dùng làm nghiênThụy rắn, cứngnhưnglạimịn,vìthếkhichấmmựckhônglàmhỏnglôngbút,rấtcólợichoviệcviếtchữ.

KHANGBÌNH

VìsaonghiênĐoanđượccoilàloạinghiênquý?

ỞTrungQuốcđờixưa,mọinămcáchoàngđếđềuralệnhchocácnơiphảiđemdânghoàngcungnhữngvậtphẩmtốtnhấtcủađịaphươngmình.Cácvậtphẩmnàyđượcgọilàcốngphẩm.TrongsốđónghiênĐoansảnxuấtởKhảiKhánhtỉnhQuảngĐông.

Dưới triềunhàĐường,nữhoàngđếVõTắcThiênđã từngđemmộtcáinghiênĐoan tặngchoquanđạithầnĐịchNhânKiệt.TrêncáinghiênĐoannàycókhắctámchữ"Nhậtnguyệthợpbích,ngũhoàngliênchâu(mặttrăngmặttrờihợpvớinhautrongviênngọcbích,nămhoàngđếnốiliềnnhautrongchuỗingọcchâu),vìthếĐịchNhânKiệthếtsứcvuimừngsungsướng,coicáinghiênnàynhưvật.chíbảo,khôngdámđemchongườikhácxem.

Nghiêncùngvớibút,mựcvàgiấyđượcgọichung là"vănphòng tứbảo”,đó lànhữngcôngcụdùngđểviếtđượcnhândânTrungQuốcđờixưasángtạora.BốnthứnàyxuấthiệnkhôngnhữngđãthúcđẩysựpháttriểncủanềnvănhóaTrungHoa,màcòncócốnghiếntolớnchosựtiếnbộcủanềnvănminhthếgiới.

Ngaytrongthờikìđồđámới,conngườitađãbiếtdùngnhữngmảnhđáhìnhvuôngđểnghiềnnhỏcácthứchấtmàu,điềuchếmàusắc.Cácmảnhđáhìnhvuôngnàycóthểđượccoilàthủytổcủacácnghiênmực.

ĐếnđờiTâyHán,kĩthuậtchếtạonghiênmựccủaTrungQuốcđãcóđượcmộtbướcpháttriểnkhárõràng.Hồiấycócácloạinghiênđá,nghiênđồgốm,nghiênđồng,nghiênđồsơn...Tuynhiênloạiđượcngườitaưachuộngnhấtvẫnlànghiênđá,vìnghiênđáchắcchắn,cầmtrongtaycảmthấydễchịu. Đặcbiệt là loạinghiênĐoanchế tạobằngnhamthạch, lấyởnúiĐoànKhêởKhảiKhánh tỉnhQuảngĐông.Loạiđánàycóvânlạihơicósắctíasẫm,sắctíađụctựnhiên.NhấtlàvàothángChạp,mùađônglạnhchỉcóloạinghiênĐoanthìmựcmàirakhôngnhữngkhôngđóngbăngmàsắcmựclạicòntươisáng.VìthếchonênnghiênĐoantrởnênnổitiếng.

TừxưatớinayĐoannghiênđãđượcvănnhânhọcgiảcácthờiđạicoilàngọcquýtrongcácthứnghiên.ĐờinhàĐường,nhàthơnổitiếngLíHạđãtừngviếtbàithơnhanđềlàDươngSinhThanhHoatửthạchnghiênca(BàicanghiênđátíaThanhHoacủaDươngSinh),trongđóhaicâuđầulà:

ĐoanChâuthạchcôngxảonhưthần,Đạpthiênmađaocáttửvân.(ThợđáĐoanChâukhéonhưthần,Đạptrờimàidaocắtmâytía).Đểcangợisứclaođộngcầncùcủacáccôngnhânlấyđá,ôngdùngbachữ"cáttửvân"(cắtmây

tía)làmuốnnói:đàolấynhữngphiếnđásắctíatrongnúi.ÔngđãsosánhđálàmnghiênĐoanvớimâysắctía.Thậtlàđẹpbiếtbao.

MộtnhàthơnổitiếngkhácđờinhàĐườnglàLưuVũTíchcũngđãtừngviết:“ĐoanChâuthạchnghiênnhângiantrọng”(NghiênđáởĐoanChâuđượccoitrọngtrongnhângian),chothấyrõrằngngayởthờibấygiờnghiênĐoanđãđượcngườitahếtsứcưachuộng.CóđượcmộtcáinghiênĐoanthìquảthậtlàcóđượcmộtđiềukiệnđểhưởngthụnghệthuật.

TỪC8;CAN-QUÁCHCẢNHPHONG

TạisaoởTâyHồcóđêhọTô?

ĐêhọTôởTâyHồ,cáitêncủanócóliênquantớiTôĐôngPha.TôĐôngPhalànhàthơlớnnổitiếngtrongthờikìBắcTống.Suốtcuộcđờiông,vềchínhtrịthìôngkhôngđắcchí,cònđờisốnglạikhôngđượcổnđịnh.Vìthếchỉcòncóthểviếtnhữngbàithơ,bàitừđểgửigắmtìnhcảmcủamìnhvàotrongđó.

Saukhibịgiángchứcquan,ôngđếnởHoàngChâu,phảiđithuyềntớiXíchBíchvàđãviếtđượcmộtbàithơhếtsứcnổitiếng.Trongbàithơcómộtýnhưthếnày:

NướcsôngTrườngGiangcuồncuộnchảyvềđông,Baonhiêuanhhùnghàokiệtđãxuấthiệntrênmộtdảisơnhàmỹlệ,Baonhiêuanhhùngcủamuônđờiđãbịnhữngngọnsónglịchsửcuốntrôi.Hômnaytalạiđichơiởnơiđấtcũ,CácvịanhhùngấynhấtđịnhsẽcườitaChỉlàmmộtviệcmàcũngchẳngthành.Tócđãbạctrắngcảmáiđầu.Đờiconngườibấtquánhưmộtgiấcmộng,Chẳngbằngcứmởlòngmởdạuốngchosảngkhoái,Đổrượuxuốngsôngmàtếtrăngsáng.Bàithơnàyđãviếtrađểtỏlòngngưỡngmộcủaôngtớicácvịanhhùng,nhưngđồngthờicũng

nóilêncáitâmtìnhcủaôngtiếckhôngcòncócáchnàođểbáođềnơnnước.TôĐôngPhauyênbácvàđatàinhưngkhôngđượctrọngdụng.Tuynhiênđếnnơinàoôngcũng

đemhếtsứcmìnhlàmviệctốtchonhândân.TrongthờigianôngnhiệmchứcởHànChâu,vìdướiTâyHồđãtíchtụnhiềucát,lònghồbịnângcao.Nhữngđợttrờimưato,nướcsôngthườngtrànlênbờngậpcảđườngxánhàcửa.TôĐôngPhabènquyếtđịnhnạovétTâyHồ.Dướisựlãnhđạocủaông,côngtrìnhnạovétTâyHồđãđượchoànthành,ngườitađãđemlượngđấtbùnđàodướilònghồlênđắpthànhmộtconđê.ConđênàychạytừNamđếnBắcdài2,5kilômet.Trênđêtrồngdươngvàliễu,ngoàiracòndựngsáucáicầuđáhìnhvòngcungvàđểtưởngnhớcôngđứccủaTôĐôngPhangườitađãmệnhdanhconđênàylà"TôĐê"(đêhọTô).

ChođếnnayđêhọTôvẫncònlàmộtphongcảnhbấthủ,mộttrongmườicảnhđẹpcủaTâyHồ.Ngườitalạicònđặtchonómộtcáitêntaonhãnữalà"TôĐêXuânHiểu".

TỪCỐCAN-QUÁCHCẢNHPHONG

TứThư,NgũKinhlànhữngsáchgì?

TứThư,NgũKinhlànhữngtrướctáckinhđiểncủacácnhànho.Đờixưa,nhữngngườiđihọcắtphảihọcthuộccácsáchnày.Saukhihọcxongcáccuốnsáchấythìmớicóthểthôngquacáckìthimàđilàmquan.VậythìTứThư,NgũKinhlàchỉnhữngthứsáchnào?

NgũKinhđãđượchìnhthànhdướitriềuHánVũĐế.Bộsáchnàygồmcó:1.ThilàtổngtậpthicacósớmnhấtởTrungQuốc.Vìthếsáchnàyđượccácnhànholiệtvàohàng

kinhđiển.DođócócáitênlàKinhthi.SửkílàcuốnsáchghicácsựkiệndoKhổngTửbiênsoạn,trongđóthuthậpcáctácphẩmthicatừ

nhữngnămđầuđờinhàChu,chotớithờiXuânThutấtcảcó305thiên.Bộsáchnàycógiátrịsửhọcvàgiátrịvănhọcrấtcao.

2.ThưcũnggọilàKinhThưtứclàchỉbộThượngThư.CuốnsáchnàysưutầmcácvănkiệnlịchsửthờicổcủaTrungQuốc,trongđócòncómộtsốthiênchươngtườngthuậtnhữngsựtíchvàtrướctácthờicổđại.TươngtruyềnsáchnàycũngdoKhổngTửbiênsoạn,nhưngcómộtsốthiênchươngrõrànglàdocácnhànhođờisaubổsung.

3.LễcòngọilàNghiLễhayKinhLễ.LàcuốnsáchsưutầmươngviếtvềcáclễnghivàquytắcđạođứctrongthờikìXuânThuChiếnquốc.

4.DịchcòngọilàKinhDịch,tứcChuDịch.Sáchnày thôngquahình thức"bátquái"đểsuyranhữngsựbiếnhóatronggiớitựnhiênvàxãhội.Sáchnàychorằngtrongvũtrụcóhailựclượng"âm"và"dương”tácđộnglẫnnhauvàđólàcănnguyêncủavạnvật.Trongđócónhiềuquanđiểmmangtưtưởngbiệnchứngphápđơngiản.

5.XuânThu,truyềnthuyếtchorằngKhổngTửđãlấysáchXuânThudosửquancủanướcLỗbiênsoạnđểchỉnhlíbổsungmàthànhsáchnày.Sáchnàyđãgợiýchocácbộsửđờisaumôphỏng.

TứThưđãđượchìnhthànhdưới triềuđạinhàTống.TrongnhữngnămniênhiệuThuầnHyđờiNamTống(1174-1189sauCôngnguyên),ChuHysoạnTứthưchươngcútậpchú(TậphợpchúthíchcácchươngvàcáccâutrongTứThư)nhờđómàcáitênTứThưđãđượcxácđịnh.

TứThưgồmcó:1ĐạiHọcvốnlàmộtthiêntrongbộLễkí.NgườinhàTốngđãtáchthiênnàyrathànhsáchriêng.2.TrungDungcũng làmột thiên trongbộLễ kí,khẳngđịnhýniệmcho rằngkhông thiên lệch

không dựa dẫm, giữmức trung hòa bình thường, đó là tiêu chuẩn đạo đức cao nhất, đồng thời lànguyêntắccơbảnđểxửlímọicôngviệc.

3.LuậnNgữ.TrongsáchnàycácđệtửcủaKhổngTửghilạicáchànhđộngvàlờinóicủaKhổngTử.NộidungtrongđólànhữngbuổinóichuyệncủaKhổngTửtrảlờicáccâuhỏicủađệtử,lạicónhữngcuộcnghịluậngiữacácđệtửcủaKhổngTử.SáchnàylàtàiliệuchủyếuđểnghiêncứuKhổngT

4.MạnhTửlàsáchghilạicácquanđiểm,tưtưởngvàhoạtđộngcủaMạnhTửcùngcácđệtửcủaôngvềcácmặtchínhtrị,triếthọc,giáodục...ĐólàtưliệuchủyếuđểnghiêncứuvềMạnhTử.

LADUẪNHÒA

KinhThimộtbộsáchnhưthếnào?

ĐờixưaởTrungQuốc,nhữngkẻđihọcđềuphảihọctậpTứThưNgũKinh.TrongNgũKinhcómộtbộsáchgọilàKinhThi.KinhThilàbộsáchcổđầutiêncủaTrungQuốctổnghợpcácbàithica.

TrongKinhThicó tậphợpnhững tácphẩm thi ca từđầunhàChucho tớigiữa thờiXuânThu.PhầnlớnđólànhữngbàicadaodângianđãsảnsinhtrongmộtdảicácmiềnThiểmTây,SơnTây,HàNam,SơnĐông,HồBắc.

Cácbàicadaonàyvốndĩđềucónhạccóthểhátlênđượcvàsốlượngnhiềutớihơnbangànbài.NhưngtớiđờiKhổngTửcácbàithicanàyđãbịmấtmát,khôngcòntrọnvẹnnữa.

Trảiquanhiềunămcốgắng,KhổngTửđãbổsungnhạckhúc,chỉnhlílờicavàtuyểnchọn305bài trongđóđểbiênsoạnthànhmộttập,đặt tênlàThi.SaukhibộThinày trở thànhcuốn sáchmànhữngngườiđọcsáchthờicổkhôngthểkhônghọc, thìnóđượcgọi làKinhThi.KinhThilạiđượcphânlàmbaphầnPhong,Nhã,Tụng.

TrongđóPhongcósốlượnglớnnhất,lêntới160bài.Đólàthứâmnhạcđịaphươnglưutruyềntrongcácnướcchưhầu,vìthếcũngđượcgọilàQuốcPhong.NộidungcủacácbàiPhongnóivềáitìnhvàhônnhân.ThídụthiênđầutiêncủaKinhThilàbàiQuanThư,đólàmộtbàithơtìnhtuyệtmỹ.Ngoàiranộidungcangợilaođộngcũngchiếmmộtđịavịquantrọng.MàbộphậnnàychínhlàtinhhoacủaKinhThi.

PhầnNhãgồmcó105thiên,lạiphânlàmĐạiNhãvàTiểuNhã.ĐạiNhãgồmcó31thiên,phầnlớnlànhữngbàithơkểlạinhữngsựkiệnlịchsửnóilênnguồngốcvàquátrìnhpháttriểncủathịtộcChu,cangợicôngđứccủatổtiênthịtộcChucùngcácbậcđếvươngthờikìđầucủatriềuđạinhàChu.Nhiềutácphẩmmangsắctháithầnthoại.TiểuNhãgồmnhữngbàidâncaphầnlớnlànhữngtácphẩmvềtầnglớpquýtộc.

TụnggồmcóChuTụngvàThươngTụnggồm40bài,phầnlớnlànhạccadùngtrongcáccuộctếlễ,cóthểphốihợpvớicácđộngtácvũđạo,nhiềuthiênchươngcungcấpchochúngtanhữngtàiliệulịchsửđểnghiêncứuthịtộcChuvàcógiátrịsửhọcrấtcao.

LADUẪNHÒA

TạisaogọinghệthuậtcaonhãlàDươngXuânBạchTuyết?

Hainghìnnămtrướcđây,vàocuốithờikìChiếnQuốc,nướcSởcómộtnhàvănhọctênlàTốngNgọc.Ônglàmộtconngườitàihoanhưnglạibịnhữngkẻkhácđốkị,nóixấuvớivuanướcSở,vìthếTốngNgọcđãsoạnramộtthiênvănchươngnhanđềlàĐốiSở

vươngvấn(hỏivuanướcSở)đểtựbiệnhộchobảnthânmình.TrongbàivănnàyTốngNgọckểcâuchuyện:cómộttayđicaháttrongđôthànhcủanướcSở.

ĐầutiênanhtaháthaibàitênlàHạLívàBaNhân.Vìhaicakhúcnàygiảndịdễhátchonênvàingànngườivâyquanhngheanhtahátvàcũngháttheo.SauđóanhtaháthaibàiDươngAvàGiớilộ,đếnlúcnàysốngườihátcùngvớianhtagiảmxuốngchỉcònvàitrăm.CuốicùnganhtaháthaicakhúcDươngXuânvàBạchTuyết.Vàbâygiờthìchỉcóvàichụcngườihátcùngvớianhta.Rồicuốicùngđếnkhianhtahátmộtbàicacókỹxảorấtphứctạp,âmsắcbiếnhóaphongphúthìnhữngngườihátcùngvớianhtachỉcònvàibangười.

CâuchuyệnTốngNgọcnóivớivuanướcSởchothấyrõmộtđiềulàcakhúccàngcaonhãthìsốngườicókhảnăngdựatheokhúcđiệumàcùnghátsẽcàngítđi.Vớimộtđạolítươngtựnhưvậy,lờinóivàhànhđộngcủacácbậc thánhhiền, conngườibình thườngkhông thểnào lí giảiđược.ViệcTốngNgọcbịnhữngkẻtiểunhângièmphacũngchínhlànhưthế.

VuanướcSởcảmthấylờiTốngNgọcnóirấtcólíchonênkhôngcòntráchôngtanữa.Bàivănnàyđượctruyềnrộngrãivàgâyảnhhưởngrấtlớn.VìtrongđóviếtrằngDươngXuânvà

BạchTuyếtđạibiểuchocáccakhúccaonhã,cònHạLívàBaNhânthìđạibiểuchocáccakhúcthôngtụcnênvềsaungườitamớigọinghệthuậtcaonhãlàDươngXuânBạchTuyết.CònnghệthuậtthôngtụcgọilàHạLíBaNhân.

BÀNGKIÊN

Tạisaokhinhờngườikhácsửachữavănchươngchomình,lạigọilà"phủchính"?

Hơnhaingànnăm trướcvào thờiXuânThu, tạikinhđôcủanướcSở làDĩnhĐô tức làhuyệnGiangLongtỉnhHồBắcngàynay,.cómộtngườiởđầumũibịdínhmộtmiếngđấttrắng,lauchùinhưthếnàocũngkhônghếtđược,chonênrấttứcbựckhóchịu.Anhtatứctốikhôngcònbiếtlàmthếnàonữa,bènđếnnhờmộtngườithợđágiúpmìnhgiảiquyếtvấnđề.Ngườithợđáxemxétthậtkỹcáimũicủaanhta,cuốicùngnghĩrađượcmộtcách.Rồibáctabảoanhchàngkiađứngyênvàdặnrằngdùchobấtcứchuyệngìxảyracũngkhôngđượcđộngđậy.Sauđóbáctacầmcáirìutrongtay,vunglênvàcholưỡirìulướtnhưbayquađầumũicủaanhchàngkia.Anhchàngkiachỉnghethấycómộttrậngióthổiquabêntai,rồiđếnkhihiểura,đưataysờlênmũithìthấymũimìnhkhôngbịlàmsaocả.Tấtcảnhữngngườicómặtđểxemđềukinhngạcthấyrằngvếttrắngtrênmũianhtahoàntoànkhôngcòngìnữ

Vềsaungườitamớidựavàocâuchuyệnnàymàrútracáitừ"phủchính”(sửabằngrìu).Ýnghĩacủatừnàylà:vìtrongvănchươngcủamìnhcòncónhữngchỗsaisótchonênphảinhờngườikhácgiúpđỡsửachữa,hyvọngrằngngườitacũngcóthểgiỏinhưbácthợđátrongcâuchuyện,dùnglưỡirìucắtbỏgiúpnhữngchỗsaisótấynhưmiếngđấtbẩnởtrênmũianhchàngkia.

VìngườithợđálàdânDĩnhĐômàđờixưachữ“chính"trong"chínhđáng”cũngthôngdụngvớichữ"chính”trong“chínhtrị",chonênphủchínhcũngđượcnóilà“dĩnhchính"vàchữ"chính"nàycóthểviếthaicách.

LIÊUKIỆNHOA

Tạisaokiêungạotựmãnthìbịgọilà"Dạlantựđại”?

Hơnhaingànnămtrướcđây,ởkhuvựcTâyNamTrungQuốccómộtdântộcítngườithànhlậpmộtnướcđặt tên làDạLan.HồiấytrongsốcácnướcnhỏởvùngTâyNamthìnướcDạLan là tonhất.

SaukhiTầnThủyHoàngthốngnhấtđượcsáunướcthìởnướcDạLancóđặtnhữngchứcquan.ĐếnđờiHánVũĐế,vìởvùngtrungnguyênluônluôncóchiếnsự,triềuđìnhkhôngthểnàođểý

đếnnướcDạLanđược.Vìthếdânsốnướcnàypháttriểnlêntớivàichụcvạn,Vàhọđãxưnghùngmộtphương.DođóquốcvươngcủanướcDạLantrởnêntựcaotựđại,chorằngmìnhcómộtquốcgiarất lớn, rấtghêgớm.VềsauHánVũĐế lođếnviệcquản líphươngNamđãpháisứgiả làĐườngMôngtớinướcDạLan,đinhlàmchonướcDạLanphảiquyphụctriềuđìnhnhàHán.LúcấyquốcvươngnướcDạLankhôngbiếttựlượngsứcmìnhnênđãhỏiĐườngMông:

-ĐấtđainhàHánsovớinướcDạLancủata,nơinàotohơn?NướcDạLannàychẳngquachỉbằngmộthuyệnnhàHán,mànhàHáncótớivàitrămhuyện,thế

màôngvuaDạLancứnghĩrằngnướcmìnhtohơncảđấtđaicủanhàHán.Hồibấygiờ,vìquốcvươngDạLanhámcáclễvậtcủatriềuđìnhnhàHán,vàlạichorằngtừđây

đếntriềuđìnhnhàHánđườngsáxaxôi,ngườiHánkhôngthểnàokhốngchếđượcnướcDạLan.Vìthếchonênchỉđồngýquyphụcngoàimiệng,nhưngđếnkhithấyrằngtấtcảcácnướcnhỏkhácđềubịtriềuđìnhnhàHántiêudiệt,cònDạLanthìkhôngthểmộtmìnhđứngcôđộcđượcnữa,chonênđếnlúcấymớithựctâmquyphụcvàtrởthànhmộthuyệncủanhàHán.

Dođónhữngkẻkiêungạotựmãnthườngbịngườitagọilà"DạLantựđại".VƯƠNGQUỐCDŨNG

Tạisaochimxanhtượngtrưngchosứgiả?

HánVũĐếlàmộtvịhoàngđếtrứdanhởTrungQuốc.Truyềnthuyếtkểlạirằng:mộtnămvàongàymồngbảythángBảy,HánVũĐếtếthần.Đếngiữatrưabỗngnhiêncómộtconchimxanhtừkhoảngtrờiphíatâybaytớirồiđậuởtrướccungđiện.LúcấybêncạnhHánVũĐếcómộtngườitênlàĐôngPhươngSóc.ĐôngPhươngSóclàmộtnhàvănhọcthờibấygiờ,nhưngtheotruyềnthuyếtdângian,Sóclạilàthầntiêntrêntrờivìphạmsailầmchonênmớibịđàyxuốngtrần.Dođóôngbiếttấtcảnhữngchuyệnquáilạ.ĐôngPhươngSócnóivớihoàngđếrằng:

-ConchimxanhnàylàmộtsứgiảdoTâyVươngMẫupháitới.XẩmtốihômnayVươngMẫusẽtớiđây,hoàngđếphảisaingườiquétdọncungđiệnđểnghênhtiếpTâyVươngMẫu.

TheotruyềnthuyếtthìTâyVươngMẫutượngtrưngchocácvịthầntiêntrườngsinhbấtlão.Bàcóbaconchimxanh,mỗilầnđirangoàibaogiờbàcũngpháimộtconbayđitrướcđếnnơibàđịnhtớiđểbáotin.Hômấyđếnlúctrờingảvềchiềuthìbầutrờiđangxanhbiếcbỗngbiếnthànhmộtmàutíavàlạicònầmĩnổranhữngtiếngsấm.MộtlátsauđãthấyTâyVươngMẫungựtrênmộtchiếcxemàutíatừtrênkhôngtrungđápxuống,bêncạnhbàcòncóhaiconchimxanhnữa.

HánVũĐếnghênhđónTâyVươngMẫuvàotrongcungđiệnvàxinVươngMẫubanchomình"thuốcbấttử”vìôngcũngmuốnđượctrườngsinhvàthànhtiên.NhưngVươngMẫunhậnthấyrằngHánVũĐếvẫncònquácoitrọngquyềnlựcvàhamlợichonênbàkhôngthểbanchothuốcbấttử.BàbènchoHánVũĐếnămquảđàotiên,loạiđàonàybangànnămmớiraquảmộtlầnvàcóhươngvịngontuyệtvời.TâyVươngMẫuchuyệntròvớiHánVũĐếđếncanhnămrồimớitrởvềtrời.Saukhichuyệnnàyđượclưutruyền,chimxanhđãtrởthànhvậttượngtrưngchocácsứgiả.

CònởcácnướcphươngTây,chimxanhlạitượngtrưngchohạnhphúcvìnăm1908nhàbiênkịchngườiBỉMeteclinđãviếtmộtvởkịchnhanđềlàConchimxanhkểchuyệnmộtbầytrẻđitìmconchimxanhtượngtrưngchohạnhphúc.Vớivởkịchnàytácgiảđãđượcgiải thưởngNobelvănhọcnăm1911.

LADUẪNHÒA

BàithơbảybướcđãcứumạngTàoThựcnhưthếnào?

TrongnhữngnămcuốiđờiĐôngHán,ĐổngTrácmạodanhcủahoàngđếđểlàmnhữngchuyệnbậybạ.AnhhùnghàokiệtởkhắpcácnơiùnùndấybinhtiếnđánhĐổngTrác,vàtranhnhauchiếmđấtđai.Trongsốđó,TàoTháocóthếlựctươngđốilớn,TháochiếmđượcphầnlớnmiềnBắcTrungQuốcvàtựphonglàNgụyVương.Năm220sauCôngnguyên,TàoTháoquađời,contraicảcủaTháolàTàoPhikếnghiệpchalênngôihoàngđế,đótứclàNgụyVănĐếđượcnóitớitronglịchsử.

TàoTháocòncómộtconthứnữatênlàTàoThực,từnhỏđãthôngminhkhácngười,cóthểxuấtkhẩuthànhthơ.HồiấyTàoTháorấtyêuthíchTàoThực,đãtừngcóýđịnhphongchoThựclàmtháitửvàđểchoThựckếthừađếnghiệp.TrongsốcácđạithầncũngkhôngítngườiủnghộTàoThực.VìthếTàoPhirấtghenghétvớiTàoThực.

Saukhilênngôihoàngđế,PhiluônluônkiếmcớtìmcáchbứchạiTàoThực.MộthômPhiralệnhbắtThực,uyhiếpThực.PhibắtThựcchỉđượcđibảybướcphảilàmxongmộtbàithơ,nếukhôngsẽgiết.TàoThựcsuynghĩmộtlátđimộtbướclạiđọcmộtcâu:

ChửđậunhiênđậukyĐậutạiphũtrungkhấpBảnthịđổngcănsinh:Tươngtiênhàtháicấp!(DâyđậunấuquảđậuQuảđậutrongnồikhócCùngmộtrễsinhra

Nấunhausaoquágấp!)Thựcđãdùngquảđậuvàdâyđậuđểvícảnhcốtnhụctươngtàn.SaukhinghebàithơnàyTàoPhi

cảmthấyrấthốihận,chonênđãkhônggiếtTàoThực.VềsaubàithơnàyđãtrởthànhbàithơbảybướctronglịchsửvănhọcTrungQuốc.

Tạisaomắtxanhnóilênlòngkhâmphụcngườikháccònmắttrắnglạinóilênsựkhinhghét?

Năm249sauCôngnguyênTưMãÝphátđộngmộtcuộcchínhbiến,chiếmgiữquyền lựccủanướcNgụy.SaukhiÝquađời,haiconcủaÝlàTưMãSưvàTưMãSiêutrướcsauđảmnhiệmchứcvụđạitướngquân.

MấychaconTưMã rất chuyênquyềnngangngược,gâynên tâm trạngbấtmãncủanhiềuvănnhânthờibấygiờ.MộtsốngườitàihoanhưvănnhântrứdanhNguyễnTịnhchỉcòncáchuốngrượungâmthơvàcónhữnghànhviquáilạđểtrốntránhhiệnthực.

ChacủaNguyễnTịnhvốnlàmộttrongbảynhânvậtnổitiếng"KiếnAnthấttử”củathờikìTamQuốc.TừnhỏNguyễnTịnhđãômấpchí lớn,nhưngcôngviệctriềuchínhcủanướcNgụyquáhỗnloạn,chonênôngbuồnbựcthoáichí,thườnguốngrượuchođếnthậtsay.Saukhilênnắmquyền,TưMãSiêurấtchúýđếnNguyễnTịnh,bèntriệutậpNguyễnTịnhđếnphủtướngquân,nhưngNguyễnTịnhkhôngbaogiờbànvềchínhsự,cũngkhôngluậnvềngườikhác.Tuynhiênôngvẫncứcónhữngđiềuxúcphạmđếnngườikhác,vìkhinhìnnhữngngườikhácnhauthìmàuconmắtcủaôngcũngthayđổi.KhibàmẹcủaNguyễnTịnhquađời,ngườianhcủaKêKhanglàKêHỉđếnviếng.KêHỉvốnlàmộtviênquanthamdanhhámlợi,NguyễnTịnhkhôngmuốngặpKêHỉchonênlộnconmắttrắngđểnhìnKêHỉ,KêHỉđànhphải len lénbỏđi.NhưngKêKhang lại làbạn thâncủaNguyễnTịnh,haingườiđềuđạttớithànhtựurấtcaovềvănhọc.Saukhinghenóianhmìnhbịnhìnbằngnmắttrắng,KêKhangbènmangrượuvàđànđếnthăm.NguyễnTịnhtrôngthấyKêKhangtớirấtthìvuimừng,chonênconmắtđãbiếnthànhmắtxanh.

LADUẪNHÒA

Tạisao"ôhôaitai"thườngdùngđểchỉngườiđãchết?

Hơnmộtngànbảytrămnămtrướcđây,thừatướngcủanhàHánởđấtThụclàGiaCátLượngđemquânđidẹpcuộcphảnloạncủaMạnhHoạchlàvuacủamộtrợphươngNam.Ôngđãbảylầnbắt,bảylầnthaMạnhHoạch,chonêncuốicùngđãlàmchoMạnhHoạchtâmphụcquyhàng.SáukhigiànhđượcthắnglợiGiaCátLượngđemquântrởvềtriều.LúcquasôngLưThủytrêntrờibỗngcómâyđenkéođếndàyđặc,cuồngphongnổilên,ôngbènhỏinhữngngườidânđịaphươngvàđượcbiếtrằngđólàhồnmacácbinhsĩcủacảhaibênbịchếttrongtrậnchiếnđấu,vìhọoánhậnphẫnnộchonênđãlàmranhữngchuyệnnhưthế.ThổdânnóivớiGiaCátLượng:

-Nếulàmtheođúngtụclệđờixưathìphảigiếtđúng49người,dângđầulâucủahọlêntếthìmớilàmchocácoanhồnnàytanđiđược.

NhưngGiaCátLượnglạinghĩrằngnhữngngườichếtđiđãbiếnthànhoanhồnthìkhôngthểnàogiếtthêmnhữngngườiđangđểlàmnảysinhthêmnhữngoanhồnmới.Ôngbènnghĩramộtcáchlàsainhàobộtnặnthànhnhữnghìnhđầungười,bêntronglạicónhânthịtbò,thịtdêlàmramộtthứgọilàmằnthẩu,vàlấyđólàmđồlễ.SauđóGiaCátLượngđíchthânmặcđạophục,viếtmộtbàivăntếvàđếnbờsôngLưThủyđểtếoanhồn.Bàivăntếnàycóhaicâucuốicùnglà:

Ôhôaitai!Phụcduythượnghưởng!(Thanôithươngthay!Cúimờihưởngthụ!)Tronghaicâunàythì"ôhôaitai"làtừcảmthándùngđểnóilênnỗiđaulòngthươngxót.Còn

"phụcduythượnghưởng"làmờicáclinhhồnđếnhưởngthụnhữngvậtphẩmđemcúng.Haicâunàylàcáchthứccốđịnhtrongvănchươngtếviếngđờixưa(gồmcócácthểaitừ,tếvăn,lờiviếng).Nếunhưchỉ làai từhay lờiviếngmàkhôngcóvậtphẩmđemcúng thìkhôngdùngbốnchữ"phụcduythượnghưởng”(haychỉcóhaichữthượnghưởng).Tuynhiênbốnchữ"ôhôaitai”thìkhôngthểnàothiếuđược.Vìcáicáchthứccốđịnhnàyđãđượcsửdụngtrongmộtthờigianrấtdài,chonênhễnóitớilàlậptứccóliênhệtớichuyệnchếtchócvàdầndàngườitađãmượnbốnchữ"ôhôaitai"đểthaychoýchếthaymấtmạng(vớihàmýkhôihài).

BÀNGKIÊN

"Khôngvìnămđấugạomàgãylưng”làchuyệnthếnào?

TrongnhữngnămcuốiđờiĐôngTấncómộtnhàthơlớntênlàĐàoUyênMinh.Ôngvốncóhoàibãotolớn,muốnlậpnênsựnghiệp,nhưngvìcáiđạotrongcuộcđờithờibấygiờhếtsứcđentối,chonênôngkhôngchịura làmquan,cứởnhàngâmthơvàuống rượu.Về sau,đời sốngcủaônggặpnhiềukhókhăn,chonênôngkhôngthểkhôngnhậnmộtchứchuyệnlệnhởhuyệnBànhTrạchtỉnhGiangTây.NgờđâuĐàoUyênMinhvừatớinhậmchứcđượchơntámmươingàythìcấptrênlàquantháithúpháimộtviênquan,thờicổgọilàđốcbưu,tớihuyệncủaôngđểkiểmtra.BọntiểulạivộigiụcĐàoUyênMinhmaumaumặcquanphụcranghênhtiếp.Tênđốcbưunàyvốndĩlàmộttaythổhào,chỉvìviêntháithúlàhọhàngthânthíchcủahắnchonênhắnmớileolênđượctớichứcquannày.Trênđườngđihắndiễuvõdươngoai,rauyrathế.ĐàoUyênMinhtừxưađếnnayvốnkhôngưađilạivớicácnhânvậttrongquantrường,chonênđốivớiloạingườinhưtênđốcbưunày,tấtnhiênôngkhôngchịukhomlưngcúimìnhnịnhbợ,ôngnói:

-Takhôngthểvìcáibổnglộcmỗithángđượcnămđấugạomàkhomlưngcúimìnhtrướcbọntiểunhânnơihươnglí.

Nóixongônglậptứctrảlạiấnquantrởvềquêhương.Saukhivềtớiquênhà,ôngviếtbàivănnổitiếngQuykhứlaitừđểnóilênsựhiềmghétcủamìnhđốivớiquantrườngvàlòngyêucuộcsốngđiềnviên.

VềsautuyrằngcuộcsốngcủaĐàoUyênMinhtrởnênhếtsứccùngkhốn,ôngphảitựmìnhcàyruộngvàđếnkhigặpthiêntaiôngthậmchíphảiđixinăn,nhưngvẫngiữnhâncáchvàýchícủamìnhchođếnchết,nhấtđịnhkhôngchịuralàmquannữa.

Dođó"khôngvìnămđấugạomàkhomlưng"trởthànhcâuthườngdùngđểnóilênýkhôngmuốnvìmộtchứcquanmàđứngvàohàngngữnhữngkẻtiểunhânhámlợi. KHANGBÌNH

Tạisaogọinhữngngườiphụnữcótàivănhọclà"Vịnhnhứtài"?

ThờiĐôngTấnởTrungQuốccómộtvịtểtướngtrứdanhtênlàTạAn.TạAnrấtthíchthica.Mộthômmùađônggióbấcthổivùvù,hoatuyếtbayphấpphới.TạAncùngvớingườicháutrailàTạLãmvàngườicháugáilàTạĐàoUẩncùnguốngrượungắmtuyết.Babáccháubànluậnvănthơcảmthấyrấtcaohứng.Thấytuyếttrắngrơimỗilúcmộtdày,TạAnphấnkhởingâmmộtcâu:

-Bạchtuyếtphânphânhàsởtự?Ýhỏituyếtbaymùmịtkhắptrờinomgiốngcáigì?Sauđóôngbảovớingườicháutraivàngười

cháugái:-Haicháuthửđọctiếpmộtcâuxemsaonào!TạLãmbènlàmtiếptrướcmộtcâu:-Tátdiêmkhôngtrungsaikhảtự.Ýnói:tuyếttrắngbayđầytrời,đạikháicóthểgiốngnhưlấymuốimànémlênkhôngtrung.Lúc

ấycôcháugáiTạĐàoUẩnmớimườituổinóitiếpluô-Vịnhượcliễunhứnhânphongkhởi.Ýnói:chẳngbằngđemtuyếttrắngvívớiphấncủanhữngcâyliễubaylêntheogió.TạAnnghe

thấythếrấtcaohứngkhenkhôngtiếclời:-Phấncủanhữngcâyliễuthìcũngtrắngnhưtuyết,còntuyết thìcũngnhẹnhưlàphấncủacây

liễu.Đemphấncủacâyliễusovớituyếtthìvừagiốngvừaxácthực,quảlàdiệukì.Thậtrathìtuyếtvàmuốicũngđềutrắngnhưnhaunhưngnặngnhẹlạicóphầnkhácnhau.Vìthếkhirơixuốngkhôngđểlạichongườinghemộtcảmgiácnhưnhau.Nếunóivungmuối lênkhôngtrung thìkhônglàmchongườitacóđượccáicảmgiácgiốngnhưkhitrôngthấyhoatuyếtbayphấpphới,dođóhiệuquảcủaviệcsosánhkhôngbằng"phấnliễutheogióbaylên".

TạĐàoUẩnlớnlênquảthậtđãtrởthànhmộtnữthisĩvàvềsaungườitathườngnóinhữngngườiphụnữcótàihoavănhọc,giỏilàmthơlà"vịnhnhứtài"(tàingâmvịnhphấnliễu).

LADUẪNHÒA

"GiangLangtàitận"làcâuchuyệnnhưthếnào?

TrongthờikìNamBắcTriềuởTrungQuốccómộtvănnhântênlàGiangYêm.Hồitrẻôngrấttàihoa,đượcnhiềubàivănhayvànổitiếngtrongxãhội,trongđócóhaibàiHậnphú(bàiphúoánhận)vàBiệtphú(bàiphúlybiệt)chođếnnayvẫncònđượctruyềntụng.

Thờibấygiờngườitagọicácchàngthanhniênlà"lang”vìthếGiangYêmđượcngườitagọimộtcáchthânthiếtlà"GiangLang”.

NhiềubàivănhaycủaGiangYêmđãđượcsoạnrahồiôngcòntrẻtuổi.Trongthờikìnàyôngvừanghèo lạivừakhôngcóđịavị.Về saunhờcốgắngôngmớidầndầncóđượcdanh tiếng.ĐếnkhiGiangYêmđãnhiều tuổi, có chứcquan, lại lànhânvật nổi tiếng, đời sốngngàycàngdễ chịu, thìchínhvìthếmàchítiếnthủmấtdầnđi,vănchươngviếtrangàymộtkémsút,dođóngườitađềunóirằng"GiangLangtàitận"(tàicủaGiangLangđãcạnrồi).NgườitalạicònđặtramộtcâuchuyệnđểnóirõnguyênnhânvìsaotàicủaGiangLanglạicạn.

Câuchuyệnấynhưthếnày:saukhituổicủaGiangYêmđãcao,mộthômôngnằmmộngthấyvănnhândướitriềunhàTấntênlàQuáchPhácnóivớimìnhrằng:

-Trướckiavănchươngcủanhàngươiviếtđượchay,tấtcảđềulànhờtađãchonhàngươimượncâybútnămmàucủata.Bâygiờđemtrảlạitacâybútấyđi.

Tronggiấcmộngấy,GiangYêmchỉcòncáchtrảlạichoQuáchPháccâybútnămmàumàmìnhviếtđãcùn.Thếlàsaukhitỉnhdậy,GiangYêmkhôngcònviếtnổiđượcmộtcâunàohaynữa.

Tấtnhiêncâuchuyệnnàykhôngphảilàthật,nhữngnócóýnóivớingườiđờisaurằng:tàinăngcủamộtconngườikhôngphảilàcóthểgiữđượcmãi,nếunhưkhôngkiêntrìcốgắngthìtàidùcaođếnđâucũngcóthểbịsuymòn.Cũngnhưmộtvậtmượncủangườikhácthìcũngphảimangtrảlại

KHANGBÌNH

Tạisaonétvẽquantrọngnhấtđượcgọilà"họalongđiểmtinh”?

CómộttruyềnthuyếtkểrằnghọasĩnướcLươngdờiNamTriềutênlàTrươngTăngDiêucóvẽbốnconrồngtrênbứctườngcủachùaAnLạcởKimLăng(naylàthànhphốNamKinh).Cảbốnconrồngđềuđãvẽxongnhưngvẫnchưacómắt.Ôngnóivớingườitarằng:

-Nếuvẽmắtchomấyconrồngnàythìchúngnósẽsốngvàcóthểbayđimất.Nhữngngườinghenói thếđềubán tínbánnghi.Cóngười lạinghĩ rằngTrươngTăngDiêunói

chuyệnhoangđườngkhôngthểnàotinđược.Thếrồingườinàynóimộtcâu,ngườikianóimộtcâuđều thúcgiụchọa sĩphảimaumauđiểmnhãncho rồng.Họa sĩkhôngcưỡngnổiýmuốncủamọingười,vìthếchỉcòncáchcầmbútlênvẽmắtchohaiconrồngtrongsốđó.Thếlàchỉtrongnháymắttrênkhôngtrungchớpgiậtchóilòa,tiếngsấmnổilênầmầm,haiconrồngvùnglênphábứctườngbayđimất.Mọingười thấythếđềukinhngạcđờđẫncảngười.Saukhi lấylạiđượctinhthần,mọingườimớithấyrằngtrênbứctườngvẫncònlạihaiconrồngchưađiểmnhãn.

Trênđtứclàcâuchuyện"họalongđiểmtinh"(điểmtròngconmắtkhivẽrồng)cònlưutruyềnchotớingàynay.Tuyrằngđâychỉlàcầuchuyệnhuyềnthoại,nhưngnógiántiếpchothấyrằngTrươngTăngDiêucómộtkĩthuậtvẽcaosiêu,hìnhtượngvẽragiốnghệtnhưthật,đồngthờicâuchuyệnnàycũngnóirõrằngdùlàTrươngTăngDiêuvẽrồnghaylànhữnghọasĩkhácvẽnhữngvậtcósinhmệnhthìconmắtđềulàbộphậntruyềnđạttinhthầnrõnhấttrêncơthểcácsinhvật,khôngvẽmắtthìvậtkhôngsốngvàphảisaukhivẽmắt thìmớicósinhkhí.Vềsau"họa longđiểmtinh” trở thànhmộtthànhngữýnóikhiviếtvănphảibiếtđiểmtừngữmấuchốtvàochỗquantrọngnhất.

VŨDUNGCHI

Tạisaokhiđắnđo,nghiềnngẫmmộtđiềugìlạinóilà"thôixao"?

ĐờinhàĐườngcómộtnhàthơtênlàGiảĐảo,mộthômôngđangcấutứmộtbàithơtrênlưngconlừa.Ôngsuynghĩrấtlungrồicuốicùngnghĩrađượchaicâu:

Điểutúctrìbiênthụ,Tăngxaonguyệthạmôn.(Chimđậucâybênhồ,Sưgõcửadướitrăng.Nhưngôngvẫncảmthấyrằngdùngchữ"thôi"(đẩy) thìhayhơnlàdùngchữ"xao"(gõ),dođó

trongkhicưỡilừaôngcứhếtlàmđộngtácđẩycửa,rồilạigiơtaylấydánggõcửa,vàcứliêntụcsosánhhaichữấyvớinhau.Khôngngờđãđiđượcnửadãyphố.

LúcấyHànDũlàmộtđạivănhàolàmtrưởngquanhànhchínhởkinhđôđangngồikiệutiếnvàophốlớn,cómộtđộinghivệđicùng.Theođúngquyđịnhthìdânthườngtrôngthấykiệucủaquantrênthìđềuphảitránhxa,nhưngtronglúcnàyGiảĐảođangtậptrunghếttinhthầnsuynghĩchonênhoàntoànkhôngbiếtrằngmìnhđãngángđườngvịquanto.BọntùytùngcủaHànDũbènlôiGiảĐảotừtrênconlừaxuốngtới trướcmặtHànDũchờlệnh, lúcnàyGiảĐảomới tỉnhra,biết rằngmìnhđãphạmlỗi,bênvộivànggiảithích:

-Kẻhènnàyvừanghĩđượchaicâuthơcứđọcđiđọclạikhôngbiếtnêndùngchữ"thôi"hơnhaychữ"xao"hơn,nhưngmãikhônglàmthếnàoquyếtđịnhđược.Chínhvìđầuócrốibờinhưthếchonênmớicảntrởđoànkiệucủachưởngquan.

HànDũnghexonghaicâuthơ,suynghĩmộtlátrồinóivớiGiảĐảo:-Dùngchữ"xao"thìvẫnhayhơn.HànDũgặpđượcmộtngườithíchlàmthơnhưthếnàychonêncảmthấyrấthứngthú.Ôngkhông

ngồitrênkiệunữamàlạimờiGiảĐảocùngcưỡingựađểbànluậnvềchuyệnlàmthơ.Câuchuyệnnàyvềsauđãtrởthànhmộtgiaithoạitrênvănđànvà"thôixao"cũngtrởthànhmộttừcónghĩalà:suyngẫmđắnđotừngữtrongthơvàn,nhưnglạicóngườithấytrườnghợpsuynghĩđắnđocủamộtngườinàođóvềnhữngchuyệnkhác,cũngnóilà"thôixao".

BÀNHKIỆN

Tạisaolạigọichuyệnđithibịtrượtlà"danhlạcTônSơn"?

Đithibịtrượthoặclàthiđấukhôngcókếtquảthườngbịgọilà"danhlạcTônSơn".TrungQuốccórấtnhiềungọnnúicaonổitiếng,tạisaokhôngdùngtênmộttrongcácngọnnúiấymàlạicứdùng"TônSơn"?Thậtra"TônSơn"khôngphảilàtênmộtquảnúimàlạilàtênngười.“TônSơn"làmộtngườicóhọcởvùngGiangNamđờinhàTống.Ôngđã thôngminhmà lạicó tàikhôihàihoạtkê,đượcmọingườimệnhdanhlàhoạtkêtàitử.

Mộtnăm,vềmùathutạitỉnhthànhcókìthichọncửnhân.TrướckhiTônSơnrađi,mộtcụgiàđồnghươngđếntìmTônSơn,nhờôngchongườiconcủacụcùngđivàgiúpđỡcho.TônSơnnhậnlời,haingườivàothànhthamgiakìthimộtcáchthuậnlợivàchỉcònchờđếnngàyxembảng.TônSơnlenlỏitrongđámngườivàotớiđượctấmbảngđỏ,xemtớibalầnmớipháthiệnthấyhọtêncủamìnhnằmởcuốibảng.Ôngkinhngạcvuimừngbèn tìmtêncủangườicon traiôngcụ lánggiềng,nhưngxemđixemlạiđếnmấylầncũngchẳngthấy,thếlàngườiconôngcụlánggiềngđãthikhôngđỗ.Anhtaởlạitrongthànhchơimấyngàychođỡbuồn.TônSơnvềnhàtrước,mọingườinghetinôngthiđỗđềuđếnchúcmừng,ônggiàcũngtớiđểhỏitìnhhìnhcủaconmình.Đếnlúcnàychàngạtkêtàitửlạitỏbảnlĩnhcủamình,ôngkhôngtrảlờiôngcụlàconcủacụcóđỗhaykhôngmàlạiđọchaicâuthơ:

GiảidanhtậnxứthịTônSơn,HiềnlangcánhtạiTônSơnngoại.(ChỗcuốicùngcáctênthiđỗlàTônSơn,ContraicụlạicònởngoàiTônSơn).Giảidanhlàdanhsáchnhữngngườiđỗcửnhântrênbảngđiềuvàhaicâuthơnàycónghĩalàtên

ngườicuốicùngtrênbảnglàtôi,TônSơn,còntêncủacontraicụlạicònởngoàitêncủatôinữa.Rõrànglàmuốnnóicontraiôngcụđãkhôngđỗ.Vềsaungườitabèngọinhữngngườiđithikhôngđỗlà"danhlạcTônSơn"(tênrơingoàiTônSơn).

LADUẪNHÒA

TạisaonóiĐườngthi,Tốngtừ,NguyênkhúcđạibiểuchovănhọccổđiểnTrungQuốc?

ĐườngthilàviênngọcquýhuyhoàngchóilọitronglịchsửvănhọcTrungQuốc,chủyếucóhailoạilàcâunămchữvàcâubảychữ.NgườinhàĐườngđãkếthừacácnhàthơNamTriều,nghiêncứuvềhìnhthứccủathơ,hìnhthànhcácluậtthểngũngônvàthấtngôn,hoànthiệnđượccổthểthấtngônvànhiềucâuthơnổitiếngđãxuấthiện,chẳnghạnnhưbàiĐăngHạcTướclâu(LênlầuHạcTước)cóhaicâu:

Dụccùngthiênlímục,Cánhthượngnhấttằnglâu.(Muốnnhìnthấungàndặm,Thìleothêmmộttầnglầu.)BàiVọngThiênMônsơn(NgắmnúiThiênMôn)củaLíBạchcócâu:Lưỡngngạnthanhsơntươngđốixuất,Côphàmnhấtphiênnhậtbiênlai.(Núixanhhaibờcùngnhôra,Cánhbuồmcôquạnhđếntừphíachântrời).BàiTuyệtcúcủaĐỗPhủcócâu:Lưỡngcáhoànglyminhthúyliễu,Nhấthàngbạchlộthượngthanhthiên.(HaicáioanhvàngkêuliễubiếcMộtđàncòtrắngvúttrờixanh.)CácbàitừbắtnguồntừđờiTùy,đờiĐường,đếnhaiđờiTốngthìđạttớitrìnhđộhưngthịnhnhất.

TừvốnlàphốihợpnhạccủanướcYên,từđờiTùy,đờiĐườngvềsauđểsángtáccáccatừ.Vềsaunómớidầndầnthoátlyâmnhạcđểtrởthànhmộtthểthơcâudàicungắn,rồiđượclưutruyềnchotớingàynayvớiộmặtlànhữngbàithơcócáchluật.CónhiềucâutừđượcmọingườiưathíchnhưNiệmnôkiềucủaTôThức:

ĐạiGiangĐôngkhứlãngđàotận,Thiêncổphonglưunhânvật.(SôngTrườngGiangchảyvềphíađông,Sóngtrôiđihếtcácnhânvậtphonglưuthicổ.)BàiỨcGiangNam(NhớGiangNam)củaBạchCưDị:Nhậtxuấtgianghoahồngthắnghỏa,Xuânlaigiangthủylụcnhưlam,NăngbấtứcGiangNam.(Mặttrờimọctrênbọtsôngđỏhơnlửa,Xuântớinướcsôngmàulụcchuyểnthànhmàulam,SaocóthểkhôngnhớGiangNam.)CácvởtuồngđờiNguyên(Nguyênkhúc)đạibiểuchovănhóađờiNguyênvớicácthànhtựunghệ

thuậtđặcthùcủathểloạinày.NguyênkhúcchiếmmộtđịavịquantrọngtrongvănhọcTrungQuốc.HiệnnayngườitathườngchiaNguyênkhúcralàmhailoạilớntạpkịchvàtánkhúc.Hìnhthức

nghệthuậtcủahailoạinàykhônggiốngnhau.Loạithứnhấtlàthica,cònloạithứhaituyệtkhúc.Vănkhúclạicònchiaralàmhaithứtiểulệnhvàthaosố.

ĐạibiểukiệtxuấtnhấtcủacácnhàviếtkịchđờiNguyênlàQuangHánThanh.CácvởdoôngsángtácĐậuNgaoan(NỗioancủaĐậuNga),Cứuphongtrần,BáiNguyệtđìnhcóchủđề làvạch trầnnhữngđiềuđentốitrongxãhội,đảkíchbèlũthamquanôlạivàthổhàoácbá.Cácvởnàycótrìnhđộnghệthuậtrấtcao.

ThơđờiĐường,từđờiTống,kịchđờiNguyênlàbathứtinhhoacủathicaTrungQuốcluônluônđượctruyềntụngquatrămngànnămnayvàtrởthànhđạibiểucủavănhọcTrungQuốc.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

Tạisaothơcổphầnlớnmỗicâucóbảychữhaynămchữ?

Cácbài thơ trongKinhThiphầnnhiềumỗi câucóbốnchữ,nhưngcácbài thơcổmàhiệnnaychúngta thườngđọcnhưthơĐườngthìnhữngbàicómỗicâubảychữhaynămchữlạinhiềuhơn.Loạinàygọilàthơthấtngônhaythơngũngôn.Đólàdonhucầucủasựpháttriểnthica.

Thơbốnchữchịusựhạnchếcủasốchữ,chonênchỉcóthểbiểuđạtđượcnhữngsựvậtđơngiảnhaynhữngtìnhcảmmộcmạc.Theovớiđàpháttriểnngàycàngphongphúcủavănhóatưtưởng,đểcóthểdiễntảđượcnhữngsựvậtvàtìnhcảmphứctạphơn,đếntờikìTâyHántrongdângianđãxuấthiệnloạicadaodândãnămchữ.

TrảiquathựctiễnsángtáccủamộtsốvănnhântrongthờikìĐôngHán,đếnnhữngnămcuốicùngcủathờiĐôngHánthìđãđạttớitrìnhđộpháttriểnrấtcao.ChaconTàoTháovà"KiếnAnthấttử"đềulànhữngnhàthơngũngônxuấtsắc.

Thơthấtngônhầunhưcũngđượcpháttriểntrongdângianđồngthờivớithơngũngôn,nhưngvìgiaicấpthốngtrịthờibấygiờcoitrọngthơngũngônhơn,thunhậnthơngũngônvàonhạcphủ,cácbàithơnàylạiđemđihátcácnơicùngvớicáckhúchát,chonênthơthấtngônbịghìmlạihaithếkỉvàphảichờđếnNamTriềuthìmớibắtđầuđượcthànhthục.

Cácbàithơngũngônvàthấtngônthờibấygiờchủyếuchútrọngđếnâmđiệutựnhiênhàihoà,chưacóyêucầuchặtchẽvềcácmặtcáchluậtnhư:sốcâu,đốingẫu,bằngtrắc,ápvận.

ĐếnđờiNamBắcTriềuvìviệcphiêndịchcácbộkinhPhậtdẫntớisựpháttriểncủatứthanhtrongtiếngHán,chonêncácbàithơđãđưaranhữngsựhạnchếnhântạođốivớithanhluậttrongthica,yêucầumỗibàithơtừđầuđếncuốichỉcómộtvầnkhôngđượcchuyểnvần,điềunàyđãlàmchothơngũngônvàthơthấtngôncómộtbướcnhảyvọttừcổthểtớicáchluật.

DướitriềuVũĐếnhàNamTềđãxuấthiệnlíluận,luậtthơ(thểVinhMinh)vàtrảiquathựctiễngầnmộttrămnămđãtrởthànhmộtcáchthứcthiluậtđượccôngnhận.

ĐếnthờikìđỉnhcaocủasángtácthicacủađờiĐường,trảiquaựửtổngkếtvàthựctiễnsángtáccủa các nhà thơ đời Sơ Đường Thượng Quan Nghi, Thầm Thuyền Kì, Tống Chi Vấn, Đỗ ThẩmNgôn...,cácbàituyệtcúngũngônvàthấtngôn,luậtthơcuốicùngđãcópháttriểnđầyđủ,từđóđượclưutruyềnrộngrãiđếncácđờisau.

LADUẪNHÒA

ThơĐườngtấtcảcóbaonhiêubài?

DướitriềunhàThanhcómộtnhànhobiệthiệulàHoànhĐườngThoáiSĩ.ÔngđãbiênsoạnmộtbảnĐườngThitambáchthủ(Batrămbài thơĐường),nhưngthực tếđã thu thậpđược317bàimàphầnlớnđềulànhữngbàinổitiếng.Mộtsốngườikhôngbiếtlàmthơ,nhưngsaukhiđọccuốnsáchnàythìkhôngnhữnghiểuđượccácnhàthơlớnnhưLíBạch,ĐỗPhủ,BạchCưDị,màcòntựnhiênlàmđược thơ.Vì thế trongdângian có quan niệmcho rằngnếuhọc thuộc 300bài thơĐường thìkhôngbiếtlàmthơcũngbiếtngâm.

Thậtra thơĐườngtuyệtnhiênkhôngphảichỉcó300bài,nhưngchođếnnayngười tavẫncònchưaxácđịnhđượcrõràngconsốđíchxáclàbaonhiêu.Vìthơcủacácnhàthơcókhiđượclưulạitrongcáctậpthơcủatácgiảhaycáctuyểntậpdocácngườikhácbiênsoạn.Cókhiđượcghilạilinhtinhtrongnhữngcuốnsáchkháclàmchorấtkhótìmkiếm.

NgàynaycácnhàchuyênmônnghiêncứuvềthơĐườngđãphảibỏrấtnhiềucôngphumớicóthểnêuramấyconsốdướiđây:

-ToànĐườngthibiênsoạndướitriềucáchoàngđếnhàThanhđãthuthập49.403bài.-TậpToànĐườngthidậtdongườiNhậtThượngMaoHàThếNinhbiênsoạnđãthuthậpthêm72

bàicộngthêmsốvốncótừtrướctứclà49.475bài.TácgiảhiệnđạiTrầnThượngQuânbiênsoạncuốnToànĐườngThiBổBiênđãthuthậpthêm

6.327bài.Nếunhưbỏbớtnhữngbàitrùnglắp,chúngtacóthểbiếtrằngthơĐườngcókhoảng52.800bài.

TrongđóthơLíBạchcóhơn1.000bàithơ,ĐỗPhủcóhơn1.300bài,thơBạchCưDịcóhơn3.000bài.

Tấtnhiêntrênđâymớichỉlànhữngconsốtạmthời,chưabiếtchừngvàinămsausẽcónhữngbàithơĐườngmớiđượccácnhànghiêncứupháthiệnra.Khiấycácconsốtrênđâysẽphảithayđổi.

KHANGBÌNH

"ĐườngTốngbátđạigia"lànhữngvịnào?

"ĐườngTốngbátđạigia"làchỉtámtácgiảvănxuôitrứdanhtronghaitriềuđạiĐườngvàTống,đólàHànũvàLiễuTôngNguyênđờiĐường,ÂuDươngTu,TôTuân,TôThức,TôTriệt,VươngAnThạch,TăngCủngđờiTống.Trongnhữngnămđầudưới triềunhàMinhcóvănnhânđãbiênsoạntuyểntậpvăncủatámnhàvănnóitrênvàđặttênsáchlàBáttiênsinhvăntập.Cáitêngọi"Bátđạigia"dođómàcó.

HànDũvàLiễuTôngNguyên làhainhàvănhọc, triếthọc trứdanhdưới triềunhàĐường,haingườiđãkhởixướngvàlãnhđạocuộcvậnđộngcổvănnổitiếngđờiĐường,tứclàđềxướngcáivănphongchấtpháccủacổvăntrongthờikìTầnHán,phảnđốithểvănbiềnngẫutruytìmcáiđẹpnhưngtrốngrỗngtừthờiLụcTriềuvềsau,xâydựngmộtphongkhílànhmạnhtrongvănđàn.VìthếtừxưađếnnayvẫncócáitênHànLiễu.

VănxuôicủaHànDũđãcảicáchvàpháttriểntrêncơsởkếthừađờiTầnvàđờiHán,hìnhthànhđượckhíthếcủamộtphongcáchhùngtránglànhmạnhcóảnhhưởngrấtlớnđốivớiđờisau.

CònvănxuôicủaLiễuTôngNguyênthìcaocả,lànhmạnh,trìnhbàylílẽmộtcáchthấutriệt,dựnglênđượcmộtngọncờriêngtrongvănđàn.

ÂuDươngTulànhàvănhọc,đồngthờilànhàsửhọcnổitiếngcủađờiTống.VìbấtmãnđốivớicáivănphonglắtléokìquáitrongthờikìđầuđờiTống,chonênôngđãkhởixướngvàlãnhđạocuộcvậnđộngcổvăncủathờikìBắcTống,ôngcòntíchcựcbồidưỡngnhữngnhânvậtmớitrongvănhọcvàđãcóảnhhưởngrấtlớntrênvănđànđờiTống.Vănxuôicủaôngtrìnhbầylílẽmộtcáchrõràngsảngkhoái,cótínhchấttrữtìnhuyểnchuyển.Ngoàiraôngcũngcóthànhtựurấtcaovềthơvàtừ.

TôTuân,TôThức,TôTriệtlàbachacon,trongđóthànhtíchvănhọccủaTôThứclàcaonhất.Ôngkhôngnhữngviết vănxuôi rất haymàvề thi, từ, thưpháp, hội họaông cũng làmộtbậckiệtxuấtươngAnThạchlàthừatướngdướitriềuThầnTôngnhàTống,vìđềxướngvàthựchiệntânphápchonênthanhdanhlừnglẫy.Vănxuôicũngnhưthơvàtừcủaôngcósởtrườnglàhùngmạnh,khỏekhoắn.

TăngCủnglànhàvănhọcđờiTống,vănxuôicủaôngbìnhdị, thưthả,cósởtrườngvềmặtkểchuyệnthuyếtlí,đòihỏinhiềuvềmặtkếtcấuvănchương.Vìthếtựthànhmộtmônpháiđộclập.

LADUẪNHÒA

TiếngHánbắtđầudùngcácdấuchấmcâutừbaogiờ?

Ngàynaycácdấuchấmcâuđãtrởthànhmộtbộphậnquantrọngkhôngthểnàothiếuđượctrongcáchbiểuđạttrêngiấytrắngmựcđencủachúngta.NhưngtrongtiếngHánthờicổlạikhôngcódấuchấmcâu,điềunàyđãgâyranhữngsựkhókhănkhôngnhỏkhingườiđờisauđọcvăncổ.

Tuyrằngđãcónhữnghọcgiảđờisauđặtcácdấuchấmcâuvàocácbảnvănđờixưa,nhưngvìniênđạiquáxaxưa,sựhiểubiếtvềđờixưacóhạn,chonêntrongvấnđềđặtdấuchấmcâunhưthếnàochomộtsốbàivăncổđếnnayvẫncòngâyranhữngýkiếnbấtđồng.

LịchsửcủaviệcdùngdấuchấmcâutrongtiếngHánđạiớichỉcókhoảng100năm.ĐólàthờikìcuốicủatriềuđạinhàThanh,sốlưuhọcsinhđượccửranướcngoàingàycàngtăngthêm,sựgiaolưuvănhóagiữaTrungQuốcvànướcngoàingàycàngmậtthiết,mọingườiđềucảmthấycónhucầuhếtsứctấtyếuphảisửdụngcácdấuchấmcâuđểtiệnchoviệcnóiratìnhcảmvàbiểuđạtýnghĩđượcchuẩnxáchơn.

Năm1897cómộtngườiởtỉnhQuảngĐôngtênlàVươngBíchDiệucăncứvàophươngphápngắtcâu(đoạncú)vốncótrongtiếngHán,đồngthờihấpthucácdấuchấmcâucủanướcngoàiđãđưara10loạidấuchấmcâu,trongđócó:

-Dấuphẩy(ngắtchưahếtcâu);-Dấuchấm(dấuhếtcâu);-Dấuhếtmộttiết,dấuhếtmộtđoạn;-Dấuhỏi;-Dấucảmthán.Năm1904ThươngvụấnthưquánxuấtbảncuốnAnhvănhánhỗlàcuốnsáchđầutiênxuấtbảnở

TrungQuốcsửdụngcácdấuchấmcâucủanướcngoài.TừđóvềsaucónhữngnhânvậtnhưlàLỗTấn,TrầnVọngĐạođãbỏrấtnhiềucôngsứcđểgiới

thiệuvàthúcđẩyviệcsửdụngcácdấuchấmcâu.Tháng5năm1918nhómTânthanhniênđồngthờivớiviệcsửdụng,biêntậpbạchthoạicũngsửdụngcácdấuchấmcâukiểumới.Nhờđómàcácdấuchấmcâuđượcphổbiếnratoànquốc.

Năm1920chínhphủBắcDươngcăncứvàokiếnnghịcủanhữngnhânvậtnhưHồThíchđãrathôngcáotrongtoànquốcvềviệcsửdụngcácdấuchấmcâukiểumớigồmcó12loại.

áng9năm1951ChínhVụViệntrongChínhphủNhândânTrunghoacủanướcCộnghòaNhândânTrunghoaquyđịnhviệcsửdụngthốngnhấttrongtoànquốc14loạidấuchấmcâu.

Tháng4năm1990ỦybanCôngtácVănhọcNgữngônquốcgiavàBanXuấtbảnBáochícôngbốluậtdấuchấmcâu(tiêuđiểmphùhiệupháp)trongđó14loạidấuchấmcâuđượctănglênthành16loạihiệnhành.

LADUẪNHÒA

TônNgộKhônglà"người"nướcnào?

TônNgộKhônglàconkhỉcóphépthầnthôngquảngđạitrongbộtiểuthuyếttrườngthiênTâyDuKí.TônNgộKhôngvốndĩkhôngphảilàngườichonêncàngkhôngthểbànlàngườinướcnào.TuynhiênnămxưaLỗTấnvàHồThíchđãtừngcómộtcuộctranhluậnvềnguồngốcnảysinhrahìnhtượngnghệ thuậtTônNgộKhông.Tức lànguyênhìnhcủaTônNgộKhôngcuốicùngxuấtphát từTrungQuốchaytừẤnĐộ.

Hơn700nămtrước,trongbộĐạiĐườngTamTạngthửkinhthithoại(ChuyệnthơsưTamTạngnướcĐạiĐườngđilấykinh)đãxuấthiệnhìnhtượngHầuHànhGiả(nhàsưkhỉ).HầuHànhGiảvốnlàvuakhỉđầuđồngtránsắt,đãsốngtámvạnbốnnghìnnămtrongđộngTừVânởHoaQuảsơn.HầuHànhGiảnàyđãhóathânlàmBạchYTúSĩtựđộngtớibảovệ,giúpđỡchoạngđisangTâyPhương.HầuHànhGiảcóphépthầnthôngquảngđại,túctríđamưu,trênđườngđiđãgiếtBạchHổTinh(yêutinhhổtrắng),hàngphụcCửuĐạoLong(rồngchínthân),lạihàngphụcThâmSathần(thầncátsâu)làmchoviệcđiTâyDulĩnhkinhđược"côngđứcviênmãn".

VềsautrongnhiềutácphẩmvănhọccổTrungQuốccũngđềucóchuyệnBạchViênthànhquái(VượnTrắngthànhtinh).

CòntrongCổNhạcĐậuKinhthìtínhchấtthầnbiếnlinhhoạthiếuđộngvàđặcbiệttínhchấtnổiloạncủaHầuHànhGiảlạicànggiốngnhưvuakhỉtrongtruyềnthuyếtlĩnhkinh.VìthếchonênLỗTấncoiTônNgộKhôngtrongTâyDuKílà"hàngnộiđịa"chứkhôngphảilà"hàngnhậpkhẩu”.

TuynhiênvịhọcgiảtrứdanhkháclàHồThíchlạihoàinghivềchuyệnconkhỉcóphépthầnthôngquảngđạilà"hàngnộiđịa".ÔngchorằngTônNgộKhôngđãđược"nhậpkhẩu"từẤnĐộ,màcáchnóicủaHồThíchthìkhôngphảilàkhôngcólí.ẤnĐộlàmộtdântộccótưtưởnghuyềnbíhếtsứcphongphú,cáccâuchuyệnthầnthoạitrênthếgiớiphầnnhiềubắtnguồntừtruyềnthuyếtẤnĐộhồixưa.ỞẤnĐộcácchuyệncóliênquanđếnkhỉvượnthìnhiềukhôngsaođếmchohết,nổitiếngnhấtcóbộRamayana.Bảntrườngthinàyviếtvềmộtnướckhỉ,ởnướckhỉnàycóviênđạitướngHanumanthầnthôngquảngđại,cóthểbaytrênkhông,cóthểnhảythẳngtừẤnĐộsangđảoTíchLan(naylàSriLanca),cũngcóthểnhổcảdãynúiHymalayarồikhiêngtrênvaimàđi.ThânmìnhHanumantohơnnúi,mặtphátrakimquang,đuôidàikhôngcógìsosánhnổi.MộtlầntrongkhiHanumanbaytớiđảoTíchLanthìgiữađườngbịmộtconnữyêuhámiệngnuốtchửng.Vàođếntrongbụngcủaconyêuquái,Hanumannảyramưukế,ônglàmchothânhìnhtora,connữyêuthấythếcũnglàmchothânhìnhnótora.ThếlàHanumanlàmchothânmìnhbéhẳnlại,rồichạythoátrakhỏitừlỗtaiconnữyêuquái.TómlạilàHanumancórấtnhiềubảnlĩnhtươngtựnhưTônNgộKhông.TônNgộKhôngcuốicùnglà"ngư̖TrungQuốchaylà"người"ẤnĐộ?Vấnđềnàythìchođếnnaygiớihọcthuậtvẫncònchưagiảiquyếtđược.

THÁITÀIBẢO

TrênmặttrăngthậtcóThườngNgahaykhông?

Chúngtabiết rằngmặt trăng làmột tinhcầuhoanglạnhkhôngcókhôngkhívàcũngkhôngcónước.TuynhiêntrongtruyềnthuyếtdângianTrungQuốc,trênmặttrănglạicómộtcungnguyệtvàsốngtrongcungnguyệtlạicómộtvịtiênnữhếtsứcxinhđẹptênlàThườngNga.MộtconngọcthỏsốngcùngvớiThườngNgavà luôn luônăncắp thuốc, lạicònmộtnhânvật thứba là vị tiênNgôCươngkhôngngừngrasứcđẵnmộtcâyquếmàchẳngbaogiờđẵnchođổđược.

TheotruyềnthuyếtthìThườngNgalàvợcủamộttaybắncung,giỏinhưthầntênlàHậuNghệ.Xưa kia trên trời vốn cómười vầngmặt trời luân phiên xuất hiệnmỗi ngày nhưng ở thời kì vuaNghiêumườivầngmặttrờilạixuấthiệncùngmộtlúclàmcạnhếtcácconsông,tấtcảcáccâycỏđềukhôchết,gâytaihạighêgớmcholoàingười.VìthếThượngđếđãsaiHậuNghệbắncácvầngmặttrời.VốnlàThượngđếchỉmuốndọacácvầngmặttrờiấymàthôi,chứthậtrakhôngmuốnbắnchếtthậtvìcácmặt trờiđều làconcủaThượngđế.Dođócácmặt trời thấyHậuNghệkhông thật tâmmuốnbắnchúng,bènthườngmàvẫncứcùngxôngra.Đểbảovệchodânchúngvôtội,HậuNghệđãtứcgiậnbắnchếtchínmặttrời.

LầnnàythìThượngđếlêncơnthịnhnộ,ngườiđầyThườngNgaxuốngcõitrần,vĩnhviễnkhôngchoquayvềtrờinữa.DođóThườngNgarấttứcgiậnvàoánHậuNghệđãlàmliênlụyđếnmình.VềsauHậuNghệlấyđượcởchỗTâyVươngMẫuthứthuốctrườngsinhbấttửbènnghĩrằngcóthểchọnngàylànhcùngănvớiThườngNgađểcóthểcùngthànhthầntiêntrêntrời.NhưngThườngNgađãkhôngchờđợiđược,bènchờtớilúcHậuNghệngủsay,ănmộtmìnhhếtchỗthuốctrườngsinhbấttử.

Vìmộtmìnhnàngănhết số thuốcdùngchocảhai người chonên thân thể trở thànhnhẹ lâng,phiêuphiêubaylêntrời.Nhưngbayđiđâubâygiờ?Nếutrởvềthiêncungthìlạisợbịcácvịthầntiênkhácchêcười,nói rằngnàngđãphản lạichồngmình.Giữa lúcấynàng trông thấymặt trăng trongsángbènbayngaylêncungtrăngvàtừđócùngvớiconthỏngọcvàNgôCươngsốngquanhữngngàylạnhlẽo. Câuchuyệnthầnthoạinàyđãđượclưutruyềntừđờinàysangđờikhác,dođóngười tavẫntinrằngtrênmặttrăngcómộtvịtiênnữtênlàThườngNga.

LADUẪNHÒA

BátTiênlàtámvị>TrongdângianTrungQuốccólưutruyềnrộngrãinhữngcâuchuyệnliênquantớiBát

Tiên.Trongsốcáccâuchuyệnnày,chuyệnBátTiênvượtbiểnphổbiếnnhất,vàlạicònnảysinhramộtthànhngữ"BátTiênquáhải,cáchiệnthầnthông"(támvịtiênquabiển,từngvịđềutỏ

rõphépthầnthông).Trongtámvịtiênnày,ngườigiànhấtlàLíThiếtQuài.TheotruyềnthuyếtthìLíThiếtQuài

đãđượcTháiThượngLãoQuântrựctiếpđiểmhóathànhtiên.Chânôngthậtrakhôngbịquè,nhưngcólầnlinhhồnôngrờikhỏithểxácbỏđichơixa,cácđệtửnghĩrằngôngđãchết,vìthếđãđemôngđihỏatáng.Đếnkhilinhhồnôngtrởvềthìchỉcòncáchnhậpvàoxáccủamột

ngườiănmàyquèvừabịchếtđói.DođóLíThiếtQuàibịquè.ChungLyHánlàdoLíThiếtQuàiđiểmhóathànhtiên.Ôngthườngphưỡncáibụngphệ,

cầmtrêntaymộtcáiquạtláchuối.TruyềnthuyếtkểrằngônglàngườiđờiHánchonênđượcgọilàHánChungLy.

ĐồđệcủaHánChungLylàLãĐồngTân,LãĐồngTânlàngườicónhiềucâuchuyệnnhấttrongsốBátTiên.TruyềnthuyếtkểrằngônglàngườiđờiĐường,hailầnđithitiếnsĩmà

khôngđỗ,vìthếcứlangthangngaodunơigianghồ.ĐếnđờiNguyên,LãĐồngTânđượcphonglàmThuầnDươngĐếQuân,lạicònđượcdòngToànChâncủaĐạogiáocoilàmộttrongcácvị

tổsư.TrườngQuảLãolàmộtvịcóvẻgiàlãonhấttrongđámBátTiên.Ôngbaogiờcũngcưỡi

mộtconlừatrắng,lưngquayvềphíatrước,mỗingàyđinhiềuvạndặmđường.Conlừatrắngấykhinàokhôngdùngđếnthìcóthểbịgấplạinhưtờgiấycấtvàotronghộpkhăn,nếudùngđến

thìlạilấyravàvuốtphẳnglàđược.HàTiênCôlànữtiênduynhấttrongđámBátTiên.Truyềnthuyếtkểrằngbàlàngườiđời

ĐườngởgầnQuảngChâu,trútạiVânMẫuKhê.VânmẫulànguyênliệuluyệnđơncủanhữngngườitheoĐạogiáo.Năm14-15tuổibàănvânmẫuchonênđãthànhtiên.

MộtvịkháctrongBátTiênlàHànTượngTử.TruyềnthuyếtnóirằngônglàcháugọiđạivănhàođờiĐường,HànDũ,làmchúbác.

LanTháiHòathìbaogiờcũngmặccáiáoráchrướimàulam,mộtchânđigiầy,mộtchânđiđất,taycầmmộtcáipháchlớnđểgõnhịpvàcứđứnghátởđầuphốđểxinăn.

TàoQuốcCữulàvịcótưcáchkémcỏinhấttrongBátTiên.TruyềnthuyếtkểrằngônglàngườitronghọvợcủahoàngđếtriềuTống,vìcóngườiemtraidựavàothếlựccủahoànggialàmnhiềuđiềuácchonênôngsợbịliênlụyphảibỏhếttàisảngiađìnhđituđạo,rồiđượcHán

ChungLyvàLãĐồngTânđưavàotiênban.LADUẪNHÒA

TrongTâyDuKítạisaoNgọchoàngThượngđếlạiphongTônNgộKhônglàmBậtMãÔn?

TheoTâyDuKí,TônNgộKhônglênđạináothiêncungchonênNgọcHoàngThượngđ̍khôngthểkhôngphonganhtalàmmộtchứcquangọilàBậtMãÔn.

BậtMãÔncónghĩalàquancoingựa,nhưngdanhtừnàynếuxétvềmặthàiâmthìrấtcóthểchỉ"TỵMãôn"cónghĩalàphònggiữchongựakhỏibịtậtbệnh.

Ýkiếnchorằngkhỉcóthểchữabệnhchongựađãcótừlâuđời.TruyềnthuyếtkểrằngdướitriềunhàTấncómộtđạihọcgiảtênlàQuáchPhác.MộthômQuáchPhácđếnchơinhàtướngquânTriệuCốvàogiữalúcnhàhọTriệucómộtconngựatốtvừabịchết.TriệuCốtronglòngkhôngvuivìthếđãtừchốikhôngtiếpkhách.QuáchPhácbènbảobọnmônnhânvàothưarằng:ôngcóthểcứusốngconngựa.TriệuCốlậptứcracửađónkhách.QuáchPhácbènnói

vớiTriệuCố.-Ngàihãychọnhaibachụcgianhân,chomỗiđứacầmmộtcáigậytrerakhurừngcâybên

ngoàithànhđậpvàocáccànhcây,nếutìmđượcvậtgìthìmangvềđây,conngựasẽđượccònsống.

TriệuCốvộisaingườiđilàmđúngnhưlờiQuáchPhácdặn.Quảnhiêngianhânđemvềmộtconkhỉ.Conkhỉtrôngthấyconngựachếtthìhàhơingayvàomũiconngựa,cứnhưngàynayngườitalàmhôhấpnhântạo,vàmộtlátsauconngựaquảnhiênsốnglại.Dođócácnhànuôingựathờibấygiờphầnlớnđềucónuôikhỉvớidụngýlàlàmchongựakhỏisinhbệnh.

CóthểnóirằngtìnhtiếtNgọcHoàngThượngđếphongTônNgộKhônglàmBậtMãÔnlàcóýlàmnổibậtcáikhảnăngđặcbiệtcủaloàikhỉlàcóthểchữabệnhchongựa.

CáitênTrưBátGiớidođâumàcó?BộtiểuthuyếtcổtrứdanhTâyDuKíđãpháchọađượcmộthìnhtượngnhânvậtgiàutính

chấthíkịchlàTrưBátGiới.Anhchàngnàythânhìnhtolớnvụngvề,rấtcóthểlàmviệc,nhưnglạithamănvàlườinhác,thíchnóixấuTônNgộKhông.vàcũngthíchdùngnhữngthủđoạnnhỏ

đểlàmlợichomình.Dựatheođoạnmiêutảtronghồithứ19củaTâyDuKíthìTrưBátGiớivốnlànguyênsoái

ThiênBồngtrênthiêncung,nhưngvìphạmtộichonênbịđàyxuốngtrầngian,đầuthainhầmvàobụngconlợn,vìthếđãtrởthànhyêutinh.DođóđãdựavàotướngmạogiốngnhưconlợnmàlấyhọTrư,gọilàTrưCươngLiệm(Trưbờmlợn).VềsauanhchànglạibịTônNgộKhônghàngphụcchonênđãtrởthànhđồđệcủaĐườngtăngvàlấytênlàTrưNgộNăng.VìTrưNgộ

NăngthamănchonênanhtađãnóivớiĐườngTăng:-Thưasưphụ!ĐệtửđãbịBồTátbắttheogiớiluậtcủaPhật,chonênđãthôikhôngcònănmặnnữa.Nhưngđếnhômnayđượcgặpsưphụrồithìđệtửthôikhôngcònănchaynữa.

ĐườngTăngnói:-Khôngthểđược,khôngthểđược!Đồđệđãănchayrồithìbâygiờtalạichođồđệmộtcái

tênnữagọilàTrưBátGiới.VìthếNgộNănglạicócáitênlàTrưBátGiới.HìnhtượngTrưBátGiớilàmộtsựkếthợp

giữađờisốnghiệnthựcvớithầnthoổđạivànhữngcâuchuyệntruyềnthuyếtdângian.TácgiảcủaTâyDuKí,NgôThừaÂnlàmộtngườiởhuyệnSơnDươngphủHoàiAnnaylàhuyệnHoàiAntỉnhGiangTô.ThờibấygiờởquêôngcómộtnhânvậtthuộchạnglôngbôngbừabãitêngọilàChuBát.ChuBátbìnhthườngchơibờilêulổnglàmxằnglàmbậy,gâyranhữngchuyện

nhiễuloạntrongxãhội.NgôThừaÂnrấtghétloạingườinhưthếnày,ôngđãtừnggiúpngườitaviếtđơncáogiáchắn.NgôThừaÂnchorằngvớihạngngườinhưChuBátthìchỉcócấmlườibiếng,cấmthamăn,cấmtrộmcắpvàphảihuấnluyệndạyđỗthìmớicóthểtrởthànhconngườihữudụng.Vềsau,khichuẩnbịviếtTâyDuKí,ônglạiđượcnghengườitakểvềcâuchuyệnthầnthoạimộtconyêutinhlợnrừng.VìvậyNgôThừaÂnđãkếthợpcâuchuyệnconyêutinhlợn

rừngvớinhânvậtChuBátnàyvàtạorahìnhtượngBátGiới.DIỆPQUẢNGSINH

Chỗngồicủa108vịtướngtrênLươngSơnBạcđượcsắpxếpnhưthếnào?

TâyDuKí,HồngLâuMộng,TamQuốcDiễnNghĩavàThuỷHửlàbốntácphẩmnổitiếngnhấtđờixưaởTrungQuốc.

ThủyHửphảnánhcuộckhởinghĩanôngdânướitriềunhàTốngvàđãgâyraảnhhưởngrấttolớntrongquầnchúngnhândânsuốtvàitrămnămnay.Trongcuốntiểuthuyếtnàycórất

nhiềucâuchuyệnnghekểthậtsướngtai,nhiềuhìnhtượnganhhùng,sinhđộngnhưngườisống,gâyraấntượnghếtsứcsâusắcđốivớiđộcgiả.

Nhiềubạnnhỏđọcxongbộtiểuthuyếtnàyrấtthíchthúkhibàntới108vịtướngtrênLươngSơnBạc.Nhưngcácbạnthườngphẫnnộ,bấtbìnhvềcáchsắpxếpchỗngồicủacácvõtướngnày.Cáchsắpxếpchỗngồicủa108vịtrênLươngSơnBạctuytrongsáchcónóilà"ýcủatrờiđất,địnhtheolísốcủasựvật”nhưngkìthựclàdoTốngGiangcùngvớiNgôDụngphảihao

phírấtnhiềucôngsứcmớinghĩrađược.Vậythìchúngtahãyphântíchcáchsắpxếpchỗngồinàyrồisausẽcóthểtìmthấycáctiêu

chuẩnmàTốngGiangvàNgôDụngđãdựavào.Mộtlàchútrọngtớidanhvọng.TốngGianglàlãnhtụcủahọchonêntựnhiênđượcngồi

ghếthứnhất.LưTuấnNghĩakhôngcócônglaogìcảmàchỉvìlà"HàBắctamtuyệt","vịtrưởnggiảthứnhấtđạidanhphủởBắcKinh"chonênsaukhilênLươngSơnBạcđượcngồi

ghếthứhai.Hailàcoitrọngtríthứckỹnăng.NgôDụngthônghiểuTônTửbinhpháptúctríđamưu

chonênđượcđặtvàoghếthứba.CôngTônThắngbiếthôphonghoánvũchonênđượcđặtvàoghếthứtư.

Balàcódòngdõihiểnháchthìđượcngồitrước.QuangThắnglàconcháunhánhtrưởngcủaVũAnVương,tamphânnghĩadũngcuốiđờinhàHánchonênđượcxếpvàophíatrước

LâmXung.Bốnlàchứcvịcaothấptrướckia.CácquânquancủatriềuđìnhchạylênLươngSơncóhai

mươimốtngườithìcómườimộtngườichiếmchỗtrong‘ThiênCươngTinh"trongsốnàycóLâmXung,DươngChí..

Thứnămmớitínhtớitrìnhđộvõnghệcaocường.VõTòngkhôngcóbốnđiềukiệnkểtrên,nhưngvõnghệlạicaocườngvìthếđượcxếpvàohạngthứmườibốn.

NhưngcómộtđiềucầnphảinêulênlàđốivớiTốngGiangthìtìnhcảmyêughétcũnglàmộtnhântốrấttrọngyếu.VìthếchonênnhữngngườicóquanhệtốtvớiTốngGiangnhưLưTuấnNghĩa,TầnMinh,HoaVinh,SàiTiến...cácnhânvậtnàyđượcđưalêntrướcVõTòngthì

cũngkhôngphảilàđiềukìquái.Trongthựctế,bảnthânTốngGiangcũngcảmthấyrằngthứtựsắpxếpchỗngồicho108vị

tướngcũngchưaphảilàhoàntoànhợplí,vìthếđãcólờivớicácvịthủlĩnhrằngmọingườihãycứgiữlấyvịtrícủamình,đừngcótranhchấp,khôngđượctráivớithiênngôn.

Cácbạnạ!SaukhicácbạnđãbiếtrõthứtựsắpxếpchỗngồicủacácvịanhhùngtrênLươngSơnBạclàdựavàonhữngđiềugìrồithìcũngbấttấtphảivìcáithứtựấycóhợptình

hợplíhaykhôngmàtranhcãiđếnmặtđỏtíatai.THÁITÀIBẢO

TạisaoKhổngTửđượctônlà"VănThánh"MỗikhinhắctớinềnvănhọctruyềnthốngcủaTrungQuốcthìngườitacóthểnghĩngaytớihọc

thuyếtcủaNhogia.NềnvănhóanàyđãchiếmđịavịthốngtrịởTrungQuốctronghơnhainghìnnămcủathờikìcổ.NóđãlàchủthểcủanềnvănhóaTrungQuốc,ngườisánglậpranólàKhổngTửthìđượcnhữngkẻthốngtrịquacácthờiđạitônlênlàm"ChíthánhTiênsư”,"VạnthếSưbiểu"vàđượcgọilà"VănThánh"cơhồcũngcóđịavịtônquýnhưcácbậcđếvương.

TuynhiênkhicònsốngKhổngTửlạikhôngcóđượcvinhquangnhưthế.Tráilạiôngđãgặpphảinhiềuhoàncảnhtrắctrở.Năm551trướcCôngnguyênKhổngTửđãrađờitrongmộtgiađìnhquýtộcđãbịsasútởnướcLỗ.Hồiít tuổiôngđãtừnglàmmụcđồngvàlàmphườngbátâm.Nhằmcóthểquaytrởlạigiaicấpquýtộc,ôngđãkhổcônghọctập"lụcnghệ":lễ(lễtiết),nhạc(âmnhạc),xạ(bắntên),thư(viếtchữ),số(toánpháp).Nhờhamhọchỏi,sốngkhiêmtốnkhắckhổ,chonênôngđãnhanhchóngtrởthànhmộtnhânvậtcóhọcvấn.

NhưngnhữngkẻthốngtrịởnướcLỗđãkhôngcoitrọngKhổngTử,vìthếnăm30tuổiKhổngTửđãbắtđầudạyhọc,mởtrườngtư,thunhậnđếnbangànđệtử,trongsốđócó72ngườinổitiếng.ÔnglạicònchỉnhlíbiênsoạncácbộsáchKinhThi,KinhThư,KinhLễ,KinhXuânThu.CácbộsáchnàyvềcơbảnbaoquáttoànbộdisảnvănhóatrướcthờikìKhổngTử,làmchonhữngngườiđờisaunếumuốnhọctậpvănhóacổthìđềunhấtthiếtphảihọccácsáchnày.

KhổngTửlạicònđặtrahệthốngtưtưởnglấy"lòngdân"làmhạtnhânvànhờcócácmônđệghichéplại,đãbiênsoạnđượcbộsáchLuậnNgữcóảnhhưởngrấtlớn.

Đếnnăm140 trướcCôngnguyên,VũĐếnhàHánnắmđượcquynbính.Nhằmcủngcốchếđộtrungươngtậpquyền,lấyhoàngđếlàmtrungtâm,HánVũĐếđãtiếpnhậnýkiếncủaĐổngTrọngThư"bãitruấtbáchgia,độctônNhothuật"(gạtbỏbáchgiachưtử,chỉtônvinhmộtmìnhđạoNho).

ĐổngTrọngThưđãcăncứvàocáchlígiảicủabảnthânmìnhcũngnhưyêucầuchínhtrịcủathờibấygiờmàtruyềnbámộtcáchrộngrãiđạoNhotrongxãhội.Thêmvàođóôngđúckếtvàcảitạohọcthuyếtcủacáchọcgiảkhácđểlàmchotấtcảtrởthànhmộtthứlíluậncókhảnăngphụcvụchochếđộchínhtrịphongkiến,từđóhọcthuậtvàtưtưởngcủađạoNhođãtrởthànhchínhthốngtrongnềnvănhóaphongkiếnvàKhổngTửcũngđượcmọikẻthốngtrịphongkiếnquacácthờiđạilầnlượtsùngbáiđềcao,nânglêntớimộtđịavị"vănthánh",chỉthuacómộtmìnhđếvươngmàthôi.

LADUẪNHÒA

TạisaoVươngHyChiđượctônlênlàm“Thưthánh"?

VươngHyChilànhàthưpháplớncủathờiĐôngTấn(317-420sauCôngnguyên).Nghệthuậtthưphápcủaôngrấtcao,đạttớitrìnhđộ"nhìnthấysứcxuyênquagiấy,hìnhhiệnlênsinhánhsángchóilọi"(kiếnkìlựctháuchỉ,hiệnkìhìnhsinhhuy)vàôngđãđượcngườitatônlênlàm"thưthánh"(ôngthánhthưpháp

VươngHyChitrởthànhthưthánhtấtnhiênkhôngtáchkhỏiviệcôngchuyêncầnhọchỏivàkhổcôngluyệntập.Truyềnthuyếtkểlạirằng,ôngluyệntậpchữviếthếtsứccầncù,thườngxuyênracáiaonhỏởtrướccửađểrửabútnghiên,kếtquảđãlàmchonướcaođenlạimàtrởthành“mặctrì"(aomực).Ôngtớinơinàocũngkhôngngừngluyệnchữvìthếcácnơitrongtoànquốccònđểlạitớibốnnămchỗlà"mặctrì".

Ngoài việc chuyên cần học hỏi và khổ công luyện tập, thành tựu kiệt xuất củaVươngHyChikhôngthểtáchrờikhỏicátínhđộcđáocủaông.VươngHyChilàcháugọithừatướngVươngĐạothờibấygiờlàbác.Phunhâncủaônglàcongáitháiúy(chứcquantươngđươngvớithừatướng)HyGiám.SáchsửcóghilạirằngHyGiámnghethấynóiconcháunhàhọVươngcónhiềunhântàixuấtchúng,vì thếpháingườiđếnchọnchàngrể.ConnhàhọVươngnghethấynóiHytháiúyđếnchọnchàng rể thì người nàongười nấy áomũchỉnh tề và cungkínhngồi chờ tuyển chọn.Chỉ cómìnhVươngHyChi thì nhưkhôngbiết có chuyệnnày, vẫn cứmộtmìnhnằmở chỗ cửa sổ phía đông,phanhbụngraăn.NhữngngườitớiđấybènvềthưavớiHyTháiúy.HyTháiúycườivànói:

-Ngườinàylàmconrểtađượcđây.VềsauôngđemcongáigảchoVươngHyChi.Ngườiđờixưavốngọicáichõnghẹplàxàng,vì

thếsaukhicâuchuyệnnàyđượctruyềnđithìconrểđượcgọilà"đôngxàng"(giườngphíađông)haylà“đảnphúc"(phanhbụng).

VìVươngHyChicótínhcáchđộcđáokhônggiốngngườikhác,chonênvềsángtạonghệthuậtôngcũngcónhữngtìmtòikhônggiốngmọingười.Saukhihọctậprấtnhiềunhàthưphápnổitiếng,ôngtiếpthusởtrườngcủamỗingười,gạtbỏnhữnggìcũkỹ,đưaranhữngđiềumớimẻ,hìnhthànhđượcmộtphongcáchviếtvớinhữngthếữhùngvĩkhỏekhoắn,cónhiềubiếnhóa,tựmìnhtrởthànhmộtthểmới.Ôngđãđượcnhữngngườihọctậpthưphápquacáctriềuđạihếtsứchoannghênhvàtrởthành"Thưthánh",cóảnhhưởngrấtlớntronglịchsửthưpháp.

LADUẪNHÒA

TạisaongườitagọinhàthơlớnLíBạchlà“tửutiên”?

LíBạchlàmộttrongnhữngnhàthơlớnnổitiếngnhấtdướitriềunhàĐườngởTrungQuốc.ÔngđãsoạnnhiềubàithơcangợinhữngcảnhnúisôngtránglệcủaTổquốc.Thơcủaôngbiểuhiệnmộtkhíkháihàophóng,mộtóctưởngtượngphongphúvànhữngtìnhcảmsôinổi,trởthànhnhữngtácphẩmbấthủtronglịchsửvănhọcTrungQuốc.LíBạchkhôngnhữnggiỏilàmthơmàcònnổitiếngvìthíchuốngrượu.Ôngcóviếttrongmộtbàithơ:

Thiênnhượcbấtáitửu,Tửutinhbấttạithiên;Địanhượcbấtáitửu,ĐịaứngvôtửutuyThiênđịakíáitửu,Áitửubấtquýthiên...(Trờinếukhôngthíchrượu,Saorượukhôngtrêntrời;Đấtnếukhôngthíchrượu,Đấtsẽkhôngsuốirượu.Trờiđấtđãthíchrượu,Thíchrượukhôngthẹnvớitrời...)Đểbiệnbạchchoviệcmìnhthíchrượuôngđãviệnđếncảtrờivàđất.MỗilầnuốngrượuLíBạch

đềuuốngđếnsaytúylúycànkhôn.MộthômhoàngđếmuốngọiLíBạchđểđiềnlờicavàomộtkhúcnhạcbènralệnhchocácquanđitìmôngvề.Sauđómọingườiđitìmmãimớithấyđượcôngtrongmộtquánrượungoàiphố,thìraôngđãsayrượungủthiếpđimất.Saukhivàotrongcung,LíBạchngồiphệtngayxuốngđấtnhưnglạicảmthấychânmìnhđangđiủngrấtlàkhôngthoảimái,bênnóivớimộtviênquancótuổiởbêncạnh:

-Ngàihãygiúptatháoủngrađi!VịquancótuổikiachẳngphảilàaikhácmàchínhlàCaoLựcSĩ,kẻđứngđầucáchoạnquanrất

đượcvuayêu.CaoLựcSĩnàythườngtácoaitácquái,bâygiờlạithấyLíBạchngang.nhiêndámbảomìnhtháoủngchohắn,vìvậytứcđiênlênđược.Tuythếlúcnàyđangởtrướcmặthoàngđế,chonênCaoLựcSĩvừa sợxúcphạm tớiLíBạch,vừamuốn làmchohoàngđếvui lòng,dođóphảimiễncưỡngnuốtgiậnlàmnhưkhôngcóchuyệngì,cứcườikhìkhìvà

-Đúnglàuốngrượusayquárồi.Rồichẳngcòncáchnàonữa,lãovừanóivừaquỳxuốnggiúpLíBạchtháoủng.SauđóLíBạch

mượnmenrượu,choýthơtuônrangọnbútchạytrêngiấynhưrồngrắn,thếlàchẳngmấychốcđãviếtxonglờicatừ.Hoàngđếngâmđingâmlạibàithơvàilần,cảmthấylờivănrấtđẹp,tiếttấuđúngchấtnhạc,thậtlàmộtbàithơhay,bènlậptứcgọinhạccôngtớibiểudiễn.TấtnhiênsaukhiphảitháoủngchoLíBạch,từhômấyvềsauCaoLựcSĩômhậntronglòng,nhưngcáidanhtiếnguốngrượulàmthơcủaLíBạchngàycàngvangdộivàngườitađãtặngchoôngcáinhãhiệulà“Tửutiên".

TỪCỐCAN-QUÁCHCẢNHPHONG

TạisaoĐỗPhủđượctônxưnglà"Thithánh"?

Chumôntửunhụcxú,Lộhữuđốngtửcốt.(CửasonrượuthịtthốiTrênđườngđốngxươngchết)Quốcphásơnhàtại,Thànhxuânthảomộcthâm.(Nướcmấtnúisôngcòn,Thànhxuânrễcâysâu.)Nhữngcâu thơnàyđượcmuônđời truyền tụng,nhànhàghinhớvàđều làcủanhà thơ lớnđời

ĐườngĐỗPhủ.Trongcuộcđờivẻnvẹncó59nămĐỗPhủđãviếthàngngànbàithơ,trongđócácbàinhưTựkinhphóPhụngTiênhuyện,Vịnhhoàingũbáchtự(TừkinhđôđihuyệnPhụngTiênvịnhnhớ500chữ),Xuânvọng(Ngóngxuân),Tamlại(Bathưlại),Tambiệt(Balầnlybiệt)đềulànhữngtácphẩmcósứcmạnh,lưudanhmuônthưở.

ĐỗPhủxuấtthântừmộtgiạđìnhthếtộcchuyênvềthithư,ôngnộicủaôngĐỗThẩmTínlàmộtnhàthơthờiđầunhàĐường.VìĐỗThẩmTíncóđilạivớianhemTrươngDịlàsủngthầncủaVõTắcThiên,chonênsaukhianhemhọTrươngbịgiếtĐỗThẩmTíncũngmắctộiphảiđiđầy,tuynhiêngiađạokhônghềsuybại.

ĐỗPhủthôngminhhamhọctừnhỏ,cóchílớnbáođềnơnnước,nhưngsaukhiôngtrưởngthànhnhàĐườngđãtừthờikìhưngthịnhchuyểnsangsuyvi.ĐườngHuyềnTôngđemviệctriềuchínhtraochongườianhcủaDươngQuýPhilàDươngQuốcTrung,làmchothiênhạtrànngậptrongnhữnglờioánhận.MộtsủngthầnkháccủanhàvualàAnLộcSơnthừacơlàmloạn,đẩynhândânvàotaihọachiếntranh.

ĐỗPhủđithikhônglầnnàođỗ,chonênkhônglàmthếnàocóđượccơhộiđểsửdụngtàinăngcủamình.Tráilại,trongchiếntranhôngphảilưulạcnhiềunơi,sốngcuộcđờicùngkhổchonênchínhmắtnhìn thấycảnhnhândânphảichịunhững taiương trầm trọng.Vì thếôngcàngngàycàngcóđượcnhậnthứcrõràngvềcáihiệnthựcxấuxatrongxãhội.

Nhờđócáctácphẩmcủaôngmiêutảđượcmộtcáchsâusắcvàtinhvicácnỗikhổđaumàchiếntranhđãgâyrachonhândân.Vạchtrầnmộtcáchsắcbénsựthốithacủagiaicấpthốngtrị,đồngthờiphêphánmạnhmẽdãtâmcủabọnthốngtrịphongkiến.

ĐỗPhủgiỏivềthơcổthểvàthơluật,cáctácphẩmcủaôngcóphongcáchđadạngnhưngchủyếulàthểhiệnnỗiuuấttrầmtrọng,sựkhổđaucủanhândân.Ngônngữtrongtácphẩmrấttinhluyện,cósứcbiểuđạtcao.VìcáctácphẩmcủaôngphảnánhđượcquátrìnhlịchsửchuyểnbiếntừthịnhđếnsuycủatriềuđạinhàĐườngmàlạicógiátrịnghệthuậtrấtcao,ảnhhưởngrấtmạnhtớisángtácthicacủacácthờiđạivềsau,chonênôngđượcđờisautônvinhlà"Thithánh".

LADUẪNHÒA

TạisaonóiNgôĐạoTửlà"Họathánh"tronglịchsửTrungQuốc?

NgôĐạoTử sống trongnhữngnămniênhiệuKhaiNguyêndưới triềunhàĐường.Ông sinhởDươngĐịchtỉnhHàNam,naylàVũHuyệntỉnhHàNam.Từnhỏôngđãsớmmấtcảbốlẫnmẹ,vàphảisốngtrongmộtgiacảnhbầnhàn.Đểkiếmkếsinhnhai,từtámtuổiôngđãtheohọcmộtngườithtượngdângianvàsángnàocậubéNgôĐạoTửcũngphảidậyrấtsớmđểmàimực.Cậuhọctậpkhắckhổ,cuốicùngđãtrởthànhmộthọasĩtrứdanh.

Hồicònlàthanhniên,NgôĐạoTửđãtừnglàmhuyệnúyởHàKhâu(naylàthịtrấnDuyệnChâutỉnhSơnĐông).Ôngđếnnhậmchức chưađượcbao lâu thì tronghuyệnbắt đượcmột tên ăn cắp,nhưngmộthômtênkẻcắpnàyđãvượtngụcbỏtrốn,NgôĐạoTửbèndựavàotrínhớcủamìnhđểvẽlạihìnhcủatêntrộmrồigửicácbứcvẽchândungấytớikhắpnơi.ThếlàkhôngbaolâusaunhữngkẻsaidịchđãdựavàohìnhvẽmàlạibắtđượctênkẻtrộmtạiDĩnhThượngtỉnhAnHuy.ChuyệnnàycóthểchothấyNgôĐạoTửvẽchândunggiốngđếnmứcnhưthếnào.

NgôĐạoTửkhôngnhữnggiỏivềvẽngườimàcảđếncácmônsơnthủy,điểungư,thảomộc,ôngvẽcũnghếtsứcxuấtsắc.

TươngtruyềncómộtnămvuaĐườngHuyềnTôngmuốnđượcthưởngngoạncảnhsơnthủytươiđẹpởsôngGiaLăngtỉnhTứXuyên,bènpháiNgôĐạoTửđitrướcđểvẽ.

TrướckiaNgôĐạoTửđãtừngđếnTứXuyênrồi,lầnnàyđilầnthứhai,tấtnhiênôngcảmthấyrấtlàthíchthú.Ôngngồitrênmộtchiếcthuyền,tronglòngsảngkhoái,cứthếngaodu,vừathungdungngắmphongcảnh,vừaghinhớsâutronglòngtấtcảnhữnggìmìnhđãthểhộivàcảmthụ.

SauchuyếnđichơiTứXuyên,NgôĐạoTử trởvềkinh thànhTrườngAn,ĐườngHuyềnTôngthấyôngtrởvềtaykhông,mộttờphácthảocũngchẳngcó,tronglòngcảmthấyrấtkhôngvui,vìthếđãbảoôngtớiđiệnĐạiĐốngđểvẽlạicảnhsơnthủyTứXuyên.NgôĐạoTửbènvungbút,chỉtrongmộtngàyđãvẽlạitoànbộcảnhsơnthủytrênhơn300dặmcủasôngGiaLăngởTứXuyên,làmchoĐườngHuyềnTôngkinhngạcđếnphảikêulên.

NgôĐạoTửhếtsứcnổitiếngtronglịchsửhộihọaTrungQuốc.Ôngđượctônlênlàmmộtvịtổsưcủamộtthời.Suốttrongcuộcđời,ôngđãsángtáchơn300bứcbíchhọa,hơn100bứchọacuộnthànhtrục.SautriềuđạiĐườngđờinàocũngcóngườivẽphỏngtheocáchhộihọacủaNgôĐạoTửvàchotớingàynayngườitavẫncònhayvẽnhưthế.CáchọasĩdângiantrongcácthờiđạiđềutônNgôĐạoTửlàtổsư.TạicáchộiquáncủacáchànghộingànhhọađềucóbầythầnvịcủaNgôĐạoTửvàtônxưngônglà"Họatổ”(tổsưcủangànhhộihọa).

VÕDUNGCHI

NgườiTrungQuốcđờixưauốngtràtừbaogiờ?

Đờixưa,tràcũngnhưtơlụavàđồsứlànhữngthứhàngquantrọngđượcxuấtkhẩuranướcngoàirấtnhiều.Tràkhôngnhữngđượcnhândâncácnướchếtsứcưachuộng,màcònảnhhưởngtớiquátrìnhpháttriểnvănhóacủamộtsốquốcgia.ChẳnghạnnhưtràđạocủaNhậtBảnchínhlàđãpháttriểndoảnhhưởngcủaTrungQuốc.

TrungQuốclàđấtphátsinhđầutiêncủanướctrà.Cácviệctrồngchè,chếbiếnchè,kĩthuậtuốngnướctràđềubắtnguồntừTrungQuốc.Vậythìngườiđờiđãbắtđầuuốngnướctràtừbaogiờnhỉ?

Trongthờithượngcổxaxưa,ngườitachorằngchèlàmộtthứvịthuốcđượcđặttênlà"trà".Vềsauquathựctiễn,ngườitapháthiệnthấyrằngvịvàhươngcủanướctràcóthểgiúpchoconngườigiảikhátvànướctràlàmộtthứđồuốngrấttốt.Chonênchèđãđượctrồngtrênmộtdiệntíchrấtlớn.

NghenóingaytừsaukhiChuVũVươngdiệtvuaTrụ,cácnướcnhưBaThụcởvùngTâyNamđãlấychèlàmvậttriềucốngđểdânglênChuVũVương.

BảnvăntựghichépvềchèsớmnhấtvàđángtinnhấtđãcótrongthờikìTâyHántrướcđâyhơnhainghìnnăm.Hợpđồngmuabánmộtthằngnhỏ(đồngnô),xưagọilà"đồngước",đãquyđịnhrarằngthằngbéphảicótráchnhiệmnấunướctràvàmuatrà.

Hồiđầutiênmớibắtđầudùngchèđểuống,ngườitanấunướcchètươichưagiacôngcóvịhơiđắng.ĐếnđờiTầnHánthìphươngphápuốngnướctràđãcócảitiến.Ngườitađemláchènghiềnvụnrarồitrộnthêmvớinhữngthứnhưbơ,bộtgạo,nặnthànhviênhaythànhbánh,rồikhinàouốngthìvònátrachovàoấmchèvàlạichothêmnhữngthứđiềuchỉnhhươngvịnhưhành,gừng.

ĐếngiữađờiĐường,nướctràđãtrởthànhđốuốngphổthôngngàythườngcủadânchúng.ĐồngthờichèđãđượctruyềnbárangoàibiênảitớicácnơiởTâyBắc,thậmchítớicảTâyTạng.

TừsauđờiTốngthìđểchếbiếnnướctrà,ngườitadùngláchèsaokhôkhôngthêmcácthứđiềuhòahươngvịnữamàcũngkhôngchếthànhviênthànhbánhnữa.

SangđếnđờiMinhthìcôngnghệsaochèxanhrađời.Cóthểđổnướcsôi trực tiếpchè,đểchongấu,vừatiệnlợivừacóđượcthứnướcthơmngát;cáchlàmnàyđượchoannghênhrộngrãivàcònđượclưutruyềntớingàynay.Hiệnnaychèđãtrởthànhthứhàngđượcxuấtkhẩunhiều,đembánđixatớicácnướcÂu,Mỹđemlạichođấtnướcnhiềungoạihối.

LADUẪNHÒA

Têngọicủathứtrànổitiếng"ThiếtQuanÂm”đãdođâumàcó?

TrướcđâyrấtlâutạihuyệnAnKhêtỉnhPhúcKiếncómộtngườitheođạoPhậttênlàNgụyẨm.MộthômNgụyẨmpháthiệnthấymộtcâychènontrênváchnúiphíatrướctòamiếuthờđứcPhậtQuanÂm.Thếlàanhtađàocâychèlênhếtsứccẩnthậnvàđemvềtrồngởngaytrướccửanhàmình.

Chuyệnnóirathìcũnglạ.Nhưngsaukhiđượcchămnomcẩnthận,câychènàyranhữngcáilávừadàyvừanặng,sắclámàulụcsẫmnhưsắt,hươngkhíbayralàmchoaingửithấycũngrấtthích.VìcâychènàyđãđượcđàođemvềtừtrướcmiếuQuanÂmchonênngườitamớinghĩrằngđâylàBồTátQuanÂmbancho.TừđócâychènàyđượcgọilàcâyQuanÂm.

CâyQuanÂmnàycànglớnlênlạicàngcódángvẻkhácthường.Lờitruyềntụngngàycàngđưađixa,vìthếnhữngngườiởcáchđấyvàichụcdặmcũngđềubiếtrằngởđâycómộtcáicâylạ.DođódânđịaphươngchorằngcáicâynàychínhlàBồTátQuanÂmhóathânvàthườngđemhươngnếntớidướigốccâyđểkhấuđầulàmlễ.

ChuyệnnàydượcđưađếntaiquanhuyệnChuXuânHổ.VừađúngthángHainămấyhoàngđếCànLongtuầnduđếnvùngnày.ChuXuânHổbènđemchuyệnnàytâulênhoàngđế.CànLongnghethấy thế,hết sứcvuimừng,ônghẹnchoChuXuânHổ trongbangàyphảiđemcâyQuanÂmvàokinh.

CànLongvừatrôngthấycâyQuanÂmđãnghĩthầm:"Quảnhiênlàmộtcáicâyrấttốt".Nhữngcáilámàuxanhlụcđậm,mùihươngthơmnức.Giữalúcấytháitửởtrongcungđangmắcmộtcănbệnhnguycấpchưacóphươngthuốcnàochữakhỏi.Cóngườibènhiếnkế,nóirằngkhôngbiếtcóthểdùnglácủacâyQuanÂmsắclêndùngthaythuốcchotháitửuốnghaykhông.CànLongbênralệnhchotháitửuốngnướcsắcbằnglácâyQuanÂmnày.

Khôngngờthứnướctràhơiđăngđắngnàylạitỏrarấttốt.Tháitửvừauốngvào,khôngnhữngđãkhỏibệnhngaymàlạicòncảmthấytinhthầnphấnchấnvàănngonmiệng.CànLongthấythếhếtsứcphấnkhởi,ôngluônmiệngkhenngợi:

-ĐúnglàđượcBồTátQuanÂmbảohộ.ThứchènàytêngọilàchèQuanÂm,nhưngvẫnphảithêmmộtchữ"thiết"đặtlêntrướcthìmớihay.

Từđấyvềsau,thứchènàyđãcócáitênchínhthứclà"ThiếtQuanÂm"vàcáitênnàyđãđượclưutruyềnchotớingàynay.

HIỂUBA

NgườiTrungQuốcbắtđầuhútthuốctừbaogiờ?

TrướckianhiềusáchởTrungQuốcgọithuốclálà"đạmbảcô”hay"đạmbacô”,đólànhữngcáitêndịchâm.TênnàyngườidađỏởchâuMỹdùngđểgọimộtthứkhóimàhọhítvàomũi.NhưvậycóthểthấythuốclákhôngphảilàthổsảncủaTrungQuốcmàđãđượctruyềntừchâuMỹsang.

HồicuốithếkỉXVđầuthếkỉXVI,CrixtôpCôlômpháthiệnralụcđịamớilàchâuMỹ.Chuyệnnàyđãcóảnhhưởngrấtlớnđốivớinềnkinhtếvàđờisốngcủathếgiới.Thuốclá,cacao,khoaitây...củachâuMỹđãtrởthànhnhữngmónhàngquantrọngbuônbántrênthếgiớivàđãđượctruyềnsangnhữngvùngđấtnhưPhilippin.

TrongnhữngnămniênhiệuVạnLịchdướitriềunhàMinh,ngànhbuônbántrênbiểncủaTrungQuốcrấtphátđạt.CácthủythủcủavùngPhúcKiếnđãtừPhilippinđemhàngđếnTrungQuốc,vìthếthuốc lá đãđược truyềnxuốngphíanam tớiQuảngĐôngvàđưa lênphíabắc tớiGiangTô,ChiếtGiang.

DanhyTrươngGiớiTânthờibấygiờđãlàngườiđầutiênghisựkiệnthuốcláđượctruyềnnhậpvàoTrungQuốc.

NhưngthuốclácònđượcdunhậpvàoTrungQuốctheomộttuyếnđườngphíabắcnữa:từNhậtBảnquaTriềuTiênrồimớitớimiềnĐôngBắcTrungQuốc.

ĐạikháihồiđầuthếkỉXVIIcũnglàtrongthờikìđầutiêncủatriềuđạinhàThanh,TrungQuốcđãcóngànhmậudịchphátđạtvớiTriềuTiênvàNhậtBản.TrongscácmónhàngmàngườiTriềuTiênđưavàoTrungQuốc,thuốcláđãlàmộtmónquantrọng.HồibấygiờhoàngđếTháiTôngcủanhàThanhchorằnghútthuốcláthìchỉcóhạichứkhôngcólợi,chonênđãtừngralệnhcấm.Nhưngvìkhôngcấmtầnglớpquýtộcnênviệcnàykhôngthuđượckếtquả.Đếnnăm40thếkỉXVIIlệnhcấmthuốclábịhủybỏ.ThứthuốcláQuanĐôngnổitiếngởvùngĐôngBắcbắtđầupháttriển.

TrongnhữngnămniênhiệuGiaKhánhcủatriềunhàThanh,thuốcláđãđượctrồngrấtphổbiếnởTrungQuốc.Theocáctàiliệughitrongsáchthìthờibấygiờcócácgiốngthuốclá:

-HoànhYênởHồNam.-BồThànhYênởThiểmTây,-DuTyYênởBắcKinh,-ThanhYênởSơnTây,-LanHoaYênởVânNam.Năm1890 thuốc lácuốnđược truyềnvàoTrungQuốcvà thuốc lásấyđãđượcphổbiến racác

vùngtrongnước.LADUẪNHÒA

TạisaoBeethovenđượctônvinhlà"NhạcThánh"?

Trênthếgiớicómộtsốnhạcsĩđạttớithànhtựucaođềucóthêmmộtdanhhiệutônxưngđặttrướctênmình.TrongsốđóriêngmộtmìnhnhàsoạnnhạcÁonổitiếngBeethovencóđượccáidanhhiệu"NhạcThánh".

Beethoventừnhỏđãsốngtrongcảnhbầncùng,ôngphảivừalàmviệckiếmtiềnvừahọctậpvànhờđómớicóđượctrithứcmớivàtưtưởngmới.Cuộcsốnggiankhổđãmàigiũaýchícủaông.Vìthếtrongcáctácphẩmcủaôngluônluônthấynổilênchủđềđấutranhchốnglạisốphận.

Beethovenkhôngbaogiờchiềutheothóiđời,khôngbaogiờaduavớithờithế.Nhờtàinăngxuấtchúngvàvớiphẩmcáchbấtkhuấtcủamình,ôngđãđượctấtcảcácđồngnghiệptônkính,đượcngườiđờikhâmphục.

Nắm1815ông45 tuổi,hai taibỗngnhiênđềubịđiếc,nhưngôngdựavàonhữngcốgắngkiêncường,dùcho taiđiếcvẫnsoạnrađượcnhữngtácphẩmkiệtxuất, trongsốđócóbảnGiaohưởngHợpxướng(cũnggọilàbảnGiaohưởngsố9).

Nếunhưcác"thánhnhân"thườngcótrítuệvàphẩmcáchsiêuphàmthoáttục,thìtrongcáidanhhiệu "Nhạc Thánh” củaBeethove không những chỉ bao hàm nội dung nói trên,mà lại còn hàm ýphongcáchtưtưởngvàthểnghiệmđộcđáo.

ChúngtacóthểtìmtrongbảnGiaohưởngĐịnhmệnh(cũnggọilàGiaohưởngsố5)mà nghethấycáitâmthanhnhưcủamộttriếtnhânmuốntìmhiểuýnghĩachânchínhcủađờisốngconngười,cũngcóthểdựavàobảnGiaohưởngAnhhùng(cũngcótênlàbảnGiaohưởngsố3)đểnghe thấynhữngýBeethovencangợivàtỏlòngtônkínhcácanhhùng,càngcóthểdựavàobảnGiaohưởngĐiềnviên(còngọilàbảnGiaohưởngsố6)đểngthấynhữnglờiâuyếmhướngvọngthiênnhiêncủaông.

TrongcáctácphẩmcủaBeethovenđúchợpcáckhổnạncủaông,dũngkhícủaông,niềmhoanlạccủaôngvàcảnỗibiaicủaông.Lãnhvựcnghệthuậtvàlãnhvựctưtưởngmàôngđạttớithìcảthờibấygiờlẫnchotớingàynaychưacómộtngườinàokhácvươntớiđược.Beethovenkhônghổthẹnvớidanhhiệu"NhạcThánh"màngườitatặngchoông.

NGÔNHÃTIÊN

Trênthếgiớicóbaonhiêuthứtiếng?

Hiệnnay trên thếgiới cókhoảng sáu tỉ conngười, chianhau sống trênnăm lụcđịavàphân rakhoảnghaitrămquốcgia.Phầnlớncácconngườikhôngchỉkhácnhauvềphongtụctậpquánmàcòndùngnhữngngônngữkhácnhau.

TheobảnđiềutrabáocáocủaủybanUNESCOLiênHợpQuốcthìtrênthếgiớicóhainghìnbảytrămnămmươithứtiếng.NhưngmộtsốnhàxãhộihọcởNgavàởĐứclạinóirằngtrênthếgiớicónămnghìnsáutrămnămmươimốtthứtiếng.Nóichungtrênthếgiớicóhainghìnđếnbanghìnthứtiếng.

Nhưngtrongcácthứtiếngphongphúnhưthếnày,thìcótrênmộtnghìnbốntrămthứtiếnghoặckhôngđượccôngnhậnlàthứtiếngđộclập,hoặclàsắpbịtiêuvong.Cókhoảnghaimươithứtiếnghầunhưngàynaykhôngcònaibiếtnóinữa,baphầntưcácthứtiếngtrênthếgiớicònchưacóchữviết.Chỉcókhoảng500thứtiếngđãđượcngườitanghiêncứutươngđốiđầyđủ.

Trênthếgiớicókhoảng13thứtiếngmàsốngườisửdụnglêntớitrên50triệu.TrongsốđótiếngHán,tiếngAnh,tiếngTâyBanNha,tiếngNgađềucótrênmộttrămtriệungườitrênthếgiớisửdụng.TiếngPháptuycósốngườisửdụngkhôngtới100triệunhưnglạicóđến26quốcgialấytiếngPháplàmngônngữchínhthức.CamarunlàmộtnướcnhỏởmiềnTâychâuPhi,nghenóinướcnàycótrênmộtnghìnthứtiếng.TrênthếgiớithứtiếngcósốngườisửdụngítnhấtlàOat,chỉcó50ngườinói.

LạicómộtthứtiếngnhântạođólàQuốctếngữ.Quốctếngữlàmộtthứtiếngbổtrợtrênthếgiới.Cácnướctrênthếgiớiđềucóngườibiếtsửdụng.

THÁITÀIBẢO

Thếgiớicóbảykìquannào?

HaithếkỉtrướcCôngnguyên,thànhLaMãcómộttácgiảlữhànhgiatênlàAntơbat.SaukhiđichuducácnướctrênthếgiớiôngđãnêulênbảynơidanhthắnglớnphảnảnhđượctrìnhđộkhoahọcvàvănhóacủatoànthểcácvùngchungquanhbiểnĐịaTrungHải.Ngàynayngười tagọibảynơidanhthắngnàylà"BảykìquanThếgiới”."BảykìquanThếgiới”nàygồmc

1.KimTựthápcổởAiCập.Đólàcôngtrìnhkiếntrúccổxưanhấttronglịchsửcủabảykìquan,đãđượcngườiđờixưaxâydựngtrướcđâykhoảng4.600năm,chotớinayvẫncòngìngiữhoànhảo.

2.VườntreothànhBabilon.Làmộtđàiđắpbằngđấtcóbốntầng,caotới25mét,trênmỗitầngcótrồngnhữnghoacỏkìlạ,nhìntừxathìnomcứnhưlàmộtvườnhoatreotrêncao.TươngtruyềnvườnhoanàylàdoquốcvươngBabilonchoxâydựngđểanủibàvươngphiphảisốngxacốhương.

3.ĐềnthờnữthầnArtemixởEphedơĐềnthờnàydài126mét,rộng65mét,xungquanhcó127cộttrụbằngđá.Trêncáccộtđánàymangnhữnghìnhđiêukhắcthểhiệncácchuyệnthầnthoại.

4.TượngthầnDơtởOlympiađặttrongđềnthờthầnDơttrênnúiOlympiaởmiềnNamHyLạp.Tượngcao15mét,thânbằnggỗđen,trangsứcbằngvàng,ngàvoivàđáquýTayphảicủathầngiơrađỡbức tượngcủanữ thầnChiếnThắng,còn tay tráunắmchiếcgậy tượng trưngchoquyềnuycủamình,thầntháirấtlàtrangnghiêm.TiếcrằngtrongthếkỉVbứctượngnàyđãbịhủyhoại.

5.LăngmộHalicacnaxởThổNhĩKì.ThếkỉIVtrướcCôngnguyênquốcvươngCaliaởtiểuAsiađãxâydựngkhulăngmộnàychovươnghậu.Lăngmộđượcdựngbằngđáhoahìnhchữnhật,phíatrêncó24hìnhkimtự tháp.Trênđỉnhmộtạc tựợngvuaHalicacnaxngồicùngvớivươnghậu trênchiếnxa.ĐếnthếkỉXVlăngmộnàyđãbịhủyhoạitrongmộttrậnđộngđất.

6.TượngthầnmặttrờitrênđảoRôtởĐịaTrungHải.BứctượngnàyđãđượcsángtácđểkỉniệmsựkiệnđảoRôtthoátkhỏicuộcvâyhãmkéodài.Tượngđượcđúcbằngđồngthau,caotới39mét,đặtởcửahảicảngcủađảonày.Năm22ướcCôngnguyênbứctượngđãbịpháhủytrongmộttrậnđộngđất.

7. Cây đèn biển ở Alecxandria nước Ai Cập, cao 122mét. Trên đỉnh tháp có bức tượng thầnApolonlớn.Đếnđêmtrênđỉnhthápđốtmộtngọnđènrấtto,chỉdẫnchotàubèđilại.Tươngtruyềnkểrằngcáctàubèởcáchxa40kmcũngcóthểtrôngthấyánhđèntrênđỉnhtháp.NgọnđènbiểnnàycònđượcgiữchotớithếkỉXIIsauCôngnguyên.

VƯƠNGTHANHLƯƠNG

TạisaoVạnLíTrườngThànhkhôngđượcđưavào"BảykìquanThếgiới”?

VạnLíTrườngThànhlàmộtcôngtrìnhkiếntrúcvĩđạicổxưanhấttrênthếgiới.Nomnónhưmộtconrồngkhổnglồuốnkhúclênlênxuốngxuống,kéodàiliênmiêntới6.700km.CùngvớikimtựthápởAiCập,VạnLíTrườngThànhđượccoilàhaikìtíchcótínhchấttiêubiểunhấttrêntráiđấtnày.TuynhiêntêncủakimtựthápAiCậpthìđượcđặtlênhàngđầucủabảykìquanThếgiới,cònVạnLíTrườngThànhởTrungQuốclạibịgạtrangoàibảykìquanấy.Đólàvìsaovậy?

"BảykìquanThếgiới"gồmcó:KimtựthápcủaAiCập,vườntreoBabilon,lăngmộHalicacnaxởThổNhĩKì,tượngthầnDơttrênnúiOlympiaởHyLạp,đềnthờthầnArtêmixởEphedơ,ngọnđènbiểnPhalaxởAiCậtượngđồngtạchìnhthầnApolontrênđảoRôt.

“BảykìquanThếgiới”nàyđãđượcnhàthơAntơbatnêulêntrongthếkỉIItrướcCôngnguyên.Hồiấynhà thơnàysống tại thànhXidonởPhenixi trênbờbiểnphíađôngcủaĐịaTrungHải,màtrongthờikìấythìcònchưakhaithôngconđườngtơlụatừTrungQuốcsangtớibờbiểnphíađônĐịaTrungHải.VìthếnhàthơnóitrêncònchưađượcbiếtrằngởphươngĐôngcómộttòatrườngthànhhùngvĩ.Vìvậyôngđãkhôngđưatòatrườngthànhấyvàomộttrong“BảykìquanThếgiới"vàđócũnglàđiềucóthểhiểuđược.

Chotớithờikìcậnđại,cáchnóivề“Bảykìquanthếgiới”lạicónhữngnộidungkhác.Hiệnnay“Bảykìquanthếgiới”màngườitanóitớichỉcó:ĐấutrườngcổhìnhtrònởthànhLaMãnướcItalia,đènbiểnPhalaxởAlecxandrianướcAiCập.VanLíTrườngThànhởTrungQuốc,cáccôngtrìnhkiếntrúcbằngđáxếphìnhvòngtròntrênbiểnXưkhânởnướcAnh,ngọnthápnghiêngPixaởItalia,ThápLưuLyởNamKinhTrungQuốc,NhàthờThánhXôphiởIxtambunThổNhĩKì.

THÁITÀIBẢO

TạisaongườitadùngtênvuaSalomonđểbiểuthịtríthôngminhcủaconngười?

SalomonlàvịquốcvươngnướcDoTháiIxraenthờicổđại.Ôngluônluônxétxửmộtcáchchuẩnxácvàcôngbằngnhữngvụánmàngườikháccoilàkhôngthểnàoxửđược.

MộthômcóhaingườiđànbàcãinhauầmĩvàlôinhautớitrướcmặtvuaSalomon.Mộtngườiđànbàtrongsốđóchỉngườikiavàlalối:

-Tôivàmụnàycùngsinhcon trongmộtgianphòng.Tôisinh ra trướcđượcmộtđứacon trai,khôngmấychốcmụcũngsinhmộtđứacontrai.Nhưngđếntốilúcđingủmụđãkhôngcẩnthậnđèchếtconcủamụ.Sángnaylúcngủdậy,tôichocontôibúthìđứatrẻđãchếtrồi.Nhưngtôinhìnkỹthìthấyđứatrẻấydứtkhoátkhôngphảilàcontôimàconcủatôiđãbịmụkiađánhtráomấtrồi.

Ngườiđànbàkiacũnglậptứccãilại:-Chỉnóibậy,rõrànglàmụđãđèchếtconcủamụrồilạiđổchota.Thếlàhaingườicứthếlahétcãinhauvàkhóclócđếnchếtđisốnglại.Tấtcảnhữngngườixung

quanhchẳngcóaidámphánđoán thếnào.Vậy thì tronghaingườiđànbànàyngườinàonói thật,ngườinàonóidối?VuaSalomonngẫmnghĩmộtlátrồinói:

-Haingườitranhcãivớinhaulàmcholòngtaphiềnmuộn.Thôithếnàyvậyđemcondaotớiđâychặtđứabélàmhaichohaimụ,mỗimụmộtnửalàxong.

Theolệnhcủaquốcvương,cáctùytònggiằnglấyđứabétrongtayhaingườiđànbà.Đếnlúcấytronghaingườiđànbàthìcómộtngườikhôngcònthiếtgìnữa,chạylaotớiphủphụctrướcmặtvuaSalomonvànói:

-Xinnhàvuakhaiân,xinnhàvuakhaiân.Xinngườihãyphánquyếttraođứabéchongườiđànbàkia,tôitìnhnguyệnkhôngđòicontôinữa,khôngthểnàođểđứacontôidứtruộtđẻraphảichếtnhưthếnày.Salomonthấythếcườivànói:

-Thếlàxongrồi,ánđãrõrồi,đứabéphảilàconcủangườiđànbànày.Cònmụkiachẳngnóigìcả,chẳngđaukhổgìcả.Nhấtđịnhmụkhôngphảilàmẹcủađứabé.

MọingườithấyvuaSalomonxétxửthôngminhnhưvậy,đềuhếtsứckhâmphục.VềsaucáitêncủaSalomonđãtrởthànhdanhtừtượngtrưngchođầuócthôngminhcủaconngười.Ngườitathườngnói"thôngminhnhưvuaSalomon"đểchỉsựthôngminhcủaconngười.

LADUẪNHÒA

Tạisaogọimộthànhvigiảdốilà"cáihôncủaJuda”?

Truyền thuyếtkể rằngJesus,ngườisáng lậpđạoCơĐốccómườihaimônđồ, trongsốđómộtngườitênlàJuda.TrênbứcbíchhọaBữaăntốicuốicùngcủadanhhọathếgiớiLeonardodeVinci,chúngtacóthểnhìnthấyJuda.

NộidungcủabứcBữaăntốicuốicùngkểlạimộtcâuchuyệnnhưthếnày:hômấyđãsắptớilễVượtQua,Jesuscùngvớimườihaimônđồcủaônghộihọpđểcùngănmộtbữatối.Đếnlúcbữaănđãdùnghếtmộtnửa,JesusnóirachuyệnJudacấukếtvớikẻđịchđemthầybánchochúng.JudathấythếvừasợvừathùhậnJesusbènkiếmcớđánhbàchuồn.

TrướchômấyJudaquảthậtcócâukếtvớikẻđịch.KẻđịchđãchuẩnbịchoJudabamươiđồngtiềnbạcvàbảoJudaphảibánrẻthầycủamình.BâygiờJesuslạivạchtrầnâmmưucủahắn,chonênlúcbữatiệctốinàykếtthúc,JudađãnóirõchokẻđịchbiếtthờigianvàhoạtđộngcủaJesuscùngcácmônđệcủaông.Ngoàirahắncònđích thândẫnđườngchokẻđịchđibắtJesus.SaukhiJudađếnvườnGhetsemanihắntrôngthấyJesuscùngmườihaimônđồđangcómặt,hắnbènđitớitrướcmặtJesusvàlàmđúngtheoámhiệumàhắnđãbàntrướcvớikẻđịch.HắnkhekhẽhônlêntránJesus,vìthếkẻđịchđãcóthểbắtvàgiảiJesusđi.

VƯƠNGCẦN

TạisaotrongtiếngAnhcócâutụcngữ"Conmèochínmạng”?

RomeovàJulietlàtácphẩmkịchtrứdanhcủaSechxpia,bậcthầytrongngànhbiênkịchcủanướcAnh.RomeovàJulietlàhainhânvậtnamnữyêunhautrongvởkịch.Haingườithuộchaigiađìnhquítộccómốithùtruyềnkiếpmàoánthùtíchlạingàycàngthêmsâu.Thậmchícảđếnbạnbèvànôbộctronghaigiađìnhcũngkhôngthểnàothâncậnvớinhauđược.

MộthômngườibạncủanhàRomeolàMuchiovàTibaotơcủanhàJulietchấpvớinhau.Muchiotứcgiậnrútkiếmramuốnquyếtđấuvới"conmèolôngxùTibaotơ”.Tibaotơngạomạnnói"sẵnlòngvângtheolời”.NghethấythếMuchiotứcgiậnnhưngvẫnkhôngđểmấtphongđộcủamộthiệpsĩnói:

-Conmèoyêutinhcừlắm.Nghenóimicóchínmạng,nhưngtachỉmuốnlấymộtmạngcủamithôi.Hãyđểlạichomitámcáimạng,rồihãytínhtoánsau.

BọnRomeovội tới khuyêncanhaingười, nhưngTibaotơđã thừa cơgiết chếtMuchio,Romeophẫnnộmuốnphụcthù,chonênlạiđâmchếtTibaotơ,vìthểRomeophảiđiđày,làmchomốitìnhcủachàngvớiJulietphảitrảiquanhữngthửtháchchuacay.Cuốicùnghaingườiđềuđemtínhmạngquíbáucủamìnhhiếndângchoáitìnhvàvớicáigiáphảitrảcaonhưthế,cũngđãxóabỏđượcmốithùhậngiữahaigiađình.

Trướckhivởkịchnàyramắtcôngchúng,trongdângiancủanướcAnhcũngđãcóthànhngữ“conmèocóchínmạng”,vìtrongsinhhoạtđờithường,ngườitathấyrằngloàimèocósứcsốngrấtmãnhliệt.Dùchorơithậtcaoxuốngdướiđấtnócũngkhôngmấtmạng,vàănphảivậtcóchấtđộcnócũngkhôngchết.Ngàynaycáccôngtrìnhnghiêncứukhoahọcdãchúngminhrằngcấutạocơthểcủaloàimèothậtsựcócôngnăngchốngchấnđộng,khảnăngmiễndịchcủanócũnglớnhơncácloàivậtkhác.Cáccơnăngtựbảovệcũngtươngđốihoànchỉnh,nhờđómàsứcsốngcủanócũngmạnhhơn.

TừsaukhivởkịchcủaSechxpiađượcđemtrìnhdiễn,thànhngữ“conmèocóchínmạng”lạicàngđượclưutruyềnrộngrãihơn.Ngườitathườngdùngcâunóinàyđểnóivềnhữngngườicóthânthểcườngtráng,tinhlựcdồidàomàcũngdùngđểnóivềcácđoànthểtổchứccósứcsốngmãnhliệt.

TạisaotượngthầnVệNữcụttaytrởthànhbảovậthiếmcótrênthếgiới?

ThángHainăm1820,trênđảoMilocủanướcHyLạp,mộtnôngdântênlàOoccaxđangcàyruộngthìđàođượcdướiđấtlênmộtbứctượngtạchìnhmộtngườiphụnữbịcụttay.Quasựgiámđịnhcủacácchuyêngiavềkhảocổ,hiệnvậtvănhóanàylàmộttácphẩmnghệthuậtthuộcthờikìcổHyLạp,đãcótừthếkỉIItrướcCôngnguyên.ĐólàtượngcủanữthầntìnhyêuVệNữ.

VềsaubứctượngthầnVệNữnàyđượcngườiPhápmuavàmangđiParis.NgườimuabứctượngđemnóhiếnchovuanướcPháplàLuiXVIII.HồibấygiờquốcvươngLuiXVIIInhìnbứctượngmấtmộtcánhtaynày,cảmthấyrằngrằngnóchưađủhoànmỹ,chonênquyếtđịnhmờicácnhàđiêukhắctớiđểlàmthếnàochothầnáitìnhVệNữcóđủhaitay.

Tuynhiênbấtkìnhàđiêukhắcnào,dùsuynghĩnátócđếnthếnào,vàthiếtkếranhữngcánhtayđủtưthếnhưthếnào,nhưngvừalắphaicáitaytạcthêmvàobứctượngthìcuốicùngvẫnkhôngthểnàolàmchongườitavừaý.Tráilạicứtạoracảmtưởngnhưvẽrắnthêmchân,gâytổnhạichomỹcảmnghệthuậtcủatácphẩmđiêukhắc.

Saukhibức tượng thầnVệNữcụt tayđược triển lãmcôngkhaiởParis, ấn tượng thật là chấnđộng,mọingườiđềukinhngạc,cangợi từngđườngnét tinhxảovàvẻđẹp tuyệt trầncủa toànbứctượng.

Ngàynaybứctượngđiêukhắcnàyđượccoilàvậtbáuvôgiáhiếmcótrênđời,vàđượcđểtrongviệnbảotàngLuvrơtạithủđôPariscủanướcPháp.

CácphiênbảncủabứctượngthầnVệNữcũngđượcphổbiếntrênkhắpthếgiới,thâmnhậpvàohàngvạngiađìnhvàđượccoinhưvậttượngtrưngchocáiđẹp.

ỞTrungQuốccũngcómộttácphẩmnghệthuậttươngtựnhưbứctượngnóitrêncủathầnáitìnhVệNữ.TrongviệnbảotàngtỉnhThiểmTâycómộtbứctượngBồTát.Khikhaiquậtdướiđấtlênthìđầu,tay,chânđềuđãgãyđứt,xongdảilụarủtừtrênvaixuốngvàcácnếplụacủachiếcváytuônchảynomcứnhưnướcmùaxuân.Cácnếpdathịt,cácđườngnétcủatoànthânđẹpđếnnỗingườitanghĩrằngbứctượngđứngcủavịnữBồTátnàytràntrềcảmộtsứcsốngthanhxuân.

"Vẻđẹptànkhuyết"trênbứctượngđiêukhắccổđạinày,dùkhôngcóhaitay,songvẫnlàmchongườitacóthểthôngquacácphầncònlạicủacơthểđểtưởngtượngđượcvẻđẹptuyệtvờicủatoànthânnhânvật.Bứctượng"ThầnVệNữ”TrungQuốcnàyhoàntoàncóthểsosánhvớibảovậtđiêukhắctạiviệnbảotàngLuvrơởthủđôPariscủanướcPháp.

TỪC̔CAN-QUÁCHCẢNHPHONG

TạisaonhàđiêukhắcRôđanhtạcbứctượngBanzackhôngcótay?

NhàđiêukhắcngườiPhápnổitiếngtoànthếgiớilàRôđanh,suốttrongcuộcđờicủaông,đãcóđượcnhiềukiệt tácđiêukhắcquảthật làhuyhoàng.Ôngđãcónhữngcốnghiếntuyệtvờichokhotàngnghệthuậtcủanhânloại.

ThủphápsángtáccủaRôđanhhếtsứcphongphú,đadạngvàcótínhnghệthuậtđộcđáo.ÔngđãtạcbứctượngBanzacnổitiếngsinhđộngnhưngườisống,tácđộngrấtmạnhtớingườixem,đúnglàmộtbảovậtcủangệthuậtđiêukhắc.Nhưngbứctượngcủabậcthầyvănhọcnàylạikhôngcótay,đólàvìsaovậy?

Hômtạcxonglầnđầu,Rôđanhhếtsứcphấnkhởi,gọingayvàingườimônđẹcủamìnhtới,chohọchiêmngưỡngbứctượngkỉniệmBanzacmàmìnhvừahoànthành.

LúcRôđanhkéotấmvảiphủtrênbứctượngrathìcácmônđệcủaôngđềukêulênvìkinhngạc.TrướcmắthọhiệnramộtBanzactrongchiếcáongủrộngthùngthình,haitaybắtchéotrướcngực,mắtnhìnthẳngvềphíatrước,nomcóvẻnhưvừaquamộtđêmcàybừavấtvảtrênmặtgiấy.Tronggiờkhắcnàyôngđangđưamắtnhìncảnhtrờibìnhminhbênngoàicửasổvàđangsuynghĩấpủmộttácphẩmkiệtxuấtmới.MấyngườimônsinhcủaRôđanhđềubịchấnđộngtrướckáccủaôngthầy,nhưngtrongđócómộtngườichỉcáitaytrênbứctượngvàxúc

độngnói:-Thưathầy!Thầytạccáitaynàytruyềnđạttinhthầnrấtgiống,nomcứnhưthậtvậy.XonglờikhennàychẳnghềlàmchoRôđanhcảmthấyvừaý,tráilạiôngnhúnvai,trênmặthiện

rõvẻthấtvọngsâusắc.RồiđộtnhiênRôđanhcầmlấycondaođiêukhắcrồinhằmthẳngvàocánhtaycủaBanzacmàchémxuốnghainhát.Độngtácnàyquảthậtđãlàmchomấymônsinhcómặtđờđẫncảngười.Rôđanhnói:

-Haicáitaynàytuylàhoànmỹnhưthếnào,nhưnglạikhôngnằmtrongcáithểhoànchỉnhcủabứctượngđiêukhắcnày.Thôihãyđểchonótựrađi.Mọingườicầnphảinhớlấyrằngtrênmộttácphẩmnghệthuậtchânchínhthìkhôngthểcómộtbộphậnnàoquantrọnghơncáihoànchỉnhcủanóđược.

CáchnhìnsâusắcnàycủaRôđanhđãlàmchocácmônsinhcủaônghiểurõthêmdụngtâmcủaôngthầy.TừđấyvềsaubứctượngBanzaccủaRôđanhđượclưugiữmãimãi trongkhurừngnghệthuậtcủathếgiới,bêncạnhcáctácphẩmkháccủaRôđanhnhư:NhàTưtưởng,ThờikìĐồngthau...

VƯƠNGCAN

TạisaonóinướcPháplàquêhươngcủanghệthuậtđiệnảnh?

NướcPháplàquêhươngcủangànhđiệnảnh.Tronghơnmộttrămnămtừngàyngànhđiệnảnhrađờichotớinay,nhiềutácphẩmđiệnảnhưutúđãrađờiởnướcPháp.ĐiệnảnhcủanướcPhápchiếmmộtvịtríquantrọngtronglịchsửđiệnảnhthếgiới.

Năm1893ngườiMỹÊđixơnđặtmộtcâyđènsaumảnhphimnhựađãchụp,phóngchiếuhìnhảnhcótrênmảnhphimnhựalênmộttấmmànvảivàtrênmànvảihiệnrahìnhảnhđãcótrênmảnhphimnhựa.Nhưngđóchỉlànhữnghìnhtĩnh.Vềsaumáyquayphimrađời.Chỉtrongmộtphútmáynàycóthểchụpvàichụckhunghìnhvànhưthếđãcóthểghilạiquátrìnhbiếnđộngcủanhânvậtvàsựkiện.Cùngvớisựxuấthiệncủamáychiếuphim,quátrìnhbiếnđộngnàyđãđượcphóngchiếumộtcáchlinhhoạttrênmànvải.

ThángBanăm1895haianhemnhàLuymieđãquayđượcmộthộphimđiệnảnhđầutiêntronglịchsửởthànhphốLyon.Ngày28thángMườiHaicũngnămấy,rạpchiếubóngđầutiêntrênthếgiớirađời.Hômấyngườitađãcửhànhmộtlễkhaitrươnglongtrọngđểchúcmừngngàysinhcủarạpchiếubóngđầutiênnày.

HaianhemnhàLuymieđembộphimđầutiênmàhọquayđượcchiếulênchomọingườixem.Khicáckháchxemthấyxuấthiệntrênmànbạchìnhảnhcủanhữngnhânvậtđanghoạtđộngthìmọingườivuisướngnhưđiênvàchạyđibáo tinchongườikhácbiết.HômấyhaianhemnhàLuymieđãcóđượcbảnquyềnphátminhđiệnảnh.Vìthếngày28thángMườiHainăm1895đãtrởthànhngàysinhcủangànhđiệnảnh.

NămsaunhàquỷthuậtcủanướcPhápMarialquaymộtbộphimnhanđềlàBàquýtộcmấttích,thờigiandài tới15phút, lạicònvậndụngmộtsốkỹxảohìnhảnhđặcbiệtnângcaođượctrìnhđộnghệthuậtcủabộphim.Từđấyvềsau,điệnảnhđãcóđượcởnướcPhápmộttốcđộpháttriểnnhưbay,hìnhthànhđượccảmộthệthốngsảnxuấtđiệnảnh.VìthếnếunóirằngnướcPháplàquêhươngcủađiệnảnhthìđiềuđóhoàntoànđúng.

VƯƠNGCAN

Tạisaovũbalêlạiphảidùngmũibànchân?

ỞnướcHyLạpthờicổđại,tìnhtrạngluônluôncóchiếntranhlàmchoconngườiphảihếtsứccoitrọngviệcrènluyệnthânthể.Cácthiếuniênđãdùngrấtnhiềuthờigianluyệntậpcácmônvật,nhảycao,cửtạhayphónglaođểluyệntậpchocáccơbắptrênthânmìnhtrởnênvừacứngrắn,vừalinhhoạt.

Mộtngườicóthânthểvàtinhthầnkhỏemạnh,cânđối,chântaylinhhoạt,mẫntiệpthìsẽđượcngườikháctônkínhcangợi.

TrongcácnghithứctếthầncủangườiHyLạpđờixưa,họmôphỏngcácquátrìnhchiếnđấutrênmặttrận,cũngnhưcácquátrìnhsănbắncầybừa,vừacahátvừabiểudiễnđủmọithứtưthếvàđộngtácđểphôbàynhữngthânhìnhkhỏeđẹp.

Vềsaucáchoạtđộngnhưthếdầndầndiễnbiếntrởthànhnhữngbuổibiểudiễncamúalongtrọng.Vũbalêlàmộtmônnghệthuậttínhđếnnayđãcóhơn300nămlịchử.Từ"balê"cónghĩalà:dùngnhữngđộngtácvàtưthếcủacơthểconngườiđểbiểudiễnnhảymúavàbiểuhiệnnhữngcâuchuyệnhaynhữngtâmtưtìnhcảmnàođó.

Năm1581HoànghậucủanướcPhápmuốnchúcmừngmộtcuộchônlễquýtộcđãra lệnhdàndiễnmộttiếtmụcnhanđềlàHoànghậuthíchbalê.Trongtiếtmụcnàycóâmnhạc,cóvũđạolạicócảngâmvịnhthicavàbiểudiễntạpkỹ.Hoànghậungồitrênmộtchiếcxephunnướcmàuhoàngkimtiếnvàonơibiểudiễn,phíasaucómộtđámngườigiảtranglànhữngthầnlinhvàyêuquáichânchimmìnhcá,nhữngconngườinàyvừahátvừamúatỏvẻhếtsứcsungsướngvuimừng.

Ngườitađềucôngnhậnrằngđâylàtiếtmụcvũbalêđầutiênvàbắtđầudùngdanhtừbalêđểgọihìnhthứccavũbiểudiễnnhưthếnày.Vũbalêcóđặcđiểmlàthểhiệnmộtnhiệttìnhsôinổiđẩyphấnkhởivớinhữngkỹxảocaovàphứctạp.

Ngày12thángBanăm1832trongvởvũkịchTiênnữ,nữdiễnviênMariaTaliauniđóngvaichínhlàmộttiênnữXiêcphaytađãdùngnhữngđộngtácnhảythậtnhẹnhàngđểkhắchọạhìnhtượngcủatiênnữ,đồngthờipháthiệnthấyrằngnếudùngmũibànchântrongkhikhiêuvũthìcóthểlàmchonhânvậttrongkịchcóvẻnhưphiêudiêubaybổng.Dođóđãvậndụngrấtnhiềuđộngtácởmũibànchân,đồngthờicànglàmnổibậtvẻđẹpcủacácđườngcongtrêncơthể.

VởTiênnữdiễnxuấtthànhcôngđãlàmchovởkịchnàytrởthànhtácphẩmđánhdấumộtbướcchuyểnbiếntronglịchsửpháttriểncủavũbalê.

Từđóvềsaucácđộngtáctrênmũibànchântrởnênkhôngthểthiếuđượctrongvũđạobalêvàlànhữngđộngtáccơbắpmàcácdiễnviênbalêcầnphảinắmvữngmộtcáchthuầnthục.

TỪCỐCAN-QUÁCHCẢNHPHONG

TạisaogiảithưởngNobeltrởthànhgiảithưởngcaoquýnhấttrênthếgiới?

GiảithưởngNobelđãđượcđặtratheodichúcvàvớidisảncủanhàhóahọcngườiThụyĐiểntênlàNobel.Từkhigiảinàyđượctraođầunăm1901,baogiờnócũngđượccoilàgiảithưởngđemlạivinhdựcaonhấttrênthếgiới.GiảiNobelcóthểtrởthànhgiảithưởngđemlạivinhdựcaonhấttrênthếgiớichủyếulàdomấynguyênnhânchínhsauđây:

-Đầutiênlàmóntiềnthưởngcủagiảinàynằmởmứccaonhấtđượccấpđịnhkì,tínhtrongsốcácgiảithưởngvềhọcthuậtvàhòabình.CácmóntiềnthưởngnàyđượclấyratrongmộtphầndisảncủaNobel.Disảnnàygồmkhoảngchíntriệuhaitrămnghìnđôla.Mỗinămlấyrakhoảnghaimươivạnđôlatiềnlãiđểdùnglàmphầnthưởng.

-HailàcácgiảiNobelđượcchiaralàmnămhạngmục:vậtlí,hóahọc,sinhhọchayyhọc,vănhọcvàsựnghiệphòabình,đềudùngđểthưởngchocácnhânvậtcócốnghiếncaonhấttrongnămấyvềcáclĩnhvựcnóitrên.

Danhsáchcácnhânvậtđược thưởngphải thôngquacácchuyêngiavềcácbộmôn thuộcViệnKhọcHoànggiaThụyĐiển,ViệnNghiêncứuCalalinxcaThụyĐiển,ViệnVănhọcThụyĐiểnvàQuốchộiNaUyxácđịnh,saukhisưutầmrấtnhiềutưliệuvàcânnhắcnhiềulần.Tronggầnmộttrămnămnay,saukhigiảiNobelđãđượcđặtra,mộtsốngườiđượcgiảithựcđãcónhữngcốnghiếnvĩđạivàđộcđáođốivớinhânloạitronglĩnhvựccủamình.

Chẳnghạn,năm1901Rownghen,ngườiđầutiênđượcgiảivềvậtlíđãpháthienjquangtuyếnXlànhữngtiagiúpchonhìnxuyêncácvậtvàchođếnnayvẫncònđượcứngdingjrộngrãitrongyhọcvàkhoahọc.

LạinhưbàQuyriđượcgiảihóahọcnăm1911đãpháthiệnnguyêntốhóahọccótínhphóngxạRađiom.

LạinhưgiảithưởngVănhọcnăm1964đượcdànhchotácgiảngườiPhápSactrơ.Cácsángtáccủaôngcótưtưởngphongphú,trànngậptinhthầntựdovàđitìmchânlí,cóảnhhưởngrấtsâuxađếnthờiđạicủachúngta.

Ngườitrênthếgiớingàycàngthừanhậnuytín,tínhkhoahọcvànghiêmtúccủagiảiNobel.VìthếgiảiNobelđãtrởthànhđiềutượngtrưngchovinhdựtốicaovàcũnglàđiềukhíchlệtốicaođốivớingườithànhcông.

NGÔNHÃTIÊN

Thưviệnlớnnhấtthếgiớiởđâu

ThưviệnQuốchộiMỹlàthưviệnlớnnhấtthếgiới.NóđượcxâydựngởthủđôWashingtontạimộtnơitaonhã,phongcảnhrấtđẹp.Thưviệnnàyđượcsánglậpnăm1800.Sauđónóđãhailầnbịđốttrongchiếntranhrồiđến1888lạiđượcxâydựnglạivàchínnămsaucôngtrìnhmớiđượchoànthành.

ThưviệnQuốchộiMỹlàmộtcôngtrìnhkiếntrúccaonămtầngởtrênmộthìnhvuôngdiệntíchtớibavạnm2.Trungtâmcủahìnhvuôngấylàmộtphòngđọccựctohìnhbátgiác,đủchỗngồicho250ngườiđọc,bốnchungquanhchialàmphòngđọcchonghịviên,phòngđọcbáo,phònghộihọavàphòngđọcchongườimù.Tổngsốchỗngồilà1500.

Đếnnăm1939ởphíađôngthưviệnchínhlạixâydựngmộtthưviệnphụsáutầng.Ngoàikhosáchcóthểtàngtrữ10triệucuốn,còncóphòngđọc,phòngmụclục...

SốsáchmàthưviệnQuốchộiMỹtàngtrữthìhếtsứcphongphú,sốlượngcótrêntámmươitriệusách,hìnhvẽvàcácthứtưliệuhơn33triệubảnthảocủadanhnhân.TạiđâycócảbàidiễnvănnhậnchứccủaWashington,vịtổngthốngthứnhấtcủanướcMỹvànhữngbàidiễnthuyếtkhitranhcửcủatổngthốngMỹquacáckhoá.

CónhữngcuốnsáchcổxuấtbảntrướcthếkỉXVI.LạicónhữngtưliệuhộihọahiệnđạiđầyđủnhấtcủanướcMỹ,nhữngcuộnbăngthugọnnhữngtưliệughiâm,nhữngbảnnhạc,nhữngphimđiệnảnhvànhữngsáchinchữchongườimù,cùngnhữngsáchcóâmthanh.

Nếunhưđemcácgiásáchtrongthưviệnxếpliêntiếpvớinhauthìsẽcóchiềudàihơn500km.ThưviệnquốchộiMỹdùngphươngphápquảnlíhiệnđại.Giữathưviệnchính,thưviệnphụvàtòanhà lớncủaQuốchộiởbêncạnhđềucónhữngđườnghầm thôngsuốt.Dướicác tầnghầmnàycónhữngphươngtiệncơgiớiđểđưasáchđi,chỉcần45giâylàsáchcóthểđượcđưatớitayđộcgiả.Tínhtrungbìnhcứ10giâylạicómộtcuốnsáchhaymộtbảntưliệuđượcđưatớitòanhàlớncủathưviệnvàcứhaigiâylạicómộtcuốnsáchđượcnhậpkhotừtrênthếgiới.

KHANGBÌNH

Tạisaomộtsốkỉlụccaonhấttrênthếgiớiđượcgọilà"KỉlụcthếgiớiGuines”?

Guinessvốnlàtênmộtxưởnglàmrượu.Xưởngnàyđãcótớihơn200nămlịchsử.Nóvốnsảnxuấtmột thứrượugọi làrượuGuiness."Làmrượu”và"nhất thếgiới" tấtnhiênlàhaichuyệnhoàntoànkhácnhau,nhưngđãcómộtcơhộingẫunhiênlàmchohaiđiềunàycóthểgắnbóvớinhau.

Năm1951viênquảnlíxưởngnàytênlàPiphây,trongkhiđisănbỗngnhiênnảyramộtýnghĩ,mớilạ:conchimcómàulôngóngvàngphảichănglàloàichimbaynhanhnhấtchâuÂu?Ôngtabèntìmhỏitấtcảcáccơquantưvấn,lụclọirấtnhiềutưliệusáchvở,nhưngcuốicùngchẳngcóaitrảlờiđượcchoôngtacâuhỏinày.

Vìthếôngtamớibắtđầubiênsoạnmộtcuốnsáchchuyênmôntrảlờinhữngcâuhỏiđạiloạinhưthế.Piphâythuthậpcáctưliệuvềvấnđềnày,đồngthờicùngvớimộtngườianhemlàMaiaothợptácthànhlậpmộtcơquanchuyênmônthuthậptàiliệuvềnhữngđiềugì"nhấtthếgiới".

Năm1955đãxuấtbảncuốnsáchlớnvềcáckỉlụcthếgiớiGuiness.Chỉtrongbatháng,sáchđãbánhếtkhôngcòncuốnnào,vàtrởthànhmộttrongcáccuốnsáchđượckháchhàngtranhcướp.

Vềsaubanbiêntậpcủacuốnsáchnàynămnàocũngphảibỏrấtnhiềuthờigianđểthẩmtra,phântích,sửachữacáctàiliệucóliênquanđểxuấtbảnmộtcuốnsáchmới.Đếnđầunhữngnăm90thếkỉXX,cuốnsáchvềcáckỉlụcthếgiớiGuinessđãđượcdịchthànhhàngchựcthứtiếng.Tổngsốlượngpháthànhlêntớivàitrụctriệubản.

Tấtcảnhữngcáigì"nhấtthếgiới"đềuđượcghilạitrongbộsáchvềkỉlụcthếgiớiGuiness,baoquátđủcácmặttrongthếgiớitựnhiênvàthếgiớiconngười,lớnthìđếnvũtrụvàcácthiênthể,nhỏthìchođếncácloàicôntrùng,cỏhoa,tảo,nấm...Nhờcóchủtrương"thúvị"và"mớilạ",nóđượcđộcgiảởtấtcảcácnướchếtsứchoannghênh,vàđượccoilà"thưviệnnhữngcáinhấtthếgiới".Vìthếtấtcảcáckỉlụcnhấtthếgiớiđượcthuthậpvàotrongsáchnàyđềuđượcngườitagọilà"kỉlụcthếgiớiGuiness".

TạisaotrongtiếngNhậtlạicónhiềuchữHánđếnnhưthế?

NhậtBản làmộtnước lánggiềngcủaTrungQuốc, trong thờicổđạinướcnàyđãcónhiềumốiquanhệtraođổivớiTrungQuốc. DướitriềunhàTùyvànhàĐường,nềnkinhtếcủaTrungQuốcphồnvinh,vănhóapháttriểnhưngthịnh.NhậtBảntrướcsauđãcửđimườibanhóm"KhiểnĐườngsứ”(sứgiảpháiđếnnhàĐường)tớitriềuđìnhnhàĐườngđểhọctập,nhómđôngnhấtlêntớihơnsáutrămngười.MộtsốkẻđọcsáchvàhòathượngNhậtBảnùnùnkéođếnthủđônhàĐườnglàTrườngAnđểhọctậpcácloạikiếnthứcvănhóacùngcácsáchkinhđiểncủađạoPhật.Saukhihọctậpthànhcông,mộtsốngườicònởlạitriềuđìnhnhàĐườngđểlàmquan,nhưngphầnlớnđãvềnướcrồitíchcựctruyềnbávănhóacủatriềuđạinhàĐường.

CảđếnThiênhoàngcủanướcNhậtthờibấygiờcũngmờinhữngdanhsưsangbênấyđểcóthểhọctậpvănhóacủanhàĐường,đồngthờiThiênhoàngcũngbổnhiệmmộtsốlưuhọcsinhtừtriềuđìnhnhàĐườngtrởvềtraochohọtráchnhiệmmôphỏngtheocácchếđộchínhtrị,kinhtế,vănhóacủanhàĐườngđểtiếnhànhcảicáchtrongnước.Chuyệnnàyđượclịchsửghilạivớicáitênlà"Đạihóacáchtân".

NhữngngườicóhọccủaNhậtBản tới lưuhọc tại triềuđìnhnhàĐườngđã tinh thôngvănhóaTrungQuốc,họsửdụngthểchữthảovànhữngbộcủachữHánnhằmsángtạoramộtthứvăntựđểviết tiếngNhậtgọi là "bìnhgiảdanh" (Katakana)và"phiếngiảdanh" (Hiragana), trongsốcácchữnhữngchữHánđượchoàntoànđểnguyên,chỉcócáchđọcbịđổikhácmàthôi.Trongthờikìcậnđại,NhậtBản tiếp thukinhnghiệmtiên tiếncủacácquốcgiaphát triểnởphươngTâyđể tiếnhànhcảicách,nhờđóhọpháttriểnrấtnhanhvềvănhóavàđãvượtTrungQuốc.

TừcuốithếkỉXIX,mộtsốphầntửtríthứcTrungQuốckéonhausangNhậthọctậpkinhtế,vănhóacủaNhậtBản.Vì trongngônngữNhậtBảncónhiềuchữHán,chonênkhixuấtdươngnhữngngười nàykhôngphải họcngữngônvăn tựmàvẫnnhanh chóng thíchnghi được.ChẳnghạnnhưKhangHữuVi,LươngKhảiSiêu,haivịnàyvừatớiđấtNhậtđãcóthểđốithoạigiaolưungayvớinhữngngườicóhọcởNhậtBản,tấtcảđềudựavàoảnhhưởngtruyềnthốngcủavănhóaTrungQuốcđốivớiNhậtBản.

KẾCƯỜNG

TràđạocủaNhậtBảnđãbắtnguồnvàpháttriểnnhưthếnào?

NgườiNhậtBản rất thíchuốngnước trà,hơnnữacònđòihỏiphảicóhoàncảnh thíchđángđểuốngnướctrà,màcũngđòihỏinhiềucảvềcáchphatràvàmờitrà.Thôngquaviệcuốngnướctrà,conngườitađạtđượctớicảmgiácthanhtịnhvàthưgiãn.ĐótứclàtràđạocủaNhậtBản.

ThậtratuốngnướctràcủangườiNhậtBảnđãbắtnguồntừTrungQuốc,tràđạođãđượcdunhậpvàoNhậtBảnbởicáchọcsinhvànhàsưđếnTrungQuốclưuhọctronghơnmộtngànnăm.

Năm1191sauCôngnguyên,hòathượngNhậtBảnVinhTâykếtthúcthờikìlưuhọctạitriềuđìnhnhàĐường,đãtrởvềNhậtBảnmangtheorấtnhiềuhạtchè.Saukhivềtớiquêhương,ôngtíchcựckhuyếnkhíchviệctrồngnhữngcâychè,đồngthờicònviếtmộtcuốnsáchnhanđềlà"Ngậttràdưỡngsinhkí”(bàikíuốngtràdưỡngsinh),tuyêntruyềntácdụngtốtđẹpcủanướctrànhư:làmchotinhthầnphấnchấn,làmsángmắt,giúpchoănngonmiệng.Vềsauviệcuốngnướctràđãdầndầnlanrộngratừtầnglớpquýtộcxuốngtớiđạichúngbìnhdân,mộtvịcaotăngcủaThiềntônglàThônĐiềnChuQuángđãlàngườiđầutiênđưaraphươngphápphatràcủaThiềntông.

SaukhiThônĐiềnquađời,thươngnhânthamthiềnlàVũDạTrịÂucũngcốhếtsứckhaiquậtcácđồgốmTínLạc,lànhữngđồphatràmộcmạccóvẻđẹpthuầnpháccủaNhậtBản,điềunàycũnglàmchotràđạocóđượcmộtbướcpháttriểnmới.

CuốicùngThiênLợiHưungườiđượctônvinhlàthiêntàitràđạođãhọctậpthiềnsưVinhTâyvàthuthậptoànbộtàiliệutổngkếtbaoquátđượctinhthầntràđạolà"Thanhtịnhhòatúc"vớiýnghĩalà"khốcáihòabình,thanhtâmantịnh”(hếtsứcyêuhohoàbình,lòngthanhthảnyêntĩnh),ngoàiralạicònyêucầucácdụngcụtràđạophảicóvẻđẹphợpvớinhữngngườiuốngtrà.NghệthuậttràđạocủaThiênLợiHưuđãmởđầuthờikìcựcthịnhcủatràđạotronglịchsửNhậtBản.

Trongnhữngnămgầnđây,tràđạoởNhậtBảnđangdiễnbiếnthànhnhữnghộiuốngtràkiểuđạichúngvàtrởthànhmộtsinhhoạtvănhóaxãgiaolấyẩmthựclàtrungtâm.

CHUXƠDƯ

“Tươngthanh”từđâumàcó?

"Tươngthanh”làmộtthứ"nghệthuậtcười",cáctácphẩmcủa"tươngthanh”tốtthìhàihước,hoạtkê,hoạtbát,phongphú,khoatrương,giỏigâyramâuthuẫn,làmchongườitaphảibậtcười.Chẳngtráchcóngườinói“tươngthanh”tứclàkểchuyệntiếulâm.

"Tương thanh” vốn là đã được hình thành và phát triển từ các câu chuyện cười dân gian trongnhữngnămhainiênhiệuHàmPhongvàĐồngTrị,dướitriềunhàThanh.ThểloạidiễnxuấtnàybắtnguồntừBắcKinhsauđómớilưuhànhrakhắpcácnơitrongnước.

Lúcđầu"tươngthanh"đượcgọilà"ámxuân”."Ám"tứclàmuốnnóidiễnviênkhônglộdiện,cứởtrong.mànmàđọc"khẩukỹ”(kỹxảocủamiệng),còn"xuân”tứclà"thuyết”(nói).Vìkhẩukỹđòihỏiphảigiốngnhưtiếngcủavạnvật,dođócóngườigọilà"tượngthanh"(tượngnghĩalàgiốngnhư,bắtchước),vềsaucáchgọinàylạidiễnhiếnthành"tươngthanh".Nếunhưchúngtamuốntruynguyên"tươngthanh"tớithờinómớibắtđầuđượcmanhnha,thìcóthểpháthiệnđượctrongvởThamquânhí(kịchvuitòngquân)ởthờikìnhàĐường.

Thamquânhígồmcóhaivaibiểudiễn,họdùngnhữnglờilẽđốithoạivànhữngđộngtáchoạtkêđểlàmchongườixemphảibuồncười.Cómộtsốnộidungchếgiễucáchiệntượngtrongtriềuđìnhvàngoàixãhộithờibấygiờ.

SongđếntriềuđạinhàTốngthìởđầuphố,vàởcácnơihọpchợđãcónghệthuậtchuyênmôn"nóiphatrò”.Nghệnhânđứngngoàiphốnóinhữngcâuphatròvàhátnhữngbàibuồncườicóthểnóicácnghệnhânnàytứclàcácdiễnviên"tươngthanh"đầutiênvậy.

Trongthờikìcậnđại,nghệnhân"tươngthanh"xuấthiệnsớmnhấtlàChuThiệuVăn(còncóbiệthiệulàCùngBấtPhạ)(cùngkhốnkhôngsợ).Đểcótiềnnuôigiađình,CùngBấtPhạtớiThiênKiềuởBắcKinhkểchuyệnbuồncườivàcũngkiếmđượcíttiền.Vềsauôngtiếpnhậnđượcmộtđồđệ,thếlàhaithầytròcóthểbiểudiễnvớinhau,nhưvậyđãhìnhthànhcáikiểu"tươngthanh"đốikhẩumàngàynaychúngtathườnggặpthấy.Saunữalạidầndầnthấyxuấthiệnnhữngkiểu"tươngthanh"cótrênhaidiễnviênđượcgọilàquầnthoại.

Năm1995,trongchươngtrìnhngàytếtNguyênĐáncủaĐàiTruyềnhìnhTrungươngđãcódạhộivănnghệvớitiếtmụcdiễnxuấttheokiểunày.

THÁITÀIBẢO

Tạisao"tươngthanh”cóthểlàmngườitabậtcười?

"Tươngthanh”làmộtthứnghệthuậtnóivàháthếtsứcthúvịvàrấtđượcnhândântrongnướcưachuộng."Tươngthanh”nóichungdohaingườibiểudiễn,nộidungbaogiờcũnglàmộtýbuồncười.NgườibiểudiễnTươngthanhgọicáiýnàylà"baophục”(gói,taynải),lúcbiểudiễn,đầutiêndiễnviênthườngcấtkỹcáibaophụcnàyđi,rồiđưaramộtđiểmnghingờhấpdẫnquầnchúng.Cuốicùngđếnmộtlúcnhấtđịnhmớibấtngờgiảiđápnghivấn,nhưvậytứclàmởcáibaophụcấyra,làmchongườinghebị ngạcnhiên,nhưng lại vẫn cảm thấy rằngđiều ấyhợpvới lẽ thường,vì thế chonênkhôngthểkhôngbậtcười.

Đãcómộtđoạn"tươngthanh"nhưthếnày:DiễnviênAnói:TôilàmộtanhchàngphươngBắclầnđầutiênmòtớiThượngHải.Mộthômtôi

tớimộthiệucắttóc.Cắtxong,taycắttócbảotôiđi"đảđảđầu"(đánhđánhđầu),tôivừanghethấythếhoảngcảlên.Tạisaocáitaycắttócnàylạimuốnđánhcáiđầucủamìnhnhỉ?

DiễnviênBhỏi:Lãotacóđánhcáiđầucủacậurồichứ?DiễnviênAnói:Tấtnhiênlàkhôngcóđánh.Taycắttócđãmờimìnhtớitrướccáichậurửamặt

rồitừtừ,nhẹnhànggộiđầuchomình.ĐếnlúcnàymìnhmớivỡlẽrarằngtrongphươngngônThượngHải,chữ"tẩy”(rửa,gội)đọcthành"đả",chữđảấymìnhnghetưởng"đả"là"đánh","đảđảđầu”ttrachínhlà"tẩytẩyđầu"đấy!

Trongđoạn"tươngthanh"trênđây,phầnđốithoạiđầugiữahaidiễnviênAvàBtứclàđoạncấtgiấucái"baophục".CònlạiphầngiảiđápcuốicùngcủadiễnviênAtứclàcởicái"baophục".

Ngoài baophục ra, cácdiễnviên còn cóđủmọiphương thứcđể làmngười ta phải buồn cười.Hoặcgiảlàcốýhátmộtcáchkhoatrương,bắtchướcnhữngtiếngraohàng,tiếngkêulamiêutảvẻngoàicủacácloạinhânvật.Hoặcgiảgiữacácdiễnviênđùanghịchchếgiễulẫnnhau,hoặclàtháchđốnhaugiảivàicâuđố.Nếutấtcảcácphươngphápđượcphốihợpthìtựnhiênngườixemđượccườimộtcáchthoảimái.

KHANGBÌNH

TuồngTrungQuốcbắtđầucótừthờinào?

Trongrấtnhiềuloạituồng"kịchkhúc"củaTrungQuốc,tuồngBắcKinh(kinhkịch)làthểloạicótínhđạibiểunhất,vìthếtuồngBắcKinhcònđượcgọilà"quốckịch".Nhiềunămnay,vớinhữngtiếtmụccavũưutúvànhữngphụctrang,đạocụhoalệtuồngTrungQuốcđãlàmchothếgiớiphảikinhngạc.Ngoàiravớiphươngthứcbiểudiễntrìnhthứchóamangtínhchấtgiảmàgiốngnhưthật,vớisứcbiểuhiệncựckìmạnhmẽ,tuồngBắcKinh7;cthếgiớithừanhậnlàmộtthểhệbiểudiễn.

Tínhđếnnay,tuồngBắcKinhđãrađờiđượchơn200năm.Nóichungngườitachorằngnămthứ55đờiCànLongnhàThanh(năm1790),khibốnHuyBanlớn(TứđạiHuyBan)vàokinhthìđólàthờikìtuồngBắcKinhbắtđầuxuấthiện.NhưngnếulạiđitìmtòinguồngốchìnhthànhHuykịchthìchúngtacóthểsẽphảitruytớiloạiNamkịchcủathờikìTốngNguyên.

NamkịchđượcsảnsinhtrêncảmộtdảiÔnChâucủatỉnhChiếtGiang.Namkịchđãdiễnbiếntừloạikịchnhỏtrìnhbầyởcácthônxómvàcácphường.ĐầutiênlưuhànhtrongcácvùngnôngthônởhaitỉnhChiếtGiangvàPhúcKiến,rồisauđượcđưavàocácđôthị.

TừsauđờinhàMinh,trongNamkịchđãhìnhthành"tứđạithanhxoang"(bốngiọnglớn),trongsốđóDặcDươngxoang(giọngDặcDương)xuấthiệntrongvùngDặcDươngởGiangTâytỏralinhhoạttựdo,dễđemphươngngônthổngữcủacácvùng"cảiđiệumàhát",chonênđãlạipháttriểnthêmthànhcácgiọngThanhDươngxoang,HuyChâuxoang...vàlàmnảysinhracácloạituồngthuộchệ"caoxoang”(giọngcao),trongđócócảHuykịch.

NhưngtuồngTrungQuốclàmộtthứnghệthuậttổnghợpcảcavũ(độngtác)lẫn"bạch"(đọcnói).Chonênnếunhưphânbiệtkhảo sát các thànhphầnnghệ thuật, chúng ta sẽ lạipháthiệncónhiềunguồngốchơnnữa.

Chẳnghạnnhưthànhphầncavũđãcótrongthờikìlịchsửxaxưanhất,cácđộngtácnàyđãđượcsảnsinhtrongcáchoạtđộnglaođộngvàtếlễcửaconngườicổđại.Cácdiễnviêntrongmộtvởtuồngbiểudiễnmộtcáchcóýthứcnhữngcâuchuyệncótìnhtiếtgiảnđơn,thìlànhữngsựkiệnthuộcthờikìnhàHán.Cònnhưhai vở “LanLăngVươngnhập trận"và "ĐạpDaoNương” của thờiBắcTề thìngườitachorằngcómanghìnhthứcphôithaicủatuồngcổ.

NgànhkịchkhúccủađờinhàĐườngrấtphồnthịnh,trongđócácvởtòngquânlàhìnhthứcquantrọng.

SangđếnđờinhàHánthìcácvởtòngquânpháttriểnthànhkịchhoạtkê,ngoàiracòncócáccavũkịchvàloạiNamkịchtrởthànhnguồngốccủatuồngBắcKinh.

LADUẪNHÒA

TạisaonóiCônkịchlàtổtôngxaxưacủatuồngBắcKinh?

DướitriềuNamTống,ởmiềnÔnChâutỉnhChiếtGiangcómộtloạituồngdiễnxướngvớinhữngkhúcđiệuphươngNamđượcgọilàNamkịch.

ĐếnnhữngnămcuốiđờiNguyên,NamkịchđượclưutruyềntớicảmộtdảiCônSơntỉnhGiangTô.TạiđấyNamkịchkếthợpvớingữâmvàâmnhạccủađịaphương.Saukhiđượccácnghệnhândângianvàcácnhàâmnhạcchỉnhlí,đãhìnhthànhđượcmộtgiọnghátmớigọilàCônSơnxoang(giọngCônSơn)cũnggọilàCônxoang,Cônkhúc.CácvởtuồngdiễnxuấtvớigiọngnàyđượcgọilàCônkịch(tuồngCônSơn).VềsauCônkịchđãđượclưutruyềntớicácvùngkháctrongcảnước,trởthànhmộtloạituồngcótínhtoànquốcvớicácphânnhánhnhưBắcCôn,XuyênCôn,NinhCôn.

Đến thờikìgiữa triềuđạinhàThanh,Cônkịchdầndầnsasút,nhưngsaukhiTrungQuốcmớithành lập,Cônkịch lạiđược làmsống lại.Cácvở tuồng truyền thốngcủaCônkịchnhưMẫuĐơnĐình,ThậpNgũQuan(mườilămquantiền)...đềutrởnênquenthuộcvớikhángiả.

Cônkịchvốncónhữngđặcđiểmriêng,cáckhúcđiệucủanóhátlênnghethậtlàdudương,kíchđộng,nghecứnhưtiếngđámàidaocótướinước.Vìthếgọilà"thủymađiệu”(điệumàicónước),cáclờicatừcaonhãcóquycách,mangývịcủacácbàithi,bàitừthờicổ,biểudiễncũngrấttàitình,lạicónhữngđộngtácvũđạonhẹnhànguyểnchuyển,cácnhạckhíbạntấutrongCônkịchcósáo,tiêu,xênh, tỳbà, trống,phách, thanh la...hết sứcphongphú.VềsaucácđặcđiểmnàycủaCônkịchđãđượctuồngBắcKinhvàcáckịchkhúcđịaphươngkháchấpthụrấtnhiều.

TuồngBắcKinhmớichỉcólịchsửhơn200năm,cònlịchsửcủaCônkịchthìđãkéodàihơn700năm.VìthếchonênCônkịchcũngđượctônxưnglàtổtôngxaxưacủacácloạikịchkhúc.

KHANGBÌNH">

TuồngBắcKinhtạisaođượcgọilàquốcbảo?

Năm1786,ngàyhoàngđếcànLongđạithọ80tuổi,trongcungđìnhcửhànhmộtlễmừngthọcựckìlongtrọng.Cácbantuồngnổitiếngtrongtoànquốckéonhauđếnkinhthànhtrìnhdiễnnghệthuậtcủamìnhđểchúcthọ.TrongsốđócóđoànHuyBanởGiangNambiểudiễnhếtsứctàitình,chonêntừhoàngđếxuốngtớidânchúng,bấtcứaixemcũngphảitấmtắckhenngợi.

VềsauHuyBancùngvớiHánBancủatỉnhHồBắchợptácvớinhaucùngdiễntuồngtrênmộtvũđài.Haiđoànbổsungsởtrường,khắcphụcsởđoảnchonhau,ngoàiralạicònhấpthụđặcđiểmưutúcủacácloạikịchkháccùngvớiđặcđiểmcủangữâmBắcKinh,cuốicùngsángtạorađượcmộtgiọngháttuồnghoàntoànmớimẻgọilà"kinhđiệu”.Cácvởtuồngdiễnxướngbằngkinhđiệucũngđượcgọilàkinhkịch.

DođócóthểnóirằngloạituồngBắcKinhmàngàynayngườitađượcxemtrênthựctếlàkếtquảdiễnbiếncủaHuyBanvàHánBan,cótrướcđâyđãhơn200năm.

TuồngBắcKinhcónhữngđặcđiểmnghệ thuật rất làđộtxuấtcáckhúcđiệucókhihiênnganghùngtráng,cókhilạidudươngcảmđộng.Cáclờitừhátlênđemlạicảmgiácvềtiếttấurấtmạnh.Ngoàicácbàihátvàlờitừ,tuồngBắcKinhcòncónhữngđộngtácvũđạovànhữngkỹxảovũthuậthếtsứcxuấtsắc.

Lạicòncómộtđiềucàngthầnkìhơnlàtrênsânkhấukhôngcóbầymộtđồvậtgìcả,tấtcảchỉdựavàotưthếvàđộngtáccủatayngườimàchothấysựtồntạicủacácđồvật.Chẳnghạnnhưmộtchiếcroingựavunglênlàthaychocảcáicảnhmộtconchiếnmãđangphitới.Haitayđẩyrađạibiểuchođộngtácmởcửa,làmnhưthếthìngườixemthựclàcócảmthấysựtồntạicủaconngựavàcáicửa,hiệuquảdiễnxuấtrấtlàtốt.

Ngoàira,cáccáchphâncôngvàhóatrangcủadiễnviêntrongtuồngBắcKinhcũngcónhữngđiềumàởđâykhôngthểnàonóirachohếtđược.

VìtuồngBắcKinhđãcólịchsửlâuđời,trìnhđộnghệthuậtlạirấtcao,chonêntrongvàitrămnămnayđãxuấthiệnnhữngdiễnviêntrứdanhnhư:MaiLanPhương,ChuTínPhươngvànhữngvởhếtsứcnổi tiếng:BáVươngbiệtCơ (HạngVõ từbiệtNguCơ),Quýphi tuý tửu (DươngQuýPhi sayrượu).

DođótuồngBắcKinhđãtrởthànhloạikịchkhúcquantrọngnhấttrongtoànquốc,cótiếngtămtrênquốctế,nhiềuquốcgiađãpháilưuhọcsinhtớiTrungQuốcđểhọctậpnghệthuậtbiểudiễntuồngBắcKinh.TuồngBắcKinhđượcgọilàquốcbảo,điềunàythậtlàxứngđáng.

KHANGBÌNH

Bốnvaisinh,đán,tịnh,sửutrongcácvởtuồngdiễnnhữnggì?

Một thưsinhphong lưu,một tiểu thưđa tình,mộtviênquanxétxửhồđồ,một tay tửubảohàihước,trênsânkhấukịchkhúcquảthậtlàcónhiềuvaitrò.Cácvaitròtrongcácvởtuồng,nếuchúngtaphânbiệt theonamnữ, lứatuổi, tínhcách, thânphậncó thểchia làmbốn loạihình:sinh,đán, tịnh,sửu.Vìmỗidiễnviênchuyênđóngnhữngvaithuộcmộtloạihìnhchonêncũngphânbiệtbốn"hàngđương”(loạidiễnviên):sinh,đán,tịnh,sửu.

Hàngsinh:cácdiễnviênnàychuyênthủcácvainam,trongđónếunhưđóngcácônggiàcórâuthìgọilà"lãosinh",cũngcókhigọilà"tusinh".Nếunhưđóngnhữngvaithanhniênkhôngđeorâuthìgọilà"tiểusinh",cònnếunhưđóngnhữngvaithanhniên,trángniêncóvũcôngthìgọilà"vũsinh".

Hàngđán:chỉcácdiễnviênchuyênmônđóngcácvainữ,trongsốđónhữngngườidiễncácvaiđoanchínhđoànghoàng,tínhtìnhcươngliệtthìgọilà"chínhđán”,cũnggọilà"thanhy”.Nếudiễnvainhữngcôgáihồnnhiênhoạtbát,tínhtìnhtáotợnthìgọilà"hoađán”.Nếuđóngnhữngvaitrungniênhaybàgiàthìgọilà"lãođán”.Cònnếudiễnnhữngvainữcóvũnghệthìgọilà"vũđán”.

Hàngtịnh:Tụcgọilà"xướnghoakiểm”chuyênđóngnhữngvainamtínhtìnhthôlỗ,tướngmạocóphầnkìquái.Mặthóatrangdùng"kiểmphổ”(mặtnạ),giọngháttocao,độngtácchântayvungmạnh, có thểphân làmmấy loại : "đại hoakiểm” (chính tịnh), "nhị hoakiểm" (phó tịnh), "vũhoakiểm"(vũtịnh).

Hàngsửu:chuyênđóngnhữngvaitronghàikịch.Vìtrênmũicácdiễnviênnàycóbôimộtđámphấn trắng,chonêncácvainàycũngđượcgọi là "tiểuhoakiểm".Trongsốđócónhữngnhânvậtthiệnlương,hàihước,cũngcónhữngnhânvậtgiantrá,nhamhiểm,tínhkhítitiện.Cóthểchialàmhailoại:"vănsửuvà"võsửu”.Nếudiễnnhữngvaithuộcloạinàythìgọilà"tháiđán”hay"sửuđán”.

Saukhicóđượccácvaithuộc4loạisinh,đán,tịnh,sửuthìsẽcóthểbiểudiễnnhữngnhânvậthếtsứcđadạngtrongđờisốngvàsânkhấucủatuồngsẽtrởnênphongphú,nhiềumầus

KHANGBÌNH

Tạisaomọidiễnviêntuồngđềuphảicómặtvẽ?

KhicácbạnxemtuồngBắcKinh,cólẽcácbạncũngcảmthấykhóhiểu,khôngbiếttạisaomàmộtsốdiễnviêntrênmặtlạicónhữnghìnhvẽnămsáumàuvớiđủthứhoavăn.TạisaomặtTàoTháolạibôitrắng,cònQuanCôngthìmặtđỏ,cònBaoCôngthìmặtđen?Vốnlàcáchìnhvẽmầutrênmặtcácdiễnviêntuồnglàmộtkiểuhóatrangmặt,gọilà"kiểmphổ”.Thứ"kiểmphổ”nàykhôngphảilàtùyýmuốnvẽthếnàothìvẽ,màphảilàmđúngtheomộtphươngthứcnhấtđịnhrồivẽravớinhữngmầusắcvànétvẽcốsứckhoatrương.

"Kiểmphổ”thườngchialàmhailoại:kiểmphổcủavaitịnhvàkiểmphổcủavaisửu.Kiểmphổcủavaitịnhcómặtđỏ,mặttrắng,mặtđen.Cònkiểmphổcủavaisửuthìtươngđốigiảnđơn,chỉcầnvẽtrênsốngmũimộtđámmầutrắngthườnggọilàmiếngđậuphụ(đậuhủphấnkhối).

Nhìnvàocáckiểmphổthìmầusắcrắcrốicứnhưlàvẽmầunướclênmặt,nomthậtlàbuồncười.Thậtracáckiểukiểmphổnàylạicónhữngýnghĩakhácnhau,phảnánhđủmọithứtínhcáchphứctạpcủanhânvật.Thídụ:Mầuđỏthìtượngtrưngcholòngtrungthựcdũngcảm.Mầuđenthìtượngtrưngcholòngcươngtrựcdứtkhoát.Mượngtrưngchotínhnhamhiểmgiantrá.Mầuvàngthìtượngtrưngchokếmưuphongphú,cònmầulụcthìtượngtrưngchosựdũngmãnhnóngnảy.

VìthếbộmặtcủaQuanCônglànhânvậtcótấmlòngrấtmựctrungthànhđượcvẽbằngmầuđỏ.MặtcủaBaoCônglànhânvậtchínhtrựckiênnghịđượcvẽbằngmầuđen.CònbộmặtcủaTàoTháomộtkẻnhamhiểmđanghithìtấtnhiênphảivẽbằngmầutrắng.Saukhicóđượckiểmphổ,ngườitasẽhiểutínhcáchcácnhânvậttrênsânkhấuđượcdễdànghơnnhiều.

KHANGBÌNH

Tạisaotrênsânkhấutuồnglạicónhữngvaichạyhiệu?

TrênsânkhấutuồngBắcKinhcómộtsốdiễnviênmặcquầnáogiốnghệtnhau,đạikháicũngcaobằngnhau,cónhữngngười thìđứngyên thànhhàngchẳngđộngđậygìcả,cónhữngngười lạigiơnhữngcáicờchạytrênsânkhấumãikhôngdừnglại,hơnnữakhôngnóiralờimàchỉhôlênvàitiếng.Cácdiễnviênnàyđượcngườitagọilànhữngvai"chạyhiệu”(bãolongxáo).Thậtra"longxáo"cũnglàmộtloạivaitrongtuồng,songhọlạidiễnnhữngnhânvậtkhôngcótínhdanhmàcũngkhôngcólờiphảinói,vìthếkhônglàmchochúngtachúý.Tuyvậytácdụngcủahọtrênsânkhấulạikhôngphảilànhỏ.

Trongngànhđiệnảnh,mỗidiễnviênchỉcóthểđóngmộtvai,nếucómộttrămvaiquầnchúngthìsẽphảitìmramộttrămngườiđểdiễn.Nhưngcác"longxáo"'thìquảlàthầndiệu,họchỉcóbốndiễnviêncùngrasânkhấuvàđượcgọilà"nhấtđường”,nhưngkhi"nhấtđường”cùngđứngmộtchỗ,thìhọkhôngphảichỉlàđạibiểuchovàingườimàlạicóthểtượngtrưngchohơnmườingười,chovàichụcngười,thậmchíchothiênbinhvạnmã.Họchạytrênsânkhấuuyphonglẫmliệt,khitướngsoáiralệnhmộttiếngthìcác"longxáo"đóngvaisĩbinhnhấttềhôlên"A!",trênđầucómộtngườigiươngcaongọncờ,đằngsaucóvàianhchàngchạytheo,rồicứthếchạytrênsânkhấukhôngdừnglại,vàđãbiểuhiệnđượckhíthếcủahàngtrăm,hàngngànbinhmã.

Cáchbiểu diễn của các "long xáo” tuy là tươngđối đơngiản, nhưng cũng có nhữngđặc trưngriêng.Độihình,đườngdichuyển,chỗđứngvàđạocụcủahọđềubiểuhiệnrấtnhiềuýnghĩa.Thídụ:Chạyvòngtròntrênsânkhấuthìcónghĩalàthayđịađiểm.Mộtxáolênsânkhấu,mộtxáotừtrênsânkhấuđixuốngthìnhưvậycónghĩalàđangtrênđườnghànhquân,nếutaycầmthủykì(cờnước)chạyquanhmộtlượtthìcónghĩalàsóngnướcdângcuồncuộn.Cácviệcấythìdiễnviênchínhkhôngsaolàmđược,dođó"longxáo"cũnglàmộtmônnghệthuậtkhôngthểcoithường.

KHANGBÌNH

VànhtrăngkhuyếttrêntránBaoCôngcóhàmnghĩanhưthếnào?

BaoCôngcũnggọilàBaoChửng,làmộtvịđạithầntriềuBắcTống,đãtừngđượcbổnhiệmlàmtriphủKhaiPhong.Nhữngkhithẩmtraxétxửánkiện,ỏraliêmkhiếtchínhtrực,cứtheođúngphépcôngmàthihànhphápluật,dámgiảiquyếtcácnỗioanứccủadânchúng,vìthếđượcngườitagọilàBaoThanhThiên.ChođếnnaychúngtavẫncònđượctheodõitrênsânkhấutuồngnhữngcâuchuyệnlịchsửcóliênquanđếncáchBaoCôngtraán.

Trênsânkhấutuồng,BaoCôngcóbộmặttođensì,giữahaivaicómộtcáibướutovàtrêntránlạicóhìnhmộtvầngtrăngkhuyết.ThậtraBaoCôngtrongđờisốngkhôngcócáidángvẻnhưthế,đólàdongườitađãdùngthủphápkhoatrươngnghệthuậtđểsángtạo,mụcđíchlànhằmlàmnổibậttínhcách của nhân vật Bao Công. Trong cuộc đời của ông ta, Bao Công thi hành pháp luậtmột cáchnghiêmtúccẩnmật,cảđếnnhữngthânthíchcủahoàngđế,BaoCôngcũngdámxửápdụngphápluậtthẳngthừngvàđưachúngvàotộichết.

CáctácgiảtuồngđãhìnhđungBaoCôngthànhnhânvậtcóbộmặtđensì,đểnóilênrằngtrongkhixửán,baogiờBaoCôngcũngmặtsắtvôtư,theođúngphépcôngmàthihànhphápluật.Chỗlồilêngiữahaivailàđểkhắchọacáitínhthùghétđiềuác,yêudânnhưcon,lolắngchosốphậncủadânchúng.CònvầngtrăngkhuyếttrêntránBaoCôngngầmnóilênrằng,ôngthẩmtraxửánkhôngphânngàyđêm,tượngtrưngchocâu:“Nhậtlídương,dạđoánâm"(ngàyxửlíphầndương,đêmxétđoánphầnâm).NhưngcũngcóngườinóirằnghìnhvầngtrăngkhuyếttrêntránBaoCônglàđểnóilêncáitìnhcảmcủadânchúngbịgặpkhổnạnngưỡngvọngtônthờBaoCôngcũngnhưmặttrăngmặttrời.

Dùlàcáchgiảithíchthếnào.nhưngvầngtrăngkhuyếtnàycũngđềuphảnảnhlòngyêukínhvôhạncủangườiđờisauđốivớiBaoCông.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TạisaonóiViệtkịchdiễnbiếntừ"ĐíchĐốcBan"?

TrongnhữngnămcuốiđờiMinh,ởhuyệnThiệuHưngtỉnhChiếtGiang,cóbảynghệnhânthuyếtxướngtoànlànamtổchứcthànhmộtbantuồng.Trênmặthọđềutôsonvẽphấnvàtrongtiếngtrốngtiếngphách"đíchđốc",họbướcrasânkhấu,họhátvởLạihônkí(chuyệntừbỏhônnhân).

Vìtrongkhihọbiểudiễn,nhữngtiếng"đíchđốc"cứvanglênkhônglúcnàongừng,chonênngườitađãđạtchohọcáitênlà"ĐíchĐốcBan"màcũnggọilà"TiểuCaBan".TiểuCaBanđãnhiềulầnđếnThượngHảibiểudiễn.TạiThượngHải,cácnghệnhânđãđượcxemnhiềuloạikịchkhúcnhư:Kinhkịch,ThiệuHưngĐạiBan.Vìthếhọđãmởrộngđượctầmmắt,rồisaucảmthấyrằngthứnhạcđệm"đíchđốc,đíchđốc”củamìnhquáđơnđiệu,vàhọđãmờithầyđậynhạcdùngkènvàđànhòatấuthêm,đồngthờicũngcảibiếncảvềgiọnghátvàphươngphápbiểudiễn.Từđấyvềsau,ĐíchĐốcBanđãtrởthànhmộtloạikịchkhúcđịaphươngcóquymônhấtđịnhvàđổitênlà:ThiệuHưngVănKịch.

Vềsaubên trongThiệuHưngVănKịch lạixuấthiệnmộtban tuồngnữdonữdiễnviênThanhNhấtSắctổchức.antuồngnữnàybiểudiễnkhắpThượngHải,cònbantuồngcủacácdiễnviênnamthìdầndầnmấthút.QuymôbiểudiễncủaThiệuHưngVănKịchngàycànglớn,vìthếphảicómộtcáitênchínhquy.VìnơibắtnguồncủanólàđấtThiệuHưng,màởthờiXuânThuthuộcvềnướcViệtchonênhọđãlấytênlàViệtKịch.

Trướchồigiảiphóng,Việtkịchlàgiangsơncủanữgiới.Trongcácvởtuồng,tấtcảcácvaibấtluậnlàgiàtrẻ,namnữđểudodiễnviênnữthủvai.Đếnsaungàygiảiphóng,ViệtKịchđãbắtđầucódiễnviênnamvàdiễnviênnữcùngbiểudiễn.

Vệmặtnghệthuật,ViệtKịchcónhữngđặcđiểmriêng, tínhtrữtìnhmạnh.Trongkhibiểudiễnvừahátvừamúa,Việtkịchrấtđượcnhândânquầnchúnghâmmộ,vàlàloạituồngchỉthuatuồngBắcKinhmộtbậc.ViệtKịchcónhữngdiễnviêntrứdanhnhưViênTuyếtHân,TừNgọcLan,VươngVănQuyên.CũngcónhữngvởđặcsắcnhưLươngTrúc(LươngSơnBá,ChúcAnhĐài),HồngLâuMộng,TườngLâmTẩuđượcmọingườiưathích.

KHANGBÌNH

TạisaođờixưagọicácdiễnviêntuồngTrungQuốclà"LêViênđệtử”?

Nếumuốnnóitớixuấtxứđầutiêncủacáitên“LêViênđệtử"(đệtửcủavườnlê)thìnhấtđịnhphảinóitớiĐườngMinhHoàng.ĐườngMinhHoàngtứclàĐườngHuyềnTôngLíLongCơ.

Năm712sauCôngnguyên,lúcvịhoàngđếnàyvừalênngôithìôngtaquyếttâmmuốnkhôiphụclạisựnghiệpcủaĐườngTháiTông,vìthếđãhếtsứccốgắngchỉnhđốncôngviệctriềuchính,làmchotừtrongcáinghiệpđếnhàĐườngđangbắtđầusuybạixuấthiệnmộtcảnhtượnghưngthịnh.

Tuynhiênsauhơn20nămlàmộthoàngđếanhưởngtháibình,ởôngđãnảysinhmộttưtưởngkiêungạolườinhác.Ôngtanghĩrằngcáccôngviệcchínhtrịđãcótểtướngphụtrách,côngviệcbiênphòngthìcócáctướnglĩnhlotoan,bảnthânmìnhthìchẳngcầnphảibậntâmđếncácviệctrongnướclàmgì.Dođóôngta luônluônởlại tronghậucunghưởngthụanlạcngaycảnhữngkhi thiết triềubuổisángôngcũnglườikhôngmuốnthamdự.

ĐườngHuyềnTôngsuốtngàyrượuchèvuichơi,vìthếkhôngthểkhônggọingườiđếndiễntấuâmnhạcvà ca hát diễn tuồng.Tronghoàng cung cónuôi rất đôngnhữngnhạc côngvà diễnviên.Hoàngđếkhôngbiếtgìđếnviệctrịquốc,nhưngbiếtcabiếtmúavàtinhthôngnhạclí.Ôngtathườngbôisontrảiphấnđểlênsânkhấucùngdiễntuồngvớicácdiễnviên.

Cómộtlầnngườitamangtớinhữngvănthưcủasứthầnnướcngoàitớiđểhoàngđếcấptốcphêduyệt,nhưngtrongkhiấyĐườngMinhHoàngvẫnchămchúxemkịch,chonênđãphênhầmnhữngvănthư,bảncủanướcThiênTrúclạiphênhầmlànướcLưuCầu.Tuyvậyhoàngđếkhônghềtựtráchmìnhmàcứchorằngđólàvìbantuồnggâyranhữngchuyệnphiềnphức,thếlàôngralệnhđuổitấtcảcácdiễnviêncakịchrakhỏihoàngcung.Viênquancónhiệmvụchấphànhmệnhlệnhnàybiếtrằnglệnhchỉđượcbanratronglúchoàngđếnónggiận,khôngthểnàođuổicácdiễnviênđiquáxađược.Vìthếvịquannàyđãdờicácdiễnviênđếnởtrongkhutrồnglêcủavườnngựuyểnhoàngcung,đểhọcóthểtiếptụctậpluyện.

Quảnhiênchỉsauđólâu,cáitậtthíchxemtuồngcủaĐườngMinhHoànglạiphátra.Ôngtabèntruyềnxuốngrằngmìnhmuốnxemtuồng,cácviênquanvộivàngđưahoàngđếtớikhutrồnglêtrongvườnthượnguyển.Vàotớiđấythìthấyhoalêđangnởrộ,còncácnhạccôngvàdiễnviênthìđangđànhátnhảymúa,ĐườngMinhHoàngtrôngthấythế,tronglòngrấtvui,cứluônmiệngkhenmọingườitrongbantuồnglànhững"đệtửcủavườnlê".

Vềsaucáitênnàyđượclưutruyềnratrongdângianvàngườitađãquendùngcáitên"LêViêntửđệ"đểnóivềcácdiễnviêntuồng.

TỪCỐCAN-QUÁCHCẢNHPHONG

Tạisaolạigọicácdiễnviêntuồngnghiệpdưlà“phiếuhữu”?

VươngtriềuphongkiếncuốicùngtronglịchsửTrungQuốctứctriềuđìnhnhàThanhlàdonhữngngườidântộcMãnkiếnlập.NgườimởđầuchotriềuđạinàylàNỗNhĩCápXích.TrướckhidựnglêntriềuđạinhàThanh,NỗNhĩCápXíchđãđặtratrongvùngsinhsốngcủatộcMãnởbatỉnhphíabắcTrungQuốc"chếđộbátkì".Bátkìnàygồmcó :Chínhhoàng,chínhbạch,chínhhồng,chính lam,tươnghoàng,tươngbạch,tươnghồng,tươnglam.TấtcảcácthànhviêncủadânMãnđềuđượcđưavàomộtkìnàođóvàcứthếlưutruyềnhếtđờinàyquađờikhác.

SaukhitriềuđìnhnhàThanhđượcthànhlập,cáitổchứcbátkìấytrướckiahợpnhấttoànbộbamặtsảnxuất,chínhtrị,quânsựđếnnaybắtđầumờnhạtđi.

Tuynhiêncácđờisaucủabátkìvẫntiếptụcdựavàocácthânphậnđặcbiệtcủahọmàhưởngđủmọi thứđặcquyềnđặc lợi.Trongđời sống,họcó thểkhông laođộngmà thuhoạch, tọahưởngkìthành,nhờvậyconemcácnhàquýtộccóđủthờigiannhànrỗiđểthamgiacáchoạtđộngvănhoá,canhạckịch.Thờibấygiờcómộtkiểucahátgọilà"tửđệthư",đạikháicũnggiốngnhưloạiđàntừ,cổthưngàynay,vàdocácđệtửcủabátkìsángtác.

Thờibấygiờ,chínhphủMãnThanhcungcấpmọiphươngtiệntuyêntruyềnchocáchoạtđộngđểcáctửđệcủabátkìcóthểtớicácnơibiểudiễn"tửđệthư"vàlàmcáchoạtđộngtuyêntruyềngiảitrí.Chínhphủphátchocáctửđệbátkìnàynhữngtờgiấychứngthựcgọilà"longphiếu”vàralệnhchoquanhuyệnkhắpnơiphảigiúpđỡmiễnphíchohọ.Vìbọntửđệbátkìlàmdiễnviênnghiệpdư,đirangoàibiểudiễncácnơiđềulànhữngbạnbècùngđượcphátlongphiếuchonênvềsaungườitagọitấtcảcácdiễnviêncahátkịchnghiệpdưbiểudiễnkhôngthùlao(kểcảcácnhạccôngbạntấu)là"phiếuhữu”.Còntổchứcnghiệpdưcủacácphiếuhữuthìgọilà"phiếuphòng”,nếucóphiếuhữunàogianhậpmộtbantuồngchuyểnthànhdiễnviênchuyênnghiệpthìngườitanóirằnghọ"hạhải"(xuốngbiển).

BÀNGKIÊ

CáisọcủangườivượnBắcKinhđãđượcpháthiệnnhưthếnào?

TạiChuKhẩuĐiểmởngoạiôBắcKinhcómộttòanúitên.làLongCốtSơn.Ngaytừđầunhữngnăm20thếkỉXX,cácnhàkhảocổđãkhaiquậtđượcởđấynhiềudicốthóathạchcủangườivượn.

Đầu thángMườiHainăm1929cómột trậnmưa tuyết rất to rơixuốngBắcKinh, trời rất lạnh.HômấymộtnhàđịachấtcòntrẻtênlàBùiVănTrungcùngvớimộtsốcôngnhânxuốngmộtcáihangđộngrấtsâuởLongCốtSơn,rồidựavàoánhsángcủanhữngcáiđènpinvàngọnđuốcđàobớirấthăngsay.

Bỗngnhiêntrongđámbùnthấylộraramộtvậtnhỏcứngrắncóhìnhdạngrấtlạ.BùiVănTrungxemxétkỹmộtlátrồisungsướngkêulên:"Đâylàmộtmảnhxươngsọcủangườivượn".Nóixonganhtalạitiếptụcđàobới.Mảnhxươngsọnàymộtnửađượcchônchỗđấtxốp,cònmộtnửalạichônchỗđấtrắn.Đấtxốpđãđượcbỏđirấtnhanhvàhìnhdángcủamảnhxươngđãhiệnrathêmrõràng.Songphầnnằmtrongđấtrắnlạirấtkhólấyra.Đểtranhthủthờigian,BùiVănTrungquyếtđịnhdùngmộtcáinạođểlấynóra.Nhờcócáinạonàymàcuốicùngmảnhxươngsọđãtáchrờiđượcchỗđấtrắn,nhưngthậtđángtiếccómộtbộphậnnátvụnra,BùiVănTrungcảmthấyrấthốihận,anhlậptứclàmmọicáchđểphụchồilạimảnhxươngsọvàđưanóvềtớiBắcKinhđượcantoàn.AnhgiaochogiáosưBộĐạtSinhhồiấylàngchuyênmônnghiêncứungườivượnhóathạchởBắcKinh.

VềsaucácnhàcôngtáckhảocổTrungQuốclạilầnlượttìmthấyđượcởLongCốtSơnnămcáixươngsọhoànchỉnhcủangườivượnBắcKinh,vìthếđãlàmchoLongCốtSơnởChuKhẩuĐiếmtrởthànhmộttrongcácdichỉngườiđờixưanổitiếngnhấttrênthếgiới.

SaukhicuộcchiếntranhTháiBìnhDươngbùngnổnăm1941,nghenóicácmảnhxươngsọcủangườivượnBắcKinhđãbịđưarakhỏiTrungQuốcvàvẫnkhôngbiếtbâygiờởđâu,khôngbiếtđãchìmxuốngdướiđáybiểnhaybịđưatớinơinàorồi.Cũngmayvẫncòngiữđượccácmôhìnhcủanhữngcáixươngsọquýbáunày, làmchochúngtavẫncóthểthôngquađómàtìmhiểuđượctìnhhìnhsinhhoạtcủangườivượnBắcKinhđãcótrướcđâymấytriệunăm.Cácvậtnàycógiátrịnghiêncứurấtlớn.

VŨDUNGCHI

TamHoàngNgũĐếlàchuyệnnhưthếnào?

TamHoàngNgũĐếđềulànhữngbậcđếvươngtrongtruyềnthuyếtcủathờicổđạiTrungQuốc.Nhưngtrongnhữngthờiđạikhácnhau,TamHoàngNgũĐếlạicónhữngtêngọikhácnhau.

Đầu tiênTamHoànggồmcó:ThiênHoàng,ĐịaHoàngvàNhânHoàng,hoặcgiảNhânHoàngđượcthaybằngTháiHoàng.NhưngtheovớiđàpháttriểnvềxãhộivàkinhtếthìlạicóToạiNhân,PhụcHyvàThầnNông.NgoàiralạicòncóNữOa,CộngCông,HoàngĐế,ChúcDungcũngđượccoilàTamHoàng.

ThầnNôngđượctruyềnthuyếtcoilàngườiphátminhnôngnghiệpvàmônydược.ToạiNhânlàngườiphátminhracáchxoáykhoanlêngỗđểlấylửatrongtruyềnthuyết.PhụcHyvàNữOathìđượccoilàthủytổcủanhânloạitrongtruyềnthuyết.

Theotruyềnthuyếtthìhaingườinàylàanhvàemgái,toànnhânloạiđãbắtnguồntừhọ.PhụcHydạychodânchúngbiếtđanlưới,làmcáccôngviệcđánhcá,sănbắn.vàchănnuôi.NữOaluyệnđángũsắcđểvátrời,trịđượcnạnhồngthủy,giếtcácloàimãnhthú,làmchonhândânđượcancưlạcnghiệp.ChuyênHúclàviênquancoigiữlửa,đượcngườiđờisautônlênlàmthầnlửa.Tấtcảcácnhânvậtấyđềulànhữngvịanhhùngtrongtruyềnthuyết,đãlãnhđạoloàingườitiếnhànhcáccuộcđấutranhchốngthiênnhiên.

SauTamHoàngvàtrướctriềuđạinhàHạthìlạicótruyềnthuyếtvềNgũĐếsongởcácthờikìkhácnhau,NgũĐếcũngcónhữngtênkhácnhau.ĐầutiênNgũĐếlàHoàngĐế,ChuyênHúc,ĐếHạ,ĐếNghiêu,NguVũ.VềsaulàPhụcHy,ThầnNông,HoàngĐế,NghiêuvàThuấn.NgoàiralạithấyViêmĐế,TháiHạo,ThiếuHạo,CaoTân(ĐếHạo)đượcquyvàoNgũĐế.Tấtcảđềulànhữnglãnhtụcủabộlạchaynhómbộlạctrongxãhộinguyênthủymàtruyềnthuyếtđãghilại.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

TạisaongườiTrungQuốctựxưnglàconcháucủaViêmHoàng?

ViêmtứclàViêmĐế,HoàngtứclàHoàngĐế,hainhânvậtnàyđềulàthủlĩnhcủanhữngbộlạctrongthờicổđạixaxưaởTrungQuốc.

HơnbốnngànnămtrướcđâyTrungQuốccónhiềubộlạc.HoàngĐếlàthủlĩnhcủamộtbộlạcthờibấygiờ,bộlạcnàysốngởvùngtrungduvàthượngdusôngHoàngHà.HoàngĐếhọCơtênhiệulàHiênViênThị,cũngcókhinóilàHữuHùngThị.

Trongthờikìnày,nghềlàmđồgốmđãpháttriểntớimộttrìnhđộnhấtđịnh.Ngườitathấyđấtsétđượchunbằnglửasẽbiếnthànhgốm,vìthếcoiđấtsétlàthứrấtquý.Theotruyềnthuyếtthìvịthủlĩnhbộlạcnàycó"Thổđứcchithụy"(sựtốtlànhtheođứccủahànhThổ).VìtrêncảmộtvùngTâyBắcđấtlàmầuvàng,chonênmớiđặtchoôngtacáitênlàHoàngĐế.CùngđồngthờivớiHoàngĐếcòncóhaibộlạckháccũngtươngđốimạnh.MộtbộlạccóViêmĐếlàmthủlĩnh,cònbộlạckiacóSiVưulàthủlĩnh.

ViêmĐếhọKhương.KhiViêmĐếlãnhđạobộlạccủaôngtiếntừphíatâyTrungQuốctớimiềntrungTrungQuốc,ôngđãcónhữngcuộcxungđộtvớibộlạccủaSiVưutrongquátrìnhtranhđoạtđấtđai.KếtquảlàViêmĐếbịđánhbại.ViêmĐếbènxinHoàngĐếcứuviện,rồinhờcósựgiúpđỡcủaHoàngĐế,ôngđãđánhbạiđượcSiVưuvàgiếtđượcSiVưuởTrácLộc(naylàvùngTrácLộcHoàiLaiởtỉnhHàBắc).ĐótứclàtrậnđánhTrácLộcđượcnóitớitrong

SaukhihaibộlạccủaViêmĐếvàHoàngĐếkếtliênminhvớinhau,HoàngĐếđãtrởthànhthủlĩnhcủakhốiliênminhnày.VềsauthếlựccủabộlạcHoàngĐếbànhtrướngratớitoàncõiTrungNguyênvàcólựclượnghùngmạnhnhất,vìthếcácbộlạckháckéođếnkếtliênminhvàtônHoàngĐếlàmchúacủaliênminh.HoàngĐếcórấtnhiềuconcháu,nhữngngườiconcháunàythườngđượccácbộlạcởvùngtrungnguyêntônlênlàmthủlĩnh.

Nhưvậy,vớihaibộtộccủaHoàngĐếvàViêmĐếđứngđầu,quasựkếthợpdầndầnvớicácdântộcDiởphươngĐông,dântộcLêởphươngNamvàcảnhữngdântộckhácnữa,cuốicùngđãhìnhthànhdântộcHoacủathờikìXuânThu,vàsautriềuđạinhàHándântộcHánđãđặtvữngđượccơsở,vìthếngườiTrungQuốcđãtônHoàngĐếlênlàmthủytổvàtựxưnglàconcháucủaHoàngĐếhoặcconcháucủaViêmHoàng.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TạisaocácnhàquýtộcchủnôđờiHándùngngườisốngđểbồitáng?

TrongthángMườinăm1928,cácnhàcôngtáckhảocổTrungQuốcđãtiếnhànhđợtkhaiquậtÂnKhư(cácgòđấtđờiÂn),trênnhữngdichỉthuộcthờikìcuốiđờiHántạimộtdảiđấtthuộcthônTiểuĐồnởAnDươngNam.TronglăngmộcủanhữngvịvuanhàThươngcũngnhưtạimộhuyệtcủamộtsốnhânvậtquýtộc,ngườitapháthiệnthấyxươngcốtcủanhữngkẻbịbồitáng(còngọilàtuẫntáng),trongsốđócónhữngconngườicònở thờikì trai tráng,cũngcócảphụnữvà trẻcon.Hiện tượngdùng người sống để bồi táng như thế này cũng đã được phát hiện thấy ở những nơi khác như cổBabilonvàcổAiCập.

Ngườiđờixưachorằngsaukhiconngườichếtđi,linhhồncủanóvẫnchưachết.Cácnhânvậtkhicònsốnglànhữngkẻphúquýquansangthìsaukhichếtxuốngcõiâmcũngvẫnlànhữnghồnmacaocấpvàvẫncònđượchưởngvinhhoaphúquý.

Vìthếcácnhânvậtquýtộcchếtđivẫnđưaxuốngdướimộhuyệtcủamình,khôngchỉnhữngđồvàngbạcvàvậtdụnghàngngàycủamìnhkhicònsống,màcònđưatheoxuốngdướimồcảnhữngthêthiếp,concái,kẻhầuhạcònsốngđểtiệncóthểsaibảodướicõiâm.

TrongthờikìXuânThu,saukhiTầnMậuCôngchếtđiđãcóbacontraibịbồitáng,songnhữngkẻbồitángvớisốlượngnhiềuhơnlàcácnôbộc.

DướimộcủamộtnhàquýtộcởÂnKhư,ngườitapháthiệnthấyhàicốtcủachínngườiđànôngkhỏemạnh,mỗingườicầmmộtngọnmác,bêncạnhhọlạithấycóxươngcủanhữngconchó,rõràngchínngườinàylànhữngvệsĩcủachủnhânngôimộ.

TrênmộtmảnhgiápcốtmàngườixưadùngđểghisựviệcởĐạiĐôicònpháthiệnthấyxươngsọcủamộtngườiđànông,mảnhxươngsọnàylàcủamộtviênquancoigiữcácgiápcốtvàngườinàycũngđãbịchôntheochủ.

Cácnhàquýtộcchủnôlạicònchorằngsaukhixuốngtớidướicõiâm,họcótráchnhiệmphảiluônluôncungcấpnôlệchocácquỷthầnvàtổtiên,vìthếhàngnămtrongcáchoạtđộngtếlễquỷthầnvàtổtiêncủacácvuachúađãcónhiềunôlệbịgiết,chỉtínhtronghơnmộttrămbamươinămcuốithờikìÂnThươngđãcóhơnmườibốnngànnôlệđangcònsốngmàbịgiếtđểdùngtrongcáccuộctếlễ.

Theovớiđàtiếnbộcủaxãhội,conngườingàycàngcótácdụnglớnhơntrongsảnxuất,thêmvàođónềnvănminhcủanhânloạicũngcótiếnhoá,vìthếởTrungQuốcđếncuốithờikìChiếnQuốc,hiệntượngdùngngườisốngđểbồitángđãrấthiếmvàthaychongườisống,ngườitađãdùngnhữngbứctượngnặnbằngđấthayđẽobằnggỗ.

CHUMINHGIÁP

TạisaoTầnThủyHoàngđượcgọilàvịhoàngđếcủamuônđời?

Năm221trướcCôngnguyên,vuanướcTầnlàDoanhChínhthànhcôngtrongviệcthôntínhsáunước,lậpnênvươngtriềuthốngnhấtcủanhàTần.

NhưngTầnThuỷHoàngkhôngbịchiếnthắnglàmmêmẩnđầuóc,ôngtabiếtrằngnướcTầntuyđãthốngnhấtđượctoàncõiTrungQuốc,nhưngvẫncòntiếpthucáitìnhtrạngrờirạcchianămxẻbảycòn lưu lại từ thờikìchưhầucátcứ,khôngnhữngvăn tựcácvùngkhôngnhưnhau,chếđộcai trịkhôngthốngnhất,chỗnàocũngcónhữngcửaquan,đườngsácáchtrở,màsáunướccũvẫnchưacamtâmbị thấtbạivẫncónhững thế lựccònsót lạicủacácdândumụcởvùngbiêngiớiphía tâybắcthườngxuyênxâmnhậpquấynhiễu.Vì thếvấnđềcấpbách làphải làmthếnàocủngcốđượcmộtquốcgiachỉchịuuyquyềncủamộthoàngđế.

ĐầutiênTầnThủyHoàngđãxáclậpchếđộhoàngđếcủamình,xâydựngquyềnuytốicaocủabảnthân.Bêndướihoàngđếkhôngcóbachứccông(Tamcông:Tháisư,Tháiphó,Tháibảo),chínchứckhanh(Cửukhanh:Thiếusư,Thiếuphó,Thiếubảo,Trủngtể,Tưđồ,Tônbá,Tưmã,Tưkhấu,Tư không) nhưng đã tổ chức đượcmột chính phủ trung ương, các bộ phận chia nhau quản lí cácphươngdiệnquânsựvàchínhtrị.Vềmặtđịaphươngthìápdụngchếđộquậnhuyện,toànquốcđượcchiarathành36quận,bêndướiquậnđặthuyện,cácquậnvàcáchuyệnchịusựquảnlícủanhữngcấpquanlạinhưquậnthú,huyệnlệnhdotrungươngbổnhiệm,đótứclàchínhthểphongkiếntrungươngtậpquyền.

Hơnhainghìnnămnay,tronglịchsửcủaTrungQuốc,cácvươngtriềuphongkiếnluônluônthayđổinhau,nhưngchínhthểphongkiếndoTầnThủyHoàngsánglậpvẫnmãimãiđượckéodàikhôngsuychuyển,vìthếđãcólờikhenngợi"ngànđờiđềuthựchànhchínhsựcủanhàTần".

HailàTầnThủyHoàngđãbanbốrấtnhiềusắclệnhhànhchính,thốngnhấtcácthứchếđộ,ôngtađãquyđịnhrằngnướcTầnđãthốngnhấtchếđộcânđo,ápdụngrộngrãitrongphạmvitoànquốc.ĐồngtiềnhìnhtròncólỗvuôngcủanhàTầnđãtrởthànhđồngtiềnthốngnhấtcủatoànquốckiểuchữtiểutriệnquảnhóađãtrởthànhkiểuchữtiêuchuẩncủatoànquốc.TấtcảnhữngsựcảicáchcótínhchấtlịchsửnhưthếđãảnhhưởngtớithếlựctậpquáncủahàngtriệuconngườivàbiểuhiệnrõtinhthầntiếnbộcủaTầnThủyHoàng

BalàTầnThủyHoàngmuốncủngcốcôngviệcbiênphòng,tăngcườngsứckhốngchếcủanướcTầnđốivớitoànlãnhthổ,chonênôngtađãphátđộngnhândântoànquốcxâydựngVạnLíTrườngThànhởmiềnBắcbắtđầutừLâmThaoởphíatâyvàratớiLiêuĐôngởphíađông,cònởphươngNamôngtachođàoLinhCừđểnốiliềndòngnướccủahaiconsôngTươngthủyvàLyThủy,ngoàiraôngcòncholàmnhữngconđườngmãlộlấyHàmDươnglàmtrungtâmvàtuônratứphía,nhờđótăngcườngđượcsựgiaolưukinhtếvàvănhóagiữacácdântộc, làmchovươngtriềunhàTầntrởthànhmộtquốcgiaphongkiếnđầutiênthốngnhấtvàcónhiềudântộc.

VươngtriềunhàTầndovuaTầnDoanhChínhsánglậpchỉtồntạivẻnvẹnđược15nămrồibịlậtđổ,nhưngngườisánglậpranólàTầnThủyHoàngđãbiếtthuậntheotràolưulịchsử,hoànthànhsựnghiệpthốngnhấtlớnlao,xâydựngđượcmộtquốcgiaphongkiếntrungươngtậpquyền,theohìnhthứcchuyênchế.Rõràngđólàmộtvịhoàngđếcócônglaophithường.Vìthếđãđượcngườisautônxưnglà"Thiêncổnhấtđế”(hoàngđếthứnhấtcủamuônđời).

VƯƠNGTHÁNHLƯƠNG

TạisaoTầnThủyHoànglạiphảixâydựngVạnLíTrườngThành?

Trong thờikìChiếnQuốc trướcđâyhơnhaingànnăm,giữacácnướcchưhầu luôn luônnổ ranhữngcuộcchiếntranh.Thờibấygiờchiếntrậnchủyếudựavàobộbinh,ngườitadùngđấtđắplênnhữngbứctườngthànhđủđểchốnglạikẻđịchđếnxâmphạm.Vìthếmỗiquốcgiađềucónhữngbứctườngthànhcủariêngmình.

Cũng trong thờikìấy,cácdân tộcdumụcởmiềnBắcmàngườiđờixưagọi làHungNôcũngthường tiến xuốngmiềnNam, vì thế các nướcTần, Triệu,Hàn đã trước sau xây dựng những bứctườngthànhcủamìnhtrênbiêncươngphíabắc.

Năm221 trướcCôngnguyên, sau khiTầnThủyHoàng thốngnhất được toàn cõiTrungQuốc,hoàngđếsaiđạitướngMôngĐiềmđemquânđộiđiđánhđuổingườiHungNô,đồngthờicònralệnhnốiliềncácđoạntườngthànhcủacácnướcvàxâydựngchothêmkiêncố.VìthếtrêncácvùngđấtởphíabắcTrungQuốcđãxuấthiệnVạnLítrườngThành.SựtồntạicủaVạnLíTrườngThànhđãđảmbảoantoànchotínhmạngvàtàisảncủanhândâncácvùngphíabắc.

Cầnphảinói rằng trướckhiTầnThủyHoàng thốngnhấtTrungQuốcđãcóTrườngThành rồi.CônglaocủaTầnThủyHoànglàđãralệnhnốiliềntấtcảcácđoạntườngthànhđãcósẵntừtrướcthànhmộtdảiliêntục.ThậtranhữngngườithậtsựbỏsứcxâydựngVạnLíTrườngThànhlàvàichụcvạnbinhsĩtrongquânđộithờibấygiờ,cùngvớihàngngànhàngvậnngườidânlaokhổ.

VạnLíTrườngThànhlàmộtkìtíchlớntronglịchsửcủanềnvănminhnhânloại.Theolờimộtnhàduhànhvũtrụđãtừngđặtchânlênmặttrăngthìnếutừtrênmặttrăngnhìnxuốngdướiđất,côngtrìnhkiếntrúccóthểtrôngthấyrõnhấtlàVạnLíTrườngThành

QUÁCHCẢNHPHONG

TầnThủyHoàngđốtsáchchônnhànholàchuyệnnhưthếnào?

Năm213trướcCôngnguyên,TầnThủyHoàngbanyếntrongcungđiệncủathànhHàmDươngchocácquầnthần.Sauba tuầnrượu,viênquanphóxạChuThanhThầnđứngdậynói lên lờichúcrượu,cangợiTầnThủyHoàngđãđemcácnướcchưhầuvốndĩtáchrờinhauchuyểnthànhcácquậnhuyện,làmchothiênhạđượctháibình,cônglaothậtlàbấthủ.

NhưnghọcsĩThuầnVuViệtlạiđứngdậycôngkíchchếđộquậnhuyện,hơnnữaôngtacònyêucầudựavàothểchếcủađờixưacắtđấtphonghầuchocáctửđệ.

LúcbấygiờthừatướngLíTưđứnglênbácbỏcácluậnđiểmcủaThuầnVuViệt,rồilạimượnvấnđềnàyđểnóirộngrarằngnhữngkẻđọcsáchchỉquenluậnbànThiThư,dùngnhữngchuyệnđờixưađểbàibáccôngviệcngàynay,gâymêcảm,làmhỗnloạnlòngngười,vìthếnhấtđịnhphảiđemhọramàtrừngtrịthậtnghiêmmớiđược.

TầnThủyHoàngnghenóinhưthế,đãxuấtpháttừnhucầuphảităngcườngchuyênchế,thốngtrịvàđànáptưtưởng,tiếpthukiếnnghịcủathừatướngLíTư,ralệnhđNếtcácsáchsửkhôngthuộcvềnướcTầncùngtấtcảcácsáchThiThưđangtàngtrữtrongdângian,kểcảcáctrướctáccủaBáchGiaChưTử.Hoàngđếlạiquyếtđịnhtừnayvềsau,hễkẻnàocòndámbànluậnvềThiThưthìsẽbịchặtđầu,kẻnàodùngcácchuyệncổxưađểbàibácviệcđờinaythìsẽbịchémcảnhà.

Vìthếchonênvôsốđiểntịchvănhóađãbịđốtratro.Saukhiđốtsáchđếnnămthứhai,cácnhosinhcàngthêmbấtmãn.Ởsaulưnghoàngđế,họmắngchửiTầnThủyHoànglàthamnắmquyềnthế,tànbạothànhtính.Saukhinhậnđượcnhữngtincáogiácmật,TầnThủyHoànglậptứcpháingườiđiđiềutra,bắtgiữcácnhosinhtrongthànhHàmDươngđểthẩmvấn.Vìcácnhosinhnàytốcáolẫnnhau,chonênTầnThủyHoànglêncơnthịnhnộđãđemtấtcả460nhànhocóliêncanđếnvụnàychônsốnghết.

Đótứclàsựkiện"phầnthưthanhnho"(đốtsáchvàchônnhànho)đãđượcghitronglịchsử.ViệcTầnThủyHoàngđốtsáchvàchônnhànhođãkìmhãmcáctưtưởngchốngđối,nhưngđồng

thờiđãhủydiệtvănhóalịchsử.Vềsautuyrằnghoàngđếnàycóđượcnghenhữnglờicatụng,nhưngtrongmỗilờicangợiđềucóhàmýbảotrướcsựdiệtvongcuốicùng.

VƯƠNGTHÁNHLƯƠNG

TạisaotronglăngmộcủaTầnThủyHoànglạicónhiềutượngngười,ngựađếnnhưthế?

CáctượngngườivàngựacủaTầnThủyHoàngtìmthấytronghuyệnLâmĐồngtỉnhThiểmTâyđãđượcngườitacangợilàkìquanthứtámcủathếgiới.Nhìnvàocácbứctượngđãđượckhaiquậtthìthấycóhơntámtrămvõsĩ,mườitámcỗchiếnxa,hơnmộttrămconchiếnmã.Cáctượngbinhmãuyphong lẫm liệt này được xếp theo những binh chủng khác nhau, có tượng bộ binh, tượng kị binh,tượngxamã,tượngnhữngtaycungnỏ,tượngtướngquân,trậnthếthậtlàhùngmạnh.

NhưngtạisaotronglăngmộcủaTẩnThủyHoànglạicóthểcónhiềutượngbinhmãnhưthế?Điềunàycầnphảibắtđầunóitừtácdụngcủacácbứctượng.

Trong thời kì cổđại ởTrungQuốc, người ta vốnđã có tập tụcđemngười sống chôn theovớingười chết, tức là sau khi chủ nhân qua đời, các nô lệ của người ấy đều phải đemchôn theo chủ.Nhưngvềsau,theođàpháttriểncủaxãhội,chếđộđemngườisốngchôntheongườichếtđãbịhủybỏ,vìthếđãthấyxuấthiệntụclệdùngđấthaygỗnặnvàđẽothànhnhữnghìnhngườidùnglàmvậtthếthânđemchôntheongườichết.

Cácbứctượngnàycórấtnhiềuloại.Loạinặnbằngđồgốmthìgọilàđàodũng;cáctượngngườingựacủaTầnThủyHoànglà thuộcloạinày.Lạicónhữngtượngđẽobằnggỗthìgọi làmộcdũng,ngoài ra lại còn loại tạcbằngđá...Cácbức tượngnàychiếmmộtvị trínhấtđịnh trong lịch sửcủaTrungQuốcvàphảnánhđầyđủđịavị,quyềnthếvàuyphongcủachủnhâncácngôimộkhihọcònsống.Vìthếnhiềutriềuđạiđãcónhữngtổchứcchuyênmônchếtạocácbứctượngthuộcloạinày.TầnThủyHoàngđãsánglậpraquốcgiaphongkiếnngnhấttrungươngtậpquyềnđầutiêntronglịchsửTrungQuốcvàchiếmmộtđịavịquantrọngtronglịchsửTrungQuốc.Vìthếlăngmộcủavịhoàngđếnàycũngphảnánhthànhtíchvàsựnghiệpcủaôngtakhicònsống.

ViệccóđượcnhiềutượngngườingựanhưthếđemchôntheocũnggiúpchongườitathấyđượcbiênchếcủaquânđộinhàTầncũngnhưtrangbịvàtrậnphápcủaquânđộiấytrongchiếntranh,phảnánhđượcmứchùngcườngcủaquânđộinướcTần.Cáctượngngườivàngựanàycũngtrìnhbầychongườixemthấyquândungvàtrậnthếcủamộtđạoquântrướcđâyhơn2000nămvàcũngcungcấpnhữngtàiliệurấtquýnghiêncứulịchsửquânsựtrọngthờikìnày.

LIÊUKIỆNHOA

NàngMạnhKhươngcóthậtđãkhócđổTrườngThànhhaykhông?

CácbạnđãnghekểchuyệnnàngMạnhKhươngkhócđổTrườngThànhhaychưa?TruyềnthuyếtkểrằngnàngMạnhKhươnglàmộtngườiphụnữtốt,nàngđãvượtquahàngngàn

dặmđườngtớiTrườngThànhđểđếnthămngườichồngbịbắt làmdâncôngđưađếnđấy.Nàongờnửanămtrướcchồngcủanàngđãbịchếtdướingọnroidacủabọngiámcông,cảđếnhàicốttìmthấyđượcnữa. Nàng đau khổmuốn chết, cứ vậtmình dướiTrườngThànhmàkhóc, khóc không biết đến baonhiêungày.CuốicùngđếnmộthômngườitabỗngnhiênnghethấynhữngtiếngnổầmầmvàTrườngThànhđãbịtiếngkhóccủanànglàmchođổvàichụcdặm,rồitrongnhữngđốngđángổnngangthấylộravôsốnhữngđámxươngtrắngcủacácnhâncôngtửvong,trongđócócảhàicốtcủachồngnàng.

TrườngThànhvốnlàđãđượcxâydựnghơn2000năntrướcđâysaukhiTầnThủyHoàngthốngnhấtđượctoàncõiTrungQuốc.Vịhoàngđế.nàyđãralệnhxâydựngTrườngThànhđểngănchặnsựxâmnhậpcủangườiHungNôvànhữngdântộcthiểusốởphươngBắc.

ViệcxâydựngTrườngThànhthậtrakhôngphảilàmộtđiềuxấunhưngởthờibấygiờ,nhândânvừamớithoátkhỏitaihọachiếntranh,nhiềungườicònchưacóđồngruộngmàtrồngtrọt,chưacónhàcửamàở,thếmàmấychụcvạnngườidânbầnkhổlạibịápgiảiđưalêntớivùngbiêncươngphíabắcgiórétthấuxương,lạibịbắtbuộcphảilàmviệcdướinhữngngọnroida,trongcảnhănkhôngđủno,mặckhôngđủ ấm.Hàngngànvạnngười đã chết đói, cònnhữngngười chết rét dưới chânTrườngThànhthìxươngtrắngchấtthànhđống,dođótrongđámdâncôngmớilưutruyềncâuchuyệnnày.

RõràngcâuchuyệnnàngMạnhKhươngkhócđổTrườngThànhlàkhôngcóthật,nhưngnócũngthểhiện lòngphẫnhậnvàphảnkháng củanhândânđối với chếđộ chính trị tànbạo của tầng lớpphongkiến.Vềsaunhiềunhàbiênkịchđãsoạnchuyệnnàythànhnhữngvởtuồnglàmchocâuchuyệnđượclưutruyềntrongdângianchotớingàynay.

Hiệnnay,trongkhichúngtacangợivẻhùngvĩtránglệcửaTrườngThànhthìcũngkhôngthểnàoquênđiều chân lí này, bất kì công trìnhkiến trúcvĩ đại nàođời xưa cũngđNuđượcđắp lênbằngxươngtrắngcủanhândânlaođộng,cũngđềuđượchoànthànhtrongtiếngthankhóccủanhândân.

LIÊUKIỆNHOA

TạisaoTôVũchăndêphảicầmmộtlácờ"Tiết”?

Dưới triềunhàHán, các thị tộcHungNôởphươngBắc luôn luôn tiếnxuốngxâmphạmmiềnNam,đốtphágiếtngười,quấynhiễuđờisốngcủadântộcHán.

Năm119trướcCôngnguyên,HánVũĐếpháiquânđộilênđánhdẹpmiềnBắc,giảitrừđượcsựuyhiếpcủatộcHungNô,nhưngquanhệgiữahainướcvẫnlúctốtlúcxấu.Nhữngchuyệnhaibênbắtgiữsứgiảcủanhauvẫnluônluônxẩyra.

Năm110trướcCôngnguyên,chúaThiềnVucủaHungNôsaisứgiảđếncầuhoà,HánVũĐếbènsaiTôVũđemmộtđộiquânđưatiễnsứgiảcủaHungNôtrởvề,TôVũcầmtrongtaymộtchiếcgậydàibảy,támthước,đầutrêncủagậyhơicong,vàcótreomộtquảcầubằnglông,cờnàyđượcgọilàcờ'Tiết".TôVũlàmnhưthếlàđểchothấyrõmìnhlàsứgiảcủatriềuđìnhnhàHán.

TrướckhiTôVũđisứHungNô,đãtừngcómộtsứgiảcủatriềuđìnhnhàHántênlàVệLuậtđầuhàngHungNô.NhưngcácbộhạcủaVệLuậtlạikhôngcamtâmlàmphản.SaukhiTôVũđếnchỗđóngquâncủaThiềnVu,cácbộhạcủaVệLuậtchuẩnbịkhởinghĩađểtrởvềnước.KhôngngờsựviệcnàybịThiềnVupháthiện,hắnnghiTôVũcóthamgiaâmmưunày,vìthếgiamgiữTôVũ.Tuyphảitrảiquarấtnhiềulầntrahỏithẩmvấn,nhưngTôVũtrướcsaunhưmộtvẫntỏrõlòngkiêntrinhbấtkhuất,ThiềnVukhôngbiếtlàmthếnàođượcnữa,đànhphảiđầyTôVũlênBắcHảichăndê.Ôngnghĩrằnglácờ"Tiết”làvậttượngtrưngchosứgiảcủatriềuđìnhnhàHán,vìthếmộtngàynàocònchưavềtớitriềuđìnhnhàHánthìngàyấyôngkhôngrờitaykhỏilácờ"Tiết"này.

Mãitớimườichínnămsau,quanhệgiữatriềuđìnhnhàHánvàHungNômớicóphầnhòahoãnvàHungNôđimớithachoTôVũtrởvề,đólàvàonăm81trướcCôngnguyên.TôVũcầmlácờ"Tiết”,bâygiờchỉcònlàmộtcáicántrơtrụi,trởvềvớikinhđôTrườngAn.Lúcnàyôngđãtrởthànhmộtcuhgiàrâutócbạcphơ,nhưngtrảiquamấyngànnăm,khítiếtcaoquícủaTôVũvẫncònđượcngườiđờicangợi.

QUÁCHCẢNHPHONG

Tạisaoconrểcủahoàngđếlạigọilà"phòmã"?

Mọingườiđềubiếtrằngconrểcủahoàngđếđượcgọilà"phòmã",nhưngcuthìhaichữ"phòmã"nàycónghĩalàthếnào?Nhấtđịnhmộtsốngườivẫncònchưabiết.

"Phòmã"vốndĩkhôngphảilàdanhtừchỉconrểcủahoàngđế,màlàtêngọitắtmộtchứcquanđượcđặtradướitriềuHánVũĐế.Têngọiđầyđủcủachứcquannàylà"phòmãđôuý",tứclàmộttrongnhữngthịtòngcaocấpcủahoàngđế.

Hồiấymỗikhihoàngđếđi tuầndu,cácxengựa thườngkếthợp thành từngđoàn từngđội.Xehoàngđếngồigọi là "chínhxa",xedùngchocácnhânviên thị tòng thìgọi là "phóxa".Nhìnbênngoàithìphóxađượctrangsứchoàntoàncũngnhưchínhxa,đólàđểlàmchocácthíchkháchkhóphânbiệt.

Ngườichỉhuychiếcphóxađượcgọilàphòmãđôuý.Tuynhiênvềsaulạixảyramộtsựkiệnlàphòmãđôuýmưusáthoàngđế.Đểphòngngừanhữngtrườnghợptươngtựcòncóthểxẩyra,VũĐếnhàTấnTưMãViêmlàngườiđầutiênquyđinhrằngchỉcóconrểcủamìnhmớiđượcđảmnhiệmchứcphòmãđôúy.

Vềsau,nhiềuhoàngđếkháccũngbắtchướcTấnVũĐếvàủynhiệmchoconrểcủamìnhlàmphòmãđôuý,vìthếchonênhaichữphòmãđãtrởthànhtêngọiconrểcủahoàngđế,nhưngtấtnhiêncũngcónhữngphòmãkhôngphảilàngườichỉhuyphóxa.

Đến triềunhàThanh, thìconrểcủahoàngđếkhôngđượcgọi làphòmã,màđượcgọi là"cáchphò".

THÁITÀIBẢO

VươngChiêuQuânvìsaobịgảchochúaHungNô?

TrongthờikìđầucủatriềuTâyHán,HánCaoTổLưuBangmuốngiữmộtmốiquanhệlánggiềnghòamụchữunghịvớicácthịtộcHungNôởmiềnBắc,mớiđemnhữngngườicongáitronggiatộcđếvươnggảchocácthiềnvuHungNô(thiềnvutứclàvua).Lịchsửgọicáchlàmnhưthếnàylà"hoàthân".

Năm33 trước công nguyên, thiền vuHungNôHồHànTà chủ động nêu vấn đề hòa thân vớihoàngđếnhàHánLưuThích.Hoàngđếđươngnhiênnhậnlời.Ôngquyếtđịnhchọntrongsốcungnữxemcóngườinàotìnhnguyệnmuốnđithìsẽcoilàcongáimìnhsinhra.Tuynhiêntrongcungkhôngcómộtngườinàomuốnđi,bởivìnếuđilấychồngHungNôthìsẽkhôngbaogiờcóthểtrởvềquêhươngđểtrôngthấyngườithânđượcnữa.

Ítngàysaucómộtcungnữ tên làVươngChiêuQuân tỏý tìnhnguyệnđi lấychồngHungNô.HoàngđếLưuThíchsaiquanmanghìnhvẽchândungVươngChiêuQuânđếnchomìnhxem,xemxongôngcảmthấyrằngVươngChiêuQuâncũngkhônglấygìlàmđẹp,vìthếlậptứcđồngývàthôngbáochoHồHànTàbiếthọtênVươngChiêuQuân.

TuynhiênđếnkhihoàngđếchogọiVươngChiêuQuânvàogặpmìnhthìlạipháthiệnthấyrằngnànglàcungnữđẹpnhấttronghậucung.Vốndĩlàcáccungnữmongmuốnđượcgầngớihoàngđế,chonênđemtiềnđútlótchotaythợvẽtrongcungđểhắnvẽtướngmạocủamìnhtrênchândungđẹphơnmộtchút.VươngChiêuQuânlạirấtbấtmãnvớicáikiểuhoàngđếcưỡngbắtcongáicủacácnhàdân,vìthếnàngkhôngchịuđútlóttiềnchotaythợvẽ,còntaythợvẽthìcũngcốývẽVươngChiêuQuânxấuđimộtchút.Đếnlúcnàythìhoàngđếchỉmuốngiữnàngởlạitrongcung,nhưngtiếcrằngkhôngcòncóthểthayđổiýkiếnđượcnữa.

SaukhisangtớiHungNô,VươngChiêuQuânđemvănhóadântộcHángiớithiệuchodânnướcnày,giúpđỡngườiHungNôpháttriểnsảnxuấtnôngnghiệp,cảicáchcácphongtụctậpquánlạchậu,làmchokinhtếvàvănhóacủaHungNôđạttớimộtthờikìphồnvịnhchưatừngcó.CũngchínhnhờcóVươngChiêuQuânmàHungNôcùngvớitriềuđìnhnhàHáncóđượcmộtthờikìhữunghịlâudài.NgàynayởngoạiôthànhphốHôHòaHạoĐặcvùngNộiMôngvẫncòngiữđượcmộtngôimộcổcaohơn30mét,đóchínhlàphầnmộcủaVươngChiêuQuân.

QUÁCHCẢNHPHONG

Tạisạocácđàiphonghỏathờixưacóthểtruyềntinbáođộng?

Bangànnămtrướcđây,UVươngcủatriềuđìnhnhàChucómộtphitầnđượcnhàvuasủngáitênlàBaoTự.BaoTựkhôngthíchcười,điềunàylàmchoUVươngrấtbuồnvàôngđãđauđầunghĩcáchlàmchoBaoTựcượcmộttiếngcười.MộthômUVươngsaingườiđốtchokhóilửatrênđàiphonghỏabốclên.

Thờibấygiờhoàngđếphânđấtchorấtnhiềunướcchưhầu,cácchưhầupháthiệnthấykhóilửatrênphonghỏađàibốclên,ngỡrằngcókẻđịchtớixâmphạmbènùnùnkéoquântớikinhđônhàChu,songtớinơilạichẳngthấycókẻđịchnàocả.Mọịngườichỉcóthểoánhậnmàkhôngdámnóilênlời,cuốicàngđềukéoquântrởvề.

BaoTựđứngtrêntòalầutrênthànhchứngkiếnmànkịchnhưthếcũngphảibậtcười,thếlàcuốicùngUVươngcũngcóđượcmộttiếngcườicủaphitần.Nhưngkhôngbaolâusauthậtsựcókẻđịchtớixâmphạm,UVươngchođốtkhóilửatrênphonghỏađài,nhưngtrongsốcácnướcchưhầu,khôngcókẻnàođemquântớicứu,kếtquảlàUVươngbịgiết,cònBaoTựthìbịbắt.

Phonghỏađàiđờixưalàcôngcụdùngđểbáođộngtrongkhicóchiếntrận,banngàythìngườitalàmchobốckhóicònbanđêmthìlàmchobốclửa.Cácphonghỏađàinàynomnhưnhữngđàicaođắpbằngđất,cứcáchmộtcựlynhấtđịnhlạiđắpmộtcái,tấtcảnốiliềnnhauthànhmộtchuỗitrênđườngbiêngiới.

Nếubấtchợtpháthiệnthấycótìnhhìnhkẻđịchhoạtđộngthìphonghỏađàiởxanhấtchokhóilửabốclêntrướctiên,binhlínhtrênphonghỏađàitiếptheothấycókhóilửabốclêntrênphonghỏađàithứnhấtlậptứccũngđốtkhóilửa,rồitừngtrạmtừngtrạmcứlàmtiếptheonhaunhưthếvàtrênmộtdảiđấthàngtrămngàndặm,tinbáochiếnsựđượctruyềnđinhanhchóngvàtrongnướccóthểmauchónglàmcáccôngviệcchuẩnbịchiếnđấu.

Khóitrênphonghỏađàiđượcđốtbằngphânchósói,vìthếphonghỏađàicòncócáitênlà"langyênđài"(đàikhóichósói).ThịtrấnYênĐàiởtỉnhSơnĐôngvốnvìvậymàcócáitênnhưthế.Ngàynay trênmộtdảiVũUy,TrươngDịch,ĐônHoàngở tỉnhCamTúccho tớiLaBốBạcở tỉnhTânCươngvẫncòncónhiềuditíchcủacácphonghỏađàiđờiHán.

KHANGBÌNH

TạisaonóiTưMãThiênlàôngtổcủangànhsửhọcTrungQuốc?

Trướcđâyhơn2000năm,dướithờiTâyHán,TrungQuốccómộtnhàsửhọc,nhàvănhọc,nhàtưtưởngkiệtxuấttênlàTưMãThiên.Ôngđượctrờiphúchođầuócthôngminh,lạichuyêncầnhọctập,mớimườituổiđãbắtđầuđọccácsáchcổvăn,đếnhaimươituổithìchudukhắpcácnơiđểsưutầmcácsựtíchthúvị,thămviếngvàtìmhiểunhântìnhởcácvùngđấttrongnước.

Năm108trướcCôngnguyên,bốquađời,ôngnốinghiệplàmTháisửlệnh(quanviếtsử),từđóbắtđầuchỉnhlícáctưliệugiấytờcùngcácsáchtàngtrữtronghoànggia,ngoàirabắtđầubiênsoạnbộSửkí.

Đếnnăm98trướcCôngnguyên,vìôngcótộivớiHánVũĐếchonênbịbắtbỏvàongụcvàphảichịu"hủhình"(bịthiến).Saukhiđượcrakhỏingục,ôngquyếtchíbiênsoạn,cuốicùngđếnnăm50tuổiviếtxongbộtrướctácthôngsửđầutiêncủaTrungQuốclấytênlàSửkí.

TrongbộSửkínày,đầutiênviếttruyềnthuyếtvềHoàngĐế,cuốicùngđềcậpđếnHánVũĐế,trảiquamộtniênhạndàitới3000năm.

Toànsáchgồmcó130thiênchialàm5bộphậnlớn:Bảnkỉ(phầntruyệnkívềcácbậcđếvươngtrongcácbộsáchsử),Biểu(cácbiểusớtrìnhlênđếvương),Thư(cácthệướckết

đồngminh),Thếgia(cácgiađìnhđãnhiềuđờivinhhiển),Liệttruyện(thuậtlạisựtíchcácdanhnhânđờitrước).

Nhìnvềphạmvimànóithìtừcácbậcđếvương,cáctướnglĩnh,cácquantểtướngxuốngtớicácduhiệp(cáchàokiệt,hiệpsĩ),ygia,thầytướngsốtừcácnơiphúcđịaởvùngtrungnguyênchotớicácvùngbiêncươngxaxôi,từcáckhuônphéplễnhạc,chếđộchotớithiênvănlịchpháp,tấtcảđềuđượcghilạimộtcáchtườngtận,đángđượcgọilàmộtbộbáchkhoatoànthưthờicổ.

Sửkíđãđượcbiênsoạnvớimộtbútphápsinhđộng.Trảiquabaonhiêuthếhệvẫnđượcngườiđờicangợi,trởthànhmẫumựccủavănxuôithờicổTrungQuốc.TiênsinhLỗTấnđãtừngđánhgiáSửkílà"SửgiachiLuậnNgữ,vôvậnchiLyTao"(sáchLuậnNgữcủacácnhàsửhọc,bảntrườngthiLyTaokhôngcóvần).

VìTưMãThiênđãcónhữngcốnghiếnkiệtxuấtvềsửhọcvàvănhọc,chonênnăm1956ôngđãđượcliệtvàohàngcácdanhnhânvănhóacủathếgiới.

VƯƠNGTHÁNHLƯƠNG

Cóthậtđãxẩyranhữngchuyện"Thuyềncỏmượntên"và"Kếthànhkhông”haykhông?

TrongTamQuốcDiễnNghĩa,GiaCátLượng làmộtnhânvậtmàchẳngaikhôngbiết.Ôngcómưukếnhưthần,tínhtoánkìdiệu,liêntiếpđoạtđượcthắnglợitrênchiếntrường,chắchẳncácbạnđềuhếtsứcbáiphục.Đếnnhưcáckếmưu"Thuyềncỏmượntên"(Thảothuyềntátiễn)và"Kếthànhkhông"(Khôngthànhkế)thìkhixemquảthậtlàkhoái,làmchongườitanghekểđếnhàngtrămlầncũngkhôngchántai.

Chỉcómộtđiều làdựa theocácđiềughi lại trongcácbộsáchsử, tuy rằng trong lịch sửđãcónhữngchuyệntươngtựnhư"Thuyềncỏmượntên”vàxácthựccũngđãxảyranhữngchuyệnnhư"Kếthànhkhông”,songcácsựviệcnàylạichẳngcóquanhệgìvớiGiaCátLượng.

CómộtbộsửtênlàNgụylược(tómlượcvềnướcNguy),đãghilạinhiềusựkiệnlịchsửtrongthờiTamQuốc, trongsốđócókểmộtchuyệnnhưsau :TàoTháođemquân tiếncôngĐôngNgô,TônQuyềnmộtmặtbốtríphòngngự,mộtmặtlênmộtchiếcthuyềnlớnđểquansáttìnhhìnhđộngtĩnhcủaquânTàoTháo.

TàoTháothấytrênmặtsôngcómộtchiếcthuyềnđangthámthínhtìnhhìnhbènralệnhchobinhlínhbắntên,thếlàcórấtnhiềutênbắnloạntớichiếcthuyềntrênđócóTônQuyềnđangngồi.Chiếcthuyềnbị trúngquánhiều tên, chonênmộtmạn thuyềnbị nặng lệchhẳnxuốngvà cónguycơ lậtthuyềnđếnnơi.NhưngTônQuyềnkhônghềhoảnghốt, ra lệnhngaycho thuyềnchuyểnhướngđểmạnthuyềnbênkianhậnlấycácmũitên,thếlàcuốicùngchiếcthuyềnvẫnlấyđượcthếcânbằng.Một lát sau TônQuyền ra lệnh cho bộ hạ đưamình trở về căn cứ, đó tức là lai lịch của chuyện"Thuyềncỏmượntên".

CòncómộtbộsửnữatênlàCựuNgũĐạisử(SửcũthờiNgũĐại)cóghichuyệnđạitướngLưuTrâucủanhàHậuLươnggiaochiếnvớiquâncủanhàHậuTấn.LưuTrâuđóngquânởNgụyHuyện(nayởphíatâybắchuyệnĐạiDanhtỉnhHàBắc)vàphảiđươngđầuvớichủlựccủaquânHậuTấn.

Vìmuốnrathoátkhỏikẻđịchmạnhởphíatrướcmặt,LưuTrâubènđemquânđánhlénvàoTháiNguyên,LãoSàocủanhàHậuTấn.ĐểphòngngừatrườnghợpquânHậuTấntheogóttruykích,ôngra lệnhchobinhsĩbệnnhiềuhìnhnhânbằngrơm, trêncắmcờxí,sauđóđặtcáchìnhnhânấy lênnhữngconlừachochúngdiễuđidiễulạitrêntườngthànhnhiềulần,nhằmlàmmêcảmkẻđịch.

Quảnhiênkếnàyđãtỏrarấtcóhiệuquả.MãisaukhiquânHậuLươngđãrờikhỏithànhvàingày,quânHậuTấnmớipháthiệnthấyrằngmìnhbịlừa.Đótứclàlailịchcủa"Kếthànhkhông".Vềthờigian,chuyệnnàyxảyrasauGiaCátLượngtới700năm.

QuanhữngchuyệnkểtrênchúngtacóthểthấyrằngmộtsốkếmưumàtruyềnthuyếtchorằngGiaCátLượngđãsửdụngcóhiệuquả,khôngphảiđềulàsựthật,màlàdotácgiảdựavàonhucầusángtác,màlấyhoacủacâynọgàivàocànhcủacâykiađểcóthểbiênsoạnchohay.

BÀNGKIÊ

TrungQuốccótấtcảbaonhiêuhoàngđế?

MọingườiđềubiếtrằngnhữngkẻthốngtrịởngôicaonhấttrongxãhộiphongkiếnTrungQuốcđượcgọilà"hoàngđế”.DanhhiệunàylàdoTầnThủyHoàngDoanhChínhsửdụnglầnđầu.

Năm221trướcCôngnguyên,DoanhChínhlầnđầutiênthốngnhấtđượctoàncõiTrungQuốc.Đểnêucaothànhtíchcônglaonàycủamình,ôngtađãquyđịnhdanhhiệucủamìnhlà"Thuỷhoàngđế”.

Vàdanhhiệunàyđãliêntiếpđượcdùng,bắtđầutừDoanhChínhchotớivịhoàngđếcuốicùngbịcuộccáchmạngTânHợinăm1911lậtđổlàPhổNghithuộctriềuđạinhàThanh,quatấtcảmộtthờigian2132năm,cộngcó494hoàngđế,trongsốđó73ngườikhôngthựcsựlênngôimàchỉđượctruytônlàhoàngđếsaukhiđãquađời.

Trongsốcáchoàngđếnóitrên,CànLongđờiThanhcótuổithọcaonhất,ôngđãsốngtới89tuổi.ThấphơnCànLongmộtbậclànữhoàngđếVõTắcThiênđờiĐường.Bàđãsốngtới82tuổi.HoàngđếCànLongởngôi60năm,kémmộtnămsovớiôngnộilàhoàngđếKhangHylàngườicóthờigiantrịvìdàinhất,đólàvìCànLongmuốnnóilênlòngtônkínhđốivớiKhangHy,biểuthịbảnthânmìnhkhôngdámvượtquácôngđứccủaôngnội,vìthếsaukhiởngôi60năm,CànLongđãnhườngngôicủamìnhchoconlàhoàngđếGiaKhánh,cònmìnhthìlàmTháithượng

Trongsốcáchoàngđế,ngườiíttuổinhấtlàThươngĐế,chưađượcmộttuổiđãlênngôirồichỉlàmhoàngđếđược tám tháng thì chết.Người có thờigianngồi trênngôingắnnhất làHoànNhanThừaLân,hoàngđếcuốicùngcủatriềuđạinhàKim,từlúclênngôichođếnlúcbịgiếtkhôngtớinửangày.

TrướcDoanhChính,TrungQuốccòncórấtnhiềukẻthốngtrịtốicao.ChẳnghạnnhưtrongthờicổđạixaxưacóNgũĐế,trongsốđócóđếNghiêuvàđếThuấn.SauđónhàHạcó17kẻthốngtrị,nhàThươngcó30,họđềucódanhmàkhôngcóhiệu.ĐếnđờinhàChu,cáckẻthốngtrịxưngvương,đờiTâyChucó12vương,đờiĐôngChucó25vương,đếnđờiTầntrướcTầnThủyHoàngcòncóbavươnglàôngchacủaôngta.

Ngoàira,quacácthờikìdanhhiệuhoàngđếcũngkhôngnhưnhau,từđờiHánđếnđờiTuỳ,hoàngđếphầnnhiềuxưnglàđế,dướicáctriềuĐường,Tống,Nguyên,Minh,Thanhlạiphầnnhiềuxưnglà"Tông”.

LADUẪNHÒA

Tạisaohoàngđếchếtlạinóilà"bănghà"?

Thờicổxưa,cáchoàngđếtựchoàconcủatrờiđất,chonêntựxưnglàthiêntử.Hoàngđếcóquyềnlựccaonhấtkhôngkémai,vìthếngườikhácbắtbuộcphảitôntrọng,ngoàiracòncócáckiểucấmkị.Chẳnghạnkhôngđượcviếtchữtêncủahoàngđế,khôngđượcđọcnhữngchữđồngâmvớitêncủahoàngđế,rồikhihoàngđếquađờicũngnhấtđịnhkhôngđượcnóihoàngđếđãchếtmàphảinóilà"giábăng”(bănghà).

Tronghaichữ"giábăng"này,chữ"giá" làchỉchiếcxehoàngđếngồi.Vềsaungười ta thườngdùngchữ"giá"nàyđểchỉhoàngđếHoàngđếquađờicókhicũngnóilà"yếngiá”."Yến"cónghĩalà"vãn”(muộn,sau).Nhưthếtứclàmuốnnóixetrongcungsẽramuộnmộtchút(thậtrathìsẽchẳngbaogiờcònchạyranữa),đóchỉlàmộtcáchnóianủivềchuyệnhoàngđếđãchết.

"Băng”cónghĩalàđổxuống,hoàngđếquađờicókhinóilà"sơnlăngbăng”(núiđổ)ýnóilàcáichếtcủahoàngđếthìcũngnhưtrườnghợpnúiđổ,làmộtsựkiệnkinhthiênđộngđịa.

"Giábăng”haichữgộplạitứclànóichuyệnhoàngđếquađờicáchnóinhưthếnàythườnggặpthấytrongcáccuốntiểuthuyếtvàcácvởtuồng.

Trongxãhộiphongkiến,thìcácđẳngcấpđượcphânđịnhhếtsứcnghiêmngặt.Ngoàiviệchoàngđếquađời có cáchnói riêng, người của các tầng lớpkhácquađời cũngcónhữngcáchnóikhônggiốngnhau.Mộtngườithườngchếtđithìnóilà"tử”,cácviênquannóichungchếtđinóilà"tốt",các'quanlớnvàcácnhàquýtộcchếtđithìgọilạilà"hoăng".

Nếuhoàngđếchếtmànóilà"tử”,còndânthườngchếtmànóilà"giábăng”thìsẽphạmtộidanhbịchặtđầu.

KHANGBÌNH

TạisaođếvươngcácthờiđạiđềuphảiđếnnúiTháiSơnđểtếtrờiđất?

NúiTháiSơnởvùngTháiAntỉnhSơnĐông.Núinàynổitiếngkhôngchỉvìởđấycóphongcảnhrấtđẹp,màcònvìtrênnúivẫncòngiữđượcrấtnhiềuditíchvănhóacổrấtquantrọng.

TừthờicổđãcónhiềuvịđếvươngphảilênnúiTháiSơnđểcửhànhnghithứctếlễtrờiđất,nghithứcnàymangcáitênlà"phongthiền”.TrướckiađãcónhiềukẻthốngtrịthờicổlênnúiTháiSơnđểcửhànhhoạtđộng"phongthiền”,nhưngchỉbắtđầutừTầnThủyHoàng,cáchoạtđộngnàymớiđượcghilạibằngvăntự.

VềsauđờiHán,đờiĐường,đờiTốngđềucónhiềuvịhoàngđếlênnúiTháiSơnđểcửhànhđiệnlễ"phongthiền"hếtsứcquantrọngnày.Ngàynay,nếuchúngtađidulịchlênnúiTháiSơnthìnhấtđịnhcóthểgặpthấynhiềuditíchcóliênquanđếncácnghithức"phongthiền".

ỞTrungQuốccórấtnhiềunúicao,nhưngngườicổđạihoạtđộngtrongmộtkhônggianchậthẹp,ngườitanghĩrằngnúiTháiSơnlàcaonhấtlạiởvềphíađông,chonênnếunhưđứngtrênđỉnhnúiTháiSơnthìcóthểđốidiệnvớisựphátsinhvàbiếnhóacủavạnvậ

CáchoàngđếlênnúiTháiSơntếtrờiđấtlàmuốntỏrarằngtấtcảnhữnggìmàhọlàmđềuđượctrờiđấtthừanhậnvàhọchẳngqualàthaymặtthầnlinhđểthựchiệnquyềnthốngtrị,vàtấtnhiênhọcũnghyvọngrằngdânchúngsẽtônsùnghọcũngnhưtônsùngthầnlinhtrêntrời.

Vìthếtrongcáchoạtđộng"phongthiền”,phầnlớnnộidunglàcangợicôngđứccủahoàngđế,vunđắpchohyvọngcủahoàngđế.

TừđờiNamTốngvềsau,cácbậcđếvươngkhôngcònlênTháiSơnđểlàmlễ"phongthiền"nữa.ĐếntriềunhàMinhthìsaukhithủđôđượcdờiđiBắcKinh,ởngoạiôđãxâydựngThiênĐànvà

ĐịaĐàn,hoàngđếchỉcầntớiđócửhànhcácnghithứctếlễlàxong.QUÁCHCẢNHPHONG

Tạisaotrongxãhộiphongkiếnngôivịđếvươngchỉtruyềnchocontraikhôngtruyềnchocongái?

TronglịchsửTrungQuốccũngnhưnướcngoài,ngôivịđếvươngnóichunglàdocontraitrưởngkếthừa.Cảđếntrongcácgiađìnhthườngdâncũngchỉcónamgiớilàmgiatrưởngvàbaogiờcũnglàngườibốchiếmđịavịcđạotronggiađình.

Thậtratronglịchsửnhânloại,ởthờikìthượngcổcũngđãtừngcómộtgiaiđoạnrấtdài,trongđónữgiớichiếmđịavịchúatểtrongxãhội.Đólàthờikìxãhộimẫuhệ.Thờibấygiờ,nhânloạichỉbiếtcómẹmàkhôngbiếtcóbố,huyếtthốngcũngchỉtínhtheohệmẹ,cảđếntàisảncũngkếthừatheomẹ.

Vìconngườithờibấygiờcónhữngphươngthứcduytrìsinhhoạtrấtlạchậu,đờisốngchỉdựavàoháilượmvànôngnghiệpnguyênthuỷ,màcáccôngviệcnàyphầnlớnlàdophụnữhoànthành.Cảđếncôngviệcchếbiếnthựcphẩmvàcácviệctrongnhàcũngđềudophụnữgánhvác,vìthếphụnữchiếmmộtđịavịhếtsứcquantrọngtrongđờisống.

Đếnthờikìcuốicùngcủaxãhộinguyênthủy,loàingườitiếnvàothờikìđồsắt,sứcsảnxuấtđãpháttriểnrấtnhiều.Conngườithờibấygiờsốngkhôngchỉdựavàoháilượmvànôngnghiệpnguyênthuỷ,màphầnquantrọnghơndựavàosănbắn,chănnuôigiasúcvànôngnghiệpcầycấy,cáccôngviệcnàyđòihỏiphảicódũngkhívàsứckhỏecủanamgiới.Nănglựccơthểcủaphụnữrõràngkhôngthểnàobằngnamgiớiđược,vìthếdầndầnnamgiớichiếmđịavịcủaphụnữtrongđờisốngvànhânloạicũngtiếnvàothờikìxãhộithịtộcphụhệ.

Từđấyđịavịchiphốicủanamgiớitrongxãhộicứkéodàimãi,ngườitachỉcònbiếthuyếtthốngphụhệlàthuộcdântộcnào,vươngtriềunào,giatộcnào.Họcũnglấytheobố,cònconcáidophụnữtruyềnlạithìđượcgọilà"bàngchi","bànghệ",ảnhhưởngnàycònlưutruyềnchotớixãhộicógiaicấp.

Theovớiđàtiếnbộcủanềnvănminhnhânloại,sựkhácnhauvềgiớigiữanamvànữngàycàngítđi.Ngàynaycómộtsốgiađìnhcònxuấthiệnnhữngngườicontraicongáilấyhọtheomẹ.

NGÔNHÃTIÊN

Tểtướnglàmnhữngviệcgì?

Dướixãhộiphongkiến,hoàngđếlàkẻthốngtrịtốicaotrongmộtquốcgia.Mỗingàyhoàngđếphảiloxửlírấtnhiềucôngviệctriềuchính,nhưngtinhlựccủamộtconngườithìdùsaocũngcóhạn,vìthếcầnphảicómộtkẻnàokhácđểgiúpsứchoàngđếnắmchungcácvấnđềchínhtrị,chủtrìcáccôngviệchàngngàytrongtriều,conngườiấychínhlàtểtướng.TronglịchsửTrungQuốc,trảiquacácthờiđại,têngọivàchứcquyềncủatểtướngkhôngphảibaogiờcũnghoàntoànnhưnhau.

SaukhiTầnThủyHoàngthốngnhất toàncõiTrungQuốc,ởcấptrungươngcóđặt thừatướng,ngựsửđạiphuvàthiếuuý,banhânvậtnàythốnglĩnhcáccôngviệchànhchínhởtrungương,nắmcácvănthưcơyếu,làmnhiệmvụgiámsátcácquan.ĐếnđờiĐôngHán,tểtướngđượcgọilàtưđồ,đạitướngquân.SangđếnđờiTùy,đờiĐường,lạiđặttamtỉnhlụcbộ.DướitriềunhàTống,tểtướngđượcgọilàđồngbìnhchươngsự,thamtrichínhsự.

Trongnhữngthờikìđầutiên,tểtướngđượcnắmtrongtaynhữngthựcquyềnrấtlớn,đượcgiúpđỡhoàngđếxửlítấtcảcácviệchàngngàytrongtriềuđình,quềnhànhlàmnghiêngngảtriềuđình.Tểtướngkhôngnhữngcóthểảnhhưởngtớihànhvivàtưtưởngcủavuachúaphongkiếnmàthậmchícòncóthểcótácdụngnhấtđịnhtrongviệcghìmhãmhoàngđế.

ĐếntriềuđìnhnhàMinh,ChuNguyênChươngmuốntăngcườngchếđộtrungươngtậpquyềnchonênđãphếbỏcácchứcquantểtướng,đemcácquyềnlựctrướckiatrongtaytểtướngphânchiarasáubộ,đồngthờiđặtrađiệncácđạihọcsĩlàmcốvấncủahoàngđế.

DướitriềuMinhThànhTổChuĐệ,mộtsốđiệncácđạihọcsĩthântínluônluôncómặtởtrongcungđìnhđểgiúpđỡhoàngđếxửlícácchínhvụ,trongtrườnghọpnàyđiệncácđạihọcsĩđãthựctếđãtrởthànhtểtướng.

TriềuđìnhnhàThanhlàmtheochếđộcủatriềuđìnhnhàMinh.HồiđầunhàThanhvẫndùngcáchgọicũ,coinộicácđạihọcsĩlàtểtướng,tuynhiênquyềnlớncủatriềuđìnhthựctếvẫnbịnắmtrongtayNghịChínhVươngđạithần.

VềsauhoàngđếKhangHythiếtlậpnamthưphòngtronghoàngcungrồichọnlựađềbạtmộtsốđạithần,banchohọquyềntrựctiếpxửlíchínhsự.

HoàngđếUngChínhthìthiếtlậpQuâncơsứ,bổnhiệmmộtsốkẻthântínngườiMãnvàngườiHánlàmquâncơđạithần,nhữngngườinàydựatheochỉýcủahoàngđếđểsoạnthảocácchiếulệnh,bổnhiệmvàbãichứccácquanlại,nhưvậyluâncơđạithầnthựctếđãtrởthànhtểtướng.

KẾCƯỜNG

Tháigiámlàgì?

Trongcungđìnhđờixưa,cómộtđámnhữngkẻnôbộc,chuyênmôncónhiệmvụhầuhạhoàngđếvàcácthànhviêntronggiađìnhhoàngđế.Ngườitagọinhữngconngườinàylàtháigiám,cũnggọilàhoạnquan,cókhicòngọilàcôngcông.Vìnhữngconngườinàyđềubịthiếnchonênkhôngthểnàocóconcháu.

Tháigiámbình thường thâncậnhoàngđế,biếtđược tươngđốinhiều tìnhhìnhcácviệcxảy ratrongcung.Cómộtsốhoàngđếnhunhượcngumuội,thậmchíđemnhữngquốcgiađạisựgiaochotháigiámxử lí.Lạicómộtsốhoàngđế lại lợidụngbọn tháigiámđểgiámtrịngườikhác,đảkíchnhữngkẻkhôngchịuvânglời.

Trongtìnhhìnhnhưthế,tháigiámtuycóđịavịthấphèn,nhưnglạicóquyềnthếhiểnhách,đôikhicảđếnnhữngđạithầnvănvõtrongtriềuđìnhgặptháigiámcũngphảicúiđầu,kếtquảdẫntớinhữngthờikìtháigiámchuyênquyền.

TronglịchsửTrungQuốc,cácthờikìtháigiámchuyênquyềnrõràngnhấtphảikểđếnthờiĐôngHán,triềuđạinhàĐườngvàtriềuđạinhàMinh.

TrongthờikìĐôngHánthìtừHòaĐếtrởvềsau,cáchoàngđếlênngôiphầnnhiềulàtrẻcon(oaoahoàngđế),dẫntớitrìnhtrạngbịcácbác,cáccậuđằngngoạichuyênquyền.Nhưngđếnkhihoàngđếlớnlên,họtựnhiênmuốnđoạtlạithựcquyềntừtrongtayquốccữu,dođóthườnglợidụngbọnhoạnquanđể chống lạiquốccữu.Hoạnquancóđượcquyềnhành thì cũngnhư tiểunhânđắc thế.Chúnglàmchocôngviệcchínhtrịquốcgiatrởnêncựckìhủbại,dânchứngoánthánkhắpnơi.

DướitriềunhàMinhcómộttaytháigiámtênlàNgụyTrungHiền,hắnxuấtthântừphườngducônvôlạikhôngcóvănhoá,nhưngnhamhiểmxảotrá,nắmquyềnhànhlàmnghiênglệchcảtriềuđình.Trongtayhắncómộtcơquanđặcvụ,chuyênmôntrấnápcácsĩđạiphudámphêbìnhviệctriềuchínhvàbảnthânhắn.Hắnlạicònsửdụngphíphạmtiềncủa,nơinàocũngdựnglênnhữngcáimiếuthờbảnthânmình,bắtdânchúngphảitớitrướctượngcủahắnđểlạybạlạyváichínvái,thậmchícònbắtbáchquanphảihô"cửuthiêntuế”vớihắn.

Thái giámchuyênquyền là sản phẩmcủa chếđộ chuyên chínhphongkiến, tình trạngnày ảnhhưởngnghiêmtrọngđếnnềnchínhtrịthờibấygiờ,gâynguyhạicholợiíchcủanhândân,cảntrởđàtiếnbộcủaxãhội.

KẾCƯỜNG

Tạisaođờixưavănvõbáquanvàotriềukiếnhoàngđếphảihôbalần"vạntuế”?

Trênphimảnhvàvôtuyến,chúngtathườnggặpthấymộtcảnhnhưthếnày:vănvõbáquantrongtriềuđình.Xếpthànhhàngrấtnghiêmchỉnh,nhấttềquỳphụcxuốngtrongđiệnKimLoan;rồihướngvềhoàngđếđồngthanhhôto"Vạntuế,vạntuế,vạnvạntuế”,vàcứmỗilầnhônhưthếlàkhấuđầumộtcáitứclàbalầnhôvạntuếthìkhấuđầubacái.

KiểulễtiếtthầntửtriềukiếnhoàngđếnhưthếnàyđãbắtđầucótừđờiHán.TronglịchsửTrungQuốc,HánVũĐếlàmộthoàngđếrấtcừkhôi,nhưnglạilàmộtconngườirấtthíchphôtrươnguyvũ.Cácđạithầndướitriềuôngtabiếtrấtrõcáitínhkhíấy,chonênđãtìmđủmọiphươngphápđểlàmHánVũĐểvừalòng.

CómộtlầnHánVũĐếđưaquầnthầntớiTungSơnthuộcdãyTrungNhạcnổitiếngđểlàmlễtếthầnnúi.Lúclênđếntrênnúi,cácvịđạithầnbỗngnhiêntỏvẻkinhngạc,ainấyđềuvểnhtaichúý,tựanhưđangnghethấynhữngtiếnggìkhôngbiết.HánVũĐếvộihỏixemcóchuyệngìxảyra.Cácvịđạithầnbènđồngthanhhôtrảlời:"Chúngthầnnghethấyởtrongnúicónhữngtiếnghôrấtlớn,lalênrằng:vạntuế,vạntuế,vạnvạntuế”.

Tấtnhiênbản thânHánVũĐếchẳngnghe thấygìvớihaicái taicủamình,nhưngông tacũnghoàntoànchẳngnghingờgìnhữnglờicácvịđạithầnnói.Vìđãmangsẵnmộtlòngtựcaotựđạinhưvậy,ôngtachorằngmìnhđãlàmộtchânmệnhthiêntử,thìviệcvịsơnthầnnhỏbécủanúiTungSơnhôvạntuếvớimìnhthìcũngchỉlàmộtđiềuđươngnhiên.

SaukhiHánVũĐếvềtớikinhthành,cácđạithầnbiênsoạnlạinhữngtiếngngheđượccủathầnnúivàđịnhracáinghithứcvănvõbáquankhivàotriềukiếnhoàngđếđềubắtbuộcphải"tamhôvạntuế”(hôbalần"vạntuế”)nghilễnàyđãlưutruyềnvàinghìnnămởTrungQuốcchotớikhixãhộiphongkiếnbịdiệtvongmớithôi.

"Tamhô"(balầnhô)cókhicònnóilà"Tunghô"(núiTungSơnhô)hay"Sanhô"(núihô).Nóitunghôlàvìcáctiếng"Tamhôvạntuế”đượcphátralầnđầutiênởnúiTungSơn,cònnhưnói"Sanhô”thìlàvìtheoâmTrungQuốchaichữTamvàSanđồngâmvớinhau.

KHANGBÌNH

Tạisaođờixưakhiđạithầnvàotriều,trongtayphảicầm"hốt”?

Nếuđixemnhữngvởtuồngcổ,chúngtathườngthấyrằngkhicácvịđạithầnvàobáikiếnhoàngđế,haitayhọbaogiờcũngnângmộtcáithẻdài,hẹpvàởgiữahơicong.Têngọichínhthứccủacáctấmthẻnàylà"hốt"cũngcókhigọi là"triềubảng".Vậythìđại thầnvàotriều tạisao lạiphảicầm"hốt"trongtay?

Vốnlàngaytừnhữngthờixaxưanhất(trướccảđờiĐôngHán), thiêntử,cácvuachưhầu,cácquanđạiphucùngvănvõbáquan,khivàotriềutrongtaybaogiờphảicầmmộtcái"hốt".Ngườinàocũngđemnhữnglờimìnhcầnphảinóighitrướcvàocái"hốt"củamình,đểkhilêntriềukhỏiquên.Chuyệnnàycũngchẳngkhácgìngàynaychúngtadùngsổtay.Nhưngvềsau,cảkhicácquanđạithầnchẳngcóviệcgìphảitâulên,khôngcóviệcgìphảighilêntrêncáihốt,nhưnglúcvàotriều,haitayhọvẫncứcầmhốt,điềunàyđãtrởthànhmộtquycủvàcáihốtđãtrởthànhmộtvậttrangsức.

Ngoàira,vìcácquanviêncónhữngđịavịvàđẳngcấpkhácnhau,chonênnhữngcáihốtmàmỗingườicầmkhôngphảiđềuyhệtnhưnhautấtcả.Hốtmàthiêntửcầmthìbằngngọc,hốtcủacácquanđạiphuthìlàmbằngxươngcá,cònhốtcủacáckẻsĩthìlàmbằngtrúc.Nhưvậycáihốtđãtrởthànhnhãnhiệuchođẳngcấptrongquantrường.

Tronglịchsửcóghilạinhiềugiaithoạivềcáihốt.ChẳnghạnkhiĐườngCaoTôngmuốnphếbỏhoànghậucũđểlậpVõTắcThiênlàmhoànghậu,ôngtabèntrưngcầuýkiếncủacácquanđạithần.ĐạithầnGiaToạiLươngđứngraphảnđối,nhưngvìkhôngthểkhôngphụctùngýchỉcủahoàngđế,chonênchỉcòncóthểđặtcáihốtcủamìnhđangcầmtrongtayxuốngthềmcungđiệnvànói."Trảhốtchobệhạ",đểtỏýrằngmìnhthàkhônglàmquannữachứkhôngchịuphụctùng.

HIỂUBA

Tạisaohìnhảnh"Giómátlộngtronghaitayáo"đượcdùngđếnóivềquanthanhliêm?

TronglịchsửTrungQuốcdướitriềunhàMinhcóbinhbộthịlangVuKhiêmđượccoilàmộtvịquanrấtcókhítiết.Mộthôm,saukhiđituầntrathămhỏidânởvùngHàNam,ôngtrởvềkinhthành,cảhaitayđềukhôngmangmộtvậtgìcả,ngayđếncácthổsảnởvùngđónhưnấm,tuyếnhươngcũngkhôngcó,vìthếônglàmngaymộtbàithơ:

Quyênmạt,macôdữtuyến>Bảntuduydândụngphảnviương.Thanhphonglưỡngtụtriềuthiênkhứ,Miễnđắclưdiêmthoạiđoảntrường.(Khănlụa,nấmthơmvớituyếnhương,Vốnlàdândụngbiếntaiương.Giólùatayáochầuthiêntử,Đỡbịxómthônnóiđoảntrường).Đạiýcủabàinày làcác thứkhăn lụaquyên,nấmvà tuyếnhươngvốn lànhữngvậtdânchúng

thườngdùng,nhưngngàynaylạigâytaiương(vìquanlạithườnglùngkiếmđểdùnglàmlễvật).Bâygiờtatrởvềtriềugặpthiêntửvớihaiốngtayáolộnggióvìchẳngmanggìcả,chonêntránhđượcnhữnglờithịphingắndàinơilàngxóm.Đâychínhlàxuấtxứcủabốnchữ"lưỡngtụthanhphong"(haiốngtayáochỉcógiómát)vàcũngbiểuhiệnđầyđủphẩmđứccaothượngcủaVuKhiêm.

Trọngxãhộiphongkiến,"lưỡngtụthanhphong”làlờingợikhencácviênquanthanhliêm.Tụtứclàchỉốngtayáo,đờixưacácnhânvậtcóđịavịđềumặcáođạibào,haiống.tayáođạibàonóichunglàrấtrộng,cóthểđựngđượcnhiềuđồvật,cũngchẳngkhácgìnhữngcáitúitotrongyphụcngàyấy."Lưỡng tụ thanhphong" cho thấy rằng tronghai ống tay áo của các viên quan thanh liêmnhư thếchẳngcógìcả,màchỉcógiómátthôi,vàốngtayáochứngtỏconngườiliêmkhiếtkhôngthamô.

HIỂUB

Tạisaođờixưagọicácsáchghichépsửlà"hãnthanh”?

Năm278sauCôngnguyên,mộthômcómộtđámquânNguyênápgiảiHữuthừatướngVănThiênTườngcủatriềuđìnhNamTốngtớibờbiểnLinhĐinhDươngởbênngoàicửasôngChâuGiangtỉnhQuảngĐông.VănThiênTườngnhìnramặtbiểnmênhmông,nhớlạichuyệnvươngtriềuNamTốngbịthảmbạitanvỡ,rồihếtsứccảmkhái,viếtramấycâunổitiếngmuônđời:

NhânsinhtựcổthuỳvôtửLưuthủđantâmchiếuhãnthanh!(Ngườitatựcổaikhôngchết,Lấytấmlòngsoirọisửxanh!)Vậythì"hãnthanh"làcáigìnhỉ?Trongthờicổđại,trướckhiphátminhragiấy,ngườitachủyếudùngnhữngthẻtreviếtchữlênđể

ghichépcácsựviệc.Songbềmặtmàuxanhcủacácthẻtrelạirấttrơnnhẵn,cứnhưcóbôimộtlớpdầu,khôngthểdùngmựcđenviếtlênthànhchữđược.Ngườitabènnghĩramộtcáchlàdùnglửađểsấytrúcxanh,làmcholượngnướctrongtretrúckhôđi,đếnlúcấythìcóthểviếtlênđược.Hơnnữatretrúcđãhongsấycòncóthểchốngsâumọt.Khihơtretrúc,nướcbêntrongrchẳngkhácgìngườiđổmồhôi,vìthếhaichữ"hãnthanh"đãđượcdùngđểgọicácquyểnsáchghichépbằngnhữngthẻtre.

VềsaunhàsửhọctrứdanhđờiĐườnglàLưuTriKỉcónóitrongkhibiênsoạnsáchsử:ĐầubạchkhảkìHãnthanhvônhật.(Đầucũngcólúcbạc,Việcviếtsửxanhthìvôcùng).Ýôngmuốnnóirằngviệcbiênsoạncácsáchsửthìmãimãikhônglúcnàongừng,dođónhững

đờisaumớigọicácbộsáchsử(sửsách)là"hãnthanh”,haicâuthơcủaVănThiênTườngnóilênýôngmuốnđemtấmlòngsonyêunướccủamìnhrọisángsửsáchhuyhoàngcủanhândânTrungHoa.

CHUMINHNGỌC

ĐờixưaởTrungQuốccócảnhsáthaykhông?

TronglịchsửTrungQuốc,danhtừ"cảnhsát"xuấthiệnđầutiênvàocuốiđờinhàThanh.NhưngnếunhìnvàocáichứcnăngcủacảnhsátlàduytrìtrậttựcủaquốcgiavàsựtrịancủaxãhộithìngaytrongthờikìnhàHạ,nhàThươngcủaxãộinôlệđãcónhữngnhânviênvàcơcấuthựchiệnchứcnăngnàyrồi.

TrongthờikìĐôngChuđãcómộtcơcấugánhlấychứcnăngcảnhsátmộtcáchkhárõràng.BộsáchChuLễghilạicácchếđộdướitriềuđạinhàChu,đãphâncôngnhưsauchocơcấunày:"Tưdân(quảnlíhộtịch),"Tưthị”(quảnlíviệctrịannơichợbúa),"Tưbạovàtưkê"(duytrìtrịantrongxãhộivàlùngbắtkẻtrộmkẻcướp),"Tưhọcvàtưtù”(phụtráchviệccoitùgiámngục).Sau khi TầnThủyHoàng thống nhất toàn cõi TrungQuốc, chế độ cảnh sát đã được pháp luật

khẳngđịnh.Cảchếđộlẫncơcấucảnhsátđềuđượcxáclậpvàsauđóđượcpháttriểnhoànthiệnsuốttrongthờiphongkiến.CơcấucảnhsátởTrungQuốcthờicổnóichungđượcphânlàmbacấp:Trungương,địaphươngvàcơsở.Giữabacấpnàykhôngcóquanhệtrựctiếplãnhđạovàbịlãnhđạo.

Cấptrungươngnóichungcóhaiban.Mộtbanchủyếubảovệsựantoàncủađếvươngvàcungđình,phầnnhiềuđượcgọilàcấmvệquân,cònbanthứhaithìchủyếubảovệsựtrịanxãhộiởkinhđô.SongđếnđờiĐường,đờiTốngthìchủyếudotrưởngquanvềhànhchínhởkinhđôphụtráchlãnhđạo.

CơcấucảnhsátcấpđịaphươngvàcấpsơsởđãđượckiếnlậptrongthểchếhànhchínhdướitriềuđạinhàTần.NhàTầnđãthiếtlậphaicơcấuhànhchínhđịaphươnglàquậnvàhuyện,vìthếtrongcácivềsau,phầnnhiềubêndướicácviênquanđứngđầucácđơnvịhànhchínhquận(châu)vàhuyệnđềucóđặtnhữngquanlạiphụtráchcácchứcvụtrịan,hộtịch,hônnhân,nhânsự...

DướihaitriềuđạiTầnvàHán,cấpcơsởđượcchialàmbacấpnhỏlàđình,hươngvàlí,trongđóđìnhtrưởnglànhânviênquảnlítrịanchủyếu.ĐờinhàĐườngrútđichỉcònhaicấpnhỏlàhươngvàlí.

ĐếnđờinhàThanhlạichuyểnbiếnthànhchếđộbảo,giáp,chếđộnàycóảnhhưởngtrựctiếpsảnsinhrachếđộcảnhsátcậnđại.

LADUẪNHÒA

Cácthầythuốctạisaođượcgọilàđạiphu?

ỞTrungQuốcngườitathườnggọicácthầylang,thầythuốclàđạiphu.Trongthờikìxaxưanhất,cáchxưnghônàybắtnguồntừtênmộtchứcquan.

TronghaiđờiTầnvàHán,trongtriềuđìnhcóđặtravàiquanchứcđượcgọilàđạiphu.Chẳnghạnngựsửđạiphu.Đâylàmộttrưởngquancaonhấtcấptrungương,chỉdướithừatướng,chứcvụchủyếucủaviênquannàylàgiámsátviệcchấphànhphápluật,kiêmquảnlícácsổsáchvănthưquantrọng.SangđếnđờinhàĐườngthìtấtcảcácquanviêncaođềuđượcđặtthêmhaichữđạiphu,đặtsauchứcquanvốncó.Vìthếởthờikìbấygiờ,ngườitachỉcầnnghethấynói"mỗmỗđạiphu"làbiếtngaynhânvậtđượcnóitớilàmộttayquanto.Nhưvậyđạiphutrởthànhtươngđươngvớiđạiquan.

ĐếnđờiTống,hoàngđếmuốncóngườixembệnhchomìnhđãđặtraViệnTháiy,cácthầythuốctrongViệnTháiyđượcgọilàtháiy,cáctháiynàyđượcmặcquanphụcnhưcácquanviênkhác,đượclĩnhtiềnquanbổng,cóphẩmtrật,vàđượccoilànhữngquanviênchínhthứctrongtriềuđình.Cáctháiyđượcphânthànhnhữngcấpkhácnhaunhưđạiphu,langtrung,trongđóđạiphulàcấpcaonhất.

Từkhihaichữđạiphuđượcgắnliềnvớichứcnghiệpcácthầythuốctrongtriều,ngườitabèngọicácthầythuốclàđạiphuđểtỏlòngtônkínhvớihọ.Vớiýngầmmuốnnóiralàcácvịnàycóyđạocaominh,saunàycókhảnăngđượchoàngđếtriệuvờivàotriềuđìnhlàmquan.

Ngàynaycónghềlàmthuốcvàlàmquantuyrằngkhácnhau,songngườitavẫncứgọithàythuốclàđạiphuđểnóilênlòngtônkínhđốivớicácvịấy.

KHANGBÌNH

Tạisaonhànhođỗtứtàiđượcgọilàtướngcông?

Trongphimlịchsửhaytuồngcổ,chúngtathấycácnhânvậttútàiđộimũvảihìnhvuông,mìnhkhoácáomầu lam thườngđượcgọi là tướngcông.Tướngcôngvốndĩ là cáchgọichỉdànhcho tểtướng,mộtchứcquancaonhấttrongxãhộiphongkiếnTrungQuốc,còntútàilàdanhxưngcủangườimớibắtđầucótưcáchlàmquan,chưaphảilàchứcquan.Vậylàmsaohaidanhtừtútàivàtểtướnglạicóthểlàmột?

Sởdĩnhưvậybởivìtútàituykhôngphảilàtểtướng,nhưngtểtướnglạingoilêntừtrongsốcáctútài.Mộtngườiđãlàtểtướngđầutiênắtphảithiđỗtútài,quacáccấpcửnhân,tiếnsĩ,rồimớigianhậpquantrường.Chỉcótừtừbòlêntừngbậcnhưthếrồimớicóthểđượchoàngđếđánhgiácao,vàcuốicùngnắmđượcchứcvịtểtướng"ởdướimộtngười,màởtrên.vạnngười"(nhấtnhânchihạ,vạnnhânchithượng).

Dođóthờicổcócâungạnngữrằng:“Tútàilàgốccủatểtướng”.Từtútàingoilêntểtướnghếtsứckhôngdễdàng.Cóngườiđỗtútàinhưngkhôngđỗcửnhân.Có

ngườiđỗcửnhân,nhưngkhôngđỗtiếnsĩvàđànhômhậnnhậnmộtchứcquannhỏ.Đỗđượctiếnsĩtuycótriểnvọnglàmquanto,nhưngcũngchỉmộtsốíttiếnsĩđượcđưavàoHànlâm,vàsaukhivàoHàn lâm thìmớicóđủ tưcáchđể làm tể tướng.Tuyvậy tể tướngvài chụcnămmớicóđượcmộtngười,cònHànlâmbanămlạituyểnmộthaichụcngười,nêntuyệtđạiđasốquantrongHànlâmchỉcóthểtừxangóngvọnglênchứcvịtểtướng.

Vìlẽđótútàithườngđượcgọilàtướngcông,nhưngtrởthànhtướngcôngthậtvớiphầnđôngtútàichỉlàđiềumơtưởngkhó

KHANGBÌNH

TứđạimỹnhânthờicổTrungQuốclànhữngai?

LịchsửTrungQuốccóbốnngườiđẹplàmkhuynhđảođờisốngchínhtrịđượcngườiđờitruyềntụngcósắcđẹpkhácthường,gọilàTứđạimỹnhân.

Theotrìnhtựthờigian,ngườiđầutiênlànàngTâyThicuốithờiXuânThu.TâyThivốnlàmộtcôgáigiặtlụaởTrữLa(phíanamChưKị,tỉnhChiếtGiangngàynay)ởnướcViệt.Năm494trướcCôngnguyên,nướcViệtbịnướcNgôđánhbại,ViệtvươnglàCâuTiễndângTâyThichoNgôvươnglàPhùSai.NàngtrởthànhmộtphitửđượcPhùSairấtsủngái.Năm473trướcCôngnguyên,nướcViệtdiệtlạinướcNgô,truyềnthuyếtkểrằngTâyThitheoquanđạiphuPhạmLãicủanướcViệtbỏvàoTâyHồ.

ĐạimỹnhânthứhailàVươngChiêuQuânthờiTâyHán,tênTường.NàngvốnlàmộtcungnữcủaHánNguyênĐế.Năm33trướcCôngnguyên,chúaThiềnVuHồHánTàcủathịtộcHungNôxinhòathânvớitriềuđìnhnhàHán.ChiêuQuântựnguyệnxinđixalấychúaHungNôvàđượcphonglàNinhHồYênChi.TronghơnsáumươinămVươngChiêuQuânđihòathân,HungNôvàtriềuđìnhnhàHánđốixửvớinhaurấthòamục.VươngChiêuQuânlàngườiđãcốnghiếnrấtnhiềuchoanninhquốcgiavàquanhệhòamụcgiữahaidântộc.

ạimỹnhânthứbalàĐiêuThuyền,mộtnhânvậttrongbộtiểuthuyếtcổđiểntrứdanhTamQuốcDiễn Nghĩa.Nàng sống dưới thời Hán Hiến Đế (190-220 sau Công nguyên). Điêu Thuyền là cakỹ_trongphủcủaquantưđồVươngDoãn(chứcquanquảnlíruộngđấtvànhânkhẩutrongnước).Vìthái sưĐồngTrác chuyên quyền hoành hành tàn bạo,ĐiêuThuyềnmuốn góp phần diệt trừĐổngTrác,đãtựnguyệnhiếnthângiúpVươngDoãn,dùngkếliênhoànlygiánđượcquanhệgiữaĐổngTrácvàconnuôicủahắnlàđạitướngLãBố.CuốicùngĐiêuThuyềnđãmượnđượctayLãBốgiếtĐổngTrác.

Đạimỹ nhân thứ tư làDươngNgọcHoàn đờiĐường.Năm 745 sauCông nguyên, nàng đượcĐườngHuyềnTôngphong làmquýphi.DươngNgọcHoàn thật rakhôngquan tâmgìđếnchuyệnchínhtrị trongtriềuđình,nhưngvìnàngđượcĐườngHuyềnTônghếtsứcyêuquý,chonênkhôngnhữngchịvàemgáinàngđềuđượcphonglàmphunhân,màcảđếnngườianhemconchúconbáccủanànglàDươngQuốcTrungcũngcóthểthaotúngviệctriềuchính.Năm775sauCôngnguyên,AnLộcSơndấybinhlàmloạnvớidanhnghĩadiệttrừDươngQuốcTrung.SaukhiDươngQuốcTrungbịgiết,DươngNgọcHoàncũngbịtreocổ.

LADUẪNHÒA

TạisaoHoaMộcLanthaychatòngquân.lạiphảiănmặcgiảtrai?

TrongdãsửTrungQuốc,cómộtvịnanhhùnggiữnhàcứunước,lậpđượccônglớn,tênlàHoaMộc Lan. Truyền thuyết kể lại rằng HoaMộc Lan sống ở nước Bắc Ngụy (386 - 534 sau Côngnguyên)thờiNamBắcTriều.Hồibấygiờchiếntranhnổraliênmiên,vìthếtrongdângiancóphongtràohếtsứccoitrọngviệcluyệntậpvõnghệ,nhờvậyHoaMộcLankhôngnhữngrấtgiỏinghềdệtvải,màcácmônđaothươngcungkiếmcũnghếtsứccaocường.

Mộtnămtriềuđìnhtuyểnquân,đãgửitớiđịaphươngnhữngbảndanhsách,trongđócótênchacủaHoaMộcLan.Nhưngchanàngtuổicaosứcyếu,khôngthểtòngquân.HoaMộcLankhôngcóanhtrai,vậyphảilàmthếnàođây?Nàngđắnđosuynghĩrấtlâu,cuốicùngquyếtđịnhtòngquânthaychađểbảovệnướcnhà.HoaMộcLannghĩsaolàmvậy.Nàngcảitrangnamnhivàolính.Sởdĩnhưvậylàvìthờicổ,nữgiớiphảichịurấtnhiềuhạnchế,tấtcảcáchoạtđộngnhưđilínhchiếnđấu,họchànhthicửđềubịcoilànhữngcôngviệccủanamgiới,đànbàcongáikhôngđượcthamgia.Tuyrằngcóvõnghệcaocường,nhưngvìHoaMộcLanlàcongái,chonêndướiconmắtcủamọingười,tráchnhiệmcủanànglàphảisốngrurúxónhà,quaytơdệtlụahaylàlàmcáccôngviệclaođộngsảnxuấtthôngthườngkháccủanữgiới.

HoaMộcLankhônghổdanhlàmộtvịnữanhhùngkiệtxuất.Ởtrongquânngũ,nànglậprấtnhiềuchiếncông,thậmchícònđượcphongtướng.Hơnmườinămsau,HoaMộcLancùngcáctướngsĩdướiquyềnnàngchiếnthắngtrởvề,đổicảtuổithanhxuânvàmáuxươnggiànhtộtđỉnhvinhquang.Hoàngđếrấtvui,thưởngchoHoaMộcLannhiềucủacải,lạicònphongchonàngmộtchứcquanto,nhưngHoaMộcLanvốnchỉlàmộtcốgáithiệnlương,baogiờtronglòngcũngchỉmongđượchưởngmộtcuộcsốnggiađìnhêmảvàổnđịnh.Nàngtừtạcácânthưởngcủahoàngđế,vộivãtrởvềquêhương.Chamẹchịemvôcùngsungsướngmừngđónnàng,cònnàngthìcởichiếnbàođểmặclênmìnhtấmáocủangườicongáixưakiavàlạisốngmộtcuộcđờiyênbình

LADUẪNHÒA

TạisaotấmbiatrênmộVõTắcThiênkhôngcóchữ?

TạihuyệnKiềntỉnhThiểmTâycómộtngôimộcổ.Đólàmộhợptángcủahaingười:vịhoàngđếthứbacủanhàĐườnglàĐườngCaoTôngvàhoànghậuVõTắcThiên.Trênconđườngtớimộcổchônhaitấmbiađá,phíatâylàbiaĐườngCaoTôngcóbảnvăncatụngvăntrịvàvõcôngcủaĐườngCaoTông.CònphíađônglàbiaVõTắcThiên,nhưngtrêntấmbiakhôngcóchữ.

Thờixưa,đầutiênbiađáchỉđượcdựngởtrướccáccung,miếu,điện,đường,thườngdùngđểbuộcngựavàgiúpngườitanhậnbiếtphươnghướngdựatheobóngmặttrời.Dùbiakhôngkhắcchữ,nhưngchúngvẫnmangýnghĩakỉniệm.

Vềsaumớidầndầncóbiadựngbêncạnhcácmồmảcókhắcvănkỉniệmhoặccatụngngườiquađời,vớiýnghĩalà"dựngbiađểghilạichuyện".

VõTắcThiênlàvịnữhoàngđếduynhấttronglịchsửTrungQuốc.Bàđãnămtrongtayquyềnlựctốicaotrongthời.giandàitới50năm.CáccáchđánhgiáVõTắcThiênhếtsứckhácnhau,cóngườicangợitàinăngxuấtchúngcủabà,cóngườilạihếtsứcchêtráchcáchànhđộngtànbạocủabà.Vậyvănbiaphảivếtthếnàomớihợp?

LúcVõTắcThiênsắpquađời,quầnthẩnđãtranhcãirấtnhiềuvềchuyệnnày.CóngườinóirằnghoànghậuhọVõnắmchínhquyềnlậpnênnhữngcôngđứclấpcảtrờiđất,vìthếvănbiaphảihếtsứccatụng.NhưngcóngườilạinóirằngVõTắcThiênchỉlàmộtkẻtiếmđoạtquyềnbính,làmnhữngviệctráingượcvớiluânthườngđạolí.

CònbảnthânVõTắcThiênthìbiếtrằngthểnàocũngcónhữngcáchđánhgiáhếtsứckhácnhauvềbảnthânmình,dođóvănbiaviếttốthayxấuđềurấtkhó,chẳngbằngđừngcóviếtgìcảcônghaytội,đúnghaysai,mặcngườiđờisaubànluận.

VìthếVõTắcThiênđãtriệutậpquầnthần,bansắcchỉrằngtrêntấmbiaởmộcủabàkhôngviếtcũngkhôngkhắcmột chữnào cả, đó là nguyênnhân làmchongàynay chúng ta xembiaVõTắcThiênchẳngthấycóchữnào.

LIÊUKIỆNHOA

TạisaongườitanhổvàobứctượngTầnCốiquỳởmiếuNhạcVương?

DướichânTêHàLĩnhtrênbờTâyHồởHàngChâucómộttoàmiếurấttrangnghiêmhùngvĩthờNhạcVương.BêncạnhmiếulạicónấmmồNhạcVương,trướcmồcóbốnbứctượngquỳđúcbằngsắtđen,đó lànhữngbức tượngcủaTầnCối,vợTầnCối làVươngThị,VạnHầuKhiếtvàTrươngTuấn.Cácdukháchđềucólòngcămgiậnthấuxươngđốivớibốntêntộinhânlịchsửnày,vìthếhọthườngtứctốinémđá,chửimắngvànhổnướcbọtlênbốnbứctượngấy.

MiếuNhạcVươnglàdongườitalậpnênđểkỉniệmNhạcPhi.NhạcPhilàvịdanhtướngchốngquânKimởđầuthờikìNamTống.Ôngdùngbinhtúctríđamưu,nhiềulầnlậpđượcnhữngchiếncônghiểnhách.

Năm1140quânKimtiếncôngnướcNamTống.NhạcPhiđemquâncủanhàhọNhạc,phá tanđượchaicánhchủlựccủaquânKimlàThiếtPhùĐồvàQuảiTửMãởYểnThànhtỉnhHàNam.ViênthốngsoáicủaqunKimlàNgộtTruậttrôngthấybọntànbinhbạitướngcủanókhôngcònmũtrụvàáogiápnữa,đãcấttiếngkhócvàlalên:"Laychuyểnnúithìdễ,laychuyểnquâncủanhàhọNhạcthìkhóthay!".

TuynhiênbọntểtướngTầnCốilạisợNhạcPhilậpđượccônglaoquálớn,gâytổnthươngchoquyềnthếcủamình,vìthếđãralệnhchoNhạcPhirútquânvềtriềuđểcóthểcầuhòavớingườiKim.TầnCốicùngvớibọnVạnHầuKhiết,TrươngTuấnlạicònbầymưuvukhốngNhạcPhi,quytộiđạinghịchmưuphản,đemcontraicủaNhạcPhilàNhạcVâncùngvớibộtướnglàTrươngHiếnrachémnganglưngởgiữachợ,cònNhạcPhiđangnằmtrongngụcthìcũngbịbímậtxửtử.LãotướngHànThếTrungchấtvấnTầnCối,nhưngTầnCốinhamhiểmgiảoquyệtcãilại:"Đâucóchuyệnnày”.

Sauđó, trênkhắpđấtNamTống, từcácquan trong triềucho tớinhữngđứa trẻmới lẫmchẫm,khôngmộtaikhôngnghiếnrăngcămgiậnTầnCối.DođóloạitộiphạmnhưTầnCốimưuhạinhữngngườicontrunghiếucủadântộc,saukhichếtrồivẫnbịbắtảiquỳchomọingườitrừngtrị.NgườiđờisauđãdùngsắtđúcthànhtượngTầnCối,bắtquỳtrướcmộNhạcPhiđểngườiđờinhổmắng.

CómộtngườihọTầnthiđỗtrạngnguyên,đếnviếngmộNhạcPhi,khitrôngthấybứctượngquỳcủaTầnCối,đãphẫnkháingâmmộtcâu:

NhântựTốnghậuthiểudanhCối,NgãđáophầntiềnquýtínhTần.(SauđờiTống,ítailấytênlàCốiTađếntrướcmộ,thẹnvìmanghọTần).ỞquêVạnHầuKhiết,nhữngngườicùnghọcũngcảmthấynhụcnênđềuđổisanghọkhác,làm

chovùngấykhôngcònhọVạnHầunữa.Nhữngkẻbạihoạitrongdântộcnhưthếthậtđãlàmnhụcchoconcháu.

KẾCƯỜNG

TạisaogọiThànhCátTưHãnlà"NhấtĐạiThiênKiêu”?

TrongbàitừnổitiếngcủaMaoTrạchĐôngTấmviênxuântiếtcómộtcâunổitiếngnhưthếnày:NhấđạithiênkiêuThànhCátTưHãn,Chỉthứcloancungxạđạiđiêu(ĐứaconkiêumạncủatrờitrongcảmộtđờiThànhCátTưHãnChỉbiếtuốncungbắncondiềuhâulớn).Thiên kiêu tức là "thiên chi kiêu tử" (đứa con kiêu ngạo của trời).Dưới triều nhàHán, những

ngườiHungNôởphươngBắccóthếlựcrấthùngmạnh.ThiệnVu(têngọithủlĩnhHungNô)kiêungạotựxưnglà“ThiênKiêu".VềsaumộtsốvuachúacủacácdânthiểusốởphươngBắccũngdùngtênhiệunày.NếugọiThànhCátTưHãnlà"ThiênKiêu"thìcáitênnàyquảcũngđúngsựthật.

ThànhCátTưHãn(vốntênlàThiếtMộcChân)sinhnăm1162,bốlàthủlĩnhmộtbộlạctrênthảonguyênMôngCổ.Hồicònnhỏôngđãphảichịurấtnhiềugiankhổ,đếnnăm20tuổithìtrởthànhthủlĩnhbộlạc.Vớiýchíkiêncườngvànhữngthủđoạnrấtlinhhoạt,cuốicùngsauhơnmườinămchinhchiến,ThànhCátTưHãnđãthốngnhấtđượccácbộlạctrênthảonguyênMôngCổ.

Năm1206ThànhCátTưHãnđượcthủlĩnhcácbộlạctônlênlàmĐạiHãncủatoànMôngCổ,gọilàHãnThànhCátTư,sánglậpnênHãnQuốcMôngCổ.Từđóvềsau,mộtmặtôngđịnhracácchếđộquậnsự,chínhtrịvàphápluậtđểcủngcốchínhquyềnquốcgia,mặtkhácbànhtrướngrabênngoàivớiquymôhếtsứctolớnvềphíanam,ThànhCátTưHãnbắtnướcTâyHạthầnphục,đánhbạitriềuđìnhnhàKim,chiếmTrungĐô(naylàBắcKinh)vàđoạtlấytoànbộvùngđấtlantớibờphíabắccủasôngHoàngHà.ThànhCátTưHãncònđemquânviễnchinhvềphíatây,mởrộnglãnhthổtớivùngTrungÁvàmiềnnamnướcNga.KịbinhMôngCổtrongcảmộtthờikìdài,đãhoànhhànhkhắptrongthiênhạ,coinhưchẳngcóaiđịchn

Năm1227,ThànhCátTưHãnbịbệnhchếtlúcTâyHạsắpbịdiệtvong.ThànhCátTưHãnđemquânNamchinhBắcchiến,hànhđộngmangnhiều tínhchấtcướpbóc

chiếmđoạt,đemlạichocácdântộcnhữngtaihọathảmkhốc,tuyvậyviệcôngthốngnhấtđượccácbộtộcMôngCổcóýnghĩatiếnbộvềmặtlịchsử,còncácchiếncônghiểnháchcủaôngthìítaicóthểsosánhđược.Vì thếnếugọiThànhCátTưHãn là "Nhấtđại thiênkiêu" thì cũngkhôngcógì làquáđáng.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

TạisaohiệnnaytìmkhôngthấylăngmộcáchoàngđếtriềuNguyên?

TrongthờicổTrungQuốc,saukhicáchoàngđếchếtđi,hầunhưbaogiờcũngcóxâylăngmộ.ChẳnghạnnhưlăngcủaTầnThủyHoàngởLâmĐồngtỉnhThiểmTây,lăngcáchoàngđếnhàHánởthànhphốHàmDương,MậuLăngởhuyệnHươngBình,KiếnLăngởhuyệnKiến,ThậpTamLăngcủanhàMinhởBắcKinh,ThanhĐôngLăngởhuyệnTuânHóatỉnhHàBắc.

Cáclăngmộnàyđượcxâydựngcựckìtránglệ,chẳngkhácgìnhữngcungđiệnnằmsâudướiđất,tấtcảđềucógiátrịlịchsửvàgiátrịvănhóacao,hấpdẫnrấtnhiềunhànghiêncứuvănhóavàlịchsử,cũngnhưdukháchtrongnướcàngoàinước.

TuynhiênthửhỏiđãcóaiđượctrôngthấylăngmộcủacácvịhoàngđếtriềuđạinhàNguyênhaychưa?ĐólàvìcáchoàngđếđờiNguyênđềulàngườiMôngCổ,màquýtộcMôngCổcótậpquánchônsâukhôngxâymộ.

TheolờiDiệpTửKìđờiMinhtrongcuốnThảomộcsử,cáchoàngđếđờiNguyên,saukhichếtđinhấtluậtkhôngdùngquanquách,màchỉdùnghaiđoạngỗchòđụcrỗnglàmthànhquantàiđểđặtthithểvàorồiđàohốthậtsâumàchônxuống.Saukhihốđượclấpđầyđấthọdùngngựagiẫmphẳng,đặtquânphong toả,vàchờkhicỏbên trênmọcđầy;khôngcònnhận ravết tíchmới thuquân.DođóngườiđờisaurấtkhópháthiệnnơichônthithểcáchoàngđếtriềuNguyên.

Tuynhiêncó lẽsẽcóbạnhỏiởYKimHoắcLạcKìbênMôngCổchẳngphảicómộtcái lăngThànhCátTưHãnrấtlàhuyhoàngtheokiểuxâytườngbaocủaMôngCổhaysao?ThậtralăngnàylàdoChínhphủNhândânTrungươngcấptiềnxâydựngsaungàygiảiphóng,làmộtcôngtrìnhkiếntrúccótínhchấtkỉniệm,nghenóibêntrongkhôngcóthithểThànhCátTưHãn.

THÁITÀIBẢO

ChuNguyênChươngđãlàmthếnàođểtrởthànhmộthoàngđếkhaiquốc?

Năm1368,tạikinhđôcổNamKinhđãcửhànhmộtđiểnlễlongtrọng,đưamộtvịhòathượngănmàylênngôihoàngđế.ĐóchínhlàhoàngđếkhaiquốcChuNguyênChươngcủatriềuMinh.

ChuNguyênChương (1328-1398) là ngườiPhượngDương tỉnhAnHuy.Xuất thân từmột giađình nghèo khổ, hồi nhỏ ông từng chăn trâu cho địa chủ.Về sau cả cha và anh đều qua đời,ChuNguyênChươngphảicắttócđituvàxinănquangày.

BanămsauQuáchTửHưnglãnhđạonôngdânkhởinghĩa,ChuNguyênChươngbènbỏáocàsađitheoquânkhởinghĩa.Vìgandạvàcóđầuócthôngminhhơnngười,chonênchẳngbaolâuđãtrởthànhmộtnhânvậtxuấtsắctrênchiếntrường.

Năm1355lànămcótínhchấtquyếtđịnhđốivớithànhcôngcủaChuNguyênChương.ÔngđemquânvượtquaTrườngGiang,tiếnxuốngGiangNamlàmộtvùngkinhtếtrùphú.VìcáctướngcủaôngphầnlớnlàngườiGiangBắckhôngnỡrờixacốhương,chonênthờigianhànhquânbịkéodài.Đểchấmdứttâmtìnhấycủahọ,ChuNguyênChươngbènsaicắtđứthếtcácdâyneothuyền,đẩytấtcảcácthuyềnchìmxuốngsông.Cáctướngsĩthấykhôngcòncóđườngtrởvềnữa,chonênđềudũngcảm xông lên phía trước, đánh một trận chiếm được NamKinh. Vì chủ ướng của triều đình nhàNguyênđãchếttrận,chonênnhữngkẻsốngsótcủaquânNguyênđềuđầuhàng,ChuNguyênChươngbènlấyNamKinhlàmcăncứđịa,địnhrachiếnlược“Đắptườngcao,tíchtrữnhiềulươngthực,chưaxưngvươngvội”,sauđóôngkhuyếchtrươngthếlực,củngcốbànđạpổnđịnhvàđãcómộtcăncứđịavữngchắc.

Năm1368,trậnquyếtchiếnmởmàn.ĐầutiênChuNguyênChươngtiếnđánhđốithủlàTrầnHữuLượngvùngHoaNam,đồngthờicôngkhaicôngbốcắtđứtvớiđámHồngCân.Ôngpháingườiđinghênh đón ểu Minh Vương Hàn Lâm Nhi, nhưng thừa lúc Hàn Lâm Nhi không phòng bị, ChuNguyệnChươngđãdìmhắnchếtđuốidướiđáysông,sauđó lạibìnhđịnhđượcChươngSĩThành,đánhbạiđượcPhươngCúcTrâncát cứmiềnđôngChiếtGiang, rồi lại pháibinhđánhxuốngphíanam,tiêudiệtTrầnHữuĐịnhcátcứvùngPhúcKiến,cuốicùngthuphụcđượctoànbộLưỡngQuảng(QuảngĐông,QuảngTây).

Saucáctrậnchiếnkểtrên,thựclựccủaChuNguyênChươngđãtrởnênrấthùngmạnh,đếnlúcấyôngmớisaiTừĐạtđem25vạnđạiquântiếnlênphíabắcđánhBắcKinh.Sautámthángchiếnđấugiankhổ,BắcKinh thất thủ.ThuậnĐếnhàNguyênbỏchạy,nhàNguyêndiệtvong.NhưvậyChuNguyênChươngđãmất25nămtrờiđểcuốicùnglênđượcngôibáuvàlàmhoàngđếĐạiMinh.

KẾCƯỜNG

LíTựThànhtạisaoxưnglàSấmVương?

Năm12niênhiệuSùngTrinh(1639)cuốiđờiMinh,trongvùngnúiThươngLạcởmiềnđôngnamtỉnhThiểmTâycómộtđámquânkhởinghĩacủanôngdânhoạtđộng.Trênlácờrấtlớncủaquânkhởinghĩacóviếtmộtchữ"Sấm”rấtto.

NămsaucácvùnglâncậncủatỉnhHàNam,nơinàocũngtruyềntụngnhữngcâucadaoGiếtbò,giếtdêSửasoạnrượungon.MởcửathànhnghênhđónSấmVương,SấmVươngđếnkhôngphảinộplương.Sớmcầuthăng,Chiềucẩuhợp.GầnđâyngườinghèorấtkhósốngSớmmởcổngthànhnghênhđónSấmVương,Mọingườichúngtasốngsungsướng.SấmVươngđượcnóiđếntrongcáccâucadaokểtrêntứclàLíTựThành.LíTựThànhlàlãnhtụ

cáchmạngnôngdânnổitiếngnhữngnămcuốiđờinhàMinh.LíTựThànhsinhnăm1606,vốnlàmộtđứatrẻchăncừunghèokhổởhuyệnMễChitỉnhThiểm

Tây,nhưngtừnhỏcóvõnghệcaocường.Năm1630,ôngthamgiamộtchiđộiquânkhởinghĩanôngdân.Vìthủlĩnhcủađámnghĩaquânnàyđầuhàngquanphủ,chonênLíTựThànhchạytớimộtđộiquânkháccủaquânkhởinghĩadoCaoNghinhTườnglãnhđạo;CaoNghinhTườngtựxưnglàSấmVương,cònLíTựThànhlàthủhạthìđượcgọilàSấmtướng.

Năm1636CaoNghinhTườngbịbắtvàhysinh.VìLíTựThànhtỏracótàichỉhuyxuấtsắc,nênđượcbộhạtônlàmSấmVươngđểtiếptụcchỉhuychiếnđấu.

Vềsauquânkhởinghĩabịtổnthấtnghiêmtrọng,LíTựThànhchỉmangtheomườitámbộhạđộtphávòngvây,vàotrốntrongnúiThươngLạc.NhưngLíTựThànhkhôngthoáichí,chỉítlâusauđãlạigiươnglácờtoviếtchữ"Sấm".Saukhitíchtrữđượclươngthực,LíTựThànhtiếnvàoHàNam,nêukhẩuhiệu"Quânđiềnmiễn lương" (chiađềuruộngđất,miễnnộp lương thực)đượcdânchúnghoannghênh,ngườinghèocoiSấmVươngnhưcứutinh.Cuốicùngnhờcósựủnghộcủaquầnchúngnhândân,năm1644LíTựThànhđemquânđánhchiếmBắcKinh,diệtMinhtriều,thànhlậpchínhquyền,viếtnênmộttranghuyhoàngtronglịchsửchiếntranhnôngdânởTrungQuốc.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

QuânnhàThanhđãvàocửaảinhưthếnào?

ỞtậncùngphíađôngVạnLíTrườngThànhcómộtthànhphốtênlàSơnHảiQuan.NhữngnămcuốiđờitriềuMinhđâylàcửaảiphòngngựtrọngyếunhấtchốnglạisựxâmnhậpcủatộcNữChânởMãnChân.TộcNữChân(tứctộcMãn)làmộtdântộcthiểusốởTrungQuốc.HọlậpnênmộttriềuđìnhriêngtrênmiềnLiêuNinh,gọilànhàHậuKim.

TrảiquamộtthờikìchiếntranhlâudàivớitriềuMinh,quânHậuKimchưatừngvượtquacửaảiđểtiếnvàonộiđịavìbịchặnởSơnHảiQuan.Nhưngđếnnăm1644,quânHậuKimđổitênlàquânThanhlạicóthểnhẹnhàngvàdễdàngtiếnvàoSơnHảiQuan,đóchỉtrongmộtthờigianrấtngắnđãthốngtrịđượctoàncõiTrungQuốc.

ViệcquânThanhxâmnhậpđượcquacửaảicó liênquanđếnNgôTamQuế.NgôTamQuế làtướngMinhtriều,Năm1644,khinhàMinhdiệtvongsaucuộckhởinghĩanôngdândoLíTựThànhlãnhđạo,NgôTamQuếnhậnđượclệnhchiêuhàngcủaLíTựThành.Trongthâmtâm,NgôTamQuếthùhậnchínhquyềnnôngdân,nhưngchỉvìtoànbộtàisảnvàngườivợmàhắnrấtyêulàTrầnViênViêncùngchađềuởBắcKinh,chonênkhôngthểkhôngđầuhàng.

VềsauNgôTamQuếlạiđượcbiếtrằngmộtviênđạitướngthủhạcủaLíTựThànhđãbắtvàtrakhảochamình,lạimangcảTrầnViênViênđi,nênquyếttâmbáothù.

ĐangtrấnSơnHảiQuan,NgôTamQuếđãcâukết,mởcửamờiquânThanhvượtSơnHảiQuan.QuânThanhnhanhchóngđếnquanải,hợpbinhvớiNgôTamQuế.Saukhibiếttin,LíTựThànhđemđạiquânxuấtchinh,nhưngtạiSơnHảiQuangặpNgôTamQuếvàquânThanhchiếmưuthếvềbinhlực,nênđànhthấtbại.Khôngbaolâusau,LíTựThànhphảibỏBắcKinh,vàquânThanhtiếnvàotiếpquản.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

TạisaogọiviệcTừHyTháiHậunắmchínhquyềnlà"Buôngrèmnhiếpchính"?

ThángTámnăm1861,hoàngđếHàmPnhàThanh lâmbệnhquađời,con traimới lênsáucủaHàmPhonglàTảiThuần(tứclàhoàngđếĐồngTrị)nốingôi.PhitửđượchoàngđếHàmPhongyêuquýnhất,cũnglàmẹcủaTảiThuần,tứcNaLaThịtrởthànhtháihậu,đượctônlênlàmTừHytháihậu.

TừHytháihậulàconngườinhiềudãtâm.Bàthấyhoàngđếcònnhỏtuổichonênmuốntựtaynắmlấychínhquyền,nhưnglạigặpphảisựphảnđốicủavàiđạithầnnhưTảiHoàn,ĐoạnHoa,TúcThuận.TừHyrất tứcgiận,địnhgâychínhbiếndiệt trừmấyđại thầnấy.CácphầntửđếquốcxâmnhậpTrungQuốcnhậnđượctinnàythìrấtvuimừng,chúngnghĩrằngsẽcóthểthôngquaTừHyđểkhốngchếchínhphủMãnThanh,dođóđãdùngmộtthânvươnglàDịchHânbắtliênlạcđượcvớiTừHy,chobiếtủnghộTừHy.

ĐếnthángMườiMộtnăm1861,TừHyphátđộngcuộcChínhbiếnBắcKinh,ralệnhbắtgiếtbọnTảiHoàn.Từđótrởđibàtựtayxửlítấtcảcácviệclớncủaquốcgia.

Trongxãhộiphongkiến,tháihậuhayhoànghậukhivàotriềungheviệcchínhsựphảidùngrèmchenơingồitrênđiện,VìthếviệcTừHychấpchínhđượcgọilà"Thùyliêmthínhchính”(Buôngrèmngheviệctriềuchính).

Trongthờigiangầnnămmươinămtrời,tậpđoànthốngtrịtriềuđìnhnhàThanhdoTừHyđứngđầu,đãtrởthànhcôngcụgiúpchobọnđếquốcxâmlượcTrungQuốc.

VŨDUNGCHI

TạisaoLâmTắcTừphảitiêuhủythuốcphiện?

Ngàyba thángSáunăm1839,khâmsaiđại thầnLâmTắcTừđượchoàngđếĐạoQuang triềuThanhphảiđithanhtravàngăncấmthuốcphiện,córấtnhiềungườiđitheo.

LâmTắcTừđãtớibãibiểnHổMônQuanởtỉnhQuảngChâu.Trênbãibiểnnày,tronghaicáihốvuôngmỗichiều40mét,đãthấychấtđầykhoảng119vạnkilogamthuốcphiệndoláibuônAnhMỹmangtới.

Thuốcphiệncũnggọilànhaphiếnhayđạiphiến.ĐầutiênnóđượcđưatừnướcngoàivàoTrungQuốc.Thuốcphiệnđượcluyệntừnhựaquảcâyanhtúc.Trongthuốcphiệnchứalượngmoócphinrấtlớnkèmnhữngchấtkiềmsinhvậtkháccókhảnănggâynghiện.Saukhihútthuốcphiện,ngườitacảmthấymìnhbaybổng,hìnhnhưlàrấtdễchịu.Nhưngkhiđãnghiệnrấtkhócai,vàlúclêncơnkhôngcóthuốckhắpngườisẽkhóchịu,đautừxươngtủyđaura.Nhữngngườihútthuốcphiệnphầnlớntinhthầnđềuyếuđuối,thânhìnhgầygò.Nhiềungườichỉvìthuốcphiệnmàkhuynhgiabạisản.Vềsautrongbinhsĩcũngcókẻhútthuốcphiện,vìthếsứcchiếnđấucủaquânđộisútgiảmrấtnhiều.

Vìthuốcphiệnđượcđưavàovớisốlượngrấtlớn,nênTrungQuốcmấthàngba,bốnứcđồngtiềnbạcchonướcngoài.ĐiềunàykhôngnhữngchỉgâynhiềukhókhănchongânsáchcủachínhphủMãnThanh,màđờisốngnhândâncũngchịuảnhhưởngrấtnghiêmtrọng.

Trướctìnhhìnhnày,LâmTắcTừđãtrìnhhoàngđếbảntấu:"Nếuchúngtacứđểchothuốcphiệnlantràn,thìvàichụcnămnTrungQuốcsẽkhôngcònquânchốnggiặc,màcũngsẽkhôngcótiềnđểnuôiquân".Trướcyêucầucủadânchúngkhắpnơitrongnước,hoàngđếĐạoQuangkhôngthểkhôngpháiLâmTắcTừđiđiềutrangănchặnthuốcphiện.

TrênbãibiểnHổMônQuan,LâmTắcTừralệnhđemtấtcảsốnhaphiếntìmthấynémxuốngao.Dướitácdụngcủanướcmuốivàvôisống,thuốcphiệnbịphângiảitrongkhoảnhkhắcgiữatiếnghoanhôvangdộicủatấtcảnhữngngườicómặt.

CHUMINHGIÁC

TạisaodướitriềunhàThanh,đànôngđềuđểbímtóc?

Quaphimảnh,chúngtathườngthấyđànôngdướitriềuThanhkhôngđểmộtsợitócnàotừtránlêntớiđỉnhđầu,nhưngđằngsaulạicóbímtócbệnrủdàixuốngdướilưng.

ChúngtabiếtrằngvươngtriềunhàThanhlàdongườiMãnsánglập.DântộcMãnvốncótênlàNữChân.NgaytừthếkỉXIIhọđãlậpranhàKimởphươngBắc.ĐànôngđểbímtóclàtậpquáncótừthờinhàKim.

Năm1664,ngườiMãnvượtSơnHảiQuan,chiếmBắcKinh,bắtđầuxâydựngchínhquyềnthốngtrịtoàncõiTrungQuốc,ươngtriềunhàThanh.NhưngsovớidântộcHánthìngườiMãnchỉlàmộtdântộcthiểusốsốngtrênđấtTrungQuốc,tronglịchsửđãbịngườiHánthốngtrị.

GiaicấpthốngtrịMãnThanhbiếtrằngđểxâydựng.quyềnthốngtrịtuyệtđốicủangườidântộcMãntrêntoàncõiTrungQuốcmênhmông,làmchotấtcảmọingườiHánđềuphảithầnphụcdântộcMãn,màchỉhoàntoàndựavàoviệcthànhlậpmộtcơcấuchínhquyềncáccấpthìcònchưađủ,vìthếtriềuđìnhnhàThanhđãbanbốmộtloạtchínhsáchkìthịdântộcđểxáclậptừtrongtâmlíýthứcvềquyềnuycủadântộcMãn,vàtrongcácchínhsáchnàyđãcólệnhcắttóc.

LệnhcắttóctứclàcưỡngbứctấtcảnhữngngườiđànôngthuộcdântộcHánphảibắtchướctậpquáncủangườidântộcMãn,làcắthếttóctừtránlênđếnđỉnhđầu,nhưngđểchotócđằngsauđầumọcdàirarồitếtthànhbím.Nếutráilệnhsẽxửtử.Hồiấytrongdângiancócâu:"Đểtócmấtđầu,đểđầumấttóc".

Lúcápdụngchínhsáchnày,ngườiHánphảnkhángdữdội,nhưngđềubị trấnáp.Mãi tớicáchmạngTânHợinăm1911,saukhinhàThanhsụpđổ,lốiđểtócnàymớikhôngcònnữa.

NGÔNHÃTIÊN

ĐỉnhđáivàHoalinhcủacácquannhàThanhcóýnghĩarasao?

Trongquantrường,trảiquacácthờiđạicủaxãhộiphongkiếnTrungQuốc,quầnáocủaquanlạicùngcácthứmũmàhọđộiđềuthểhiệnloạiquanvàcấpbậccủahọ.ĐếntriềuđạinhàThanh,hìnhthứctrangphụccủacácquankháchẳncáctriềuđạicủabọnthốngtrịthuộcdântộcHán,quanniệmđẳngcấpcàngđặcbiệtnghiêmngặt,mũcũngnhưáoxốngcủacácquanlạitonhỏđềuđượcquyđịnhhếtsứcnghiêmcách,khôngđượctuỳýthayđổi.

Đỉnhđáitứclàđỉnhmũmàcácquanđộitrênđầu.Căncứtheocáchphânbiệtmầusắcthìởcácviênquannhấtphẩm,nhịphẩmlàmầuđỏ,ởcácviênquantamphẩm,tứphẩmlàmầulam,ởcácviênquanngũphẩm,lụcphẩmlàmầutrắng,còntừthấtphẩmtrởxuốnglàmầuvàng.

Nhưngvớicùngmộtmầusắc,đỉnhđáicủacácviênquancóphẩmtrậtkhácnhaucũngkhácnhau.Ởhaicấpnhấtphẩm,nhịphẩmcóphânbiệtthuầnhồngvàtạphồng,ởhaicấptamphẩm,tứphẩmcóphânbiệtmầulamtươivàmầulamtối,nhữngngườiđỗ tiếnsĩ,nhân,cốngsĩđềucóđỉnhđáimầuvàngóng,sinhviênvàgiámsinhthìđộimũcóđỉnhđáimầubạc.Cácvậttrangsứccụthểtrênđỉnhđáicũngcóquyđịnh:quannhấtphẩmdùngsanhô,quannhịphẩmdùngsanhôhoa,quantamphẩmdùngngọcmầulamhayphalêmầulạm,quantứphẩmdùngphalêmầuxanhvàng,quanngũphẩmdùngthủytinhhayphalêtrắng.Thậtlàmuônmầumuônvẻ,nhưngquyđịnhcựckìnghiêmngặt.

Cáigọi làhoa linh làmột thứvật trang sứcdohoàngđếbanchocácquanđểgài trênmũ,nóichunghoalinhđượcdùngđểthưởngchonhữngngườilậpđượcquâncônghoặcchocácquanviêncónhữngcốnghiếnđặcbiệttolớnđốivớitriềuđình.Hoalinhnomgiốngnhưmộtbólôngchim,vậtliệulàmranócũngkhácnhautùytheotướcvịvàphẩmcấpcủacácquan.Chẳnghạncácquantừlụcphẩmtrởxuốngđượcbanchonhữnghoalinhhìnhcáichìakhoámầulamlàmbằngôương,cácquantừngũphẩmtrởxuốngđượcbanhoalinhđơnnhỡn,nếunhưhoàngđếmuốnkhenthưởngcácthânvươngbộlạchoặccácvươngthânđạithầnkhác,thìnóichungsẽbanchohọnhữnghoalinhsongnhỡnhoặctamnhỡn,cácthứhoalinhnàyđềuđượclàmbằnglôngcông.

HIỂUBA

TạisaoCốCungcócáitênlàTửCấmThành?

CốCungởBắcKinhđã cóhơn500năm lịch sử.Đó là hoàng cung củahai triềuđạiMinhvàThanh,diệntíchlêntớihơn72vạnmétvuông,trênđóxâyhơnchínngàngiannhà.

KiếntrúccủatoànbộCốCungđượcchialàmhaibộphậntiềnvàhậu.ChủthểcủahộphậntiềngồmcóđiệnTháiHòa,điệnTrungHòavàđiệnBảoHòa.Bộphậnhậulànộicungcủahoàngđế,gồmcócungKiềnThanh,điệnGiaoThái,cungKhônNinh,điệnDưỡngTâm,điệnPhụngTiênvàsáucungĐôngTây.CốCunglàquầnthểkiếntrúccổlớnnhấtcòntồntạichotớingàynay.

XưakiangườitagọiCốCunglàTửCấmThành,vìđólànơihoàngđếcưtrú.Đờixưa,hoàngđếtựxưnglàThiêntử,ýmuốnnóilàconcủatrờiđất.NhiềusáchcổgọicácthiêncungdùnglàmcủathiênđếlàTửCunghayTửViCung,chữTửlàchỉchòmsaoTửVi.

NgườiđờixưachorằngtrongsốcáchằngtinhtrêntrờicóTamViên(bakhuvựccủasao),trongsốđóviêncủasaoTửVinằmởtrungương,cònviêncủasaoTháiVivàviêncủasaoThiênĐếthìtrựcởhaibên,vìthếchonênviêncủasaoTửVitượngtrưngchohoàngđế.

Hoàngđế làbậcquânchủcaonhất trongnhângian,nơiởcủahoàngđếnghiêmcấmtấtcảcácthườngdânkhôngđượctớigần,vìthếngườitamớigọinơiởcủahoàngđếlàTửCấmThành.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TrongCốCungcóbaonhiêugianphòng?

ĐằngsauthànhlầucủaThiênAnMônởBắcKinhcómộtquầnthểkiếntrúccổhếtsứchùngvĩtránglệ,đótứclàhoàngcungcủahaitriềuđạiMinhvàThanh.XưakianơinàycócáitênlàTửCấmThành,cònngàynaythìgọilàCốCung.

Đây thựcchất làcảmột toà thành.Nếuđứng trênCảnhSơnmànhìnvềphíanam, thìchỉ thấynhữngcungđiệnnguyngatránglệ,bốtríhếtsứcchỉnhtề.Dướiánhsángmặttrời,cácphiếnngóilưulymầuvàngphủ trêncácnócnhà toé ranhữngđạokimquang.Nếuchúng ta tớiCốCung thưởngngoạnthìcácconsốliênquantớicáccôngtrìnhkiếntrúctrongCốCcóthểlàmchúngtakinhngạc.CácbứctườngvâyquanhbốnphíaCốCungdàitấtcả3,5kilômét,chiếm72vạnmétvuông.Tạiđâycótấtcảhơn9000gianphòng,diệntíchxâydựnggồm15vạnmétvuông.Nhưngcólẽcácbạncũngmuốnhỏikỹxemcuốicùngthìcóchínnghìnbaonhiêugianphòng?NhữngngườigiàởBắcKinhsẽcóthểcườikhàkhàmàtrảlờichínnghìnchíntrămchínmươichíngianrưỡi!

Thậtrađâychỉlàmộttruyềnthuyếttrongdângian.TươngtruyềnnơiNgọcHoàngthượngđếsốngtrêntrờiđượcgợilàTửCunghayTửViCung,cómộtvạngianhoàngcung.

Đờixưa,cáchoàngđếphongkiếntựchomìnhlàconcủaNgọcHoàngthượngđế,chonênvẫnđượcgọilàthiêntử.NhưnghoàngcungcủathiêntửthìkhôngthểnàosovớihoàngcungcủaNgọcHoàngthượngđế,dođóphảikémđinửagian.NóihoàngcungcủahoàngđếcóchínnghìnchíntrămchínmươichíngianrưỡilànóilêncáikhímạchcủaNgọcHoàngthượngđếvậy.

KhivàotrongCốCung,nếubạnthậttâmmuốntìmkiếmnửagianphỏngthìchẳnglàmthếnàotìmthấyđượcđâu.NửagianphỏngnàylàchỉnửagiannhànhỏởphíatâytầngdướicủalầuVănUyênCác.Diệntíchgianphòngnàyrấtnhỏ,chỉđủđểđặtmộtcáithanglêngác.Lúcđầungườitaxâydựngđặcbiệtnhỏnhưthếnàycũngchỉvìmỹquancủabốcụcmàthôi.

CốCungcủaBắcKinhcókiếntrúcvớikhíthếhừngvĩ,hàihòatránglệ,dukháchkhôngaikhôngcảmthấykinhngạc.Vànếuchúý,cácbạnsẽthấylàcáccôngviênTrungSơnvàCungvănhóaNhândânLaođộngởngaybêncạnhCốCung.

THÁITÀIBẢO

TạisaobêntrongCốCungcórấtítcây?

ỞbênngoàiCốCungcổ thụmọccaongút,chỗnàocũngcóbóngrâm.CòntrongCốCungthìngoàiNgựHoaViêncòncóvàicâycổthụchứcácnơikhácthìchẳngcómộtcâynào.Phảichăngcáchoàngđếsốngởtrongcungkhôngnghĩtớiviệctrồngcây?Khôngphảithếđâu,haibêncácconđườngtrongCốCungxưakiavốncũngcónhiềucâycổthụrấtcaovâyquanhcáccungđiệnđồsộ,nhưngvềsaucótrậnbạoloạnđãkhiếnchúnggặptaiương.

ThángChínnămthứ18niênhiệuGiaKhánhđờiThanh(1813)đãnổracuộckhởinghĩacủacáctínđồThiênLíGiáo.Ngàyrằmâmlịchthángấy,viênthủlĩnhLâmThanhcủagiáopháinàyđãđembộhạtràtrộnvàotrongkinhthành.ĐếngiữatrưaquânkhởinghĩađánhvàocửaTâyHoaTửCấmThành,rồitheoconđườngtrongcungxôngvàocửaLongTông,nhưngđấythìhọbịquânngựlâmchặnlại.QuânkhởinghĩabènlợidụngcáccâycốiởhaibênđườngtrongcungđểtiếptụctiếncônghoàngcungvàxôngthẳngtớiNgựThiệnPhòng.

HoàngtháitửMânNinhnghetin,ralệnhđóngchặtcáccửacung.BọnvươngđạithầnđemquâncủaKiệnNhuệDoanhvàHỏaKhíDoanhtiếnvàocửaThầnVũ.QuâncủaThiênLíGiáokhôngđịchnổi,chếtmất31người,bịbắt41người,cuốicùnghoàntoànbị

LúcđóhoàngđếGiaKhánhđangđisănởngoạiô.Saukhitrởvềôngtarấtsợ,cứnhìncâyhaibênconđườngtrongcungmànghĩrằngtaihọavẫncòncóthểđổxuốngđầulầnnữa,nênralệnhphảichặthếtcâytrongcung.Concháuđờisaucủahoàngđếtheolờitổtiênkhôngdámtrồnglạicâytrongcungnữa.

THÁITÀIBẢO

DântộcHánđãhìnhthànhnhưthếnào?

DântộcHánlàdântộccónhânkhẩuđôngnhấtvàcódiệntíchphânbốrộngnhấtởTrungQuốc.Nguồngốccủadântộcnàycóthểtruyngượclênđếnthờicổđạixaxưa,nhưngtêngọicủadântộcthìmãi tới thờikì cậnđạimớixácđịnh.Theo truyền thuyếtkể lại, thì trong thời cổđại xaxưađã cónhững thị tộcCửuLê,TamMiêu,ViêmĐếThị,HoàngĐếThị sinh sôi nảynở trongvùngTrungNguyên.ĐếnđờiChuVũVương thìcác thị tộcnày trongvùngTrungNguyên tựxưng làHoaHạ.ChungquanhthìcócácdântộcthiểusốMan,Di,Nhung,Địch.

TừthờiXuânThuChiếnQuốcchođếnkhiTầnThủyHoàngthốngnhấttoàncõiTrungQuốc,làthờikìđầutiêncácdântộcởTrungQuốcđúchợpvớinhau.Dochiếntranh,cáccuộcdidânvàsựkếthôngiữanhữngngườithuộcnhữngdântộckhácnhau,ướclớntrongthờikìnàylàSở,Tần,Ngô,ViệtcùngvớimộtsốnướcnhỏnữađãtừcácdântộcDi,ĐịchbiếnthànhdântộcHoaHạ,vàhìnhthànhquốcgiatrungươngtậpquyềnđầutiên,lấydântộcHoaHạlàmchủthể,làđếquốcnhàTần.

ĐếntriềuHán,cácdântộcthiểusốHungNô,TiênTi,Để,Khương...vốnsốngtronghaimiềnBắcvàTâyBắc,bắtđầudicưvớisốlượngrấtlớnvàonộiđịa.

ĐếnhaitriềuNgụyvàTấnthìcácdântộcthiểusốvùngQuanTrungđãchiếmtớinửasốdân.DoảnhhưởngcủanềnvănhóaHoaHạ,phươngthứcsảnxuấtcũngnhưphươngthứcsinhhoạtcủahọđãcónhữngbiếnđổilớnvàhọdầndầnthốngnhấtvớidânbảnđịa,khiếnthờikìNgụy-Tấntrởthànhthờikìlớnthứhaicủaquátrìnhthốngnhấtdântộc.

CăncứvàocáctàiliệulịchsửthìnhàthơlớnNguyênChẩnđờiĐườngxuấtthântừhọThácBạtthịtộcTiênTi,cònBạchCưDịthìxuấtthântừthịtộcQuyTyởTâyHồ.

HaitriềuđạiTốngvàNguyênlàthờikìlớnthứbacủaquátrìnhthốngnhấtdântộc.TrongthờikìnàycácdântộcKhiếtĐan,NữChân,MôngCổlầnlượtxâmnhậpTrungNguyên,"đọcsáchTrungQuốc","chấphànhpháplệnhTrungQuốc"vàtrongkhicủngcốquyềnthốngtrịcủamình,họcũngbịnềnvănhóaTrungNguyênđồnghoá.

Đếnthờikìnày,têngọingườiHán(Hánnhân,Hánnhi)đãtrởnênkháphổbiến,nhưngchưatrởthànhtêngọichínhthứccủadântộc.

KhinướcTrungHoaDânQuốc thành lập; tựxácđịnh lànướccộnghòacủanămdân tộcHán,Mãn,Mông,Hồi,Tạng,haichữ"Hántộc"mớithậtsựtrởthànhtêngọidântộccủacộngđồngngườiHá

LADUẪNHÒA

TạisaocuốnBáchgiatínhđượcmởđầubằngbốnhọTriệu,Tiền,Tôn,Lí?

BáchgiatínhlàtậpsáchtổnghợpcáchọcủadântộcHánTrungQuốc,trongsáchcóghi468họ,đượcbiênsoạntheohình.thứcnhữngcâubốnchữ,cáccâunàyđềucóvần,đọclênrấtthuậnmiệng,chonênrấtdễghinhớ.XưakiaBáchgiatínhcònlàsáchgiáokhoadùngđểhọcmặtchữ,cũnglàmộttrongnhữngsáchdạyvỡlòngchocontrẻ.

TrongcuốnBáchgiatínhnày,468họđượcsắpxếptheothứtựnhấtđịnhchẳnghạncâuthứnhấtlà“TriệuTiềnTônLí”,câuthứhailà"ChuNgôTrịnhVương".NhưngtạisaolạiđembốnhọTriệu,Tiền;Tôn,Líđặtlênđầusáchnhưthếnhỉ?

TheotruyềnthuyếtkểlạithìcuốnBáchgiatínhnàylàdomộtnhànhogiàởhuyệnTiềnĐườngvùngGiangNambiênsoạntrongnhữngnămđầutriềuđạinhàTống.CáchoàngđếnhàTốngmanghọTriệu;vìthếhọTriệutrởthànhquốctính,vàtấtnhiênphảiđượcđặtvàochỗthứnhất.TiềnĐườngthuộctỉnhChiếtGiang,màthờibấygiờkẻchiếmcứmộtdảiChiếtGianglàNgôViệtVươngTiềnThúc.TônlàhọcủabàchínhphiTiềnThúc,cònLílàhọcủaLíHậuChủđờiNamĐường.Docáclílẽtrên,Triệu,Tiền,Tôn,Líđãđượcđặtthànhcâuthứnhất.Câutiếpngaysauđócó"ChuNgôTrịnhVương"đólàhọcủacácnhàquýtộclớnvàcácphitầnđượcsủngáithờibấygiờ.

ThậtraBáchgiatínhcònxamớibaoquáthếttoànbộcáchọcủangườiTrungQuốc.Vềsau,đếnđờiMinhđãcómộtngườitênlàNgôTrầmbiênsoạnmộtbộThiêntínhthunhậpđượckhoảnghainghìnhọ.Songngaycảcuốnsáchnàyvẫncònchưabaoquáthết toànhộcáchọcủangườiTrungQuốc,dođócóthểthấyrằngTrungQuốclàmộtquốcgiacórấtnhiềuhọ.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tronglịchsử,ĐàiLoanđãđượcquyvềTrungQuốcnhưthếnào?

CáchònđảoquýĐàiLoantừcổtớinayđãlàlãnhthổcủaTrungQuốc,nhưngtronglịchsửnóđãhailầnbịnướcngoàixâmlượcvàchiếmcứ.Trảiquanhữngcuộcchiếnđấuchungcủanhândânhaibênbờbiển,ĐàiLoancũngđãđượcquyvềTrungQuốc.

Năm1624,bọn thựcdânHàLanđãxâmchiếmĐàiLoan,nhândânĐàiLoanđãkhôngngừngkhởinghĩachốnglạiquyềnthốngtrịthựcdâncủachúng.

Năm1661,anhhùngdântộcTrịnhThànhCôngchỉhuynhiềuvạntướngsĩbắtđầuthuphụcĐàiLoan.HọđổbộlêncảngHòaLiêu(trongđịaĐàiLoan),cóđượcsựủnghộrấttolớncủanhândânĐàiLoan, tiếntớivâyđánhthànhXíchKhảmlànơicótổngđốcphủHàLan.Sautámthángchiếnđấu,bọnthựcdânHàLancuốicùngđãphảiđầuhàng.

TrịnhThànhCôngthuphụcĐàiLoankhôngđượcbaolâuthìmắcbệnhquađời.ContraiônglàTrịnhKinhthayôngcaiquảnĐàiLoan.

Hồibấygiờngườilàmchủvềchínhtrị trênĐạiLụclàhoàngđếKhangHycủatriềuđìnhMãnThanh,đốivớiĐàiLoanông taápdụngphươngchâm"dỗdành làmchoquyphục"vàđã từngsaingườivượtbiểnsangĐàiLoanđểđàmphánhòabìnhvớiTrịnhKinh.NhưnghồiTrịnhThànhCôngcònsống,ôngđãtừngđượcvịhoàngđếlưuvongtriềuNamMinhbanchohọChukèmtheodanhhiệu"QuốcTínhDa",vìthếhaibốconhọTrịnhgiữtháiđộchốngđốiđếncùngvớichínhphủ.nhàThanh,vàcáccuộcđàmphánhòabìnhchẳngđemlạikếtquảgìcả.

Năm1681TrịnhKinhquađời,ngườilênkếvịlàconthứcủaôngtamớimườihaituổitênlàTrịnhKhắcSảng.

Đếnthờikìnày,hoàngđếKhangHyquyếtđịnhxuấtquânthuphụcĐàiLoan.ÔngralệnhchođạitướngThiLangxuấtquân.ThiLangvốnlà tướngcũcủaquânTrịnhquyhàng.Quabảyngàyđêmkịchchiến,ThiLangchiếmđược36hònđảoBànhHồ.TrịnhKhắcSảngthấyquyếttâmcủaquânđộibịphântán,bènsaingườiđicầuhoà.

Năm1684,TrịnhKhắcSảngvângmệnhhoàngđếKhangHyvềkinhvàđượcphong làmnhấtđẳngcôngtước,đồngthờiKhangHycốhếtsứclấylòngcủaquầnchúng,đặtraĐàiLoanphủởĐàiLoanthuộcvềtỉnhPhúcKiến.

TừđóquanhệcủaĐàiLoanvớilụcđịangàycàngthêmmậtthiết,kinhtếvàvănhóacũngngàymộtphát triển. ăm1895,ĐàiLoan lại bị đếquốcNhật xâmchiếm.Mãi đếnnăm1945, nhândânTrungQuốcchiếnđấugiankhổvàdũngcảm,mớigiànhđượcthắnglợitrongcuộcchiếntranhkhángNhật,vìthếĐàiLoanmớilạitrởvềvớiTrungQuốcnhưngrồilạibịchiacách.Ngàynaydânhaibênbờbiểncùngmongngóngsớmcóngàyđượcđoànviên.

LADUẪNHÒA

TạisaoởnướcngoàicáckhungườiHoatậptrungđượcgọilà"PhốngườinhàĐường"?

ỞcácnướcchâuÂuvàChâuMỹ,ngườitadùngtên"PhốngườinhàĐường"(Đườngnhânnhai)đểgọicáckhuhoặcphốcóđôngHoakiềuhayngườimangdòngmáuTrungQuốccưtrú.CáchgọinhưthếnàycóquanhệrấtchặtchẽvớisựpháttriểnvềkinhtếvàvănhóacủatriềuđạinhàĐườngtronglịchsửTrungQuốc.

Trướcđâyhơnmộtngànnăm,ĐườngTháiTôngbắtđầu"ChếđộchínhtrịTrinhQuan",sangđếnđờiĐườngHuyềnTôngthìnềnkinhtếvàvănhoátrongnướcđãpháttriểntớimộttrìnhđộrấtcao,sứcmạnhcủađấtnướcrấtlàcườngthịnh,đồngthờisựgiaolưukinhtếvàvănhóavớicácnướcngoàicũngcóđượcmộtbướcpháttriểnmới.HồibấygiờcácnướcởrấtxacũngsaingườitớiTrungQuốcđểthamquanhọctậpnềnkinhtếvàvănhóacủađạinhàĐường,vìthếởnướcngoài,triềuđạinhàĐườngđãđượchưởngmộtvinhdựrấtcao.

VìtôntrọngtriềuđạinhàĐường,chonênngườiởcácnướcngoàiđốivớimọicáigìcủaTrungQuốcđềucóghépthêmmột.chữĐường.ChẳnghạnngườiTrungQuốcđượcgọilàĐườngnhân,chữTrungQuốcđượcgọilàĐườngtự,cònnhữngngườiTrungQuốcởnướcngoàithìcũngtựhàogọitổquốccủamìnhlàĐườngSơn.

Vềsau,dâncácnướcdứtkhoátgọicáckhuvựccóngườiHoatớitậptrunglà"ĐườngNhânNhai".ĐườngNhânNhaixuấthiệnsớmnhấttạithànhphốSanFrancisconướcMỹ.HồigiữathếkỉXIX,

theovớiđàpháttriểnồạtcủalànsóngdidânvềmiềnTây,ngườiHoaùnùnkéosangMỹsinhsốngvàhìnhthànhnênnhữngkhungườiHoatươngđốitậptrung.Hồiđó,HoakiềuởSanFranciscođãlêntớiconsốvàingànngườivàđãhìnhthànhmộtĐườngNhânNhaitươngđốiquymô.HiệnnayngoàiSanFrancisco,trênthếgiớicónhiềuđịaphươngkhác,chẳnghạnnhưChicagoởnướcMỹ,HoànhTânởnướcNhật,SydneyởAustraliađềucónhữngĐườngNhânNhaitươngđốilớn.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

LàmthếnàophânbiệtHoakiều,HoanhânvàHoaduệ?TrênbáochíchúngtathườnggặpbatừHoakiều,HoanhânvàHoaduệ,nhưngcuốicùngthìnhữngconngườimàbatừnàyđại

biểucógìkhácnhaukhông?NóichungHoakiềudùngđểchỉnhữngngườisốngởnướcngoàisonglạicóquốctịchTrung

Quốc,nhưngtrongsốđókhôngcóngườiđidulịch,đicôngtác,nhânviênthươngvụ,ngườiđilaođộngvàlưuhọcsinh.

HoanhânlàcáchgọitắtngườiTrungQuốc,ngườicácnước.trênthếgiớiđềucóthểgọingườiTrungQuốclàHoanhân,nhưngđốivớingườiTrungQuốcthìtừHoanhânlàdùngđểchỉnhữngngườisốngởbênngoàiđấtTrungQuốc,songvẫncòngiữcácđặcđiểmcủadântộcmình.SốngườinàygồmHoakiềuvàcảnhữngcôngdânmanghuyếtthốngTrungQuốcnhưngđãnhậpquốctịchnướcngoài.Loạingườithứhaithườngbịgọilà"ngoạitịchHoanhân"(ngườiHoacóquốctịchnướcngoài).ThôngthườnghọlànhữngngườiHoamớinhậpquốctịchnước

ngoàiởđờithứnhất.HoaduệlàcáchgọitắtconcháuđờisaucủangườiTrungQuốcsốngởnướcngoài,tứclà

concháunhữngHoakiềuhayngườiHoacóquốctịchnướcngoàinhưngmanghuyếtthốngcủadântộcTrungHoa.Hiệnnaytạicácnơitrênthếgiới,tổngsốHoakiềuvànhữngngườiHoamangquốctịchnướcngoàilêntới30triệu.Nhữngngườinàysốngrảiráctrênhơn90quốcgiavàđịakhu,chủyếuphânbốởcácnướcĐôngNamÁnhưTháiLan,Malaixia,Inđonêxia.ỞBắcMỹchâunhưnướcMỹ,nướcCanadathìsốlượngcũngkhôngnhỏ,còntạicácnướcchâuĐại

Dươngthìcũngcósốlượngnhấtđịnh. LADUẪNHÒA

TạisaoliênquânAnh,PhápđốtvườnViênMinh?

VườnViênMinhởphíabắctrườngđạihọcBắcKinh,vốnlàmộtvườnhoadướitriềuMinh,sangđếntriềuThanh,nóđãtrảiquavàilầnmởrộngsửachữa,vàtrướcsauđãcómộtlịchsửhơn100nămvàđãtrởthànhmộtviênlâmlớn,tậptrungtinhhoacủanghệthuậtviên

lâmTrungQuốc.Tronglịchsửkiếntrúcviênlâmtoànthếgiới,vườnViênMinhđángđượcgọilàmộtkiệt

tácvànóđãđượctônvinhlà"Khuvườncủavạnkhuvườn"(Vạnviênchiviên).Thếnhưngnăm1860trongkhichiếmBắcKinh,liênquânAnh,Pháplạiđốttrụikhuvườnnày.Năm1840,saucuộcChiếntranhNhaphiến,vươngtriềunhàThanhhủbạikhôngcònchút

nănglựcgìnữa,chỉcònbiếtthuatrậnvàrútlui,vàtừđóTrungQuốcdầndầnbiếnthànhmộtquốcgianửathuộcđịa.Đứngtrướcnhữngkẻđịchmạnhnhưthế,chínhphủnhàThanhkhôngnghĩtớichuyệncảicáchđổimới,chấnhưngquốcgia,màlạiquỳgốicầuhoà.Tuynhiênbọnxâmlượckiathamlamvôđộ,thấynướcTrungQuốctolớnmàyếuđuốinhụcnhã,chonêntựnhiênluônluônlấntớiđòihỏi.Chúngkéođếnđâuthìcũngđilạitựnhiênnhưvàochỗkhông

người,thahồcướpphágiếthại,khôngtừmộtđiềuácnàokhônglàNăm1857,AnhvàPháplạigâyhấn.ChúngkhaichiếnvớinướcTrungHoa.Bọnxâmlược

tiếnvàoQuảngChâuvàkéolênphíabắc.Đếnnămsau,chúngđãtớiThiênTân,cònchínhphủMãnThanhthìphảikíkếthaiđiềuướcTrung-AnhvàTrung-Pháp,mấthếtquyềnhành,làm

nhụcđấtnước.Thếnhưngbọnxâmlượckiakhôngbiếtthếnàolàđủ,lạicònđưarathêmnhữngyêucầuhàkhắchơn,đồngthờidùngvũlựcđểuyhiếp.

NhưngcácchiếnsĩtrênpháođàiĐạiCôKhẩuởThiênTânđãđánhtrảrấtngoancường.TuynhiêncóđiềuđánggiậnlàtriềuđìnhnhàThanhvẫnnhấtđịnhcầuhòabãichiến,rútlui

từngbước,làmchotoànthểquânThanhđanggiữthànhđãbịđánhtan.Sauđóbọnxâmlượckéoxôngvàokinhthànhnhưnướcvỡbờ.ChiếmxongBắcKinh,việc

đầutiênchúngnhằmvàolàcướpbóccủaquýtrongvườnViênMinh.Cònnhữngthứquýkhôngthểmangđi,chúngđốttrụi.

Thếlàtiêuhủymấttoànbộmộtvùngcungđiệntránglệđãđượcxâydựngbằngtrítuệcùngvới.máuvàmồhôicủanhândânTrungQuốc.Vềsau,khuviênlâmnàycònbịliênquân

támnướctànpháthêmmộtlầnnữa.NgàynayđếnvườnViênMinh,chúngtathìchỉcònthấyvàitòalầutrênnhữngcổngvườn,

tấtcảtrởthànhtộichứngcủachủnghĩađếquốc.NGÔNHÃTIÊN

TạisaotrướckiaThượngHảiđượcgọilà"Nơivuichơicủacácnhàmạohiểm"?

Năm1842,chínhphủtriềuđìnhnhàThanhđãthấtbạithảmhạitrongcuộcChiếntranhNhaphiếndođếquốcAnhphátđộng.VìthếhọđãkhôngthểkhôngđặtbútkíĐiềuướcNam

KinhvớiđếquốcAnh.Đólàmộtđiềuướcbấtbìnhđẳng,mấtquyền,nhụcnước.LầnđầutiêntronglịchsửcậnđạiTrungQuốc,căncứvàođiềuướcnàythìnămthànhphố

trênbờbiểnnhưThượngHải,QuảngChâu...phảimởrathànhnhữngcửangõthôngthương.Đếnnăm1845,nướcAnhlạibứcbáchchínhphủđịaphươngThượngHảikí"Chươngtrình

tôgiớiThượngHải".TheochươngtrìnhnàythìngườiAnhlạicóđượcquyềnmuađấtlàmnhàđểcưtrúlâudàiởThượngHải.

ThờibấygiờởThượngHảiđiđếnđâucũngchỉlàđồng.ruộng,giáđấttươngđốirẻ,đấtđairấttiệnlợichoviệcxâydựng,vìthếnhiềungườiAnhđãchạyđếnThượngHải.Họchiếmlấyđồngruộng,mởranhữngnơiđuangựavàđánhbạc.Saukhicácnơiđuangựađượcmởra,nhânkhẩucáckhuvựcchungquanhnhữngnơiấyđãtănglênrấtnhanhchóng,ngànhbuôn

báncũngdođómàđượcphồnvinhvàgiáđấtcũngtăngtheo.VìthếbọnngườiAnhkiacũngcóđiềukiệnthuậnlợiđểchuyểnnhượngđấtđaitheogiácaovànhờđóthuđượcnhữngmónlợikếchsù.Cónhữngkẻchỉquamộtđêmmàđãtrởthànhtriệuphú.ChẳnghạncómộttênlưumanhcủanướcAnhtênlàMalơ.Ởtrongnướchắnkhônglàmthếnàomàsốngnổi,nhưngsauđãxáchvalyđếnThượngHải,vốnliếngchỉcómộtconngựa,rồichẳngbaolâulàmănphấtlên,cótới50conngựa,vàtrởthànhchủtịchTổnghộiđuangựa,đồngthờilàmchủmộthãngtầu.

VìThượngHảilàmộtvịtríđộcđáo,chonênchỉtrongthờigianngắn,thànhphốbuônbánnàyđãtrởnênphồnvinhvàlạicóthêmnhiềungườingoạiquốckéođến.Dùcholắmkẻkhimớiđếnkhôngcóđồngxudínhtúi,nhưngchỉsaumộtthờigianngắnmạohiểmvàđầucơ,khôngítnhữngtaytrongsốđóđãmauchóngtrởthànhnhữngnhàtưbảntriệuphú,sốngcuộcđờihếtsứchàohoaxaxỉ.Họgiởđủmọitròmưumẹomạohiểm,đầucơpháttàilàmgiầuvàbiếnThượngHảithành"Nơivuichơicủanhữngkẻmạohiểm"(mạohiểmgiađíchlạcviên).

KẾCƯỜNG-LADUẨNHÒA

TạisaotrậnOateclotrởthànhđiềutượngtrưngchothấtbạitrongcuộcđờiconngười?

Ngày20thángSáunăm1815,tạingoạiôthànhphốOateclocáchthủđôBrucxennướcBỉ23kmvềphíanam,liênquânchốngPhápđãphátđộngmộtcuộctiếncôngmãnhliệtvàoquân

độiPhápdoNapoleonchỉhuy.Thậtlàmộttrậnchiếnlongtrờilởđất,trướcsứctấncôngcủaliênquân,quânđộiPháptan

vònmộtmảnhgiáp,thốngsoáiNapoleonchỉcòncáchgiẫmchânthởdàirồibỏquânđộimàchạythụcmạng.

NapoleonxuấtthântừmộtgiađìnhquýtộcđãsasúttrênđảoCoóc.Năm1793ông24tuổi,bắtđầuxuấtđầulộdiện.Trongbơnmườinămtrời,ôngđánhĐôngdẹpBắc,khôngtrậnnàokhôngchiếnthắng,khôngnhữngchỉxưnghùngtrênđạilụcchâuÂumàcònchinhphụcđượcAiCậpcùngnhiềuvùngđấtởĐịaTrungHải,làmchovôsốvươngcôngphảicúiđầuxưngthần,

vànhiềuquốcgianhỏbiếnthànhphiênthuộccủanướcPháp.DùchocácnướcmạnhởchâuÂukhôngcantâmthấtbại,liêntụctổchứcnhiềunhómđồng

minhchốngPháp,nhưngtrướcmộttaythiệnchiếnnhưNapoleon,họhầunhưkhôngrađượcmộtđònnàođángkể.

Năm1804,Napoleonxưnglàmhoàngđế,độivươngmiệndochínhtayGiáohoàngđặtlênđầu.Cóthểnóirằngmọithứvinhquangtrongcuộcđờimộtconngười,Napoleonđềuđãđượctậnhưởng.NgườitađãtừnggọiNapoleonlàđứaconyêucủaThượngĐế,vịThầnChiếntranh.

Nhưngtừnăm1808vềsau,cuộcđờiNapoleonbắtđầuxuốngdốc.Trênchiếntrườngôngbịthấtbạinhiềulần.Dùchonăm1814,liênquânchốngPhápđãxôngđượcvàoParis,bắt

Napoleonphảithoáivị,nhưngôngvẫncònsángtạođượcmộtkìtíchcủakẻthấtbại.ÔngbỏchạykhỏinơiđiđàylàđảoEnbơvàlạiđộivươngmiện.

Songxuthếthấtbạiđãkhôngcòncócáchnàoxoaychuyểnđượcnữarồi,cuốicùngôngđãđặtcượctấtcảvàotrậnOateclo.ĐốivớiNapoleonmànóithìchiếndịchnàycótínhchấtquyếtđịnh.Sauđóôngtakhôngcòncócơhộichỉnhđốnbinhmãđểcóthểlạitiếptụclàmmưalàmgió,vìthếchiếndịchOateclothườngđượcdùngđểtượngtrưngchothấtbạitrongcuộcđờicon

người.

NGÔNHÃVIÊN

TạisaongườichâuÂuđờixưathíchdùngquyếtđấuđểgiảiquyếttranhchấp?

Ngày8thángHainăm1873,lúctrờihoànghôn,đãcómộttrậnquyếtđấuđượctiếnhànhởngoạiôthànhphốPeterburgcủanướcNgabênconsuốiĐentuyếtphủtrắngxoá.Chỉmộtphátsúngnổ,thếlàmộtconngườituổimớibamươitámngãgụcxuốngtuyếtrồihaihômsauthìqua

đời.ĐólànhàthơtrứdanhPuskinđượcnhândânnướcNgavôcùngyêuquý.TạisaoPuskinlạiphảiquyếtđấuvớimộtngườikhác?Màquyếtđấulàmộtviệcthếnào

vậy?QuyếtđấubắtnguồntừhồiđầuTrungThếkỉởchâuÂu.Thờibấygiờ,chếđộphápluật

củacácnướccònchưađượckiệntoàn,dođónếugiữahaingườinàođócónảysinhtranhchấpthìchuyệnaiphảiaitráithườngrấtkhóxácđịnh.Trongnhữngtrườnghợpnhưthế,nếucảhaibênđềulàquýtộcthìsẽdùngbiệnphápcổxưalà"cáchphânxửcủathầnlinh"tứclàphương

thứcquyếtđấu.Quyếtđấuthườnglàđấukiếmhayđấuthươngtrênngựa,rồisaucóđấusúngngắn.Kẻ

thắngsẽcóthểnóirằngmìnhđượcthầnlinhchechởvàdođóvôvi,cònkẻbạithìtựnhiênlàcótội.ỞchâuÂutrongthờikìTrungThếkỉ,cáchiệpsĩquýtộchếtsứccoitrọngdanhdựcủamình,hễbịkẻkháclàmnhụcthìlậptứcnémrachiếcgăngtaytrắngcủamìnhđểkhiêuchiếnquyếtđấu.Nếunhưkẻkiakhôngtiếpnhậnlờikhiêuchiếnthìhắnsẽbịcoilàhènyếuvàbịchê

cười.Vềsau,theođàhoànthiệncácchếđộphápluật,ởcácnướcngườitađãcấmchỉquyếtđấu

đểbảovệtínhchấttônnghiêmcủaphápluật.Songtậptụcquyếtđấutrướckiakhôngthểnhấtthờixoábỏđượchếtngay.

Puskinvốnxuấtthântừmộtgiađìnhquýtộc,vìthếtấtnhiênôngkhôngtránhkhỏibịảnhhưởng.HồibấygiờcácphầntửphảnđộngởnướcNgacămgiậnPuskinđếnthấucốt,vìôngchủtrươngdânchủtựdo,phảnđốichuyênchế,bọnchúngbènđểchomộttênsĩquantênlàDantesđếnquấyrầybàvợcủaPuskin,lạicònchếgiễuPuskinlà"conrùa"tứclàkẻbịmọcsừng.

Puskinkhôngnhẫnnhụcđược,chonênđãtrúngkếcủakẻđịchmàtớinơiquyếtđấu.Trongkhiquyếtđấu,tênDanteskiađãviphạmluật,nổsúngtrước,Puskinđãtrúngđạnbịthươngvàcuối

cùngmấtmạng.VƯƠNGQUỐCDŨNG

TrongthếkỉXVII,XVIIItạisaongườichâuÂukéonhausangchâuMỹđểdidânhaylậpthuộcđịa?

Năm1492,saukhiChristopherColombpháthiệnTânlụcđịachâuMỹ,mộtsốnhàmạohiểmvàthámhiểmngườichâuÂuàoàokéonhauđixemnhữngđiềukìlạvàtìmkiếmnhữngcủaquýởnhữngvùngđấtmới.Trongđócómộtsốngườivốnkhôngcóýđịnhsẽở lâubênấy,màchỉmongkiếmđượcmộtmónpháttàirồilạitrởvềquêhươnganhưởnghạnhphúc.

AingờcáckhoảnhđấthoangvuđangchờđượckhaikhẩnởchâuMỹcũngnhưnhữngngườithổdânhồnnhiênchưađượchưởngsựgiáohóacủavănminhởđấy,cùngnhữngtàinguyênvôtậntạimiềnđấtlạđãlàmchohọthayđổiýđịnhbanđầu.Thếlàsaukhitrởvềnước,họtớilĩnhcủaquốcvươngnướchọmộttờgiấyủynhiệm,dựavàođócóthểtớichâuMỹvớitưcáchlàmộtkẻkhaiphávàmởrộngcươngthổchoquốcvương.

ĐếnthếkỉXVII,XVIIIcáccuộccáchmạngcủagiaicấptưsảnliêntiếpbùngnổ.Hồiấychủnghĩatưbảnđãpháttriểntớigiaiđoạntíchluỹnguyênthủycủatưbản.Âuchâuvớithịtrườngtàinguyênvàsứclaođộngcóhạncủanókhôngcòncóthểthỏamãnlòngthamkhôngđáycủacácnhàtưbản.Đểthuđượcnhữngmónlợinhuậndồiđàovàmởrộngthêmlãnhđịa,chínhphủcácnướcrasứckhuyếnkhíchdânnướcmìnhđixâydựng thuộcđịaởnướcngoài.Vì thếchonêndânchâuÂuđãđổsangchâuMỹàoàonhưnướcthủytriều.Saukhichinhphụcđượcthổdânởđịaphương,bọnthựcdânđãtrởthànhnhữngôngchủởcácnơiđó.

VìchâuMỹởxalụcđịachâuÂu,chonênvềsaunơinàycòntrởthànhnhữngvùngtịnạnchínhtrịcủangườichâuÂu.HồibấygiờmộtngườichâuÂuchỉcầnxoayxởđểcóđủtiềnlộphcóthểsangbênấysinhsốngthoảimái.NhưvậyMỹchâuđãtrởthànhmộtnơibéobởchocáckẻthựcdânchâuÂu.

TuyrằngvềsaungườichâuMỹđãtuyênbốđộclập,thoátlykhỏicácmẫuquốcchâuÂu,nhưngchủnhânmớiởcácnơiấyphầnnhiềuđềulàconcháucủangườichâuÂu.

NGÔNHÃTIÊN

TạisaonóirằngngườidađỏtừchâuÁkéosangchâuMỹ?

NgườidađỏlàdânbảnxứcủalụcđịachâuMỹ.CuốithếkỉXV,nhàhànghảitrứdanhcủanướcIalia.làChristopherColombđãpháthiệnrahọtrongkhitìmthấylụcđịamới.Tuynhiên,cáccôngtrìnhnghiêncứunhânchủnghọchiệnđạiđãchobiếtrằngtổtiêncủangườidađỏvốnlàởchâuÁ.HọcũngthuộcvềmộtchủngtộcvớingườigiốngMongoloiscủachâuÁ,tứclàhọpthànhchichâuMỹcủachủngtộcngườinày.

Ngườidađỏcómầudavàngnâu, lôngtócđenthômàthẳng,mặtdẹt,màumắtvàngnhạthoặcnâu,cácđặcđiểmnàyđềutươngtựvớichủngtộcMongoloisởchâuÁ.CácnhàkhảocổvàcácnhàđịachấtcũngủnghộthuyếtnàyvìtrênlụcđịachâuMỹchỉpháthiệnthấytrínhân(homosapiens)hóathạchởcuốithờikìcáchđây1,3vạnnăm,cùngvớinhữngdivậtthuộccuốithờikìđồđácũ.Trướcthờikìnày,trênlụcđịâuMỹcònchưapháthiệnthấyditíchhoạtđộngcủaloàingười.

TuynhiêngiữachâuÁvàchâuMỹlạicóTháiBìnhDươngngăncách.Trongthờikìcổđạixaxưa,ngườidađỏđãlàmthếnàođểcóthểvượtquamộtđạidươngrộnglớnnhưthế?

Vềvấnđềnày,nhỡnquangcủacácchuyêngiađãđặtvàoeobiểnBêrinhởgầnBắccực.ĐâylàeobiểnnốiliềnBắcBăngDươngvớiTháiBìnhDương,vịtrícủanólàởmũiđấtTrejniovcủanướcNgaởđầuđôngbắcchâuÁ,chotớimũiHoàngtửUayxcủanướcMỹởđầutâybắcnướcMỹ.Phầngiữaeobiểnnàychỉrộng85kilômét.

KhíhậuvùngBắccựcrấtlạnh,mỗinămcứsauthángMườithìeobiểnBerinhđóngbăng,phảichờđếnmồng7thángHaimớitanbăng.CácnhàđịachấtcònchứngthựcrằnghồiđầukỉCánhtân(Pleitoxen),cácsôngbănglantràn,mặtbiểntươngđốithấp,nhưvậychâuÁvàchâuMỹđãtừngcóthờikìnốiliềnvớinhau,vìthếeobiểnBerinhđãbiếnthànhcáicầunốigiữahaiđạilụcvàđãcungcấpchongườidađỏmộtconđườnggiaothôngđểtiếnvàochâuMỹ.

CuốicùngthìtổtôngcủangườidađỏsốngtạinơinàoởchâuÁ?LoạtdidânđầutiêntớichâuMỹdiễnravàothờikìnào?Rấtnhiềuvấnđềvẫncònchưađượcgiảiđápdothiếunhữngpháthiệncủangànhkhảocổcóthểđượcdùnglàmchứngcứ.

LADUẪNHÒA

Aiđãtổchứcđạoquânthườngtrựcđầutiêntrênthếgiới?

Đạoquân thường trựcđầu tiên trên thế giới đã được tổ chức24 thế kỉ trướcCôngnguyênbởiSargonởvươngquốcAccattronglưuvựchaisôngƠphratvàTigrơ.

Sargontừnhỏvốnthôngminhvàcóbảnlĩnh,đãtừnglàmvườnvànấubếpchonhàvua.Lúcbìnhthườngôngthíchluyệntậpvõnghệ,chonêntinhthôngvõthuậtvànghệthuậtquânsự.Đếnnămhaimươinhămtuổi,Sargonđãtrởthànhmộtsĩquancaocấpcủanhàvua.Hồibấygiờmộtsốnướclánggiềng lớn luôn luônxâmnhập,hòng thôn tínhvươngquốcAccat,Sargonđã suynghĩ rất nhiềuvềchuyệnnày.

Một hômôngđemýkiến củamình tâu lênquốcvương rằng cầnphải xâydựngmột đạoquânthườngtrựccủaquốcgia,thìmớicóthểchốnglạikẻthùvàlàmchonướcgiầudânmạnh.Kiếnnghịcủaôngđãđượcnhiềuvịquantrongtriềuủnghộ.Rồimộthômgiữalúcđêmkhuya,Sargoncùngvớicácquanđộtnhậpvàotrongcung,bắtđượctênvuathủcựuphảinhườngngôi.Nhờđượctấtcảcácquanủnghộ,chonênSargonđãtrởthànhvịquốcvươngmớicủavươngquốcAccat.

TiếpđóSargonbắt tayvàoxâydựngđạoquân thườngbị,ôngpháingườiđi tớicácmiền trongnước,tuyểnchọnvàchiêumộbinhlính,cuốicùngôngsaitậptrung5.400ngườiđãđượctuyểnchọnđưa.đitậphuấntrongmộtdoanhtrạiởngoạiôthủđô.

Sargonbắtđầubiênchế6ngườithànhmộtphươngtrận,lấy36ngườilàmmộttiểuđội,lấybatiểuđộilàmmộttrungđà̕lấybatrungđộilàmmộtđạiđội.Cácđạiđội,trungđội,tiểuđộiđềucónhữngsĩquanởcấpbựctươngứngchỉhuy.

Trongcácphươngtrậnthìhàngbinhsĩthứnhấtmangmộchìnhrăngcưa,cònnămhàngphíasauthìcầmnhữngchiếcgiáodàivàrìuchiến.Hàngngàytrờicònchưasánghẳn,Sargonđãsailínhthổikèngọibinhsĩmauchóngtrởdậytậphợp,sauđótiếnhànhluyệntập,đếntốilạiquyđịnhcácchiếnsĩđềuphảivàotrongdoanhtrạiđingủcùngmộtgiờ.

Saunửanămhuấnluyện,cuốicùngđãxâydựngđượcđạoquânthườngtrựcđầutiêntrênthếgiới,mộtđạoquâncóvũkhítinhxảovàcókỉluậtnghiêmminh,thayđổihẳncáitìnhtrạnghỗnloạncổxưatrongchiếntranhkhôngcóquânthườngtrực.Toànthểcácthànhviêntrongxãhộithờibìnhthìthamgiasảnxuất,thờichiếnthìđềuthamgiachiếntranh.

VŨDUNGCHI

Tạisaocoichimbồcâulàbiểutượngcủahòabình?

TrongKinhThánhcóđoạnnhưthếnày:"ThượngđếJehovatạorangườinamlàAd,rồilạilấymộtcáixươngsườncủaAdamtạoraconngườinữlàEva,nhờđóconcháucủahọsinhsôinẩynởvàlàmănsinhsốngrấthưngvượng.

Nhưngtrongnhânloạilạisảnsinhranhữngkẻthamđồhưởnglạc,khôngnghĩtớichuyệncầncùlaođộng,vìthếmớinảysinhnhữngtộilừabịp,hủhóavàbạolực,phongkhíđạođứccủanhânloạibắtđầuhủbại.ThượngĐếnổigiận,quyếtđịnhdùngnạnhồngthủyđểhủydiệtthếgiớinày.

NhưngcháuđờithứchíncủaAdamlàNoe,tộctrưởngcủatộcHebrơlàmộtngườihếtsứctrungthànhvớiThượngĐế.Ôngchủtrươnggiữtrọnchínhnghĩa,cămghétsâusắccácđiềuáctrongloàingười.

MộthômThượngĐếbảoNoerằngmặtđấtsắpbịhồngthủynhấnchìm,Noephảilậptứclàmmộtconthuyềnhìnhvuôngcóbatầngđểtránhnạn.NoetuântheolờicăndặncủaThượngĐế,làmxongchiếcthuyềnhìnhvuông,đưatấtcảmọingườitronggiađìnhcùngvớigiasúcgiacầmtrongnhàđưalênthuyền.

Hồngthủykéodài150ngày,ngậpchìmtấtcảcácnúicaovànhàcửa,làmchếtvôsốngười,chỉriêngcógiađìnhNoeđượcantoànvôsự.Đếnkhinướcsắpsửarút,Noequyếtđịnhthảconchimbồcâuchonóđithámthính,nhưngconchimbồcâuchỉlượnhếtmộtvòngrồibayvề,Noebiếtrằngkhắpcácnơivẫncònlànước,chonênconchimkhôngcóchỗnàođểđậu.Vàingàysau,Noelạithảchimbồcâu.Lúcconbồcâutrởvề,trênmỏnóngậmmộtnhánhtrámmầulục,Noenhìnthấythếhếtsứcsungsướng,vìđiềunàychứngtỏnướclụtđãrútđểlộranhữngnhánhcâynonnhôlênkhỏimặtnước,thếlàôngđưatấtcảgiađìnhtrởvềlụcđịa,bắtđầuxâydựngmộtcuộcsốngmới.

Chuyệnconchimbồcâuvànhánholiubáo trướccuộc sốnghòabìnhvà anninhđã theoKinhThánhmàđượphổbiếnratoànthếgiới.Đếnnhữngnăm30thếkỉXVII,ởchâuÂunổramộtcuộcchiếntranhkéodài30nămtrời,làmchochâuÂu,đặcbiệtlànhândânĐứcchìmtrongđauthươngtrầmtrọng.Thờibấygiờ,tạimộtsốthànhthịởnướcĐức,lưuhànhmộtthứkhănkỉniệm,trênvẽconchimbồcâungậmmộtnhánhtrám,phảnánhnguyệnvọngmongchờhòabìnhcủanhândân,vìthếconchimbồcâuvànhánhtrámđãtrởthànhvậttượngtrưngchohòabình.

SaucuộcChiếntranhThếgiớiII,nhàhọasĩ lớnPicassođãvẽmộtconchimbồcâutrắngđangbay,gửitặngĐạihộiHòabìnhtoànthếgiới,ngườitađãgọiconchimbồcâunàylàChimbồcâuhòabình.

CHUMINHGIÁC

TạisaocáchoàngđếcủanướcNgađượcgọilàSahoàng?

Vềvấnđềnày,đầutiênphảinóitớinhàđộctàicủathànhLaMãthờicổlàCesar.Năm45trướcCôngnguyên,ViệnNguyênlãoLaMãđãdựavàochiếncôngcủaCesarcũngnhưquyềnthếvàtàisảncựclớncủaôngtađểtuyênbốCesarlànhàđộctàitrọnđời.Tuyrằnghồibấygiờ,LaMãtheothểchếcộnghòacổđại,nhưngquyềnlựccánhâncủaCesarđãlêntớiđỉnh

Sau khi ông chết đi, tên của ông đã trở thành từ tượng trưng cho kẻ độc tài, cho kẻ quân chủchuyênchế,vìthếnhiềutayquânchủchuyênchếởcácnướcphươngTâyđãdùngtừCesarlàdanhhiệucủamình,đểnóilênquyềnthếvàuylựctốicaocủamình.

Ngày16thángGiêngnằm1547,hoàngđếIvanĐệTứcủanướcNga(cũnggọilàIvanHungBạo)lênnắmquyền.TướchàmchínhthứccủaônglàĐạicôngtướcMoxcvavàtoàncõiNga.IvanĐệTứđãkhôngthỏamãnvớicáitướchiệuĐạicôngtước,vìthếlúcđộimũmiện,ôngtựxưnglàSahoàng.ChữSalàchuyểnâmcủatừLatinhCesar,tứclàôngtatựcoimìnhlàCesarvàtỏýrằngmìnhsẽtrởthànhnhàđộctàicủatoàncõiNga,xâydựnglạimộtđếquốccườngthịnhnhưLaMãxưa.TừđóSahoàngtrởthànhdanhhiệucủacácquânvươngởNga.CònnướcNgatrởthành"NướcNgacủacácSahoàng".

Năm1721,PiotrĐạiĐếđổidanhhiệulàHoàngđế,nhưngnóichungngườitavẫngọiônglàSahoàngvàcókhidùngcảSahoànglẫnHoàngđế. NGÔNHÃTIÊN

Từphátxítdođâumàcó?

TừphátxítcónguồngốctừLaMãcáchđâyhơn2000năm.HồiấymỗikhiquanchấpchínhLaMãđituầnđềumangtheo24taytùytòng.Cáctùytòngnàymanggậybódâyda,ởgiữacómộtlưỡirìu.NhữngcáigậynàyđượcgọilàphátxítlàvậttượngtrưngchoquyềnlựcởLaMã.Khicókẻphạmtộinghiêmtrọng,quanchấpchínhsẽdùnggậyđánhchotớituộtdaráchthịtrồidùngchínhlưỡirìucắmởgiữachémđứtđầungaytạichỗ.

SauChiếntranhThếgiớiI,tênđộctàiMutxoliniởItaliađãthànhlậpmộtđảnpháichínhtrịlấytên làđảngphátxít.Sauđónó trở thànhđảngcầmquyền,vềđốinội thựchànhchínhsáchđộc tàikhủngbố,đànáptànkhốcnhữngngườicộngsảnvàquảngđạinhândânquầnchúng,tướcbỏhếtcácquyềndânchủ.Vềđốingoạithựchànhchínhsáchxâmlượcbànhtrướng,mưuđồlàmbáchủthếgiới.

Vềsauthứtưtưởngvàchủtrươngnhưthếnàyđượcgọilàchủnghĩaphátxít.ChủnghĩaquốcxãởnướcĐứcvàchủnghĩaquânphiệtNhậtcũngđềuthựchiệnchủnghĩaphátxít,dođócũnglàmnổracuộcChiếntranhThếgiớiII,chúngđãbịnhândântoànthếgiớiphảnđốivàphỉnhổ.

Nóiđếnphátxítlànóiđếnsựkhủngbốđộctàivàthốngtrịphảnđộng,điềutấtcảnhândânyêuchuộnghòabìnhcămghét.

LIÊUKIỆNHOA

TrongthờikìnướcĐứcchịuquyềnthốngtrịcủaHitler,cáihìnhchữ"Vạn"ởđâucũngcó,nókhôngnhữngtượngtrưngchonềnthốngtrịchuyênchếphátxítcủanướcĐứctheođảngQuốcXã,màcòntạoranhữngnỗiđaukhổvôtậnchonhândânDoThái,cũngnhưnhândân

tấtcảcácnướcbịnướcĐứcQuốcXãxâmlược.Chữ"Vạn"cònđượcgọilàchữthậpngoặc.Nóđãcólịchsửrấtxaxưa:Ngaytừhơnbốn

ngànnămtrướcCôngnguyên,cáihìnhchữ"Vạn"nàyđãxuấthiệnrồi.ỞnướcẤnĐộthờicổđại,nóbiểuhiệnhạnhphúctốicao.ỞTrungQuốcnóđãđượclưuhànhhồiVõTắcThiênnắmchínhquyền,bàđãđịnhâmchữnàylà"Vạn".TrướcthờiHitler,mộtsốngườiĐứcđãtừngsử

dụnghìnhtượngtrưngchữ"Vạn"nàyrồi.Mùahènăm1920,HitlercảmthấyrằngđảngQuốcXãcầnmộtbiểutượngtrưngcóthểthu

phụcđượclòngngười.Saunhiềusuynghĩ,hắnthiếtkếmộtlácờvớimộtvòngtròntrắng,ởgiữavẽchữ"Vạn"mầuđenvàhắnđãcảmthấyhếtsứcđắcývềlácờnày.Theocáchgiảithíchcủahắnthìmầuđentượngtrưngchoýnghĩaxãhộitrongcuộcvậnđộngcủabọnhắn,mầutrắngtượngtrưngchotưtưởngdântộcchủnghĩa,cònchữVạnthìtượngtrưngchosứmệnh

chiếnthắngcủagiốngngườiArian.ThựcrathìHitlertuyêntruyềnchochủnghĩachủngtộccựcđoan,coingườiArianlàchủngtộccaoquýnhất.Vềsaudướilácờchữ"Vạn",đảngQuốcXãđã

khôngngừngkhuếchtrươngthếlực.Đếnnăm1933,đảngQuốcXãlênchấpchính,chữ"Vạn"lạitrởthànhhìnhtượngtrưng

chonướcĐứcQuốcXã,nhưngdướiconmắtcủanhândânthếgiới,nóchỉtượngtrưngchotộiácmàthôi.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

TạisaoquốckìnướcMỹcó50ngôisao?Trênthếgiới,mỗiquốcgiađềucóquốckìriêngcủamình.Quốckìlàbiểutượngcủaquốc

gia.ChẳnghạnTrungQuốccólácờđỏvớinămngôisao,nướcNgacólácờbamầu.CònquốckìcủanướcMỹthìởgóctrênbêntráicónhiềungôisaonămcánh,nềnquốckìcónhiềuvạchđỏ

trắngxenlẫn.VìthếngườitagọicờMỹlàlácờsaovạch.ThửđếmcẩnthậnbạnsẽthấytrênlácờnướcMỹcóđúng50ngôisao.Vàkhôngphải

chúngđãcótừthuởbanđầu.Cóthểnói50ngôisaođólàlịchsửrútgọncủanướcMỹ.Hơnhaitrămnămvềtrước,nướcMỹlàthuộcđịacủanướcAnh.Khiđótấtcảmườiba

bangcủanướcMỹđềudùngquốckìAnh.SaukhicuộcchiếntranhgiànhđộclậpcủanướcMỹkếtthúcthắnglợi,cácbangtựthiếtkếlấylácờcủamình,nhưngvẫnchưacóđượcmộtdạngthốngnhất.Khôngbaolâusaucácbangsửdụng"lácờđạiliênhợp"thốngnhất,nềncủalácờcómườibavạchtrắngđỏxenkẽ,làbiểutượngmườibabangliênhợp,nhưngtrêngóclácờvẫn

cònhìnhthunhỏmộtláquốckìnướcAnh.Năm1776,cácbangliêntiếptuyênbốđộclập.BangWashingtonquyếtđịnhbỏhìnhquốc

kìthunhỏcủanướcAnh,đổithànhmộtngôisaonămcánh,tượngtrưngchođộclậpvàánhsáng.ĐólàlácờsaovạchđầutiêntronglịchsửnướcMỹ.ThángSáucùngnămấy,HộinghịĐạilúckhoáIIchínhthứcquyếtđịnhlácờsaovạchlàquốckìcủanướcMỹ,nhưngthaymộtngôisaotrêngócquốckìcũbằngmườibangôisaonămcánhmầutrắngtượngtrưngchomườiba

bang.Năm1794,cóthêmhaibanggianhậpHợpchủngquốc,thếlàtrênquốckìcủanướcMỹlại

thêmhaingôisaonữa.Vềsau,consốcácbangtănglêndonướcMỹngàycàngmởrộng,sốngôisaotrênquốckìcũngtăngthêmvàdầnđạttớiconsố50màchúngtađếmđượctrênláquốckì

Mỹngàynay.TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TạisaoNhàTrắngtượngtrưngchochínhphủMỹ?

WashingtonsinhtạiquậnWestmorelandbangVirginiaMỹ.Hồitrẻ,trongmộtcănphòngmàutrắngtạitrangviênởquêhương,ôngđãlàmquenvớicôgáiMasatistuyệtđẹp.Vàinămsauhaingườikếthônvớinhautrongcănphòngmầutrắngấyvàxâydựngmộtgiađìnhđầmấm.Năm1789,saukhiWashingtonđượcbầulàmtổngthốngđầutiêncủanướcMỹ,ôngquyếtđịnhxâydựngdinhtổngthốngvàđểkỉniệmcuộcsốngtốtđẹpmàôngtrảiquacùngvớivợở

trangviên,ôngđềnghịsơnmặttiềndinhtổngthốngbằngmầutrắng.DinhtổngthốngđượcxâydựngtrênđườngphốlớnPensylvaniaởWashington.Ngườithiết

kếlàkiếntrúcsưnổitiếngTranmusHơpơng.NghenóiHơpơngchịuảnhhưởngcửamộttoàcungđiệnởAilen,chonênđãthiếtkếdinhtổngthốngMỹgiốngnhưtoàcungđiệnấy.Côngtrìnhđượckhởicôngnăm1792vàhoànthànhnăm1800,đếnkhiấyWashingtonđãmắcbệnh

từtrần.VợchồngtổngthốngthứhailàJohnAdamsđếnởtrongdinhtổngthống,rồisauđótấtcả

cáctổngthốngMỹđềuđếnởđấy.Vềsaudinhtổngthốngbịthiêuhủy,khixâydựnglại,đểlàmmấthếtcácdấuvếtcủahỏahoạn,toànbộcôngtrìnhkiếntrúcđãđượcquétvôimầutrắng.

Năm1901,tổngthốngthứ26củanướcMỹlàTeodorRudơvenchínhthứcgọidinhtổngthốnglàNhàTrắng(WhiteHouse).

Từ1948đến1952,NhàTrắngđượcmởrộng,diệntíchlêntới73000m2,gồmcảđìnhviện,toànthểcôngtrìnhkiếntrúcchialàmtoàlầuchínhvàhaicháiđôngtây,toàlầuchínhtừđôngsangtâydài21,3mét,từnamđếnbắcrộng25,9mét,ngoàiracònxâydựnghaitầnghầm.Nhà

TrắnglànơilàmviệccủachínhphủMỹ.VŨDUNGCHI

TạisaotổngthốngMỹbốnnămđượcbầumộtlần?

NướcMỹlàquốcgiađầutiênthựchànhchếđộtổngthống.Từ1789,saukhiWashingtonlênlàmtổngthốngđầutiên,cứbốnnămbầulạimộtlần.NgàynayMỹtrởthànhmộtcường

quốctrênthếgiới,vaitròcủatổngthốngtănglên.VìthếcáclầnbầutổngthốngởnướcMỹluônlànhữngsựkiệngâychúýcủadưluậnthếgiới.

TạisaotổngthốngMỹcứbốnnămphảibầulạimộtlần?Chuyệnnàycầnphảitruyngượctớinăm1787,hồinướcMỹbanhànhHiếnphápLiênbang.Saungàyđộclập,nhândânMỹtrảiquamộtthờikìđấutranhgiankhổ,cuốicùngđãgiànhđượcđộclậptừtrongchếđộthốngtrị

củathựcdânAnh.Giaicấptưsảnvừađoạtđượccuộcsốngmớinênhếtsứcquýtrọngtựdodânchủvàđộc

lập.Vàđểđảmbảochonguyênthủquốcgiamớikhôngcóđiềukiệntrởthànhmộtkẻđộctàichuyênchế,bảođảmtổngthống,ngườiđượcnhândântínnhiệm,làđạibiểuchânchínhcholợiíchcủanhândân,nhữngphápquydướiđâyđãđượcghivàođiềuthứhaitrongHiếnphápLiên

bang:QuyềnhànhchínhthuộcvềtổngthốngHợpchủngquốcHoaKìcónhiệmkìbốnnăm.Nếu

tổngthốngbịmiễnnhiệm,quađờitừchứchoặcmấtnănglựcchấphànhquyềnlựcvàtráchnhiệmcủatổngthống,thìchứcvụđượctraochophótổngthống,chờhếthạnbốnnămsẽtiến

hànhbầutổngthốngmới.Hiếnphápcònquyđịnhtổngthốngcóthểliênnhiệm.TổngthốngđầutiênWashington,sau

khihếtthờihạn,đãliênnhiệmthêmkhoáthứhaithìtuyênbốtừchức,vàquyđịnhtổngthốngMỹkhôngđượcliênnhiệmquáhaikhoá.

TrongChiếntranhThếgiớiII,tìnhthếđặcbiệtđòihỏitổngthốngRudơvenphảiphálệ,liênnhiệmđếnbốnkhoá.

ChếđộbốnnămbầutổngthốngmộtlầncủanướcMỹđólàmộtbiệnphápcụthểcủagiaicấptưsảnnhằmduytrìnềndânchủ,cácnướctheochếđộtổngthốngđềuthựchiệncáchlàm

này.NGÔNHÃTIÊN

TổngthốngMỹcóphảilàdonhândânMỹtrựctiếpbầurahaykhông?

Chúngtađọcbáothấycứbốnnămmộtlần,mỗikhicóđợtbầucửtổngthốngthìnhữngứngcửviênthuộcĐảngDânchủvàĐảngCộnghòađềuphảitớicácbangtrongtoànquốcđểphátbiểuvậnđộngtranhcử,vàcuốicùngcònphảicómộtcuộcbỏphiếutuyểncửtrongtoànquốc.VìthếngườitachorằngtổngthốngMỹlàdonhândânMỹtrựctiếpbầura.Thựcratình

hìnhlạikhôngphảilànhưthế.Theoluậttuyểncử,cửtriMỹchỉtrựctiếpbỏphiếubầurahailoạingười.Mộtlànghịviên

QuốcHộivàhailànhữngngườiđượcgọilàngườituyểncử.NhândânMỹbỏphiếutrựctiếpbầuracácnghịviênQuốcHộnhữngngườitổchứcthành

QuốcHội.QuốcHộinàylàmộtcơcấuhoạtđộngthườngtrực.ĐiềunàycóđiểmgiốngnhưĐạihộiĐạibiểuNhândâncủaTrungQuốc,nhưnggiữahaibêncómộtsựkhácnhauvềbảnchất.VìQuốcHộivàtổngthốngMỹcómộtmốiquanhệquyềnlựcsongsong,chếướclẫnnhau,cònĐạihộiĐạibiểuNhândânTrungQuốclạilàcơquanquyềnlựctốicaocủanhândântoànquốc,chủtịchquốcgialàdoĐạihộiĐạibiểuNhândânToànquốcbầura,haibêncómốiquanhệcấp

trêncấpdưới.VìgiữaQuốcHộivàtổngthốngMỹcómốiquanhệđặcthùnhưvậy,chonênđãcómộtbiệnphápkhácđểtuyểncửtổngthống,đótứclàchếđộnhữngngườituyểncử.

Saukhiứngcửviênhaiđảngđãtranhcửxong,cácbangdựatheotỷlệnhânkhẩu,tổchứccáccửtribỏphiếubầulàmộtsốngườituyểncử.Sauđó,nhữngngườituyểncửnày(trongtoàn

quốccókhoảnghơnbốntrămngười)tổchứcmộtđoàntuyểncửtậptrungtớithủđôWashingtonđểbỏphiếubầutổngthống.

Tuynhiên,nhũngngườituyểncửcũngkhôngbỏphiếunàytheoýnguyệnbảnthânmình,họphảidựatheoýnguyệncủacửtritrongbangcủamình,trướchếtphảitrìnhbàyvớicửtrilà

sẽbỏphiếuchoai,sauđómớiđiWashington.Nếunhưngườituyểncửkhôngmuốndựatheoýmuốncủacửtriđểbầuphiếuthìhọsẽbị

bãimiễn,vìthếphươngpháptuyểncửgiántiếpnàymangtínhsâusátcao,chonêncũnggầnnhưlàtuyểncửtrựctiếp.

Dùlànhữngđạibiểuđượcdântrựctiếpbầura,songnhưngngườituyểncửsaukhiđãlựachọnxongtổngthốngsẽhếtquyềnlựcvàkếtthúcsứmệnhcủahọ

CẢNHHOA

TạisaotổngthốngMỹcũngcóthểbịbãimiễn?Tạinhiềuquốcgiatheochếđộtổngthống,tổngthốnglàngườichấphànhquyềnlựctốicao

củaquốcgia.ĐặcbiệtlàtạiMỹ-cườngquốcsốmộttrênthếgiới-quyềnhànhtổngthốnglạicànglớn.

TổngthốngMỹkhôngchỉcaiquảncáccơquanchínhphủ,cácngànhkinhtếngoạigiaocủaquốcgia,màcònlàtổngtưlệnhtốicaocủaquânđội.NhưngdùlàtổngthốngcủanướcMỹ,quyềnlựccủaôngtacũngkhôngphảilàvôhạn,khôngthểmuốnlàmgìthìlàm.Tạisaovậy?

VềđiềunàycầnbắtđầunóitừhiếnphápcủanướcMỹ.Sovớicácnướckhác,nướcMỹđượcthànhlậpchưalâu.KhinướcMỹmớihìnhthành,tấtcảcácquốcgiacólịchsửmấyngàn

nămđềuđangsốngdướichếđộcaitrịcủacácquốcvươnghaynữhoàng.NhândânMỹthấyrằngchếđộđộctàithốngtrịtrongtaymộtquốcvươnghaynữhoàngđã

gâynhiềuđaukhổchoquảngđạiquầnchúngnhândân.Vìthếhọchorằngphảixâydựngmộtthểchếquốcgialàmchokẻthốngtrịtốicaokhôngsaocóthểtùyýlừadốivàđànápnhândânđược.Quanhữngđợttranhluậnkịchliệtkéodàirấtlâu,cuốicùngngườitamớisoạnrađmột

bộphápquyvềthểchếquốcgialàHiếnphápHợpchủngquốcHoaKì.Bộhiếnphápnàyquyđịnhrõràngbằngvănbản:ngườithốngtrịtốicaocủaquốcgiado

toànthểnhândânMỹtuyểncửbầura,bốnnămtuyểncửmộtlần,mỗitổngthốngchỉcóthểliênnhiệmthêmmộtkhoá.

Hiếnphápcònquyđịnh:mộtđoànnghịviên"dotoànthểnhândânbầuratrongtuyểncử"sẽtổchứcthànhQuốcHộiđểgiámsáttổngthống,đồngthờilạicònthànhlậpPhápviệnTốicao

đểxửánmộtcáchđộclập.Giữatổngthống,QuốcHộivàPhápviệnTốicaocómốiquanhệbìnhđẳng.QuốcHộiđịnh

raphápluật,phápquy,quyếtđịnhcácviệclớnnhưđốingoại,tuyênchiến.Tổngthốnggiảiquyếtcácviệcvềkinhtế,ngoạigiaothờibìnhcủaquốcgia.CònPhápviệnTốicaothìphụtráchgiámsáttổngthốngvàQuốcHội,uốnnắncácsailầmcủatổngthốngvàQuốcHội.Hìnhthức

nàygọilàchếđộTamquyềnphânlập.Dựatheocácđiềuquyđịnhtronghiếnpháp,PhápviệnTốicaovàQuốcHộiMỹcóthểtruy

cứucácsailầmmàtổngthốngphạmphảitrongkhixửlícáccôngviệcquốcgia,thậmchítruytốkhitổngthốngviphạmphápluậtquốcgianhưvớimộtcôngdânbìnhthường.

Đãcónhiềuthídụvềnhữngtrườnghợpxảyranhưthế.TổngthốngMỹNichxơn,trongvụWatergate,chỉvìtựmìnhralệnhlắpmáynghetrộmtrongphònglàmviệccủangườikhác,đãbịcáchchức.CòntổngthốngClintơnthìvìnhữngquanhệtìnhcảmcánhânmàđãbịQuốcHộivà

PhápviệnTốicaophêphánnghiêmkhắc.THIỆUTHÌN>

TạisaonướcMỹchỉcóQuốcVụviện.khôngcóBộNgoạigiao?

NướcMỹlàmộtquốcgialiênbang.NólàmộtHợpChủngquốchìnhthànhdo50bangliênhợplại.Trongloạiquốcgianhưthếnày,liênbanglàchủthểcủaquanhệquốctế,cóhiếnpháp

liênbang,phápluậtliênbang,cơquanluậtphápliênbangvàchínhphủliênbang.Năm1781,khimớithànhlậpchínhphủliênbang,nướcMỹchưacóBộNgoạigiao,BộTài

chínhvàBộQuânchínhphânchiaquảnlícáccôngviệcngoạigiao,tàichínhvàquânchính.Nhằmkhôngbaolâusau,Quốchộinhậnthấyngoàibaloạicôngviệctrên,vẫncòncónhiều

côngviệcnộichínhkháccầnđượcxửlínhưnghọlạikhôngmuốnthànhlậpmộtcơcấuchuyênmônthứtư,vậythìphảilàmthếnào?

Thếlànăm1789,họđổiBộNgoạigiaothànhQuốcVụviệnngoàiviệcphụtráchcáccôngviệcđốingoại,QuốcVụviệncònlàmthêmmộtsốviệcnộichínhnhư:kiêmquảnlícáclãnhđịa,bảoquảntàiliệuquốcgia,liênhệvớiPhápviệnLiênbang..NgoàiraQuốcHộicònquyđịnhQuốcVụkhanh(ngườilãnhđạoQuốcvụviện)làngườiđứngđầucácthànhviênnộicác.Vềsau,nhiềuquốcgiachâuÂuphânbiệtcàngrõrànghơncácchứcnăngngoạigiaovànội

chính.Đểthíchứngvớinhucầucủaquanhệđốingoại,nướcMỹcũngcắtbỏchứcnăngnchínhcủaQuốcVụviệnvàthànhlậpthêmmộtBộNộivụ.NhưvậyQuốcVụviệnđãtrởthànhmộtcơquanchuyênmônphụtráchcôngtácngoạigiaovànắmấntíncủaHợpChủngquốcHoaKì.DođónướcMỹchỉcóQuốcVụviệnmàkhôngcóBộNgoạigiao.Xétvềchứcnăng,QuốcVụviện

củanướcMỹchínhlàBộNgoạigiao,cònQuốcVụkhanhlàbộtrưởngBộNgoạigiao.LIÊUKIỆNHOA

TạisaotrongquânđộiMỹkhôngcóhàmnguyênsoái?

TrongquânđộiMỹ,quânhàmcaonhấtlàđạitướngnămsao,chứkhôngcóquânhàmnguyênsoái.TrongcuộcChiếntranhThếgiớiII,mộtsốtướnglĩnhcóchiếncôngcaonhấtnhưMarshal,Aixenhao...đếnsauchiếntranhcũngchỉđượcphongđạitướngnămsao.Tạisaovậy?

VốnlàsaukhiChiếntranhThếgiớiIIkếtthúc,ởnướcMỹngườitacũngđãtừngdựtínhphongchomộtsốtướnglĩnhcaocấpnổitiếngnhấtquânhàmnguyênsoáilụcquân,thếnhưngcáccơquanhữuquanlạipháthiệnthấyrằngdanhtừnguyênsoái(Marshal)lạihoàntoàngiốngnhưtênhọcủathammưutrưởnglụcquânMỹMarshal.Nếuđượcphong.hàmnguyênsoáithì

nguyênsoáiMarshalgọitheotiếngAnhsẽMarshalMashal,nghequálạtai.Cáccơquanhữuquancảmthấyvấnđềnàyrấtkhógiảiquyếtchonênsaukhithảoluận

nhiềulầnđãtrìnhbàyvớitổngthốngRudơven.Cuốicùngngườitathấytốtnhấtlàkhôngđặthàmnguyênsoáinữa.Dođócấptướngnămsaođãtrởthànhquânhàmcaonhấttrongquânđội

Mỹ.VànhữngngườinhưMarshalcũngchỉđượcphongquânhàmtướngnămsao.TronglịchsửnướcMỹ,đãnhiềungườiđượcphonghàmnguyênsoáilụcquân,đólàtổng

thốngđầutiênWashingtonvàPhanxing.SaukhiPhanxingquađờithìquânhàmnguyênsoáikhôngbaogiờđượcsửdụngnữa.

LƯUCHÍNHHƯNG

TạisaonướcMỹcònđượcgọilàChúSam?Năm1812,nướcMỹmuốnbảovệquyềnđộclậpdântộccủamình,đãphátđộngmộtcuộc

chiếntranhđểchốngthựcdânAnhcanthiệpvàocôngviệcnộichínhcủamình.Trongcuộcchiếntranhnày,trêncáchòmđựngđồquândụngvàcácđồhộpcủaMỹđềucóinhaichữUS-viếttắtcủacụmdanhtừUnitedStates.ThờiđócóôngSamuelWilsonchủnhàmáythịthộptạithànhphốThơlalàmộtngườicóbộmặtuámvàđượcmọingườigọilàchúSam.Samkhông

nhữngcungcấpthựcphẩmđónghộpchoquânđộimàcòntrởthànhviênquankiểmtraviệcđặthàngquânđộiởthànhphốThơla.

VìcụtừchúSam(UncleSam)viếttắtcũnglàUS,nênngườitanớiđùarằngcáchòmquândụnginhaichữUSđềulàcủachúSamhết.Câuchuyệnđùalanra,tựnhiêntêngọiChúSamđã

trởthànhbiệthiệucủanướcMỹ.Trongnhữngnăm30thếkỉXIX,cáchọasĩbiếmhọaMỹđãvẽhìnhbiếmhọaChúSam.Đó

làmộtônggiàcaogầy,tócdài,cóbộrâudê,mặcchiếcáođuôitôm,đầuđộichiếcmũđỉnhcaovẽhìnhcờsaovạch.

Năm1961,QuốchộiMỹđãthôngquaquyếtnghịthừanhậnChúSamlàbiểutượngcủanướcMỹ.

CHUMINHGIÁP

Quyềnlựccủatổngthốnglớnhơnhayquyềnlựccủathủtướnglớnhơn?

Trênthếgiớicónhiềuquốcgiacótổngthốngvàthủtướng.VídụnhưPháp,Đức,Italia,ẤnĐộ.Tuynhiênngườixuấtđầulộdiệntrênvũđàichínhtrịhaychủtrìcáccôngvụchínhtrịthìcóquốcgialàtổngthống,chẳnghạnnhưtổngthốngPháp;nhưngcóquốcgialạilàthủtướng,chẳnghạnnhưthủtướngĐức,thủtướngẤnĐộ.Vậyquyềnlựccủatổngthốnghayquyềnlựccủathủtướnglớnhơn?Muốntrảlờicâuhỏinàythìtrướctiênphảixemquốcgiaấytheohình

thứctổchứcchínhquyềnnào.CácnướcĐức,Italia,ẤnĐộtheochếđộnộicác,tạiđó,thủtướnglàđầunãocủachínhphủ,

cóthểsửdụngmọiquyềnlựccủachínhphủ,còntổngthốngthìchỉlànguyênthủquốcgia,khôngchịutráchnhiệmchínhtrịthựctế,vìthếquyềnlựccủatổngthốngchỉmangtínhchất

tượngtrưngvànghithứcmàthôi.NhưngcónhữngquốcgianhưnướcMỹlạidùngchếđộtổngthống,chỉcótổngthống,

khôngcóthủtướng.Tổngthốnglànguyênthủquốcgiavàđứngđầuchínhphủ,nắmquyềnhànhchính.

LạicónhữngquốcgianhưPhápnửatheochếđộtổngthống,nửatheochếđộnộicác.Tổngthốngtuykhôngđứngđầuchínhphủnhưngtrênthựctếlạinắmquyềnhànhchính,cònthủ

tướngtuynắmnhữngquyềnlựcnhấtđịnh,nhưnglạibịtổngthốngbổnhiệmvàbãimiễn,quyềnlựclãnhđạokhônglớnbằngtổngthống.

Cũngtươngtựnhưvậy,tạimộtsốquốcgiathựchànhchếđộquânchủlậphiếnnhưnướcAnh;nướcNhậtvìápdụngchếđộnộicác,nêntuycóquốcvương,nhưngquyềnlựcthựctếvẫn

trongtaythủtướng.VƯƠNGQUỐCDŨNG

TạisaoAustraliacótámthủtướng?

Australianằmởnambáncầu,làmộtlụcđịarộnglớnởgiữaTháiBìnhDươngvàẤnĐộDương.MãiđếnthếkỉXVIII,nơinàymớiđượccácnhàthámhiểmchâuÂupháthiện,vìthếchonênđãcónhiềudândicưtừcácnướcchâuÂuliêntụckéođếnlụcđịanày.

Vìlụcđịanàycódiệntíchhếtsứcrộnglớn,dândicưđãtậptrungvàomộtsốđịaphươngđểkhaiphá.Họpháttriểnnôngnghiệp,mởhầmmỏ,mởmangbuônbán,rồidầndầnhìnhthànhcáckhuvựchànhchínhgọilàbang.

Lúcđầucácbangtồntạiđộclập,khôngcóliênquanvớinhauvàđềucóchínhphủriêng.Nhưngvềsau,thựcdânAnhtuyênbốnắmchủquyềncủaAustralia,đưaquânđộiđến,caitrịdânsởtại,bắtnộpthuếvàgiởđủmọitròápbức.

Mộtthờigiandàidânchúngkhôngcònchịuđựngđượcnữa,vìthếcácbangquyếtđịnhliênhợplạiđểđốiphóvớithựcdânAnhvàđiđếnthànhlậpmộtchínhphủtrungươngthốngnhất.

NhưngngườiAustralialongạirằngchínhphủliênhiệptrungươngnàycóquyềnlựcquálớn,cóthểhạnchếquyềnđộclậpcủacácbang,gâytổnhạicholợiíchcủahọ.VìthếhọlạiđặtramộtsốquyđịnhrằngchínhphủtrungươngthốngnhấtchỉquảnnhữngviệclớncủatoàncõiAustralia,chẳnghạnnhưtổchứcquânđộichốngngoạixâm,xâydựngđườngsắtvàđườngbộxuyênquốcgia, thu thuếhànghóanhậpkhẩucùngvớicáccôngviệcngoạigiao...,cònchínhphủbangvẫntồntạiđộclậpsảnxuấtnôngnghiệpvàbuônbánhànghoá,mởtrường,quảnlígiáodụcvàytếtạiđịaphương.Chínhphủbangđượcdântrongbangbầuquatuyểncử.Việcxâydựngchínhquyềntrungươngphảithôngquaýkiếncủachínhphủvàdâncácbang

Dovậy,Australia cóbảybang,mỗibangcómột chínhphủvà thủ tướngcủa riêngmình, cộngthêmmộtthủtướngcủachínhphủtrungươngnêntoànquốccótámthủtướng.Đógọilàthểchếliênbang.TrênthếgiớihiệnnaycónhiềuquốcgiatheothểchếliênbangnhưMỹ,Brazil,NewZealand,Canada...

THIỆUTHÌN

NữhoàngnướcAnhcóquyềnquyếtđịnhchínhsáchhaykhông?

ElizabetĐệNhị làquốcvươngcủanướcAnh,cũng lànguyên thủ tốicaocủanướcAnh.Vì lànguyênthủtốicaocủaquốcgiachonênbàphảithamdựcáchoạtđộngquốcvụtrongnước,nhưngsựthậtcuộcđờibàrấtthanhnhàn,tựahồnhưmọisựvụchínhtrịcủaquốcgiađềuchẳngcógìliênquanđếnbà.Vậythìsuyđếncùng,phảichănglàbàkhôngcóquyềnquyếtđịnhchínhsách?

Trênthếgiới,nướcAnhlànơicáchmạngtưsảnnổrađầutiên.Trongcuộccáchmạng1460,lầnđầutiênquyềnlựcquânchủtốicaotồntạihàngngànnămđãthậtsựphảichịumộtđònxungkíchdữdộicủanhândân.SựkiệnnàyđượccácnhàsửhọccoilàmởđầuchogiaiđoạnlịchsửCậnđại.

SaucuộccáchmạngnàyếđộchuyênchếphongkiếndoquốcvươngnướcAnhđứngđầuđượcthaybằngchếđộquânchủ lậphiến.Cáigọi làchếđộquânchủ lậphiếncónghĩaquốcvươnghayhoàngđếlànguyênthủquốcgia,nhưngquyềnlựclạiphảichịusựquyđịnhcủahiếnphápvàbịhạnchếởnhữngmứcđộkhácnhau.

QuyềnlựccủaquốcvươngnướcAnhbaogồmcácmặthànhchính,tưpháp,ngoạigiao,quânsự...Trongnhữngnămsaucáchmạng,quyềnlựcnàydầndầnbịthuhẹpbởiQuốchộidogiaicấptưsảnhaytầnglớpquýtộcmớiđứngđầu.ChẳnghạnthángMườinăm1689,QuốchộichínhthứcthôngquaTuyênngônphápquyềnquyđịnhrằngnếuchưađượcQuốchộiđồngý,quốcvươngkhôngđượccảntrởhiệulựccủamộtđiềuluậtnàocả.

Năm1701,QuốchộilạibanbốLuậtKếvịquyđịnhmọiquyếtđịnhcủaquốcvươngđềuphảicóchữkíphêchuẩncủaHộiđồngCơmật.Vìthếvịquânchủchuyênchếtưởngchừngcaonhấtthiênhạđãtrởthànhmộtcôngdânđặcbiệt,chịusựchếướccủaphápluậtvàcóđịavịquyềnhạnđặtbêndướilợiíchquốcgia.

ElizabetĐệNhịlênngôinăm1952.Bàkhôngtrựctiếpquảnlíchínhquyềnquốcgia,màchỉlànhânvậttượngtrưngchonướcAnhmàthôi.

NGÔNHÃTIÊN

TạisaoquốcvươngnướcAnhcũnglànguyênthủtốicaocủacácnướcCanada,Australia?

NếuchúngtamởcuốnTừđiểnTrithứcThếgiớithìsẽthấytrêngóctráiquốckìmộtsốnướcnhưAustralia,quầnđảoPhigi,NewZealandcóhìnhthunhỏquốckìnướcAnh.CòntrênquốckìCanadatuykhôngcóhìnhquốckìAnh thunhỏnhưngnướcnàycũng thừanhậnquốcvươngnướcAnh lànguyênthủtốicaocủaquốcgiamình.Vìsaovậy?

Vềmặtlịchsử,cácquốcgianàyđãcóquanhệmậtthiếtlâudàivớinướcAnh,làcácthànhviêntrongLiênhiệpAnh.Trong thếkỉXIXnướcAnhvới các thành tựu lớncủacuộccáchmạngcôngnghiệp,làmbáchủtrêncácđạidương,cónhiềuthuộcđịaởkhắpnămchâu,làquốcgiatưbảnchủnghĩahàngđầuthếgiới,đượcmệnhdanhlà"Đếquốcnơimặttrờikhôngbaogiờlặn”.

NgườiđứngđầuđếquốcnàylàquốcvươngnướcAnh.Năm1931,saukhiLiênhiệpAnhchínhthứcđượcthànhlập,quốcvươngnướcAnhđãtrởthànhnhânvậttốicaotrongLiênhiệpAnh.Vềsau,trongcuộcđấutranhgiànhđộclậpdântộcvàquyềntựtrịđịaphương,cácnướcthànhviênLiênhiệpđãđoạtđượcnhiềuquyềntựchủvàquyềntựquyết,cónềnkinhtếpháttriểnmạnhmẽ.ChẳnghạnnhưCanada, cùng vớimẫu quốc Anh, được xếp vào hàng bảy quốc gia có nền kinh tế phát triển củaphươngTây.SongcácquốcgianàyvẫncứtônquốcvươngnướcAnhlànguyênthủ.

Ngàynay,giữacácthànhviêntrongLiênhiệpAnhkhôngcònchuyệngìphụthuộcvàoainữa,màcóquanhệđiềuhòa,hợptác,giúpđỡvàgiànhquyềnưuđãichonhaucảtrongtrongsinhhoạtkinhtế,xãhộivàchính trị.Cácquốcgia thànhviênnàykhôngmuốn táchkhỏiLiênhiệpAnhvàđiềunàycũngchẳngcógìkì

NGÔNHÃTIÊN

Tạisaocácquanchứcngoạigiaophạmphápởngướcngoàicóthểkhôngbịxửtội?

TrongthếkỉXVI,nướcAnhnhờcóchủnghĩatưbảnpháttriểnđãbắtđầumởrộngthêmranướcngoài.HọtổchứcnhiềuchiếctầucướpbiểnthườngxuyêntậpkíchvàocácđộitầucủaTâyBanNhalàcườngquốcvềhànghảithờibấygiờ,chiếmđoạttàisảnvàhànghoá,đồngthờixâmchiếmnhiềuthuộcđịacủaTâyBanNha,làmchomâuthuẫngiữahainướcTâyBanNhavàAnhtrởnênsâusắc.

Năm 1584, ở nướcAnh xảy rạ vụ âmmưu phế truất nữ hoàngAnhElizabetĐệNhất.Đại sứMandachacủaTâyBanNhatạiAnhcũngthamgiavụviệcnày.Saukhiâmmưubịđậptan,nhữngngườiAnhcóliênquanđềubịtrừngtrịnghiêmkhắc,songđạisứMandachakhôngbịxétxửmàchỉbịtrụcxuấtkhỏiAnh.Đâylàmộtvídụtronglịchsửchothấycácquanchứcngoạigiaoởnướcngoàiphạmphápmàkhôngbịtrịtội.

Phạmphápởnướcngoàikhôngbịxửtộilàmộttrongcácnộidungcủađặcquyềndànhchoquanchứcngoạigiao,vìhọlàđạibiểucủaquốcgiahaycủangườiđứngđầuquốcgiaấy.

Căncứvàonguyên tắcbìnhđẳnggiữacácquốcgia thìquốcgiabảnđịakhôngcóquyềnquảnlngườiđạidiệnhaysứgiảcủaquốcgiakhác,vìthếkhôngthểxửtộicácnhânvậtnàyđược.Hơnnữaquanchứcngoạigiaochỉcó thểgiảiquyết tốtcáccôngviệcngoạigiaokhinàokhôngchịusựcanthiệpvàáplựccủanướcmìnhđếncưtrú.

Cáclílẽtrênđâyđãđượccácnướctrênthếgiớicôngnhận,vìthếcácquanchứcngoạigiaocóthểđượchưởngđặcquyềnngoạigiaovàquyềnmiễnbịxửtội,nhưngđiềunàykhôngcónghĩalàhọcóthểkhôngtôntrọngphápluậtcủanướckhác.

Nếunhưquanchứcngoạigiaophạmtội thìhọcó thểbịđuổi rakhỏinướccư trú.Dùchoviênchứcngoạigiaoấykhôngbịnướccưtrúđemraxétxử,nhưngbảnthânviệcphạmtộisẽảnhhưởngtớiquanhệngoạigiaogiữahainướcvàdođóvẫnlàmộtsựkiệnhếtsứcnghiêmtrọng.

CHUMINHGIÁC

Tạisaocómộtsốhộinghịngoạigiaogọilàhộinghịbàntròn?

ChúngtabiếtrằngtrongcácphiênhọpcủaHộiđồngBảoanLiênHiệpquốc,bànhộinghịthườngđượcxếpthànhmộtvòngtròn.Tạisaongườitakhôngxhìnhchữnhậthayhìnhvuông?

Sởdĩnhưvậylàvìtừxưađếnnay,bấtluậnlàtrongcácbữatiệchaycáchộinghịchínhthức,chỗngồibaogiờcũngcóphânbiệttrêndưới.ỞTrungQuốcchỗngồicủachủđượcbốtríởphíatâynam,haibêntrái,phảiđềulàthứyếu.Nếuchỉcóhaivịkháchngồihaibênthìvấnđềxếpđặtvịtríkhônggặprắcrốigì.Nhưngnếusốlượngkháchlớnhơnhaingườithìviệcnàyđâmraphiềnphứcvìđiềunàyliênquanđếnsựphânbiệtmứcđộquantrọnghơnkémtrongđốixửvớicácvịkhách.

ĐếnthếkỉV,vấnđềnàycuốicùngđãđượcmộtvịvuanướcAnhlàArthurgiảiquyếtkhéoléovàtốtđẹp.

Vìcứmỗilầntriệutậphộinghịcủacáchiệpsĩ,ôngđềucóthểvấpphảivấnđềđauđầunày.Trongsốrấtđôngcáchiệpsĩnhiềungườicódòngdõiquýtộchaylàcôngthần,nếuchỗngồisắpxếpkhôngthỏađáng,thìrấtcóthểxảyranhữngviệcrắcrối.VìthếvuaArthurđãralệnhxếptoànbộbàntheohìnhtròn.Cáchiệpsĩđếnhọpđềukhôngphânbiệtcaothấp,chủyếuhaythứyếu,quýtộchaydânthường,cùngngồiquanhchiếcbàntròn,vàtấtcảcáccuộchọpmặtdiễnravôsự.

TừđấyvềsauhìnhthứchộinghịnàyđượcgọilàHộinghịbàntròn.Chotớingàynay,nhữngkhitổchứchộinghị,hễvấpphảivấnđềsắpxếpchỗngồi,đặcbiệtlàcáchộinghịngoạigiao,ngườitathườngdùnghìnhthứchộinghịbàntròn.

CHUMINHGIÁC

Tạisaoviệcthànhlậpchínhquyềnmớicủamộtquốcgiaphảiđượccácnướctrênthếgiớicôngnhận?

Quađàibáo,vôtuyếntruyềnhìnhchúngtathườngthấyrằng,khiởmộtquốcgianổrabạođộnghayđảochính,hoặcgiảmộtthuộcđịatuyênbốđộclậpvàthànhlậpmộtquốcgiamới,chínhphủcácnướctrênthêgiớiđềuphátbiểuýkiếnthừanhậnhoặckhôngthừanhận.Vìsaovậy?

Việcthayđổichínhquyềnhaygiànhđộclậplàchuyệnriêngcủaquốcgia.Cớsaonhấtđịnhphảicósựthừanhậncủaquốctế?Trướchếtđólàvìthếgiớingàynaylàmộtthếgiớimởcửa,mốiquanhệgiữacácquốcgia tuylàđộclậpvàbìnhđẳngvềcácmậtkinhtế,ngoạigiao,vănhoá,nhưngtrongkinhtếphảicónhữngtraođổibuônbán;khigặpthiêntaihaynạndịchcầnđượctrợgiúp;nếubịlàmnhụchayxâmlượccầncósựcanthiệpviệntrợcủaquốctế,hơnnữasựthừanhậncủacácquốcgiakhácchứngtỏrằnghọsẵnlòngcóquanhệhữunghị,traođổimậudịch,giaolưukhoahọckĩthuậtvănhóavớichínhquyềnmớihayquốcgiamới.Thậmchíkhicần thiếtcó thểviện trợhaygiúpđỡ lẫnnhau.Tấtcảcácđiềunàyđốivớimộtquốcgiađộclập,tấtnhiênlàhếtsứccầnthiết.

Saunữa,điềunàyđã trở thànhmột tậpquánquốc tế.TạichâuÂumấytrămnămvề trướcgiáohoàngRomacóquyềnuytốicaođốivớirấtnhiềuvươngquốc.Quốcvươngcủacácnướckhilênngôiđềuphải đượcgiáohoàng thừanhậnvàbanvươngmiện, nếukhôngquốcvươngnày sẽ không cóquyềnhànhởtrongnướcvàcókhảnăngbịlậtđổ.Ngàynaytuyrằngquyềnlựccủagiáohoàngkhôngcònlớnnhưnướcnữa,nhưngviệctuyênbốthừanhậnmộtquốcgiamớiđãtrởthànhthônglệquốctế.

THIỆUTHÌN

BồithẩmđoànởmộtsốquốcgiaphươngTâylàgì?

Chúngtaxemtrêntivinướcngoài,thườngthấyrằngtrongcáccuộcxửán,ngồibêncạnhquantoàlàcácbồithẩmviên.Saukhicuộcbiệnluậncủacácluậtsưhaibênđãkếtthúc,quantoàcònphảichờcácbồithẩmviênbiểuquyết,đưaraquyếtđịnh,rồimớituyênbốlàbịcáocótộihaykhôngcótội.Quantoàxửán,tạisaoquyếtđịnhdocácbồithẩmviênđưara?Cuốicùngthìquyềncủabồithẩmviênlớnhơnhayquyềncủaquantoàlớnhơn?

ỞmộtsốquốcgiaphươngTâynhưnướcAnh,nướcMỹ,mỗikhixửnhữngvụhìnhsựtươngđốilớn,cầnphảicsựthamgiacủabồithẩmđoàn,làcácdânthường.Đâylàđộđãđượcphápluậtquyđịnhnhằmngănngừacáctrườnghợpquantoàđộcđoánchuyênquyền,mộtmìnhquyếtđịnh,dẫnđếnnhữngsailầmnghiêmtrọngkhituyênán.

Vìcácbồithẩmviêntrongbồithẩmđoànkhôngphảilàquanchứcmàchỉlàdânthường,chonênsaukhinghecácluậtsưhaibênbiệnluậnvềvụán,họcóthểdựavàocácđiềuluậtmàluậtsưdẫnracùngvớiquanđiểmđạođứcvàlươngtâmcủamìnhquyếtđịnhbịcáocótộihayvôtội.Cònquantoàthìchỉsaukhibồi thẩmđoànđãnhất tríquyếtđịnhrằngbịcáocótội,mớicóthểdựavàovănbảnphápluậtmàquyếtđịnhhìnhphạtđốivớikẻphạmtội.

Nếubồithẩmđoànquyếtđịnhrằngbịcáokhôngcótội,thìbấtluậnquantoàcócáchnhìnnhưthếnào,ôngtacũngkhôngcóquyềnphánquyếtbịcáocótội,màchỉcòncóthểtuyênbốthangaytạichỗ.

Đươngnhiên,nếunhưbồithẩmđoànkhôngthốngnhấtýkiếnvàkhôngđưaraphánxửrõràng,thìquantoàcóquyềngiảitánbồithẩmđoànđó,chỉđịnhthẩmđoànmớivàmởmộtphiêntoàkhácđểxửán,chotớikhibồithẩmđoànmớiđưarađượcphánquyếtrõràng.

ỞTrungQuốchiệnnay,khixétxửmộtsốvụán,cũngđãbắtđầuápdụngchếđộbồithẩmđoànnhândân,nhưnglờiphánquyếtcuốicùngvẫnlàdoquantoàđưara,cácbồi thẩmnhândâncóthểgiúpđỡquantoàvàcóýkiếnhaykiếnnghịđốivớilờituyênán.

THIỆUTHÌN

TrướckhiđượctraotrảvềTrungQuốc,tạisaoquantoàởHồngKôngđộimũtrắngkhixửán?

TrướckhiđượctrảvềchoTrungQuốc,quantoàHồngKôngkhivàotoàánxétxửđềuphảiđộimộtthứtrắngtoáttrênđầu.ĐâylàtậpquáncủatoàánởHồngKông,nhưngvậtmàcácquantoàđộitrênđầuthậtrakhôngphảilàmũmàlàmộtbộtócgiả.Tạisaohọphảiđeotócgiả?ĐểtrảlờichocâuhỏinàychúngtaphảitrởvềchâuÂu.

Khoảngnămsáu trămnăm trước,ởchâuÂu,nướcPhápđượccoi làquốcgiaphát triểnnhanhnhất.GiaicấpquýtộcPhápthờibấygiờnghĩrarấtnhiềucáchđểcóvẻngoàitaonhã.Họănmặcrấtcầukì,cảđànônglẫnđànbàkhirangoàiđềuxứcnướchoađầymìnhđểtỏralàhạngngườicaoquý.

Nhưngthânthểđượctrangđiểmkĩcàngvậymàđầutócbùxùnomsẽkhôngđẹp,nhưngnếucứphảichảitócluônthìrấtphiền.Vìthếcóngườiđãnghĩracáchdùnglôngcừulàmtócgiảvàđộilênđầu.Trongmộtbữatiệc,nhàvuađãpháthiệnsángkiếnnàyvàrấtkhenngợi,vìthếcácnhàquýtộcđuanhaubắtchướcvàtấtcảđềumangtócgiả.

Hồibấygiờ,kinhtếAnhkhôngpháttriểnbằngPháp,quýtộcAnhthườngbắtchướccáckiểutócthờitrangcủangườiPháp, thếlàphongtràodùngtócgiảcũnglưuhànhsangcảnướcAnh.VềsaukinhtếvàvănhóachâuÂupháttriểnhơn,cáctậpquánvệsinhcótiếnbộ,ngườitanhậnthấyviệcmangtócgiảgâynhiềuphiềnphứcvìdễbẩn,rấtmấtvệsinh,đeotócgiảcũngcóphầnkhóchịu.Vìthếmốttócgiảdầndầnmấ

Tuynhiênngườitalạirấtcoitrọngnhữngtruyềnthốngđãhìnhthànhsaumộtthờigiandài,nênđãduytrìviệcđộitócgiảtạinơitônnghiêmlàtoàán.Vìthếchođếnngàynay,tạitoàánởnướcAnh,quantoàvàluậtsưđềumangtócgiả.

TrướckhiđượctrảvềchoTrungQuốc,HồngKônglàthuộcđịacủaAnh.CáctoàánởHồngKôngtheotruyềnthốngAnhnênquantoàđềumangtócgiả.

THIỆUTHÌN

TạisaosaulưngáođạibàomầuđencủacácđạiluậtsưnướcAnhcómộtcáitúinhỏ?

ỞnướcAnh(kểcảHồngKôngtrướckhiđượctrảvềTrungQuốc)luậtsưđượcchialàmhailoại:đạiluậtsưvàtiểuluậtsư.Đạiluậtsưđềumặcáođạibàomầuđenhaymầuđỏtíatrênlưngcómộtcáitúinhỏ.Tạisaolạicólệnàyvậy?

Vốnlà trong lịchsửcủanướcAnh,sựphânbiệtđẳngcấpgiữaquý tộcvàbìnhdânrấtnghiêmngặt.Hồiđầu,nghềluậtsưchỉcómộtsốrấtítnhữngnhàquýtộccóhọcvấncaogánhvác.Nhưngnhữngngườinàyrấtvênhváohợmhĩnh,khôngchịutrựctiếpgặpcácđươngsựthườngdânvàkhôngnhậntiềncủanhữngngườinày,thậmchíkhôngchịuđíchthânđiđiềutrav.Vìthếhọđãphảinhờđếnmộtsốtrợthủxuấtthânbìnhdângiúpmộtsốviệcmàbảnthânkhôngmuốnlàm.Cácluậtsưquýtộccaocấpnàyđượcgọilàđạiluậtsư,còncácluậtsưlàmcáccôngviệccụthểchohọthìgọilàtiểuluậtsư.

Nhưnghồibấygiờchỉcócácđạiluậtsưmớiđượcratoàándựcáccuộcxửkiện,còntiểuluậtsưthìkhông.Phầnđôngđạiluậtsưratoàánmặcáođen,mộtsốnhỏđạiluậtsưcótrìnhđộcao,cólailịchcaosang,đượctriềuđìnhbandanhhiệuđạiluậtsưhoànggiathìmặcáođỏtía.Nhưngdùmặcáođenhayáođỏ,dùcólàmravẻthanhcaongạomạnnhưthếnào,cácđạiluậtsưđềurấtcoitrọngđồngtiền.Họkhôngtrựctiếpnhậntiềntừtayđươngsựnhưnglạimuốncótiền,vìthếtrênlưngđạibàomàhọmặcđềucókhâumộtcáitúiđểkhiquaymặtvàoquantoà,đĩnhđạcnóivớiđươngsựđứngởsaulưng, thìđươngsựcóthểkhéoléobỏtiềnvàocái túiấy.Nhưthếlàhọcóthểnhậntiềnhối lộcủangườitamàkhôngmấtthểdiện.Tấtnhiênngàynaycungcáchgiảdốinhưvậyđãbiếnthànhtròcười,đươngsựcóthểkhôngcầnphảibỏtiềnvàocáitúiấy.NhưngcólẽdobảntínhhàihướccủangườiAnh,hoặcđểlàmchocácđạiluậtsưkhôngquêngiaiđoạnlịchsửchẳngrạngrỡgìcholắmnày,cáitúinhỏnàyvẫncònđượcgiữlạichotớingàynay.HiệnnayởnướcAnhcáctiểuluậtsưđãcóthểratoàán,nhưnghọvẫnchỉcóthểcãichođươngsựởtoàánsơcấp,còncácluậtsưcóthểratoàởcáctoàáncaocấpvẫnnhấtđịnhphảilàđạiluậtsư.

THIỆUTHÌN

Tạisaoluậtsưphảibiệnhộcảchonhữngtộinhâncựckìtànác?

Tạisaoluậtsưphảibiệnhộchonhữngtộinhâncựckìtànác?Quabáođàichúngtacóthểthấycáctộinhânđộcácnhưbọnngượcđãiphụnữ,giếtngườicướpcủavẫncóluậtsưbiệnhộ.Thậtlàlạlùng,gâytộiácnhưvậy,haibàntayđãdínhđầymáu,thếmàvẫncóluậtsưbiệnhộ?

Việcbịcáođượcphépnhờluậtsưbiệnhộhoặctựbiệnhộchobảnthânlàsựđảmbảoquyềnlợicơbảncủacôngdân,tôntrọngdânchủ,nhânquyềntrongthểchếquốcgia,bởikhibịcáocònchưabịkếttộitạitòaán,vềmặtphápluậthọphảiđượcđốixửnhưmộtcôngdânbìnhthường,đượchưởngtấtcảcácquyềnlợidânchủnhưmọicôngdânkhác.

Mặtkhác,ýkiếncủaluậtsưbiệnhộchobịcáocũngcótínhchấtgợiýgiúpchoquantòahiểusâusắchơnvềcácmặtcủaánkiện,từđómàđưaphánquyếtchínhxácvàcôngbằng,tránhxửoanhaytộinặngxửthànhnhẹhoặctộinhẹxửthànhnặng.

Điều125HiếnphápnướcCộnghòaNhândânTrungHoaquyđịnh"bịcáocóquyềnđượcbiệnhộ".BộLuậtHìnhsựTrungHoacũngcónhữngquyđịnhcụthểvềquyềnnàycủabịcáo.

Thậtranhữngluậtsưnàykhôngbàochữahànhvigiếtngười,màchủyếunhắcnhởquantoàchúýtớicácyếutốcólợichobịcáotrongphạmviphápluậtquyđịnh,giúpchoquantoàtuyênánđúngtheophápluật.Bấtkểbịcáocóhànhviphạmtộitrầmtrọngđếnđâu,theophápluậtvẫnđượchquyềnbiệnhộ.

CẢNHHOA

TrongcuộcCáchmạngPháp,tạisaophảidùngmáychémđểthihànhántửhình?

Từxưatớinay,đểchấphànhántửhình,cácdântộc,cácquốcgiadùngnhữngphươngphápkhácnhau.ỞTrungQuốcđờixưa,ngoàichặtđầucòncónhữnghìnhthứctànkhốcnhưphanhthây,rócthịt...ỞLaMãtộinhânbịtreocổ,thiêusống...CònởPháp,trongthờikìCáchmạng1789,ngườitađãđểcôngtạorachiếcmáychặtđầu.

Máycóhaicộttrụcaokhoảng4métrưỡi,trênđỉnhbắcmộtxàngangcótreomộtlưỡidaorấtsắc,vàbêntrênlưỡidaonàylạibuộcmộtquảlănbằngsắt,phầndướichiếcmáylắpmộtcáigiáhẹpbằnggỗđểkẹpđầuphạmnhân.Khihànhhìnhchỉcầnthảmộtsợidâyđeolàlưỡidaorấttorơiphậpngayxuống,ynhưchiếcbúamáyđóngcọcởcáccôngtrườngxâydựnghiệnđạivàđầuphạmnhânbịchặtđứtphăng.TạisaongườiPhápphảinghĩracáchchấphànhántửhìnhnhưvậynhỉ?

Trướcthờikìấy,ởnướcPhápngườitathườngchặtđầuphạmnhânbằngkiếmhoặcrìu.Nhưngtrongviệcnàycũngcórõràngcủaphápluật.Nghĩalàtộinhânthuộcgiớiquýtộcbịtửhìnhthìdùngkiếm,còndânthườngthìdùngrìu.ThếnhưngtrongthờikìCáchmạng,ngườitađãnêuranhiềukhẩuhiệuđòiquyềnbìnhđẳngchongườibìnhdânvàquýtộc,trongđócókiếnnghị"bìnhđẳngtrongtửhình"củamộtviênbácsĩtênlàJordan,thànhviêncủaHộinghịLậphiến.

Năm1791,kiếnnghịnàyđãđượcxemxétvàthôngquatạimộtphiênhọpcủaQuốchộiPháp.Sauđóchiếcmáychémđãrađờiđểchấphànhbìnhđẳngcácántửhìnhchomọicôngdândùlàquýtộchaybìnhdân.ĐiềuđángnóiởđâylàvuaLouisXVI,ngườiphêchuẩnquyếtđịnhnàyvàtừngsửalưỡidaohìnhbánnguyệttrênbảnthiếtkếđầutiêncủamáychémthànhlưỡidaochếchsắcbénhơn,hoànthiệnchochiếcmáy,cũngđãrơiđầubởinóchỉvàinămsau.

HiệnnaynướcPhápđãbỏántửhìnhvàchiếcmáychémnàyđượcđưavàonhàbảotàng.THIỆUTHÌN

Ngườitađãbắtđầudùngvếtngóntayđểpháántừbaogiờ?

Mùahènăm1892mộtthịtrấnnhỏtênlàNaykhơchiaởAckhanghenđãxảyramộtvụgiếtngườicựckìtànác.MộtngườiđànbàkhôngcóchồngtênlàPhranxixcađếnbáocảnhsátrằnghaiđứaconcủachịta,đứatraisáutuổivàđứagáibốntuổi,đãbịkẻnàođódùngđáđậpvỡđầuchếttrongnhà.

TheolờikhaicủaPhranxixca,cómộtngườiđànông trong thị trấn tên làVelaxkecó lầnđãhỏicướichịnhưngbịcựtuyệt.Ngườinàyđãdọasẽgiếthaiđứaconcủachị.Vàohômxảyraánmạng,khiđivềnhàPhranxixcathấyVelaxkeđangvộivãđitừtrongnhàmìnhra.

Velaxkelậptứcbịcảnhsátbắtgiữ.Nhưnganhtadứtkhoátkhôngthừanhậnđãphạmtộivàcòncóbằngchứngđángtincậyxácnhậnrằnglúcsựviệcxảyrađãkhôngcómặttrênhiệntrường.

ViêncảnhsáttrưởngđồnLapulathalàAcphalayxcùngmộtcảnhsátviênkháclàAochitixixemxétlạihiệntrường.Họkiểmtrakỹcănphòngxảyraánmạng,nhưngkhôngtìmthấymộtđầumốinàocả.Chínhlúchaingườithấtvọngđịnhravề,thìcảnhsáttrưởngnhìntrongdảiánhnắngchiếutrênkhungcửaphòngcóvếtmáumầunâuinhìnhmộtngóntay.

KhiđóAcphalayxvàAochitixiđangcùngtìmhiểusựkhácnhaucủacácvếtngóntayngười.Họcưalấymiếnggỗindấungóntaybằngmáumangvề.Quanghiêncứu,họpháthiệnthấyđâylàmộtvếtngóntaycáicủaconngười.CảnhsáttrưởngđãlấyvếtngóntaycáicủanghiphạmlàVelaxkeđểsosánh,nhưngkhôngđúng.SauđóôngtalạigọiPhranxixcađểkiểmtra,thìđãxảyramộtđiềuhếtsứckhôngngờlàvếtngóntaycáicủaPhranxixca lạihoàn toànkhớpvớivếtmáuđọngtrênkhungcửa.

Phranxixcahếtsứchoảngsợđànhthừanhậndomuốnkếthônvớingườitình,màngườitìnhlạithấyhaiđứatrẻnàyđángghét,nênđãnảyraáctâmtựtaygiếthaiđứaconchínhmìnhđẻra.

VụáđãcổvũAochitixi,ôngđemcáckếtquảnghiêncứucủamìnhviếtluônthànhcuốnMônhọcnghiêncứucácvếtngóntayđểxuấtbản.CòncảnhsátAckhanghencũngbắtđầuchínhthứcdùngvếtngóntayđểgiámđịnhvàphânbiệtnhânthânnhằmmụcđíchpháán.

Vềsauphươngphápnàyđượccảnhsátkhắpnơitrênthếgiớiápdụngmộtcáchphổbiến.Ngànhnghiêncứudấuvântaypháttriểnhơn,ngườitanhậnthấydấuvântaycủamọingườikhônggiốngnhau.

Hiệnnaycảnhsátnhiềuquốcgiađãlưutrữdấuvântaycủamộtsốtộiphạmtrongmạngđiệntử.Khiđiều trapháán,chỉcầnđemnhữngvếtngóntay lấyđượctrênhiện trườngsosánhvớicácvếtngóntaylưutrữtừtrước,thìcóthểxácđịnhcóphảilàkẻcótộinàođãtáiphạmhaykhông?

THIỆUTHÌN

TạisaoởnướcAnhxeđibêntráiđường?

ỞTrungQuốc,bấtkểôtô,xeđạphayngườiđibộ,aicũngphảitheođúngquytắcgiaothônghiệnhànhmàđi theobênphảiđườngcái.NhưngởnướcAnh thì tráingượchẳn,mọiphương tiệngiaothôngcũngnhưngườiđibộphảiđibêntráiđường.Vìsaovậy?

Thậtra tậpquánnàycủangườiAnhcũngcónguyênnhânlịchsử.TừthếkỉXIVvàXV,hồiởnướcAnhcònchưacóôtôvàxeđạp,ngườitađilạibằngngựahoặcđihộ.

Cáchiệpsĩ,cácnhàquýtộcgiàucókhiđiđườngthườngđeokiếmbênmình.Thôngthườngngườitađềuthuậndùngtayphảinênkiếmđượcđeotrêntráithânmìnhđểkhicầncóthểtiệntayrútrangay.Cònkhibịkẻđịchtấncôngtừphíatrướcmặtthìđibêntráiđườngsẽtiệnchoviệcđỡđònvàtấncôngkẻđịchhơn.Hãythửtưởngtượng,nếubịmộtkẻthuậntayphảitấncôngtừphíatrướcmặtthìđòntấncôngsẽnhằmvàobêntráingườibịtấncông,nênngườitaphảinésangbênphảiđểtránhđòn.VìlídođómàởAnhmấytrămnămnayngườitađềuđibêntráiđường.

Vềsausúngđượcphátminh.Khidùngsúngnhằmvàođốiphươngngườitathườnglấytaytráiđỡsúngcòntayphảiđặtvàocòsúng.Trongtrườnghợpnày,đibênphảiđườngdễchốngkẻđịchtừphíatrướctiếntớihơn.VìlídonàymàởcácquốcgiapháttriểnmuộnhơnnhưMỹcóquyđịnhđibênphảiđường.

Trênthếgiớiphânbiệthailoạiluậtgiaothôngquyđịnhđibênphảivàbêntráiđường.Đasốcácnước,bắtđầutừnướcMỹ,đềuquyđịnhđibênphải,cònlạilàcácnướcđibêntráiđườngnhưAnh,NhậtBản.TrungQuốccũngthuộcnhómcácnướcđibênphải.

THIỆUTHÌ>

Giáoviêncóquyểnkiểmtrathưcủahọcsinhhaykhông?

Thầygiáochủnhiệmlớpbacủamộttrườngnàođó,mộthômlênlớptuyênbố:"Nhằmmụcđíchphốihợpvớiviệcgiáodụcphẩmchấtmànhàtrườngđangtiếnhành,cũngnhằm

ngănchặn,khôngđểchocáchkhuynhhướngtồitệtrongxãhộixâmnhậpvàohọcsinh,chonênphảiđềratiêuchuẩnyêucầucaovềtưtưởngđốivớicácemhọcsinh.Vậyđềnghịcácemgiaonộpnhữngbứcthưmàcánhânmớinhậnđượctrong thờigiangầnđâynhất,đểgiáoviênkiểmtra,nhằmmụcđíchgiáodụcgiúpđỡcácemhọcsinhcótưtưởngkhônglànhmạnh."

Lờituyênbốnàyđãnổratronglớpnhưmộttráibom.Họcsinhbàntánxônxao,nhưngcácýkiếnrấtkhôngthốngnhất.Cóhọcsinhchorằngtronglòngmìnhchẳngcógìsaitrái,trongtấtcảcácbứcthưchỉcónhữngthôngtin thôngthườnggiữabạnbèvớinhau,màđó làviệccủacánhânmình, làquyềncủamình,cógìdínhdángđếnthầygiáođâu?

Nhưngđâylàloạiquyềngì?Cácbạnnàynóicònchưađượcrõràng.Vìthếnhómhọcsinhấybènđitìmlãnhđạocủanhàtrườgđểphảnảnh.

Saukhinắmđượcdiễnbiếncủavụviệc,hiệutrưởngphêbìnhthầygiáochủnhiệmcủalớpbavàkịpthờiuốnnắnsailầm.

Tạisaocáchlàmcủathầygiáonàylàkhôngđúng?ởivìquyềntựdothôngtinvàbảovệbímậtthông tinđãđượcpháp luậtbảohộ.Khôngriêng thầycôgiáoở trường,màcảđếnbốmẹhọcsinhcũngkhôngnênxemthưcủaconcái,xâmphạmquyềntựdothôngtincủaconcái.

Dùcontrẻcònnhỏ,chưađủmườitámtuổi,chưachínhthứccóquyềncôngdân,nhưngvềnhâncáchcũnglànhữngcánhânđộclập,cũngcầnđượctôntrọng.Khôngriêngthưtừ,màcảnhậtkícùngnhữngđiềubímậtkháccon trẻkhôngmuốnđưaracôngkhai, thìngườikháckhôngđượcvàcũngkhôngnênxemtrộmhoặcđểlộra.Nếucontrẻđủmườitámtuổicóquyềncôngdânrồi,thìchúngcòncóthểđưasựviệcratoàánđểtốcáođấy.

Trênquốctế,bímậtcủathôngtincánhâncùngcácbímậtcánhânkhácđượcgọilà"quyềngiữbímậtcánhân”.Điềunàyđượcluậtphápbảohộ,khôngaiđượcxâmphạm.

PhápluậtcủaTrungQuốctuychưaquyđịnhrõtộixâmphạmquyềngiữbímậtcánhân,nhưngluậtvề"quyềncôngdân"đãnêurõ:nếudùnghìnhthứcgiấytờhaycửamiệngmànóiranhữngđiềuriêngtưcủangườikhác,gâyramộtảnhhưởngnhấtđịnh,thìphảicoilàhànhvixâmphạmdanhdự.

CẢNHHOA

Tạisaochưađượcđồngýmàđưaảnhngườikháclênbáolàphạmpháp?

Trênbáođài,chúngtathườngthấyloantincónhữngtờbáohaynhữngcuốnsáchvìcôngbốảnhcủangườikhácmàngườilàmbáolàmsáchbịkiện.Thườngthườngngườiđikiệnlàcácnhânvậtnổitiếngnhưnhữngngôisaođiệnảnh,ngôisaocanhạchayvậnđộngviên.

Phảichăngchỉcácnhânvậtnổitiếngmớicóthểkiệnkhibịđăngảnhtùytiệntrênphươngtiệnthôngtinđạichúng?Chúngtavẫnthấytrongđờisốnghàngngàyrấtnhiềungườibìnhthườngthíchcóhìnhảnhxuấthiệntrênbáochí.Vậyvấnđềthựcchấtlàthếnàođây?

ĐiềunàycóliênquantớiLuậtDânsựlàbộphápquycơbảncủaquốcgia.Theođiều100trong"NguyêntắcchungLuậtDânsự":"CôngdânnướcCộnghòaNhândânTrungHoađượchưởngquyềnchândung.Nếukhôngđượcbảnthânđồngýthìngườikháckhôngđượcvìmụcđíchkiếmlợimàsửđụngchândungcủacôngdân".

Nhưvậycóthểthấyrõrằngkhôngcứphảilàngườinổitiếngmớiđượchưởngquyềnchândung.Nhưngtrongđiềuphápquynàychúngtahãychúýmấychữ:“chưađượcbảnthânđồngý”.Như

thếtứclànóitấtcảcácấnphẩmxuấtbảnkhisửdụngchândungcủamộtcôngdânphảiđượcsựđồngýcủabảnthânngườiấy(đốivớitrẻvịthànhniên,thìphảicósựđồngýcủangườigiámhộ).LàmtráiđiềunàylàviphạmLuậtDânsự,cụthểxâmphạmquyềnchândungcủacôngdân.

Cònnếunhưcóngườichủđộngyêucầuđăngảnhcủamìnhhaycủaconmìnhthìđươngnhiênđãcósựđồngýrồinênviệcđăngảnhkhôngphảilàphạmluật.

THIỆUTHÌ>

Bảnquyềntácgiảlàgì?

Khinóiđếnbảnquyềntácgiảthìnhiềubạntrẻ,thậmchíchamẹcủacácbạnấy,chorằngđâylàviệccủacáctácgiảhoặccácnghệsĩsángtạokhác.Hiểunhưvậylàcònphiếndiện.Sựthựclàchỉcầnchúngtasửdụngtríócsángtạorasảnphẩmvănhoá,thìbấtkểlàtrẻconhayngườilớn,bấtkểlàtrênmặtgiấyhayởcửamiệng,ngườisángtácđềuphảiđượchưởngbảnquyềntácgiả.Ngaymộthọcsinhtiểuhọcnếuviếtmộtbàivănhayđoạnnhậtkícũngđượchưởngbảnquyềntácgiảvềcácthứấy.Vậybảnquyềntácgiảbaogồmnhữngnộidunggì?Điều10LuậtBảnquyềntácgiảcủanướcCộnghòaNhândânTrungHoaquyđịnhbảnquyền.tácgiảlà:

1Quyềnphátbiểuquyếtđịnhcóđồngýđưatácphẩmcủamìnhratrướccôngchúnghaykhông.2.Quyềnkítên,tứclàquyềnghitênhọhaybútdanhcủamìnhvàotácphẩmdomìnhtạora.3.Quyềntựmìnhsửachữahaynhờngườikhácgiúpsửachữatácphẩmcủamình.4.Quyềnbảovệ tínhhoànchỉnhcủa tácphẩm, tức làkhôngchophépngườikhác thayđổisửa

chữatácphẩm5.Quyềnsửdụngvàquyềnhưởngthùlaokhichophépngườikhácsửdụngtácphẩmcủamình.Đểbảovệbảnquyềntácgiả,điều23LuậtbảnquyềntácgiảcủanướcCộnghòaNhândânTrung

Hoacònquyđịnhkhisửdụng tácphẩmcủangườikhác thìphảikíhợpđồnghoặccóđượcsựchophépcủangươihưởngbảnquyềntácgiả.

Nhưngtrongthựctếcónhữngthầycôgiáokhônghỏiýkiếnhọcsinhmàđemnhữngbàivăncủacácemgửiđiintrêncácấnphẩmxuấtbản,cónhữngnhàxuấtbảnkhirasáchTuyểncácbàitậpcủahọcsinhchỉtrảnhuậnbútchongườibiêntập,khônghỏiýkiếncáctácgiảnhỏ,cũngkhôngtrảnhuậnbút.chocácem.TheoLuậtbảnquyềntácgiả,cáccáchlàmnhưvậyđềulàviphạmphápluật.

THIỆUTHÌN

TạisaongườiDoTháilưulạckhắpnơitrênthếgiới?

Trênthếgiới,ngườiDoTháilàmộtdântộchiếmcó,vìhọsốngtảnmátkhắpthếgiớinhưngvẫncòngiữđượccácđặcđiểmdântộccủamình.Tronglịchsử,ngườiDoTháitrảiquanhiềukhổảitrầmtrọng.TrongChiếntranhThếgiớiII,họđãbịĐứcQuốcxãgiếthơn6triệungười,đểlạimộttrangđẫmmáutronglịchsửnhânloại.

NgườiDoThái làconcháudânHebrơ(Hebreux)sốngtrênvùngđấtPalextinngàynaytừ3500nămtrước.Khoảngnăm1021trướcCôngnguyên,nơiđâyđãhìnhthànhmộtvươngquốcthốngnhấtđịnhđôtạiJerusalem.ĐếnthếkỉXtrướcCôngnguyên,vươngquốcnàychiathànhhainướclàIxraenởmiềnbắcvàJudaởmiềnnam.Sauđó(khoảngthếkỉVIIItrướcCôngnguyên)haivươngquốcnàybịngườiAsyri(ởvùngđôngbắcbắcngàynay)xâmchiếm.

ThếkỉVI trướcCôngnguyên, JerusalembịvươngquốcBabilon (Irắcngàynay) tiêudiệt.DânchúngbịbắtlàmtùbinhđưađếnBabilonvàtrởthànhnôlệ.ĐâylàthờikìhìnhthànhđạoDoThái.Vềsau,nhữngngườiDoTháiđượcphóngthíchlạiquayvềJerusalemvàlậpnênquốcgiacủamìnhlàquốcgiaJuda.

TrongthếkỉItrướcCôngnguyên,họlạibịngườiLaMãchinhphục.NgườiDoTháiđãtổchứchaicuộckhởinghĩalớnđểchốnglạingườiLaMãnhưngđềubịđànáp.PhầnlớnngườiDoTháibịgiết,còntấtcảnhữngngườimaymắnsốngsótđềubịxuađuổi.Từđó,ngườiDoTháiphiêubạtkhắpnơiđấtkháchquêngười,thậmchícónhữngngườiDoTháiđãđếnTrungQuốc.

RấtnhiềungườiDoThái,saukhidicưđếnchâuÂu,bịnhàcầmquyềntheoCơĐốcgiáocoilàkẻphảnbộiChúaCứuthếJesusnênbịbứchại,khôngđượcquyềnsởhữuđấtđai.VìthếdânDoTháichủyếusốngdựavàobuônbán,Nhưngkhitíchlũyđượcmộtsốtàisản,họlạibịgiaicấpthốngtrịnơiđếncưtrúmượnđủmọicớđểcướpđoạtcủacải,giếthạivàvàxuađuổi.VậylàngDoTháichỉcòncáchrờiđếnởnơikhác.Vìlídođó,hàngngànnămnay,dântộcDoTháiđãdầndầnphiêubạt,tảnmátkhắpnơitrênthếgiới.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

TạisaobọnQuốcxãmuốntiêudiệtdântộcDoThái?

TrongcuộcChiếntranhThếgiớiII,ĐứcQuốcxãâmmưuthốngtrịtoànthếgiới,mộtmặtsửdụngvũlực,mộtmặttuyêntruyềnchủnghĩachủngtộc,tứclàhọcthuyếtvềdântộcsiêuđẳng.ChúngchorằngdântộcGermandòngdõichínhthốngcủangườiArianthượngđẳng,cònngườiDoTháilàchủngtộchạđẳngnhất.DođóĐứcQuốcxãcoiviệctiêudiệtngườiDoTháilàmộtmụctiêuchủyếu.

TạisaongườiDoTháilạibịcoilàchủngtộchạđẳngnhất?TrênphươngdiệnlịchsửngườiDoTháicũngnhưtấtcảcácdântộckhác,cónềnvănhóarựcrỡvàlâuđời.Nhưngnăm63trướcCôngnguyên,ngườiDoTháibaođờisốngởvùngđấtPalextinđãbịngườiLaMãxâmlược.TừđóphầnlớnngườiDoTháibịxuađuổi,phảisốnglưulạckhắpnơitrênthếgiới.NgườiDoTháicómặtđôngnhấtởchâuÂu.Nơiđâyhọbịcoilànhữngkẻvôgiacư,langbạtvàbịkhinhrẻ.

Khisốnglangbạtkhắpnơinhưvậy,ngườiDoTháiphầnnhiềuvẫngiữđư̖ảnsắcdântộccảvềtínngưỡngtôngiáolẫnngônngữvàphongtụctậpquán.

GiaiđoạnTrungthếkỉ,ngườiDoTháisốngtạicácquốcgiaThiênChúagiáobịcoilàdândịgiáochịusựbứchạirấttànkhốc.

Sangthờikìcậnđại,cùngvớisựtiếnbộcủakhoahọckĩthuậtvàsựpháttriểncủachủnghĩatưbản,trongdântộcDoTháiđãxuấthiệnnhữngnhânvậtkiệtxuất,đặcbiệtlàtronglĩnhvựctàichính,côngthươngvàvănhóa.Vìthếởmứcđộnhấtđịnh,họđãcảithiệnđượchoàncảnhsốngcủamình.VớibọnQuốcxã theo thuyết chủng tộc thượngđẳngđiềunày làkhông thể chấpnhậnđược.Theochúng,dânDoTháivĩnhviễnlàlũngườihạđẳng.Nhữngnăm30củathếkỉXX,cùngvớisựbànhtrướngcủachủnghĩađếquốc,việcngườiDoTháibịbứchạiđãđạttớimứckhủngkhiếp.ThậtracáchnóicủabọnQuốcxãvềcáigọilàdântộcthượngđẳngchỉlàcáicớhếtsứchoangđườngnặnrađểtiêudiệtngườiDoTháimàthôi.

NGÔNHÃTIÊN

NgườiIxraencóphảilàngườiDoTháikhông?

NhắcđếnIxraen,ngườitathườngnghĩđếnngườiDoTháihoặccácmâuthuẫnvàxungđộtgiữangườiDoTháivàngườiẢRập.XuthếchungđồngnhấtngườiIxraenvớingườiDoThái.Điềunàyhoàntoànkhôngđúng.

IxraenvốnlàmộtquốcgiaTâyÁ.Cũngnhưtấtcảcácquốcgiakháctrênthếgiới,nhữngngườiđếntụtậpsinhsốngtrênlãnhthổIxraenkhôngthuộcvềmộtdântộchaymộtchủngtộcnàođó.Ixraencókhoảng80%ngườiDoTháivàchừng20%ngườiẢRập.

Cólẽbạnsẽhỏi tạisaongườiIxraenvàngườiẢRập thườngđánhnhaumànướcIxraen lạicónhữngquốcdânlàngườiẢRập?

SởnhưvậylàvìIxraennằmtrênvùngđấtPalextinthuộcbánđảoẢRập.TrướcCôngnguyênnơinàyđãtừnglàvươngquốccủangườiDoThái,nhưngbắtđầutừthếkỉXVIIsauCôngnguyên,lạitrởthànhmộtbộphậncủađếquốcẢRập.NgườiẢRậptrànsangvàđãđờiđờikiếpkiếpsốngtrênvùngđấtnày.ThángNămnăm1948,ngườiDoTháiquayvềvàthànhlậpnhànướcIxraen.NgườiDoTháiđãthànhlậpquốcgiatrênvùngđấtcưtrúcủangườiẢRập,vì thếkhôngthểkhônggiữlạimộtbộphậnngườiẢRập.

Lịchsửđãdạychochúngtabiếtrằngcáccuộcchiếntranhtừxưađếnnayđềulàthủđoạntranhquyềnđoạtvịgiữacáctậpđoànthốngtrị,vìthếhoàntoànkhôngthểnóirằngngườiDoTháivàngườiẢRậpkhôngthềtiếpcậnđượcvớinhau.

NGÔNHÃTIÊN

ÂmmưuMunichlàchuyệnnhưthếnào?

NgườitathườngnóirằngcầnphảighinhớbàihọclịchsửcủasựkiệnMunich.VậythìâmmưuMunichlàcâuchuyệnnhưthếnào?

Năm1938,saukhithôntínhđượcnướcÁo,phátxítĐứcđãlậptứcnhòmngóTiệpKhắcvìTiệpKhắcnằmgiữanướcĐứcvàLiênXôvàlàđònbẩyrấttốtđểtiếncôngLiênXô.TiệpKhắccómộtvùngđấtgọilàXuydetnằmsátbiêngiớinướcĐức.HitlerngangngạnhyêucầuTiệpKhắcphảicắtnhượngXuydetchoĐứcvàhùnghổđưaquânlênbiêngiớigiữahainước.HắntađồngthờilalốirằngTiệpKhắcphátđộngchiếntranh.

ThủtướngnướcAnhSambeclanhvàtổngthốngPháplàDaladiehếthoảnglochiếntranhcóthểxảyravớiđấtnướcmìnhnênnghĩcáchthỏahiệp,nhượngbộbọnxâmlượcđểbảotoànriêng.

Vớiýnghĩxấuxanhưthế,SambeclanhđãbalầnbaysangĐứccầukiếnHitler.HainướcAnh,PhápkhôngchỉhoàntoànthuậntheoyêucầuvôlícủaHitlermàcònkhôngngừnggâyáplựcvớiTiệpKhắc,épTiệpKhắcgiaonộpXuydetchoĐức.Ngày29thángChínnăm1938,tạicungquốctrưởngHitler ở thành phốMunich của nước Đức, Sambeclanh, Daladie, Hitler và trùm phát xít Italia làMutxolinihọphộinghịgiảiquyếtvấnđềTiệpKhắc.CácbênquyếtđịnhépchínhphủTiệpKhắccắtnhượnglãnhthổchonướcĐức. Dưới sựuyhiếpquân sựcủaĐứcvàáp lựcchính trị củaAnh,Pháp,TiệpKhắcbắtbuộcphảituyênbốtiếpthuhiệpđịnhMunich.TrongchuyệnnàyAnh,PhápđãbánTiệpKhắcrẻchoĐức.

Vớibọnxâmlượctháiđộthỏahiệpđầuhàngkhôngđemlạihòabình.Chưađượcnửanămsau,HitlerđãchiếmộlãnhthổTiệpKhắc,tiếpđótấncôngBaLan,gâyracuộcChiếntranhThếgiớiII.

Từđó,ngườitadùngcụmtừ"âmmưuMunich"đểchỉhànhđộngcácnướclớnvìmụcđíchriêngmàdungtúngkẻxâmlược,đembánrẻlợiíchcủanhândânnướckhác.

VŨDUNGCHI

TạisaongườitathíchgiơngóntaythànhchữVđểbiểuthịthắnglợi?

Trênvô tuyến truyềnhình,chúng ta thườngđượcxemnhữngcảnhnhư thếnày :ởvùngTrungĐôngkhóilửangấttrời,hayởnhữngvùngkhácđangchìmtronglửađạn,nhữngchiếnsĩvũtrangđếntậnrăngngồiđầytrênnhữngchiếcxequânsựchạylaođi.HọgiơvềphíaốngkínhquayphimnhữngbàntayvớingóntaytrỏvàngóngiữatõerathànhhìnhchữV.Cửchỉđócóýnghĩagìvậy?

VlàchữcáiđầutiêncủatừvictorytrongtiếngAnh,vàvictoiretrongtiếngPháp,nghĩalàchiếnthắng.TrongtiếngTiệpKhắctừnàycũngcónghĩalàchiếnthắng,nhưngtrongtiếngHàLanlàtựdo.

TrongChiếntranhThếgiớiII,khiquânphátxítĐứctiếnvàocácnướcHàLan,Bỉ,dâncácnướcnàycónhiềungườilánhnạnsangAnh.TrongsốđócómộtngườiBỉtênlàVichtoTơlaveli.ÔnglàphátthanhviênchochươngtrìnhtiếngBỉtrênđàiLondon.

Mộtbuổitốinăm1940,quasóngphátthanhôngkêugọidânchúngviếtchữVởtấtcảcácnơicôngcộng,đểbiểuthịýchíquyếtkhángchiếnchốngbọnphátxítchiếmđóngđếncùngvàniềmtinsắtđávàochiếnthắng.

Khôngngờ lờikêugọinàyđượchưởngứngnhiệt liệtkhôngchỉởnướcBỉmàcònởkhắpcácquốcgiachâuÂuđangbịbọnphátxítxâmchiếm.Ngườitakhôngchỉviếtmàcòndùngcòixelửa,ôtôhayđiệnđàiđánhđibatiếngngắnmộttiếngdài,tạchtạchtạchtè,làtínhiệucủachữVtrongđiệnmậtmãMoocxơ.Vềsaukhigặpgỡchàohỏinhau,ngườitacũnggiơhaingóntaytõethànhhìnhchữVđểchúcthànhcông.

SuốtthờikìThếchiếnII,chữVxuấthiệnkhắpnơi,trongcácnhàvệsinhcủasĩquanĐức,làmbọnphátxítphảikhiếpđảm.

Sauchiếntranh,tưthếbàntayhìnhchữVlantruyềnrakhắpthếgiới.Nóbiểuthịniềmtinvàothắnglợi.

CHUMINHNGỌC

TạisaolăngTrungSơnkhôngcóvănbia?

TheophongtụcTrungQuốc,khicóngườichếtđi,ngườisốngthườngsoạnmộtbàivănđNkhắcvàobiavàdựngtrênmộ.Bàivănđókểvềcuộcđờicủangườiđãkhuấtđểtỏýcangợivàthươngtiếchayanủi.

TuynhiênởnơimaitángTônTrungSơntiênsinhvĩnhâncủacảmộtthờiđại,màlạikhôngcóvănbialàđiềuquảthậtlàmngườitahếtsứckhóhiểu.

LăngTrungSơntrangtrọnghùngvĩnằmdướichânnúiTửKim,mộtnơiphongcảnhđẹptạiNamKinh.Saukhilănghoànthành,banlễantangTônTrungSơntiênsinhcũngdựđịnhlậpbia.SongTônTrungSơntiênsinhlàquốctrưởngcủaDân.quốcTrungHoa,mộtnhânvậtlớncủaquốcgia,vìthếkhôngphảibấtcứaicũngcóthểviếtbàivănbianàychotiênsinhđược.Banlễtangsuyđitínhlạimãi,cuốicùngquyếtđịnhmờiTrươngTháiViêmsoạn.

TrươngTháiViêmđíchthậtlànhânvậtlí tưởngđểlàmviệcnày.Ôngkhôngnhữngđã từngcóquanhệhếtsứcmậtthiếtvớiTônTrungSơntiênsinh,màcònlàngườicótrìnhđộhọcvấnrấtcao.Saukhinhậnđược lờimời,TrươngTháiViêm,vớicảmột tìnhcảmkính trọngvàngưỡngmộnhàcáchmạngvĩđại,đãviếtxongbảnTếTôncôngvăn(VăntếTôntiênsinh),vănbútcôđọng,tinhtế,giảndịnhãnhặn.

TuynhiênkhiTếTôncôngvăntớitayTưởngGiớiThạchthìkhôngđượcchấpthuận,vìhọTưởngvốncómốicămgiận thấuxươngđốivớiTrươngTháiViêm.TrươngTháiViêmđã từngphêphánTưởngGiới Thạch là "thiên tính hiểm độc, trởmặt rất nhanh", cáchmệnh củaTưởngGiới Thạchkhôngphảilàcáchmệnhchânchính,màchỉlàcắtcáimạngcủanhândânTrungHoa.

ĐâylàđiềumàbanlễtangTônTrungSơntiênsinhhoàntoàkhônglườngtrước.ThếlàbảnTếTôncôngvănkhôngđượcsửdụng,màvềsaucũngkhôngcònaiđượcmờisoạnnữa.ĐiềunàytừbấyđếnnayđãlàmchomọingườiđếnlăngTrungSơnchiêmngưỡngđềucảmthấyhếtsứcthọng.

THÁITÀIBẢO

TạisaocácsĩquanquânđộiNhậtchiếnbạiphảimổbụngtựsát?

Trongphimảnhvà sách truyện, chúng ta thấy cónhững sĩ quanNhậtBản chiếnbại nhưng rấtngoancường,khôngnhữngkhôngđầuhàng,khôngchịugiaonộpvũkhí,màcònquỳxuốngdùnggươmmổbụngtựsátđểbiểuhiệncáigọilàtinhthầnvõsĩđạovàtỏlòngtrungthànhđốivớiThiênHoàng.

Võsĩđạo làsảnphẩmcủaxãhộiphongkiếnNhậtBảnxưa.Thờibấygiờcómột tầng lớpđặcquyềngọi làvõsĩ.Võsĩkhôngcóđịavịxãhộicaoquýbằngquýtộc,nhưngđể tỏramìnhkhônggiốngnhưnhữngngườidânthường,họđãcốtìmđủmọicáchđểcómộtlốisốngkhácvớingườidânbìnhthường.

Trảiquamộtthờigiandàiđầynỗlực,đếnthếkỉXIIđãhìnhthànhvõsĩđạo.Võsĩđạochủtrươngvõsĩphảihộiđủcáctinhthầntrungquân,tiếtnghĩa,liêmsỉ,vũdũng,kiênnhẫn.Đặcbiệttrongcáctrườnghợpcangiánchủmàkhôngđượccôngnhận,hoặcchiếnbạimàmuốntỏrabấtkhuất,hoặcbảnthânphạmsailầmkhôngsửachữađược,hoặckhôngcòncócáchnàothựchiệnđượcchíhướngvànguyệnvọngcủabảnthânmình,thìhọcóthểdùnggươmtựsátđểbiểuhiệntấmlònghaycáidũngkhíkiêncườngcủangườivõsĩ.Họchorằngliồnconngườiởtrongbụng,nếumổbụngcóthểlàmchongườikháctrôngthấyrõchântâmthựcýcủamình.

BắtđầutừthờikìDuyTâncủavuaMinhTrị,nướcNhậtBảnđãđitheoconđườngquânquốcchủnghĩa.Đốivớinướcngoàithìhọápdụngchínhsáchbànhtrướngxâmlược,màtinhthầnvõsĩđạolạichínhlàđiềumàchínhsáchnàyđangcầnđến,vìthếchonêngiaicấpthốngtrịNhậtBảnrasứcđềxướngtinhthầnvõsĩđạo,nhằmmụcđíchlàmmêmuộivàthúcđẩynhândântrongnướcphụcvụchochínhsáchxâmlượcquânquốcchủnghĩa.

TrongChiếntranhThếgiớiII,rấtnhiềusĩquanquânđộiNhậtđãtrúngcáinọcđộctuyêntruyềnnày,họtrungthànhvớiNhậthoàngmộtcáchmùquáng,rồiđếnkhithuatrậnhọthườngmổbụngtựsát,vàtrởthànhvậtđemchôntheochủnghĩaquânquốcNhậtBản.

HÀNQUANGTRỊ

NhậtBảnnằmởphươngĐôngcủathếgiới,nhưngtạisaolạiđượcgọilàmộtquốcgiaphươngTây?

ThángMườiMộtnăm1975,dạibiểucủamộtsốquốcgiacónềnkinhtếpháttriểntrênthếgiớiđãcùngnhauhọphộinghịlầnđầutiêntạilâuđàiRambuiegầnthủđôPariscủanướcPhápđểbànvềcácvấnđềkinhtếquốctế.Từđấyvềsaucứcáchmộtnămrưỡi,họlạicửhànhmộthộinghịtươngtựvàchođếnnayđãhơnmườilầnrồi.Cáchộinghịnàyđượcmệnhdanhlà"HộinghịThượngđỉnhbảynướcphươngTây".BảyquốcgiaphươngTâynàygồmcócácnướcMỹ,Anh,Pháp,Đức,NhậtBản,ItaliavàCanađa.NếuvậyNhậtBảnvốnlàmộtnướcnằmởphươngĐôngcủathếgiớithìtạisaolạicóthểtrởthànhthànhviêncủacácquốcgiaphươngTây?

Tráiđấtlấykinhtuyếngốclàmchuẩn,ởbêntráikinhtuyếnnàylàphươngTây,cònbênphảilàphươngĐông.SauChiếntranhThếgiớiII,ĐôngÂu,LiênXôcũvàcácnướcxãhộichủnghĩaởchâuÁcùngvớicácquốcgiatưbảnchủnghĩadohainướcMỹ,Anhđứngđầunằmởhaiphechínhtrịkhácnhau,mỗipheđềuđượcgọitêndựatheovịtríđịalícủamình.NhómquốcgiathứnhấtgọinhómthứhailàcácquốcgiaphươngTây,cònnhómthứhaithìgọinhómthứnhấtlàcácquốcgiaphươngĐông.

Theođàphát triểnvươn lêncủanềnkinh tế tưbảnchủnghĩaởNhậtBản,địavịcủaNhậtBảntronglĩnhvựckinhtếquốctếđãdầndầntrởnênquantrọng.TuyrằngvịtríđịalícủanướcnàylàởphươngĐông,nhưngnếunóivềýnghĩachínhtrịvàkinhtếthìgiữanướcnàyvàcácnướcnhưMỹ,Anhkhôngcòncósựkhácbiệtgìlớnnữa,vìthếNhậtBảnthưởngđượcxếpvàonhómcácquốcgiaphươngTây.

Ngàynay,cácbạnđãbiếtcácquốcgiaphươngTâykhôngđơnthuầnnóilênvịtríđịalírồichứ?Cũngnhưvậy,cáigọilàquanhệĐôngTâycũngtứclàchỉmốiquanhệgiữacácquốcgiacủathếgiớithứba,trongđócócácnướcxãhộichủnghĩavàcácnướctưbảnchủnghĩapháttriển.

NGÔNHÃTIÊN>

Tạisaovĩtuyến38trởthànhđườngphângiớigiữaBắcTriềuTiênvàHànQuốc?

Cuối thế kỉXIX,NhậtBảnđemquânxâmchiếmTriềuTiên.Năm1910,NhậtBản cưỡngbứcTriềuTiênkí"ĐiềuướcHàn-Nhật",quyđịnhtoànbộchủquyềncủaTriềuTiênvĩnhviễnbịchuyểnnhượngchoNhậtBản.TừđấyTriềuTiênbiếnthànhthuộcđịacủaNhậtBản.

SaukhiChiếntranhThếgiớiIIbùngnổ,NhậtBảnkíkếtliênminhvớiphátxítĐứcvàItalia,đồngthờigâyracuộcchiếntranhởchâuÁvàTháiBìnhDương.ThángMườiMộtnăm1943,nhữngngườiđứngđầucácnướcTrungQuốc,Mỹ,AnhtuyênbốởCairôrằngsẽđuổiNhậtBảnrakhỏitấtcảcácvùngđấtmànướcnàyxâmchiếm,trongđócóviệclàmchoTriềuTiênđượcđộclậptựdo.

Dosựcốgắngchungcủacáclựclượngchốngphátxítởtấtcảcácnước,thángTámnăm1945,NhậtBảntuyênbốđầuhàngvôđiềukiện.Căncứvàohiệpđịnhđãkíkết,quânđộiMỹvàquânđộiLiênXôcũcùngtiếpthusựđầuhàngcủaquânđộiNhậtBảnởTriềuTiên.Cònvềkhuvựctiếpthusựđầuhàngthìhồibấygiờđãquyếtđịnhlấyvĩtuyến38độbắclàmđườngphângiới:quânNhậtởphíanamvĩtuyếnnàysẽđầuhàngquânđộiMỹ,cònquânNhậtởphíabắcvĩtuyếnnàythìsẽđầuhàngquânđộicủaLiênXôcũ

Hồibấygiờviệcxácđịnhvĩtuyến38độbắclàmđườngphângiớikhôngcóýnghĩachínhtrịhayquânsựgìcả,chẳngquachỉvìvĩtuyếnnàynằmởtrungbộnướcTriềuTiên,làmchohaikhuvựctiếpthuđầuhàngđạikháibằngnhaumàthôi.

Ngoàiracăncứvàohiệpnghịthìsaukhitiếpthuđấuhàng,MỹvàLiênXôphảitổchứcmộtUỷbanLiênhợpgiúpchoTriềuTiênthànhlậpmộtChínhphủLâmthời,nhưngvìgiữahainướcMỹvàLiênXôvẫncòntồntạinhiềuvấnđềquantrọngchưanhấttrí,chonênđến1948vẫnchưathànhlậpđượcChínhphủLâmthờicủaTriềuTiên.

ThángTámnăm1948, tạimiềnnamTriềuTiênthànhlậpnướcDânquốcĐạiHàn.ThángChínnămấy,ởmiềnBắcTriềuTiênthànhlậpnướcCộnghòaDânchủNhândânTriềuTiên.Vìđâylàhaichínhphủcótínhchấtkhônggiốngnhauchonênkhócửhànhđượccuộcphổthôngđầuphiếutoàndântộc.

ThángSáunăm1950,cuộcnộichiếnởTriềuTiênbùngnổ,quânLiênhiệpquốcdoMỹđứngđầu,đemngọnlửachiếntranhđốtlêntớisôngÁpLục.QuânChínguyệnNhândânTrungQuốcvàQuânđộiNhândânTriềuTiêncùngđánhchobèlũ.xâmlượcphảiluivềvĩtuyến38.

Đếnnăm1953,trênvĩtuyến38đãkíkếthiệpđịnhđìnhchiếnvàởhaibênvĩtuyến38lậpnênkhuphiquânsựrộng2km.ThậtkhôngaicóthểngờrằngđườngphângiớitiếpthusựđầuhàngcủaquânđộiNhậtnămđólạicóthểtrởthànhgiớituyếnchiacắtlâudàiBắcTriềuTiênvớiNamTriềuTiên.

CHUMINHNGỌC

Tạisaonói36kế,bỏchạylàthượngsách?

Hơnhainghìnnămtrướcđây,ởTrungQuốccónhàquânsưTônVũviếtramộtcuốnsáchđặttênlàTônTửbinhpháp.TrongđóTônTửkháiquátcácmưulượckếsáchtácchiếnthờiCổđạithànhbamươisáutìnhhuốnggọilàbamươisáukế.Bamươisáukếđượcphânlàmlụcthao.BathaođầulàcácmưukếthíchhợpvớihoàncảnhđangchiếmưuthếnhưMượndaogiếtngười(táđaosátnhân),Cáchbờnhìnlửa(cáchngạnquanhoả),Điệuhổrờinúi(Điệuhổlysơn).BathaosaulàcácmưukếdùngtrongtrườnghợpđangởvàothếkémnhưVesầulộtxác(kimthiềnthoátxác),Biếnkháchthànhchủ(Phảnkháchvichủ)Kếthànhkhông(Khôngthànhkế).

Bỏchạylàthượngsách(Tẩuvithượng)làtêngọikếcuốicùngtrongbamươisáukế.Tuynhiênngườitalạithườngnói“Trongbamươisáukế,bỏchạylàkếsáchtốtnhất”cứnhưđólàkếhaynhấttrongtấtcảbamươisáukế.Vìsaolạinhưthếnhỉ?

Tẩuvithượngkếlàmuốnnóitrongtrườnghợpthếlựccủakẻđịchđanghùngmạnh,màthếcủaquântathìkhôngcócáchnàocùnghọtácchiếnđược,thìsovớiviệcđầuhànghaygiảnghòavớiđịch,chẳngbằngthựchànhviệcrútluicókếhoạchđểbảotồnmộtphầnnhấtđịnhtrongthựclựccủamìnhnhằmtiệnchoviệctácchiếnlầnkhác.Nhưthếsẽlàthượngsách.Màcũngcóthểchữthượngkếởđâyýnóiđólàkếthứbamươisáu,xếpởcaonhtheothứtựchứkhôngcónghĩalàtốtnhất,haynhất.

BamươisáukếđãtậptrungmưulượckìlạcủacácnhàbinhphápCổđạiởTrungQuốc,cóhàmýnghĩasâusắc,vìthếcònđượclưutruyềnchotớingàynayvàđượcconngườingàynaybàntới.

LIÊUKIỆNHOA

"Chiếntranhlạnh"làgì?

SaukhiChiếntranhThếgiớiIIkếtthúc,trongtìnhhìnhchínhtrịthếgiớiđãxảyramộtsựthayđổirấtlớn:phetưbảnchủnghĩaphươngTâydocácnướcMỹ,Anh,PhápđứngđầuvàphexãhộichủnghĩaphươngĐôngdoLiênXôcũđứngđầu,vìcóniềmtinchínhtrịkhácnhau,chonêncótháiđộthùđịchvớinhau.Nhưngsứcmạnhquânsựcủacảhaibênđềuhếtsứctolớn,vớivàitriệuquânvàvàingànđầuđạnhạtnhân,nếuđemsứcmạnhquânsựnàyrasửdụngthìbênnàocũngcóthểtiêudiệtđượcđốiphươngđếnvàilần,vìthếchẳngcóaidámsửdụngsứcmạnhquânsựđểphátđộngchiếntranh.Tuynhiênbênnàocũngmuốnlàmchođốiphươngbịsuyyếu,đitớitanvỡ,chonêntấtcảcácthủđoạnbênngoàiphạmviquânsựđềuđượcsửdụng.

Cácthủđoạnnàybaogồm:phongtỏakinhtế,khôngđểchocáctàiliệukinhtếquantrọnglọtvàotayđốiphương,cảntrởsựpháttriểnkinhtếcủađốiphương;tấncôngvềchínhtrị,vậndụngmọicôngcụtuyên truyềnđể tấncôngcácyếuđiểmcủađốiphương,đánhvào lòngdâncủađốiphương,pháhoạilậtđổ,đàotạonuôidưỡngcácphầntửchốngđốitrongphebênkiavàpháigiánđiệptiếnhànhcáchoạtđộngpháhoại;chạyđuatrangbịquânsự,khôngngừngtăngcườngcáchoạtđộngquânsự,rasứcpháttriểncácvũkhímũinhọn,luônluônmuốnlàmchosứcmạnhquânsựcủamìnhhơnđượcđốiphương.

Tuycảhaipheđềuchưatrựctiếpnổsúng,nhưngthậtracảhaiđềuđangnằmtrongmộttrạngtháichiếntranh.ThượngnghịsĩMỹBecnaBalucđãmệnhdanhtrạngtháinàylàchiếntranhlạnh,đểphânbiệtvớichiếntranhnóngtrongđócódùngpháothậtvàđạnthật.

Đầunhữngnăm90củathếkỉXX,LiênXôcũtanrã,cácnướcĐôngÂutrảiquanhữngbiếnđộnglớn,cáigọi làphephươngĐôngkhôngcòntồn tạinữa.Tưđấytrởđichiến tranhlạnhcũngđãkếtthúc.

CHUMINHNGỌC

NămngôisaotrênquốckìTrungQuốccóýnghĩagì?

Quốckìlàbiểutượngcủaquốcgia.QuốckìcủanướcCộnghòaNhândânTrungHoalàlácờđỏcónămngôisao.Lácờđỏnămngôisaonomtrangnghiêmmàgiảndị.Mặtcờmầuđỏhìnhchữnhật,tỷlệgiữachiềudàivàchiềucaolàbaphầnhai,nămngôisaonămcánhmầuvàngđượcđặtởgóctrênbêntrái,trongđócómộtngôisaotohơn,bốnngôisaonhỏhơnđượctrảithànhvòngcungởbênphảingôisaolớn,ngôisaonàocũngcómộtgócchiếuthẳngvàotrungtâmđiểmcủangôisaolớn.

Nămngôi sao trên lácờđỏnămsaovốncóýnghĩa sâusắc.Ngôi saonămcánh tonhất tượngtrưngchoĐảngCộngsảnTrungQuốc,bốnngôisaonhỏvâyquanhngôisaolớntượngtrưngchotinhthầnđạiđoànkếtgiữanhândâncácdântộcTrungQuốc,dướisựlãnhđạocủaĐảngCộngsảnTrungQuốc.

NgườithiếtkếlácờđỏnămsaolàTăngLiênTùng.TrướckhithànhlậpnướcCộnghòaNhândânTrungHoa,HộinghịTrùbịcủaHộinghịChínhtrịHiệpthươngMớiđãyêucầutoànquốcdựthảoquốckì.TrongsốvàingànbảndựthảođãlựachọnrađượcđồánquốckìlàlácờđỏnămsaodoTăngLiênTùngthiếtkế.

Ngày 27 thángChín năm 1949,Hội nghị Toàn thể lầnThứNhất củaHội nghịChính trịHiệpthươngToànquốcđãthôngquaquyếtnghị:quốckìcủanướcCộnghòaNhndânTrungHoalàlácờnămsaonềnđỏ.TừđóđãrađờilácờquốckìtrangnghiêmmỹlệcủanướcTrungQuốcmới.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

GiơnevơlàthànhphốnổitiếngcủaLiênbangThụySĩ,mộtnướcTrungÂu.ThànhphốnàynằmởmiềntâynamThụySĩ,trênbờhồGiơnevơgợnsóngxanhbiếc.Giữahồcómộtsuốiphunnướcnhântạo,cộtnướcphunlêncóchiềucaohơn100m.ConsôngLanơtrongmátchảyxuyênquathànhphố,phânGiơnevơthànhhaikhuphốcổvàmới.KhuphốcổcónhiềuditíchdanhthắngcủathờikìTrungThếkỉ,cáccôngtrìnhkiếntrúchiệnđạivàcáccôngviêntrồngđầyhoacỏởkhuphốmớitrangđiểmchoGiơnevơtrởnênhếtsứclộnglẫy.

Giơnevơkhôngnhữnglàmộtđịađiểmdulịchnổitiếngthếgiớimàcònlàmộtthànhphốcótínhchấtquốctế.Nhiềutổchứcquốctếđãđặttrụsởởđây.ChẳnghạnVănphòngchâuÂucủaLiênhợpquốc,TổchứcYtếThếgiới,TổchứcChữthậpđỏquốctế.Nhiềuhộinghịquốctếquantrọngcũngđượctriệutậpởđây.

Giơnevơcũngcórấtnhiều lưuhọcsinhnướcngoài.Trên thếgiớikhôngcó trườngđạihọcnàogiốngnhư trườngđại họcGiơnevơ.Các lưuhọc sinhnướcngoài cònđônghơn cả sinhviên trongnước,chiếmkhoảng60%tổngsốsinhviêntrongtrường.SởdĩGiơnevơlàthànhphốmangtínhquốctếvìThụySĩlàmộtquốcgiatrunglập.

BắtđầutừthếkỉXVI,ThụySĩthựchiệnđườnglốitrunglập.Năm1815lạituyênbốtrởthànhmộtnướcmãimãitrunglập.Nhưvậytứclànóidùtrongthờikìhòabìnhhaythờikìchiếntranh,nướcnàysẽvĩnhviễngiữtháiđộtrunglậptrừtrườnghợpphảichốnglạinhữngkẻxâmlượcngoạilaiđểtựvệ.ThụySĩkhôngđánhnhauvớibấtkìquốcgianào,khônggiúpđỡmộtphenàotrongcácquốcgiagiaochiến,cũngkhôngthamgiacáckhốiliênminhquânsựvàkhôngchophéplãnhthổcủanướcmìnhbịnướckhácdùngvàomụcđíchcntranh.Vìthếsaunhiềugiaotranhxảyratrênthếgiớivàhaicuộcđạichiến,lãnhthổcủaThụySĩkhônghềbịngọnlửachiếntranhtànphá.

ThànhphốGiơnevơtồntạinhiềunămtronghoàncảnhhòabình,lạithêmkhíhậuônhòa,phongcảnhtươiđẹp,chonêntựnhiênđãtrởthànhmộtnơitốtđẹpđểcửhànhcáchộinghịquốctế.

VŨDUNGCHI

HộiChữthậpđỏlàmộttổchứcnhưthếnào?

HộiChữ thập đỏ là tổ chức cứu trợ tình nguyện quốc tế.Người sáng lập của nó là ôngHenriDunantngườiThụySĩ.

Năm1859,ItaliavàPhápliênkếtphátđộngchiếntranhchốngÁo.QuânbanướcchiếnđấuhếtsứcácliệtởvùngXonpherino.Trậnchiếnđấuchỉkéodài15giờ,nhưngsốngườichếtvàbịthươngtới24vạn.ÔngHenriDunantnhìnnhiềungườichếtkhôngđượcchôncất,ngườibị thươngkhôngđượccứugiúprấtđaulòng.VìthếôngđãbànvớiGiáohộiđểtổchứcmộtđộitìnhnguyệnnhậntráchnhiệmchămnomnhữngngườibịthương.Saukhichiếntranhkếtthúc,tạiGiơnevơ,ôngDunantđãkêugọicácnướctrênthếgiớithànhlậpmộthộicứutrợtìnhnguyện.Lờikêugọiđóđượcnguyênthủcácnlớnủnghộ.

Ngày22thángTámnăm1864, tạiGiơnevơđãtriệutậpmộthộinghịquốctế,chínhthứckíkếtCôngướcvềHộiChữthậpđỏQuốctế.NgàyđótrởthànhngàykhaisinhHộiChữthậpđỏQuốctế.ĐểtỏlòngtôntrọngđốivớinướcchủnhàThụySĩvàcánhânôngDunant,đạibiểuhộinghịđãnhấttrílấyquốckìThụySĩlàmbiểutượngcủahội,đổimàunềnthànhtrắng,ởgiữacómộtchữthậpđỏ.Màuđỏbiểuthịviệcphụcvụcácnạnnhânbịđổmáu,cònmàutrắngbiểuthịsựbìnhan.

HộiChữthậpđỏQuốctếdoôngDunantsánglậpđếnnayđãcóhơn130nămlịchsử.Nhiệmvụcủahộiđãtừcôngtácbanđầulàcứugiúptrongthờichiến,pháttriểnlênvàgồmcảviệccứutếthiêntaitrongthờibình,cứutếxãhội,phúclợixãhội,truyềnmáucấpcứuvàhộlí.Hiệnnaytrênthếgiớiđãcóhơn120quốcgiathànhlậpHộiChữthậpđỏ.RiêngcácnướctheođạoHồilấyvầngtrănglưỡiliềmmàuđỏthaychochữthậpđỏ.

VŨDUNGCHI

Thếgiớicóbaonhiêudântộc?

TrungQuốccó56dântộc.CóngườichorằngTrungQuốccóthểlàquốcgiacónhiềudântộcnhấtthếgiới,kìthựckhôngphảinhưthế.ỞchâuÁ,nếutínhcácquốcgiacóhơn50dântộc,thìcòncóẤnĐộ,Philippin,Indonesia.NghenóiIndonesiacó150dântộc.QuốcgiacónhiềudântộcnhấtthếgiớilàNijeria,cótới250dântộclớnnhỏvớihơn80triệungười,chiếm1/8tổngsốdântộctrênthếgiới.

Nói tómlại thếgiớicóbaonhiêudân tộc?Theonhữngthốngkêchưađầyđủ,consốđóchừng2000.

Sốlượngnhânkhẩucủacácdântộctrênthếgiớikhácnhaurấtxa.Dântộclớnnhấtlêntớihơnnghìntriệu,dântộcnhỏnhấtchỉcóvàichụcngười.Bảydântộccótổngsốnhânkhẩulêntớiquá100triệulàngườiHán,ngườiInđuxtan,ngườiMỹ,ngườiBănggan,ngườiNga,ngườiNhật,ngườiBraxin.60dântộccónhânkhẩutừ10triệuđến100triệu,202dântộccónhânkhẩutừ1triệutới10triệu,92dântộccónhânkhẩutừ10vạnđến1triệu.Nhânkhẩucácdântộckháckhôngcóđủ10vạn.

TổngsốcácdântộcởchâuÁlàtrênmộtnghìn,đạikháichiếmnửatổngsốdântộctrênthếgiới.ChâuÁlàđạilụccónhiềudântộcnhất,châuÂuướctínhcó170dântộc,khoảng20quốcgiacơbảnchỉcómộtdântộc.

THÁITÀIBẢO

TrungQuốccóbaonhiêudântộc?

TrungQuốcmộtquốcgiacónhiềudântộc,ngoàidântộcHáncósốnhânkhẩuđôngnhất,hiệnnaycòncó55dântộcthiểusố.Nhânkhẩucủacácdântộcthiểusốchiếmkhoảng6%tổngsốnhânkhẩutoànquốc,tứclàkhoảng60triệungười.

Sốlượngnhânkhẩucủacácdântộcthiểusốhơnkémnhaurấtnhiều.Cácdântộccónhânkhẩutrên1triệulàMôngCổ,Hồi,Tạng,DuyNgôNhĩ,Miêu,Di,Choang,BốY,TriềuTiên,Mãn,Đồng,Giao,Bạch, tấtcả13dân tộc, trongcácdân tộc thiểusố,dân tộcChoangcónhânkhẩunhiềunhấtkhoảng13triệu.

15dântộccónhânkhấutừ10vạnđến1triệulàThổGia,Cadắc,HaNi,Thái,Lê,Lisu,Va,Xa,CaoSơn,Lahu,Thủy,ĐôngHương,NạpTây,Thổ,Lôba.

Có18dântộcvớinhânkhẩutừ1vạntới10vạnlà:Cancát,CảnhPhả,Tahua,MôLao,Khương,Burăng,Sanra,MaoNan,Cơlao,Siba,AXương,VuMi,Tátgích,Nộ,Ơuônkhơ,BăngLong,Môna,ChiNô.

Các dân tộc có nhân khẩu dướimột vạn là:Udơbếch,BảoAn,Uycu,Kinh, Tácta,ĐộcLong,Ơluânxuân,Hôchê,Nga, tấtcả9dân tộc.TrongsốđócácdântộcHôchêvàNgakhôngcó tớimộtngànngười.

NgoàiraởVânNamvàTâyTạngvẫncòncóngườiXoáMãnvàngườiĐăng.Chođếnnayvẫncònchưaxácminhđượcthànhphầndântộc.

Tấtcả55dântộc thiểusốđềulà thànhviên trongđạigiađìnhdântộcTrungHoa,họcùngvớinhữngngườianhemdântộcHánsửdụngsứclaođộngcầncù,tinhthầndũngcảmvàtrítuệcủamình,pháttriểnnềnkinhtếcủaTổquốc,tạonênnềnvănhóalịchsửchungcủaTrungHoa.

THÁITÀIBẢ>

Tạisaonăm1997HồngKôngđượctrảvềchoTrungQuốc?

ỞmiềnnamTrungQuốc,phíađôngcửasôngChâuGiangmĩlệcómộtthànhphốhảicảngphồnvinhthịnhvượnglàHồngKông.Vùngđấtnàyquanhnămđượchưởngánhsángmặttrời,khíhậuấmápdễchịu.VìHồngKôngnằmởphầnphíabắcbiểnĐông,chonênvềphíađôngthôngtớiTháiBìnhDương,phíatâytiếpvớiẤnĐộDương,vàthànhphốcómộtvịtríkinhtếrấtquantrọng.Thếnhưng100nămnay,lácờquốckìcủanướcAnhlạiphấpphớitrênđấtHồngKông.Vìsaovậy?

VốnlàdướichếđộthốngtrịcủavươngtriềunhàThanh,trongnhữngnăm40thếkỉXIX,dochínhsáchbếquantỏacảngkéodài,chínhquyềnchuyênchếphongkiếnởTrungQuốcngàycànghủbại,chínhphủMãnThanhgiápmặtvớinhữnghỏapháovàchiếnthuyềnhùngmạnhcủachủnghĩathựcdânphươngTây,đãchiếnbạinhiềuhơnlàchiếnthắng,cầuxinnhiềuhơnlàphảnkháng.

TừkhinướcAnhphátđộngcuộcChiến tranhNhaphiến lần thứnhấtnăm1840, triềuđìnhnhàThanhđãliêntiếpkívớichủnghĩađếquốcnhữngđiềuướclàmnhụcTổquốc.Từđấyvềsau,nhândânTrungQuốcphảisốngrênxiếtdướigótsắtcủachủnghĩathựcdân.Lãnhthổbịchiacắt,nhândânbịlàmnhục,bạctrắngchảynhưsuốivàotúicủa

Quabaonhiêuđiềuướcsỉnhụcnhưthế,HồngKôngbịđếquốcAnhcưỡngđoạt,bắtphảichothuê:

."ĐiềuướcNamKinh"năm1842,quyđịnhcắtnhượngđảoHươngCảngchonướcAnh,

."ĐiềuướcBắcKinh"năm1860quyđịnhcắtnhượngvùngđấtphíanamđườngphốgiớihạnngàynayởđầuphíanambánđảoCửuLong.

.Năm1895,saukhitoànbộhạmđộiBắcDươngbịđánhchìmtrongcuộcchiếntranhTrungNhậtnămGiápNgọ,chínhphủnhàThanhkhôngngócđầulênđượcnữa.Vì thế thángSáunăm1898đãcùngvớinướcAnhkíkết"Điềuướcđặcbiệt"mởrộngkhaithácđịagiớiHươngCảng,quyđịnhrằng:Từngày1thángBảynămấy,chínhphủMãnThanhđemmộtvùngđấtrộnglớnlàphầnphíabắccủabánđảoCửuLongnằmởphíabắcđườngphốgiớihạnngàynayvàphíanamconsôngTrầmXuyên,cùngvớigần200hònđảochonướcAnhthuê99năm,tớingày30thángSáunăm1997thìhếthạn.

ĐếnthángMườiHainăm1984,chínhphủhainướcTrungQuốcvàAnhchínhthứckíbảntuyênbốchunggiảiquyếtvấnđềHồngKông.ChínhphủCộnghòaNhândânTrungHoatuyênbốđếnngày1thángBảynăm1997sẽlấylạichủquyềnvềHồngKông.HiệnnayHồngKôngđãtrởvềtrongvòngtaycủaTổquốc.

NGÔNHÃTIÊN

TạisaoởMaCaocácsòngbạcrấtphátđạt?

Ngày20thángMườiHainăm1999,MaCaotrởvềtrongvòngtaycủaTrungQuốc.VốnlàmộtthànhphốnổitiếngthếgiớiMaCaokhôngchỉcónghềdulịch,cảnghềlàmđồchơitrẻconcũngrấtphátđạt,đồngthờicáchoạtđộngđánhbạcởđấycũngrấtsôinổi.Vìsaovậy?

NgaytừnhữngnămcuốitriềuMinh,MaCao(ÁoMôn)đãtrởthànhcửakhẩuthôngthươngđốingoạicủaTrungQuốc.ThươngnghiệpvàmậudịchvớinướcngoàilànộidungchủyếucủanềnkinhtếMaCao.NhưngsaucuộcChiếntranhNhaphiến,nhữngcửakhẩunhưQuảngChâu,ThượngHảiđượcmởra,chonênngànhthươngnghiệpvàmậudịchcủaMaCaobịthunhỏrấtnhiều.

Trướcsứctấncôngcủakinhtếtưbảnnướcngoài,nềnkinhtếtiểunôngcủaTrungQuốcphảichịumộtsứcpháhoạirấtlớn.Rấtnhiềuthợthủcôngthấtnghiệp,nhữngláibuônvànôngdânphásảnlũlượtkéonhauđếnMaCaođểtìmlốithoátchocuộcsống,nhữngkẻlưumanhvàcônđồởđịaphươngđãlợidụngtâmtrạngtuyệtvọngvàkhaokháttìmkếsốngsótcủanhữngconngườinàyđểkiếmtiềnthôngquacáctròcờbạc.

ĐếnniênhiệuĐạoQuangđờinhàThanh,nghềcờbạcởMaCaođãhếtsứcthịnhvượng.Consốcácloạisòngbạclêntớitrên2000.Saunăm1860,cácnhàđươngcụcBồĐàoNhabắtđầuđánhthuếcácsòngbạc,đồngthờicôngkhaimởthầupháttriểncácsòngbạc,lạicònbanhànhnhữngchínhsáchưuđãi.NhờđómàhoạtđộngcờbạcởMaCpháttriểnrấtnhanh.

Từsaunăm1870,chỉriêngngànhcờbạc,mỗinămcácnhàđươngcụcBồĐàoNhavàMaCaođãthunhậptới28vạnđồngtrởlên.Khôngbaolâusau,cácnhàđươngcụcHồngKôngvàAnhnghiêmcấmcờbạcởHồngKông,cònởMaCaothìcácnhàđươngcụcMaCaovàBồĐàoNhalạiluônluônbanbốnhữngbiệnphápbảovệngànhđánhbạc.TìnhhìnhnàylạicàngtạođiềukiệnpháttriểnngànhđánhbạcởMaCao.

Trongnhữngnăm60thếkỉXX,mứcthuếthuđượctrongngànhcờbạcởMaCaođãlêntớihơnnửatổngsốthunhậpcủathànhphố.VìthếthángHainăm1961,chínhphủBồĐàoNhađãcăncứvàokiếnnghịcủacácnhàđươngcụcBồĐàoNhaởMaCao,chuẩnyđểMaCaolấyngànhcờbạclàmmộttrògiảitríđặcbiệt,nhờđómàlàmchongànhcờbạcởMaCaođượchợppháphoá.

LADUẪNHÒA

Tạisaonhữngngườibuônbánlạiđượcgọilà"thươngnhân”?

NgườibuônbánởTrungQuốcđượcgọithốngnhấtlàthươngnhân.TrongthờikìCổđạiởTrungQuốc,dânchúngđượcphânlàmbốnloại:sĩ,nông,công,thương.Cònhiệnnay,cáchphânloạinhândânlàcông,nông,binh,học,thương.Dođócóthểthấyrằng"ươngnhân”làtêngọichínhthứcmộtloạingười.

Trướcđâyhơnhaingànnăm,ởTrungQuốccómộttriềuđạigọilàtriềuđạinhàThương.ÔngvuacuốicùngcủatriềuđạinàylàTrụVương,mộtkẻtànbạovôđạo,chonêncuốicùngđãbịnhàChulậtđổ.Saukhimấtnước,TrụVươngchỉcầnmộtđámlửalàtựthiêuxong,nhưngđámquýtộctriềuđìnhnhàThươngvongquốcthìcósốphậnthậtlàbithảm.Tấtcảcácruộngđất,nôlệmàxưakiabọnnàychiếmhữuđềuđãbịquýtộcthuộcChuchiếmđoạthết.Vìkhôngthểlàmquanđược,màcũngkhôngmuốnbịmấtmặtvìđilàmruộng,chonênnhữngconngườiấykhôngcòncóthểlàmgìkhácngoàiviệcđibuôn.

Thờibấygiờbuônbánlàmộtchứcnghiệpthựctếbịngườitacoithường.Nhưngcũngmayxãhộiđãpháttriển,cácvậtphẩmdầndầntrởnênphongphú,vìthếnếulàmnghềnàythìcũngcóthểmiễncưỡngkiếmđượcmiếngcơmmàăn.ThếlàcácquýtộcnhàThươngcùngconcháucủahọđãđờiđờitiếptụclàmnghềbuônbán.VìnhữngkẻlàmnghềbuônbánđềulàngườinhàThương,cùngvớicácđờisaucủahọnênthờinhàChu,loạingườinàyđãđượcgọilà"thươngnhân".Vềsaunhữngngườilàmnghềbuônbánngàycàngnhiều,họkhôngphảichỉlàconcháucácđờisaucủanhữngngườinhàThương,nhưngcáchgọi"thươngnhân"đểchỉchungnhữngngườibuônbánđãđượcsửdụngkéodàichođếnngàynay.

Từcáchgọinàykhiếnphátsinhcáctừthươngnghiệp,thươngphẩm,thươngđiếm.CóthểnóirằngtrongngônngữvàvăntựTrungQuốc,thươnglàmộtđạigiađìnhcóconcháungàycàngđôngđúcvàngàycànghưngvượng.

KHANGBÌNH>

Tạisaothờikìthượngcổngườitadùngvỏsò,vỏốclàmtiền?

Tổtiêncủaloàingườiđãtừngcómộtgiaiđoạnsinhhoạtquầncưnguyênthủy.Họmặcdathú,ănquảdại.Theođàpháttriểnnănglựcsảnxuất,conngườiphátminhđượclửavàhọcđượccáchchếtạonhữngcôngcụsảnxuất.Họdầndầnkhôngchỉcókhảnăngduytrìđượcđờisốngcơbản,màcòncódưthừa.Vìthếngườitađãnghĩtớiviệcđemnhữngvậtthừađểđổilấynhữngthứcầnthiết.Chẳnghạnđemvàitấmdathúđiđổilấymộtcáirìu,đemmộtconcừuđiđổilấyvàicângạo.Sauđóngườitapháthiệnthấyrằngcáchtraođổihiệnvậtnhưvậylàkhôngtiện.Chẳnghạnnhưngườicódathúmuốnđổilấygạo,nhưngngườitraođổikhôngmuốncódathúcủaanhtamàlạicầnlưỡirìu.Vìthếdầndầnngườitacảmthấyrằngđầutiêncầnphảiđổilấymộtvậtmàmọingườiđềuthíchtiếpnhận,chẳnghạnbò,ngựa,dê,dao,cáicầy,lươngthực...rồidùngthứđóđổilấynhữngvậtcủangườikhácmàmìnhđangmuốncó.Vậtmàmọingườiđềumuốntiếpnhậnấyđượcgọilà"hoátệ".

Vềsau,ngườitacảmthấyrằnglàmnhưthếvẫnchưathuậntiệnvàcuốicùngđãtìmramộtvậtmàmọingườiđềuthíchtiếpnhận,đólàcácvỏsò,vỏốc.Cácvỏsò,vỏốccổănđẹp,chắcchắn,bền,lạicòndễmangđimanglại.Chúngsinhraởbiển,màtổtiênngườiHánlạisốngởmiềnTâyBắcxabờbiển,nêncácthứấyrấtđượcquýtrọng.Thếlàvỏsò,vỏốcbắtđầuđượcsửdụngphổbiếnlàm"hoátệ".

Ngônngữngàynaycóthểchothấyconngườithờibấygiờcoitrọngcácvỏsò,vỏốcnhưthếnào.Chẳnghạnngườitagọicácvậtđượcquýtrọnglàbảobối,tấtcảcácchữcóliênquanđếntàisảnvàsựgiàunghèođềuthườngcóchữbối(vỏsò)làmộtbộphậncủachữ,vídụnhưcácchữtài(tiềntài),hoá(hànghoá),quý(quýbáu),tham(thamlam),bần(nghèo)...

QUÁCHCẢNHPHONG

Tạisaongườixưagọiđồngtiềnlà“khổngphươnghuynh"?

Khôngbiếtcácbạnđãchúýhaychưa?Cácđồngtiềncổ,bấtluậntonhỏvàcóhìnhdạngnhưthếnào,ởgiữabaogiờcũngcómộtcáilỗhìnhvuông.

Thựctế,việcđúctiềnsẽdễdànghơnnếuđểmộtcáilỗvuônggiữađồngtiền.Saukhingườithợnấuchảyđồngvàđúcthànhtiền,chúngđềucónhữngviềnxungquanhrấtthôráp,khôngtròn.Muốnlàmchocácđồngtiềnđượctròn,ắtphảidùnggiũamàgiũa.Tuynhiênnếugiũatừngđồngtiềnthìsẽmấấtnhiềuthìgiờ,thếlànhữngngườithợthôngminhđãnghĩracáchdànhlạiởgiữamộtcáilỗ,sauđóxâutiềnvàomộtcáiquevàcùngmộtlúcgiũađượcnhiềuđồngtiền.Nhưngnếulỗhìnhtròn,thìkhigiũa,cácđồngtiềnsẽxoayvàrấtkhógiũa.Chỉbằngcáchlàmlỗđồngtiềnthànhhìnhvuông,thìsaukhixâuvàomộtcáiqueđểgiacông,cácđồngtiềnmớikhôngxoay,vànhưvậysẽrấtdễdàngchoviệcgiũa.Đólànguyênnhândẫntớicáilỗvuôngởgiữamỗiđồngtiền.

Trongđờisốngngàythường,đồngtiềntuykhôngcósứcvạnnăng,nhưngkhôngthểnàothiếunóđược.Màvậtnàokhông thể thiếuđược thìngười ta thườngđemnóđặtvàomộtvị trí quan trọng.Trongxãhộiphongkiếnthìhuynh(anh)làcontrưởngtronggiađình,địavịcủahuynhchỉthuacóbố,vìthếgọiđồngtiềnlà"huynh"thìkhôngcógìthíchhợpbằng.Dođóngườitađãtônxưngđồngtiềnlà“khổngphươnghuynh”(anhlỗvuông).

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tạisaoconđườngthôngthươngcổđạiđượcgọilà"ConđườngTơlụa"?

DướitriềunhàHán,TrungQuốcđãmởđượcmộtconđườngthôngthươngcókhởiđiểmlàthủđôTrườngAnthờibấygiờ(nay làTâyAn)vànằmvắtngangquađại lụcchâuÁ,chạy thẳng tớiĐịaTrungHảirồilạiượtbiển,đạttớiđiểmcuốicùnglàthànhLaMã.Thôngquaconđườngthôngthươngkéodàihơnbảyngànkilômet,liênkếtbalụcđịachâuÁ,châuPhivàchâuÂu,dântộcHánđãchuyểntớitoànthếgiớinềnkĩthuậtnôngnghiệp,thủcôngnghiệptiêntiến,baogồmcảbốnphátminhlớn.NgượclạinhiềusảnvậtvàvănhóađộcđáocủaphươngTâynhưsưtử,lạcđà,nho,dưachuột,cảđếnPhậtgiáocủaẤnĐộ,hộihọacủaHyLạpcũngđượctruyềnnhậpvàoTrungQuốc.NềnkinhtếvàvănhóacủahaimiềnĐôngTây,nhờcóconđườngthôngthươngnàyđãđượcgiaolưu,đemlạiảnhhưởngrấtlớnchosựpháttriểncủanềnvănminhthếgiới.

Trênconđườngbuônbánnày,hồibấygiờthứhàngđượcchởđinhiềunhấtlàtơlụa,mộtđặcsảncủaTrungQuốc.Vì thế con đường này đã được gọi là "Con đườngTơ lụa".Nghe nói khimột vịhoàngđếLaMãlầnđầutiênmặcbộquầnáobằngtơlụadoTrungQuốcsảnxuấtđểđixemhátđãgâychấnđộngcảkinhthànhLaMã.

ConđườngtơlụađãđượckhaithôngbởinhàdulịchkiệtxuấtdướitriềuHánVũĐếlàTrươngKhiên.HồiHánVũĐếmớilênngôi,miềnBắcTrungQuốcđangbịnhữngdântộcdumụcHungNôxâmchiếmcướpbóc.Đểtrừbỏmốitaihọanàyởvùngbiêncương,HánVũĐếđãsaiTrươngKhiênđicácnướcnhưĐạiNguyệtThị,liênhợphọlạiđểcùngnhauđánhHungNô.

Năm139trướcCôngnguyên,TrươngKhiênxuấtphátđiTâyVực,nhưngchẳngbaolâuôngđãbịquânHungNôbắt.Sau11nămbịgiamgiữ,ôngtrốnthoátvàđếnnăm126trướcCôngnguyênthìtrởvềđượcTrườngAn.DướisựchỉđạocủaTrươngKhiên,quanquântriềuđìnhnhàHánđãđánhbạiđược quânHungNô, khống chế được khu vựcHàTây thông tới TâyVực.Năm119 trướcCôngnguyên,mộtlầnnữaHánVũĐếlạisaiTrươngKhiênđisứTâyVực.ÔngtớinướcÔTôn(nayởvùngsôngYLêvàhồYTắcKhắcƯ,lạisaiphósứđếncácnướcĐạiNguyệtThị,AnTức(naylàIran),QuyênĐộc(ẤnĐộthờicổ).Sauđóđếnnăm115trướcCôngnguyênthìtrởvềTrườngAn.

Donhữnghạnchếcủađiềukiệnlịchsử,sứthầnHánchưathểtheoconđườngthôngthươngnàymàtớiđượcđếquốcLaMãcủaphươngTây.Nếukhông,theolờicácsửgia,lịchsửcủathếgiớisẽphảiviếtlại.

LADUẪNHÒA

Tạisaotiềnthùlaoviếtsáchlạigọilà"nhuậnbút"?

Hơnngànnămtrướcđây,khaiquốccôngthầncủatriềuđạinhàTùylàTrịnhDịchđượcTùyVănĐếDươngKiêntrọngdụng,đềbạtlàmmộtchứcquantotrongtriều.NhưngvềsauTrịnhDịchlơlàcôngviệc,khôngliêmkhiết,lạibấthiếuvớimẹ,chonênbịgiángchức.

Khôngbaolâusau,TùyVănĐếnhớlạirằngTrịnhDịchxưakiacónhiềucônglao,chonênlạigọiradùngvàcholàmchứcThứsử.

MộthômTùyVănĐế thiết yến trong cungLễTuyềnđểkhoảnđãiTrịnhDịch.Trong lúcmọingườiđangchèchénrấtcaohứng,TùyVănĐếnóivới

-Trẫmgiángchứckhanhđãlâulắmrồi,việcnàylàmchotronglòngtrẫmkhônglàmsaonguôiđược.

Rồingaysauđó,TùyVănĐếtruyềnchỉtạichỗ,bổnhiệmTrịnhDịchlàmThượngtrụquốcvàbanchotướcvịquốccôngđấtBái.TheochếđộcủatriềuđìnhnhàTùythìThứsửchỉlàcấpquancaonhấtcủamộttỉnh,cònThượngtrụquốclạilàchứcquanởcấpcaonhấttrongbộmáytrungương.NhưvậycóthểthấyTùyVănĐếhếtsứccoitrọngTrịnhDịch.

TiếptheođóTùyVănĐếnóivớicácthịthần:-TrịnhDịchđãcùngsốngcùngchếtvới trẫm,cùngvới trẫmtrảiquakhôngbiếtbaonguynan.

Trẫmthườngnghĩtớiđiềuđómàkhôngthểnàoquênđược.TrịnhDịchnghethấythếhếtsứccảmđộng,bènnângchénxinđượcchúcthọTùyVănĐế.Tùy

VănĐếbènsaiquannộisửlệnhlàLíĐứcLâmlậptứcthảochiếuthư,phongtướcvàbổnhiệmquanchứcchoTrịnhDịch.ThừatướngCaoQuýnhđứngởbêncạnhbènnóiđùavớiTrịnhDịch:

-Bútkhômấtrồi,phảinhuậnbút(làmchobútướttrơn)thôi.TrịnhDịchtrảlời:-Tôiđãphảirangoàilàmmộtchứcquanđịaphương,vừađượcthánhchỉlàlậptứcđánhngựatrở

vềngay,chẳngcómộtđồngmộtchữnào.Vậythìlấygìđểnhuậnbútchocácvịbâygiờ?TùyVănĐếnghethấythếkhàkhàcảcười.Vềsaungườitathườngdùnghaitiếngnhuậnbútđểchỉtiềnthùlaokhinhờngườikhácthảothơ

văn,viếtthưpháphayvẽtrađềuchỉlàmộtcáchnóitrênvăntự.Cònngàynaynhuậnbútđãtrởthànhmộtcáchnóithôngthườngđểchỉtiềnthùlaotrongcáctrườnghợpnày.

LƯUCHÍNHHƯNG

"Thấtthậpnhịhàng”lànhưthếnào?

NgườitathườngdùngnhómtừThấtthậpnhịhàng(bảymươihainghề)đểgọikháiquáttấtcảcácngànhnghềtrongxãhội.CáchnóiThấtthậpnhịhàngthậtralàdiễnbiếnmởrộngtừTamthậplụchàng(bamươisáunghề).

CáchnóiTamthập lụchàngxuấthiện lầnđầu tiên trongcuốnThanhba tạpchídohọcgiảđờiTống làChuHuybiên soạn.ChuHuynói rằngcácngànhnghềdưới triềuđạinhàĐườngởTrungQuốccóTamthậplụchàngtứclà:Nhụctứhàng(hàngthịt),cungphấnhàng(hàngsonphấncungđình), thànhyhàng (hàngáomay sẵn),ngọc thạchhàng (hàngđáquý), châubảohàng (hàngchâubáu),tyđiềuhàng(hàngtơlụa),chỉhàng(hànggiấy),hảivịhàng(hànghảivị),tiênngưhàng(hàngcátươi),vănphòngdụngcụhàng(hàngdụngcụvănphòng),tràhàng(hàngchè),trúcmộchàng(hàngtregỗ),tửumễhàng(hàngrượuvàgạo),thiếtkhíhàng(hàngđồsắt),cốtúhàng(hàngđồthêu),châmtuyếnhàng(hàngkimchỉ),thangđiếmhàng(hàngnướcsôi),dượctứhàng(hàngthuốc),tráttáchàng(hàngchâmcứu),đàothổhàng(hàngsành),ngổtáchàng(hàngkhámnghiệmtửthi),vuhàng(hàngbói toán),dịchchuyểnhàng(hàngchuyểnđạtgiấy tờ),quanmộchàng(hàngáoquanbìcáchhàng(hàngda),cốcựuhàng(hàngđốcũ),tươngliệuhàng(hàngtươngdấm),sàihàng(hàngcủi),võngcổhàng(hànglướiđánhcá),hoasahàng(hànglụahoa),tạpxoahàng(hàngxiếcảothuật),tháidưhàng(hàngxehoa),cổnhạchàng(hàngâmnhạc),hoaquảhàng(hànghoaquả).

Vềsaulạicónhữngcáchnói:Thấtthậpnhịhàng(bảymươihaihàng),tambáchlụcthậpnhịhàng(ba trămsáumươihàng).ĐólàdohọcgiảCậnđạiTừKhađềxuất trongcuốnThánhBáiloạisaonôngthươngtoạ.Ôngviếtrằngcáigọilàbamươisáuhànglànóivềcácthứngànhnghềkhácnhau,thốngkêmộtcáchsơlược,dựatheosựphâncôngcủaxãhội.Tamthậplụchàngtănggấpđôithìsẽthànhthấtthậpnhịhàng,còntănggấpmườithìsẽthànhtambáchlụcthậpnhịhàng.Tuynhiênthuyếttamthậplụchàngkhôngphảilàmuốnnóitrongxãhộichỉphâncôngthànhbamươisáungànhnghề,màmuốnnêulênrằngcácngànhnghềtrongxãhộithìkhôngthểnàođếmchoxuể.Cáccáchnóithấtthậpnhịhànghaytambáchthậpnhịhàngcũngđềuchỉlàmuốnnóitrongxãhộicórấtnhiềungànhnghề.

Theođàpháttriểnkhôngngừngcủaxãhội,sựtíchlũyvềvănhóangàycàngthêmphongphú,cáclãnhvựcmànhânloạiđivàotìmtòingàycàngmởrộngvàkhơisâu,nhữngngànhnghềmớikhôngngừngphát triển,chonênhiệnnaysựphâncôngxãhộiđãvượtxanhiềuconsốba trămsáumươingànhnghề.

DIỆPQUẢNGSINH.

Tạisaogiấybạclạiđượcgọilà"saophiếu"?

TrungQuốclàquốcgiacógiấybạcsớmnhấttrênthếgiới.Ngaytừnăm119trướcCôngnguyên,nhàTâyHánđãdùngnhữngmiếngdavuôngmỗichiều1xích(thướcTrungQuốc)vẽnhữnghìnhmàutrênđó,làmthànhtiền40vạn.

Mộtmiếngdadênhỏmàlạiđặtgiácaonhưthếthậtkhócóthểlàmngườitachấpnhận.ĐếnđờinhàĐường,thươngnhâncácnơiđếnkinhthànhTrườngAn,saukhibánhànghóacủa

mình,khôngphảimangtiềntrởvề,màchỉcầnđếncơquanđạikhoándotriềuđìnhthiếtlậpđểnhậnmộttấmphiếukhoán.Tấmphiếukhoánnàyđượccắtlàmđôi,mộtnửadothươngnhânmangvề,cònnửakiathìcơquanchínhphủgửitớicơquanchínhphủởnơithươngnhânấycưtrú.Saukhivềtớinơi,thươngnhânđưatrìnhnửatấmphiếukhoán,nếuhainửaghépvàonhaukhôngcógìsaithìcóthểđổilấytiền.Phươngphápnàytựanhưchotiềnbayđibayvềrấtlàtiệnlợi.Vìthếđượcgọilàphitiền(tiềnbay).Cácmiếngdadênóitrêncùngvớicáctấmphitiềnnàyđềucóđủtínhchấtcủatiềngiấy.

ĐếnnhữngnămđầucủađờiBắcTống,việcmuabánhànghóasửdụngnhữngđồngtiềnnhỏbằngsắt,nhưngnếumuamộtsúclụathìphảidùngđến2vạnđồng,nặngtới65kg,hếtsứckhôngtiệnlợi.VìthếtrongvùngTứXuyênđãcóngườitựđộnginramộtthứgiấybạcgọilàgiaotử(vậtgiaolưu)đểlưuthôngthaychotiềnsắt.Nhưvậylàđãxuấthiệnthứgiấybạcđầutiêntrênthếgiới.

VềsauquânKimởphươngBắcxâmchiếmTrungNguyên,đãpháthànhmộtthứgiấybạccótên"giaosao"(bạcgiấygiaolưu).ĐếntriềuNguyên,NguyênTháiTổHốtTấtLiệtcũngingiao

ĐếntriềuThanh,tiềnđượclàmbằngđồng.Vìchiếntranhkéodàinhiềunăm,côngviệcgiaothônggặptrởngại,chonênởkinhthànhkhôngcóđồngđểđúctiền.Thanhtriềubènpháthànhhaithứtiềngiấylà"ĐạiThanhbảosao"(BạcgiấyquýĐạiThanh)và"Hộbộquanphiếu"(phiếuchínhthứccủabộHộ).Dầndầnvềsautronghaidanhtừ"bảosao"và"quanphiếu",ngườitalấyởmộttừchữcuốicùngđểgọitắtgộplạilà"saophiếu".Từđóvềsau"saophiếu"trởthànhtêngọigiấybạcđượclưuhành.

TỪCỐCAN-QUÁCHCẢNHPHONG

Tạisaokhibuônbánphảikíhợpđồng?

Nhà biên kịch vĩ đại của nước Anh Sechxpia đã viết vở kịch trứ danhNgười lái buôn thànhVơnidơ.NhânvậtchínhcủavởkịchnàylàAntonio,muốngiúpđỡchobạnmìnhlàBaxaniocóthểkếthônvớivợchưacướilàPoxinia,đãvaymộtmóntiềncủataychovaynặnglãiXialoc.Khivaytiền,haibênđãkíhợpđồng,AntoniosẽlấycácmónhàngtrênchuyếntàucủaAnhđểtrảnợ,nhưngnếuđếnhẹnmàchưatrảđược,XialocsẽcắttrênngựcAntoniomộtmiếngthịtđểbùnợ.

Theoquyđịnhmậudịchthìhaiphíavayvàchovay,hoặchaiphíamuavàhán,trướckhitiếnhànhviệcgiaodịch,đềuphảikíhợpđồng.Hợp1;ngcònđượcgọilàkhếước.Việclậphợpđồngphảiđượchai bên nhất trí, nếumột bên không chấphành hợpđồngmà thiếu lí do hợppháp, đối phương cóquyềnđòibồithườngvềnhữngsựổnthấtchoviệchợpđồngkhôngđượcchấphànhgâyra.Vìthếhợpđồngcósứcràngbuộcmangtínhphápluật,bảođảmquyềnlợicủacảhaiphía.TuynhiênbảnhợpđồngđẫmmáumàXialockívớiAntoniothựctếkhôngchỉvìlợiíchmàlàvìmuốnbáothù:AntonioxưanayvẫnkhôngchịuđượccáithóimưulợicủaXialoc,chonênthườnglàmnhụcXialoctrướccôngchúng.Xialocômhậnđãlâungày,vìthếlầnnàylãotìmcáchtrảthùchokìđược.

ĐiềubấthạnhlàchiếctàuchởhàngcủaAntoniogặpbãonênbịchìm.Xialockhôngchịutiếpnhậnsựđiềuđìnhcủabấtcứngườinào,nhấtquyếtmuốnthựchiệnđúngđiềuquyđịnhtronghợpđồng,tứclàcắtlấymộtmiếngthịttrênngựcAntonio.

Trongtình thếnguycấpnhưthế,nàngPoxinia thôngminhđãhóa trang làmluậtsưđến toàán.Nàngđưaraýkiếnlà trênhợpđồngkhôngquyđịnhkhicắt thịtcóthểchảymáu,chonênyêucầuXialockhôngđượclàmchảymáutrongkhicắtthịt,nếukhôngsẽviphạmhợpđồngvàsẽbịtrừngtrị.TấtnhiênXialockhôngcócáchnàothựchiệnđượcyêucầuđó.ThếlànàngPoxiniathôngminhđãgiúpchoAntoniothắngkiện.

Dođóchúng tacó thể thấyrằngkhihaibênkíkếthợpđồng,cácđiềukhoảnnhấtđịnhphải rõràng,phảisuynghĩđầyđủtớitấtcảcáctìnhhuốngcóthểxuấthiện.Nhưvậymớicóthểthựcsựbảođảmquyềnlợicủacảhaiphíakếthợpđồng.

LADUẪNHÒA

"ChợBọchét"làthếnào?

ChợBọchétlàchợbánđồcũ,bắtđầucóởnướcPháptừhồicuốithếkỉXIX.Năm1884,chínhquyềnParismuốngiữchobộmặtcủathànhphốđượcdễcoihơn,bènbanhànhmộtpháplệnhcấmđổrácbừabãiracácnơi trong thànhphố.Ngoàiracònra lệnhchobavạnngườidânnghèotrướckiasốngdựavàonghềbớirác,phảiđemcácrácrưởitíchlũytừtrướcchuyểntớiquảngtrườnggọilàkhuthánhGiăngởngoạiô.Nhữngngườidânnghèothườngtớicácđốngrácởđấyđàođàobớibới,nếukiếmđượcvậtgìthìthườngtiệntaybánngaytạichỗ.

Đếnnăm1886,trênquảngtrườngnàyđãhìnhthànhmộtnơihọpchợcốđịnh.Vìcácquầnáocũbánởđâythườngcóbọchét,chonênngườidânParismớiđặtchonơihọpchợnàycáitênlà.ChợBọchét,đếnnayChợBọchétởkhuthánhGiăngđãpháttriểntrởthànhmộtkhuthươngnghiệpcódiệntíchchiếm3000m2vớihơnmộtngàngianhàng,bánrakhôngchỉ lànhững thứráchnátbớiđượctrongcácđốngrác,màlàđủthứhànghóacảmớilẫncũ.Năm1986,đểkỉniệm100nămngàythànhlậpcủanó.ChợBọchétkhuthánhGiăngđãtổchứcmộtcuộcduhànhhóatranglớnvàbữatiệcngoàitrờicónhữngngườiởnhiềukhuchợPariskéođếnthamgia.

ChịuảnhhưởngcủaướcPháp,hiệnnaymộtsốquốcgiatrênthếgiớicũnggọinhữngchợbánđồcũởnướcmìnhlàChợBọchét.

VŨDUNGCHI

ChỉsốĐaoGiônxdođâumàcó?

NhữngngườiquantâmđếnthịtrườngcổphiếuđềubiếttớichỉsốĐaoGiônx,gọimộtcáchđầyđủlàchỉsốbìnhquâncổphiếucôngnghiệpĐaoGiônx.Nộidungđượccôngbốlàchỉsốbìnhquângiáhơn30cổphiếucôngnghiệpcủa thị trườngcổphiếuNewYork.Vìcáccổphiếunày lànhữngcổphiếunóng.đượcmuabánsôinổinhấttrongthịtrườngcổphiếu,phảnánhđượcxuthếhiệnhànhtrênthịtrườngcổphiếucủanướcMỹ,chonênchỉsốĐaoGiônxđãtrởthànhtintứcthịtrườngmàngườitakhôngthểnàokhôngquantâm.

ChỉsốĐaoGiônx làdocông tiĐaoGiônx,nhàxuấtbảnbáochí tàichínhcủanướcMỹ,hàngngàytínhtoánravàcôngbốtrêntờNhậtbáoPhốUôn.ĐaoGiônxlàhaihọcủahaingườiMỹgộplại.

MộtngườilàTracdơHenriĐao,sinhnăm1851,đãtừnglàphóngviênbiêntậpcủatờNhậtbáoPhốUôn,ôngnàyvốncóhứng thúđốivớicác tin tứckinh tếvà tàichính.Trêncơsởchuyên tâmnghiêncứu,ôngđãphátbiểurấtnhiềubàivềvấnđềnàyvàtrởthànhmộtphóngviênnổitiếngcủangànhtài

VềsauôngtalàmquenvớimộtngườicũnglàmbáolàEtuốtGiônx,rồihaingườirấtýhợptâmđầu.Năm1882haingườihợp tác thành lậpcông ti côngbốcác tin tứckinh tế, tức làcông tiĐaoGiônx,chuyênmônsưutầmcáctintứcvềmặttàichínhvàmậudịchđểcôngbốđịnhkì.

TrácdơĐaovềsautrởthànhtổngbiêntậpvàngườipháthànhcủatờNhậtbáoPhốUôn.Ôngđãnghiêncứuvàdựtoáncáctintứckinhtếmộtcáchsâusắc,trởthànhngườiđầutiêndùngcácconsốthốngkêđểdựtoánvềthịtrườngcổphiếuNewYork.

Năm1897,côngtiĐaoGiônxlựachọn30côngticôngnghiệpcótínhchấtđạibiểuởsởgiaodịchcổphiếuNewYork,tínhtoánchỉsốbìnhquântrịgiácủacáccổphiếuấyvàđemcôngbốtrêntờNhậtbáoPhốUôn.ĐótứclànguồngốccủachỉsốĐaoGiônx,chođếnnayđãtồntạiđượchơn100nămrồi.

LADUẪNHÒA

CóphảiLỗBanphunhânđãphátminhcáidùkhông?

TheotruyềnthuyếtthìthờiCổđạikhôngcódù.Đểgiảiquyếtnhữngsựphiềnphứcxảyrakhicầnphảirangoàilúctrờimưa,ôngtổsưcủacácnghềthợlàLỗBanđãlđitheonhữngconđườngdựngnênrấtnhiềucáiquán.Tuynhiênlàmnhưthếthìvẫnchưathểgiảiquyếtđượcvấnđềtránhmưa.BàvợLỗBanthấythếcảmthấyrấtkhôngvừaý,songbàđãnhờcónhữngcáiquánấymàđượcgợiý.Bàbèndựatheohìnhdángcủanhữngcáiquán,dùngtretrúcvàvảiđểlàmthànhcáidù,vànhưvậymấyngànnămnaycáidùđãtrởthànhcôngcụmàconngườithườngsửdụngnhữngkhitrờimưa.

Thậtrađâycũngchỉlàtruyềnthuyếtmàthôi.Dựavàonhữngđiềughichéptrongcáctàiliệulịchsử,ởTrungQuốcngaytừthờikìHạ,Thương,Chu,đãcódùrồi.Đầutiêndùkhôngphảilàdùngđểtránhmưa,màđượclàmranhưnhữngvậtdùngchonghithứccungđìnhcủahoànggia.Nhữngcáidùnàyđượcgọilàlọng(latán).Lọngđượcchếtạobằngtơlụa,giátiềnrấtcao,ngườibìnhdânkhôngthểnàodùngđược.

Trongthờikìphongkiến,cáctriềuđạiđềuhếtsứccoitrọngviệcsửdụnglọng.ThờiBắcNgụy,dựatheocấpquancaohaythấp,đãcóquyđịnhrấtnghiêmngặtvềmàusắc,độtonhỏvàsốlượngcủalọng.ĐếnđờinhàThanh thìđãcópháp luậtquyđịnh,dân thườngchỉđượcdùngdùchemưa làmbằnggiấy,khôngđượcdùngdùchenắnglàmbằngtơlụa.

Đạikháiđến thờikìNamBắcTriều, trongdângianmớixuấthiệnnhữngcáidùbằnggiấydầudùngchodân thường.Theonhữngđiềughichép trongcác sách sử thờikìBắcNgụy (386-584sauCôngnguyên),ngườinướcNgụyđãchẻtretrúcra,ghéplạilàmkhung,rồidùnggiấycóbôidầungôđồngđểlợpvàchếtạoranhữngcáidùgiấydầu.SangđếnđờiNgũĐại,nghềlàmôdùcũngrấtphátđạtvàlàmộtnghềđượcdânchúnghoannghênh.

Ngàyxưa,còncómộtdụngcụkhácđểchemưagọilàáotơitươngtựáomưangàynay.ÁotơiđãxuấthiệntừthờiCổđại,làmtừcỏdạidùngchethântránhmưa.NhưđãcóghichéptrongKinhThithìáotơithờibấygiờđượcsửdụngkháphổbiến.Thờibấygiờdânchúngmặcáotơivàđộinónđểlaođộngdướitrờimưa.

ĐếnđờinhàĐường,áotơiđãđượcchếtạorấttinhvivàlàmbằnglácọ.TrongHồngLâuMộngđãcómiêutảcáiáotơimàGiảBảoNgọcmặcđoạnnàychothấyrõđếnđờinhàThanháotơiđãđượclàmđẹpnhưmộthàngcôngnghệphẩm.

LADUẪNHÒA

TạisaohòmthưởTrungQuốccómàulục?

Cácbạnđềubiếtrằngcáchòmthưđặtbênlềđườngđềucómàulụcvàcácnhânviênbưuchínhlàmviệcvớicáchòmthưnàycũngđềumặcquầnáomàulục.Cảđếncácôtô,xeđạpbưuchínhcũngđềumàulục.Vậythìtạisaotấtcảnhữnggìcóliênquanđếnbưuđiệnđềudùngmàulục?

Thậtranhữngngườiđưathưđờixưakhôngphảibaogiờcũngmặcquầnáomàulục.ĐờiHán,ngườiđưatinđượcgọilà"dịchtốt".Dịchtốtchítkhănđỏ,mặcáocótaymàuđỏ,đeohaitúithưcóhaimàutrắngvàđỏrấtlàrõràng.Nếunhưcómộtdịchtốtcưỡingựatới,thìngườiđiđườngtừxađãcóthểnhậnrađểnérangaynhườngđư̖

Đếnnhữngnămcuối cùngcủa triềuThanh,mộtngườiAnh tên làCơxienlyđãmởmột sởbưuchínhthuộchảiquanTrungQuốc.Ngườiđưathưmặcđồngphụcmàulamcủahảiquan,mùahèthìđổisangdùngmàulamsáng,trướcngựccóinbốnchữto"ĐạiThanhbưuchính”.VềsaumộtngườiPháp làPolychủquảncôngviệcbưuchính.Ôngnày lạiđưaraquyđịnhmới :cácxehòmthưvàthuyềnbưuchínhchỉdùnghaimàuvàngvàlục,màulụclàmàuchính,cònmàuvànglàmàutrangđiểmthêm.

SaukhinướcTrungQuốcmớiđược thành lập,chínhphủnhândân trungươngđã triệu tậphộinghịlầnthứnhất,chínhthứcquyđịnhmàulụclàmàucủangànhbưuchính,vìmàulụctượngtrưngchohòabình,thanhxuân,thịnhvượngvàphồnvinh.Bâygiờthìchắchẳncácbạnđãhiểurõvìsaocáchòmthưcómàulụcrồichứ!

KHANGBÌNH

Tạisaogửithưlạiphảidántem?

Cácláthưbấtluậnlàgửitớinơinào,chỉcầntrênphongbìcódánmộtcontemtheogiátiềnquyđịnh, là sẽ đượcđưa tận tayngười nhận.Nhưvậy thật hết sức thuận lợi.Thời xưaởTrungQuốc,ngườitadùngngựachạynhanhđểđưatin.CònởchâuÂu,cácthưtừvàbưukiệngửiđithìhoặclàảinhờcáclữkháchthuậnđườngmanghộ,hoặclàdonhữngđoànxevậntảichuyểnđi.

Vềsau tuy rằngđãcóbưucục,nhưngviệcchuyển thưvẫncònrấtkhông thuận tiện.Ởmộtsốquốcgia,ngườigửithưđầutiênphảitớibưucụcnộptiền,bưucụcghilênbứcthưmấychữ"đãnộpbưuphí”,sauđómớichuyểnthưtớitayngườinhận.Lạicónhữngquốcgia;bưucụctrướchếtchuyểnthưtớitayngườinhận,rồisaumớilấybưuphícủangườinhậnthư.

Mãitớikhoảngtrướcđây150năm,cóngườiAnhtênlàRolanXiơphátminhcontem,giảiquyếtđượcvấnđềkhókhănxảyratrongviệcgửithư.

Chuyệnlàmộthômôngđidạochơi,ngẫunhiênthấyngườiđưathưtraophongthưchomộtcôgái.Nhưngcôgáichỉđưamắtnhìnphongthưmộtcáirồinhấtđịnhkhôngnhậnthư.RolanXiơrấtngạcnhiên,nhưngvềsaumớihiểurằngcôgáinàynhànghèokhôngcótiềntrảbưuphíchonênkhôngnhậnthư.Tuynhiêncôđãhẹntrướcvớingườigửithư,chonênchỉnhìnquamộtcái,thấytrênphongbìcómộtkíhiệuđơngiảnđãhẹntrước,thếlàkhôngcầnmởphongthưraxemcũngđãbiếtnộidungchủyếutrongđónhưthếnàorồi.

RolanXinđãđượcsựviệcnàygợiý.ÔngbènkiếnnghịvớichínhphủAnhpháthànhmộtthứtemdongườigửithưbỏtiềnramuadánlênphongbì,coiđólàbằngchứngchobiếtbưuphíđãđượcnộp.Năm1840,nướcAnhđãpháthànhcontemđầutiêntrênthếgiới.Mặtcontemmàuđen,giátiền1pennicóinhìnhchândungnữhoàngVictorianăm18tuổi.Đólàcontemnổitiếng"tem1penni".

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TạisaocontemởAnhkhôngđềtênnước?

Temđượcdántrênbưukiệnlàbằngchứngchobiếtngườigửiđãtrảbưuphí.Bấtluậnởnướcnào,temđềuđượcghitênquốcgiapháthành.ChẳnghạntemdoTrungQuốcpháthànhcóinnhữngchữ"BưuchínhNhândânTrungQuốc"hoặc"BưuchínhTrungQuốc".VậytạisaotrêncáccontemcủanướcAnhlạikhôngghitênnước?Đểtrảlờicâuhỏinày,chúngtacầnphảibắtđầunóitừnơirađờicontem.

Trướcnăm1840,thếgiớichưacótem.Bưuphívẫndongườinhậntrả.Ngày1thángNămnăm1840,contemđầutiêntrênthếgiớiđãđượcpháthànhởnướcAnhvàđếnngày6thángNămnămấynóchínhthứcđượcsửdụng.TeminchândungphùđiêunhìnnghiêngcủanữhoàngVictoria.Tem1penninềnđen,tem2penninềnmàulam,thườnggọilàtempennilam.Contemđầutiênđượcinbằnggiấy thủyấn, lưngcóbôihồvàghichữbưuchính,ngoàiviệcchungquanhkhôngcórăngcưa,đạikháinomnócũngtươngtựnhưnhữngcontemđượcdùngngàynay.

Hồibấygiờ,cácquốcgiakháccònchưadùngtem,vìthếtemcủaAnhtấtnhiênkhôngcầnphảiintênnước.Vềsautemđãđượcphổcậpratoànthếgiới,"CôngướcBưuchínhQuốctế"quyđịnh:tấtcảcácquốcgiađềuphảiintênnướctrêncáccontemdomìnhpháthành.NhưngvìAnhlàquốcgiasửdụngtemđầutiêntrênthếgiới,nênđượccoinhưngoạilệ.ĐóchínhlàlídokhiếntemAnhkhôngghitênnước.

LƯUCHÍNHHƯNG

Tạisaoquanhcontemcórăngcưa?

Chungquanhcontempháthànhthờikìđầutiênkhôngcórăngcưa.Khisửdụng,ngườigửithưphảidùngkéocắtrờitừngcontemtừcảmộttrangtemrấtphiềnphức.Trongmộttrườnghợpngẫunhiên,mộtthanhniêntênlàIachinHenriđãđượcgợiývềcáchgiảiquyếtsựkhókhănnày.

Chuyệnnàyxảyrasaukhicontempháthànhđượcsửdụng.MộthômHenrivàoquánrượu.Ởbànbêncạnhcómộtphóngviênngồiuốngrượuviếtbài.Saukhibàiviếtxong,anhtabỏvàophongbìchuẩnbịgửiđi.Rồianhtalấytrongtúiáoramộttrangtem,lễphépmượncáikéo.Nhưngchủquánnhúnvai:

-Thưatiênsinh!Tôixinlỗivìởquánchúngtôiđâykhôngcósẵnkéo.Ngườiphóngviênthôngminhchỉngồilặngmộtlát,rồirúttrênvạtáomộtchiếcghimvàchọcmột

hànglỗgiữahaihàngtemvàtừtừxéra.IachinHenrinhìnthấythểlậptứcđộngnão,vàsaukhivềnhàlậptứcđãthiếtkếxongchiếcđụclỗtem.Quavàilấncảitiến,năm1854cácnhàbưucụcAnhđãchínhthứcsửdụngphươngphápcủaHenri.Cũngnămấycontemcórăngđầutiêntrênthếgiớiđượcpháthành.

LƯUCHÍNHHƯNG

BộtemđầutiêncủaTrungQuốcđãđượcpháthànhtừhồinào?

Vìkhôngcónhững tài liệu lịchsửxác thựcghichép lại,chonênngàynayvẫnchưacóýkiếnthốngnhấtvềngàythángpháthànhbộtemđầutiêncủaTrungQuốc.

Cóngười cho là thángTámnăm1878, nhưng cũng có người cho rằng sớmhơnmột chút, vàothángBảy.Năm1878,tứcnămQuangTựthứtư,ngànhbưuchínhcủaTrungQuốckhôngdochínhphủMãnThanhquảnlí,mànằmtrongtaybọnđếquốc.

Bộ temđầu tiêncủaTrungQuốccóba loại:1xubạc,3xubạcvà5xubạc,vẽhìnhconrồng,khuônkhổtươngđốilớn,chonênđượcgọilàtemĐạilong.Bảynămsaurađờibộtemthứhaicũnggồmbaloại:1xubạc,2xubạcvà5xubạc,cũngvẽhìnhconrồng,songkhuônkhổnhỏhơntemĐạiLong.VìthếgọilàtemTiểuLong.

Đếnnăm1894,lạipháthànhmộtbộtemmừngthọTừHytháihậu60tuổigồmcóchínloại.ĐâylàbộtemkỉniệmđầutiênTrungQuốcpháthành.NgườitagọinólàtemVạnThọ.Năm1897triềuđìnhMãnThanhchínhthứcthànhlậpngànhbưuchính,pháthànhmộtbộtemgồm12chiếcvớioạihìnhvẽ:rồng,cáchépvàchimén.BộtemnàyđượcinbằngthạchấnởNhậtBản,chonênđượcgọilàtemthạchấnNhậtBản.

TRƯƠNGQUỐCCƯỜNG

Tạisaomộtsốtemcógiárấtcao?

Giátrịghitrênmặttemthườngrấtthấp.Thídụ:cáccontempháthànhởTrungQuốc,giághitrênmặttemphầnlớnchỉvàixuvàihào,nhiềunhấtlàmườiđồnghayhơnmườiđồng.Tuynhiêntrênthịtrườngtem,mộtsốcontemlạicógiárấtcao.Chuyệnnàylànhưthếnàovậy?

Đểtrảlờicâuhỏinày,chúngtacầnphảibắtđầubàntừgiátrịđầutiêncủacontem.Chứcnăngcơbảncủacontemlàđểchứngtỏbưuphíđãđượcthanhtoán.Nhưthếtứclànóicontemchỉcótácdụngchứngminhrằngngườigửibưukiệnđãtrảbưuphírồi.

Tuynhiên,cùngvớiviệcsốlượngtempháthànhhàngnămngàymộttăng,ngườitacũngpháthiệnthấyrằngnộidungcủacáccontemrấtphongphú.Chínhtrịkinhtế,vănhóanghệthuật,khoahọckĩthuậtvànhữngphátminh;phongcảnhđịaphương,cácsựkiệnlịchsử,cácnhânvậttrứdanh...Hầunhưkhôngcógìmànộidungcáccontemkhôngbaoquát.Thêmvàođótuyệtđạiđasốcáccontemđềuđượcthiếtkếtinhxảnloátrấttốt,cóthểđemlạichoconngườitanhữngtrithứcphongphúvàcảmquanmĩthuật.Vìthếngườitađãbắtđầuthuthập,sắpxếp,thưởngngoạnvànghiêncứutem,thếlàdầndầnđãhìnhthànhmộthoạtđộnggiảitrívănhóamớilàthúchơitem.

Thúchơitemngàycàngđượcphổbiến,sốngườichơitemcũngmỗingàymộttăng.Hiệnnaysốngườichơitemđãlêntớihàngtrămtriệu.Mộtsốítcáccontem,vìpháthànhđãquálâuhiệnnaytrởnênquýhiếm.Hoặctrongquátrìnhlàmtemcónhữngsaisótlàmchocontemtrởnênđộcđáo."Vậthiếmthìquý"dođódùgiáintrênmặttemrấtthấp,nhưngnaycónhữngcontemcógiácựckìcao.

Thídụnăm1878pháthànhbộtemĐạiLongcócontemnămxumàuvàngbiênrộng.Trongcuộcbánđấugiáđầutiênnóđãđượcbánkhoảng56vạnđôla.Còncontemđượcgiớisưutậptemtoànthếgiớicôngnhậnlàcontemđầutiêncủathếgiớilàcontemmàuđỏpháthànhnăm1856tạiGuyannathuộcAnh,thìngàynaytrịgiálêntớigần10triệuđôla.

TRƯƠNGQUỐCCƯỜNG

Tôgiớilàgì?

ThángMườinăm1843,triềuđìnhMãnThanhđãcùngvớinướcAnhkí"ĐiềuướcHổMôn"ởHổMônQuanthuộctỉnhQuảngĐông.TừđóbọnđếquốcbắtđầuthiếtnhữngtôgiớiởTrungQuốc.

Tạicácthànhphốthôngthươngvớingườinướcngoài,ngườitadànhramộtkhuđấtngườinướcngoàixâynhàởvàkinhdoanhbuônbán.Đógọilà"tôgiới”.BanđầuquyềnsởhữuđấtđaitrongtôgiớithuộcvềchínhphủTrungQuốc.Mỗinămngườingoạiquốcphảitrảtiềnthuê.Songbọnđếquốcxâmlượcbaogiờcũngđượcđằngchânlânđằngđầu.Sauđóchúngđãthànhlậpchínhphủ,cảnhsátvàtoàánriêngtrongcáckhutôgiới,đơnphươngthuthuếkhôngchophépchínhphủTrungQuốccanthiệp.Cáctôgiớiđãbiếnthànhnhữngquốcgianằmtrongquốcgia.

ỞTrungQuốchồiđó,cácthànhphốThượngHải,QuảngChâu,PhúcChâu,HạMôn,ThiênTân,HánKhẩu,CửuGiang,TrùngKhánh,TrườngSa...đềucótôgiới.Cónhữngtôgiớidomộtđếquốcchiếm,thídụ:tôgiớiAnh,tôgiớiPháp,tôgiớiNhật...nhưnglạicónhữngtôgiớidovàiđếquốccùngkhốngchế.Cácnơinàyđượcgọilàtôgiớichung.

Ngaytừnăm1937,dướisựlãnhđạocủaĐảngCộngsảnTrungQuốc,nhândânTrungQuốcđãtiếnhànhđánhđuổingoạixâm,thuhồitôgiới.TrongthờigiancuộcChiếntranhThếgiớiII,cácđếquốcđãbuộcphảituyênbốtraotrảtôgiớichoTrungQuốc.Tuynhiêntrênthựctế,họvẫncònđượchưởngrấtnhiềuđặcquyền.Mãiđếnnăm1949,nướcTrungQuốcmớiđượcthànhlậpcácđặcquyềnnàymớithậtsựbịthủtiêu.

VŨDUNGCHI

Tạisaotrongcácdịplễlongtrọngvàtriểnlãmlớnthườngcónghithứccắtbăng?

Vàomộtngàycủanăm1912,mộtcửahàngbáchhóalớnsắpđượckhaitrươngtạithànhphốXanAntôniôởnướcMỹ.Đểcầumongcóđượcnhữngsựtốtlành,từsángsớmngườichủđãmởcửahiệuvàtreongangtrướccửamộttấmbăngvải,nhằmlàmchonhữngngườiđangđingoàiđườngchúývàchờđếngiờphútchínhthứckhaitrươngcửahàng.Mộtlátsau,côcongáicủachủhiệudắtmộtconchónhỏtừtronghiệuchạyra,vôýlàmđứtcáibăngvải.Nhữngkháchchờngoàiđườngđãlâunghĩcửahiệuđãchínhthứcmởcửa,bênđổxôvàotranhnhaumuavàhàngđãbánđượcrấtnhiều.

Khôngbaolâusau,ngườichủhiệunói trênlạimởthêmmộtcửahàngmới.Ôngtanhớlại tìnhhìnhlầnkhaitrươngtrước,chonênlạibảocôcongáicốýlàmđứtmộtdảibăngvải,vàquảnhiênlầnnàykháchhànglạivàođầycửahiệuđểmuahàng.Vềsaunhữngnhàbuônkháccũngtheonhaubắtchước,thếlàtấtcảcáccửahiệumớikhaitrươngđềucónghithứcnày.Hơnnữa,nhằmhấpdẫnkháchhàngnhiềuhơn,ngườitacòndùngnhữngdảibăngnhiềumàusắcthaychocáibăngvảiđơnđiệuvàdùngkéođểcắtcáibăngnhiềumàunày.Cáchlàmnhưthếdầndầntrởthànhthóiquenvàcònđượclưutruyềntớinhiềunơitrênthếgiới.

NhưnglạicòncómộtcáchgiảithíchkhácchorằngnghithứccắtdảibăngbắtnguồntừnghềđóngtầuthuyềnởchâuÂuthờixưa.Nghenóithờibấygiờ,saukhiđóngxongmộtchiếctàutạixưởngđóngtàu,trướckhicontàuđượchạthủy,baogiờcũngcửhànhmộtnghithứclongtrọng.Cácnghithứcnhưthếthườnghấpdẫnhàngngànhàngvạnngườixemữchoquầnchúngđứngchenchúcchungquanhkhôngđổxôđượctớigầncontàuvàsinhchuyệnkhônghay,nhữngngườichứcđãdùngbăngvảihaydâythừngchăngrathànhmột"tuyếnphòngvệ"ởchỗcáchcontàumớimộtcựlynhấtđịnh.Đếnkhibuổilễhạthuỷcontàumớibắtđầucửhành,ngườichủtrìcầmmộtcáikéocắtđứtbăngvảihaysợidâythừng,vàlúcấymọingườimớicóthểthamquan.Vềsau,hễcómộthạngmụccôngtrìnhquantrọngđượchoànthành,ngườiđềudùngnghithứcnày.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

Tạisaocáckháchsạnphâncấptheosốsao?

Khi ranướcngoài,chúng ta thườngởkháchsạn.Nhữngkháchsạnphụcvụ tươngđối tốtđượcphâncấptheosốsao,thểhiệnmứcđộphụcvụvàtrangthiếtbị.

Hiệnnaytrênthếgiới,cáchphâncấpnàyđượcsửdụngtươngđốiphổbiến.Tổngcộngcónămcấp,cấpcaonhấtlànămsao;mỗicấpđềucóđịnhnghĩavàyêucầukhácnhau.

Kháchsạnmộtsaolàmôhìnhkinhtếnhỏnhất,phảicómườiphòng,cóđiềuhòanhiệtđộ,phòngkháchtrangbịhoànchỉnh,cótivi,sànnhàtrảithảm,cóbữa

Kháchsạncấphaisaolàmôhìnhtiệnnghivừaphải,cóthangmáyvàlễtânphụcvụ,cóđiệnthoạitừngphòngquatổngđàikháchsạn.

Kháchsạncấpbasaolàmôhìnhtiệnnghitrungbình,caohơncấphaisao,cóquánbar,cóphòngđọcvàphòngxem;cóthiếtbịcáchâm,trênmộtnửasốphòngphảicóđiệnthoạiriêngvớibênngoài;cáccôngnhânviêncótrìnhđộtươngđốicao.

Kháchsạnbốnsaolàmôhìnhtiệnnghiởmứccao,quánbarrộng,cóphòngkháchnhưtrongcácnhàở,cólễtânphụcvụ,cóquầyđổingoạitệ...

Kháchsạnnămsaolàmôhìnhcaocấpsangtrọng,cókhuđạisảnhchungrộngđẹp,cóbểbơilộthiênhoặctrongnhà,cóđiệnthoạithôngvớiquốctế,códịchvụbưuđiệnchuyểnphátnhanhkhắpthếgiớivàphụcvụăn24/24giờ.

DựatheosốliệuthốngkêcủamộttờtạpchíchuyênngànhkháchsạndulịchcóuytínởMỹ,toànthếgiớicó71kháchsạnnămsaovớihơn1000phòng.RiêngMỹcó43kháchsạnđạtcấpnày,cònTrungQuốccó6.

LADUẪNHÒA

Bánđấugiálàchuyệnnhưthếnào?

Bánđấugiá(pháchmại)còncótênlà"cánhmại",làmộtphươngthứcmuabántronghoạtđộngthươngnghiệp.

Phươngthứcnàyđượctiếnhànhtheonhữngquytắcnhấtđịnhvàothờigianvàtạiđịađiểmđãquyđịnh,thôngquaphươngphápcôngkhaitrảgiá.Kẻbánhàngđemvậtphẩmbánchongườitrảgiácaonhất,nóichungthìngườibánđấugiáđưaragiáthấpnhất,sauđónhữngngườimuađấugiáđưaranhữnggiácaohơnnhau,chođếnkhikhôngcònngườinàođưaragiácaohơnnữa.Đếnlúcấyngườibánđấugiácầmmộtcáibúasắthaymộtmiếnggỗđậpxuốngbàn,ýnóicuộcgiaodịchđãthànhcôngvàmónhàngđãđượcbánchongườitrảgiácaonhất.Vìcáchmuabánnàylấyviệcđậpmộtvậtxuốngbànlàmđộngtáctượngtrưngchoviệcđãbánxonghàng,chonêntừ"pháchmại”(bánđập)đãtừđómàcó.

Bánđấugiácũngcóthểđượctiếnhànhvớiphươngphápgiảmgiádần.NgườiHàLancómộtcáchbánđấugiácáchàngtươisốnglàngườibánđầutiênhôlêngiácaonhất,rồisaugiảmgiáxuốngthấpdầnchođếnkhicóngườitỏýnhậnmuamớithôi.Phươngthứcnàyđượcgọilà"bánđấugiákiểuHàLan”.Hiệnnaynhiềunướctrênthếgiớicònthiếtlậpnhữngcửahànglàmdịchvụbánđấugiá. Theoquytắcbánđấugiá,thìtấtcảcácmónhàngmangrabánđấugiá,đầutiênphảinhậpvàokhocủacửahàngbánđấugiá sauđócửahàngnàydựa theonhững tiêuchuẩnnhấtđịnh, tiếnhành lựachọnphânloại,sauđócăncứvàotìnhtrạngcủacácmónhàng,inthànhdanhmụcvàcôngbố.Kháchmuacóthểtớikhoxemhàngtrướcngàygiờbánđấugiá.

Trongquátrìnhbánđấugiá,nếukhôngđượcphéptrướcthìchủhàngkhôngđượcthamgiatrảgiá,saucuộcbánđấugiá,nhữngngườimuaphảitraotiềnmuahàngchocửahàngbánđấugiátrongthờihạnquyđịnh

Bánđấugiáđượcchialàmhailoại:tựnguyệnvàcưỡngchế.Trườnghợptựnguyệnlàchủhàngủythácviệcbánđấugiáchocửahàng.Trườnghợpcưỡngchếvídụnhưkhichủhàngbịphásản,bịbuộcphátmạitàisản.

LIÊUKIỆNHOA

Tạisaoviệcxuấtnhậpcảnhphảiquakiểmtrahảiquan?

Hảiquanlàcơquanquảnlícủaquốcgia.Chứcnăngcủacơquannàylàthaymặtquốcgia,chịutráchnhiệmkiểmtrahànghoá,vậtphẩmchuyênchởbằngbưuđiện,hànhlí, tiềntệ,vàngbạcchâubáu,hồsơgiấytờ...xuấtnhậpquabiêngiới,đánhthuếvàngănchặnhoạtđộngbuônlậu.Vìthếchonêntấtcảcácđồvậtvàngườiđềuphảiquakiểmtrahảiquan.Trạmkiểmsoáthảiquanthườngđặttrêndảibờbiểnhoặctrêntuyếnđườngbộchạyquabiêngiới.Cũngcónhữngquốcgiacóbiểnnhữngcũngđặttrạmkiểmsoáttrongnộiđịa,đặcbiệtlàởcácthànhphốlớnnhưthủđô.

HảiquanTrungQuốcđượcthiếtlậpsớmnhấtdướitriềuMãnThanh.SaucuộcChiếntranhNhaphiến,cácnướcđếquốcdựavàonhữngđiềuướcbấtbìnhđẳng,đoạtlấyrấtnhiềuquyềnlựccủahảiquanrungQuốc,làmchotrongthờirấtdài,hảiquantrởthànhmộtthứcôngcụgiúpcnướcđếquốcxâmlượcTrungQuốc.

SaukhinướcTrungQuốcmớiđượcthànhlập,nhândânTrungQuốcđãquảnlílấyhoạtđộnghảiquan, tùy tìnhhìnhthực tếđể thiết lậpriêngnhữngsởhảiquan,phânsởhảiquanvàchinhánhhảiquanởcáchảicảng,gaxelửa,cảnghàngkhônglưuthôngvớinướcngoài.

HuyhiệucủahảiquanTrungQuốcgồmcó:quốchuy,bêndướithêmhaichiếcchìakhoábắtchéonhau,cùngvớicâygậycủavịthầnthươngmại.Câygậynàylàbiểutượngchungcủangànhhảiquanthếgiới.

TheothầnthoạicổHyLạpthìđólàthầnHecmexchuyêncaiquảncácviệcbuônbán,đilại.Câygậymanghìnhmộtconrắncócánhgiúpviệckinhdoanhbuônbánđượcphátđạt.HaichiếcchìakhoávànglàýnớingànhhảiquanbảovệcửangõTổQuốcvàchủquyềnquốcgia.Hìnhquốchuy-biểutượngcủaquốcgia-nằmbêntrêncóýnghĩalàngànhhảiquanphụngsựquốcgiachịutráchnhiệmgiámsát,ngănchặnbuônlậu,thuthuếvàthốngkê...

LIÊUKIỆNHOA

TạisaokhiyêucầucấpcứulạipháttínhiệuSOS?

Ngày14thángTưnăm1912,chiếctàusangtrọngTitaniccủanướcAnhđượcquảngcá"khôngbaogiờchìm"tớivùngbiểnởgầnNewPhaolenthìvaphảimộttoànúibăng,thântàubịdậpmộtlỗdài90m.Trongtìnhhìnhkhôngthểnàotựcứuđượcnữa,thuyềntrưởngđãralệnhpháttínhiệucầucứu"SOS".Khicáctàukhácnhậnđượctínhiệuchạytớinơi,thìchiếctàukháchđãchìmđượcgầnhaigiờrồi.Tínhiệu"SOS"khôngcứuđượcTitanic,nhưngđâylàcontàuđầutiêntrênthếgiớiphátra tínhiệu"SOS".

"SOS"làbachữviếttắtcâutiếngAnh"SaveOurShip"(Hãycứutàucủachúngtôi).Năm1906tạiHộinghịVôtuyếnđiệndoTổchứcHànghảiThếgiớitriệutậpởBerlin,bachữnàyđãđượcchínhthứcchấpnhậnlàtínhiệucầucứuthôngdụngtrênthếgiới.KhichuyểnthànhtínhiệuđiệnmậtmãMoocxơbachữnàysẽlà"tíchtíchtích,tàtàtà".Cáchđánhmãhiệuthếnày,nóichungngườitarấtdễhọc,dễnhớ.Dùkhôngphảilàđiệnbáoviênvẫncóthểkịpthờiphátratínhiệu.

SaukhiChiếntranhThếgiớiIIkếtthúc,mộtthanhniênÁotênlàHecmanCơpiannathấychiếntranhđãlàmchovôsốcontrẻmấtnhàcửađãquyết tâmcứutrợ.Năm1949anhthànhlậptổchức"LàngTrẻemSOS"chuyêndànhchotrẻemvôgiacư.HecmanCơpiannasởdĩmuốndùngphùhiệu"SOS"vìanhmuốnhôto:"Hãycứubọntrẻcôicút!".Hiệnnaycáclàngtrẻem"SOS"đãđượctrảirakhắpthếgiới,làngôinhàchorấtnhiềutrẻemmồcôikhôngngườibảotrợ.

Cùngvớisựpháttriểncủakĩthuậtthôngtinvôtuyếnđiện,hệthốngcầucứuviệnđãdùngnhữngthiếtbịđiện tửmới.ThángMườiMộtnăm1988,TổchứcHànghảiQuốc tếđã lạiđịnh ramộthệthống cầu cứumới làGMDSOS.Đếnnăm1999 tất cả các con tàu trên thế giới đã dùnghệ thốngGMDSOSthaychohệthốngSOS.

CHU>

Tạisaotrênmáybayphảicó“hộpđen"?

Mỗikhicóchiếcmáybaygặpnạnbịrơi,cácnhânviêncứuhộđầutiênđềucốtìmthấycái"hộpđen"củanó.Đólàvìbêntronghộpđencólắpnhữngthiếtbịđovàghihiệnđạichuyêndụng.

Cáchộpđen thông thườngdùngbăng từđểghi lại thờigianbaybình thường,các thamsốbayquantrọng,nhữnglời traođổigiữacácnhânviênphụcvụtrênmáybay,vàcảcác liên lạcvớibênngoài.

Tácdụngcủahộpđenlà:khixảyratainạnmáybay,ngườitacóthểdựavàothôngtinvềđộcao,tốcđộ,hướngbayđượcghilạitronghộpđenđểphântíchvàtìmnguyênnhânxảyratainạn.Ngườitạcóthểcònđưanhữngthôngsốthuđượctừhộpđenvàomáymôphỏngbayđểtáihiệndiễnbiếntainạn,vàphântíchnguyênnhânphátsinhtainạnbằnghìnhảnh.

Tronghoạtđộngbaybìnhthường,thôngtinhộpđencungcấpcóthểđượcdùnglàmcơsởkhoahọcđểcảitiếntínhnăngcửamáybayvàquyếtđịnhxemmáybaycócầnphảisửachữabảodưỡnghaykhông.

Thựctế,hộpđenkhôngcómầuđen.Đểdễtìmthấy,ngườitalàmchúngmàudacam.Cóhộpđenlạicònlắpmáyphátxạvôtuyếnđiện,luônluônpháttínhiệu

Thôngthườnghộpđenđượclắptrêncáicánhthẳngđứngởđuôimáybay,đểtránhbớthưhại.Cácyêucầutrongthínghiệmđốivớihộpđenlàcóthểchịuđượcnhiệtđộ110000C,chịuđượcáp

lựctrên9800atmôtphe,ngâmdướinướcbiển36giờmàbăngtừkhôngbịẩm,chịunổisựănmòncủanướcbiển,dầuvàdungdịchchốnglửa.

Bắtđầutừ1988,mộtsốcôngtihànghảiđãbắtđầulắphộpđentrêntàuthủy.LƯUCHÍNHHƯNG

Tạisaocáctàunướcngoàivàohảicảngphảitreocờmàuvàng?

Nếubạnđiquacửamộthảicảngthìsẽpháthiệnthấyrằngcáctàuviễndươngcủanướcngoài,saukhivàobuôngneođềulậptứckéolêncộtbuồmmộtlácờmàu.vàng.Tạisaovậy?

Khitàuđãkéocờvàngchỉnhânviênytếđượcphéplêntàu,hànhlí,hànghóakhôngđượcphépbốcdỡxuống,tàuthuyềnkháckhôngđượclạigần.Ngườitrêntàu,trừtrườnghợpgặpnguyhiểm,nếukhôngđượccơquanytếkiểmdịchchophépkhôngđượcrờitàu.

Nếu tàu lại treođếnai lácờvàng thìcónghĩa trên tàucóngườibịnghingờhoặcđãmắcbệnhtruyềnnhiễm.Banđêmtreocờkhónhìn,ngườitamắcthêmbangọnđèn.Trườnghợptàucóngườimắcbệnhtruyềnnhiễmthìbanđêmmắcthẳngđứnghaiđènđỏhaiđèntrắngvớicựli1,5m.

Tàubiểnqualạigiữacácquốcgiađềuphảiquakiểmdịchởbiêngiới.Chỉsaukhikiểmdịchxácminhhợpquycáchthìmớicóthểhạlácờvàngxuống.

NgaytừthếkỉXIV,đểngănngừabệnhdịchhạchlâylan,Italialànướcđầutiênđãtiếnhànhkiểmdịch.Chínhphủquyđịnhtàubuôncủanướcngoàiphảiđỗngoàihảicảng40ngày,nếutrongthờigianấymàkhôngcóngườimắcbệnhdịchhạchmớiđượcvàocảng.Lídođặtraconsốcụthể40ngàycóngườichorằngngườiItaliađãcăncứvàocâuchuyệnChúaJesusvàMoisesốngtrênsamạccáchlithếgiới40ngày.

LƯUCHÍNHHƯNG

TạisaocácnướcphươngTâyphânbiệthaitầnglớp"cổáoxanh"và"cổáotrắng"?

TạicácquốcgiaphươngTây,côngchứcởcáctầnglớp,cácnghềnghiệpkhácnhaucóthểphânbiệtquanhiềudấuhiệu,mộtvítrongđólàdấuhiệumàusắccủachiếccổáomặckhiđilàmviệc.

Nhữngngườilaođộngthểlựcnhưcôngnhânvìđiềukiệnlàmviệcvấtvảthờigianlàmviệctươngđốiliêntụchaymặctrangphụcxanhnêngọilànhữngngười"cổáoxanh".Cònngườilàmcôngtáckĩthuật,quảnlí,nhânviênytế,giáoviên,nhânviênngànhthươngmại...thìđượcgọilàngười"cổáotrắng".Sởdĩnhưvậy làvìnhữngngườinàychủyếu laođộng tríóc,điềukiện làmviệc tươngđốikhôngvấtvảbằngcôngnhânáoxanhnênkhilàmviệccóthểmặctrangphụcchỉnhtềmàutrắng.

Trongnhữngnămgầnđây,tạicácquốcgiaphươngTâylạicónhữngcáchphânbiệtmớivềcổáo.Ngườitađãthấyxuấthiệnlớpngườimặcáokhácmàuđi.Chẳnghạncácnhânviênnhưnhânviênvănthưphầnlớnlànhữngcôgáitrẻ,ưađiểmtrangnêngọilàcôngchức"cổáohồng".

LIÊUKIỆNHOA

Tạisaongườitadùngbatiếng"cámựcxào"đểchỉnhữngngườibịsathảiđuổiviệc?

NgàynayởTrungQuốcchúngtathườngnghethấycóngườinóirằng:ôngchủđã"xàocámực"vớitôirồi.Hoặcgiảanhchàngnàođóđãbị"xàocực"rồi."Xàocámực"cónghĩamộtngườinàođóđãbịchothôiviệc.Tạisaongườitalạidùngcụmtừnàyđểchỉngườibịchothôiviệc?Điềunàycóliênquanđếnxãhộicũ.

Trongxãhộicũ,côngănviệclàmvàđờisốngcủanhữngngườiđilàmthuêkhôngđượcbảođảmmộtchútnàocả.Ngàynàomàôngchủcảmthấykhôngvừaývềanhhaykhôngcầnđếnanhnữa,thìbấtcứởđâuhaybấtcứlúcnàocũngcóthểchoanhthôiviệcngay.

Trongnhữngtrườnghợpnhưthế,ngườibịchothôiviệckhôngcómộtchỗnàođểkhiếunại,chỉcòn cách sửa soạn hành lí để đi tìm lối thoát ở nơi khác.Cách nói "khai trừ" hay "cho thôi việc"thườngkhiếnngườitabịkíchđộng,ngherấtkhólọttai.Vìvậybanđầungườitathaythếchúngbằngkiểunói"cuốnchănđệm".

VềsaungườitalạiliêntưởngđếnmóncámựcxàogiàtrẻtraigáiđềuthíchmàngườiQuảngĐôngthườngđemđãikhách.Khixàokhéo,cámựcsẽcuộntrònlạinhưmộtcáiống,nomchẳngkhácgìchănđệmcuộnlại.Dođóngườitalạidùng"xàocámực"đểthaychocụmtừ"cuốnchănđệm"đãnóiđếnởtrên.

LIÊUKIỆNHOA

Thẻtíndụngdođâumàcó?

ThẻtíndụnglàloạithẻbảođảmchongườimuahàngcóthểnhậnhàngtrướctrảtiềnsaudongườiMỹphátminh.

Khoảngnăm1980mộtngườiMỹthuộctầnglớptrêntrongxãhộimờitiệcbạnbètạikháchsạn.Khi thanh toánông tamớipháthiện thấy rằngmìnhkhôngmang theoví tiền,chonênhết sứcbựcmình.Saukhivềđếnnhà,ôngtaluônluônnghĩtớichuyệnnày,khônglàmthếnàoquênđược.Vậythìtừnayvềsau,làmthếnàocóthểtránhđừngđểphátsinhnhữngtrườnghợptươngtự?Ôngtamoiócsuyđitínhlại,nhưngmãivẫnkhôngthểtìmthấymộtphươngpháptốt,bènmờibạnbèlànhữngnhàbuôngiàucótớicùngbànbạc,xemlàmthếnàokhiănuốngchơibờikhôngphảimangtiềnmàvẫnđềcaođượcgiátrịconngười.

Cuốicùngmộtngườinghĩrađượcmộtphươngpháplàtổchứcmộtcôngtithẻtíndụng,nếunhưcóđượcthẻtíndụngcủacôngtinàythìtứclàngườicótíndụngcóthểmuatrướctrảsaukhôngcầnphảimangvítiềntheo.Thếlàchỉítlâusau,trênthếgiớiđãxuấthiệnmộtcôngtithẻtíndụng.

Hiệnnaythẻtíndụngsửdụngtrênthếgiớicórấtnhiềuloại.Vìcácngânhàngcódiệnquanhệrộngrãicóthểliêndoanhvớinhiềungânhàngkháccùngcácxínghiệpthươngnghiệphayphụcvụ,cóthểthoảmãnmọinhucầucủangườitiêudùng,chonênthẻtíndụngmàcácngânhàngpháthànhđãđượcphổbiếnnhanhchóng.Hiệnnaycácthẻtíndụngđangđượcsửdụnggồmcó:

-Thẻdùngmuahàngtạisiêuthịhaycáccửahàngbáchhóa.-Thẻghihóađơn:khimuahàngdùngphươngthứcghihóađơn,chuyểnhóađơn.-Thẻtiềnmặt,khôngnhữngkhimuahàngcóthểdùngđểtrảtiềnmàcòncóthểrúttiềnmặtấtcứ

lúcnàoởngânhàngtươngứng.-Thẻséc:dựavàothẻtíndụngmàtrảtiềnséc.Cùngvớisựpháttriểncủakhoahọckĩthuật,nhấtlàcùngvớiviệcsửdụngrộngrãiđiệnnão,việc

pháthànhvàsửdụngthẻtíndụngluônluônđượcápdụng,cácphươngphápcũngluônluônđượchiệnđạihoá.

LIÊUKIỆNHOA

TạisaosốhiệucủacácmáybaychởkháchhãngPanamđềuđặttheokiểu"7x7"?

CôngtiPanamcủaMỹlàhãngchếtạomáybayphảnlựcdândụnglớnnhấttrongcácquốcgiaphươngTây.Cáccôngxưởng,nhàmáycủahãngnàytậptrungởWashingtonvàCandat,tổngcôngtiđặttạiSiato.Cácmáybaychởkháchchủngloạikhácnhau,mẫukhácnhaudocôngtiPanamsảnxuấtđềumang,nhữngconsốđặttheokiểu7x7.Thídụ:707-727–737.Nguyênnhânvìsaovậy?

DướiconmắtcủangườiphươngTâythìsốbảylàmộtconsốthầnthánhmanglạimaymắn.PhầnlớnnhữngngườiphươngTâyđều thíchconsốnày.chẳnghạnnhưconsố trong truyệnCôngchúaBạchTuyếtvàbảychúlùn,bảykìquanlớncủathếgiới,

trongâmnhạcthìcóbẩyâmphù...NgườiMỹcũngkhôngngoạilệ,phầnlớn73;ucoisốbảylàđemlạiđiềumaymắn.

SaukhichiếcmáybaychởkháchkiểuphảnlựcđầutiêncủahãngPanambaythửthànhcông,hãngnàybènđemnótớiđăngkítạiTổngcụcHàngkhôngLiênbangMỹ,quakiểmnghiệm,ghilênchứngtừkiểmnghiệmhợptiêuchuẩnsốhiệucủachiếcmáybaynàylà707.

NhữngngườiMỹtintưởngsố7làconsốđemlạimaymắnvàđểkỉniệmthờiđạimớicủacácmáybaychởkhánhloạiphảnlực,đãquyếtđịnhlấyconsố707làsốhiệucủachiếcmáybaychởkháchkiểuphảnlựcđầutiêncủanướcMỹ.

Từđóvềsau,hãngPanamkhôngngừngcảitiến,pháttriểncácmáybaycủahọvàcácloạimáybaychởkháchtiêntiếnkếtụcnhaurađời:727,737,747,757,767...Nhữngconsố7nhưthếđãtạonêncảmộtgiađìnhmáybay7x7củacôngtiPanam.

LIÊUKIỆNHOA

Tạisaogọisựhợptáckinhtếgiữacácquốcgiađangpháttriểnlà"hợptácNamNam”?

Cácquốcgiađangpháttriểncũngđượcgọilànhữngquốcgiachưaphátđạt.Xưakiacácquốcgianàyđãchịusựthốngtrịthựcdânlâudàicủacácquốcgiapháttriển.Saukhicácquốcgiaấygiànhđượcđộclập,nềnkinhtếcònlạchậu,thunhậpcònthấpvàcđangtrongquátrìnhpháttriển.

Vìphầnlớncácquốcgianàyđềunằmởphíanamcủađịacầutrongkhiphầnlớncácquốcgiapháttriểnđềunằmởphíabắcđịacầu,chonên trênquốc tế thườngdùnghai tiếngPhíaNamđểgọicácquốcgiađangpháttriển,còncácquốcgiađãpháttriểnthìđượcgọilàPhíaBắc.Dođósựhợptáckinhtếgiữacácquốcgiađangpháttriểnđượcgọilà"hợptácNamNam",cònviệcđàmphánvàhiệpthươnggiữacácquốcgiađangpháttriểnvớicácquốcgiađãpháttriểnthìđượcgọilà"đốithoạiNamBắc".

Hồiđầunhữngnăm60củathếkỉXX,khicácquốcgiađangpháttriểnồạttrởthànhnhữngnướcđộclậpvềchínhtrị,họđềucầnphảipháttriểnnềnkinhtếcủabảnthânmình,nhưngvìtrậttựkinhtếtrướckiatrênquốctếlàbấtbìnhđẳng,chonêncácquốcgiađãpháttriểnkhốngchếcácmạchmáukinhtế,tróibuộcmộtcáchnghiêmtrọngsựpháttriểnkinhtếcủacácquốcgiađangpháttriển.Nhằmcảibiếntìnhhìnhnày,cácquốcgiađangpháttriểnnhậnthứcđượcrằnghọcầnphảiliênhợplạivàtiếnhànhhợptáckinhtếvớinhau.Vìthếnăm1961đãtriệutậphộinghịnhữngngườiđứngđầucácquốcgiakhôngliênkết.Năm1964đãthànhlậptậpđoàn77nước,đólàcáimốcđánhdấusựmởđầucửa"hợptácNamNam”.

"HợptácNamNam"cómụctiêutăngcườngđộclậpchínhtrịđộclậpkinhtếvàsứcmạnhkinhtếtậpthể,xâydựngmộttrậttựkinhtếquốctếmới,dựatheonguyêntắctựlựccánhsinhtậpthể.Giữacácquốcgiađangpháttriểnđãtiếnhànhmộtsựhợptáckinhtếcóhiệuquảvềmậudịch,kĩ thuật,lươngthựcvànôngnghiệp,nguồnnănglượng,tảichính,côngnghiệp...Hiệnnaytuyệtđạiđasốcácquốcgiađangpháttriểnđềucóthamgiatổchứchợptáckinhtếmangtínhchấtkhuvựchaynửakhuvực.

LIÊUKIỆNHOA

TạisaocácthànhphốvàđịakhumiềnduyênhảiTrungQuốccókinhtếvàvănhóapháttriểnhơntrongnộiđịa?

CácđịakhumiềnduyênhảiphíađôngTrungQuốcbaogồm:BắcKinh,ThiênTân,ThượngHải,LiêuNinh,HàBắc,Giang Tô, ChiếtGiang, PhúcKiến,HảiNam vàQuảngTây (không gồmĐàiLoan).Cácđịakhunàyhoặclàthủđô,hoặckềsátbờbiểnvàcósựtiếpxúcrộngrãivớithếgiớibênngoài,rõràngchiếmưuthếvềkinhtếkĩthuật,ngoàiracòncócơsởnôngnghiệptốt,cácphươngtiệngiaothông,tintứctruyềnthôngnhanhnhạy,vănhóakhoahọcvàsựnghiệpgiáodụcđềucaohơncácvùngbêntrongnộiđịa.

ChẳnghạnnhưBắcKinh-thủđôcủaTrungQuốc-ngaytừthờiXuânThuChiếnQuốcđãlàđôthịquantrọngvàtrungtâmthươngnghiệpcủamiềnbắcTrungQuốc,vềsaulạinhiềulầntrởthànhđếđô,thànhtrungtâmvănhóavàmậudịchcótínhchấttoànquốc.SaukhinướcTrungQuốcmớiđượcthànhlập,BắcKinhcóđịavịlàthànhphốtrựcthuộctrungương,chonênvềkinhtếchínhtrịhayvănhóakhoahọckĩthuậtđềupháttriểnvớinhữngbướcrấtdài.

LạinhưThượngHảilàmộttrongcácthànhphốcôngnghiệplớnnhấtTrungQuốc,từthờikìCậnđạiđãpháttriểncôngnghiệptưbảndântộc,côngnghiệpthuộcđịavànửathuộcđịa,vìthếcócơsởkinhtếtốt.ữathànhphốnàyởvàochỗsôngTrườngGiangchảyrabiển,chonêncácmặtgiaothôngvậntảiđườngthủyvàgiaolưuđốingoạiđềuchiếmưuthế.

CácthànhphốkhácnhưQuảngĐông,GiangTây,ChiếtGiangđềucóbốicảnhkinhtếvàvănhoápháttriểnđộcđáo.

Nóitómlạicácđịakhuthuộcmiềnduyênhảikhôngchỉdựavàođịavịchínhtrịquantrọng,màcòncóhoàncảnhđịalíưuviệt.Nếunóimộtcáchtươngđốithìcácđịakhuởsâutronglụcđịa,nhấtlàcácvùngởmiềntâythìtừxưađếnnaygiaothôngkhôngpháttriển,quanhệđốingoạikhôngthuậnlợi, tintứcbịbếtắc,đếnnỗinhữngcáigì tiêntrênđềuđượcđưatớichậm;thậmchíkhôngđưatớiđược.Điềunàyđươngnhiêncónguyênnhânđặcbiệtvềtìnhhìnhđịalínhưmiềnnúi,samạc...vàhoàncảnhnhânvăn.

Cácnguyênnhânnàyđãlàmchocáckhuvựcấycókinhtếvàvănhóalạchậumộtbước,thậmchílạchậurấtnhiềusovớicácđịakhumiềnduyênhải.Nhưngtheođàcuộcvậnđộngcảicáchkhaiphóngkhôngngừngthâmnhậpvàmụctiêulớnkhaiphátmiềntâyđangđượcthựchiệncụthể,chúngtatinrằngtrongtươnglaikhôngxa,sẽcóthểthungắnmứckhácbiệtgiữahaimiềnĐôngvàTây.

NGÔNHÃTIÊN

Tạisaongườitathíchđimuahàngởsiêuthị?

Ngàynaybênmọinẻođường,cáccửahàngtựchọnvàsiêuthịmọclênsansátnhưcàirănglược,mànhữngngườimuahàngtớicácnơiấycũngngàycàngđông.Điềunàychothấyphươngthứckinhdoanhnàyđãđượcmọingườihoannghênhvàphổbiến.Điềuđócónhữngnguyênnhândướiđây:

-Thứnhất:ngườitacóthểtựdomuahàng.Cùngmộtthứhàng,cùngmộtloạihàngcóthểtựdolựachọnvàsosánhvềmọimặt,kểcảchấtlượng,giácả.

-Thứhai:tiếtkiệmđượcthờigianvàcôngsức.Saukhiđimộtvòngsiêuthịthìsốhànghóamuađượcnhiềuhơnsốhàngmàcácnhânviênbánhànglấyhàngtrêngiáxuốngmờikhách.Màtrongxãhộihiệnđại,hiệusuấtlàquantrọnghơncả.

-Thứba:giáđểhàngđượcmởrachokháchxem.Ởsiêuthịkháchhàngcóthểtìmđượcnhữngmónhàngđịnhmuavàkhôngđịnhmuanhưngcầnthiếtchohọ.Nhưthếthậtlàtiệnlợi.

-Thứtư:giátrịcửaconngườidườngnhưđượctôntrọnghơn.Ởđâyhànghóachờkháchhàngtớilựachọn,kháchẳnkiểuđểhànghóasâutrongtủtạicáccửahàngkhiếnbạnchỉcóthểnhìnmàthôi.Saunữakhôngcầnphảiđềnghịnhiềulầnđểngườibánlấyhàngchoxemhayđổi,đếnnỗicảmthấykhóchịuvìphảicầuxin.Lạinữa,cónhữngsiêuthịkhôngbắtkháchhànggửitúinhưmộtcáchtỏrasựtintưởngđốivớingườitiêudùng.Vềmặttâmlí,sựtôntrọngđólàmchongườitathấythoảimái.

Việcmuabántrongsiêuthịthuậnlợinhưthếnênhìnhthứckinhdoanhnàyrấtnhanhchóngtrởnênphátđạt.

NGÔNHÃTIÊN

Ơclitđãdùngphươngphápgìđểđochiềucaocủakimtựtháp?

KimtựthápAiCậpđứngcaovútrấthùngvĩvàđượcgọilàmộtkìquancủathếgiới.Nhưngcuốicùngthìkimtựthápcóchiềucaobaonhiêu?

Hơnhaingànnăm trước,đochiềucaocủakim tự thápmột cáchchuẩnxáckhôngphải làmộtchuyệndễdàng.TuynhiênvấnđềnàykhônglàmchonhàhìnhhọctrứdanhthờibấygiờlàƠclitchùnbước.ÔngchọnmộtngàynắngđểtớiđứngbênKimtựthápchođếnkhicáibóngcủamìnhdàiđúngbằngnửachiềucaocủamình,rồigọingườiđiđocáibóngcủakimtựthápmàánhnắnginxuốngdướiđất.Sauđóôngtuyênbốchiềucaocủakimtựtháplà146,54m.

Ơclitđãdùngtỉlệgiữachiềucaocủaconngườivàchiềudàicủabóngngườiđểsuyratỉlệgiữachiềucaocủakimtựthápvàchiềudàicủacáibóngkimtựtháp.Sauđóôngdựavàochiềudàicủacáibóngmàkimtựthápinxuốngđất,đểtínhrachiềucaocủakimtựtháp.Phươngpháptưduynàyvềtriếthọcđượcgọilà:suylíquanhệ.

Trongđờisốngthườngngàycủachúngtacóđủmọikiểuquanhệ,cónhữngquanhệcótínhchất"dẫntới",cóthểsuylí,chẳnghạn"lớnhơn","nhỏhơn","bằng"trongsốhọc.Thídụ:10>5;5>3.Vậythì10>3.Quanhệlớnhơnnàylàmộtquanhệcótínhchấtdẫntới.

Tươngtựnhưvậy,chiềucaocủakimtựthápvàchiềudàicủacáibóngkimtựtháp,chiềucaocủaconngườivàchiềudàicủacáibóngconngười,vìcùngtrongmộtđiềukiệnánhnắngnhưnhau,chonêncũngcótínhchất"dẫntới".DođóởƠclitđãtínhrađượcchiềucaochuẩnxáccủakimtựtháp.

Tuynhiêncómộtsốquanhệlạikhôngcótínhchấtdẫntới,vìthếkhôngthểdựavàomàsuylí.Chẳnghạnnhưbạncủabạnkhôngnhấtđịnh làbạn,đồnghọccủađồnghọccũngkhông thểnói làđồnghọc.

Cómộtcâuchuyệncóthểlàmrõvấnđềnày:cóbácthợsănđemmộtcongàchomộtbácnôngdân,bácnôngdânbèngiếtcongàđểthếtbácthợsăn.Hômsaucómộtanhchàngtựxưnglàbạncủabácthợsănđếnnhàbácnôngdân,bácnôngdânlấycanhgàchoanhtaăn.Đếnhômthứbalạicómộtanhchàngnữatựxưnglàbạncủabạnbácthợsăn,bácnôngdânbènđemnướcbùnthếtanhta.Vìsaovậy?Vìrằngbạncủabạnđãkhôngcònlàbạncủabácnôngdânkianữarồi.

CẢNHHOA

Uaycơnatạisaotìmrathuyết"lụcđịatrôi"?

UaycơnalàmộtchàngtraiĐứcrấtgiỏiquansátvàsuynghĩ.Năm1910,mộthômlàmviệcmệtmỏiquá,anhbịốmphảinằmởnhà.Nằmlâutrêngiường,Uaycơnachánquá,vìthếcứchămchúnhìntấmbảnđồthếgiớitreotrêntường.Bỗngnhiênanhpháthiệnramộtvấnđề:phầnphíatâycủalụcđịachâuPhivàphầnphíanamcủalụcđịaNamMỹ,haiđườngbờbiểncứnhưcóngườidùngcưacắttáchra,nếuđemhaimiềnđấtnàyghéplạivớinhauthìhoàntoàncóthểănkhớp.ÔngbènsuynghĩtìmhiểunguyênnhânvìsaogiữahailụcđịanàylạicókhoảngcáchlàcảmộtĐạiTâyDương.Khônglẽtrướcđâyrấtlâu,hailụcđịanàydínhliềnnhau?Nếuvậynguyênnhânnàolàmnóbịtáchrờira?

Uaycơnabênquyếtđịnhđikhảosáttrênthựcđịađểlàmsángtỏcáchsuynghĩnàycủamình.VìthếôngđãdànhhainămsangchâuPhivàNamMỹthuthậpnhữngtàiliệucóliênquanrồimangphântíchvàsosánh.

Kếtquảôngđãpháthiệnthấyrằng:hailụcđịanàyhoàntoàntươngtựvớinhauvềcácmặtcấutạođịachất,khíhậucổvàsinhvậtcổđại.Nhưvậynăm1912,Uaycơnađãchođăngbài"Cáclụcđịatrôi”trêntờtạpchíĐịachấtnổitiếngcủanướcĐức.Trongbảnluậnvănnày,ông.đãmạnhdạnnêulênrằng:trướcđây300triệunăm,cáclụcđịatrêntráiđấtdínhliềnnhau,cònbiểnthìvâyquanhđấtliền.Mãiđếntrướcđâykhoảng200triệunăm,dosứchútcủamặttrời,mặttrăngmàcũngdosứclytâmcủabảnthântráiđất,chonêntoànbộkhốilụcđịa.nàymớichiatáchra,trởthànhtìnhtrạngnhưchúngtathấyhiệnnay.

PháthiệnkhoahọcvĩđạicủaUaycơnađãbịcácnhânvậtcóuyquyềntronggiớiđịalíthờibấygiờcoilàhoangtưởng.Nhưngvàichụcnămsaucácnhàkhoahọccuốicùngđãchứngminhđượctínhđúngđắntronglíthuyếtvềcáclụcđịavàvùngbiểntrôitrêntầngnhuyễnlưu(tứclàtầngdungnhamởtrongtráiđất),vàgọiUaycơnalàngườiđặtcơsởchomôncấutạođịacầu.PháthiệncủaUaycơnađãchứngminhrằngtrongnghiêncứukhoahọc,việcquansátvàsuynghĩcóýnghĩahếtsứctolớn.

CẢNHHOA

TạisaoGaoxmới10tuổiđãtìmrarấtnhanhđápánbàitoán"1+2+3...+100"?

NhàsốhọctrứdanhngườiĐứcGaoxnămlên10tuổivừamớihọclớp3.Mộthômthầygiáosốhọcgiảngxongnộidungquyđịnhmàvẫnchưahếtgiờ,bènđưarachocáchọcsinhbàitoánmàôngchorằngtươngđốiphứctạp.Mụcđíchcủagiáoviênấychỉlàmuốnchocáchọcsinhdùnghếtsốthờigiancònlại.

Bàitoánlàthếnày:"1+2+3...+98+99+100=?".Rabàitậpxong,giáoviênnghĩrằnglàmxongngầnnàyconsốcộngthìsẽmấtrấtnhiềuthờigian,sợrằngđếnlúchếtgiờchưachắccáchọcsinhđãtínhxong.ThếnhưngchỉmộtlátsauhọcsinhGaoxđãgiơtayrấtcaobáocáođápánvớigiáoviên:"5050".

Giáoviênhếtsứcngạcnhiên,ôngkhôngsaohiểuGaoxlàmthếnàomàtínhđượcnhanhnhưthế.ÔngbènhỏiGaoxxemcậuđãlàmnhưthếnào?

Gaoxtrảlời:"Từsố1trởđivàsố100trởlạicó50cặpsốcótổnglà101”.RồiGaoxlênbảngtrìnhbầycụthểcáchtínhcủacậu1+100=101

2+99=1013+98=101101x50=5050ThầygiáotấmtắckhenGaoxthậtlàthôngminh.PhươngpháptínhnàycủaGaoxtrongtriếthọc

gọilà"suylíhoàntoànquynạp".ĐiềuthúvịlàcậubéGaoxcònnhỏtuổimàđãpháthiệnrađiềuquýluậtđểđiđếnkếtquảbằngconđườngnhanhnhất.

CẢNHHOA

TạisaoGalilepháthiệnđượcđịnhluậtrơitựdo?

"Haivậtthểrơitựnhiêntừcùngmộtđộcaocótốcđộrơitỉlệthuậnvớitrọnglượngcủamỗivật”.Nóicáchkhácthìtrongcácvậtrơitừcùngmộtđộcao,vậtnàonặnghơnsẽrơinhanhhơn.

KếtluậnnàyđãđượctriếtgialớnthờicổHyLạplàAristotenêura,vàtrongmộtthờigianrấtdài,điềunàyđãđượctấtcảmọingườicoilàchânlí,khôngcómộtaiđặtnghivấn.TuynhiênđếngiữathếkỉXVI(năm1589),chàngthanhniênmới20tuổingườiItalialàGalileđãđặtnghivấnvềvấnđềnày.

Ôngsuyluận:ựatheokết luậncủaAristote, thìnếuchúngtađemhaivậtmộtnặngvàmộtnhẹbuộcvàonhau,rồichorơixuốngtừmộtđiểmcaothìcóthểsảnsinhrahaikếtquảtựmâuthuẫnvớinhau.Mộtlàhaivậtthểđượcbuộcvàonhauthìtrọnglượngsẽtănglên,vìthếtốcđộrơisẽnhanhhơntốcđộcủavậtnặngđơnnhất,hailàvìtốcđộrơicủavậtnhẹđơnnhấtchậm,sẽlàmmấttácdụngmộtphầntốcđộcủavậtnặngđơnnhất.Nhưvậytốcđộrơicủahaivậtthểbuộcvàonhauphảichậmhơntốcđộcủavậtnặngđơnnhất".Điềunàythìhiểnnhiênlàkhôngphùhợpvớilôgích.

Galilecònlàmthêmmộtthínghiệmnữatrongchânkhông.ôngthảrơiđồngthờimộtmảnhsắtvàmộtcáilôngchimvàpháthiệnthấytốcđộrơicủachúngbằngnhau.

VậylàGaliledũngcảmtuyênchiếnvớiAristote.ÔnglàmthínghiệmtrướccôngchúngtrêncâythápnghiêngởthànhphốPixacủanướcItalia.Ônglấyhaiquảcầubằngsắttobằngnhau,nhưngmộtquảthìđặc,cònmộtquảthìrỗng,rồitừtrêntháp,haitayôngđồngthờichohaiquảcầuấyrơixuống.Nhữngngườiđếnxemcuộcthínghiệmđãkinhngạcpháthiệnthấyrằnghaiquảcầubằngsắtđãrơixuốngđấtcùngmộtlúc.Bằngcáchđó,Galileđãtuyênbốvớithếgiớipháthiệnquantrọngcủaông:"Địnhluậtrơitựdo".

ViệcGalilepháthiệnrađịnhluậtrơitựdođãbắtđầunảysinhtừchỗônghoàinghilíluậncótínhchấtquyềnuycủaAristote.Kinhnghiệmthànhcôngcủaôngnóivớichúngtarằng:hoàinghichínhlàkhởiđiểmcủaphátminhkhoahọc,chỉkhinàodámmạnhdạnhoàinghi,nêuvấnđềthìmớicóthểcótìmtòimới,phát.hiệnmớivàsángtạomới.

HOA

TạisaogiáohoàngLaMãphảisửalạiánxửsaiđốivớiGalilê?

Tháng10năm1980,giáohoàngLaMãđãtuyênbốởVatican"chínhthứcsửasaivụánđốivớinhàvật líhọcngười Italia làGalile".VậyGalileđãphảichịumộtđiềuoanuổnggìvà tạisaogiáohoàngphảisửasaivụánđốivớiông?

Câuchuyệnliênquanđếncuộctranhluậnvềsựvậnđộngcủacácthiênthểvớitrọngtâmlà:"tráiđấtxoayquanhmặttrời"haylà"mặttrờixoayquanhtráiđất".

NgaytừthếkỉIIsauCôngnguyên,nhàthiênvănthờicổđạiHylạpTolemeđãđưarathuyếtđịatâm.Ôngchorằng:tráiđấtlàtrungtâmcủavũtrụ,đứngyên,cònmặttrời,mặttrăngcùngcácvìtinhtúxoayquanhnó.

ThuyếtnàyphùhợpvớiquanđiểmthầnhọccủađạoCơĐốcvàđượccôngnhậnsuất1.500năm.Mãi đến thế kỉ XVI, nhà thiên văn người Ba Lan Copecnich mới đưa ra thuyết nhật tâm.

Copecnichchorằngtráiđấtcùngvớicáchànhtinhkhácđềuxoayquanhmặttrời.VìhọcthuyếtcủaCopecnichphủnhậnquanđiểmcủaTolemexúcphạmđếnuyquyềncủaGiáohộiCơĐốcchonênCopecnichđãbịtoàántôngiáothiêusống

Thếmàchỉvàichụcnămsau,năm1632,nhàvậtlíngườiItaliaGalilelạicóbài"Đốithoạivềhaihệthốngthếgiới”phêphánvàbácbỏthuyếtnhậttâmcủaToleme,ủnghộvàpháttriểnlíluậnkhoahọc"tráiđấtquayxungquanhmặttrời"củaCopecnich.VìthếtoàántôngiáoLaMãlạikhépGaliletội"Cuồngnhiệttintheotàthuyếtdịđoan"vàtuyênánôngbịgiamsuốtđời.

Tuynhiênthếlựctôngiáongumuộikhôngthểcảntrởbướctiếncủakhoahọc.Vàitrămnămgầnđây,sựtiếnbộmạnhmẽcủakhoahọcđãcóthểđưaconngườibaylêntrời,đặtchânlênmặttrăngvàthuyếtnhậttâmđãđượctấtcảmọingười,kểcảcáchọcsinhtiểuhọccôngnhận.Chínhvìthếmàhơn300nămsaukhiGalilebịkếttội,giáohoàngLaMãkhôngthểkhôngtuyênbốsửasaivềcáiánđốivớiông.

TuyênbốcủagiáohoàngLaMãchứngtỏrằng:chân lí làđiều tồn tạikháchquankhôngthểbịxoaychuyểnbởiýchícủaconngười.

CẢNHHOA

Tạisaonói"muốntháochuôngthìnhờngườibuộcchuông”?

Xưakiatrongmộttoàmiếu,mộthômhòathượngtrưởnglãotênlàPhápNhỡntriệutậptấtcảcácđệtửlạivàđưaramộtcâuhỏikìquặcđểkhảosáthọ.Ôngmuốntìmxemtrongcácđệtửcủamìnhngườinàocótrítuệsángsuốtnhất.Câuhỏilà:"Giảsửcómộtconhổdữđeochiếcchuôngvàngtrêncổ,lấyaiđểcởiđượccáichuôngấy”.

Câuhỏikhiếntấtcảđệtửđềubốirối.Mòtớicổmộtconhổhungdữmàtháocáichuôngra,thìcũngchẳngkhácgìthọctayvàomõmmànhổrăngnó.Làmgìcóngườinàolạiđủcanđảmlàmnhưthế?Vìthếmọingườicứgiươngmắtnhìnnhau,nhấtthờikhôngcóaitrảlờiđược. Lúcấycómột tiểu.hòathượngtênlàPhápĐăngđi từcửachùatới.PhápNhỡnthấymọingườikhôngtrảlờiđược,bènđưatayvẫyPhápĐăngđếnnhắclạicâuhỏichobiếtvàhỏi:

-Concóthểtrảlờiđượckhông?TiểuhòathượngPhápĐăngcòníttuổinhưthếmàchẳngcầnsuynghĩgìcả,thuậnmiệngnóiluôn:-Chuyệnnàychẳngdễđâu.Nhưngcứbảokẻnàođãbuộcchuôngvàocổconhổthìtớitháoralà

xong.Mọingườinghethấythếlậptứchiểura,nhấtloạtvỗtayhoanhô.Từđấyvềsau,hòathượngPháp

NhỡnhếtsứccoitrọngtiểuhòathượngPhápĐăng,ôngtadầndầntruyềnthụhếtnhữngđiềuhiểubiếtchoPhápĐăng.Vàcâuchuyệnđãđượclưutruyềnmãivềsau.

TạisaotiểuhòathượngPhápĐăngnghĩrađượccâutrảlờithôngminh.nhưvậy?CólẽbởiPhápĐăngđãhiểuđượcmộtquyluậtquantrọngtrongnhậnthứcluậnvềquanhệnhânquảcủasựvật.

Chúngtahãytưởngtượngxem,conhổtuylàloàidãthúcựckìhungdữ,nhưngmộtkhitrêncổnóđãcóđeomộtcáichuông,thìtấtnhiênlàđãcómộtngườicóđủbảnlĩnhchếphụcđượcnó,màđótứclàcái"nhân"củasựviệc.Saukhibiếtđượccái"nhân"thìsẽcóthểtìmrađượcđápánvềcái"quả"vàđápántứclà:hãyđểchokẻnàobuộcchuôngvàocổconhổtớitháocáichuôngấy.

Câuchuyệnnàygiúpchúngtacóđượcgợiýrấttốtvềcáchnhậnthứcsựvậtvàgiảiquyếtmâuthuẫn.

CẢNHHOA

DãynúiHimalayađứngyênhayvận.động?

Dãynúicaonhất thếgiới làdãyHimalaya.Nóđứngsừngsữnghoàn toànyên tĩnhhay làđangkhôngngừngvậnđộng?Erằngphầnlớnnhữngngườiđượchỏisẽtrảlời:nóhoàntoànđứngyên.

Nhưngthựctế,Himalayakhôngngừngvậnđộng.VậytạisaonhữngngườisinhsốngđờiđờikiếpkiếptrêncaonguyênTâyTạnglạichẳngcảmthấynóchẳngcóđộngtĩnhgìcả,thậmchívàingàn,vàivạn,vàichụcvạnnămnaydãynúinàyvẫnkhôngdờiđimộtbướcnào.Vậytạisaongườitacóthểnóirằngnóvậnđộngkhôngngừng?

Thật ramọingườichúng tađềusinhsống trên tráiđấtnày,mà tráiđấìkhôngngừngxoay,mộtngày24giờnóxoayđượcmộtvòngquanhtrụccủamình.Vìthếmớicóbanngàyvàbanđêm.Đồngthờitráiđấtlạicònquayquanhmặttrời.Tráiđấtquayquanhmặttrờiđượcmộtvòngtrongthờigianlàmộtnăm.Từđómàsinhracóbốnmùaxuân,hạ,thu,đông.

Nhưngtạisaotráiđấtkhôngngừngvậnđộngmànúinontrênmặtđấtlạihoàntoànbấtđộng?Tấtcảcácvậtchấttrêntráiđấtđềuởtrongtrạngtháikhôngngừngchuyểnđộngvàbiếnchuyển.

Mặt trời chuyểnđộng trongdảiNgânHà, cònbản thânmặt trời thì cũngcháyvàphun lửadữdội.Trongkhiđótrêntráiđấtcủachúngtathựcvậtvàđộngvậtcũngluônluônlớnlên,chếtđi,sinhsôinảynởvàtiếnhoá.Cácthựcvậtcấpthấppháttriểnthànhthựcvậtcấpcao,cácđộngvậtcấpthấptiếnhóa thànhđộngvật cấpcao.Cuối cùng thì tiếnhóa thànhnhân loạimàcáixãhội tổ chứcbởi loàingườicủachúngtacũngkhôngngừngbiếnhoá.Từxãhộinguyênthủylêntớixãhộinôlệ,từxãhộinôlệlêntớixãhộiphongkiến,rồilạitừxãhộiphongkiếnbiếnthànhxãhộitưbảnchủnghĩa,xãhộixãhộichủnghĩa.

Tómlại,trênthếgiớinàychẳngcómộtvậtgìởvàotrạngtháitĩnhtuyệtđối.Chỉcóquanđiểmvậnđộng,pháttriển,biếnhóamớilàquanđiểmkhoahọc,nhậnthứcđượcthếgiớimộtcáchchínhxác.

HOA

Tạisaonóitrongđiềukiệnnhấtđịnh,việcxấucóthểbiếnthànhviệctốt,màviệctốtcũngcóthểbiếnthànhviệcxấu?

Đờixưa,trongmộtthônnhỏtrênbiêncươngmiềnbắcTrungQuốc,cómộtcụgiàtínhtìnhhàophóng, rộng rãi độ lượng, thường giúp đỡ láng giềng lúc khó khăn, tai ách, hòa giải cácmốimâuthuẫn.Vìthếdânlàngxungquanhhễgặpphảivấnđềgìkhôngtự,giảiquyếtđược,thìthườngđếnhỏixinýkiếncủacụ.

Mộthômcụgiàsangthônbênmàquênđóngchặtcửachuồngnuôigiasúc,nêncómộtconngựacủacụxổngrangoài,chạyquabiêngiới,tớichỗngườiHồởnướclánggiềng.Đếnkhicụtrởvề,vàingườilánggiềngchạysanganủicụ: -Khichúngtôipháthiệnthấythếcũngđãgiúpcụđuổitheo,nhưngđếnlúcnóđãvượtquabiêngiớithìkhôngđuổiđượcnữa.Chúngtôibiếtrằngcụthuầndưỡngđượcconngựanàyhẳnđãtốnrấtnhiềutâmhuyết.Thậtlàđángtiếc,nhưngcụcũngchẳngbuồnlàmgì.

Nhưngcụgiànheomắtcườivànói:-Chẳnghềgìcả,mấtmộtconngựacóđánglàbao.Đótuylàviệcxấunhưngviệcxấunàylạicó

thểbiếnthànhviệctốtcũngchưabiếtchừng.Quảnhiênvàingàysau,conngựacủacụgiàkhôngnhữngchạyvềnhàmàcònmangtheomộtcon

ngựacáirấttốtcủangườiHồ.Nhữngngườilánggiềngthấythếlạikéođếnchúcmừngcụ:-Xinchúcmừngcụ.Cụđoántrướcđượcmọiviệcnhưthần.Nhưngcụgiàkhôngtỏvẻvuimừng,màbuồnrầu,lolắngnói:-Vôduyênvôcớtựnhiêncóđượcmộtconngựacủangườitathìkhôngbiếtlạicóthểvìthếmà

xảyrataihọagìchăng.Lờicụgiànóiđãlạiđượcchứngthực.Anhcontraicủacụcưỡicontuấnmãbấtkhamcủangười

Hồbịnóhấtngãgẫycảhaichân.Hàngxómlánggiềngkéođếnanủi,nhưngcụgiàkhôngcoiviệcconmìnhbịngãlàchuyệnxấulạinói:

-Ngãgẫychânchỉlàtainạnnhỏ.Chưabiếtchừngsẽvìthếmàlạicònlàphúcvậnđấy!Mộtthángsau,giặcHồđánhsang, trai làngđềuphảinhậpngũ.Mườingườiđi támchínngười

chết,cònngườicontraicủacụgiànhờgãychânchonênkhôngbịgọiđilính.Vìthếchaconđượcsốngantoànvớinhau.

Chuyệnnàygiúpchúngtathấyrằngphúcvàhọa,tốtvàxấu,lợivàhạituylàmâuthuẫnđốilậpvớinhau,nhưngcóthểchuyểnhóatừbênnàysangbênkiavàngượclại.Vàtrongnhữngđiềukiệnnhấtđịnh,việctốtcóthểbiếnthànhviệcxấu,cònviệcxấulạicóthểbiếnthànhviệctốt.

CẢNHHOA

Tạisaonhânloạicótínngưỡngtôngiáo?

Rấtcóthểcácbạnsẽnóirằngchúngtôikhôngtinthầnthánh,chúngtôikhônglễPhật,tôngiáochẳng cóý nghĩa gì đối với chúng tôi cả.Nói chung thì như thế là đúng, nhưngmỗi khi vấpphảinhữngkhókhănmàbảnthânmìnhkhôngthểgiảiquyếtđược,chẳnghạnnhư:bịbệnhnặng,sắpđithimàtronglòngkhôngnắmchắcphầnđỗ...,thìngườitatựnhiêncóthểthầmcầutrờikhấnPhậtphùhộđộtrì.Màviệccầukhấnnàythậtracũnglàmộthànhđộngtôngiáođấy.Tuynhiênđiềuấycũngcókhácvớitínngưỡngtôngiáo.

Quanniệm tôngiáocủa loàingườibắtnguồn từchỗcác tổ tiêncủachúng ta, tức làconngườinguyênthủythấymìnhyếuđuốibấtlựctrướcthiênnhiên.Thờibấygiờsứcsảnxuấtcũngnhưmứcsinhhoạtcủaconngườirấtlạchậu,đứngtrướccácthiêntai,bệnhtậtvàmãnhthú,conngườikhôngcókhảnăngtựvệ,chỉcònbiếttrôngvàosốmệnh.

Vềsau,cùngvớikhảnăngnhậnthứcpháttriển,conngườicảmthấybấtmãntrướchoàncảnhsinhsốngcủabảnthânmình,chonênhọđãdựavàonhữngcảmgiácsailầm,rồinhữnglựclượngsiêutựnhiênxuấthiện trongcácgiấcmơcủahọvàđượcnhâncáchhoá.Dođóđã sản sinh ranhữngđốitượngsùngbái,vàđótứclànhữngtôngiáonguyênthủy.Tấtcảchúngtađềubiếtrằngtronglịchsử,tôngiáođãtừnglàcôngcụgiúpchonhữngkẻthốngtrịlàmumuộivànôdịchnhândân.

Nhưngkhoahọcpháttriển,khảnănghiểuvàlàmchủthiênnhiêncủaconngườingàycàngtăngthêm,sứcmạnhcủatôngiáocũngvìthếdấndầnbịgiảmyếu.Nhưngcómộtđiềulàmchongườitaphảisuynghĩsâusắc làngàynay,khimànềnvănminhvậtchấtphát triển tới trìnhđộrấtcao, thìnhữngkhoảngtrốngtrongsinhhoạttinhthầncủaconngườilạicóthểsảnsinhranhữngphầntửcuồngnhiệttôngiáo.

Chẳnghạnnhưtrongnhữngnăm70thếkỉXX,vụtựsát tậpthểcủacáctínđồgiáophái"ĐiệnthánhcủaNhândân"ởnướcMỹ,vụgiáopháiAumởNhậtBảnphóngkhíđộc...Nhưvậytôngiáohầunhưcũngtrởthànhmộtsảnphẩmphụcủanềnvănminhhiệnđại.

Dođócóthểthấytôngiáolànơigửigắmtinhthầncủaloàingười,màcũnglàgôngcùmđốivớitinhthầncủaloàingười.

NGÔNHÃTIÊN

Đạogiáođãnảysinhnhưthếnào?

Đạogiáo(hayLãogiáo),PhậtgiáovàHồigiáo(Ixlam)làbatôngiáolớnđãchiếmđịavịthốngtrịlâuđờiởTrungQuốc.TrongbatôngiáonàythìPhậtgiáovàHồigiáodunhậptừnướcngoài.ChỉriêngcóĐạogiáolàtôngiáođãđượchìnhthànhvàpháttriểnngaytrênđấtTrungQuốc.

ĐạogiáođãthuậtphùthủyvàphươngthuậtthầntiênlưuhànhtrongthờiCổđạiởTrungQuốc.NgườisánglậpraĐạogiáolàTrươngĐạoLăngvốnởđấtPhongthuộcnướcBái(naylàhuyệnPhongtỉnhGiangTô)thờiĐôngHán.ÔngđãtừnglàquanhuyệnởhuyệnGiangChâudướitriềuThuậnĐế(năm126-144sauCôngnguyên)đờiĐôngHán.ÔngđưađệtửtớiHạcMinhSơnởTứXuyênđểtuđạo.Vìnhữngngườinhậpđạophảinộpnămđấugạo,chonênđạonàycócáitênlà"Ngũđẩumễđạo"(Đạonămđấugạo).ĐạonàythờLãoĐamtứclànhàtriếthọccổđạiLãoTửlàmgiáochủ,tônxưngLãoĐamlàm"TháithượngLãoquân",lạilấysáchnămnghìnchữ(tứccuốnĐạođứckinhcủaLãoTử)vàChínhnhấtkinhlàmhaikinhđiểnchủyếu.

LãoTửchorằngtrướckhitrờiđấtđượchìnhthành,đãcótồntạimộtvậtchấtnguyênthủyhỗnđộnchưaphântách,màvậtchấtnguyênthủynàytứclàcănnguyênhìnhthànhvạnvậttrongvũtrụ.Ônggọithứvậtchấtkhôngbiếttênnàylà"đạo”,mànhữngngườitheoĐạogiáothìlấy"đạo"làmtínngưỡngcơbảnvàgiáonghĩa.Họtinrằngconngườitatrảiquamộtthờikìtuluyệnnhấtđịnh,thìsẽcóthểtrườngsinhbấttử,trởthànhthầntiên.

SaukhiTrươngĐạoLăngquađời,contraiônglàTrươngHoành,vàcháuônglàTrươngLỗtiếptụctruyềnđạovàtônTrươngĐạoLănglàm"Thiênsư",vìthếđạo"Nămđấugạo"cũngcònđượcgọilàđạo"Thiênsư".

ĐếncuốiđờiĐôngHán,TrươngGiáclàngườisaunàytrởthànhlãnhtụcủacuộckhởinghĩanôngdânHoàngCân(KhănVàng),lạisánglậpriêngđạoTháiBình,lấykinhTháiBìnhlàmkinhđiểnchủyếu.Ôngdựavàoviệcchữabệnhđểtruyềnđạo.Trongvòngmườinămtrời,sốtínđồlêntớimườivạnngười.Năm184sauCôngnguyên,TrươngGiácphátđộngkhởinghĩa,kếthợpvớiTrươngLỗ, trởthànhngọncờdẫndắtnôngdânvàxâydựngnênhaigiáolớncủaĐạogiáotrongthờikìđầutiên.

SangđếnđờiĐường,đờiTống,dosựđềxướngcủacáchoàngđếĐườngCaoTông,TốngHuyTông,Đạogiáodầndầnđượchưngthịnh.

ĐếntriềuđạinhàNguyên,pháiToànChândoVươngTrùngDươngsánglậptrởthànhmônpháichủyếucủaĐạogiáo.Từđấyvềsau,đạogiáochínhthứcphânthànhhaigiáopháilớn:ChínhNhấtvàToànChân.

ĐếnđờiMinhvàđờiThanh,Đạogiáobắtđầutừthịnhchuyểnsangsuy.DIỆPQUẢNGSINH-LADUẪNHÒA

Khiđimuahàng,tạisaongườiTrungQuốcnói"muađôngtây"chứkhôngnói"muanambắc"?

Trongđờisốngthườngngày,ngườiTrungQuốcthườngnóiraphốmuahànghóalà"muađôngtây",chứxưanaychưatừngngheainới"muanambắc”baogiờ.Vậythìnhómtừ"muađôngtây"làdođâumàcó?

CâuhỏinàyđãtừngkhiếnnhàtriếthọctrứdanhđờiNamTốnglàChuHyhứngthú.MộthômôngraphốthìgặpmộtngườibạnthânlàThịnhÔnNhưđangxáchmộtcáilànbằngtrúc,ChuHybènhỏi:

-Anhđiđâuđấy?ThịnhÔnNhưtrảlời:-Đimua"đôngtây”.ChuHylạihỏi:-Chẳngnhẽkhôngthểnóilàđimua"nambắc"haysao?ThịnhÔnNhưgiảithích:-Ngườiđờixưađãnóirằngbêntrongtrờiđất,vũtrụ,vạnsựvạnvậtđềuthuộcngũhànhtứclà

kim,mộc,thủy,hoả,thổ.Màkim,mộc,thủy,hỏa,thổthìtươngứngvớiđông,tây,nam,bắc,trung.Đôngthuộckim;tâythuộcmộc;hailoạikimvàmộcnày,nếubỏvàotronglànthìcòncóthểbìnhyên.Chứnamthuộcthủy,bắcthuộchỏa,thủyhỏaquyếtkhôngthểnàobỏvàotronglànđược,vìnếulàmnhưvậythìsẽgặphaicáitaihọathủyvàhoả.Dođókhichúngtaraphố,từxưađếnnaychỉnóilàmua"đôngtây”,chứchưabaogiờnóilà“muanambắc".

Đócũnglàmộtcáchgiảithíchthúvịnhưngkhôngđángtincậylắmvìthựcralốinóinàyđãcótừxưa.VàođờiĐôngHán;LạcDươngvàTrườngAn làhai đô thị thươngnghiệp rất phồnhoa.LạcDươngđượcgọilàĐôngkinh,cònTrườngAnthìđượcgọilàTâykinh.DânđếnĐôngkinhhayTâykinhmuahàngđềunới"mãiĐông”,"mãiTây".Cólẽchínhvìvậymàcáchnói"đôngtây”đãđượclưutruyềnmãimãi.

HIỂUBA

NgôichùathờPhậtđầutiêncủaTrungQuốcnằmởchỗnào?

Cách thànhphốLạcDươngtỉnhHàNam10kmvềphíađôngcómộtngôichùa,bênngoàicửachùacóbứctượngđátạcconngựatrắngthồkinhPhậttrênlưng.ĐólàngôichùađầutiênđượcxâydựngsaukhiđạoPhậtđượctruyềnnhậpvàoTrungQuốccótênlàchùaBạchMã.

ChùaBạchMãđượcxâydựngdưới triềunhàHán cáchđâyhơn1900năm.Năm67 sauCôngnguyên,vuaNinhĐếnhàHántênlàLưuTrangsùngbáiđạoPhật.ÔngcósaihaingườilàSáiÂmvàTầnCảnhsangTâyVựcđểcầuxinkinhPhật.HaingườixuấtpháttừLạcDương,vượtnúilộisông,trảiquangànvạngiankhổ,cuốicùngđếnđượcnướcĐạiNguyệtThị(nayởphíađôngApganistan).Tạiđấyhọgặphainhàsưđến từnướcThiênTrúc(ẤnĐộ thờixưa).Mộtngười tên làNhiếpMaĐằng,cònngườikiatênlàTrúcPhápLan.Saukhihỏirõngọnngành,bốnngườikếtbạnvớinhau,rồidùngmộtcontuấnmãlưngtrắngchởkinhvàtượngPhậtquýbáutừmiềnTâyVựcxaxôitrởvềtớiLạcDương.Saukhilàmxongrấtnhiềucôngviệcchuẩnbị,nămsau,tứclànăm68sauCôngnguyên,ngôichùađầutiêntronglịchsửTrungQuốcđãđượcxâydựngởLạcDương.ĐểkỉniệmcônglaocủaconngựatrắngđãmangtrênlưngkinhPhậttừmiềnxaxôitớiđây,ngườitađãdùngđáđểtạcbênngoàicổngngôichùamộtconngựatrắngrấtsinhđộngvàđặttênchochùanàylàchùaBạchMã.

HồiấychùaBạchMãcóquymôkiếntrúchếtsứchùngvĩ,trongchùacórấtnhiềubáuvật.Nhưngvìlâunămkhôngđượctusửa,lạibịgiặcngoạixâmcướpphá,chonênngàynaytrongchùachỉcòncóđiệnThiênvương,điệnĐạiPhật,điệnĐạiHùng,điệnTiếpDẫn,gácTỳLư.HaibênđôngvàtâycửasơnmôncómộchônhaivịsưNhiếpMaĐàmvàTrúcPhápLan.TrongchùacòngiữđượcnhiềulácờviếtkinhthờinhàĐường,cácbảnbiakhắcthờinhàNguyênrấtcógiátrịnghệthuật.RiêngbứctượngBồTátDiLặcchạmbằngđáđãbịlấycắpđemsangnướcMỹ.

VƯƠNGCẦN

Chùavàmiếucónhưnhauhaykhông?

NgườiTrungQuốcgọinhữngngôinhàdùng thờPhật là "tựmiếu" (chùamiếu).Nhưng thật rachùavàmiếukhônghoàntoànnhưnhau.

ChùalànơithờcúngPhật,giảngcáckinhPhật.CònmiếulạilànơimàngườiTrungQuốcxưathờbàivịcủatổtiên.TheocáchgiảithíchtrongNhĩNhãlàbộtựđiểngiảinghĩatừcổcủatiếngHánthìchữ"miếu"vốn

nghĩalà"dungmạohìnhtrạng",tứcnơithờcúngtranh,tượngcủacácbậctiêntổ.Vềsaungườiđờixưalạicómộtsốquyđịnhvềviệcxâydựngcácmiếu.TheonhữngđiềughilạitrongquyểntậpLễKíviếtvềcácnghilễtrướcđờiTầnvàđờiHán,vuacácnướcchưhầucóthểxâydựngnămmiếu,cáckhanhhầuđạiphuđượcxâydựngbamiếu,cònkẻsĩthìchỉcómộtmiếu.

TừđờiTầnvềsaulạicóquyđịnhrằngchỉnhữngngườicócônglaotolớnđốivớiquốcgia,thìsaukhichếtmớiđượcthờtrongmiếuvàđượchưởngđồcúngtế.VìthếcáctòamiếutruyềnlạitừhồixưaởTrungQuốcphầnlớnđềuthờnhữngnhânvậtnổitiếngcócôngvớinước.ChẳnghạnnhưKhổngmiếu(thờKhổngTử),QuanĐếmiếu(thờQuanCông),Nhạcmiếu(thờNhạcPhi...).

Vìmiếulànơiđượcngườitatônsùngkínhmộ,chonênvềsaunơiởcủacácbậcđếvươngcũngđượcgọilàmiếuđường.Cáckếsáchlớnmàhọsoạnrađượcgọilàmiếutoán,miếusách.Danhhiệumàcácvuachúađượctruyphongsaukhichếtthìgọilàmiếuhiệu.

Đờixưanhữngngườicócông lớnkhi sống thườngđược"phonghầu" (phong tướchiệuvàcấpđất),saukhichếtđiđược"miếuthực"tứclàđượcthờcúngtrongmiếuvàđượchưởngtếlễ.Ngườitacoiđólàlítưởngcaoquýnhất.

SaukhiđượctruyềnnhậpvàoTrungQuốc,đạoPhậtđãđượcthờphụngrộngrãitrongdângian.Cácchùacũngnhưcácmiếuđềutrởthànhnhữngnơimàngườitatônsùngkínhmộnhất,vìthếhaitừchùavàmiếuđãtựnhiênđượcghépliềnvớinhau.

LADUẪNHÒA

Tạisaotườngcáccungđiệnvàđềnmiếucómàuđỏ?

CốCungởBắcKinh,miếuNhạcPhiởHàngChâu,cảđếncáccôngtrìnhkiếntrúcrảiráckhắpcácnơitrênđấtnướcTrungQuốcnhư:miếuKhổngTử,miếuQuanĐế...,đềucóchungmộtđặcđiểmlàcótườngmàuđỏ.Tạisaovậy?

Điềunàycóliênquantớiviệctổtiêncủachúngtasùngbáilửavàưathíchmàuđỏ.Họchorằngmàuđỏtượngtrưngcholửa,cótácdụngxuađuổicácloàitàmayêuquái,trừbỏmọithứtaihọavàbệnhtật.

SựsùngbáilửavàmàuđỏnhưthếnàythậmchícóthểtruytìmngượclênđếnngườivượnBắcKinh,thờinguyênthủyquensốngtrongcáchangđộngtrênđỉnhnúi.

Khipháthiệnthấycácdichỉcủaconngườisinhsốngtrongcáchangđộng,cácnhàkhảocổhọcđãnhậnthấymộtđiềulànhữngngườivượnnàycómộttậpquánmaitángkìlạlàrắcmộtvòngbộtquặngoxidesắtmàuđỏchungquanhngườichết.Saukhinghiêncứu,cácnhàkhảocổđãđiđếnnhậnđịnhrằngnhữngngườivượnsốngởhangđộngđãcókháiniệm"linhhồn”.Vìthếkhimaitángngườichếtbaogiờhọcũngphảichôntheomộtsốđồdùngcầnthiếttrongsinhhoạt,đểngườichếtcóthểsửdụngở thếgiới bênkia.Lửa lại là thứhết sức thiết yếu trong cuộc sống, nhưng lửa thì không thể chônxuốngdướimồ,vìthếhọchỉcòncómộtcáchdùngbộtquặngoxidesắtđểthaycholửalàthứcómàuđỏ.

Sựsùngbáimàuđỏnhưthếnàycũngđãảnhhưởngtớimộtsốcítngườingàynay.ChẳnghạnnhưdântộcMèovùngTươngTây,khitiếnhànhcáchoạtđộngtếlễ,cácthầymobaogiờcũngmặcmộtcái áođạibàomàuđỏ, lắcnhữngcáinhạcbằngđồngđểxuađuổi tàma.Trong thườnghợpnàyýnghĩatượngtrưngcủacáiáođạibàomàuđỏlàxuađuổitàma.TạinhữngkhuvựcmiềnnúixaxôicủatỉnhVânNam,đếnngàynayvẫncómộtsốítngườilấymáutươibôilênkhắpngườichothànhmàuđỏ.Họchorằnglàmnhưthếthìsẽtránhkhỏibịácmaxâmnhậplàmhại.

LADUẪNHÒA

"TứđạiThiênvương"trongđạoPhậtlànhữngai?

Mỗi khi chúng ta đi tới gầnmột ngôi chùaPhật thì điều đầu tiên trông thấy là điện thờThiênvương.Tạiđây,ngườitathờbốnvịvũtướngnomrấtuyvũhùngtráng.Mộtvịmặcáoxanh,taycầmthanhbảokiếm,mộtvịmặcđạibàomàutrắng,tayômcâyđàntìbà,mộtvịmặcđạibàomàulục,taycầmcâydùnạmngọctrai,mộtvịmặcáođạibàomàuđỏcóconrồngquấntrêntay.

Bốnvịnàylà"TứđạiThiênvương"màdângianthườnggọilà'TứđạiKimcương".ĐiệnThiênvươngchínhlàbanCảnhvệbảovệchùa.CácThiênvươngngoàiviệcgiữgìnPhậtphápcòncótráchnhiệmtrôngnombốnphươngchomưathuậngióhoà.VìthếcácThiênvươngcũngđượcgọilà"HộthếThiêntôn".

TứđạiThiênvươngvốnlàbốnvịđạitướngcủaThiênđếtrongcáckinhPhậtcủaẤnĐộ.TheotruyềnthuyếttrongkinhPhật,thếgiớicủaconngườiđượcphânlàmbốnđạibộchâu,cácđạibộchâunàyđượcchobốnđạiThiênvươngchianhaubảovệ.HọởtrênđỉnhThiềnĐàLathuộcngọnTuDihayđượcnhắcđếntrongcáckinhsáchnhàPhật.

NamThiênvươngvìcókhảnăngkếthợpchúngsinh,pháttriểnthiệncăn,nêngọilàTăngTrưởng.ĐôngThiênvươngbảohộsinhlinh,giữgìnđấtđaitrongnước,gọilàTrìQuốc.BắcThiênvương, bảovệ đạo trường của đứcNhưLai, thườngđượcngheđứcNhưLai thuyết

pháp,gọilàĐaVăn(nghenhiều).TâyThiênvươngcóthểmởtomắtquansátthếgiới,gọilàQuảngMục(tầmmắtrộng).SaukhiđạoPhậttruyềnnhậpvàoTrungQuốc,TứđạiThiênvươngđãcónhữngtrangphục,binh

khí,thậmchíchứctráchHánhoá.ThiênvươngTăngTrưởngcầmkiếmvìmũikiếmđượcgọi là "phong" (mũinhọn), đã lấy chữ

đồngâmlà"phong"(gió),vàchứctráchcủaôngtalà"phong".ThiênvươngTrìQuốcômcâyđàntìbà,vàmuốngảyđànthìtrướchếtphảiđiềuchỉnhcácdây,

chonênlấychữ"điều",vàchứcvụcủaôngtalà"điều".ThiênvươngĐaVăncầmcáidù.Vìtrờicómưathìmớiphảicầmdù,chonênlấychữ"vũ"(mưa),

vàchứcvụcủaôngtalà"vũThiênvươngQuảngMụccóconrồngquấntrêntay.Vìrồngvàrắnđềuphải"thuận",chonênlấy

chữ"thuận",vàchứcvụcủaôngtalà"thuận".VănhóacủangườiHánvốncótínhbaodungrấtlớn,vìthếđãlàmchobốnvịthiênthầntừnước

ngoàidunhậpvàotrởthànhnhữngvịthầnlinhchínhcốngTrungQuốc.Ngườidânđãgửigắmvàocácvịấyướcmơhạnhphúccủadântộcmình,cùngvớitâmnguyệnmưucầuhòabìnhtốtđẹp.

LADUẪNHÒA

TạisaoBồTátQuanThếÂmcókhilànamcókhilànữ?

Nhìn chung, các vịBồTát được thờ trong chùa chiềnhầunhưđều là namgiới, riêng tranhvàtượngBồTátQuanThếÂmlưuhànhtrongdângianlạilànữ.

ThậtrabanđầuBồTátQuanThếÂmkhôngphảilànữ.ỞđấtphátnguyêncủađạoPhậtlàẤnĐộ,ởTrungQuốcthờikìmớidunhậpđạoPhật,hìnhtượngcủaBốTátQuanThếÂmlànam,từthờiNamBắcTriều,đặcbiệtlàsauđờinhàĐường,mớidầndầnbiếnthànhnữ.

TạisaoQuanThếÂmdầndầnbiếnthànhnữ?TheokinhPhật,QuanThếÂmđãtừngthềphổđộchúngsinh,khichúngsinhthànhPhậtthìbảnthâncònchưathànhPhật.Vàđểcóthểphổđộchúngsinh,QuanThếÂmthườngthayđổihìnhdạngtùytheonhữngđốitượngkhácnhau,làmchongườitadễcảmthấythânthiết,nhờđóđạttớihiệuquảtốthơntrongviệctuyêntruyềnPhậtpháp.ChẳnghạnkhitruyềngiảngPhậtphápchođốitượnglàmộtđứacongáinhỏ,QuanThếÂmxuấthiệndướihìnhhàimộtđứacongáinhỏ.NhưngnếuđốitượnglàmộtphụnữthìQuanThếÂmlạihiệnradướihìnhhàimộtthiếuphụhaymộtbàgià,vànếuđốitượnglàmộtnicôthìQuanThếÂmlạicóhìnhhàimộtnicô.

TừđờiĐườngvềsau,tượngQuanThếÂmdầndầnđượctạcthànhmộtngườiphụnữ.TrongtranhvàtượngởđộngĐônHoàngđờiĐường,thânthểQuanThếÂmcótỉlệcânđối,tưtháitựdo,mặtđầyđặn,đầynữtính.Saunữa,hìnhtượngBồTátnữtínhmĩmiềuthìsẽlạicàngmangtìnhngườiphongphúhơn,càngdễgâyđượccảmtìnhcủangườita,cànglàmchongườitadễtiếpcận.NgoàiramộtvịQuanThếÂmnữbổsungvàđiềuhòachovẻuynghiêmcủacácvịPhậtvàhìnhtượngdữtợncủacácvịKimCương.DođócácbứctượngQuanThếÂmtrongnhângianđếnnayđãđượccốđịnhlànữ.

DIỆPQUẢNGSINH

ChùamiếulànơitínđồđạoPhậttiếnhànhcáchoạtđộngtôngiáo.Khivàochùa,từphíanamlênphíabắc,chúngtalầnlượtthấyđiệnSơnmôn,điệnThiênvương,ĐạiHùngBảoĐiệnvàPhápĐường.

ĐiệnThiênMôngồmcửaTamQuan,haibêncửaTamQuancótạchìnhhaiđạilựcsĩKimCương.TrướcđiệnThiênVươngcótượngPhậtDiLặcbụngto,haibêncóbốnĐạiThiênVương,cũng

đượcgọilàbốnĐạiKimCương.SaulưngtượngPhậtDiLặclạicótượngViĐàcầmcâyhàngmatrử(câyvồhàngphụcyêuma).

PhápđườnglànơigiảngPhậtpháthoặclànơicácsưtụtập.CònĐạiHùngBảoĐiệnlàvậtthểkiếntrúctrungtâmcủatoànbộngôichùa.Đólànơithờgiáotổ

PhậtThíchCaMâuNi.Vìlàtrungtâmchùamiếu,chonênĐạiHùngBảoĐiệnbaogiờcũngcókhíthếhùngvĩ.NgaygiữakhuđạiđiệnrấtrộngcótượngTamTôn,hoặctượngPhậttamthế:Quákhứ,Hiệntại,Tươnglai,hoặctượngPhậttamthân:hóathân,cựcthân,ứngthân.ĐứnghầuhaibênlàđệtửcủaPhậtlàANanvàCàDiệp.SáttườnghaibêntảhữuđạiđiệncótượngmườitámvịLaHánhoặchaimươiChưThiên.TronghậuđườngthìcótượngBồTátQuanThếÂm,đứnghầuhaibênQuanThếÂmcótượngThiệnTàiđồngtửvàLongNữ,lạicòncómộtsốnhữngbứctượngkhácnữa.Chẳnghạnnhưthểhiện53chuyệnThiệnTàiđồngtửtìmthầyhànhđạo.

"ĐạiHùng"làcáchgọitôntrọngPhậttổThíchCaMâuNi,ývíngàinhưmộtdũngsĩkhôngbiếtsợ,cósứcmạnhhàngphục tứma :NgũÂmma,PhiềnNãoma,Tửma,ThiênTửma.TrongkinhPhápHoacólờitántụngnhưsau:"Thiệntai,thiệntaiĐạiHùngThếTôn(tốtlànhthay,tốtlànhthay,đứcThônĐạiHùng).

Vìgianchínhđiện trongchùamiếu lànơi thờđứcThíchCaMâuNinêngọi làĐạiHùngBảoĐiện.ỞNhậtBản,ĐạiHùngBảoĐiệncỏnđượcgọilà"KimĐường"(nhàvàng).

BÀNGKIÊN

"NammôADiĐàPhật"cónghĩagì?

Trongchùa,thiệnnamtínnữthườngchâmhươngđốtnếncầukhấn,miệngluônluônniệmmấytiếng"NammôADiĐàPhật".Nhưngnếunhưchúngtahỏihọrằngcâunàycónghĩalàthếnào,thìsợrằnghỏimườingườithìcóđếntámchínngườitrảlờikhôngđượcrànhrọt.

"Nammô"trongtiếngHánviếtlà"Namvô"làphiênâmtừchữPhạn"Nama"-nghĩalàhếtsứctônkính.ChữPhạnlàmộtthứvăntựcổcủaẤnĐộ."Nammô"nóilêntinhthầnnhấttâmquytheoTamBảo(TambảolàPhật,Pháp,Tăng)củacáctínđồPhậtgiáo.HaichữnàythườngđượcđặttrướctêncủacácvịPhậtvàcácvịBồTátđểbàytỏsựhếtsứctônkínhsùngmộ.

Còn"ADiĐàPhật"làvịPhậttổsốngtạithếgiớiTâyPhươngCựcLạc.VậycâuniệmtrênlàcáchthểhiệnlòngsùngkínhđốivớiPhậtAĐà.Nhưngtạisaolạicónhiềungườiniệm"NammôADiĐàPhật"nhưthế?

Đó làvìđạoPhật rấtphổbiếnởTrungQuốc.Saukhiđược truyền từẤnĐộvàoTrungQuốc,trongđạoPhậtđãdầndầnhìnhthànhrấtnhiềutôngphái.Trongđócómộtpháitêngọilà"TĩnhThổTông"quanniệmrằngPhậttửchỉcầnthànhkínhniệm"NammôADiĐàPhật"làđứcgiáochủnơiTâyPhươngCựcLạc, tức làPhậtADiĐàsẽ tiếpnhậnhọvàoTĩnhThổvôcùng tốtđẹpvà trangnghiêm,diệttrừđượcmọitộilỗi,taiương,cònsaukhichếtđisẽđượcdunhậpthếgiớiTâyPhươngCựcLạc.

VìcáchtuhànhcủaTĩnhThổTônghếtsứcgiảndị,chonêntôngpháinàyrấtphổbiếndướithờinhàĐườngvàchotớingàynaynóvẫncỏncóảnhhưởngtolớntrongcáctínđồPhậtgiáo.Dođócâu"NammôADiĐàPhật"đãvàvẫncòn luôn luônxuấthiệnởcửamiệngcác thiệnnamtínnữđạoPhật.

"ADiĐàPhật"cònlàVôLượngThọPhật.Vìthếcóngườiniệm"NammôVôLượngThọPhật".BÀNGKIÊN

Tạisaocáchòathượngphảicạotrọcđầuvàchâmhươngđộng?

Nhưchúngtathườngthư̖ngthấy,tấtcảnhữngPhậttửxuấtgiađềucạotrọcđầu.ĐạoPhậtbắtnguồntừẤnĐộ.XưakialúcđạoPhậtcònhưngthịnh,ởẤnĐộcáctínđồđạoPhật

đãcoiviệccạotrọcđầulàdấuhiệuđểphânbiệthọvớitínđồcácgiáopháikhác.VềsauđạoPhậtcómộtcáchgiảithíchrằngtóccủaconngườitalàvậttượngtrưngchomọiđiềuphiềnnãovàcácthóiquensailầmcủangườiđời.Nếunhưcắthếttócđithìcũngtiêutrừđượcmọisựphiềnnão,tiêutrừđượccáctậpquánxấuxacũ.Ngoàiracắttóccòncómộtýnghĩanữa,tứclàcắtbỏcáitâmkiêungạolườinhác.Cáchòathượngcạotrọcđầu,mặcáođen,taycầmbátđixincơm,làđãđạttớimụcđíchtiêutrừđượccáitâmkiêungạolườinhác.SangđếnthờinhàNguyên,thìtronggiớihòathượnglạinảysinhramộttậpquánnữalàdùnghươngđốtthànhsẹovàilỗtrênđỉnhđầugọilàđốtgiớiba.

TươngtruyềnviệcnàybắtđầutừhòathượngChíĐứcởchùaThiênHy.ÔngtaquyđịnhnhữngngườithụgiớiphảichâmhươngnhưvậyđểthểhiệnđứctinkiênđịnhkhôngthayđổisuốtđờivàoPhậtpháp.Việcnàyđượcthựchiệntiếpdiễnmãichotớingàynay.

Năm1983hộiPhậtgiáoTrungQuốctriệutậpHộinghịBanChấpbànhquyếtđịnhbãibỏtậptụcnàyvàđượctínđồđạoPhậthoannghênhrộngrãi.

DIỆPQUẢNGSINH

Tạisaocáchòathượngvừatụngkinhvừagõmõ?

Khicácbạnvàomộtngôichùathìthườngthấycónhữnghòathượngngồihayquỳdướiđất,taythìgõmõcònmiệngthìtụngkinh.ĐiềunàylàmộtquyđịnhcủađạoPhật.Mõlàmộtdụngcụđượcchếtạobằnggỗcứng,ởgiữakhoétmộtcáilỗ,gõvàosẽphátranhữngtiếng"cốc,cốc,cốc"rấtrànhrọt.

Ngườitagõmõchủyếuđểgiữnhịpkhitụngkinh.Khicácnhàsưtụngkinh,ítthìcóvàingười,nhiều thìcóvàichụcngười.Vì thếcó thểcónhữngngười tụngnhanh,cónhữngngười tụngchậm,thậmchílạicómộtsốhòathượngđượclấyvàochođủsố,tưtưởngbịphântán,làmchonhịpđiệutụngkinhchậpchữngkhôngđều.Nếunhưvừatụngkinhvừagõmõthìsẽcóthểlàmchotâmtưcủangườitụngkinhổnđịnh,tưtưởngtậptrung,đồngthờicũngcóthểgiữđượcmộttiếttấunhấttrívớigiọngtụngkinhcủacácnhàsưkhác.

Việcgõmõlạicòncómộtýnghĩathâmthuýhơnnữalàđềcaotính"tựgiác".Ngườiđờixưanóirằng"Concángàyđêmkhôngbaogiờnhắmmắt"(TrongtiếngHán,mõgọilà"mộcngư"cónghĩalà“concábằnggỗ").Cònkẻtuhànhcũngphảilàmnhưconcá,ngàyđêmcũngkhôngngủđểhọcđạo.

HIỂUBA

ĐạogiáovàPhậtgiáocóảnhhưởngthếnàođốivớivănhóathờicổởTrungQuốc?

TrongnềnvănhóatưtưởngcủaTrungQuốcthờicổ,Nhogiáobaogiờcũngchiếmđịavịchủđạo.NhưngtừthờiNgụyTấn,NamBắctriều,ĐạogiáovàđạoPhậtbắtđầucóảnhhưởngrấtlớn.

ĐạogiáođãnảysinhngaytrênđấtTrungQuốc.Nhiềutưtưởngtôngiáocủađạonày,cũngnhưcácvị thần trong đạođược tôn sùng hàngngàn nămnay, đã thâmnhập vàodân gian và trở thànhphongtụctậpquán.ChẳnghạnnhưNgọcHoàngThượngDế,ThầnTài...đượcdânchúngtônthờ,vốndĩđềulànhữngvịthầnđượcnhữngngườitheoĐạogiáotôntrọngthờcúng.

ĐờiHánchỉtônthờmộtmìnhđạoNhovàđãđịnhra"tamcươngngũthường",coiđólàhạtnhâncủaNhohọcmới.Nhưngcơsởtưtưởngcủa"tamcươngngũthường"lạilàkháiniệm"đạo"củaĐạogiáo.Tronglịchsửvănhóatưtưởngvàingànnămsauđó,ĐạogiáovẫnlàyếutốbổsungchoNhogiáo.

PhậtgiáobắtnguồntừẤnĐộ.Phậtgiáovốncótriếthọcvàtrítuệhếtsứcthâmthuý,đãcónhữngcáchkiếngiảiđộcđáovềvũtrụnhânsinhvàlítrícủanhânloại.CáctưtưởngvàcáchgiảithíchcủaPhậtgiáokhôngnhữngcóảnhhưởngtolớntớisựpháttriểntriếthọccổđạiTrungQuốc,màcònđồngthờiảnhhưởngtớiquanniệmtưtưởngcủaconngườithờibấygiờ,cùngđạođứchànhvicủahọ.

ĐạogiáovàPhậtgiáocũngcảnhhưởnghếtsứctolớnđốivớivănhọcvànghệthuậtCổđạiTrungQuốc.Đạogiáocoitrọngtựnhiên,đềcaotưtưởngthanhtịnhvôvi,vàbaogiờcũngcóđịavịquantrọngtrongvănhọccổđại.NgườisánglậpragiáopháiToànChânlàVươngTrùngDươngvàcácđệtửcủaôngcũnglàmnhữngbàithơvàbàitừrấthay.ViệcphiêndịchcáckinhPhậtđãgợirachovănhọccổđiểnTrungQuốcnhữnglãnhvựcvàđềtàimớimẻ,đồngthờiđẩymạnhsựpháttriểncủamônâmvậnhọctiếngHán.SángtáccủacácnhàvănhọctrứdanhTrungQuốcnhưĐàoUyênMinh,BạchCưDị,TôThức...đềuchịuảnhhưởngsâusắccủatưtưởngPhậtgiáo,nhiềucâuchuyệntrongcácbộkinhPhậtđãđượcđưavàosángtácvănhọc.CáccâuchuyệnhaynhânvậttrongthầnthoạicủađạogiáonhưBátTiên,VươngMẫu...đãtrởthànhnhữngđềtàisángtáccủavănhọccổđại.

ĐạogiáovàPhậtgiáocũngđẩymạnhsựpháttriểncủacácngànhkiếntrúc,nghệthuậthangđộng,âmnhạc,vũđạoCổđạicủaTrungQuốc,thậmchícócảnhữngcốnghiếnrấtlớntrongsựpháttriểncủakhoahọckĩthuật.Cácsáchsửghilạirằng:CóhơnmườibộsáchvềydượcđượcdịchtừtiếngẤnĐộbộ"ChuDịchthamđồngkhiết"củaĐạogiáocóđềcậptớinhiềumặtydược,thiênvăn,sốhọc...

LADUẪNHÒA

Nóiđếnphongthủythìcóhợpl

TrongnhữngnămcuốitriềuMinh,LíTựThànhcầmđầuởMễChi,tỉnhThiểmTâymộtcuộckhởinghĩanôngdânvớiquymôtolớn,tấncôngmạnhmẽvàothếlựcphongkiếnthốngtrị.Nhằmdậptắtngọn lửadữdội của cuộckhởinghĩa,hoàngđếSùngChinhmộtmặtđưaquânđiđánhdẹpnhữngngườinôngdân,mộtmặtsaingườiphámộtổnhàLíTựThành.ĐếnkhiquânLíTựThànhchiếmđượcquêhươngcủahoàngđếSùngChinhởPhượngDương,tỉnhAnHuy,LíTựThànhcũngđốtsạchlăngmộtổtiênhoàngđếSùngChinh.

Đờixưa,từcáctầnglớptrênlàđếvương,tướngquânhaytểtướng,xuốngchotớibêndướilàtrămhọdânthường,khôngaikhôngđểýđếnvấnđềphongthủy.Ngườitachorằngphongthủycủanhàởcũngnhưcủamồmảtốthayxấu,cóquanhệrấtlớntớisựmayrủihayhọaphúccủacảnhà,thậmchícủađờicon.Nếuphongthủytốt,giađìnhsẽhưngvượng,phúclộckéodài,tráilạithìcóthểlàmchogiađìnhsasút,thậmchínguytớitínhmạng,taihọakhôngchỉảnhhưởngtớimộtđời.

Nhằmcầuphúc,tránhhọa,ngườitađãphảisuynghĩrấtnhiềuvềvấnđềphongthủy.Ngườiđờixưatìmhiểuvềphongthủynhưthếnày:đầutiênphảitìmchoranguồnsinhkhíbịgiấu

kíndướimạchnúi,tứclàcốtìmthấycáigọilà"khíchânlong",rồitheođómàtìmchothấynơinóngưngtụ.Nếunhưởsaulưngvàhaibênchỗngưngtụcóthếnúivâyquanh,phíatrướccónướcsôngchảy,thìngườitachorằngkhíngưngtụkhôngbịthấttán,lànơiđấtquývềphongthủy.Việcngườixưachúýđếnphongthủythểhiệnnguyệnvọngcầuphúctránhhọa,nhưngtrongviệcnàylạicórấtnhiềuyếutốmêtín,vàcóthểchẳngliênquangìtớivậnmệnhcủaconngười.Hoàncảnhlịchsửvàhànhvimớilànhững.điềuchủyếuquyếtđNsựmayrủivàhạnhphúchaytaihọacủamộtconngười.

Đươngnhiênthuậtphongthủythờicổcũngkhôngphảichỉgồmtoànnhữngđiềumêtínđángvứtđi.Nhữngnămgầnđây,mộtsốnhàkhoahọcđãtiếnhànhphântíchnhữngnộidunghợplítrongthuậtphongthủycổđại.Nhữngnghiêncứuvềsựđiềuhòagiữaconngườivàhoàncảnh,quanhệgiữanơicưtrúvàsứckhỏethểchấtcũngnhưtinhthầncủangườicưtrú...đãthuđượcnhữngthànhquảnhấtđịnh.

TRƯƠNGQUỐCCƯỜNG

Bátquáilàgì?

BátquáilàtámhìnhvẽcơbảntrongbộChuDịchtạonêntừhaikíhiệucơbảnlà"--và"_".Nétđứtđạibiểuchoâmvànétliềnđạibiểuchodương.Bahàngkíhiệuâmvàdươngcóthểghépvớinhauthànhmộtquẻ.Tổngcộngcóđượctámphươngthứcphốihợp.VìthếgọilàBátquái(támquẻ).

MỗihìnhvẽtrongBátquáiđềucótêngọiriêngvàtượngtrưngchomộthiệntượngthiênnhiên.Chẳnghạn

-quẻKiền(banétliền)tượngtrưngchotrời.-quẻKhôn(étđứt)tượngtrưngchođất.-quẻChấn(hainétđứttrênmộtnétliền)tượngtrưngchosấm.-quẻTốn(hainétliềntrênmộtnétđứt)tượngtrưngchogió.-quẻKhảm(mộtnétliềngiữahainétđứt)tượngtrưngchonước.-quẻLy(mộtnétđứtgiữahainétliền)tượngtrưngcholửa.-quẻCấn(mộtnétliềntrênhainétđứt)tượngtrưngchochonúi.-quẻĐoài(mộtnétđứttrênhainétliền)tượngtrưngchoaođầm.Támhìnhvẽnàylạiphốihợpthành64quẻ,tượngtrưngchocáchiệntượngtrongthiênnhiênvà

đờisốngcủaconngười.ỞTrungQuốcđờixưa,thuyếtâmdươngngũhànhcómộtđịavịquantrọngtronglĩnhvựcvănhóatưtưởng.Thuyếtnàychorằngtrướckhihìnhthànhtrờivàđất,vũtrụlàmộtdảikhímênhmônghỗnmang,chưaphântách;gọilàTháicực.TháicựcbiếnhóathìsinhraÂmvàDương.SaukhicóÂmvàDươngrồithìsinhratrờivàđất.Trờivàđấtbiếnhóasinhranămloạivậtchất:Kim,Mộc,Thủy,Hỏa,Thổ.Nămloạivậtchấtnàybiếnhóasinhratrời,đất,sấm,gió,nước,lửa,núi,aođầm.ĐótứclàBátquái.

Bátquáichồnglênnhauthành64quẻ,tiếptụcphốihợplạithành384hào,cóthểbaoquátvạnvật,dungnạptấtcảcáchiệntượngtrongđó.HaiquẻKiềnvàKhônlạiđượccoilàquantrọngnhất,vìđólàcănnguyêncủavạnvật,vạnsựtrongthếgian.

Họcthuyếtâmdươngthểhiện trongBátquái làcáchkháiquát trừu tượngcáchiện tượngthiênnhiên,cũngnhưcáchiệntượngnamnữcủaảnthânnhânloại.Nóbaohàmmộttriếtlísâusắctheomột quan điểm biện chứngmộcmạc. Song thông qua sự suy diễn của các nhà âm dương gia vàphươngsĩđờisau,bátquáiđãtrởthànhphươngphápbóitoánchuyệnmayrủi,họaphúc,mangmàusắcmêtínnặngnề.

DIỆPQUẢNGSINH-LADUẪNHÒA

Tamgiáocửulưulàgì?

ThángMườiHainăm573sauCôngnguyên,hoàngđếtriềuBắcChulàVũVănUngtriệutậpcácquantrongtriềuđình,cùngvớicácđạosĩLãogiáovàsưmônPhậtgiáotổchứcmộtcuộchọplớn.Trongcuộchọpnàycácgiáopháisẽxácđịnhđịavịcủabađạothôngquaviệctrìnhbầygiáonghĩacủamình.

Quamộtđợttranhluậnhếtsứckịchliệt,mọingườinhấttríchorằngNhohọccủaKhổngTử,nhàtưtưởngvàchínhtrị lớncủathờiCổđại, làmộttôngiáo,cầnphảiđượcđặtlênhàngthứnhất,họcthuyếtcủađạomàLãoTửsánglậptrongthờiĐôngHán,tứclàĐạogiáo,thìđượcđặtvàohàngthứhai,cònđạoPhậtdunhậptrongthếkỉIIsauCôngnguyêntừẤnĐộvàoTrungQuốcthìđượcđặtvàohàngthứba.

CửulưulàchỉcáclưupháiNhogia,Đạogia,ÂmDươnggia(dựavàohọcthuyếtâmdươngngũhànhđểbóitoán),Phápgia(đặtraphápluậtđểtrịyênthiênhạ),Danhginghiêncứulôgic,chủyếulàcácthuậtnguybiện),Mặcgia(theohọcthuyếtMặcTử),TungHoànhgia(cácnhàhùngbiệnvềchiếnlượcchiarẽvàliênkết),Tạpgia(nghiêncứucácmônlặtvặt),Nônggia(nghiêncứunghềnông).Họcthuyếtvàtưtưởngcủacáclưuphảinàycósứcthúcđẩyvàảnhhưởngrấtlớnđốivớisựpháttriểnvănhóa,tưtưởngvàkhoahọctrongthờiCổđạicủaTrungQuốc.

TrongbagiáopháilớnlưuhànhởthờikìBắcChuthìNhogiavàĐạogiachiếmhaiđịavịquantrọngnhất.TưtưởngNhogiatrongxãhộiphongkiếntồntạikéodàirấtlâuởTrungQuốcvàbaogiờcũngđượccoilàtưtưởngchínhthống.BảygiakhácđềuhìnhthànhtrongthờikìChiếnQuốc400nămtrướcCôngnguyên.Cácâmdươnggiađãdùngcặpkháiniệmtươngphản"âm"và"dương"đểgiảithíchcácthếlựcvậtchấtđốilậpvàtiêugiảmhaytăngtrưởnglẫnnhautronggiớitựnhiên,vàdùngnămloạivậtchấtmộc,hỏa,thổ,kim,thủyđểthuyếtminhsựphátnguyênvàthốngnhấtcủavạnvật.TưtưởngnhậnthứcnàycóđịavịquantrọngtrongnềnvănhóaCổđạiTrungQuốc.

CácPhápgia,vớitưtưởngdùngnôngnghiệpđểlàmgiàu,chủtrươngchấphànhnghiêmmậtchếđộphápluậtchặtchẽ,đãcóảnhhưởngrấtlớntrongthờiCổđại.

CácDanhgiacũngrấtcócốnghiếndốivớisựpháttriểncủamônlôgicCổđại.CácMặcgiađãcónghiêncứuvàcốnghiếnđốivớinhậnthứcluận,lôgic,thậmchíhìnhhọc.Tuynhiênvềsaucáigọilà"Tamgiáocửulưu"khôngcònchỉbatôngiáovàchínlưupháinhưđã

trìnhbầytrênkianữa,màchỉdùngđểchỉcáclưupháitrongtôngiáovàhọcthuật.Lạicóthờikìtronggiớigianghồ,cáckẻhànhnghiệpcũngđượcgợilà"Tamgiáocửulưu",nhưngcáchgọinàylàcóhàmýchêbai

DIỆPQUẢNGSINH-LADUẪNHÒA

Tạisaoởmộtsốvùng,trướcnhàhayđầuphốphảiđặtmộttảngđá?

Từxaxưa,trongdângianTrungQuốcđãlưutruyềncâuchuyệnThạchCảmĐương.ThạchCảmĐươnglàmộtthanhniênsốngtrênnúiTháiSơn,gandạvàrấtkhoẻ,võnghệhơnngười.MộthômnhàhọVươngtrongthànhdángiấycáothịnóirằng:

"Hằngngàycóyêuquáiđộtnhậpvàonhàlàmnhữngđiềuác.Nếucóaiđánhđuổiđượcyêuquáiđi,thìnhàhọVươngnguyệnđemcongáigảcho".

ThạchCảmĐươngquyếttâmtrừhạichodân,bèncầmmộtthanhbảokiếmnấptrongphòngtiểuthư.Lúcconyêuquáiđếnnhàchànggiơthanhkiếmnóito:

-CóThạchCảmĐươngtrênnúiTháiSơnđếnđây!Conyêuquáinghethấythếsợquábỏchạy,vìthếThạchCảmĐươngthànhhônvớicôtiểuthư.Ai

ngờconyêuquáibỏchạyđirồi,lạitớinơikháclàmđiềuác.NgườivợthôngminhbènnóivớiThạchCảmĐương:

-Chànghãykhắctênlênbiađádựngởcửathônhaybêntườngnhà.Làmnhưthếcólêsẽtrừđượcyêuquái.

Dođóởthônnàongườitacũnglậpnhữngbiađákhắcnămchữ“TháiSơnThạchCảmĐương”(ThạchCảmĐươngởnúiTháiSơn).Từđấyvềsaukhôngcònthấyyêuquáixuấthiệnnữa.

Đờithượngcổngườitathườnglấynghềnghiệplàmhọ,nhữngngườithợkhắcđátạonêngiatộcThạch.

Đờixưangườitatinrằngvạnvậtđềucólinhhồn,cáchiệntượngđạibiểuchosứcmạnhcủathiênnhiênnhưgió,mưa,sấm,sét...đãtrởthànhđốitượngsùngbáicủaconngười.Cảđếnmộtbúicỏ,mộtcánhhoa,mộtcáicây,mộtviênđángười tacũngcho rằng làcó linhhồn.LấybachữThạchCảmĐươnglàmvănbiathếcũngtứclàdùnguylựcthầnkìcủabảnthântảngđáđểngănngừacácvậtđemlạirủiro.

Câuchuyệntrênđâyvềsauđãpháttriểntrởthànhmộttậptụcdângianvàtrướccửanhữngngôinhàlớnởđầuphố,đầungõhoặcởđầucầu,ngườitathườnglậpmộtbiađánhỏhoặckhốiđánhỏtrênviếtbachữ"ThạchCảmĐương".Ýnghĩacủaviệcnày làmuốn tiêu trừ taihọa,bảovệcuộcsốngthanhbình.

Tậptụcnàylạicònlưutruyềnratớinướcngoài.TạiviệnbảotàngdângianthànhphốKyotonướcNhậtBản,đếnnayvẫncòntrântrọnggìngiữmộttảngđákhaiquậttrênđảoXungThằngkhắcnămchữ"TháiSơnThạchCảmĐương”.

QUÁCHCẢNHPHONG

NgườiTrungQuốcxưathờnhữngvịthầnnào?

TrungQuốclàmộtquốcgiacónhiềudântộcvớinhữngtậptụcvănhóakhônggiốngnhau,cácvịthầnđượchọtônthờcũngcónhiềuhìnhnhiềuvẻ.NóiriêngvềdântộcHán,cácvịthầnđượctônthờtrongtừngthờikìlịchsử,nhữngtầnglớpxãhộicũngkhácnhau.

Nóichung,ThượngđếhayThiênđế,vịthầncaonhấttrongsốcácvịthần,luônđượctấtcảmọingườitônthờ.NhưngtrướcđờiTống,Thượngđếchỉcótínhchấttrừutượng,khôngnhữngkhôngcótêngọi,màcònkhôngcócảsựtíchcụthể.Ngườitachỉhướnglêntrờixanhmàcầukhấn,cúngtế.VềsaumớicócácvịthầncụthểnhưViêmđế,Hoàngđế,ĐếNghiêuvàĐếThuấnđượcdânchúngtônthờ,coinhưThiênđế.MãiđếnđờinhàMinh,NgọcHoàngThượngĐếcủađạoLãomới trở thànhhìnhtượngcụthểcủaThượngĐế.

Xãthầncũnglàmộtvịthầnđượcthờcúng.XãthầnvốncũngcóđịavịngangvớiThiênĐế.TừsauđờiHánvàđờiTấn,địavịcủaXãthầnbắtđầubịhạthấpxuống,vìngườiđờixưacảmthấyrằngthổđịaquábaola,vìthếởcácvùngnúirừngxaxôiđềulậpđànriêngthờXãthần(gọilàxãđàn)đểthờcúngriêng.CácxãđànnàyvềsaulạichuyểndầnsangthờthầnThổĐịa.DođóvịXãthầntônnghiêmxưakiacuốicùngtrởthànhnhững"ôngĐịa"cóhìnhtượngbuồncườitrongcácbộtiểuthuyếtbạchthoại.

CaoMôilàthầnchủquảncáciệchônnhânsinhdục.Thờicổxưa,NữOasángtạoranhânloại,chonênđượccoilàvịthầnnày.

TừđờiHánvềsau,doảnhhưởngcủađạoPhật,QuanÂmTốngTửđãthaythếNữOa.Mônthần(thầncoicửa)cóchứcvụchuyênmôntrừng trịcác tàmaácquỷ.TấtcảcóhaiMôn

thần.TheotruyềnthuyếtthìhaiMônthầnnàyởtrênnúivùngĐôngHải,ởđấycógỗđào,vìthếngườiđờixưadùnggỗđàođểkhắctượngMônthần.

Táothần(thầnbếp)cũnggọilàTáovươngBồtát,bắtnguồntừviệcngườiđờixưasùngbáilửa.NgoàiracòncóQuanVũđượcthờlàmthầnchiếntranh.TônTưMạcđượcphonglàmthầncácvị

thuốc.LỗBan,Lílãoquân,ĐỗKhang,LụcVũthìđượcthờlàmnhữngthầntổsưcủacácnghềmộc,rèn,bánquánrượu,quántrà.

LADUẪNHÒA

Jesuscóthậthaykhông?

JesuslàChúaCứuthếđượctínđồThiênChúagiáotônthờ.KhácvớihaivịsánglậphaitôngiáokháclàThíchCaMâuNivàMohammet,Jesuskhôngphải làngườisánglậpđạoCơĐốc,màcũngkhôngcótàiliệuxựcghilạicuộcđờicủaông.

KhácvớiPhậttổcủađạoPhậtvàthánhAlacủađạoIxlam.Jesuslàmộtnhânvậtdươnggiantrởthànhthầntượngtôngiáomộtcáchđặcbiệt.TrongKinhThánhvànhữngsáchthánhkháccủađạoCơĐốcđềucóghisựtíchcủaJesus.

TheotruyềnthuyếtthìJesuslàconcủaThượngĐế,mẹlàMria.Ôngcómườihaimônđồ.VềsaudomônđồJudaphảnbội,ôngbịđóngđinhchếttrênthánhgiá.Nhưngbangàysaukhichếtôngđãsốnglại. Nhữngcâuchuyệntruyềnthuyếtvừagiốngsựthậtlạivừagiốngthầnthoại.ĐiềunàythựctếlàmchongườitakhóthấyrõJesuslàmộtconngườihaymộtvịthần.NhưngdùnóithếnàovẫncómộtđiểmkhẳngđịnhrằngkhôngcóaitrongthờiđạiJesus(thếkỉIsauCôngnguyên)ghilạihoặctruyềnđạtnhữngsựviệcvềJesus.

VềsauCơĐốcgiáongàycànghoànthiện,Jesusđượcmiêutảthànhmộtconngườicódacóthịt,cùngchịunhữngsựvuibuồnvớinhữngngườidânthường,hơnnữacònlàmộtanhhùnghiếnthânmìnhchoviệccứuvớtloàingười.

Songtruyềnthuyếtcuốicùngvẫnkhôngphảilàsựthật,truyềnthuyếtkhôngthểnàonóichắcchắnrằng:tronglịchsửxácthựccómộtnhânvậtlàJesus.

NGÔDUYTIÊN

ĐạoCơĐốcdunhậpTrungQuốctừhồinào?

Trongsốbatôngiáođượcdunhậptừngoàivào,đạoCơĐốcởTrungQuốcđãcólịchsửlâuđời,hơnnữađạonàyđãtrảiquamộtthờikìrấthưngthịnh.

Dựavàocáctàiliệulịchsửghilại,ngaytừnămthứ9niênhiệuTrinhQuanđờiĐường(năm635sauCôngnguyên)cómộtnhàtruyềngiáodòngTênlàAlapanđãtớikinhđôTrườngAn.Năm638triềuđìnhđãxâydựngởTrườngAnmộtnhàthờCơĐốcgiáo.

Trongthờikìthịnhvượngnhất,đạoCơĐốcđãpháttriểntớimức"cónhàthờở100thành".HồibấygiờđạonàyđượcgọilàCảnhgiáo,ngườitheođạochủyếulànhữngthươngnhânđếntừTâyVựcvàmộtsốquýtộc.Đếnnămthứ5niênhiệuVũTôngnhàĐường(năm845),CảnhgiáovàPhậtgiáocùngbịcấmvàsauđóthìCảnhgiáokhôngcònnữa.

NhàNguyênthốngtrịnhữngvùngrộnglớntrênhaiđạilụcÁ,ÂucaiquảnnhiềudântộctheoCơĐốc.BinhlínhnhàNguyêncũngcónhiềungườitheođạoCơĐốc,songđóphầnnhiềulàngườiMôngCổ,haynhữnggiốngngườikhác,khôngphảilàngườiHán.SaukhinhàNguyêndiệtvong,CơĐốcgiáotrongvùngTrungNguyênkhôngcònnữa.

Năm1581lànămthứ9niênhiệuVạnlịchtriềuMinh,mộtnhàtruyềngiáotênlàRimadauđãđếnQuảngĐông.Năm1600ôngtalạiđếnBắcKinh,dùngchữHánđểtruyềnđạo,giảngkhoahọc,giaodurộngrãi,thuhútđượcnhiềutínđồ,trongđócónhàkhhọctrứdanhTừQuangKhải.

TrongnhữngnămđầutriềuđạiMãnThanh,haihoàngđếThuậnTrịvàKhangHyđềucoitrọngcácnhà truyềngiáo.DovậyđạoThiênChúaởTrungQuốccóđượcmộtbướcphát triểnmới.ĐâycũnglàthờikìmộtnhánhlớnkháccủađạoCơĐốclàTângiáodunhậpvàoTrungQuốc.TừsaucuộcchiếntranhNhaphiếnlầnthứnhất,CơĐốcgiáođãtrởthànhmộttôngiáolớnởTrungQuốc.

LADUẪNHÒA

CâythánhgiácủađạoCơĐốccóýnghĩathếnào?

CâythánhgiálàvậttiêubiểucủađạoCơĐốc.Trênchópcácgiáođường,trongtaycácgiáosĩ,cũngnhutrêncổnhiềutínđồđềucóthánhgiá.

Banđầu,thánhgiálàcôngcụgiếtngườitànkhốctrongtaycácchủnôlệthờicổLaMã.Nhữngkẻnàyđemnôlệbịtộiđónglênnhữngcâythánhgiáhìnhchữthậpkhihọvẫncònsống.Theotruyềnthuyết,ChúaJesuscũngchếtnhưvậytrênmộtcâythậpgiá.

SaukhiJesuschết,tínđồCơĐốcgiáolấythánhgiálàmvậttượngtrưngchotínngưỡngcủamình.ThánhgiávừagiúpngườitanhớtớiJesus,vừalàsựphảnkhángâmthầmđốivớibọnngtrị.

Vềsauýnghĩacủathánhgiáđãkhácđi,trởnênthiêngliêngvàđượccáctínđồgọilà"PhúcâmThánhgiá".ViệcmangthánhgiácủatínđồthểhiệnđứctinCơĐốcgiáovàýnguyệnhiếnthânhaychúcphúc,cũnggiốngnhưcácđộngtácquỳlạy,khấuđầuniệmPhậtcủatínđồđạoPhật.

HIỂUBA

TạisaoởTrungQuốcngàyChủnhậtlạigọilà"Lễbáinhật"?

Mọingườiđềubiếtrằngmỗituầnlễcóbảyngày,ngàythứnhấttrongbảyngàyấylàngàyChủnhật,ngườiTrungQuốcgọilà"Lễbáinhật".Vìsaovậy?

KnhThánhcócâuchuyệnThượngĐế sáng tạo ra trờiđấtnhư sau : trờiđấtvàvạnvậtđềudoThượngĐếsángtạoratrongsáungày,đếnngàythứbảythìcôngviệctolớnnàyđãhoànthành,vìthếngàythứbảygọilàngàythánh,hoặclàngàynghỉngơi.

Cứbảyngàylàmộttuần,hếttuầnnàylạiđếntuầnkhác.VìđạoDoTháicoilúcmặttrờilặnlàthờiđiểmkhởiđầumộtngày,chonênngàynghỉngơibắtđầutừlúcmặttrờilặnngàythứsáuđếnlúcmặttrời lặn ngày thứ bảy. Trong ngày này người ta không làm việcmà chỉ lo cầu nguyện thờ phụngThượngĐế.

Vềsau,đạoCơĐốcđểluingàynghỉngơidođạoDoTháiquyđịnhlạimộtngày.VìcáctínđồđạoCơĐốctônthờJesus,màtruyềnthuyết lạinóirằngJesusđãbịđóngđinhcâurútvàchếtvàohômtrướcngàynghỉngơicủađạoDoThái,rồibangàysauthìsốnglạinênngàyChúasốnglại(tứcngàychủnhật)đượcgọilà"ngàycủaChúa".Đồngthờiđếnngàyấyngườitacửhànhcácnghithứclàmlễ,vàngườiTrungQuốcgọingàynàylà"Lễbáinhật".

TrongthếkỉđầuCôngnguyên,ngườiLaMãđãđịnhraphươngthứctínhlịchbảyngàymộttuần.Điềunàyvềsauđãtrởthànhthônglệquốctế.NgườiTrungQuốcgọicácngàyấylà"tinhkì"(kìhạncủasao).Ngàythứnhấtgọilàtinhkìnhật(tứcngàychủnhật)-ngàynghỉngơichungcủatấtcảmọingười,tinhkìnhậtlạitrùngvớingày"lễbáinhật"củađạoCơĐốcchonênnóichungcũngđượcgọilà"lễbáinhật".

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

ĐạoIxlamđượctruyềnvàoTrungQuốctừhồinào?

ĐạoIxlam(HồigiáoTrungQuốccókhoảnghơnmườitriệutínđồ,phânbốởcáctỉnhTânCương,NinhHạ,CamTúc,ThanhHải,VânNam...TrungQuốccónhiềudân tộcnhưHồi,DuyNgôNhĩ,Cadắc,Udơbêch...,hầuhếtđềutheođạoIxlam.CũngnhưđạoPhậtvàđạoCơĐốc,đạoIxlamđãđượctruyềnnhậptừnướcngoàivàoTrungQuốc.

Khoảng thờikìđầu tiêncủanhàĐường,đạo Ixlammớihình thànhkhông lâuđãđượcđưavàoTrungQuốc.ĐếngiữađờiĐườngthìxảyraloạnAnSử.ĐườngTúcTôngmượnbangànquâncủađếquốcĐạiThựcđểdẹpyêncuộcphiếnloạnnày.ĐạiThựclàđếquốcẢRậptheođạoIxlam.TớinămniênhiệuTrinhNguyênđờiĐườngĐứcTông(năm785sauCôngnguyên),cácquânsĩĐạiThựcnàyđềulấyvợsinhconởTrungQuốcvàđãtrởthànhthầndâncủanướcĐạiĐường.HọsốngtậptrungtrongmộtkhuvựcgọilàPhiênPhườngởkinhđôTrườngAn.

TrongthờikìmườinướcđờiNgũĐại(907-979sauCôngnguyên),vươngtriềucủaHãnKháchLạtdongườiTâyĐộtQuyếtthànhlậplớnmạnhlên.HọtheođạoIxlam,vìthếtrongđịakhuKháchThậpCátNhĩmàhọchiếmlĩnhởtỉnhTânCương,dânởnơiấycũngtheođómàchuyểnsangđạoIxlam.NhưvậyđạoIxlamđãtheođườngbộmàtruyềnnhậpvàoTrungQuốcvớiquymôtươngđốilớn.

ĐếnđờinhàTống,donhữnghoạtđộngthôngthương,đạoIxlamđãđượccácthươnggiaBaTưvàẢRậpkhôngngừngđưavàoTrungQuốc,songđếnthờikìnày,conđườngtruyềnbáđãđượcmởrộngtớituyếnđườngbiển.

ĐờixưaTuyềnChâuởPhúcKiếnlàmộthảicảngthôngthươngquantrọng.ChùaThánhHữuởthànhphốnàytheonghiêncứucácdichỉkhảocổhọcchínhlàđềnthờThanhChân(giáođườngđạoIxlam)cổxưanhấtcủaTrungQuốccòntồntạiđếntậnngàynay.Đềnnàyđượcxâydựngnămtrongtừnăm1đến1010,tứclàvàonămthứhainiênhiệuTườngPhùđờiTống,còntheolịchIxlamlànăm400.

ĐếnđờinhàNguyên,ThànhCátTưHãnxâydựngmộtđếquốcvắtquahailụcđịaÂuvàÁ.TrongcuộcchiếntranhchinhphụcNamTống,ThànhCátTưHãndùngmộtđạoquânngườiHồidoMụcTưLâmthànhlập.Cácquânnhânnày,cùngvớigiađìnhhọ,vềsauđãtạothànhmộtnhánhdântộcHồiởTrungQuốc.ĐólàmộttrườnghợpđạoIxlamtruyềnnhậpvàoTrungQuốcvớiquymôtươngđốilớn.

LADUẪNHÒA

TâyThiêntrongcâuchuyệnĐườngTamTạngđilấykinhởđâu?

TrongbộtiểuthuyếttrườngthiênTâyDuKí,bốnthầytròĐườngTamTạngtrảiquamuônngànnguynangiankhổ,cuốicùngđếnđượcTâyThiên,lĩnhchânkinhvàthànhchínhquả.Theotàiliệulịch sử,ĐườngTănghoàn toànkhôngphải làmộtnhânvậthưcấumàchính làvị cao tăngHuyềnTrangsốngvàođờiĐường.

TừnhỏHuyềnTrangđãtỏrathôngminhkhácthường,mườimộttuổitheoanhvàochùahọckinh,vềsaulạicònđicácnơiđểnghecácphápsưcaotănggiảngkinh.Nămhaimươimốttuổichínhthứccắt tócđi tu, từđólậpchí,quyết tâmhọcchokìđượcPhậtphápchân.Ôngđinhiều,đếnđâucũngthànhtâmtìmtòihọchỏiởcácvịcaotăng.

Vàinămsau,trongtìnhhìnhởTrungQuốcsinhrarấtnhiềutôngpháivớicáccáchgiảiPhậtphápkhácnhau,khôngaichịuai,màlạikhôngcónhữngbảnkinhchânxácchínhthống,HuyềnTrangcảmthấyrấthoangmang.Dođóôngmuốnđi tớinơiphátnguyêncủađạoPhật,đểđượcđọckinhPhậtnguyênbản,rồisauđósẽđemvềtruyềnbáởTrungQuốc.

Nămthứ3niênhiệuTrinhQuanđờiĐườngTháiTôngtứclànăm629sauCôngnguyên,HuyềnTrangbắtđầucuộchànhtrìnhmuôndặmtìmkiếmchânkinh.

NơiphátnguyêncủađạoPhậtlàởđâu?ĐólàẤnĐộ.ẤnĐộởphíatâyTrungQuốcnênmớinóirằngHuyềnTrangTâyducầukinh.DướiconmắtcủacáctínđồđạoPhậtthìnơimàPhậttổThíchCaMâuNisinhsốngvàsánglậprađạoPhậtlàđấtthánhchẳngkhácgìthiênđường,vìthếgọinơiấylàTâyThiên.

ẤnĐộcórấtnhiềuchùa.NhưngHuyềnTrangđãtớingôichùanàođểcầuchânkinh?ĐólàngôichùaNaLanĐàlớnnhấtcủanướcẤnĐộ.

SaukhivượtquađượcchặngđườngrấtdàivàvấtvảđểtớiẤnĐộ,HuyềnTranglạicỏnphảichịuthêmmuônvàngiankhổ,điquavàichụcquốcgianhỏ,tổngcộngmấtthờigianbanămmớitớiđượcchùaNaLanĐà.SauđólạimấtmườibanămdốctâmnghiêncứuPhậtpháp.Nămthứ19niênhiệuTrinhQuan,ôngmớitrởvềTrungNguyên,mangtheonhữngbộkinhPhậtchínhtôngtừTâyThiên.

NGÔNHÃT

HoaQuảSơnvảHỏaDiệmSơntrongTâyDuKílàởđâu?

TrongbộtiểuthuyếttrườngthiênTâyDuKí,TônNgộKhônglànhânvậtđượchầuhếtmọingười,nhấtlàcácbạnnhỏrấtyêuthích.QuêhươngcủaTônNgộKhôngvốnlàHoaQuảSơn.TrongtruyệnlạicòncómộttìnhtiếtlàsaukhiđấutrívớicôngchúaThiếtPhiến(tứclàbàLaSát)vàmượnđượccâyquạtBaTiêu,thầytròTônNgộKhôngđãvượtHỏaDiệmSơn,tìnhtiếtnàychắchẳntấtcảcácbạncũngđãbiết.Vậyhaiquảnúinóitrênởnơinàovậy?

ỞgầnthịtrấnLiênVânCảngthuộctỉnhGiangTôcóvùngnúiVânĐàiSơn.TácgiảcủaTâyDuKílàNgôThừaÂn,khiviếtvềtruyệnnàyđãtớiđó.Ôngthấytạiđâycórấtnhiềungọnnúivàtảngđáhìnhthùkìlạ,nhiềuthácnướcvàkhesuối,hoaquảphongphúnứchương,lạicóđộngThủyLiêm,hònBátGiới,cầuCửuLong,cửaNamThiên,cungTamNguyênvànhiềucảnhquankhác,chẳngkhácgìmộtcõitiêndướitrầngian.

NgôThừaÂnngắmđếnchánmắtphongcảnhsôngnúi,thuthậpcáctruyềnthuyếtdângian.TrênvùngnúinàycóbảymươihaisơnđộngvớiđộngThủyLiêmlàchính,tấtcảcùngvớichuyệnNữOađộiđávátrờiđãkhơigợicảmhứngchotácgiảsángtạotìnhtiếtTônNgộKhônggiángthếvàgọinơiTônNgộKhôngthỉnhthoảngvềnghỉlàHoaQuảSơn.

CònHỏaDiệmSơnthìởtrungtâmvùngđấttrũngThổLỗPhiêntỉnhTânCương.TrongTâyDuKí,tácgiảđãphóngđạilàcó"támtrămdặmkhóilửa"chặnngangconđườngthầytròĐườngTăngsangTâyThiênlĩnhkinh.ThậtraHỏaDiệmSơnchỉlàmộtquảnúisanhamđỏbìnhthườngkéodài100kmtừĐôngsangTây,cao400đến500m.ThổLỗPhiênlàvùngcựcnóngỞTrungQuốc,vềmùahènhiệtđộtrênmặtHỏaDiệmSơnlêntới800C,ánhmặt trờichiềulênđámàuđỏcủaHỏaDiệmSơn,làmphátranhữngtiasángmàuđỏnhưlửaphun.Vìvậycócáitênlànhưthế.Thêmvàođóđánúibịphonghóacónhữnghìnhtrạngkìlạ,đườngđigiữađánhưđưangườitavàomộtthếgiớithầntiên,dođóHỏaDiệmSơnđượcđemvàotrongTâyDuKí.

TẠBỘITRÂN

Chântrờigócbiểnlàởđâu?

Chântrờigócbiểnnóichungdùngđểchỉnhữngnơiởrấtxa,tậncùngtrờicuốibiển.Nhưngtrongthựctế,tráiđấthìnhcầumàtrờithìvôtận.ThếnhưngcáchthịxãTamÁtỉnhHảiNam26kmvềphíatâylạicómộtnơicóthật,đượcđặttênlàThiênNhaiHảiGiác.Câuchuyệnnàylàthếnàovậy?

ThiênNhaiHảiGiácnằmởđầucùngphíanamtỉnhHảiNam,làmộtnơiphongcảnhđẹpnhưvẽ,nướcbiểncómàu lamnhưngọcbích,sóngbạcđầunổi lêncuồncuộn, trờivàbiểncùngmộtmàu,cảnhsắcthậtlàtránglệ.

Điềukìlạnhấtlàvenbờbiểncónhữngkhốiđáhoặctohoặcnhỏhoặccaohoặcthấp,đỉnhtrònnhẵn,thâncũngnhẵnbóng,nhìntừxathìchẳngkhácgìmộtkhurừngđá.Trongđócóhaikhốilớnmộtkhối chuvi60m,cao10m,đượcviênquanquản líNhaiChâu tên làTrìnhTriếtkhắchai chữ"ThiênNhai”vàonămthứ11đờiUngChínhtriềuThanh(năm1733).Trênkhốiđáthứhaicókhắchaichữ"HảiGiác”.

ĐịađiểmnàythờixưavốnlànơiquanảitrọngyếutrênconđườngbiểnphíađôngtớiNhaiThành,thủphủNhaiChâu.DướitriềunhàĐường,cácviênquanphạmtộiđãtừngbịđiềutớiđây.Saukhitớinơixaxôinhưchântrờigócbiểnnày,phầnnhiềuthườngbithươngthanvãn,vàvìthếmànảysinhcáiđịadanh"ThiênNhaiHảiGiác”.Ngàynayởđâyđãcóđườngsắt,đườngxeô tôvà trở thànhmộtthắngcảnhdulịchđặcsắc.

TẠBỘITRÂN

TrongtruyệnNguCôngchuyểnnúi,quảnúinàođãbịdichuyển?

TruyệnNguCôngchuyểnnúikểrằng:đờixưacómộtcụgiàtênlàNguCông,vìtrướcthôncómộtquảnúiVươngỐcchặnốiravàocủanhàcụ,chonêncụđãđemtheogianhânhàngngàykhoétnúi.TrongthônlạicómộtcụgiàkháctênlàTríTẩu,chếgiễuNguCôngnóirằngnúicaonhưthếmànhàcụlèotèovàingườithếnày,thìlàmsaocóthểđàokhoéthếtđược?NguCôngtrảlờirằng:

-Tôichếtđithìsẽcócontôi,contôichếtđithìsẽcócháutôi,dòngdõinhàtôikhôngbaogiờcùngtận.Vậythìsẽcóngàynhàtôidờiđượcquảnúinàyđi.

VềsautinhthầncủaNguCôngđãlàmThượngĐếcảmđộngsaithiên.binhthiêntướngtớidờiquảnúiđi.

Câuchuyệnthầnthoạinàythựctếlàcangợitinhthầnkhôngngạikhókhăn,đãlàmgìthìkiêntrìđếncùng.

NúiVươngỐctrongcâuchuyệnởnơinàovậy?CáchthànhphốTếNguyêntỉnhHàNam45kmvềphíatâybắccómộtquảnúito.Trênnúicóba

ngọn,chungquanhcónhữnggòvàđồi,cáckhenúithìsâu,sơnđộngthìutịch,hìnhtrạngtoàncảnhnomrấtgiốngmộtdinhcơvươnggiả.ĐóchínhlànúiVươngỐc.NgọnchínhcủanúiVươngỐclàThiênĐàn.Tươngtruyềnhơn4000nghìnnămtrước,HoàngĐếđãtừnglênđỉnhnúinàylậpđàntếtrờicầumưa,phíađôngnúiThiênĐàncóngọnNhậtTinh,phíatâycóngọnNguyệtHoa,toànbộkhunúinàycónhiềungọnlởmchởm,rừngcâyxanhmướt,suốichảyquanhco,trongnúicòncónhiềuđạoquán,chùamiếu,cảnhsắcrấtđẹp,dướichânnúiđếnnayvẫncòncóthônNguCôngvớinhữngditíchđộngNguCông,giếngNguCông...ởphíađôngnamthônNguCônglạicómộtcáiđèo,tươngtruyềnđóchínhlànơixưakiaNguCôngđãchuyểnnúi.

TẠBỘITRN

NgũNhạcchỉnhữngvùngnúinào?

NgũNhạclàtêngọichungnămkhunúinổitiếngcủaTrungQuốc.Đờixưacácvuachúaphongkiếnmuốnbảovệquyềnthốngtrịcủahọ,đãnóibừarằngcáckhunúinàylànơithầntiênởvàphongcácnúiấylàđếvương,lạicòncúngtếnữa.Vậythìnămkhunúinổitiếngnàychỉnhữngnúinào,ởđịaphươngnào?

ĐôngNhạcTháiSơnnằmởcáchuyệnTếNam,TháiAnthuộctrungtâmtỉnhSơnĐông,xưagọilàĐại Sơn. Đó là vùng núi ở xa về phía đông nhất trong sốNgũNhạc. Người đời xưa cho rằngphươngđônglàchỗvạnvậtđuachenphongphú,lànơibắtđầucómùaxuân,vìthếTháiSơnđượctônlànúiđứngđầuNgũNhạcởTrungQuốc,cácbậcđếvươngnhiềuđờiđềuphảilênđỉnhTháiSơnlậpđàntếtrời,đểchomọingườithấyrằngđếvươngnhậnmệnhtrờimàtrịdân.TháiSơncókhíthếhùngvĩ,chânnúirộng,đỉnhnúinguyngatránglệ,gợichongườitacảmgiácvữngchãi.Thànhngữ"vữngnhưnúiTháiSơn"đãcótừđó.TrênnúiTháiSơncórấtnhiềuditíchcổ,chùamiếu,danhthắng.

BắcNhạcHằngSơnởcáchphíanamhuyệnthànhHỗnNguyêntỉnhSơnTây10km.Thếnúihùngvĩ,trênnúicóthànhlũycổcóđàiđốtlửalànhữngditíchcủachiếntrườngxưa,cónhữngdanhthắngphongcảnhrấtđẹpnhưchùaHuyềnKhông,miếuBắcNhạ

TrungNhạcTrungSơnởhuyệnĐăngPhongtỉnhHàNam,trảitừđôngsangtây,lênxuốngcuồncuộnnhưthếrồngnằm.TrênnúicóchùaThiếuLâmlànơiphátnguyêncủamônpháivõThiếuLâmTự.

NamNhạcHoànhSơnởtrungtâmtỉnhHồNamcó72ngọntonhỏ,suốikhechạyngangchạydọc,khắpnơicónướcchảyvàghềnhthác,cảnhsắctựnhiênhếtsứcđẹpmắt.

TâyNhạcHoaSơnởphíaNamhuyệnHoaÂmtỉnhThiểmTây.Toànbộthếnúinomnhưmộtđoásenxanh.Từxưa,HoaSơnđãnổitiếnglànơihiểmyếunhấtthiênhạ,khắpchungquanhcủakhunúiđềunhưbịđẽo,bịchémbằngdaobằngrìu,chỉcómộtđườngquanúihướngnambắchếtsứchiểmyếuvàngườitanóirằng“TựcổHoaSơnchỉcómộtlốiqua”.

TẠBỘITRÂN

VạnLíTrườngThànhcóđúnglàdàimộtvạndặmhaykhông?

TrườngThànhlàmộttrongnhữngcôngtrìnhvĩđạinhấttronglịchsửthếgiớivàcũnglàniềmtựhàocủanhândânTrungQuốc.TrườngThànhgọiđầyđủlàVạnLíTrườngThành.Vậycóthậtnódàimộtvạndặmkhông?

ThậtraVạnLíTrườngThànhgồmnhiềuđoạnTrườngThànhnốiliềndocácnướcchưhầuxâydựnghơnhaingànnămtrướcđây.

Tronghai thờiChiếnQuốcvàXuânThu, chiến tranh luôn luônnổ ra, cácnướcchưhầumuốnchốnglạilẫnnhauđãxâydựngnhữngđoạnTrườngThànhtạicácnơicóhìnhthếhiểmyếu.

Đếnnăm251trướcCôngnguyên,TầnThủyHoàngthốngnhấttoàncõiTrungQuốc,mộtmặtôngralệnhphábỏcácbứctườngthànhtrướckiađãdựnglêngiữacácnước,mặtkhác,nhằmngănchặnkịbinhHungNôởmiềnbắcxâmnhậpxuốngmiềnnam,ôngralệnhnốiliềncácđoạnTrườngThànhởphươngbắc của ba nướcTần,Triệu,Yên.Ngoài ra lại còn củng cố và kéo dài để hoàn thànhbứcTrườngThànhcủanhàTần,bắtđầuởphíatâytừLâmThao(naylàhuyệnMânởtỉnhCamTúc),phíađôngkéodàitớiLiêuĐôngvớichiềudàihơnmộtvạndặmTrungQuốc.VềsauđượcgọilàVạnLíTrườngThành.Côngtrìnhnàyđãđượctiếnhànhvớiquymôcựclớn.Thờibấygiờđãđiềuđộngtới50vạndâncôngvàphảimấthơnmườinămmớihoànthành,rấtnhiềudâncôngđãchỉcóđimàkhôngcóvề.

TruyềnthuyếtvềnàngMạnhKhươngkhócđổTrườngThànhchínhlàđãnảysinhtrongthờikìnày.VềsaunhiềutriềuđạiđãtusửavàxâydựngthêmTrườngThành,trongđóhaitriềuđạiHánvàMinhtiếnhànhvớiquymôlớnnhất.TrườngThànhmàngàynaychúngtrôngthấylàTrườngThànhxâydựngvàođờiMinh,nóbắtđầutừSơnHảiQuanthuộctỉnhHàBắc,chạyngangquaHàBắc,BắcKinh,SơnTây,NộiMông,ThiểmTây,NinhHạ,CamTúc,tổngcộngbảytỉnh,khutựtrịvàthànhphốtrựcthuộc,kéodàisáungànbảytrămkmtứclàhơnmườibangàndặmTrungQuốc.

TẠBỘITN

"ĐàoNguyênngoàicõithế”làởchỗnào?

Đại thihàoĐàoUyênMinhđờiĐôngTấncótácphẩmĐàoHoaNguyênkí tảchuyệnmộtdânchài,khiđánhcáởsôngNguyên,pháthiệnthấymộtcửađộng,bènbỏthuyềnđivào.Anhthấybêntrongđộnglàmộtthếgiớikháchẳnnơimìnhđangsống,córuộngtốt,aođẹp,nhàcửakhangtrang,dânchúngsốnghạnhphúc,anninh,ngườingườiđềulaođộng,khôngcóngườibóclộtngười,khôngchịuảnhhưởngcủachiếntranhloạnlạc.Anhdânchàitrởvềđemchuyệnnàythưavớiquanphủ.Đếnkhianhtađilầnthứhaithìlạcđường,chonênkhôngtìmthấyđượcnữa.Từđấynơiấyđượcgọilà"ĐàoNguyênngoàicõithế”.VậyĐàoNguyêncóthậthaykhông?

RõràngĐàoHoaNguyênkhôngphảilàmộtnơicóthật.ĐàoUyênMinhsốngtrongmộtthờiđạixã hội biến động loạn lạc, chính trị hủ bại, nhân dân chìm trong nghèo nàn khốn khổ, Đào HoaNguyênchínhlàcáixãhộilítưởngmàôngđangtìmkiếm.VềsaungườitacũngdùngĐàoNguyênngoàicõithếđểgọimộtnơicócuộcsốnglítưởng,hạnhphúc.

Cólẽconngườirấtmêvùngđấttươngtựnhưcõitiênnày,chonêncứtìmcáchtìmđến.NgàynayởphíatâynamhuyệnĐàoNguyênthuộctỉnhHồNamcómộttráinúitrôngrasôngNguyên,phongcảnhrấtđẹp.CóngườichorằngnơinàychínhlàĐàoHoaNguyên,nênđặttênchonúilàĐàoNguyênSơn.VàđươngnhiêncáiđộngnằmtrongnúiđượgọilàĐàoNguyênĐộng.

BắtđầutừđờiĐường,nơinàymọclênnhiềungôichùavàđạoquán,vănnhânmặckháchnhiềuthờitớithưởngngoạnvàđềthơ.ĐàoHoanguyênvìthếmàtrởthànhmộtnơidanhthắngnổitiếng.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

SáucốđôlớncủaTrưngQuốclànhữngthànhphốnào?

TrungQuốclàmộttrongbốnnướccónềnvănminhcổxưacủathếgiớivàtronglịchsửđãtừngxuấthiệnnhữngnềnvănhóarựcrỡ.BắcKinh,TâyAn,LạcDương,KhaiPhong,HàmChâu,NamKinhlàsáucốđôlớncủaTrungQuốc.

BắcKinhlàkinhđôcủabốntriềuđạiKim,Nguyên,Minh,Thanhkéodàihơn800năm.TạiTâyAnbắtđầutừđờiTâyChutrướcsauđãcómườihaivươngtriềuđịnhđôlà:Tần,TâyHán,

TânMãng,TâyTấn,TiềnTriệu,TiềnTần,HậuTần,TâyNgụy,BắcChu,Tùy,Đường.Vớitổngcộnghơnmộtnghìnnămđượcchọnlàmkinhđô,đứngđầuvềmặtthờigiantronglịchsửcáccốđôTrungQuốc,TâyAnđượcgọilà"thậpnhịkinhđô"đômườihaitriều).

ĐấtLạcDươngtừđờiĐôngChu,trướcsauhơn930nămđãcóchínvươngtriềutớiđịnhđôlà:ĐôngHán,TàoNgụy,TâyTấn,BắcNgụy,Tùy,Đường,HậuLương,HậuĐường,đượcgọilà"cửutriềudanhđô"(kinhđônổitiếngcủachíntriềuđại).

ỞKhaiPhong từ nướcNgụy thờiChiếnQuốc trở về sauđã có bảyvương triều dựngđô:HậuLương,HậuTấn,HậuHán,HậuChu,BắcTấn,Kim.Vìthếđượcgọilà"thấttriềuđôhội"(nơiđôhộicủabảytriềuđại).

HàngChâulàđôthànhcủahaivươngtriềunướcNgô,ViệttrongthờikìmườisáunướcvàNamTống.

NamKinhtừtriềuĐôngNgôđờiTamQuốctrởvềsaucómườitriềuđạiđếndựngđô:ĐôngTấn,TốngthờiNamTriều,Tề,Lương,Trần,NamĐườngthờiNgũĐại,Minh,TháiBìnhthiênquốc,TrungHoadânquốc.Chonênđượcgọilà"thậptriềuđôhội"(nơiđôhộicủamườitriềuđại).

VƯƠNGTHÁNHLƯƠNG

TạisaotrongtêngọinhiềuthànhphốTrungQuốccóchữ"châu”?

KhixembảnđồTrungQuốc,nhiềubạncóthểpháthiệnthấymộthiệntượngthúvịlàtrongtêngọinhiều thànhphốcóchữ"châu”.Hãychỉnóivềvùngchungquanh thànhphốThượngHải:mentheotuyếnHỗNinhthìđãcóTôChâu,ThườngChâu,DươngChâu.ỞtỉnhChiếtGianglạicóHàngChâu,HồChâu,ÔnChâu...CáctỉnhkháccòncócácthànhphốPhúcChâu,QuảngChâu,TrịnhChâu.

ỞTrungQuốc,"châu"vốnlàmộtcáchquyđịnhkhuvựchànhchínhđờixưa.TruyềnthuyếtkểrằngsaukhiĐạiVũtrịthủy,ôngđãchiathiênhạralàmchínchâu:DựcChâu,ThanhChâu,TừChâu,DươngChâu,KinhChâu,DựChâu,LươngChâu,UngChâu,DuậnChâu.VìthếngườiđờisaumớigọitoàncõiTrungQuốclà"CửuChâu".Tuynhiên"Cửuchâu"củaĐạiVũchưathậtsựlànhữngkhuvựchànhchính.

ĐếnđờiVũĐếnhàHán,đểtăngcườngquyềnlựcquảnlíđốivớicácđịaphương,trongtoànquốcđãthiếtlậpmườibakhugiámsátgọilà"ThứSửbộ",nhưngngườitanoitheocáchgọi"Cửuchâu"thờixưa,chonêncũnggọilà"thậptamchâu".ĐiềunàyđãlàmngườiđờisauchorằngngườiđầutiênthiếtlậpnêncácchâulàHánVũĐế.

ĐếnnhữngnămcuốicùngcủathờikìĐôngHán,"châu"chínhthứctrởthànhmộtkhuvựchànhchính,cũngnhưtỉnhngàynay.Vềsaucácchâungàycàngnhiều,vàtêncácthànhphốtrongđócóchữ"châu"cũngtănglênvàđềutươngđốipháttriểnvềcácmặtkinhtếvàvănhoá.

SaucáchmạngTânHợinăm1911,chếđộcácchâuđãbịbãibỏ.Nhưngchữ"châu"trongtêncácthànhphốvẫncòngiữlạiđếnngàynay.

V

TạisaocácngõvàphốnhỏởBắcKinhđượcgọilà"hổđồng".CònởThượngHảithìgọilà"lílộng"?

LúcmớitớiBắcKinh,nhiềungườirấtcóhứngthúđốivớicácphốnhỏ,đượcgọilà"hồđồng",mộtcáchgọingherấtlạtai.Nàolà:hồđồngTiềnLương,hồđồngThuyềnBản,hồđồngGiáoTử.NhưngởThượngHảithìnhữngngõphốnhỏlạiđượcgọilà"lílộng".Cáckhudâncưđượcgọilà"XXlí"hay"XXlộng".Tạisaohaithànhphốnàylạicócáchgọikhácnhaunhưvậy?

Điều này có liên quan tới việc quy hoạch thành phố.ỞTrungQuốc xưa, thành phố được quyhoạchngayngắn,đườngphốngangdọcchạyvuôngvắnnhưtrênbàncờ.Đầutiênngườitadùngchếđộ"líphường"dùngcácđườngtrụcNamBắcvàphốlớntheohướngĐôngTâychiathànhphốthànhtừngkhudâncưhìnhvuông,gọilà"lí"hay"phường",xungquanhxâytường,bêntrongcómộtdãyphốtheohướngĐôngTây.CácthànhTrườngAnthờiĐường,BắcKinhthờinhàNguyên,cáchquyhoạchthànhphốtuycòngiữcáckhucưdânbốtrítheokiểubàncờnhưngkhôngcòncótườngvâynữa.CácđườngphốnhỏnàyngườiMôngCổgọilà"hồđồng"vàcáchgọinàyđãđượcdùngchotớingàynay.

ThượngHải là thànhphốmớiphát triển trong thờiCậnđại.TrướcChiến tranhNhaphiếnnăm1840,ThượngHảinằmgọntrongkhuthànhcổ,vềsauđãkhôngngừngđượcmởrộngđãxuấthiệncáckhunhàởkiểumới,cóchỗgọilàlí,cóchỗgọilàphường,cácđườnghẹpnằmởgiữacácnhàđượcgọilà"lộng"hoặc"lộngđường".TrongtiếngNgôvùngGiangNamchữlộngcónghĩalàphốnhỏ,vìthếmỗikhudâncưđềuđượcgọilà"lílộng",dựatheođẳngcấpcủacácnhàởlạicóphânranhữnglílộngkhốmôn(ngõcửakho),lílộngtânthức(ngõkiểumới),lílộnghoaviêndươngphòng(ngõcóvườnhoanhỏkiểuTây).CáchquyhoạchkiếntrúcnhàởkếthợphaiphongcáchtruyềnthốngTrungQuốcvàÂuMỹnhưthếnàyđãtrởthànhmộtđiểmđặcsắccủaThượngHải.

VƯƠNGQUỐCDŨNG

TạisaonóiBắcKinhlàmộtthànhphốcótínhchấtđốixứng?

Nếuchúngtacódịpngồitrênmáy.baytrựcthăngmànhìntừtrêncaoxuốngthànhphốBắcKinh,thìsẽpháthiệnthấymộtđiềukìlạ,làthànhphốnàycóbốcụcbênphảibêntráiđốixứngvớinhauhếtsứcchỉnhtề.

BắcKinhvốnlàmộtthànhphốcổcólịchsửrấtlâuđời,bốntriềuđạiphongkiếnKim,Nguyên,Minh,Thanhđãđóngđôởđây.NhấtlàđờiMinhvàThanh,triềuđìnhhếtsứcchútrọngtớitínhchấtđốixứngtrongbốcụcvàkiếntrúccủatoànbộthànhBắcKinh.

ChẳnghạnnếulấyCốCunglàmtrungtâmthìtừVĩnhĐịnhMôn,TiềnMôn,ThiênAnMôn,NgọMôn,ThầnVũMôn,CảnhSơnchotớiĐịaAnMôn,ChungLâuMôn,AnĐịnhMôn,đãhìnhthànhmộtđườngtrụcgiữanambắc,haibênđườngtrụcgiữanày,ĐôngTứvàTâyTứlàhaiđườngphốlớntheohướngnambắcchạysongsongvớiđườngtrụcgiữa.Còntấtcảcácphốlớnphốnhỏvàcácngõchạytheohướngđôngtâyđềuđượcphânbốhaibênđườngtrụcgiữa.VìthếngườirấtdễnhậnracácconđườngởBắcKinh.

NgoàiratấtcảcáccôngtrìnhkiếntrúcchínhtrongthànhBắcKinhcũngchútrọngtínhchấtđốixứng.Thídụ:ThiênĐànvàĐịaĐànđượcxâydựngđốixứngnhau.HaibênThiênAnMôn,phíađôngcóTháimiếucủahoàngthất(naylàCungVănhóaNhândânLaođộng),phíatâylàThầnĐàndùngđểtếthần(naylàCôngviênTrungSơn).

CảđếnbêntrongCốCungcácđiện,đường,lầu,các,cáinàylêncao,cáikiaxuốngthấp,nhưngtấtcảđềuchỉnhtềđốixứng,tạorachongườixemmộtcảmgiácổnđịnhhùngvĩtrangtrọng.

SaukhinướcTrungQuốcmớiđượcthànhlập,kiếntrúcđôthịcủaBắcKinhvẫnkếtiếpphongcáchtruyềnthốngấy.CácconđườngHoànThànhĐịaThiết(đườngsắtngầmchạyquanhthànhphố),NhịHoànLộ(đườngvòngthứhai),TamHoànLộ(đườngvòngthứba)vàNgũHoànLộ(đườngvòngthứnăm)đềuđượcxâydựngđốixứng,lấyCốCunglàmtrungtâm.

Cóthểthấyrằngtrênthếgiớingàynay,BắcKinhlàthànhphốđộcnhấtvônhịcótínhchấtđốixứngnhưthế.

HIỂUB>

TạisaoThượngHảilà"ThânThành”lạigọitắtlà"Hỗ"?

TrênbáochíThượngHải,ngườitathườngthấyviết:"ởHỗđãxảyrachuyệnnàychuyệnnọ",hoặc"ởThânThànhcóchuyệnnọchuyệnkia".CáctuyếnđườngsắtliênkếtvớiThượngHảicũngđượcgọilà"HỗHàngTuyến"(TuyếnThượngHải-HàngChâu),"HỗNinhTuyến"(tuyếnThượngHải-NinhBa)...Mọingườiđềubiếtrằngchữ"Hỗ”nàylàtêngọitắtcủaThượngHải,còn"ThânThành"làbiệtdanhcủaThượngHải.VậythìtạisaoThượngHảilạicónhữngcáitênnhưthế?

Vốn là ngay từ thời ChiếnQuốc (475- 221 trước Công nguyên), phần phía tây của thành phốThượngHảingàynàyđầutiênthuộcvềnướcViệt,nhưngsaulàdonướcSởcaiquản.NơiấyđãtừnglàđấtphongchomộtquýtộcnướcSởlàHoàngHiết.HoàngHiếtđượcgọilàXuânThânQuân,dođóThượngHảilạicóbiệtdanhlà"Thân"hay"XuânThân".

SangđếnđờinhàTấn,dânchúng sống trêndải sôngTôChâuvàTânHảiởThượngHảiphầnnhiềulàmnghềđánhcá.Họdùngtređanthànhmộtthứdụngcụgọilà“hỗ”rồiúpxuốngnước,nướctriềulênthìnhữngcáihỗnàybịngập,vàđếnkhinướctriềuxuốnglạilộra.Lạivìchỗnướcsôngchảyrabiểnđượcgọilà"độc",chonêncảmộtdảivùnghạdusôngTôChâuđềugọilà"HỗĐộc".Vìchữ"hỗ"(viếtvớichữ"hộtrênchữ"ấp",chỉdụngcụđánhcá)vàchữ"hỗ"(viếtvớichữ"hộ"cóbộthủydùngđểchỉThượngHải)đồngâmvớinhau,chonêncáitên"hỗđộc"đượcgọitắtlà"hỗ"(viếtvớichữ"hộ"cóbộthủy).ĐólànguyênnhânlàmchoThượngHảiđượcgọitắtlà"Hỗ".

TẠBỘITRÂN

TạisaovùngNộiMôngcórấtnhiều"hạođặc"?

NếuchúngtacódịpđiquavùngNộiMônghoặcchỉmởxemmộttấmđịađồNộiMông, thìsẽpháthiệnthấyrằngcónhiềutrongtêngọinhiềuthànhphốcóhaichữ"hạođặc".NổitiếngnhấtlàthủphủcủakhutựtrịgọilàHôHoàHạoĐặc.NgoàiracòncóÔLanHạoĐặc,NhịLiênHạoĐặc...

ThậtratrongtiếngMôngCổ"hạođặc"cónghĩalàthànhphố.HôHòaHạoĐặccónghĩalàthànhphốmàuxanhdatrời,ÔLanHạoĐặccónghĩalàthànhphốmàuhồng.Cácđịadanhnóichunggồmcóhaithànhphần.Thôngthườngnửađặttrướclàphầnchỉđặcđiểm,cònnửasaulàtênđịalíthôngdụng.Phầnchỉđặcđiểmthườngnóilênvịtrí,màusắc,sốlượng.Chẳnghạnnhư:đông,tây,vàng,đen,to,nhỏ...,còntênđịalíthôngdụngthìnóilênđịahìnhtựnhiênnhưsông,núihaythànhphố,thịtrấn,thôn,làng...

TrongtiếngMôngCổ"tíchlâm"cónghĩalàcaonguyên,"tíchlâm"ghépvới"hạođặc"sẽthành"TíchLâmHạoĐặc"(thànhphốtrêncaonguyên)vànếughépvới"quáchlạc"(sôngchỉcónướcchảytheomùa)thìsẽthànhtênconsôngTíchLâmQuáchLạc.

PhươngphápđặtcácđịadanhnhưthếnàyđãtrởthànhthôngdụngtrongcácthứtiếngHán,Tạng,DuyNgôNhĩ.Chẳnghạn"BắcKinhThị","NamKinhThị","TâyKinhThị"đềuđượcghépbằngphầnnóilênđặcđiểmchỉvịtrívới"thị"làtênđịalíthôngdụng.

TrongtiếngTâyTạng,"tích"cónghĩalàhồ.NạpMộcTích,SắcLâmTíchlàhaicáihồlớnsốmộtvàsốhaitrongvùngTâyTạng.

LạithídụnhưnhưtiếngTháithìbờđêđượcgọilà"mạnh",vìthếtrongnhữngvănbảnđờiTâyHán,nhiềuđịadanhcóchữ"mạnh".

LADUẪNHÒA

TạisaongườichâuÂugọiTrungQuốclà"China"?

NhiềubạnhọctiếngAnhthấytừ"China"cónghĩalàTrungQuốc.TạisaongườichâuÂulạigọiTrungQuốclàChina?

DanhtừChinanàycónguồngốctừđâuvậy?TrongtiếngAnh,Chinavốnđượcphiênâmtừchữ"XươngNam"trongtiếngHán.XươngNamlà

têntrấnXươngNam.thuộctỉnhGiangTây,têncũcủatrấnCảnhĐức,thủđôcủađồsứ.NgaytừđờiĐôngHán,ởđâyngườitađãnặnđất,rồichặtcâynungđốt,chếtạothànhnhữngđồsànhsứ.

SangđếnđờiĐường,vìchấtđấtởCaoLĩnhtạitrấnXươngNamrấttốt,nhữngngườithợlạihọcđượccáchlàmđồsứmàuxanhcủađấtViệtphươngnamvàmàutrắngcủađấtKinhphươngbắc,chonênđãsảnxuấtđượcđồsứcómàutrắngxanh.Sứtrắngxanhtinhxảo,nhẵnmịn,đượccoilàcóthểgiảlàmđồngọc.VìthếđượcxuấtkhẩurấtnhiềusangthịtrườngchâuÂu.

TrướcthếkỉXVIII,ngườichâuÂucònchưabiếtlàmđồsứ,cácsảnphẩmđồsứcủaTrungQuốc,đặcbiệtlàcácmónhàngtinhxảocủatrấnXươngNamđượcngườichâuÂuhếtsứcưachuộng.NgườichâuÂucảmthấyvinhhạnhkhicóđượcmộtmónđồsứsảnxuấtởtrấnXươngNam,nênđãlấytừXươngNamđểgọi“đồsứ”(chinakhôngviếthoa)vàđặtluônthànhtêngọichođấtnướcđãsảnsinhrađồsứ(họgọiTrungQuấclàChinaviếthoa).

DầndàvềsaungườichâuÂuquêncảnghĩagốccủadanhtừXươngNam,màchỉchorằngnócónghĩalàTrungQuốc.ĐóchínhlànguyênnhânlàmchongườichâuÂugọiTrungQuốclàChina.

VƯƠNGTHÁNHLƯƠNG>

Tạisaobốnnềnvănminhlớnthờicổđềuxuấthiệngầnlưuvựcnhữngconsônglớn?

TrungQuốc,AiCập,ẤnĐộ vàBabilon là bốn nước có nền vănminh lớn nhất thời cổ. SôngHoàngHàcủaTrungQuốc,sôngNincủaAiCập,sôngHằngởẤnĐộvàcảhaiconsôngTigrơvàƠphratcóthểđượcgọilànhữngcáinôicủanềnvănminhnhânloại.

ChúngtabiếtrằngtrongthờiCổđạixaxưa,conngườikhônghoàntoànlàchúatểcủathiênnhiên.Cácconsôngthìphảichịuquyluậtcủanướcthủytriềuvàcủacácthờikìnướclũcókhichảyrấthiềnhoà,nhưngcókhilạitràndânggâytaihọa.Mấyngànnămnay,quabaomùalụtlội,đôibờsôngđãtíchthànhnhữngvùngbìnhnguyênrộnglớn,chấtđấtphìnhiêu,phongcảnhsôngnướcrấtđẹp, lạithêmánhnắngmặttrờiđầyđủ,chonêncácnơinàyđãcómộtcảnhtượngtươivuiphồnvinh.

Nhândâncácnơiấytrồngtrọthaychănnuôigiasúc.Nhờlươngthựcdồidàochonêndầndầndâncưvềquầntụđôngđúc,hìnhthànhnênnhữngcôngxãnôngthôn,nhữngthànhphốvànhữngquốcgia.Ngoàiracònpháttriểnthươngmại,tôngiáovàkhoahọc,nghệthuật.NgườiCổđạicócuộcsốngổnđịnhvàhoạtđộngcạnhtác,ănuốnggiàuchấtdinhdưỡng,ngàycàngtiếnhoávàkiến lậpđượcnhữngxãhộivăn

TahãylấyAiCậplàmthídụ:mấyngànnămtrướcđây,ngườiAiCậpđãsốngdựavàoconsôngmẹlàsôngNinđểsinhsôinẩynở,ancưlạcnghiệp.TuynhiênsôngNinthườnggâylụtđemlạichohọnhữngtainạnghêgớm.Thờibấygiờnhữngconngườicótrítuệđãquansát,nhậnthấyđượcquyluậtnướcsôngdânglênvàrútxuống.Ngườitapháthiệnthấyrằngmỗilầnnướcsôngdânglên,chòmsaoThiênLangcũnglêncaovàhailầnnướcsôngdânglêncáchnhau365ngày.Nhờđóhọđãđịnhrađượcphươngpháplàmlịchđầutiêncủanhânloại.Mộtđiềuquantrọnghơnnữalàconngườidựavàođócóthểsắpxếpmùagieotrồng,tránhlũlụt,vàbiếttướitiêuđểlươngthựcnhiềuhơn,tốthơn.

ThậtkhôngcógìsosánhnổivớiđầuócthôngminhtàitrícủangườiAiCậpthờicổ.Chotớinayviệcxâydựngkimtựthápvẫncònlàmộtcâuđố.Dođóchúngtathấyrằngcácnềnvănminhlớnnhấtcủanhânloạiđềuđãđượcnhữngconsôngkhaisinhvànuôidưỡng.

NGÔNHÃTIÊN

TạisaothủđôHyLạplấytênmộtnữthần?

AtenlàthủđôcủaHyLạp.ThủđôAtenlàmộttòathànhcổđãcónămngànnămlịchsử.Cácmặttriếthọc,kiếntrúc,vănhọccủathànhphốnàyđãđểlạichonhânloạềutàisảnphongphú.Vìthếchođếnngàynay,AtenvẫnđượccoilàcáinôicủanềnvănminhphươngTây.

AtenlàtêngọicủanữthầnAtena.Truyềnthuyếtkểrằng:trướcđâyrấtlâu,contraicủanữthầnđấtKhơkhơlopuxđãxâydựngmột thànhphố rấtđẹpởchỗbánđảoBancan rasát tớibiểnAichin.ThầnbiểnPôxeidonvànữthầntrítuệAtenacùngmêthíchthànhphốnàyvàđềumuốntrởthànhvịthầnbảovệthànhAten.Haingườikhôngchịunhườngnhau, tranhcãimặtđỏtía tai,vì thếsựviệcphảiđưalênthầnJupiterphánxử.

JupiterbảoPoxeidonvàAtena,mỗingườihãybantặngdânthànhnàymộtvậtđểhọquyếtđịnhchọnailàmthầnbảovệchomình.Poxeidon,bèndùngcâyđinhbacủaôngcắmxuốngđất,thìthấynúibăngđấtnứt,sóngbiểncuồncuộndânglên,rồimộtcontuấnmãnhẩyvọtlêntừnướcbiển,chothấyrằngôngcóthểgiúpchodânthànhphốnàyxâydựngđượcnghiệpbátrênmặtbiển.CònAtenanhẹnhàngtungcâymâudàixuốngmặtđất,thếlàtrongnhữngtiếngnhạcrấtêmtai,nhữngcâyÔliuvươnlênvàchỉtrongnháymắtrađầyquảchothấyrằngbàsẽđemlạichoconngườimộtcuộcsốngnođủ,hòabình,đầymaymắn.

Vìchánghétchiếntranh,yêuchuộnghòabình,chonêndântrongthànhsungsướngtiếpnhậnlễvậtcủanữthần,dođóAtenađãtrởthànhngườibảovệchothànhphốnày.SauđóngườitagọitênthànhphốlàAtena.Têngọiđóvẫncònđượcgiữmãichođếnngàynay.

ỨNGĐALIÊN

ĐảoRobinsontrongRobinsonphiêulưukởđâu? TrênvùngbiểnNamTháiBìnhDươngvôbiênvôtậncómộthònđảonhỏmọctrơtrọi,nằmcáchhảicảngVanparaixocủanướcChileởNamMỹhơn600km.ĐảonàythuộclãnhthổcủaChile.Trênđảocórấtnhiềutảngđáhìnhthùquáilạ,nhiềuhangđộngsâu,lạicónhữngrừngdừa,bãicát,phongcảnhđẹpdiệukì.

Năm1704cómộtchiếctàubiểncủanướcAnhtớigầnđảonày.Từtrêntàungườitanémxuốngmộtthủythủ,rồilạigiươngbuồmrađi.NgườithủythủbịvứtbỏnàytênlàXieccac.Từđóanhtaởlại trênhònđảo côquạnhkhôngcóngườiởnàyvà sốngmột cuộcđờinhưngười rừng.BanngàyXiêccácchỉlàmbạnvớichimbiển,đóithìănquảrừng,khátthìuốngnướcsuối,đêmđêmvàotrongsơnđộngvàđượcsóngbiển rungủ.Nhưnganh ta luôn luônđứng trênmộtchỗcaongóngnhìn rabiển,hyvọngcóchiếctàunàochạyquađưamìnhtrởvềđấtliền.Mãi45thángsau,tứclànăm1709,mớicómộtchiếctàucủanướcAnhchạyquađấycứuanhtavàđưavềnước.

NhàvănnổitiếngngườiAnhDickensđãdựavàocâuchuyênkểkìlạcủaXieccacđểviếtnêncuốntiểuthuyếtRobinsonphiêulưukí.Tácphẩmnàybánrấtchạy,làmchohònđảohoangvôdanh,khôngaibiếttớinàybỗngnhiêntrởthànhđảoRôbanhxôngnổitiếngtoànthếgiới.

HiệnnaytrênđảovẫncònngọnnúimàXieccachàngngàyđứngngóngnhìnrabiểnkhơivàhangRobinson.Cácditíchnàyđãhấpdẫnnhiềudukháchtớiđảođểđượcxemnhữngquangcảnhđượcmiêutảtrongbộtiểuthuyết.DođónơinàyđãtrởthànhmộtdanhthắngdulịchnổitiếngcủanướcC

TẠBỘITRÂN

TạisaochâuMỹmàChristopheColombpháthiệnlạiđượcgọilàTâyẤnĐộ?

ẤnĐộlàmộttrongnhữngnơiphátnguyêncủanềnvănminhnhânloại.ỞchâuâuthờiTrungThếkỉ,ngườitarấtchúýđếnẤnĐộ,vìchorằngđólàmộtvùngđấtvănhoácổxưavàrấtnhiềucủacải.Nhưngdođiềukiệngiaothôngcònkém,chonênnóichungngườichâuÂukhôngcókhảnăngđivềphíađôngđểtớiẤnĐộ.

NhàhànghảingườiItalialàChristopheColombđãlậpchíđibằngđườngbiểnvềphíatâyquaĐạiTâyĐương,đểtìmkiếmmộtcondườngngắnthôngtớinướcẤnĐộởphươngĐông.Thờibấygiờcácnhàkhoahọcđãchứngminhrằngtráiđấthìnhtròn,vì thếchorằngýtưởngnàykhôngphải làkhông thể thực hiện.Nhờ có sự giúp đỡ của vua TâyBanNha, tháng Tám năm 1492ChristopheColombđãchođộitàucủaôngxuấtphát.

NgàynaychúngtađềubiếtrằngnếuxuấtpháttừbờbiểnchâuÂumàquaĐạiTâyDươngđivềphíatây,thìlụcđịađầutiêngặpthấysẽlàchâuMỹ.Nhưnghồibấygiờ,ngườitavẫncònchưabiếtrằngtrênbiểncảmênhmôngnàylạicómộtlụcđịachâuMỹ.VìthđộitàucủaColombvượtbiểnsauhaitháng,độtnhiênpháthiệnthấymộtvùngđấtđenởnơitrờivànướctiếpgiápnhau,đươngnhiênngườitaphảicoiđólàẤnĐộ.

VìcònchưabiếtngườiẤnĐộcóhìnhdángthếnào,chonênthoạttrôngthấythổdânchâuMỹ,ngườiÂuđãgọingayhọlàngườiẤnĐộ.Vềsaucàngcónhiềunhàdulịch,nhàthámhiểmcùngbọnthựcdântớivùngđấtmớiđượcgọilàẤnĐộnàyđểthámhiểmvàđãivàng,sauđókhôngngừngtiếnsâu vào trong lục địa, người tamới dần dần phát hiện thấy rằng nơi này không phải là ẤnĐộ ởphươngĐôngđãđượcnóitớitrongtruyềnthuyếtngàyxưa.

Saukhiđibộtừbờbiểnphíađôngcủalụcđịanày,rồitiếnthẳngtớibờbiểnphíatây,họthấyđâyhoàntoànkhôngphảilàcựulụcđịachâuÂucủahọ,rồisauđóhọtớimộtđạidương,cònbaolabátngáthơnĐạiTâyDươngnhiều.Khi ấycácnhà thámhiểmmớibiết rằng tráiđất rộng lớnhơn rấtnhiềusovớinhữngđiềumàhọthườngtưởngtượng,vànướcẤnĐộthậtlạinằmởbênkiađạidươngmới.

Nếuthếthìvùngđấtmàhọđặtchânlênphảigọilàgìmớiđược?Hãycứgọilà"ẤnĐộởphíatâyvậy!".Đóchínhlàlailịchcủabatiếng"TâyẤnĐộ”.

NGÔNHÃTIÊN

TrungĐônglàchỉnhữngnơinào?

Trênbáochíquốctế,chúngtathườnggặpmộtdanhtừchỉmộtđịakhulà“TrungĐông".Vậycuốicùngthì"TrungĐông”làchỉnhữngnơinào?

Danhtừ"TrungĐông"làdocácnhàđịalíchâuÂuđặtra.Trongthờikìkhoahọcchưapháttriểnmấy,cácnhàđịalíchâuÂuchorằng:châuÂulàtrungtâmcủatráiđất.VìthếhọgọitoànbộcácvùngphíađôngĐịaTrungHảilàphươngĐông,nhữngnơiởgầnchâuÂuthìđượcgọilàCậnĐông,chủyếugồmcácquốcgiatrênbờphíađôngĐịaTrungHảicùngvớicácnướcnhưHyLạpthuộcbánđảoBancan.CácnơiởxachâuÂuthìđượcgọilàViễnĐông,chủyếulàcácvùngkhácthuộcchâuÁởgầnTháiBìnhDương,trongđócóTrungQuốc.CònTrungĐônglàcácnướcởvùngvịnhBaTư:Irắc,IrancùngvớicácnướcởNamÁnhư:ẤnĐộ,Pakixtan.

TuynhiênhiệnnayngườitavẫncònnhậnthứckhôngnhấttrívềphạmvicủaTrungĐông.CómộtýkiếnnhìntheogócđộlịchsửchorằngTrungĐôngphảilàkhuvựcđãtừngthuộcvềđế

quốcOttoman(ThổNhĩKỳngàynay)tronglịchsử,khôngkểđếnIran.Loạiýkiếnthứhaitươngđốinhiềuhơnthìnhậnthứctheogócđộchủngtộc,chorằngTrungĐông

chỉtoànbộthếgiớiARậpgồmcảcácquốcgiaARậpởphíabắcPhiChâu,cộngthêmcácnướcIran,ThổNhĩKì.PhạmvicủaTrungĐôngnhìnnhậnnhưthếnàysẽrộnghơnýkiếnthứnhấtrấtnhiều,tổngcộngcótới21quốcgia,hơn12triệukm2,diệntíchnhânkhẩuướctới250triệu.

Loạiýkiếnthứbathìnhìnnhậntheogócđộtôngiáo,chorằngTrungĐôngkhôngnhữnghaoquátmộtđịakhunhưnóilêntronghaiýkiếntrên,màcònphảicộngthêmcácquốcgiatheođạoIxlamTâyÁvàBắcPhi.

Nếunhìnmộtcáchthựctế,thìhiệnnaysốngườingảtheoloạiýkiếnthứhaitươngđốinhiềuhơn,nhưngýkiếnnàylạibaohàmtươngđốinhiềunhântốchínhtrịquốctế.Nếuchúngtadựatheocácquyđịnhđịalímộtcáchnghiêmtúc,thìkhuvựcTrungĐôngđángphảiđượcgọilà"TâyÁ"(hoặcTâyNamÁ)vàBắcPhi.

LADUẪNHÒA

Vaticanlànơinào?

Trên vùng đồi phía tây bắc thànhRoma, thủ đô của nước Italia, có quốc gia nhỏ xíu của giáohoàng,vớidiệntíchchỉcó0,44km2,nhỏhơncảCốCungởBắcKinh,cònnhânkhẩuthìchỉtrênmộtnghìn.TêncủanướcnàylàVatican.Quốcgianàyđãđượchìnhthànhnhưthếnào?

SauthếkỉIVsauCôngnguyên,ngườiđứngđầuGiáohộiThiênChúaGiáothànhRomabắtđầutựxưnglàgiáohoàng.ÔngtatuyênbốrằngmìnhlàđạibiểutrênđờinàycủađấngCứuthếvà"cóquyềnquảnlítốicao"đốivớiGiáohộiThiênChúaGiáotoànthếgiới.

ĐếnthếkỉVIII,VươngquốcFranchùngcứchâuÂu,phátđộngcuộcđảochínhcungđình.Năm752,ThốngchếnắmthựcquyềntrongvươngquốcnàylàPépinleBref,muốnchiếmđoạtngaivàngbènpháisứthầnđếnhỏigiáohoàng:

-Kẻnàođángxưngvương,đó làkẻnắmchínhquyền thực tế,hay làkẻcódanhnghĩa làquốcvươngnhưnglạikhôngcóthựcquyền.

Giáohoàngtrảlời:-Kẻnắmthựcquyềnxưngvươngthìtốthơnlàkẻchỉcóhưdanhxưngvương.Saukhiđượcgiáohoàngtánthành,Pepinđãgiámquốcvươngvàomộtnhàtu,còntựmìnhthìlên

ngôiquốcvương.Đểcảmơngiáohoàng,PepinđãđemthànhRomacùngnhữngvùngchungquanhtặngchogiáohoàng.Nhưvậyđãthànhlậpquốcgiacủagiáohoàng,vùnggiáohoàngquảnhạtđãtănglêntớihơn4vạnkm2.

Năm1870saukhinướcItaliađượcthốngnhất,thànhRomabịthuhồi,giáohoàngđãbịbắtbuộcphảiluivềsốngtạiVaticanởtâybắcthànhRoma.Năm1929nhàđộctàicủaItalialàMuxolinikíkếtmộthiệpướcvớigiáohoàngFitơ11,thừanhậnchủquyềncủaVaticanthuộcvềgiáohoàng.

Vaticancódiệntíchrấtnhỏ,nhưngquyềnlựccủatriềuđìnhgiáohoàngtạiRomalạihếtsứctolớn.NókhốngchếhoạtđộngcủaGiáohộiởhơn60quốcgiavàthamdựcáchoạtđộngchínhtrịkinhtếtrênquốctế.

VŨDUNGCHI

TạisaoPhiladelphiađượcgọilà"nơirađờicủanướcMỹ"?

Năm1775,mườibabangthuộcđịacủanướcAnhởBắcMỹtiếnhànhđấutranhvũtrangđểgiànhlấyquyềnđộclậptựdo.LiênquâncủamườibathuộcđịađãđoạtđượcthắnglợicuốicùngdướisựlãnhđạocủatổngtưlệnhGeorgeWashington.

Ngày4thángBảynăm1776,đạibiểucủamườibathuộcđịađếnhọptạiCungĐộclậpởthànhphốPhiladelphia thôngquaTuyênngônĐộc lậpdonghịviênThomasGieppheson thuộcnghịviệnVirginiakhởithảo,longtrọngtuyênbốmườibathuộcđịaliênhợpcắtđứtmọiquanhệlệthuộcvớinướcAnhvàthànhlậpquốcgiatựdođộclậplàHợpChủngquốcHoaKì.

Đếnngày9thángBảybảnTuyênngônĐộclậpđượctuyênbốcôngkhaiởPhiladelphia.Ngườitachạyđibáochonhaubiết,khiêuvũliênhoancuồngnhiệt,nhiệthệthoannghênhbảntuyênngôn.LầnđầutiêntrênkhôngtrungcủathànhPhiladelphiavanglênnhữnghồichuôngtựdo.

Từđấyvềsau,mườibathuộcđịađãtrởthànhmườibabangcủanướcMỹ.WasshingtonđượcbầulàmtổngthốngđầutiêncủanướcMỹ,thủđôđượcđặtởPhiladelphia.

QuốckìcủanướcMỹgồmcómườibavạchđỏvàtrắngxenkẽnhau,cùngvớimườibangôisaotrắngtượngtrưngchomườibabangcủanướcMỹ.Vềsaucứmỗilầntăngthêmmộtbang,trênquốckìcùngtăngthêmmộtngôisaotrắng.HiệnnaynướcMỹcónămmươibang,vìthếtrênquốckìcũngcónămmươingôisao.

ViệcbảnTuyênngônĐộclậpđượctuyênbốvàHợpChủngquốcHoaKìrađời,đlàmchothànhphốPhiladelphianổitiếngthếgiới,ngườitađãgọihảicảngnàylà"nơirađờicủanướcMỹ”.

VŨDUNGCHI

TạisaonóiĐạihộiThếvậnOlimpiclàngàyhộithểthaoquantrọngnhấttrênthếgiới?

CácThếvậnhộiOlimpicđượctổchứcbốnnămmộtlần,vàmỗilầnđềulàmchotráitimnhândântoànthếgiớirungđộng,vìcácThếvậnhộinàykhôngchỉlànhữngđợtđọtàithểdụcthểthaocủatoànthếgiới,màđiềuquantrọnghơnlàtượngtrưngchohòabìnhvàtìnhhữunghịcủatoànnhânloại.

Cáchđâyhơn2700năm,ngườiHyLạpcổđãtổchứcnhữngđợtđuatàitạiOlimpiaởphầnphíatây bán đảo Peloponez, cứ bốn nămmột lần. Trong thời gian thi đấu, giữa các thành và các bangkhôngđượcgiaochiếnvớinhau,cácvậnđộngviênthiđấucũngkhôngđượcmangvũkhívàotrườngđấuhoặcđánhnhau.Việcthuầntúyđòihỏithànhtíchthểthaonàybiểuhiệntháiđộcoitrọngphẩmchấtthểlựcvàtàithiđấucủaconngười,kèmtheotinhthầncoihòabìnhvàhữunghịlàthiêngliêngvẫnkéodàichotớingàynay.

Từớinay,nhânloạivốnsùngbáicácvịanhhùng.Ngườinàođoạtđượcdanhhiệuquánquântrongmộtmônthểthaonàođó,vớinhữngđiềukiệnvàhoàncảnhgiốngnhưnhữngngườikhác,thìtựnhiênđượccoilàanhhùng.

TrongthờikìCậnđại,từkhiThếvậnhộiOlimpicthứIđượctổchứcnăm1896tớinay,hầunhưtấtcảcácnướctrênthếgiớiđềuphảicửcácvậnđộngviênxuấtsắcnhấtcủanướcmìnhtớithamdự.Trongcáccuộcthiđấu,bấtluậncácvậnđộngviênthuộcnhữngnướcđanggiaochiếnvớinhauhaycóquanhệhữunghịvớinhau,trêntrườngđấumọingườiđềukhôngcósựphânbiệtgìcả,ainấyđềucoinhữngkẻđoạtgiảilàanhhùngdântộc.

CácThếvậnhộiOlimpic lànhữngđạihộivậnđộngcó tính tổnghợprất lớn trên thếgiới.Cáchạngmụcvậnđộngđuatàirấtphongphúnhưđiềnkinh,chơicácloạibóng,bơi,đấukiếm,bắnsúng,cửtạ...,tiếnhànhvớiquymôrấtlớntrongmộtkhôngkhíhếtsứcsôinổi.

VìthếThếvậnhộiOlimpiccókhảnănglôicuốnđôngđảoquầnchúnghâmmộđếnthamgia,xemvàcổvũ.NgườitacoiThếvậnhộiOlimpiclàbiểuhiệntinhthầndântộcvàđềucảmthấyvôcùngvinhdựkhiquốcgiavàthànhphốcủamìnhtrởthànhchủnhàcủaThếvậnhộiOlimpic. MỗikhingọnlửaOlimpicđượcđốtlênsángrực,lácờcónămvòngtrònbaycaophấtphới,thìmọingườiđềubiếtrằngmộtđạihộivậnđộnglongtrọngcủanhânloạiđượckhaimạcvớitinhthầnbìnhđẳng,khôngphânbiệtchủngtộc,khôngphânbiệtđịavị.

NGÔNHÃTIÊN

TạisaoThếvậnhộiOlimpicđượcluânphiêncửhànhtạicácthànhphốlớntrênthếgiới?

MọingườiđềubiếtrằngtinhthầncủaThếvậnOlimpiclàhữunghị,đoànkếtvàcôngbằng.Nhằmpháthuyảnhhưởng,làmchonhândântoànthếgiớihiểurõtinhthầnOlimpic,ngườitađãbiếncácThếvậnhộiOlimpicthànhnhữngđạihộithểdụcthểthaolongtrọnglớnnhấthànhtinh.

Banđầu,ỦybanOlimpicQuốctếđãquyđịnhrằngcácThếvậnhộiOlinlpicsẽđượcluânphiêntổchứctạicácthànhphốlớntrênthếgiới.

TuynhiênkhiđómộtsốngườiHyLạpchorằngcácThếvậnhộiOlimpicnêntổchứctạimộtđịađiểmcốđịnh.VìThếvậnhộiOlimpichiệnđạilầnthứnhấtđãđượccửhànhthắnglợiởHyLạp,cũngnhưdichỉcủacácđạihộivậnđộngOlimpiccổđạinằmtrênđấtHyLạp,nênngườiHyLạpchorằngThếvậnhộiOlimpiclàmộtbộphậntrongnềnvănhóadântộcHyLạp.VìthếđểbảotồnnềnvănhóarựcsángcủaHyLạp,cácThếvậnhộiOlimpicchỉcóthểcửhànhởHyLạpmàthôi.

DođóquốcvươngHyLạpGeorgeIđãđíchthânđứngrayêucầulấythànhphốAtencủaHyLạplàmđịađiểmvĩnhviễncủacácThếvậnhộiOlimpic.SongchủcủaỦybanOlimpicQuốctếhồibấygiờlàôngCubectanhkiênquyếtgiữýkiếnchorằngcuộcvậnđộngOlimpiclàcủaHyLạp,nhưngcũnglàcủatoànthếgiới,vìtoànthếgiớiđềutuyêndươngtinhthầnOlimpic,chonêncácThếvậnhộiOlimpicắtphảiđượccửhànhtạicácthànhphốlớntrênthếgiới.ChỉlàmnhưthếmớicóthểtạođiềukiệnđểnhiềungườiđượcthamgiacuộcvậnđộngOlimpicvàcuộcvậnđộngOlimpicmớingàycàngpháttriển.Vìthếtừđóvềsau,cácThếvậnhộiOlimpicđãđượccácthànhphốlớntrênthếgiớichianhaucửhành. NhưngngườiHyLạpvẫnkhôngmuốnnhưthế.TrongthờigianHộinghịVậnđộngOlimpickhoá21năm1976,thủtướngHyLạplàConxtantinCalamanlixđãviếtthưgửichủtịchnhiệmkìthứ6củaủybanOlimpicQuốc tế làChilaninh,yêucầu lầnnữađặtđịađiểmvĩnhviễncủacácThếvậnhộiOlimpicởHyLạp.

Năm1982,CalamanlixđượcbầulàmtổngthốngHyLạp,lạinêurayêucầutươngtự.SongphongtràoOlimpiclàcuộcvậnđộngcủanhândântoànthếgiới,quanniệmnàyđãănsâuvàotrái timvàkhốióccủaconngười,đãlàmchotinhthầnOlimpictrởthànhnguyệnvọngchungcủatấtcảnhữngngườihâmmộcuộcvậnđộngOlimpic trên toàn thếgiới.Vì thếcho tớingàynay,cácThếvậnhộiOlimpicvẫncònđượccácthànhphốlớntrênthếgiớichianhaucửhành.

TRƯƠNGQUỐCDŨNG

ĐạihộithểdụcthểthaolongtrọngcóquymôlớnnhấttrênthếgiớilàThếvậnhộiOlimpic.MỗikhikhaimạcThếvậnhộiOlimpic,trênhộitrườngbaogiờcũngphảikéolênlácờThếvậnhội.Vìtrênlácờnàycóinnămcáivòng,chonênnócũngđượcgọilàcờ"nămvòngtròn".

Lácờnămvòngtrònđãđượcthiếtkếnăm1913,theoýkiếncủachủtịchủybanOlimpicQuốctếlàôngCubectanh.Năm1914nóđãđượcsửdụnglầnđầutiêntạiĐạihộiĐạibiểuOlimpiccửhànhởParisnướcPháp.LácờOlimpiclàmbằngvảimàutrắngkhôngviền,thêunămvòngtrònvớibavòngbên trênmàuxanh,đen,đỏ,cònhaivòngbêndướimàuvàngvàmàu lục, lần lượtxếp từ tráisangphải.

ÔngCubectanhđãchọnnămmàunàyvìđâylàmàuquốckìcủacácnướcthamgiacuộcvậnđộngOlimpicthờibấygiờ.Vềsaungườitalạicómộtcáchgiảithíchkhácvềmàusắccủanămcáivòng,chorằngnămcáivòngnày tượngtrưngchonămlụcđịa:màuxanhtượngtrưngchochâuÂu,màuvàngtượngtrưngchochâuÁ,màuđentượngtrưngchochâuPhi,màulụctượngtrưngchochâuĐạidương,cònmàuđỏtượngtrưngchochâuMỹ.

Vìtnhrằngngười tacóthểcónhữngcáchgiải thíchkhácnhauvềlácờnămcáivòng,chonênnăm1979trêntờtạpchíOlimpic,ỦybanOlimpicQuốctếđãchínhthứcnêurõrằng,dựatheoHiếnchươngOlimpic,ýnghĩacủanămcáivònglàtượngtrưngchosựđoànkếtgiữanămlụcđịa,đồngthờitượngtrưngchotinhthầnthiđuacôngbằngthẳngthắnvàhữunghịgiữacácvậnđộngviêntoànthếgiớiđếntậptrungtạiThếvậnhộiOlimpic.

BắtđầutừThếvậnhộiOlimpiclầnthứ7,khibếmạcthếvậnhội,baogiờcũngcửhànhnghithứcđạibiểuthànhphốchủnhàcủaThếvậnhộilầnnàyđemlácờOlimpictraochothịtrưởngthànhphốtổchứcThếvậnhộiOlimpiclầnsau.Tiếpđóthànhphốnàysẽgiữlácờtạiphòngchínhcủatoàthịchính,rồibốnnămsausẽlạicửhànhmộtnghithứcnhưthế.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TạisaotronglễkhaimạcThếvậnhộiOlimpiccóthủtụcchạytiếpsứcvàchâmđuốc?

TrongbuổilễkhaimạcĐạihộiOlimpickhôngbaogiờngườitabỏquathủtụcchạytiếpsứcvàchâmđuốc.Việcnàyđượctiếnhànhmộtcáchtuầntựnhưsau:đầutiêntạimộtđịađiểmcóýnghĩakỉniệmnàođó,ngườitadùngthấukínhlõmthulấyánhsángmặttrời,đốtlênngọnđuốcthứnhất,sauđócácvậnđộngviên sẽmangngọnđuốcchạyvà truyền taynhau theomột lộ trìnhđịnh sẵn.Đếntrướcgiờkhaimạcđạihội,ngọnđuốcnhấtđịnhphảiđượckịpthờiđưađếnthànhphốchủnhàtổchứcđạihội.Đâylàmộtnghithứcmangtínhtruyềnthốngvàđãtồntạitừrấtlâuđời.

NgaytừthếkỉVIIItrướcCôngnguyên,trênnúiOlimpiacủanướcHyLạpthờicổ,cứbốnnămmộtlầnlạicửhànhđạihộiOlimpiclongtrọngnhằmmụcđíchtếthầnDớt.TrướckhicửhànhbuổilễlongtrọngmàngườihiệnnaygọilàThếvậnhộiOlimpic, thờiđóngư̖cácthiếunữHyLạptrẻđẹpchâmđuốc, sauđóở trướcbàn thờ thầnDớt,ngọnđuốcđược traochonhữngvậnđộngviênmangdòngmáuHyLạpthuầntuý.CácvậnđộngviênnàysẽmangngọnđuốcchạyquacácthànhphốcổHyLạp.ChỉkhinàongọnđuốcđượcđưavềtớiOlimpiathìđạihộiđuatàimớituyênbốkhaimạc.

CácThếvậnhộingàynaycũngtiếpnốitruyềnthốngcótừthờixaxưađó,ngườisánglậpphongtràoOlimpichiệnđạilàôngCubectanhđãđềnghịbắtđầutừThếvậnhộiOlimpiclầnthứ11,trướcmỗiđạihộivậnđộngđềuphảiđốtngọnlửathiêngtạiOlimpia,sauđóchạytiếpsứcđưađuốcvềtớisânvậnđộng.

Chínhvìnghithứcnàymangnhiềuýnghĩatolớnđốivớicuộcvậnđộngthểdụcthểthao,hơnnữaphạmviảnhhưởngcủacáccuộcThếvậnhộingàycàngmởrộngnêntrongcácđạihộithểdụcthểthaocóquymôtươngđốilớnkhácngườitađềukhôngbỏquathủtụcchạytiếpsứcchâmđuốctruyềnthống.

TRƯƠNGQUỐCCƯỜNG

TạisaocónhữngmônthểdụcthểthaocóthểtrởthànhhạngmụcthiđấutrongThếvậnOlimpic,cònnhữngmônkhác?

TạisaocónhiềumônthiđấuthểdụcthểthaocóthểtrởthànhhạngmụcthiđấutrongcácThếvậnhộiOlimpic,còncácmônkhácthìkhông?

Cứ bốn nămmột lần, hàng vạn vận động viên các nước lại đến gặp nhau dưới lá cờ Thế vậnOlimpic,rồiđọtàikịchliệt trongcácmônđiềnkinh,bơilội, thểthao,cácloạibóng,bắnsúng,bắncung,cửtạ...cốlậpđượckỉlụcmới.

TuynhiênnếuxemxétthậtkỹthìcóthểpháthiệnthấyrằngkhôngphảitấtcảcácmônthiđấuthểdụcthểthaođềuđượcđưavàochươngtrìnhcủacácThếvậnhộiOlimpic.ChẳnghạnmônbóngbầudụcđượctoànnướcMỹưachuộnglạikhôngthấyxuấthiệntrongcácThếvậnhộiOlimpic.MônvõthuậtTrungHoacũngkhôngcótêntrongcáchạngmụcthiđấuOlimpic.Vìsaovậy?"HiếnchươngOlimpic”quyđịnhcáchđặtracáchạngmụcthiđấuchínhthứctrongcácđạihộithếvậnOlimpiclà:

1-CáchạngmụcthiđấuchínhthứctrongcácThếvậnhộiOlimpiclàcáchạngmụctrongphongtràoOlimpic.CáchạngmụctrongphongtràoOlimpictứclàcáchạngmụcđãđượcỦybanOlimicQuốctếthừanhậndoỦybanLiênhợpThểdụcThểthaoQuốctếtừnghạngmụcquảnlí.ChẳnghạnỦybanLiênhợpBóngđáQuốctếquảnlíphongtràobóngđá.

2-CáchạngmụcthiđấuchínhthứccủanamtạicácThếvậnhộiOlimpicQuốctếMùaHạ,cầnphảiđượctriểnkhairộngrãibởi75quốcgiavà4lụcđịa.Còncáchạngmụccủanữthìphảiđượctriểnkhairộngrãitại45quốcgiavà3lụcđịa.CáchạngmụcthiđấuchínhthứctạiThếvậnhộiOlimpicMùaĐông,cầnphảiđượctriểnkhairộngrãitạiítnhất25quốcgiavà3lụcđịa.

3-CáchạngmụcthiđấuđượavàocácThếvậnhộiOlimpic,cầnphảiđượcxácđịnhbảynămtrướckhitriệutậpThếvậnhộiOlimpiccóliênquan,xácnhậnvàomộtngàyrồikhôngthayđổigìnữa.

ChỉkhinàocóđủbađiềukiệnkểtrênthìmớicóthểtrởthànhmộthạngmụcthiđấuchínhthứccủacácThếvậnhộiOlimpic.

BađiềuquyđịnhkểtrênlạicòncómộtsốnguyênnhânlàmchomộtsốmônthiđấukhôngthểtrởthànhhạngmụctrongcácThếvậnhộiOlimpic.

ChẳnghạntrongThếvậnhộiOlimpiclầnthứ9tổchứcnăm1928,cácvậnđộngviênchạy800mnữ,khitớiđíchthìcónhiềungườingãlănxuốngđấtvìkhôngđủthểlực.VìthếỦybanOlimpicQuốctếđãbỏphiếubiểuquyếtvới12phiếutánthành,9phiếuphảnđối,quyếtđịnhbỏmônchạy800mnữtạicácThếvậnhộiOlimpic.Mãitớinăm1960,mônnàymớilạiđượcđưavàocáchạngmụcthiđấuchínhthứctạicácThếvậnhộiOlimpic.

TRƯƠNGQUỐCCƯỜNG

TạisaocựlycủamônchạyMaratonlạiđượcquyđịnhlà42km+195m?

Trong tất cả các hạngmục thi đấuOlimpic,môn chạy thiMaraton là gian khổ nhất.Môn nàykhôngnhữngyêucầuvậnđộngviênphảicóthểlựctốt,cóíkhônggìlaychuyểnnổi,màchỉtronghơnhaitiếngđồnghồphảichạyhếtmộtcựlilà42km+195m.Vớimộtlộtrìnhdàinhưvậythìmộtvậnđộngviênưutútrongmônchạycựlytrungbìnhcũngkhôngthểthamgiađược.

QuyđịnhvềcựlicủamônchạynàybắtnguồntừcuộcchiếntranhHyLạp-BaTưlầnthứnhấtnổitiếngtronglịchsử.

Năm492trướcCôngnguyên,đếquốcBaTưđemmộtđoànchiếnthuyềnlớnđếnđánhHyLạp,đếngiữabiểnthìbấtngờcóbãolớnậptới,toànbộđoànthuyềnđềubịchìmdướiđáybiển,hơnhaivạnbinhsĩkhôngcóngườinàosốngsóttrởvề.QuốcvươngBaTưnhậnđượctincấpbáohếtsứctứcgiận.RồinămsaulạisaisứgiảđếnkhuyênHyLạpđầuhàng,nhưngngườiHyLạpphảnđốivàgiếtchếtsứgiả.

Đếnnăm490trướcCôngnguyên,quốcvươngBaTưlạibấtchấphếtthảy,pháimộtđoànchiếnthuyềnhùngmạnhvượtquabiểnAichinđổbộlênđồngbằngMaratonởcáchthànhAtencủaHyLạp60kmvềphíađông.Trongtìnhhìnhnguycấpnhưvậy,dânthànhAtenlậptứcpháingườichạyrấtgiỏilàPaylipitixtớinướclánggiềnglàSpactacxincứuviện.Vớitốcđộkinhngười,Paylipitixchạytronghaingàyquamộtquãngđườngdài150kmthìtớiđượcSpactac.Songchínhquyềnởnơinàylạiviệnđủmọilílẽđểtừchốikhôngxuấtquânđigiúp.Trongtìnhhìnhbịcôlậpkhôngcócứuviện,cáctướnglĩnhcủathànhAtenlậptứctổchứcnhândân,thậmchílấycảnôlệvàoquânđộiđểquyếtchiếnvớiquânđộiBaTư.KếtquảlàdướiquyềnchỉhuycủathốngsoáiMitaya,ngườiAtenđãlợidụngđịahìnhcólợicủacaođiểmtrêndốcnúiMaraton,giếtrấtnhiềuquânBaTư,làmchochúngphảibỏchạyvềthuyền.ĐểkịpthờibáotinthắngtrậnnàyvềchonhândânthànhAtenbiết,thốngsoáiMitayalạichọnđúngPaylipitix,Anhcốnhịnnhữngcơnđauvìvếtthương,tiếpnhậnnhiệmvụ,chạynhưbaytừMaratonvềtớiquảngtrườngtrungtâmthànhAten,đeminthắngtrận,tuyênbốchodânchúngđangsụcsôibiết,rồivừanóidứtlờithìngãlănxuốnghysinh.

Đểbiểudươngcông laovà thành tíchcủaPaylipitix, tạiThếvậnhội lần thứnhất tổchứcnăm1896ởAten,mônchạyMaratonđãđượcđưavàocáchạngmụcthiđấu.NhưvậycácvậnđộngviênchạyMaratonđãđitheođúngtuyếnđườngmànămxưaPaylipitixđãchạyđểvềtớithànhAten,toànbộlộtrìnhlà42km+195m.TrênđâychínhlànguồngốccủacựlymônchạyMaraton.

HÀNQUANTRỊ

TạisaocácđôvậtNhậtBảnđềuhếtsứctobéo?

CácbạnxemtivihẳnđãtừngchứngkiếnnhữngtrậnđấuvậtNhậtBản.Hailựcsĩcởitrầntobéo,bụnglớn,đóngkhốlụa,vậtnhautrênmộtcáibụcđất;giữabụcđấtnàycómộtvòngtrònđườngkính4,55m,vớinhữngsợithừngbệnbằngrơmấnlúnxuốngđất.Nếuvõsĩnàobịđẩyrangoàivònghoặccóbộphậnnàotrêncơthểkhôngphảilàchânvàtaybịchạmđấtthìcoinhưthua.

Đấuvậtlàmộtmônvậnđộngkếthợpsứckhoẻvàkỹxảo,trênthếgiớimônnàychỉthịnhhànhởnướcNhật,vìthếngườiNhậttựhàogọinólà"quốck".

ChúngtabiếtrằngngườiNhậtcóthânhìnhtươngđốilùnvàbénhỏ,songcácđôvậtcủahọthânthểlạicaolớn,béomậpvàtobụng.Họtậpthếnàođểcóthểtrởnênnhưvậy?

Cácvậnđộngviênđấuvậtphầnnhiềubắtđầuđượcbồidưỡngtừthờiniênthiếu.Họđượctuyểnmộkhắpnơivàđưavềnhữngtrườngdạyvàbuộcphảitheomộtchươngtrìnhhuấnluyệnkhépkín.Chếđộhuấnluyệncựckìgiankhổ.Vậnđộngviênmỗingàychỉănhaibữa,sángsớmdậykhôngănkhônguống,nhịnđóitậpluyện.Đếnmườigiờbuổitậpkếtthúc,họđượcđitắm;sauđólênlớpmộtgiờ,họccácmônnhưthưpháp,lịchsửmônvật,cáckiếnthứcthểdụcthểthao....vàmãitớimườihaigiờtrưamớiăncơm.

Theoquyđịnh,thểtrọngcủavậnđộngviênkhôngđượcdưới175kg,chiềucaokhôngđượcdưới1,73m.Nhằmtăngthểtrọngchovậnđộngviên,nhàtrườngápdụngphươngpháplàmbéochủyếubằngănuốngvàngủ.Bìnhthườngtrườnghọcchỉchovậnđộngviênăn"mónlựcsĩ”cógiátrịdinhdưỡngcựckìcao,gồmthịtbò,cá,đậu,rau...Mỗingàyhọănhaibữa,ănxongnằmxuốnglàngủ.

Ngoàiranhàtrườngquảnlísinhhoạtcủacácvậnđộngviêncũnghếtsứcnghiêmkhắc,nghiêmcấmuốngrượu,khôngchophéptuỳtiệnrangoài,ngàynàocũngdậylúc5giờđểluyệntập,tốithì8-9giờđãtắtđènđingủ.Sausáuthángbịvỗbéonhưthế,vậnđộngviênnàocũngbéonúc,sứclựctănglênrấtnhiều.

Tuynhiêncũngcómộtsốvậnđộngviênbịđàothảivìkhôngthíchứngđượcvớilốisinhhoạtvàluyệntậpnhưthế.DođóởNhậtBảnkhôngcótới100vậnđộngviênđượcxếpvàotrìnhđộtốt,cònsốvậnđộngviêncaocấpthìchỉlèotèovàingười.

HÀNQUANTRỊ

TạisaohìnhthểngườimiềnNamvàmiềnBắcTrungQuốckhônggiốngnhau?

Khôngbiết cácbạncó chúýhaykhông?ỞTrungQuốc, ngườimiềnNamcó thânhìnhkhônggiốngngườimiềnBắc.ThânhìnhngườimiềnNamthìlùnvànhỏ,màudahơiđen,mắtphầnnhiềucóhaimí,tránhơidô,mũihơibè,mặthơicóhìnhtròn.CònngườimiềnBắcthìcóthânhìnhcaoto,datrắng,mắtphầnnhiềuxếch,tráncóphầnhấtvềphíasau,mũicaomàhẹp,mặtphầnnhiềutròn.Vìsaovậy?

Cácnhànhânchủnghọcchorằng,sựkhácnhauvềthânhìnhnhưthếnàychủyếulàdohoàncảnhđịalí.VịtrícủaTrungQuốclàởbáncầuphíabắc,khoảngcáchtừNamlênBắctớikhoảng5500km,vìthếkhíhậucủamiềnNamvàmiềnBắckhácnhaurấtnhiều.MiềnNamTrungQuốcthuộcvùngkhíhậunhiệtđớivàánhiệtđới,mặttrờibứcxạmạnh,khôngkhíẩmướt,giócátít,vìthếdađenhơn,mũirộngbèvàmắtthìto.CònmiềnBắcthìcókhíhậuthuộcvùngnoãnôn,trungônhayhànôn,cườngđộbứcxạcủamặttrờitươngđốithấp,khôngkhíkhô,giócátmạnh,vìthếconngườicódatrắng,mũihẹp.

Thờigiancónắngnhiềuhayítcũngảnhhưởngrấtnhiềutớiđộcaotocủathânconngười.Nóichungnếuthờigiancónắngmàdài,thìcólợichosựsinhtrưởngvàphátdụccủaconngười.TạiBắcKinh,mỗinămtrungbìnhmặttrờichiếusáng2778,77giờ.ỞQuảngChâu,trungbìnhmỗinămthờigianmặttrờichiếusánglà1945,3giờ.CònThànhĐôởphíatâynam,vìnhữngngàyuámnhiềuhơn,mỗinămthờigianmặttrờichiếusángchỉcó1239,3giờ.CácvùngnhưQuảngChâu,TứXuyêncónhiềungười thấp lùnhơnvì tia tửngoại trongánhnắngmặt trờikhửhidro,pháhoạiquá trình tạovitaminDmàVitaminDlàtiềnđềđểchoxươnghấpthụvàtổnghợpcanxi,đẩymạnhquátrìnhtăngtrưởngxương.

Tuynhiêncòncórấtnhiềunhân tốkhácảnhhưởng tớihình tháicủaconngườinhư:di truyền,dinhdưỡng,xãhội,vănhóa...

HIỂUBA

Cờvuaquốctếđãrađờinhưthếnào?

Theotruyềnthuyết,từhơnhaingànnămtrước,cờvuaquốctếđãrađờiởẤnĐộ.HồibấygiờởẤnĐộđãnổramộtcuộcchiếntranhlớn,cósứcpháhoạidữdộiđốivớixãhội.Haibêngiaochiếnbịthươngvongrấtnhiều,điềunàyđãlàmchomộtngườithôngminhphảisuynghĩ.

Quanhữnglầntưởngtượngvàgiảthiết,ôngđmộtmiếngvánvuôngmỗichiềumộtthướcTrungQuốc,trênvẽ64ôlàmbàncờ.Bàncờnàytượngtrưngchomộtchiếntrườngrộnglớn.Rồiônglạilấynhữngmẩugỗlàmthànhnhữngquâncờtượngtrưngchocácchiếnsĩcủahaibênchiếntrường.ĐiềunàyđãkhiếncácnhàquỷtộcBàlamôn,quốcvươngvàcácvõtướnghiếuchiếnđangđấutranhsốngchếtgiànhchiếnthắng,bịhấpdẫnvàotròchơitrênbàncờ,vàdođóbớtđượcchonhânloạinhữngcảnhtànsátlẫnnhau.

TheonhữngvănbảntừthếkỉIIđếnthếkỉIVtrướcCôngnguyên,ởẤnĐộđãlưuhànhmộtcáchchơicờgọilà"Chuetulangcha",đâylàmộtcáchchơicờrấtđơngiản,chỉcóbốnloạiquâncờlàchiếnsĩ,voi,kịsĩvàbộbinh.TớithếkỉVIIsauCôngnguyêncáchchơicờnàyđượcchuyểntớivùngARậpvàlấytênlà"Satơlaxi".Vềsau,trảiquamộtthờigiandàivànhiềulầnbiếnđổi,cờvuaquốctếđượctruyềnvàochâuÂuhồicuốithếkỉXV,đầuthếkỉXVI,đồngthờicácquytắccủatròchơicũngkhôngngừngđượcpháttriểnvàbiếnhoá,vàdođóđếnnayđãtrởthànhmôncờvuaquốctếhiệnđại.

NgàynaytrênthếgiớiđãcóHộiCờvuaQuốctếvớicáchoạtđộngthiđấu.ỞTrungQuốcđãdầndầnlưuhànhhoạtđộngthểthaonàyvàcờvuaquốctếđãđượcđưavàocácmônthiđấuthểdụcthểthao.

LADUẪNHÒA-DIỆPQUẢNGSINH

CờtướngTrungQuốcđãradờinhưthếnào? Cờtướnglàmộthoạtđộngtươngđốiphổcập.Cờtướngđãcólịchsửhếtsứclâuđời,đạikháinóbắtnguồntừtrướcđâyhơnhainghìnnăm.CuốithờikìChiếnQuốc,trongtậpthơcổtrứdanhSởTừđãcóviếtvềcờtướng.Thờibấygiờđãthịnhhànhmộtcáchchơigọilà"Lụcbác",mỗibêncóthểđisáuquâncờ.ĐồngthờiởđờiChiếnQuốc,cácnướcchưhầutáchrờinhauvàtranhđoạtđấtđaicủanhau,chiếntranhdiễnrahếtnămnàyquanămkhác.Tìnhhìnhxãhộinhưthếnàycũngđãtạođiềukiệnchocờtướngrađời.Màtrênbàncờ"Sởgiang(sôngnướcSở)và"Hángiới"(biêngiới nướcHán)đãcónguồngốctừthếkỉIItrướcCôngnguyên.ĐólàdoLưuBangvàHạngVũchốnglạiáchthốngtrịcủanhàTần,đitớithànhlậphainướcSởvàHán.

Đờixưacờtướngđãđượcquảngđạinhândânhamthích.Cáchbốcụccủacờtướngcũngkhôngngừngđượccảitiến.ĐếnđờinhàĐường,cácquâncờđãcónhữngcáitên:Tướng,Mã,Xa,Tốt.Vềcơbản,cáchđicácquâncờnàycũnggiốngnhưngàynay.

CờtướngngàynayđãđượcđịnhhìnhvàocuốithờikìBắcTốngvàđầuthờiNamTống.NếusuyđoántheotrướctáccủanhữngngườinhưTưMãQuang,thìdướitriềuBắcTốngđãlưuhànhbaloạicờtướng.Trongđómộtloạicó32quâncờTướng,Sĩ,Tượng,Mã,Xe,Pháo,Tốt.Bàncờchiềungangvàchiềudọcđềucó9ô,khôngcósông.NhưngđếnđờiNamTốngthìthêmconsôngngănbàncờlàmđôi,vàloạicờtướngnàyđượclưuhànhrộngrãitrongdângian.

CuốnSựlâmquảngkícủađờiTốngcòncóghibản"Tượngkìphổ"(sáchghincờtướng)sớmnhấtmàhiệnnaychúngtacòncóthểđượcxem.

SangđếnđờiMinh, conTướngởmộtbênđượcđổi tên thànhconSư.Từđấycờ tướngTrungQuốcđãđượcđịnhhìnhkhôngthayđổinữa.

SaukhinướcTrungQuốcmớiđượcthànhlập,cờtướngđượcđưavàocáchạngmụcthiđấuthểdụcthểthao.Đểphânbiệtvớicờvuaquốctế,cờtướngtruyềnthốngđượcgọilà"TrungQuốctượngkì"(cờvoiTrungQuốc).

LADUẪNHÒA-DIỆPQUẢNGSINH

TạisaotrênbàncờtướngTrungQuốccó"Sởhà,Hángiới"?

Cácbạnđều thíchchơi cờ,nhất là cờ tướngTrungQuốc thì càngđượcyêu thích.TrênbàncờtướngTrungQuốccómộtdảitrống,dùnglàmranhgiớigiữahaibênđỏvàđen,trêndảinàycóghi"Sởhà,Hángiới"(sôngnướcSở,biêngiớinướcHán).

Theo truyền thuyết, sởdĩ cóvùng trốngnày làvì cờ tướngbắtnguồn từcuộcchiến tranhgiữanướcSởvànướcHán,đãtừngdiễnratronglịchsửTrungQuốc.Năm206trướcCôngnguyên,saukhinướcTầnbịdiệtvong,HạngVũtựlậplàmTâySởBávươngvàphongLưuBanglàmHánvương.Đếnnăm203,HạngVũmangquântiếnrangoài,LưuBangthừacơkéoquântiếnchiếmvùngQuanTrungvàtiếnthêmvềphíađông.HạngVũđemquânvềđánhbạiLưuBang.LưuBangbènliênhợpcáclựclượngchốngHạngVũởcácnơi,vàlầnnữalạigiằngcovớiHạngVũ.Tronghoàncảnhthiếulươngthực,binhsĩbịkiệtquệđếncùngcực,HạngVũphảinêuraphươngán"trungphầnthiênhạ"tứclàđemđấtnướcchialàmhai.HaibênthươnglượngvớinhauvàquyếtđịnhlấyHồngCâulàmđườngphângiới,phíatâyconsôngnàythuộcvềnướcHán,cònphíađôngthuộcvềnướcSở.Từđóđãnảysinhracáchnói"Sởhà,Hángiới".

"Sởhà,Hángiới"nàyngàynayởvàomộtdảiphíađôngbắcVinhDươngởtỉnhHàNam.Đấtnàyphíabắc lên tớisôngHoàngHà,phía tâydựavàonúiMangSơn,phíađông liềnvớiBìnhNguyên,phíanamtiếpvớiTungSơn.Đó làvùngđấtmàbinhgiacác thờiđạiắtphải tranhgiànhvớinhau.NgàynaytrênnúiQuảngVũởVinhDươngvẫncònlưudichỉcủahaitoàthànhcổđốidiệnvớinhautừxa.ToàthànhphíatâygọilàthànhHánvương,còntoàthànhphíađôngthìgọilàthànhBávương.

TruyềnthuyếtkểlạirằnghaitoàthànhnàyxưakiadoLưuBangvàHạngVũxâydựng.Giữahaitoàthànhnàycómộtconsônglớnrộngkhoảng300mtứclàsông"HồngCâu"màngườitathườngnóitới.

KhisángchếracờtướngTrungQuốc,ngườitachorằnghaibênbốcụcthànhlũyrànhrọt,tựanhưconsôngHồngCâuđượcdùnglàmđườngphângiớichohainướcSởvàHán.NhưvậySởhàHángiớiđãđượcđưavàocờtướngdùnglàmđườngphângiớigiữahaibêntrênbàncờ.

TRƯƠNGLƯƠNGNHẤT

TạisaotrênbàncờTrungQuốchaibênđềucónămquânTốt?

CờtướngTrungQuốcđãrađờitrướcđâyhơnhainghìnnămtrongthờikìChiếnQuốc.Thờibấygiờcácnướcchưhầutranhcướplãnhthổvàquyềnlựccủanhau,vìthếchiếntranhluônluônnổra.

TiểutốtlàmộtbinhchủngtrongcờtướngcủaTrungQuốc,mỗibênđềucónămquânTốt,cáchbốcụcnhưthếkhôngthểtáchrờikhỏiảnhhưởngcủahìnhthứcchiếntranhthờibấygiờ.Thờibấygiờ,haibênđánhnhauchủyếudựavàobộbinh,màbiênchếcơbảntrongquânđộilàngũ,đótứclànămlínhbộbinhthìhọpthànhmộtngũ,tứclàmộtđơnvịchiếnđấu.Mỗingườidùngmộttrongnămthứbinhkhílàcung,thù,mâu,qua,kích.Thếchiếnđấuhoànchỉnhvớinămthứvũkhínhưthếnàyđãđượcphảnánhtrongcờtướng.VìthếmỗibênchơicờđềucónămconTốt,bênđỏcónămconTốt,bênđencũngcónămconTốt.

NộidungcờtướngTrungQuốcđãcómộtquátrìnhbiếnhóavàpháttriển.Chẳnghạn:ngườichơicờđờixưađãthamkhảocờvâycủaTrungQuốc,biến60ôthành90điểm.ĐếnđờiTống,theovớisựphátminhthuốcsúnglạicóthêmquânpháo,nhưngtìnhtrạngmỗibênchơicờcónămquânTốtthìvẫncònđượcgiữ

LIÊUKIỆNHOA

CờVâylàdoaiphátminh?

CờVâyrađờiởTrungQuốc làmộtcáchchơicờcaosiêukhôn lường,cóhàngngànhàngvạncáchbiếnhoá,chonênđượccoilàloạihìnhthểthaotrítuệ.MôncờnàykhôngnhữngpháttriểnởhainướclánggiềngcủaTrungQuốclàNhậtBảnvàHànQuốc,màcònđượctruyềntớimộtsốnướcởchâuÂu.

AiđãphátminhracờVây?SáchThếbảnthờiChiếnQuốcviết:"NghiêutạoracờVây,ĐơnChugiỏichơicờVây".

ĐếNghiêulàmộttrongNgũđếcủathờicổđạixaxưaởTrungQuốc..TruyềnthuyếtkểrằngôngđãsángtạoracờVây,cònĐơnChugiỏichơiloạicờnày.Songcácchuyêngianhậnthấyrằng,mộthoạtđộngthểdụcthểthaocótrìnhđộtrítuệcaonhưcờVâythìkhôngthểdomộtngườinàosángtạoravàomộtngàynàođóđược.Nóphải trảiquamột thờikìphát triểnrấtdài,phảiđượcnhữngconngườicủanhiềuthờiđạigiacôngquamộtthờigianrấtdàithìmớidầndầnđượchoànthiện.

Nóichungcácchuyêngiachorằng:cờVâylàsảnphẩmcủahọcthuyếtÂmDươngthờiCổđại,20con cờ đen và trắng tượng trưng cho hai cấp âmDương. Thời gian nó đượản sinh phải là thời kìthượngcổ,khiconngườiđờixưacònkếtnhữngsợidâyđểghilạisựviệc,vìcácđiểmtuyếnvàvòngtrênbàncờđạibiểuchoviệctếtcácsợidây.

ĐếNghiêuchẳngqualàngườiđầutiênsửađổicờVây,hoànthiệncờVâyởbướcsơbộ.ĐếnđờiBànCanhnhàThươngthìcờVâycổxưatrởthànhmộtcaotrào,vìthờibấygiờconngườiđãbắtđầucócuốcsốngđịnhcư,sảnxuấtnôngnghiệpđãpháttriển,nềnvănminhcổđạiđãđượcnângcao,nhờđóđãtạorađượccủacảivậtchấtđểchohoạtđộngcủacờVâyđượcpháttriển.

NhữngpháthiệnkhảocổlạichothấytừxưabàncờVâyđãcó12tuyếndọcvàngang.ChiếcbàncờbằngsứmàuxanhđờinhàTùy,khaiquậtđượcởAnDươngtỉnhHàNamcó19tuyếndẫn,cũnggiốngnhưkiểubàncờmàchúngtadùngngàynay.CácbàncờnhàĐườngđượckhaiquậtthìcónhiềuloại15,17,19tuyến,loạithôngdụngnhấtcó19tuyến.Tronglịchsử,sốlượngnhữngvănbảncổvềcờVâytìmthấymỗingàymộttăngthêm,chứngtỏsựpháttriểncủahoạtđộngcờVây.

LADUẨNHÒA

Thậpbátbanvõnghệlàgì?

Trongcác tácphẩm tiểu thuyếtcổđiểncủaTrungQuốcnhưThủyHử,khimiêu tảcác tayanhhùnghảoháncóbảnlĩnhcaocường,thìthườngthấyviếtrằnghọtinhthôngmườitámbanvõnghệ.Vậythì"mườitámbanvõnghệ"làgì?Danhtừnaytừđâumàcó?

Cáchnói"mườitámbanvõnghệ"bắtđầucótừđờiMinh.Truyềnthuyếtkểlạirằngthờibấygiờcómườitámthứvũkhí,ngườinàocóbảnlĩnhsửdụngmườitámthứvũkhínàythìđượcgọilànắmđượcmườitámbanvõnghệ.Tấtnhiênkhôngcónhiềungườisửdụngđượctấtcảmườitámthứvũkhí,songcuốicùngvẫncónhữngngườinhưthế.

Năm1449vuaAnhTôngnhàMinhthânchinhđemquânđiđánhbọnquýtộcNgõaThích,nhưngbịquânđịchbắtlàmtùbinhởthànhThổMộc(naylàHoànLaitỉnhHàNam).Triềuđìnhbènchiêumộcácdũngsĩtrongthiênhạđểgiảivây.KhiấyởSơnTâycómộtngườitênlàLíThôngứngchiếubiểudiễntàinghệ"mườitámbanvõnghệđềutinhthôngkhôngngườinàocóthểđốiđịch"vàtỏralàngườixuấtsắcnhấttrongsốcáckẻứngmộ.

Cáchnói"mườitámbanvõnghệ"khôngđượcnhấttrílắm,nóichungngườitachorằngmườitámbanchỉlàthứvũkhítruyềnthốngnhưđao,thương,kiếm,kích,côn,bổng,sáo,phủ(búa),việt(búalớn),sạm,bá,tiên,giản,trùy,xoa,qua,mâu.

Nhưngcũngcóngườicholà:cung,nỏ,thương,đao,kiếm,mâu,thuẫn(cáimộc),phủ,việt,kích,tiên,giản,qua,thù,xoa,bảđầu,thẩmthằng,sáosách,bạchđả.

LADUẪNHÒA-DIỆPQUẢNGSINH

Tạisaogọikẻbấtngờthắngcuộclà"ngựađen"?

Khimiêutảnhữngcuộcđuatrongthểdụcthểthaohaycáclãnhvựckhác,chúngtacóthểpháthiệnthấyrằngtrênbáochíthườngđănghaichữ“ngựađen".Haichữnàychỉnhữngkẻgiànhđượcphầnthắngbấtngờmàđầutiênngườitakhônghềnghĩtới.

Từ“ngựađen"xuấthiệnsớmnhấttrongcuốntiểuthuyếtCôngtướctrẻtuổicủathủtướngAnhChieminhTixuayli.Cuốnsáchcóđoạnmiêutảmộtcuộcđuangựahếtsứcthúvị :"...Độtnhiêncómộtconngựađenkhôngaichúý,bấtngờphivọtlên,chạyđuổitheovàchỉtrongnháymắtđãđểhaiconngựagiốngrấttốtluilạiphíasau.Chỉthấynólaovụtquatrướcmặtcácngườixemvàlàconđầutiênchạytớiđíchgiữanhữngtiếnghoanhônhưvỡmangtai,vàchínhnóđãgiànhđượcthắnglợicuốicùngtrongcuộcđuanày”.

Từđấyvềsaudanhtừ“ngựađen"đãcóhàmnghĩađặcbiệt,nóthườngxuấthiệntrênbáochívàđượcsửdụngtrướctiêntronggiớichínhtrị.

Nhưngngàynay,haitiếngnàyđượcsửdụngkhôngchỉtronggiớichínhtrị,màcácgiớikhácnhưđiệnảnh,sânkhấu,thểdụcthểthao,họcthuật,tứclàcáclĩnhvựccónhữngsựcạnhtranhdữdội,cũngthườngdùnghaitiếng“ngựađen".Cuốicùngtấtcảcáccánhânhaytậpthể,cóđượcnhiềutiềmlựcvàcókhảnăngbấtngờđoạtđượcthắnglợicuốicùng,cũngđềuđườitagọilà"ngựađen".

LƯUCHÍNHHƯNG

Tạisaophảitặngvòngnguyệtquếchongườichiếnthắng?

ỞcácquốcgiaphươngTâyđờixưa,đểchàomừngtướngsĩkhảihoànhoặcngườichiếnthắng,ngườitatặngchohọvòngđộiđầutếtbằngnhànhnguyệtquế.Ngàynaykhôngcòngặpthấycáchlàmnhưthếnữarồi,nhưngvòngnguyệtquếvẫncòntượngtrưngchothắnglợivàvinhdựtốicao.

Việc tặngvòngnguyệt quế chongười chiến thắngbắt nguồn từ câu chuyện saudây trong thầnthoạiHyLạp.

MộthômthầnmặttrờiApolontrôngthấyThầnÁitìnhCupidondangnghịchcungtênbènnói:-Màylàmgìđượcvớicácvũkhíđánhnhaunày?Trảchongườilớnđithôi!Cupidonbựctứcnói:-Tôidùngtênbắnanhchomàxem.Cupidoncóhailoạimũitên.Mộtloạibằngvàng,bắntrúngaithìngọnlửaáitìnhsẽcháylêntrong

timngườiấy,mộtloạikhácbằngchìbắntrúngaithìngườiấysẽtừchốiáitình.CupidonbèndùngmũitênbằngvàngbắntrúngtimApolon,rồi lạidùngmũi tênbằngchìbắntrúngtimnữthầnsôngDaphne. Thế là trong lòngApolon lập tức cháy bùng lênmột tình yêu say đắmmãnh liệt đối vớiDaphne,nhưngDaphnekhôngyêuApolonmộtchútnàocả.Nàngbỏchạynhưbayđểtrốnsựtheođuổi củaApolon,ApolonđuổikịpDaphneởbờ sông,Daphnehoảng sợcầucứucha là thầnDớt :"Hãylàmchođấtnứtra,nuốtchửnglấycon,hoặcbiếnthânhìnhconthành...".

Nàngvừanóixongthìbiếnngaythànhcâynguyệtquế,đầunàngbiếnthànhnhữngcáilá,haitayhiến thànhcànhcây.Apolonđauđớnôm lấycâynguyệtquế, thống thiếtkêu lên: "Nàngđãkhôngmuốnlàmvợtathìhãylàmcáicâycủatavậy!Trênđầuta,trêncâythụcầmcủata,trêncáitúiđựngtêncủatasẽvĩnhviễncắmnhữngcànhlácủanàng.Tasẽđểchocácđạitướngđộivòngnguyệtquếcủanànggiữanhữngtiếngreokhảihoàn.Nàngsẽmãimãitrẻđẹp,lácủanàngsẽmãimãikhôngbaogiờrơirụng..."

Thếlàtậpquántặngvòngnguyệtquếchongườichiếnthắngđãnảysinhtừđấy.LADUẨNHÒA

Tạisaotặng"cúp”chongườiđoạtgiảiquánquân>Truyềnthuyếtkểrằng:Ngày8thángBanăm978,vuanướcAnhEduotđếnKhơphuđể

thămemlàAitlaytơtrongmộtnghithứchoannghênhlongtrọng.Eduotdangngồitrênlưngngựathìcóngườidângrượu.Ngàiđịnhuốngcạnthìbịmộttaythíchkháchởsaulưngđâmcho

mộtmũidao.Nhàvuadãchếtvìmộtâmmưuámmuộiởtuổi15.SaukhiEduotchếtđi.Aitlaytơkếthừangôibáu.Tuyrằngvẫncònchưacóaichứngthực

đượcrằngAitlaytơccandựvụmưugiếtanhmìnhhaykhông,songtấnthảmkịchnàyđãđểlạichongườitanhữngýnghĩrăndạysâusắc.

Từđóvềsau,mỗikhingườiAnhtổchứcnhữngtiệcrượuđãnảysinhmộtnghithứcmới.Chủnhândùnghaitaycầmmộtvạirượucóhaitai,cònnhữngngườikháchthìdùnghaitay

nhậnlấyvạirượuấyvàluânlưucùnguống.Ngườinàođếnlượtuốngthìđứngvàogiữa,nhữngngườikhácđềuđứngvâyquanhchungquanhđểđềphòngcókẻmưusáttừsaulưng.Vạirượulớnluânchuyểngiữacáctânkháchđứngthànhvòngtrònnhưthếnày,đãtrởthành"vạirượutìnhyêu”tượngtrưngchotìnhhữunghịvàtintưởng,vàđượccoilàmộtlễvậtquýbáumàchủ

nhântặngchongườikháchđượctônquýnhất.NgườiAnhvẫnsaymêhoạtđộngthểdụcthểthao.Saukhikếtthúccáccuộctranhtài,thì

sẽcómộtbữatiệcchúcmừng.Vàtrongbuổilễngườitathườngtặngvạirượutìnhyêuchongườigiànhthắnglợi.Vềsauviệcnàydầndầndiễnbiếnthànhmộttụclệ.Bấtluậnlàcánhânhayđoànthể,chỉcầnchiếnthắngtrongthiđấu,thìsẽđượctặngvạirượutìnhyêu.Cúpthểthaobắtnguồntừchínhchiếcvạirượutìnhyêuđó.Nóbiểuthịchosựhoannghênh,áimộvàchúc

mừngđốivớikẻchiếnthắng.CHUSƠD