BLIJDENSTEIN NIEUWS 33

JUNI 2014

Blijdenstein Nieuws nummer 33 Juni 2014

Colofon

Bezoekadres Pinetum BlijdensteinVan der Lindenlaan 125

Postadres Postbus 491200 AA Hilversum

Tel- en faxnummer 035-6231123 E-mail info@pinetum.nlWebsite www.pinetum.nlBankrekening NL67ABNA0451181565

Openingstijden Maandag t/m vrijdag: 09.00 tot 16.00 uurVan 1 april t/m 31 oktober ook op zaterdag en zondag van 12.00 tot 16.30 uur

Toegangsprijzen kinderen tot 12 jaar € 1,00kinderen vanaf 12 jaar en volwassenen € 2,50op woensdag is de toegang gratis

Abonnementen: éénpersoons jaarkaart € 17,50meerpersoons jaarkaart (max. 4 pers) € 32,50

Dagelijks beheerder Hans van Roon

Redactie Blijdenstein Nieuws C.W. Bade

Oplage 750 exemplarenDruk Drukkerij Brügemann bv, Hilversum

(tel. 035-6858782)

Blijdenstein Nieuws is een uitgave van de Stichting Pinetum Blijdenstein enwordt gratis verspreid onder jaarkaarthouders, sponsors, bevriende stichtingenen botanische tuinen met een GNP-collectie.

Aan dit nummer werkten mee: P.D. Hoogenraad, G. van der Lans, H. van Roon, P.H. van Tienderen, F.R. Willink

Op de cover: Pinus pumila 'Globe'.

Op 10 april 2014 was het 100 jaar geleden dat B.W. Blijdenstein, stichtervan het Pinetum, overleed. Dit jaarstaan daarom veel activiteiten in hetteken van deze markante persoon.

In februari hield ons bestuurslid PieterHoogenraad een drukbezochte lezingover Blijdenstein bij de historische vereniging Albertus Perk. In april wasde eerste historische rondwandeling,die we ook op 20 juli en 5 oktober organiseren. De wandeling geeft eenbeeld van het 19e-eeuwse Hilversum enhet landgoed Vogelen zang waar hetPinetum ontstond. Op 22 juni vindt de (besloten) Blijdenstein familiedagplaats en op 29 juni het voor iedereentoegankelijke Blijdenstein schaak -evenement. Naast al zijn andere bezig-heden was Blijdenstein in het jaar 1873namelijk ook de eerste (officieuze)schaakkampioen van Nederland.

Maar ook de andere activiteiten in hetPinetum gaan door. Arend Wakker verzorgde dit voorjaar voor het eerst decursus ‘Van alg tot orchidee’. Eind aprilwerd onder het motto ‘Neuzen in hetPinetum’ een nieuwe route in de tuingeopend, speciaal voor slechtzienden.Deze route biedt met een combinatievan geur, tastzin en geluid een nieuweervaring voor alle bezoekers van hetPinetum. Eind mei werd voor de tweedemaal de plantenmarkt ‘Stoer in de schaduw’ gehouden. Het plan is hier-van een jaarlijks evenement te maken.

Dit voorjaar is een samenwerking van start gegaan tussen Natuur -monumenten en het Pinetum bij de res-tauratie van Gooilust, een van de ’s-Gravelandse buitenplaatsen. HetPinetum, dat weinig ruimte heeft voorzijn grote collectie, gaat op Gooilustook bomen planten, waar zij meerruimte hebben om uit te groeien. Eenoplossing voor het Pinetum en een ver-rijking voor Gooilust.

De voorbereidingen voor de nieuweoranjerie (de vervanging van de oudekoepelkas) zijn getroffen. Na de eindexamens van het Roland HolstCollege, die in de gymnastiekzaal naastde kas worden gehouden, kan de bouwbeginnen. In juli hopen wij de kas in ge-bruik te nemen.

En ten slotte vierden wij dit jaar nóg eenjubileum. In februari was Hans vanRoon, onze beheerder, vijf jaar indienst. Wij wensen hem en zijn vrouwGerdy nog vele goede jaren in hetPinetum.

Robbert Willinkvoorzitter Stichting Pinetum Blijdenstein

˜ 1 ˜

Het Pinetum halverwege 2014

˜ 2 ˜

Zaterdag 31 mei was het een geweldigedag voor onze 'eigen' plantenmarktStoer in de Schaduw. De zon scheenen de tuin was een groene oase, opge-vrolijkt door oranjegele marktkramenmet heel veel moois in de aanbieding.Een kleine tweehonderd bezoekerswisten het Pinetum te vinden: eenmooi aantal gezien de vele evenemen-ten die op die dag in Hilversum be-zocht konden worden. Hoe dan ook, inhet Pinetum had iedereen het duidelijknaar zijn zin. Veel bezoekers verlietende tuin met armen vol nieuw aange-schafte planten. Fons Slot van deVarenvereniging omschreef de dag alseen feestje op een unieke plek.

Naast de markt waren er ook lezingente volgen. De lezing die gastsprekerGerard van Buiten hield over deEpimedium mocht op veel belangstel-ling rekenen. Terecht, want de hortula-nus van de Botanische Tuinen Utrechthad een leerzaam en onderhoudendverhaal. Zo blijkt de Nederlandsenaam Elfenbloem heel wat poëtischerdan de naam die de Chinezen de plantgeven vanwege de veronderstelde sti-mulerende werking: geilegeitenkruid.

Stoer in de Schaduw, met een ruime keus aan schaduwplanten.

Stoer in de Schaduw 2014

˜ 3 ˜

Sinds eind april is het Pinetum eennieuwe attractie rijker. De zogenoemde'geur-, kunst- en bomenroute' is speciaalingericht voor visueel gehandicaptemensen, maar eigenlijk levert de routevoor iedereen een mooie ervaring op.De wandeling door de tuin, al dan nietmet een gids, voert langs een aantalkunstobjecten die elk zijn voorzien vaneen eigen geur- en tastbeleving. Elkkunstobject hoort bij een bijzondereboom in het Pinetum, zoals de ceder,de hinoki cipres en de levensboom.Kunstenares Claudia De Vos, die deobjecten heeft gemaakt, is ook ge -urpsycholoog en weet alles van etheri-sche oliën. Zij heeft ervoor gezorgd dat

de geur in ieder object de natuurlijkegeur is van de betreffende boomsoort.Het verhaal over de boom en over degeur kan in braille of in groot lettertypeworden gelezen en is in audio tehoren. Gregory Dunker van de Oog -vereniging Regiogroep Gooi, Eemlanden Flevoland heeft bij de totstandko-ming van de route de nodige onmisbareadviezen gegeven. De route begint bijhet bezoekerscentrum Klein Vogelen -zang. Daar hangt aan de buitenkanteen kastje met daarin de specialeroute beschrijving en een plattegrondvan de tuin. Zodra een bezoeker hetkastje opent, hoort hij gesproken infor-matie die hem verder op weg helpt.

Neuzen in het Pinetum

Officiële opening van de route door wethouder Eric van der Want. V.l.n.r. Gregory Dunker,Claudia De Vos, projectleider Frank August de Meijer, Eric van der Want en Robbert Willink.

˜ 4 ˜

In dit herdenkingsjaar organiseert hetPinetum enkele bijzondere activiteiten.Zoals de historische Blijdenstein-rond wandeling en de BlijdensteinSchaakdag.

Blijdenstein rondwandelingOp zondagmiddag 13 april vond deeerste historische Blijdenstein-rond-wandeling plaats. Het was zo’n succesdat we een aantal potentiële deel -nemers moesten teleurstellen omdatde groep anders te groot werd. Wehebben daarom besloten de wandelingdit jaar nog twee keer te organiseren:op zondag 20 juli en op zondag 5 oktober. De wandeling begint om14.00 uur, duurt anderhalf uur en gaat over de openbare weg. U hoortbijvoorbeeld het bijzondere verhaalover de Duitse keukenmeisjes van defamilie Blijdenstein en bezoekt het graf van Berendina, de eerste vrouw van B.W. Blijdenstein. Na afloop is er thee of koffie met echte Twentse krentenwegge. Vooraf aanmelden viainfo@pinetum.nl of door te bellennaar 035-6231123.

Blijdenstein Schaakdag Op zondag 29 juni vormt het Pinetumvanaf 11.00 uur het terrein voor de Blijdenstein Schaakdag. B.W.Blijdenstein was een zeer verdienstelijkschaker en behoorde tot de oprichtersvan het Hilversums Schaak genoot -schap, dat vorig jaar zijn 125-jarig be-staan vierde.

Die dag is het Pinetum de gastlocatievoor het 16de HSG Jeugd schaak -toernooi. Jonge schakers tot 16 jaarkunnen hun krachten met elkaarmeten. Aanmelden voor dit toernooivia de website www.hsghilversum.nl.

Rika en Mien Günneman, de keuken-meisjes van de familie Blijdenstein.

Blijdensteinjaar 2014

˜ 5 ˜

Ook kunt u zelf de uitdaging aangaanom een potje te schaken tegen schaak-meester Hans Böhm, vanaf 11.30 tot12.30 uur en vanaf 13.30 tot 14.45 uur.Om 15.00 uur kunt u luisteren naareen lezing door Hans Böhm over hetschaken in de tijd rond 1900 en eenanalyse van de beroemde partij in 1873van Blijdenstein tegen kampioenZukertort. De dag eindigt met de prijs-uitreiking van het jeugdtoernooi eneen drankje.

Toegang is deze dag gratis en voor hetsimultaan schaken tegen Hans Böhmhoeft u zich niet aan te melden.

Simultaan schaken tegen Hans Böhm.

Op de Facebook-pagina leest u elke week wat er is gebeurd in de tuin en welkeactiviteiten er worden georganiseerd. Verder vindt u er foto’s en kunt u lezenwat bezoekers van het Pinetum vinden.

DUS KOM EENS LANGS OP FACEBOOK!

U komt op de Facebook-pagina via dewebsite www.pinetum.nl; daar klikt u op het Facebook icoontje.

Pinetum op Facebook

˜ 6 ˜

Collectiebeheer

Onze collectie van coniferen behoorttot de grootste van Europa en bevindtzich op een terrein van slechts 1.5 hectare. Tegelijk willen we dat elkeboom tot zijn recht komt, de vorm herkenbaar is en de naalden/schubbengoed te zien zijn. De landschappelijkeaanleg van Copijn uit 1929, met zijnopen zichtlijnen, willen we ook graagbehouden. Om dit alles voor elkaar tekrijgen, hebben we een aantal oplos-singen bedacht.

We planten geen gekweekte soortenmeer aan, zoals vroeger veel is gedaan,

maar alleen soorten die in het wildvoorkomen. Sommige gekweekte soor-ten, ook wel cultivars genoemd, diezeer algemeen zijn, halen we weg. Nietper definitie allemaal, want er zijnexemplaren die door hun hoge leeftijdwaardevol en sfeerbepalend zijn voorde tuin.

Per coniferenfamilie proberen we dehelft van de in de wereld voorkomendesoorten onder te brengen, met de nadruk op bedreigde exemplaren. Westreven er bijvoorbeeld niet naar allesoorten dennen (geslacht Pinus) te verzamelen. Bestuurslid Jan Wolffheeft hiervoor een plan opgesteld.

Nieuws uit de tuin

Bomen uit het Pinetum worden geplant op Gooilust.

˜ 7 ˜

Algemene wilde soorten en soortenwaarvan we enkele exemplaren hebben, kunnen we sinds kort plantenop de buitenplaats Gooilust in ‘s-Graveland. In de prachtigeRododendron vallei in het bos ontstaatzo een soort buitencollectie van hetPinetum, die ook weer een meerwaar-de voor Gooilust oplevert.De eerste twaalf bomen zijn er eindmaart geplant.

Door op deze manier onze mooie enbijzondere tuin te beheren, zorgen weervoor dat het ook in de toekomst eenunieke plek blijft!

Hans van Roon

Rododendroncollectie

Twee jaar geleden moest ongeveer dehelft van de rododendrons in hetPinetum het nog stellen zonder naam-bordje (zie ook het juninummer van2012). Intussen hebben we een enor-me determinatieklus verricht. Het re-sultaat van al dat inventariseren endoorhakken van knopen: de collectiebestaat nu uit 175 bekende en nogmaar 50 onbekende rododendrons. De afgelopen winter hebben we alle tijdelijke kleurenlabels kunnen vervan-gen door aluminium nummerlabels(waarbij een oude luxaflex goed vanpas kwam). Dat geeft toch een betergevoel.

Al met al was het erg leuk en leerzaamom, met hulp van Theo Leydens van de Nederlandse Rhododendron -vereniging, verschillende exemplareneen naam te kunnen geven. Zoals eenschitterende Rhododendron morii uitTaiwan, ietwat vorstgevoelig, maar hierin de tuin uitgegroeid tot een tweemeter hoog exemplaar. Ieder voorjaarrijkbloeiend met grote witte bloemenen een rode vlek.

Vorig jaar is de collectie uitgebreid metenkele Amerikaanse bladverliezendesoorten die iets later bloeien, geurenen vaak een mooie herfstkleur hebben,zoals Rhododendron vaseyi, viscosum enarborescens. De jonge planten zijn goedaangeslagen en een aantal heeft al ge-bloeid. Ze vormen een mooie aanvul-ling op onze interessante collectie.

Gerdy van der Lans Rhododendron morii

˜ 8 ˜

De cursus Van Alg tot Orchidee overde evolutie in het plantenrijk, die hetPinetum in maart en april van dit jaarorganiseerde, mocht zich verheugen ineen grote belangstelling.

Niet minder dan 23 cursisten volgdende cursus, die werd verzorgd door natuurgids en plantenkenner ArendWakker. In vier bijeenkomsten legdeArend aanschouwelijk uit hoe de eerstegroene algen zich in een periode vanvele miljoenen jaren ontwikkelden totachtereenvolgens varens, coniferen en bloemplanten. De collectie van het Pinetum bood daarvoor een ideale omgeving. Van de oudste mossen tot

en met de coniferen zijn de oerplantenin de Hilversumse botanische tuin te vinden. En de eerste bloemplant, de magnolia, staat in de tuin van de beheerders woning. Voor de evolutievan de bloemplanten wandelden decursisten naar de Costerustuin.

De cursus Van Alg tot Orchidee wordt binnenkort ook gegeven in de horti in Leiden en Amsterdam. De cursus inspireerde het Pinetum om op zondag 25 mei 2014 in het kader vanhet Fête de la nature een rondleidingdoor de tuin te verzorgen met alsmotto Mossen en mammoetbomen,de evolutie in het Pinetum.

De cursisten krijgen uitleg over de evolutie van docent Arend Wakker.

Veel belangstelling voor cursus over evolutie

9 ˜

Alle planten in één stamboomDe moderne wetenschap maakt steedsmeer gebruik van DNA om de afstam-ming van verschillende plantgroepen inkaart te brengen. Daar zijn ook goederedenen voor: elk organisme erft hetDNA van zijn (of haar) ouders en een

gelijkenis op DNA-niveau is dus eenaanwijzing voor een familierelatie.Soms is dat simpelweg één generatiediep, bijvoorbeeld bij een ouderschaps -analyse, maar het kan ook miljoenenjaren diep zijn, bij het reconstrueren vaneen evolutionaire stamboom.

Nieuws uit de wetenschap

Vereenvoudigde stamboom van planten, op grond van gelijkenis in hun chloroplastDNA. De ononderbroken lijnen geven afstammingsrelaties aan die vrijwel zeker zijn.Bij de onderbroken lijnen geeft het chloroplast DNA geen uitsluitsel. Voor de groepenin het rood is de chloroplast informatie wel duidelijk, maar toch is er nog discussie overhun positie, op grond van andere data.

˜ 10 ˜

De Amerikaanse onderzoeker BradRuhfel uit Kentucky analyseerde metcollega’s onlangs DNA van 360 planten,waaronder ook nog levende vertegen-woordigers van de naaktzadigen (gym-nospermen). Ze concentreerden zichdaarbij op het DNA in het bladgroen,dus in de chloroplasten van de cellen.Chloroplasten hebben hun eigen setgenen, die de plant in staat stellen omvia de fotosynthese glucose en zuurstofte produceren uit kooldioxide en water,met behulp van lichtenergie.

Wat we bijvoorbeeld kunnen zien is dat– niet verwonderlijk – de vooroudersvan de landplanten groenalgen waren,en de meest verwante zustergroep iswaarschijnlijk de Zygnematophyceae,waartoe bijvoorbeeld de sieralgen beho-ren. De naaktzadigen (gymnosperms) enmoderne bedektzadigen (angiosperms)zijn twee zustergroepen met een ge-meenschappelijke voorouder. En hetchloroplast DNA is niet geschikt om deafstamming van de meest modernebloemplanten (de mesangiosperms) tereconstrueren.

Zo ziet in meer detail de analyse van variatie in de naaktzadigen er uit:

Wat komt er nu uit? De chloroplasten van Ginkgo zijn hetmeest verwant aan die van de Cycadeeën.Ook Welwitschia, Gnetum en Ephedra behoren tot één tak, de Gnetophyta. Maaropvallend is wel dat de coniferen (Pinales,Cupressales en Araucariales) niet samenéén tak vormen (dus niet monofyletischzijn, in vaktermen). Een Cupressaleszoals de jeneverbes of een Araucaria isdus meer verwant aan een Gnetum of een Welwitschia dan aan een den of spar uit de Pinales. Dit is opmerkelijk omdatjenever bessen met hun naaldvormigebladeren op het eerste gezicht veel meerop dennen lijken dan op een Gnetum ofeen Welwitschia, die bladvormige blade-ren hebben. Dit recente onderzoek laatdus zien dat naakt zadigen met hetzelfdetype bladeren niet aan elkaar verwant hoe-ven te zijn. Tenminste, als we het chlorop-last DNA mogen geloven, want af en toegeeft een analyse van het DNA uit de celkern een ander beeld dan de analysevan chloroplast DNA. Ook DNA onder-zoek heeft nog haar beperkingen.

Peter van Tienderen

Brad R Ruhfel, Matthew A Gitzendanner, Pamela S Soltis, Douglas E Soltis and J Gordon Burleigh: From algae toangiosperms–inferring the phylogeny of green plants (Viridiplantae) from 360 plastid genomes. BMC EvolutionaryBiology 2014, 14:23. http://www.biomedcentral.com/1471-2148/14/23Charles C Davis, Zhenxiang Xi and Sarah Mathews: Plastid phylogenomics and green plant phylogeny: almost fullcircle but not quite there. BMC Evolutionary Biology 2014, 12:11. http://www.biomedcentral.com/1471-2148/12/11

Afstammingsrelaties van de naakt zadigenaan de hand van chloroplast genen. Eendriehoek aan het einde van een tak geeftaan dat er meerdere soorten uit een groepzijn meegenomen in de analyse. Het getalgeeft de statistische sterkte van het bewijsaan (meestal dus 100%).

˜ 11 ˜

In het kader van de subsidie die deNederlandse Vereniging van BotanischeTuinen (NVBT) kreeg van de Postcode -loterij, organiseert deze vereniging eenaantal zogenaamde proeftuinen.

De tweede proeftuin omvatte zes ses-sies die in februari en maart van dit jaarwerden gehouden. De proeftuin had totdoel te onderzoeken op welke doelgroe-pen de botanische tuinen zich moetenrichten om meer bezoekers te trekken.In totaal deden vijftien botanische tuinen, waaronder het PinetumBlijdenstein, mee aan deze proeftuin. Inachtereenvolgens de Botanische Tuinen

Utrecht, de botanische tuin in Ouden -bosch en de Hortus van de Universiteitvan Amsterdam kwamen de vertegen-woordigers van de tuinen bij elkaar.Door middel van het uitwisselen van ervaringen, brainstormen, maar ookdoor het daadwerkelijk benaderen vande doelgroepen onderzochten zij de ver-schillende opties. Voorbeelden van diedoelgroepen waren (groot)ouders metkinderen, stadstuiniers, 70-plussers entoeristen. Speciale aandacht ging daar-bij uit naar het gebruik van de socialemedia. De resultaten van de proeftuinzullen in de komende maanden wordenuitgewerkt.

Pinetum neemt deel aan tweede proeftuin

Planten voor de toekomst

De deelnemers aan de proeftuin aan het werk in de Hortus van de Universiteit vanAmsterdam.

˜ 12 ˜

Zondag 8 juni: Rondleiding om 14.00 uur.

Zondag 29 juni: Blijdenstein Schaakdag in het Pinetum. SchaakgrootmeesterHans Böhm schaakt vanaf 11.30 uur simultaan tegen alle schakers die dat aan-durven. Ook is het Pinetum de gastlocatie voor het 16de HSG Jeugd -schaaktoernooi. Aanvang toernooi om 11.00 uur. Gratis toegang.

Zondag 13 juli: Rondleiding om 14.00 uur.

Woensdag 16 juli: Dino Knutselmiddag voor kinderen vanaf vijf jaar. Kosten € 4,- per kind, dit is inclusief knutselmateriaal, limonade en iets lekkers.Begeleiders hebben vrije entree.

Zondag 20 juli: Blijdenstein-rondwandeling om14.00 uur. Een historische rondleiding naar aan-leiding van de honderdste sterfdag van de stichtervan het Pinetum, B.W. Blijdenstein. Kosten € 5,-per persoon, dit is inclusief koffie of thee met eensnee Twentse krentenwegge. Jaarkaarthouders be-talen € 3,-. Let op: voor deze wandeling vooraf aanmelden viainfo@pinetum.nl of 035-6231123.

Zondag 10 augustus: Rondleiding om 14.00 uur.

Woensdag 13 augustus:Zomeravondrondleiding om 20.00 uur. Kosten € 5,- per persoon, dit is inclusief een drankje enenkele hapjes. Jaarkaarthouders betalen € 3,-. Detuin is geopend vanaf 19.30 uur.

Kijkt u voor verdere informatie op onze website:www.pinetum.nl

Overzicht evenementen voorjaar - zomer 2014

˜ 13 ˜

Steun het Pinetum

€Het Pinetum is voor zijn voortbestaanvoor een heel groot deel afhankelijk vande financiële steun van particulieren enbedrijven. Als ontvanger van deze uitgavesteunt u waarschijnlijk het Pinetum almet een jaarlijkse donatie. Maar u kuntmeer doen om deze schitterende bomen-tuin in stand te houden.

BoomadoptieParticulieren en bedrijven kunnen eenboom adopteren voor een periode vanvijf jaar of langer, al dan niet in devorm van een lijfrente. Vermelding vanuw adoptie bij de boom is mogelijk,maar natuurlijk niet verplicht.De adoptiekosten zijn minimaal € 250,- per jaar. Wie een boom adop-teert ontvangt gedurende de adoptieeen meer persoonsjaarkaart.

Schenkingen en legatenZowel eenmalige schenkingen als legaten kunnen indien gewenst gekop-peld worden aan een specifiek project.

LijfrentePeriodiek schenken betekent dat u ge-durende een langere periode een vastbedrag schenkt aan Pinetum Blijden -stein. Deze manier van schenken isvoor u fiscaal aftrekbaar als u dat mini-maal vijf jaar achter elkaar doet. Een no-tariële akte is hiervoor niet meer nodig,maar kan indien gewenst verzorgd wor-den.

Notariskantoor Van Limburg Stirum inHilversum heeft aangeboden deze aktetegen een zeer gereduceerd tarief tepasseren bij een gift van minimaal € 150,- per jaar. Pinetum Blijdensteinneemt deze geringe kosten dan graagvoor haar rekening.

ANBIOmdat het Pinetum is gerangschikt alsAlgemeen Nut Beogende Instelling(ANBI) hoeft over een ontvangenschenking geen belasting te worden af-gedragen. De volledige schenkingkomt dus ten goede aan het Pinetum.

Voor meer informatie:F.C. Six,Secretaris Pinetum Blijdensteintel.: 035 7722246,secretariaat@pinetum.nl

Met uw jaarkaart steunt u het Pinetum en heeft u gratis toegang tot het Pinetum.Bovendien heeft u met de jaarkaart het hele jaar gratis toegang tot:

de Hortus Botanicus in Amsterdamde Hortus Botanicus in Leidende Botanische tuin Arboretum Belmonte in Wageningende Botanische tuin van de TU Delftde Botanische tuin in Kerkrade

Zie voor informatie over de tuinen www. nationale-plantencollectie.nl

STICHTING PINETUM BLIJDENSTEIN

BestuurDrs. F.R. Willink (voorzitter)Ir. F.H. August de Meijer (vice voorzitter)Jhr. F.C. Six (secretaris)J.J.M. Verhaak RA (penningmeester)Mr. P.D. Hoogenraad MAProf. Dr. J.H.D. WolfProf. Dr. P.H. van Tienderen

Wetenschappelijk collectie beheerderDr. A. Aptroot

BeheerderH. van Roon

Raad van adviesDr. Z. DebreczyA. Farjon MSc.Drs. W. FerwerdaH. van KempenDr. I. Rácz