Biznesi elektronik

Definimi i biznesit elektronik

• Shprehjen biznes elektronik e perdori per here te

pare kompania IBM ne vitin 1997

• Biznesi elektronik - paraqet afarizmin ne te cilin transakcionet ekonomike realizohen ne menyre

elektronike dhe njihet me emrin afarizem elektronik ose biznes elektronik i cili realizohet me ndihmen e teknologjise informatike dhe te internetit.

• Autori Panian – thot se biznesi elektronik eshte forma bashkohore e organizimit e cila ne mas te madhe varet nga perdorimi i teknologjise informatike dhe mbeshtetja e sistemeve informatike .

• Spremic – thot se shprehja biznes elektronik paraqet nje koncept gjithperfshires permes te cilit lidhen dhe

• digjitalizohen ne te gjitha aktivitetet afariste qe nga zhvillimi i produkteve e deri te menaxhmenti dhe

• administrata . • Nga aspekti i komunikimit – biznesi elektronik

nenkupton dergimin e informative , produkteve, sherbimeve te pagesave permes telefonit ose rrjetave kompjuterike etj.

• Nga aspekti i afarizmit – biznesi elektronik nenkupton

perdorimin e teknologjise digjitale ne proceset e • automatizuara afariste.

• Nga aspekti i sherbimeve - biznesi elektronik paraqet nje vegel e cila shfrytezuesve te sherbimeve i siguron te dhena me te shpejta lidhur me oferten e produkteve dhe sherbimeve .

• Nga aspekti i prespektives online – biznesi

elektronik i siguron mundesin e blerjes dhe shitjes te produkteve dhe informative permes internetit dhe serviseve tjera online

• Arsyet e aplikimit te biznesit elektronik ne

kompanite ne ekonomine e dituris jane: shfrytezimi sa me i mire i resurseve afariste ne dispozicion , sigurimin e pozites me te mire konkurruese ne treg , deshira per rezultate sa me te mira afarise dhe financiare etj

• Profesionet qe jane nderlidhur me biznesin elektronik si form e afarizmit bashkekohore jane : konsulentet tregtar ,zhvilluesi i aplikacioneve , broker, webdizajner , menaxher i prodhimit , programmer etj .

• Fazat e ndikimit te internetit ne zhvillimin e biznesit elektronik.

• Broushurat elektronike perfshijne periudhen 1993-1996 ,kur per here te pare u krjuan webfaqet dhe iu mundesua publikimi ne distance i informatave lidhur me nderrmarrjen , andaj nderrmarjet e kishin

• kuptuar se duhet ti ndajne dokumentet e ndryshme me klient , furnizues dhe partner afarist duke

• perdorur posten elektronike ose FTP .

• Biznesi elektronik filloi ne vitin 1996 kur kompania Amazon.com filloi te sjell ne internet industrine e

librave elektronik , duke mundesuar prezantimin e katalogjeve dhe broshurave ne menyre elektronike , kryerjen e pagesave etj dhe eshte mode e biznesit nje shites me shum shites ose nje me shum .

• Prokurimi elektronik – filloi ne vitin 1998 me qellim te

zvoglimit te shpenzimeve indirekte zyrtare te cilat • ishin te larta , prokurimi elektronik eshte model i biznesit

shum me shum. • Tregu elektronik – filloi ne vitin 2000 dhe paraqet nje

vend ku zhvillohet tregtia me ndonje produkt ose • sherbim apo kryhet ndonje transakcion afarist dhe eshte

model i biznesit me shume shites me shume • bleres.

• Ekosistemet dinamike – paraqesin bashkpunimin e disa tregjeve industriale ku ndermarjet veprojne direkt njera me tjetren pa ndermjetsimin e serverit qendror .

• Menyrat e transformimit te biznesit klasik ne biznesin elektronik

• Perparimi i procesit afarist- kemit te bejme me nje process transformues stabil me te cilin kompania nuk i nenshtrohet ndonje rreziku te madh por ka per qellim te percillen ndryshimet ne treg dhe ne rrethinen afariste te informatizuar.

• Riinxhinieringu i procesit afarist ka te beje me ridefinimin , ridizajnimin e procesit afarsit ne nje

organizat me qellim te permirsimit te paramterave kyq te afarizmit sic jane : shpenzimet , kualiteti ,

• shpejtesia etj .

• Inovacioni i modelit afarist paraqet procesin afarist permes te cilit synohet te arrihen suksese ne transformimin e atyre proceseve afarsite ne organizat e cila eshte e lidhur ngusht me strategjine e afarizmit .

• Aplikacionet kyce per zhvillimin e biznesit ne menyre elektronike

• Posta me ze - eshte nje system i cili digjitalizon porosite e dhena me ze dhe i transmeton ato neper rrjeta duke i vendosur ne diske per lexim te me vonshem.

• Fax makina – mundeson dergimin e teksteve dhe paraqitjeve grafike permes linjes telefonike , ku makina

• per skandimin e dokumentit duke i mundesuar digjitalizim e tij .

• Telekonferenxat – ofrojne mundesine ne pjesmerrjen ne diskutim permes linjes telefonike ose softverit te postes elektronike per komunikim ne grup .

• Data konferencat – ofrojne mundesine qe dy ose me shum individ ne lokacione te ndryshme te punojne ne dokumentin e njejte ose te perdorin te dhena te njejta.

• Videokonferencat – paraqesin telekonferencat ne te cilin pjesmarresit e shohin njeri tjetrin permes ekranit .

Kembimi elektronik i te dhenave • Kembimi elektronik - definohet si kembim i te

dhenave te strukturuara ndermjet kompjuterve te sistemeve informatike te kompanive ne menyre

elektronike , pa nderhyrje manuale dhe me ndihmen e standardeve ne formate te definuara me pare.

• Sipas autorve Bocij ,Chaffey , Greasley dhe Hickie – kembimi elekronik i te dhenave nenkupton kembimin

e te dhenave te strukturuara ne menyre elektronike midis kompjuterve te dy apo me shum ndermarrjeve me qellim te kryerjes te transakcioneve afariste sic jan dokumentat , faturat , llogarit etj .

• Kembimi elektronik i te dhenave mund te behet nese posedojne standarde te cilat e mundesojne transportimin e te dhenave me softver i cili ben te mundur konverzimin dhe permes mediumeve komunikuese per transmetimin e porosive nepermjet rrjetit publik dhe privat .

• Ediacaft – paraqet standardizimin e dokumentave te ndryshem afarist me standardin per kembimin

• elektronik te dhenave administrative afariste dhe te transportit.

Perparsite e kembimit elektronik te te dhenave jane : • zvoglimi i shpenzimeve te dokumenteve te letres , • zvoglimi i gabimeve gjate bartjes te dhenave , • menaxhimi efikas me rrjedhjen e mallrave • menaxhimi i rezervave • rritjen e produktivitetit etj . • Infrastruktura e biznesit elektronik nenkupton

sigurimin e parakushteve teknologjike dhe predispozitave ligjore.

• Infrastruktura teknologjike perfshin serveret , klientet dhe rrjetin sistemor dhe operativ ndersa predispozitat ligjore bejne te mundur zhvillimin pa pengese te biznesit elektronik .

Perparesite e biznesit elektronik

• Arsyeshmeria ekonomike – paraqet mundesite e

biznesit elektronik per te krijuar afarizem bashkohor per rritjen e shansave te qendrushmerise ne treg , respektivisht lidhjen elektronike te pjesve te nderrmarrjes dhe integrimin e jashtem me partner afarist .

• Arsyeshmeria teknologjike ka te beje me perdorimin e teknologjise informatike dhe komunikuese per digjitalizimin e mediumeve te ndryshme sic jan zeri ,teksti ,fotografia etj.

• Sipas Turban , ndermarrjet nga biznesi elektronik sigurojne shpenzime te ulta administrative , shpenzime te ulta te krijimit, mbledhjes , perpunimit , mundesine e zvogelimit te produkteve te gatshme etj .

• Konsumatoret nga biznesi elektronik kane perparesi : plotesimin e nevojave te tyre ne cdo kohe , 24 /7 , te zgjedhin prodhuesin , produktin , ndermjetsuesin etj .

• Shoqeria – nga biznesi elektronik ka dobi ne zhvillimin virtual te afarizmit , ul cmimin e produkteve dhe sherbimeve mundeson mesim ne distance etj.

Rreziqet e biznesit elektronik • Jane : humbjet fizike per shkak te mashtrimeve, pergjimi ,

infiltrimi ne system , ndryshimi i te dhenave, perdorimi i pa autorizuar i resurseve etj.

• Siguria e biznesit elektronik – nenkupton kombinimin e

teknologjise te masave dhe veprimeve te cilat duhet te ndermerren per te mbrojtur te dhenat dhe informatat nga qasja e pa autorizuar .

• Kriptografia- paraqet shifrimin e porosise te kuptushme ne porosi te pakuptueshme dhe behet me ndihmen e celesit dhe te mekanizmit per shifrim , celsi mund te jet public dhe i fshehur.

• Deshifrimi - paraqet procesin e kundert me shifrimin pra paraqet nje funksion matematikor permes te cilit transformohet porosia e shifruar me pare .

• Autenticiteti – nenkupton vertetimin e identitetit me te cilin paraqitet shfrytezuesi, kjo arrihet permes pinit , fjale kalimit etj .

• Integriteti i te dhenave nenkupton mbrojtjen e te dhenave ose instalimin e serverit te sigurise i cili i shfrytezon protokolet per siguri te te dhenave SSL .

• Format e biznesit elektronik – jan tregtia elektronike .marketingu elektronik , qeverisja elektronike , afarizmi bankar elektronik etj .

• Shperndarja elektronike e diturise dhe sherbimeve behet permes pricipit onlajn ku shfrytezuesi kyqet ne webafaqe te ndonje institucioni arsimor dhe zvillon interaksion per pervetsimin e programit arsiomor ndersa shperndarja e sherbimeve elektronike ka te beje me intervenimin onlajn ne programet e instaluar ne kompjuterin e shfrytezuesit te lidhur ne internet .

• Rezervimet elektronike – paraqesin forme te biznesit e cila i mundeson klientet te bejne rezervime ne hotele dhe agjensi turistike.

Tregtia elektronike

• Paraqet nje bashkesi te teknologjive ose procedurave te

cilat i automatizojne transaksionet afarizte shitblerse permes mediumeve elektronike .

• Fushat te cilat automatizohen jane- porositja e mallit ,

deponimi i produkteve mbledhja , perpunimin dhe • distribuimi i informative procesi i shitjes manupulimi

me para dhe instrumentet financiare , ndermjet subjekteve ekonomike te cilat jan te perfshira ne procesin e dergimit te mallrave nga vendi I prodhimit

• ne vendin e shitjes .

Perparsite dhe te metat e tregtise

elektronike

• Sigurohet evidence e plot dhe e sakte te gjitha

produktet dhe e cmimeve furnizuese

• b) zvoglohen shpenzimet e afarizmit dhe rritet efikasiteti dhe fleksibiliteti I punes .

• c) sigurohet qasja e shpejt ne informata gje etj.

• Ndersa te metat jane– veshtiresite per te gjetur persona me pervoje , rreziku i mashtrimeve dhe keqperdorimeve , shpenzimet e larta te marketingu, mundesite per vjedhjen e identitetit te bleresve etj.

Rreziqet e tregtis elektronike

• Te natyres fizike (zjarret vershimet termeti ) , paisje

jo e rregull gabimet ne softver gabimet njerezore

• sulmet e qellimshme etj.

• Nga aspekti ekonomik rreziqet e tregtis elektronike jan humbjet direkte financiare si pasoj e

• mashtrimeve, humbja e informative te vlefshme dhe te besueshme , humbja e puneve per shkak te pa

• mundesis per qasje ne servis, perdorimi I pa autorizuar I resurseve etj.

• Masat mbrotese e tregtis elektronike – • Kan per qellimit indentifikimi autentifikimit dhe

autorizimit e shfrytezuesit mbrojtjen e antivirus • mbrojtjen e fshehtesis se te dhenave mbrojtjen e

privatsis se shfrytzuesve etj. Masat mbrojtese te • tregtis elektronike jan preventive deteksioni dhe

reaksioni. • Preventiva – nenkupton marrjen e masave paradaluese

dhe aktiviteteve per mbrojtjen e te dhenave dhe • sistemeve kompjuterike nga demtimet eventuale psh

shifrimin e numrit te karteles kreditore dhe masat • e tjera mbrojtesve

• Detekcioni - eshte nje mas mbrojtese e cila zbulon se si eshte thyer mbrojtja dhe kush e ka bere at ,psh.

• Me an te detekcionit mund te shfletohen te gjitha transakcionet e bera gjat muajit me kartelen e dhen

• kreditore.

• Reaksioni nenkupton aktivitetet e ndermarura me qellim te restaurimit te dhenave ose te restaurimit te

• sistemit kompjuterik. Psh me ane te kesaj mase mbrojtese mund te bllokohet kartela e vjeter ose te

• paraqitet kerkesa per kartele te re .

• Qellimet kryesore te masave mbrojtese te sigurise te tregtise elektronike jane :

• Sigurimi i integritetit te te dhenave - nenkupton konzistencen e te dhenave dhe mbrojtjen e tyre

• shmange gjenerimin e pa autorizuar te te dhenave dhe informative.

• Qasja dhe disponueshmeria – siguron mundesine qe personat e autorizuar gjithmone te mund te

• shfrytezojne sherbimet elektronike dhe te kene qasje ne informata .

• Rritja e besushmerise – pengon qasjen nga ana e personave te pa autorizuar ne system dhe rrit besimin me seriozitetin e afarizmit te kompanise perkatese.

• Perdorimi i sistemit vetem nga personat e autorizuar – siguron mundesine qe resurset e sistemit te mos mund te perdoren nga ana e personave te pa autorizuar dhe ne menyre te pa autorizuar .

• Modelet afariste te tregtise elektronike • Paraqesin realicionin e transaksione afariste te cilat

kryesore krijohen ndermjet pjestemarresve te • perfshir ne procesin e shitjes dhe te blerjes ne

permjet te internetit. • Modeli afarist B2B - Paraqet transaksionet afariste

te cilat ne menyre elektronike zhvillohen ndermjet • nderrmarrjes dhe partneret e saj afarist subjekteve

tjera afariste dhe furnizuese .

• Perparsit e B2B - jan mundeson zvoglimin e shpenzimeve te letres mundeson uljen e cmimeve te furnizimeve mundeson furnizimin e mallrave dhe produkteve nga ndonje kompanin tjeter .

• Modeli afarist B2C - Paraqet modelin kur kompanit

epermes internetit promovojne shitjen direkte te produkteve tek konsumatoret pra nenkupton

orientimin e plot afarizmit ka nevojat dhe kerkesat e konsumatoreve

Perparsite e ketij modeli jane: zvogelon shpenzimin e afarizmit, eliminon rolin e ndermjetsusve mundeson afarizmin global mundeson nje qasje individuale deri te secili konsumator I tij.

• Modeli afarist C2B - Keto modele shfrytzojne individet te cilet e perdorin internetin per te shitur produkte, per te ofrurar sherbime ose per te kerkuar shites te cilet ofrojne produkte dhe sherbime te cilat

iu nevojiten atyre. • Modeli afarist C2C -Ju mundeson konsumatoreve te

kontaktojne njeri me tjetrin dhe te blejne dhe te shesin mallra dhe sherbime ne menyr elektronike . • Modeli afarist B2C2B - Eshte model i cili shfrytezon

modelin B2B per te perkrahur afarizmin e kompanive sipas modelit B2C. • Modeli afarist C2B2C -Perfshin konsumatoret te cilen

zhvillojne transakcione afariste me konsumtatoret tjere duke shfrytezuar si ndermjetsues organizatat online.