BÖLÜM 8 - Senihcan Kurumaz · 2015. 5. 12. · 7. Türkiye’de nüfusun dağılışında en az et-kili faktör aşağıdakilerden hangisidir? A) Yer şekilleri B) Yağış C) Madenler

BÖLÜM8

NERED

E V

E N

AS

IL YA

ŞIYORUZ?

Pc

Metin Kutusu

Sosyal Bilgiler Akademik Ders Notları Sayfası Paylaşımıdır. . . . İbrahim Ulaş Baldemir

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Pal

me

Yay

ıncı

lık

Nerede ve Nasıl Yaşıyoruz?

Bilgi Köşesi

202

BİLGİ !TÜRKİYE’DE NÜFUSUN VE YERLEŞMENİN DAĞILIŞINI

ETKİLEYEN FAKTÖRLER1. DOĞAL FAKTÖRLER a. İklim b. Yeryüzü Şekilleri c. Su kaynakları d. Toprak Özellikleri e. Bitki Örtüsü2. BEŞERİ FAKTÖRLER a. Tarihi-Askeri ve Siyasi Faktörler b. Göçler c. Bilim ve Teknolojideki İlerlemeler d. Ulaşım Olanakları e. Ekonomik Faktörler f. Tarım Faaliyetleri g. Turizm Faaliyetleri 1. DOĞAL FAKTÖRLERNüfusun dağılışını etkileyen doğal faktörlerin başlıcaları; iklim, yer şekilleri, doğal bitki örtüsü, toprak çeşitliliği ve su kaynaklarıdır.

A) İKLİMTürkiye’de nüfusun dağılışını etki-leyen en önemli iklim elemanları; sıcaklık ve yağıştır.

Türkiye’de yağış miktarının fazla olduğu yerler, nüfusun en yoğun olduğu alanlardır. Türkiye’de yağış dağılışı haritası ile nüfus dağılı-şı haritası arasında paralellik söz konusudur. Aşağıdaki haritada Türkiye’de yağışın dağılışı göste-rilmiştir.

< 300 400 600 800 1200 1400 >0 80 160 km80

Türkiye’de denizel iklim şartların-dan dolayı nüfusun büyük bir kısmı Marmara, Ege, Karadeniz ve Akde-niz kıyılarında toplanmıştır. İç ke-simlere gidildikçe yağış miktarının azalmasına bağlı olarak nüfustada azalma görülür. (Örneğin, Tuz Gölü ve çevresi)

1. Türkiye’de nüfusun dağılışı düzensizlik gös-terir. Bunda pek çok faktörün etkisi bulun-maktadır.

Aşağıda Türkiye’de nüfusun dağılışını et-kileyen faktörlerden hangisi doğal fak-törler arasında gösterilemez?

A) Yer şekilleri

B) Sıcaklık ve yağış koşulları

C) Toprak özellikleri

D) Ulaşım olanakları

E) Su kaynaklarının dağılışı

2. Türkiye’deki nüfus, ekonomik faaliyetlere, iklim ve yer şekillerine bağlı olarak dağılım gösterir.

I. Çatalca – Kocaeli

II. Erzurum – Kars

III. Doğu Karadeniz

IV. Yıldız Dağları

V. Hakkâri

Buna göre, yukarıdaki verilen yerle-rin hangilerinde iklimin nüfus dağılışını olumsuz yönde etkilendiği söylenebilir?

A) Yalnız II B) II ve III

C) II ve V D) III ve IV

E) IV ve V

3. Yağış miktarının yeterli, yer şekillerinin en-gebeli olduğu alanlar nüfusun seyrek oldu-ğu yerlerdir.

III

II

I

IVV

Haritada numaralandırılarak verilen yer-lerden hangisinde nüfus yukarıda anlatı-lan nedeniyle seyrektir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. Türkiye’de yağışlı alanlar genellikle yoğun nüfusludur.

Aşağıdaki alanlardan hangisi bu genelle-meye uygun düşmez?

A) Çatalca ve Kocaeli platosu

B) Menteşe Yöresi ve Yıldız Dağları

C) Doğu Karadeniz ve Doğu Akdeniz kıyı-ları

D) Güney Marmara ve Kıyı Ege ovaları

E) Batı Karadeniz ve Antalya kıyıları

5. Ekonomik yönden geri kalmış bölgelerde iklim ve yer şekilleri gibi doğal koşulların olumsuzluğu nedeniyle nüfusun alana dağı-lışı düzensizlik gösterir. Kimi yerler sık nü-fuslanırken kimi yerler de oldukça tenha ola-bilmektedir.

Buna göre, dört yöresi bulunan ve nüfu-sun yörelere dağılımı verilen aşağıdaki bölgelerden hangisinin daha çok gelişti-ği söylenebilir?

%20

III. bölge IV. bölge

I. bölge II. bölge

V. bölge

I IIYöreler Yöreler

Yöreler Yöreler

Yöreler

III IV I II III IV

I II III IV

I II III IV

I II III IV

Test1

1. D 2. C 3. E 4. B 5. A

Pal

me

Yay

ıncı

lık

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Bilgi Köşesi

203

6. Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de yağış miktarının azaldığı yerlerde nüfus miktarı da az olmaktadır.

Buna aşağıdaki yörelerden hangisi ör-nek olarak verilebilir?

A) Menteşe Yöresi

B) Taşeli Platosu

C) Teke Yarımadası

D) Hakkari ve çevresi

E) Tuz Gölü ve çevresi

7. Türkiye’de nüfusun dağılışında en az et-kili faktör aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yer şekilleri B) Yağış

C) Madenler D) Bakı

E) Doğal bitki örtüsü

8. İç bölgelerimizde nüfus dağların eteklerinde toplanmışken kıyı bölgelerimizde daha çok çukur sahalarda toplanmıştır.

Türkiye’de nüfusun kıyı ve iç kesimlerde farklı dağılmasında aşağıdakilerden han-gisinin etkili olduğu gösterir?

A) Bitki örtüsü B) Toprak

C) Sanayi faaliyetleri D) İklim

E) Yer altı zenginlikleri

9. Türkiye’de nüfusun dağılışı düzenli değildir. Nüfusun dağılışında daha çok doğal faktör-lerin etkili olduğu görülür. Bu durum ..........

Paragraf aşağıdaki ifadelerden hangisiy-le tamamlanırsa daha doğru olur?

A) Türkiye’de gelenek ve göreneklerin nü-fusun dağılışını etkilediği gösterir.

B) Türkiye’de sanayi ve ticari faaliyetlerin geliştiğini gösterir.

C) Türkiye’nin ekonomik yönden gelişme-diğini gösterir.

D) Türkiye’de toprak dağılışının farklılıklar gösterdiğini gösterir.

E) Türkiye’de turizm çeşitliliğinin olduğunu gösterir.

10. Türkiye’de genellikle, kış mevsiminin serin ve yağışlı geçtiği yerlerde nüfus yoğunluğu fazladır.

Aşağıdaki yerlerden hangisi bu genelle-meye uymaz?

A) Yıldız Dağları

B) Antalya Ovası

C) Kıyı Ege

D) Doğu Karadeniz kıyı kesimi

E) Doğu Akdeniz kıyı kesimi

11. Türkiye’de kış mevsiminin serin ve yağış-lı geçtiği yerlerde nüfus yoğunluğu fazladır.

III

II

I

IV

V

Buna göre, yukarıdaki Türkiye haritasın-da numaralandırılarak verilen alanlardan hangisi bu genellemeye uymaz?


12. Türkiye’de nüfusu dağılışının en çok sı-nırlandığı sahalar, aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Ormanlık alanlar

B) Dağlık ve engebeli alanlar

C) Yüksek platolar

D) Alçak ovalık alanlar

E) Az yağışlı yerler

13. Aşağıda nüfusun dağılışını etkileyen beşeri faktörlerden bazıları verilmiştir.

I. Göçler

II. Ulaşım olanakları

III. Su kaynakları

Bunlardan hangisi ya da hangileri nüfu-sun dağılışını etkileyen beşeri faktörler-den biri değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II

C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

Türkiye’de bol yağış almasına rağ-men az nüfuslu olan yörelerimiz de vardır. (Örneğin; Menteşe yöresi, Yıldız Dağları, Toroslar ve Doğu Anadolu’daki dağların yüksek ke-simleri)

Türkiye’de nüfusun dağılışını et-

kileyen diğer iklim elemanı ise sı-

caklıktır. Aşağıdaki haritada Türki-

ye sıcaklığın dağılışı gösterilmiştir.

0- 4 4 8 12 16 200 80 160 km80

Türkiye’de yükseltinin fazla oldu-

ğu yerlerde hem sıcaklık değer-

lerinin düşmesi hem de kış mev-

siminin uzun sürmesi, ekonomik

faaliyetleri ve yerleşme olanakları-

nı olumsuz yönde etkilemiştir. Ku-

zey Anadolu Dağları, Toros Dağları

ve Doğu Anadolu’nun 2000 metre-

den daha yüksek yerlerinde yerleş-

melere rastlanmaz.

Örneğin, Doğu Anadolu

Bölgesi’nin yüksek kesimleri kış

mevsiminin çok soğuk ve uzun

sürdüğü yerler olması nedeniy-

le nüfusun ya hiç bulunmadığı ya

da oldukça az olduğu yerleridir. Bu

bölgede nüfus kış mevsiminin bi-

raz daha elverişli olduğu çöküntü

ovalarına ve vadi içlerine toplan-

mıştır. Buna karşın kış mevsiminin

ılık geçtiği Ege ve Akdeniz kıyı ke-

simleri ise nüfuslanmıştır.

Çizim: Kadir DOĞRUSÖZ

Orta Sıklıkta Nüfuslu Yerler Seyrek Nüfuslu YerlerSık NüfusluYerler0 80 160 km80

Türkiye’de Nüfusun Dağılışı

Haritası

6. E 7. E 8. D 9. C 10. A 11. D 12. B 13. C

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Pal

me

Yay

ıncı

lık


Bilgi Köşesi

204

B) YER ŞEKİLLERİNüfusun dağılışı üzerinde etkili olan başlıca yer şekilleri (topoğra-fik faktörler); yükselti, eğim, bakı ve dağların uzanış doğrultusudur.

Türkiye’de genel olarak yükselti azaldıkça nüfus yoğunluğu artmak-tadır. Nüfusumuzun % 85’inden fazlası yükseltinin az olduğu kıyı ovaları, iç ovalar ile alçak plato alanlarında toplanmıştır. (Çatalca-Kocaeli platosu, Çukurova, Ege ovaları gibi). Buna karşılık dağlık alanlarda nüfus az ve dağınıktır. Yüksek platolar ile dağlık alanların ortalama 1500 m’den daha yüksek kesimleri çok tenhadır (Hakkâri, Ardahan, Doğu Karadeniz Dağları gibi). Hatta 2000 metrenin üzerin-deki yerlerde yerleşmeye rastlan-maz.

Arazinin eğimli olması yerleşme-yi, ekonomik faaliyetleri ve ulaşım olanaklarını sınırlandıran bir faktör-dür. Türkiye’de düz veya az eğimli araziler özellikle verimli ovalar sık ve yoğun nüfusludur (Çukurova, Çarşamba Ovası, Bafra Ovası gibi). Çünkü, bu kesimlerde iklim ve ara-zi şartları pek çok tarım ürününün yetiştirilmesi için elverişli şartlara sahiptir. Buralarda ulaşım da ge-lişmiştir. Yüksek dağlar ve dik ya-maçlar ise ekonomik faaliyetlere ve ulaşıma uygun olmadığı için seyrek nüfusludur. Örneğin; Toroslar ile Kuzey Anadolu Dağları’nın yük-sek kesimlerinde, Doğu Anadolu Bölgesi’nde ovaları çevreleyen dağlarda, Ege Bölgesi’nde kıyı ile iç kesimlerdeki dağlık alanlarda nüfus az ve dağınıktır.

Kuzey Yarım Küre’de yer alan Türkiye’nin dağlık alanlarının ge-nellikle güney yamaçları, kuzey yamaçlarından daha fazla nüfus-ludur. Bu bakının sıcaklık üzerine etkisi olup sıcaklıkta sonuç olarak nüfuslanmayı etkilemiştir. (Kuzey Anadolu Dağları hariç)

1. Türkiye’de yer şekillerinin engebeli olduğu alanlarda nüfus yoğunluğu azdır.

Buna göre, aşağıdaki coğrafi bölümler-den hangisi bu genellemenin dışında ka-lır?

A) Menteşe Yöresi

B) Taşeli Platosu

C) Yıldız Dağları

D) Teke Yarımadası

E) Kıyı Ege

2. Kuzey Yarım Küre’de yer alan Türkiye’nin dağlık alanlarının genellikle güney yamaç-ları, kuzey yamaçlarından daha fazla nüfus-ludur. Bu bakının sıcaklık üzerine etkisi olup sıcaklık ta nüfuslanmayı etkilemiştir.

Buna göre, aşağıdaki dağlardan hangi-sinde bakının nüfuslanma üzerindeki et-kisinden bahsedilemez?

A) Aydın Dağları

B) Güneydoğu Toroslar

C) Bey Dağları

D) Samanlı Dağları

E) Doğu Karadeniz Dağları

3. Yerleşmeyi etkileyen en önemli faktörler ik-lim ve yer şekilleridir.

III

II

I IV

V

Buna göre, yukarıdaki haritada verilen yörelerden hangisinin az nüfuslanma-sında, yer şekillerinin engebeli olması ile ikliminin elverişsiz olması birlikte etkili olmuştur?


4. Akdeniz Bölgesi’nin Antalya Bölümü ile

Adana Bölümü’ndeki nüfus yoğunluğu birbi-rinden farklılık gösterir.

Aşağıdakilerden hangisi bu farklılığın te-mel nedeni olarak gösterilebilir?

A) Sıcaklık değerlerinin farklı olması

B) Yer şekillerinin farklı olması

C) Doğal bitki örtüsünün farklı olması

D) Yer altı zenginliklerinin farklı olması

E) Yağış miktarının farklı olması

5. Aşağıdaki Türkiye haritasında nüfusun da-ğılışı gösterilmiştir.

Çizim: Kadir DOĞRUSÖZ

Türkiye Nüfus Dağılışı Haritası

Orta Sıklıkta Nüfuslu Yerler Seyrek Nüfuslu YerlerSık NüfusluYerler0 80 160 km80

Buna göre aşağıdakilerden hangisi söy-lenemez?

A) İklim koşullarının elverişliliği nedeniyle kıyı bölgelerde nüfus daha fazladır.

B) Yükselti ve engebeliliğin fazla olduğu yerlerde nüfus azdır.

C) Türkiye’nin batısı doğusuna göre daha sık nüfuslanmıştır.

D) Türkiye’nin kuzeyi güneyinden daha seyrek nüfuslanmıştır.

E) Ege Bölgesi İç Anadolu Bölgesi’ne göre nüfusun daha sık olduğu yerdir.

6. İç Anadolu Bölgesi’nde yerleşmelerin dağılışını etkikeleyen en önemli faktör aşağıdakilerden hangisidir?

A) Su kaynaklarının yetersiz olması

B) Küçükbaş hayvancılığın ön plana çık-ması

C) Tahıl tarımının yaygın olması

D) Doğal bitki örtüsünün step olması

E) Aritmetik nüfus yoğunluğunun az olma-sı

7. İnsanlar, diğer canlılarda olduğu gibi suya

Test2

1. E 2. E 3. D 4. B 5. D 6. A

Pal

me

Yay

ıncı

lık

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Bilgi Köşesi

205

bağımlı olarak yaşar. Yağış miktarının fazla olduğu olduğu yerlerde yer üstü ve yer al-tı su kaynakları fazla olabileceğinden nüfus-lanma açısından elverişli yerler durumunda-dır.

III

II

I

IV

V

Buna göre, haritada numaralandırılarak verilen yerlerden hangisi yukarıda anla-tılan genellemeye uymaz?


8. Türkiye’de ortalama yükseltisi ve engebesi fazla olan alanların yanı sıra, yükseltisi az olan yerler de mevcuttur. Engebeli ve yük-sek alanlarda tarım alanlarının azlığı, ulaşı-mın ve sanayinin gelişmemesi nüfus mikta-rının ve yoğunluğunun az olmasına neden olmuştur. ............................. yörelerinin az nüfuslu olmaları bu nedene bağlıdır.

Bu parçada boş bırakılan yere örnek ola-rak aşağıdakilerden hangisi gösterile-mez?

A) Teke platosu

B) Kocaeli platosu

C) Menteşe yöresi

D) Taşeli platosu

E) Hakkâri yöresi

9. Rize yöresinde nüfus kıyı kesiminde toplan-mışken İzmir yöresinde nüfusun kıyıdan iç kesimlere kadar yayılış gösterdiği görülmek-tedir.

Nüfusun bu iki yörede kıyılarda bu şekil-de farklı dağılış göstermesinin temel ne-deni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sıcaklık değerlerinin farklı olması

B) Ekonomik faaliyetlerin farklı olması

C) Doğal bitki örtülerinin farklı olması

D) Yağış miktarlarının farklı olması

E) Dağların kıyı çizgisine uzanış doğrultu-larının farklı olması

10. Sıcaklık ve yağış koşullarının uygun olduğu yerler sık nüfuslanmış iken, sıcaklık değer-lerinin çok düşük (I) veya çok yüksek (II) ol-duğu alanlar az nüfusludur. Yıllık yağış mik-tarının az olduğu alanlarda sulama sorunu ortaya çıktığı için bu sahalar da az nüfuslu-dur (III).

Paragrafta Türkiye’de nüfusun dağılışı-nı etkileyen iklim koşullarına en iyi örnek olabilecek yerlere aşağıdakilerden han-gilerinin getirilmesi daha uygun olacak-tır?

I II III

A) Sivas İzmir Konya

B) Van Adana Muğla

C) Iğdır Antalya Hakkâri

D) Kars Şanlıurfa Tuz Gölü

E) Elazığ Mardin Ankara

11. Topoğrafik özelliklerden olan dağların uza-nış doğrultusu nüfus dağılışını etkiler. Dağ-ların kıyı çizgisine paralel olarak uzandığı kıyılarda kıyılarla iç kesimler arasında ulaşı-mın zorlaşmasının yanısıra, iç kısımlar da-ha az yağış alır. Bu durumda, bu tür alan-larda nüfusun kıyılara toplanmasına neden olur.

Buna göre, aşağıda verilen yörelerden hangisinde dağların kıyı çizgisine göre uzanışından dolayı nüfusun iç kesimle-re daha fazla yayılmasına olanak sağla-mıştır?

A) Antalya B) Giresun

C) İzmir D) Rize

E) Ordu

12. Aşağıdaki haritada nüfusn seyrak olduğu bazı alanlar gösterilmiştir.

IIIII

I

IV

V

Hangisinde nüfusun seyrak olması di-ğerlerinden farklı bir nedene bağlıdır?


Topoğrafik özelliklerden dağların uzanış doğrultusu da nüfus dağı-lışını etkiler. Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde kıyı çizgisine paralel olarak uzanan sıradağlar, iç bölge-ler ile kıyı kesimi arasındaki ulaşımı güçleştirir. İç bölgelerin daha az yağış almasına ve ikliminin kara-sallaşmasına yol açar. Bu neden-le, kıyı bölgelerinde kıyıya dönük olan yamaçlar daha yoğun nüfus-ludur. Ege Bölgesi’nin Asıl Ege Bölümü’nde dağlar kıyı çizgisine dik olarak uzanır. Buna bağlı ola-rak denizel etki iç kesimlere kadar sokulur. Dağlar arasındaki ovalar boyunca uzanan yollar, kıyı kesimi ile iç kesimler arasındaki ulaşımı kolaylaştırır. Bu nedenle, özellikle Asıl Ege Bölümü’nde nüfus, dağ-ların arasındaki verimli çöküntü ovalarında (Gediz, Bakırçay, Büyük Menderes, Küçük Menderes, Edre-mit ovaları gibi) işlek yollar boyun-ca yoğunlaşmıştır.

C) SU KAYNAKLARIİçme ve kullanma suyunun temini, tarımda ve sanayide suya ihtiyaç duyulması nedeniyle Türkiye’deki birçok yerleşim birimi genellikle su kaynaklarının yakınında kurul-muştur. Adana (Seyhan), Ardahan (Kura), Amasya (Yeşilırmak), Es-kişehir (Porsuk), Hatay (Asi) ve Edirne (Tunca) gibi şehirler akarsu kenarında kurulmuştur. Ayrıca, deniz ulaşımı, turizm ve balıkçılı-ğın etkisiyle bir çok kentimiz deniz kenarında kurulmuştur. (Trabzon, İstanbul, İzmir, Antalya gibi)

7. A 8. B 9. E 10. D 11. C 12. A

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Pal

me

Yay

ıncı

lık


Bilgi Köşesi

206

D) TOPRAK ÖZELLİKLERİ Türkiye’de elverişli iklim şartla-

rına sahip yerlerdeki verimli top-raklar, yoğun nüfusa sahiptir. Kıyı kesimlerindeki verimli düzlükler ile akarsuların denize döküldüğü yer-de oluşturdukları delta ovaları nü-fusun yoğun olduğu alanlardır. Çukurova, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes, Bafra ve Çarşam-ba ovaları bunlardan bazılarıdır.

Ayrıca verimli topraklara sahip olan iç ovalar da yoğun nüfusludur. Bolu, Adapazarı, Malatya, Elazığ, Isparta, Kayseri ovaları bu ovalara örnek verilebilir.

D) BİTKİ ÖRTÜSÜTürkiye’de nüfusun dağılışını etki-leyen faktörlerden biri bitki örtüsü-nün dağılışıdır. Örneğin; ormanlar, iklim özelliklerine bağlı olarak ül-kemizin daha çok, bol yağış alan kesimlerinde yaygındır. Ormanların sık ve geniş alanlara yayılmış oldu-ğu yerlerde nüfus az ve seyrektir. Bunun en önemli nedeni; ormanlık alanlarda tarıma ve yerleşmeye elverişli alanların çok sınırlı olma-sıdır.

BİLGİ ! 2. BEŞERİ FAKTÖRLERNüfusun dağılışı üzerinde beşeri ve ekonomik faktörlerin de etkisi büyüktür. Bu dağılışta tarihi, idari ve askeri özellikler önemli ölçüde rol oynar. Ayrıca göçler, teknolojik gelişmeler, sanayi, ticaret, ulaşım ve turizm faaliyetleri de nüfusun dağılışını etkiler.

1. Çukurova, Gediz, Bakırçay, Küçük Mende-res, Büyük Menderes, Bafra ve Çarşamba ovaları yoğun nüfuslu alanlardır.

Bu durumun temel nedeni aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Verimli toprakların bulunması

B) Bitki örtüsünün gür olması

C) Yer altı kaynaklarının çeşitli olması

D) Doğurganlık hızının yüksek olması

E) Tarım ürünlerinin çeşitli olması

2. Türkiye’de karstik yapının yaygın olduğu yerlerde yağışın fazla olmasına karşın ye-raltına sızmanın çok olması, yerüstü sula-rının zayıf olmasına yol açar. Bu nedenle de bu yerlerde nüfus yoğunluğu azdır.

III

II

IIV

V

Yukarıdaki genellemeye, Türkiye harita-sında numaralandırılarak verilen alanlar-dan hangisi örnek olarak gösterilebilir?


3. Dünya’da bazı yerler çok kalabalık iken bazı yerler çok tenhadır. Türkiye’de de nüfus den-geli dağılmamıştır. Nüfusun dağılmasını et-kileyen faktörler ikiye ayrılabilir. Bunlar fiziki ve beşeri faktörlerdir.

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de nü-fusun farklı dağılışı üzerinde olan beşe-ri faktörlerden biri değildir?

A) Sanayileşme

B) Tarımsal faaliyetler

C) İklim ve yer şekilleri

D) Yer altı kaynaklarının işletilmesi

E) Ulaşım ve turizm olanakları

4. Türkiye’de nüfusun dağılışını etkileyen fak-törlerden biri bitki örtüsünün dağılışıdır. Ör-neğin; ormanlar, iklim özelliklerine bağlı ola-rak ülkemizin daha çok, bol yağış alan ke-simlerinde yaygındır. Ormanların sık ve ge-niş alanlara yayılmış olduğu yerlerde nüfus az ve seyrektir.

Buna göre, aşağıda verilen alanlardan hangisinde bitki örtüsünün nüfuslanma üzerinde olumsuz etki yaptığı söylenebi-lir?

A) Çankırı B) Hakkâri

C) Çanakkale D) Artvin

E) Konya

5.

IIIII

I

IV V

Yukarıdaki haritada numaralandırılarak verilen alanlardan hangilerinde nüfusun daha seyrek olduğu söylenebilir?

A) I ve II B) I ve III

C) II ve III D) II ve V

E) III ve IV

6. Aşağıdaki kentlerden hangisinin nüfus-lanmasında etkili olan faktör diğerlerin-den farklıdır?

A) İzmit B) Gebze

C) İstanbul D) Bursa

E) Muğla

7. Türkiye’nin doğal koşulları göz önüne alındığında hangisinin kırsal kesiminde toplu yerleşmeler daha yagındır?

A) Karaman B) Rize

C) Artvin D) Trabzon

E) Ordu

Test3

1. A 2. C 3. C 4. D 5. D 6. E 7. A

Pal

me

Yay

ıncı

lık

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Bilgi Köşesi

207

8. Aşağıdaki Türkiye haritasında beş farklı yer gösterilmiştir.

IIIII

I

IV

V

Haritada numaralandırılarak gösterilen yerlerden hangisi, bulunduğu bölgenin en seyrek nüfuslu yeri değildir?


9. Karstik yapılı alanlarda yer üstü suları ka-yaçların fiziksel özellikleri nedeniyle hızlı bir şekilde yer altına sızmakta ve yüzeyde su bulma olanağı azalmaktadır. Bu durum söz konusu alanlarda nüfusun seyrekleşmesine neden olmaktadır.

III

III

IV V

Buna göre, haritada numaralandırılarak verilen alanlardan hangisinde yukarıda anlatılan özellikten dolayı nüfusun daha seyrek olduğu söylenebilir?


10. Türkiye’de nüfusun dağılışı incelendiğinde kıyı bölgelerinin iç bölgelerle oranla sık nü-fuslanmış olduğu görülür.


A) Ekonomik faaliyetlerin farklı olması

B) Yer altı kaynaklarının farklı olması

C) İklim koşullarının farklı olması

D) Toprak tiplerinin farklı olması

E) Turizm olanaklarının farklı olması

11. Eskiden ticaret ve kervan yolları üzerin-de bulunan yerleşmeler, bugün de önem-li kavşak noktaları durumundadır. Bu şekil-deki yerleşmeler, özelliklerini koruyarak gü-nümüze nüfuslarını arttırarak ulaşmışlardır.

Bu duruma aşağıda verilen merkezler-den hangisi örnek olarak gösterilebilir?

A) Iğdır B) Sinop

C) Muğla D) Hatay

E) Kayseri

12. Aşağıda verilen coğrafi bölgelerimizin hangisinde, nüfusun bölge içindeki dağı-lışında beşeri faktörlerin daha etkili oldu-ğu söylenebilir?

A) Doğu Anadolu Bölgesi

B) İç Anadolu Bölgesi

C) Karadeniz Bölgesi

D) Marmara Bölgesi

E) Güneydoğu Anadolu Bölgesi

13. İç Anadolu Bölgesi’nde nüfusun, bölge-nin kuzeyindeki ve güneyindeki dağ sıra-larının eteklerinde, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ise bölgenin kuzeyindeki dağ sıralarının eteklerinde yoğunlaştığı dikka-ti çeker.

Bu durumun temel nedeni aşağıdakiler-den hangisiyle açıklanabilir?

A) Yağış miktarının artmasıyla

B) Toprak verimliliğinin artmasıyla

C) Yer şekilerinin sadeleşmesiyle

D) Doğal bitki örtüsünün gürleşmesiyle

E) Ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmesiyle

14. Türkiye’de nüfusun dağılışı düzensizlik gös-terir.

Aşağıdakilerden hangisi bu düzensizli-ğin temel nedenleri olarak gösterilebilir?

A) Bilim ve teknolojideki ilerlemeler - Yük-selti

B) Jeolojik yapı - Su kaynakları

C) Yer şekilleri - İklim koşulları

D) Bitki örtüsü - Toprak yapısı

E) Göçler - Yer şekilleri

A) ASKERİ - TARİHİ ve SİYASİ NEDENLER

Eskiden ticaret ve kervan yolları üzerinde bulunan yerleşmeler, bu-gün de önemli kavşak noktaları durumundadır. Sivas, Kayseri, Er-zurum ve Diyarbakır gibi.

İstanbul, Bursa, Edirne ve Kon-ya gibi illerimiz çeşitli tarihi dö-nemlerde başkentlik yapmış mer-kezlerdir.

Türkiye’nin çeşitli kesimlerinde kurulmuş olan askeri tesisler, o yö-relerin nüfuslarının artmasında önemli rol oynamıştır. Malatya, Er-zurum, Erzincan, Konya, Çorlu, Gölcük, Polatlı, Sarıkamış ve Kars bu merkezlerin başlıca örneklerin-dendir.

B) GÖÇLERTürkiye’ de iç göçlerin, ekonomik yönden geri kalmış doğu bölge-lerinden gelişmiş batı bölgeleri doğrultusunda meydana geldiği varsayılmaktadır. Marmara, Ege ve Akdeniz bölgeleri göç alırken, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Gü-neydoğu Anadolu Bölgeleri göç vermektedir. Göçler, iç bölgelerden kıyı bölgelerine doğru olmaktadır. Bunun sonucunda kıyı bölgelerinde nüfus artarken iç kesimlerde nüfus azalmıştır.

C) BİLİM VE TEKNOLOJİDEKİ İLERLEMELERTeknoloji sayesinde insanlar daha rahat yaşam koşullarına sahip olur-lar ve işlerini daha çabuk ve daha rahat yaparlar; böylece ömürleri uzar. Özellikle 20. yüzyılda tıp, bi-lim ve teknolojideki gelişmeler sa-yesinde ölüm oranlarında belirgin bir düşüş göstermiş, bunun sonu-cunda da yaşlı nüfus artmıştır.

8. A 9. B 10. C 11. E 12. D 13. A 14. C

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Pal

me

Yay

ıncı

lık


Bilgi Köşesi

208

D) ULAŞIM OLANAKLARIÖnemli ulaşım yolları üzerinde bulunan yerleşmeler hızlı gelişim göstermişlerdir. Örneğin, Ankara, Konya, Eskişehir, Kayseri, Afyon, Sivas gibi. Ayrıca ulaşım ekono-mik faaliyetler üzerinde de etkilidir. Genellikle ulaşım olanaklarının zor olduğu yerlerde hem nüfuslanma azdır hem de var olan yerleşmler dağınık ve küçüktür. E) EKONOMİK FAALİYETLEREkonominin gelişebilmesi için ge-rekli şartların çoğuna sahip olan bu şehirlerin nüfusu, aldıkları göçlerle sürekli artmaktadır. İstanbul, Anka-ra, İzmir, Bursa, Adana, Gaziantep en yoğun nüfusa sahip yerleşim alanlarıdır. Bu şehirlerin nüfus yo-ğunluğunun fazla olmasında sana-yi, hizmet ve ticaret faaliyetlerinin gelişmiş olmasının etkisi büyüktür.

Nüfus dağılışında etkili olan faktör-lerden biri de tarım faaliyetleridir. Tarımın yoğun olarak yapıldığı ve-rimli ovalar, nüfusun sık olduğu yerlerdendir. Ülkemizde küçük ve orta büyüklükteki şehir gruplarının pek çoğu tarım şehri karakterinde-dir. Ödemiş, Tire, Seyhan, Nevşe-hir, Amasya, Iğdır, Rize ve Bilecik tarım şehirlerimizdendir.

Nüfusun dağılışında etkili olan faktörlerden bir diğeri de turizm faaliyetleridir. Özellikle Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarında önemli turizm merkezleri yer almaktadır. Buralardaki doğal ve tarihi turistik değerler çok fazla nüfus çeker. An-talya, Alanya, Kuşadası, Bodrum, Marmaris gibi turistik şehirlerimi-zin nüfusu özellikle yaz mevsimin-de yoğunlaşır.

Zonguldak ile Batman’dır. Zonguldak’ın taş kömürü, Batman’ın ise petrol çıkarımı sa-yesinde nüfusları hızla artmış, geç-mişte birer köy iken madencilik faaliyetleri sonucunda birer kent durumuna gelmişlerdir.

1. Bir yerin nüfuslanmasında öncelikle tarım, sanayi, ticaret ve ulaşım gibi ekonomik et-kinlikler önemlidir.

IIIII

IIV

V

Haritada taralı alanlardan hangisinde ekonomik etkinliklerin olumsuzluğun-dan dolayı nüfuslanma en azdır?


2. Madenlerin veya enerji kay naklarının işletil-mesinde yoğun nüfusa ihtiyaç ol duğundan, bu alanlarda nüfus fazladır.

III

III

IV

V

Buna göre, haritada numaralandırılarak verilen alanlardan hangisinin nüfuslan-masında o yörede bulunan yer altı zen-ginliğinin etkili olduğu söylenebilir?


3. Nüfusun dağılışında yer şekilleri ve iklim ko-şulları temel belirleyisi faktörlerdir.

III

II

I

IVV

Haritada numaralandırılarak verilen yer-lerin hangisinde nüfusun seyrek olma-sında yer şekillerinin olumsuz etkisin-den söz edilemez?


4. Antalya, Bodrum, Kuşadası ve Marmaris

gibi merkezlerin nüfuslanmasında etki-

li olan temel faktör aşağıdakilerden han-

gisidir?

A) Ulaşım B) Turizm

C) Madencilik D) Tarım

E) Sanayileşme

5. Turizm faaliyetleri son yıllarda Türkiye eko-

nomisi için önemli bir gelir kaynağı olmuş-

tur. Bazı şehirlerin nüfusları aldıkları turist

sayısının ve bu sektörde çalışmak için gelen

insanların fazla olmasından dolayı belli dö-

nemlerde değişiklik göstermektedir.

Aşağıdaki şehirlerden hangisinde yıl

içinde turizm faaliyetlerine bağlı olarak

nüfus miktarındaki oransal değişimin di-

ğerlerinden daha az olması beklenir?

A) Kaş B) Çeşme

C) İstanbul D) Mardin

E) Muğla

6. Köy ve kasabalardaki konutlarda yapı mal-

zemesi olarak, İç Anadolu Bölgesi’nin iç ke-

simlerinde daha çok taş ve toprağın, kuze-

yindeki dağlık kesimlerde ise ağacın ve ta-

şın kullanıldığı görülmektedir.

Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle

açıklanabilir?

A) Bölgenin kuzey kesimlerinde sanayinin

daha az gelişmasiyle

B) Bölgenin iç kesimlerinde nüfus yoğun-

luğunun daha fazla olmasıyla

C) Bölgenin kuzey kesimleri, iç kesimleri-

ne göre daha fazla yağış almasıyla

D) Bölgenin iç kesimlerinnde deprem da-

ha fazla olmasıyla

E) Bölgenin kuzeyine doğru yükseltinin

azalmasıyla

Test4

1. C 2. A 3. E 4. B 5. D 6. C

Pal

me

Yay

ıncı

lık

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Bilgi Köşesi

209

7. Kuzey Anadolu Dağları’nın kuzey yamaç-

larında ahşap, İç Anadolu ve Güneydo-

ğu Anadolu’da toprak, Ege ve Akdeniz

Bölgeleri’nde taş meskenlerin yapı malze-

mesi olarak kullanıldığı görülür.

Bu durum kır yerleşmelerinde hangi fak-

törün etkili olduğunu gösterir?

A) Yer şekillerinin

B) Eğim özelliklerinin

C) Gelenek ve göreneklerin

D) Ekonomik etkinliklerin

E) İklim ve doğal çevrenin

8. Yerleşme alanlarında evlerin yapı malze-

melerini genellikle doğal koşullara bağlı ola-

rak çevredeki yapı malzemeleri belirler. Bazı

yerlerde yağışın fazlalığına bağlı olarak ah-

şap, bazı yerlerde de yağışın azlığına bağlı

olarak kerpiç evlere rastlanır.

Yukarıdaki Türkiye haritası üzerinde işa-

retli olan yerlerden hangisinde evlerin

yapımında çoğunlukla ahşap malzeme

kullanılmıştır?

A) Iğdır B) Antalya

C) Rize D) Mardin

E) Eskişehir

9. Bir yörenin coğrafi şartları ile o yörede-

ki meskenlerde kullanılan yapı malzemesi

arasında yakın bir ilişki vardır.

IIIII

I

IV

V

Buna göre, haritada verilen yörelerden

hangisinde meskenlerde yapı malzemesi

olarak kerpiç kullanımı daha yaygındır?


10. Kerpiç, yıllık yağışın az olduğu yörelerde ya-pı malzemesi olarak kullanılmaktadır.

Buna göre, kerpiçten yapılmış evlerin aşağıdaki bölümlerden hangisinde daha çok görülmesi beklenir?

A) Güney Marmara Bölümü

B) Asıl Ege Bölümü

C) Orta Karadeniz Bölümü

D) Orta Fırat Bölümü

E) Antalya Bölümü

11. Aşağıdaki haritada bazı yöreler gösterilmiş-tir.

Buna göre, haritada taranarak gösteri-len yörelerin kır meskenlerinde daha çok kullanılan yapı malzemesi aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Ahşap B) Toprak

C) Ahşap - Taş D) Taş

E) Ahşap - Toprak

12. Anadolu’nun bazı sahalarında kış dönemi soğuk geçtiği için, evlerin duvarları kalın, pencereleri küçüktür. Hatta daha iyi ısınma için ahırın üstündeki oda, oturma odası ola-rak kullanılır.

III

III

IVV

Haritada verilen yerlerden hangisinde paragrafta anlatılan özellikteki mesken-lere daha fazla rastlanır?


BİLGİ !TÜRKİYE’DE MESKEN TİPLERİ

a. Ahşap Meskenler

Ahşap konutlar, yağış miktarının fazla olduğu, taş, tuğla ve kerpiç gibi yapı malzemelerinin bulunma-dığı veya az bulunduğu ormanlık alanlarda yaygın olarak görülür. Türkiye’de Karadeniz Bölgesi ile Marmara Bölgesi’nin Güney Mar-mara Bölümü’nde ve Yıldız Dağları Bölümü’nde orman içindeki mes-kenlerin çoğu ahşaptır.

b. Toprak (Kerpiç) Meskenler

İç bölgelerimizde kurak ve yarı kurak iklime sahip kırsal yerleş-melerin büyük bir kısmında toprak evler yaygındır. Yeterli ağaç veya mesken inşaası için elverişli taş-ların olmadığı İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’ndeki kırsal alanlar-da topraktan yapılmış olan evler hâkimdir.

7. E 8. C 9. A 10. D 11. B 12. E

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Pal

me

Yay

ıncı

lık


Bilgi Köşesi

210

c. Taş Meskenler

Türkiye’de Doğu Anadolu’nun vol-kanik örtüye sahip yörelerindeki bazalt gibi kayaçlar, ev yapımında kullanılırken, Ege ve Akdeniz’in ge-nelde kalker yapılı olması, buralar-da mesken yapımında bu kayacın kullanılmasına yol açmıştır. Ayrıca taş evlerin en güzel örneklerini n Şanlıurfa, Gaziantep ve Mardin’de yumuşak kireç taşları ile yapıldık-ları görülür.

d. Hımış Meskenler

Genellikle bitki örtüsünün cılız ol-duğu kurak ve yarı kurak alanlar ile bitki örtüsünün gür olduğu nemli ve yağışlı bölgelere geçiş saha-larında görülen bir konut tipidir. Bu tür alanlarda toprak ve ahşap malzemenin her ikisini de temin etmek mümkündür. Evin ana is-keleti ahşap olup duvarları tuğla ya da kerpiçten örülmüş, duvarlar samanla karıştırılmış çamur harçla sıvanmış ev türüdür. Daha çok Batı Anadolu’da, Marmara (Kütahya, Balıkesir, Bursa) ve İç Anadolu’nun kuzeyinde (Beypazarı, Safranbolu, Tokat, Kastamonu, Amasya yöre-leri) kullanılır.

1. Kurak ve yarı kurak iklime sahip kırsal yer-

leşmelerin büyük bir kısmında toprak evler

yaygındır. Yeterli ağaç veya mesken inşaası

için elverişli taşların olmadığı yerlerde evler

topraktan yapılır.

IIIII

I

IV

V

Buna göre, haritada numarlandırılarak verilen alanların hangisinin kırsalında meskenlerde yapı malzemesi olarak top-rak kullanılması bölgenin doğal şartla-rıyla çelişki yaratır?


2. Genellikle bitki örtüsünün cılız olduğu ku-

rak ve yarı kurak alanlar ile bitki örtüsü-

nün gür olduğu nemli ve yağışlı bölgele-

re geçiş sahalarında görülen bir konu tipi-

dir. Bu tür meskenlerde iki farklı yapı mal-

zemesi bir arada kullanılmaktadır. Özellikle

İç Anadolu’dan Karadeniz’e geçiş sahasın-

da görülen bir mesken türürdür.

Paragrafta bazı özellikleri anlatılan mes-ken türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Betonarme B) Hımış

C) Ahşap D) Taş

E) Kerpiç

3. Okul, cami, otlak, baltalık ve orman gi-bi ortak malları bulunan toplu ve dağınık şekilde, tarla, bahçe ve bağlarıyla birlikte oturdukları devamlı kır yerleşmesi aşağı-dakilerden hangisidir?

A) Divan B) Köy

C) Kom D) Mezra

E) Yayla

4. Doğu Anadolu Bölgesi’nde insanlar kır-sal kesimde meskenlerini inşa ederken taş malzeme ve yer yer toprak malzeme kulla-nır. Meskenlerinin kapı ve pencereleri küçük olup duvarları oldukça kalındır.


A) Depremin yıkıcı etkisine karşı önlem al-mak

B) Doğal bitki örtüsünün otsu bitkilerden oluşması

C) Kış mevsiminin uzun ve sert geçmesi

D) Geleneksel mesken inşa alışkanlığı

E) Kalabalık aile yaşantısının devam et-mesi

5. Aşağıdaki Türkiye haritasında üç farklı yer gösterilmiştir.

III

II

I

Haritada numaralandırılarak verilen alan-ların kırsal kesimlerinde mesken yapı-mında kullanılan yapı malzemesi hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

I II III

A) Taş Toprak Ahşap

B) Toprak Ahşap Taş

C) Ahşap Taş Toprak

D) Hımış Betonarme Ahşap

E) Betonarme Toprak Ahşap

6. Hımış olarak bilinen, ahşap malzemey-le birlikte toprak ya da tuğla malzemenin bir arada kullanıldığı mesken türüne aşa-ğıdaki yörelerden hangisinde daha fazla rastlanır?

A) Safranbolu B) Giresun

C) Konya D) Antalya

E) Mardin

Test5

1. B 2. B 3. B 4. C 5. B 6. A

Pal

me

Yay

ıncı

lık

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Bilgi Köşesi

211

7. En büyük idari birimdir. Söz konusu yerleşim biriminin sınırları içerisinde, ilçe merkezle-ri ve bu ilçelere bağlı köyler ve köylere bağlı kır yerleşmeleri bulunur.

Paragrafta özellikleri anlatılan yerleşim birimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bucak B) İl

C) Nahiye D) Eyalet

E) Kaza

8. Köyden küçük olan, idari ve ekonomik ola-rak köye bağlı olan köy altı yerleşmeleri, ba-zı kişilerin çeşitli nedenlerle köylerden ayrı-larak küçük birimler halinde oluşturdukları yerleşmelerdir.

Aşağıdakilerden hangisi insanların köy altı yerleşmeleri oluşturmalarının neden-leri arasında gösterilemez?

A) Kalabalık ailelerden koparak bağımsız yaşama isteği

B) Aileler arasında anlaşmazlıkların orta-ya çıkması

C) Tarla arazilerinin yetersiz ve birbirinden uzak olması

D) İnsanların daha rahat yaşam sürdürme-leri için şehirlere göç etmesi

E) Devlete ait topraklarda özellikle orman alanlarında arazi kazanma isteği

9. Kırsal alanlarda meskenlerin bir kısmı ağaç gövdelerinin, olduğu gibi üst üstte koyulma-sı, bazen sadece uçlarına açılan çentikler-le birbiri içine sokulmak suretiyle, bazen de çivilerle çivilenmek suretiyle inşa edilmiş-tir. Bunlara “çantı ev” veya “çatma ev” diyo-ruz. Çantı evlerde çatının üstü “hartama” ve-ya “pedavra” denilen ince kıyılmış tahtalar-la örtülür ve tahtaların rüzgardan uçmama-sı için üzerlerine çoğunlukla taş koyulur. Gü-nümüzde bu evlerin yapımından vazgeçil-mektedir.

Paragrafta bazı özellikleri anlatılan mes-ken türüne aşağıdaki yörelerden hangi-sinde daha fazla rastlanır?

A) Rize B) Afyon

C) Şırnak D) Niğde

E) Gaziantep

10. Aşağıda köy yerleşmelerinin bazı özellikle-ri verilmiştir.

I. Köy yerleşmeleri en küçük yerleşim bi-rimleridir.

II. Köyler ekonomik yapısı tarım ve hay-vancılığa dayanan sürekli kır yerleşme-leridir.

III. Kuruluş yerleri itibari ile köyler genellik-le akarsu boylarında, dağ yamaçların-da vadi içlerinde, ovalarda ve deniz kı-yılarında bulunur.

IV. Köylerin yönetiminde kaymakamlar görev almaktadır.

V. Düzlüklerde kurulmuş köyler genellikle tarıma uygun bölgelerde yer aldıkların-dan nüfusları fazla olup, diğer köylere göre gelişmişlerdir.

Yukarıda köylerle ilgili olarak verilen bil-gilerden hangisi ya da hangileri yanlış-tır?

A) Yalnız IV B) I ve III

C) II ve III D) II ve IV

E) III ve V

11. Köylerimizin kuruluş yerlerinin seçiminde etkili olan faktörlerin her yerde aynı olduğu söylenemez.

Aşağıdaki özelliklerden hangisi bir yerin köy yerleşmesi olarak tercih edilme ne-denleri arasında gösterilemez?

A) Doğal ortam elverişliliği

B) Turizm potansiyeli

C) Ulaşım olanakları

D) Su kaynakları

E) Tarla ve yaylalara yakınlık

12. Killi toprağın ot veya samanla karıştırıl-dıktan sonra özel kalıplara dökülerek ku-rutulması ile yapılan tuğla biçimindeki mesken yapım malzemesi aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Hartama B) Hımış

C) Kerpiç D) Tol

E) Tola

BİLGİ !TÜRKİYE’DE YERLEŞME ŞEKİLLERİBarınmak ya da belirli bir faaliyeti sürdürmek amacıyla bir saha üze-rine inşa edilmiş bir veya birden fazla sayıda meskenden (konut) oluşan kümeye yerleşme denir. Türkiye’de yerleşmeleri iki grup al-tında toplamak mümkündür. Bun-lardan birincisi kır yerleşmeleri, diğeri ise şehir yerleşmeleri dir.

1. KIR YERLEŞMELERİKır yerleşmelerinde nüfus genel-likle azdır. Nüfusun az olmasının başlıca nedeni, doğal şartların elverişsizliğidir. Geçim kaynakları genellikle tarım ve hayvancılığa da-yalıdır. Fonksiyon alanları belirgin değildir. Alt ve üst yapı hizmetleri gelişmemiştir. Devamlı Kır Yerşe-leşmeleri ve Geçici Kır Yerleşme-leri olarak ikiye ayrılır.

- Devamlı Kır YerleşmeleriYıl boyunca yerleşmenin sağ-landığı yerleşmeler olup, köy, mahalle,mezra ve divandır.

a) KÖY 1924 yılında çıkarılan 442 sayılı

Köy Kanunu’na göre köy; nüfusu 2000’den az olan, cami, okul, otlak, yaylak, baltalık gibi ortak malları bulunan ve toplu veya dağınık ev-lerde oturan insanların bağ, bahçe ve tarlalarıyla birlikte oluşturdukları yerleşme birimidir.

Muhtarlıkla yönetilirler.Çoğunlukla 2.000’den az nüfus yerleşmelerdir.

Türkiye’de yaklaşık 35 bin köy bulunmaktadır.Köy yerleşmelerinde ekonomi bü-yük ölçüde tarıma ve hayvancılığa dayalıdır.

Köylerdeki sosyal yaşam ve ekonomik faaliyetler şehirlerdeki kadar çeşitli değildir.

7. B 8. D 9. A 10. A 11. B 12. C

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Pal

me

Yay

ıncı

lık


Bilgi Köşesi

212

Türkiye’deki köyler, yerleşme do-kularına göre iki ana gruba ayrılır. Bunlar; toplu kır yerleşmeleri ve dağınık kır yerleşmeleridir.

Toplu Kır Yerleşmeler

Su kaynaklarının kısıtlı olduğu yarı kurak alanlarda en yaygın görülen yerleşme dokusudur. Toplu yer-leşmeler, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Ege ve Marmara’da dik-kati çeker.

Dağınık Kır Yerleşmeleri

Suyun (yağışların) bol olduğu yer-lerde, arızalı ve eğimli bölgelerde, evlerin birbirinden uzak olduğu bahçeler içerisinde insanlar dağınık olarak yerleşmişlerdir. Türkiye’de Karadeniz Bölgesi, dağınık yerleş-menin en yaygın olarak görüldüğü yerdir. Dağınık yerleşmede su faz-lalığı ve yer şekillerinin engebeliliği etkilidir.

b) MezraTürkiye’nin doğusunda yaygın olarak görülen köy altı yerleşme-sidir. Genellikle 8-10 evden oluşan yerleşme birimleridir. Mezralarda hayvancılığın yanı sıra tarla bit-kileri de yetiştirilmektedir. Doğu Anadolu’da bazı köylerdeki tarım alanlarının yetersizliği veya çeşitli sosyal nedenlerle, bazı aileler köy-lerinden ayrılarak mezra yerleşme-sini kurmuşlardır.

1. Türkiye’de kır yerleşmelerinin dokusunun toplu ya da dağınık olmasında pek çok fak-tör belirleyici olmaktadır.

Aşağıdakilerden hangisi bu faktörlerin başında gelir?

A) Yer şekilleri B) Güvenlik

C) Ekonomik faaliyetler D) Bakı

E) Toprak türü

2. Yağışın az, buharlaşmanın fazla ve su kay-naklarının yetersiz olduğu yerlerde toplu yerleşmeler görülür.

III

III

IV

V

Buna göre, Türkiye haritasında işaretlen-miş yörelerden hangisinde toplu yerleş-me daha fazladır?


3. Yerleşmenin toplu ya da dağınık oluşunda etkili olan temel faktörler su olanakları ve yer şekilleridir. Yağış miktarının fazla oldu-ğu, ancak eğimli engebeli alanlarda dağınık yerleşme olur.

IIIII

I

IV V

Yukarıdaki haritada numaralandırılarak verilen merkezlerin hangisinin kırsal ke-siminde dağınık yerleşme dokusunun daha fazla olduğu söylenebilir?


4. Rize yöresinde kırsal alanda dağınık yer-

leşme, Konya yöresinde ise toplu yerleşme

yaygındır.

Yörelerin özellikleri düşünüldüğünde kır-sal alanlarındaki yerleşme dokusunun farklılık göstermesinin temel nedeni aşa-ğıdakilerden hangisdir?

A) Sanayi B) Enlem

C) Kültür D) İklim

E) Maden yatakları

5. İçme ve sulama amacıyla kullanılan su kay-

naklarının bol olduğu alanlar sık nüfusludur

(I). Kırsal kesimde su kaynaklarının az oldu-

ğu alanlarda toplu yerleşmeler ortaya çık-

maktadır (II).

Paragrafta su kaynaklarının nüfusun da-ğılışına etkisine örnek olarak verilebile-cek yerler aşağıdakilerden hangisi daha uygun düşer?

I II

A) Adapazarı Aksaray

B) Konya Rize

C) Mardin Ankara

D) Diyarbakır Ordu

E) Muğla Artvin

6. Kırsal kesimlerde;

• su olanaklarının yeterli olması,

• yer şekillerinin engebeli olması,

• tarım alanlarının küçük ve parçalı olma-

sı,

yerleşme dokusunun dağınık olmasına ne-

den olmuştur.

Yukarıda anlatılan yerleşme dokusu özellikleri aşağıdaki bölümlerden hangi-sinde daha fazla görülmektedir?

A) Güney Marmara B) Ergene

C) Asıl Ege D) Konya

E) Doğu Karadeniz

Test6

1. A 2. C 3. B 4. D 5. A 6. E

Pal

me

Yay

ıncı

lık

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Bilgi Köşesi

213

7. Tarım yapılabilecek ya da hayvan beslene-bilecek bir alanda birkaç ev ve eklentisinden oluşan köyaltı yerleşmeleridir. Kelime anla-mı olarak ziraat yapılan yer anlamına gelir. Söz konusu yerleşim birimi herhangi bir kö-yün sınırları içinde ama köyden uzak birkaç ev ve tarım yapılan alanlardan oluşur. Ge-nellikle 8-10 evden oluşur. Genellikle varlıklı birkaç ailenin mülkiyetindedir.

IIIII

IIV

V

Paragrafta bazı özellikleri anlatılan kır yerleşmesi haritada numaralandırılarak gösterilen yerlerden hangisinde daha yaygın olarak görülür?


8. Özellikle Batı Karadeniz Bölümü’nde kü-çük ve dağınık yerleşmelere verilen addır. Orman açmaları ile elde edilen topraklarda gelişen bu basit yerleşme şekli Sinop, Bolu, Adapazarı ve Kocaeli illerimizde yaygındır. Yerleşik bir özellik gösterirler. Çoğunda ak-rabalık bağı hâkimdir. Tarım, hayvancılık ve ormancılık başlıca geçim kaynaklarıdır.

Paragrafta bazı özellikleri anlatılan köy altı yerleşme birimi aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Mahalle B) Kom

C) Dam D) Divan

E) Oba

9.

III

II

I

IV V

Hayvancılık ve tarım faaliyetlerinin bir arada yürütüldüğü basit bir yerleşme şekli olan mezralara haritada numaralan-dırılarak gösterilen alanların hangisinde daha fazla rastlanır?


10. Başta Trakya olmak üzere, Batı Anadolu,

Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri’nde yaygın

olarak bulunan köy altı yerleşmelerden bi-

ridir. Köy ve kent yerleşmelerinin uzağında

kurulmuş genellikle geniş bir toprak mülki-

yeti içinde oluşmuş küçük yerleşim birimle-

ridir. Genel olarak tarım, hayvancılık ya da

her ikisi birden yapılır.

Paragrafta bazı özellikleri anlatılan köy altı yerleşme birimi aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Mezra B) Oba

C) Kom D) Divan

E) Çiftlik

11. Türkiye’nin büyük bir bölümünde evlerin gü-

neye bakan yamaçlarda kurulduğunu, pen-

cerelerin ve kapının çoğunlukla evin güney

cephesinde açıldığı dikkati çeker. Çünkü gü-

ney yamaçlar daha iyi ısınmakta, daha fazla

güneş ışığı almaktadır.

Paragrafta anlatılan durum aşağıda veri-len yörelerden hangisi için geçersizdir?

A) Trabzon B) Sivas

C) Ankara D) Malatya

E) Antalya

12. Türkiye’de kıyıların sık nüfuslandığı görülür.

Aşağıda verilen yerlerden hangisi bu ge-nelemeye uymaz?

A) Mersin kıyıları

B) Güney Marmara

C) Yıldız Dağları

D) Rize yöresi

E) Antalya kıyıları

13. Türkiye’de kırsal nüfusun en fazla oldu-ğu alanların başında aşağıda verilen yer-lerden hangisinin geldiği söylenebilir?

A) Orta Fırat B) Konya

C) Hakkâri D) Ergene

E) Doğu Karadeniz

c) DivanÇok eski yerleşim birimlerinde biri olan divan Samsun - Bolu - İstan-bul üçgenindeki alanda görülen ve mahalle yapısında olan bir yerleş-me biçimidir. Birlikte bir köyü oluş-turan mahallelerin her birine divan denir. Zamanla önemli değişikliğe uğramış olan divan yerleşmelerin-de; tahıl tarımı başta olmak üzere tarla ürünlerinin üretimi ön plana geçmiştir.

d) MahalleKöyden ayrılmış fakat idari fonk-siyonu olmadığı için ayrı bir köy olarak kabul edilmeyen köy altı yer-leşmeleridir. Köy olabilme potansi-yeli en fazla olan köy altı yerleşme biçimidir. Köy altı yerleşmeleri için-de en önemlisi ve en karekteristik olanı mahalledir. Çünkü mahalle, köy altı yerleşme biçimlerinin son basamağıdır. Başta Karadeniz Böl-gesi olmak üzere Marmara ve Ege Bölgeleri’nde mahalle türü yerleş-melere oldukça sık rastlanır.

e) ÇiftlikÇiftlik, köy ve kent yerleşmelerinin uzağında kurulmuş, geniş bir top-rak mülkiyeti içinde oluşmuş küçük bir yerleşme biçimidir. Türkiye’nin her bölgesinde karşılaşmakla bir-likte, çiftlikler aile başına düşen ta-rım alanlarının genişlediği yerlerde daha fazla bulunmaktadır. Çiftlikler tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yapıldığı yerler olabileceği gibi sa-dece tarım ya da sadece hayvan-cılık faaliyetlerinin sürdürüldüğü yerleşim birimleri şeklinde olabilir. Bazı çiftliklerde ise her iki faaliyet birlikte yürütülür. Marmara (Trak-ya), Ege, Batı Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri’nde yaygındır.

7. B 8. D 9. E 10. E 11. A 12. C 13. E

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Pal

me

Yay

ıncı

lık


Bilgi Köşesi

214

- Geçici Kır Yerleşmeleria) YaylaTürkiye’de en yaygın ve en önemli geçici kır yerleşme biçimlerinden-dir. Yaylacılığın bu kadar yaygın ve önemli olmasında yer şekilleri-nin ve iklimin büyük etkisi vardır. Yaylalara genellikle yaz başlarında giden köylüler, sonbahar başların-da tekrar köylerine geri dönerler. Türkiye’de yaylacılığın en yaygın olduğu yerler; Karadeniz, Akdeniz, İç Anadolu olup Doğu Anadolu Bölgesi’nin özellikle batısında da yaylalara rastlanır.

b) KomHayvancılık faaliyetlerini sürdür-mek amacıyla kurulmuş olan Doğu Anadolu’ya özgü geçici bir köy altı yerleşme biçimidir. Doğu Anadolu Bölgesi’nde Yukarı Murat plato-ları, Aşağı Murat yöresi (Elazığ, Tunceli civarı), Erzincan - Bayburt - Erzurum arasındaki alanda kom diye bilinen yerleşme tipinin İç Anadolu’da tol, Menteşe yöresinde (Taşlıca yarımadasında) tola, ola-rak isimlendirilmektedir.

c) ObaTemel ekonomi geçim kaynağı hayvancılık olan aile ve aşiretlerin kurdukları çoğunlukla çadırdan oluşan geçici yerleşmelerdir. Ege Bölgesi, Doğu Karadeniz ve Orta Karadeniz ve Güney Marmara bölümleri ile Batı ve Güneydoğu Toroslar’da rastlanır. Bugün oba-nın eski geleneksel karakterini ko-ruduğu sahaların başında özellikle Giresun ve Ordu gelmektedir. Oba-ların yaylalara çok benzediği, an-cak aralarında bazı küçük farkların olduğu bilinmektedir. Hayvanların otlatıldığı ve obanın konduğu tüm alana yayla, bu yayladaki yerleşme-lere de oba denilmektedir.

1. Türkiye’de yerleşmenin üst sınırı yıl içinde sıcaklığın değişimine paralel olarak değişim göstermektedir.

Buna göre, aşağıda verilen aylardan han-gisinde Türkiye’de yerleşmenin üst sınırı yılın en üst seviyesine çıkmaktadır?

A) Şubat B) Aralık

C) Mart D) Ocak

E) Temmuz

2. - Hayvan yetiştirme ve besleme amacıyla köylerden uzak yerlerde kurulmuş evler ile eklentilerinden oluşan yerleşim birimleridir.- Doğu Anadolu Bölgesi’ne özgü bir yerle-şim birimidir.- Tunceli, Elazığ, Bingöl ve Muş yörelerin-de yaygındır.- Genellikle yazın faaldir.- Geçici yerleşim birimleridir.

Yukarıda bazı özellikleri anlatılan geçici kır yerleşim birimi aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Ağıl B) Yayla

C) Mezra D) Kom

E) Oba

3. Ağıl yerleşmeleri, kırsal kesimde davarla-rın (koyun, keçi) barındırıldığı üstü açık, çit-le çevrili yerlere ağıl denilmektedir. Bunlar genelde köyün dışında bulunur. Bazen taş veya kerpiçten yapılmış binalar da bulunur. Genelde yaz mevsiminde kullanılır.

III

II

IIV

V

Buna göre, ağıl yerleşmelerine haritada numaralandırılarak verilen alanların han-gisinde daha fazla rastlandığı söylenebi-lir?


4. Hayvancılıkla uğraşan ailelerin genellik-le çadırlardan oluşan ve yaz aylarında yerleşilen geçici yerleşmelerdir. Akdeniz Bölgesi’ndeki yörüklerin geleneksel yaşam-ları şekillleridir. Geleneksel karakterini koru-duğu yerlerin başında Ordu ve Giresun yö-releri gelmektedir.

Paragrafta bazı özellikleri anlatılan köy altı yerleşim birimi aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Çiftlik B) Oba

C) Kom D) Köy

E) Yayla

5. Köy altı yerleşmelerinin en yaygın olanı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kom B) Dam

C) Mezra D) Oba

E) Yayla

6. Yaylalara genellikle yaz başlarında giden köylüler, sonbahar başlarında tekrar köyle-rine geri dönerler.

Aşağıdakilerden hangisi yayla yerle-şim birimlerinin ortaya çıkmasındaki en önemli faktör olarak gösterilebilir?

A) Yaz mevsiminin sıcak ve kurak geçmesi

B) Turizm faaliyetlerini içine alınması

C) Tarım alanlarının yetersiz olması

D) Arıcılık faaliyetlerinin yapılmak isten-mesi

E) Kış mevisiminin erken başlayıp uzun sürmesi

7. Deniz kıyılarında özellikle balıkçılık fa-aliyetlerini yürütmek amacıyla yapılmış köyden daha küçük yerleşmelere verilen isim aşağıdakilerden hangisidir?

A) Oba B) Dalyan

C) Ağıl D) Mezra

E) Divan

Test7

1. E 2. D 3. B 4. B 5. E 6. A 7. B

Pal

me

Yay

ıncı

lık

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Bilgi Köşesi

215

8. Belirli bir plan dahilinde kurulmuş ve geli-şen, onbinlerce insanı birbirinden ve insan-ların geçiminde tarım dışı kaynakların hâkim olduğu toplu ve en büyük yerleşim birimidir.

Paragrafta bazı özellikleri anlatılan yer-leşim birimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mahalle B) Köy

C) Kom D) Dam

E) Şehir

9. Kom adı verilen köy altı yerleşmeleri, esas geçim kaynağı hayvancılık olmak üzere ta-rım da yapılan, bir veya birkaç ağıl ile çoban kulübelerinden oluşan yerleşme birimidir.

Kom yerleşmelerine aşağıdaki coğra-fi bölgelerimizden hangisinde daha faz-la görülür?

A) Marmara Bölgesi

B) Akdeniz Bölgesi

C) Ege Bölgesi

D) Doğu Anadolu Bölgesi

E) Karadeniz Bölgesi

10. Yayla, kom, oba ve mezra gibi yerleşim bi-rimleri köy altı yerleşim birimleridir. Bu yer-leşim birimleri küçük olup daha çok tarım ve hayvancılk faaliyetleri yürütülmektedir.

Buna göre , aşağıda verilen illerin özellik-leri düşünüldüğünde hangisinde bu tür köy altı yerleşim birimlerinin daha az ol-duğu söylenebilir?

A) Yalova B) Hakkâri

C) Erzurum D) Tunceli

E) Bingöl

11. Türkiye’de kırsal yerleşmeler devamlı kır yerleşmeleri ve geçici kır yerleşmeleri ola-rak ikiye ayırılır.

Aşağıda verilen kırsal yerleşmelerden hangisi geçici yerleşmelerden biri değil-dir?

A) Kom B) Mezra

C) Oba D) Ağıl

E) Yayla

12. Toplu kır yerleşmelerinin hâkim oldu-ğu bir yerde aşağıdaki tarım ürünlerin-den hangisinin tarımı daha fazla yapıldı-ğı söylenebilir?

A) Çay B) Fındık

C) Buğday D) Mısır

E) Kivi

13. Türkiye’de kır ve kent yerleşim birimlerini birbirinden farklı özelliklere sahiptir.

Aşağıdakilerden hangisi kır ve kent yer-leşim birimlerini ayıran kriterlerden biri olamaz?

A) Nüfus kriteri

B) Ekonomik faaliyet kriteri

C) Planlama kriteri

D) Yönetim kriteri

E) Yüzey şekilleri kriteri

14. Şehirlerin sınıflandırılmasındaki kriterler-den bir tanesi nüfus miktarına göre yapılan-dır.

Buna göre, nüfusu 1.000.000 kişinin üze-rine çıkmış olan şehirlere verilen isim aşağıdakilerden hangisidir?

A) Küçük kent B) Site

C) Büyük kent D) Metropol

E) Orta büyüklükte kent

15. Çiftlik, köy ve kent yerleşmelerinin uzağın-da kurulmuş, geniş bir toprak mülkiyeti için-de oluşmuş küçük bir yerleşme biçimidir. Türkiye’nin her bölgesinde karşılaşmak-la birlikte, çiftlikler aile başına düşen tarım alanlarının genişlediği yerlerde daha fazla bulunmaktadır.

Paragrafta anlatılanlar göz önüne alındı-ğında aşağıda verilen yörelerden hangisi çiftlik kurmaya en elverişli yerlerden biri olduğu söylenebilir?

A) Doğu Karadeniz B) Menteşe

C) Yukarı Fırat D) Ergene

E) Hakkâri

d) Ağıl

Ağıl, kış mevsiminde karın az düş-

tüğü veya hiç yağmadığı yerlerde,

yerel malzemelerle yapılmış duvar

ya da çitlerin kuşattığı, çeşitli şe-

killerdeki (yuvarlak, oval, dikdört-

gen), küçükbaş hayvanların (ko-

yun ve keçi) barındığı, dinlendiği,

yününün kırkıldığı, yavruladığı ve

sütünün sağıldığı yerler ile tek bir

çoban evinden oluşan geçici yer-

leşmelerdir. Akdeniz ve İç Anadolu

bölgelerinde daha yaygındır.

e) Dam

Damlar, tarımın mahalle ve köy ta-

rafından yapılacağı yıllarda, sahip

olunan sığırın ve davarın tamamına

yakın kısmının, tarım arazilerine za-

rar vermemek üzere götürüldükleri

yerlerdir. Ege Bölgesi, Göller Yöre-

si, Gökçeada ve Bozcaada’da yay-

gın olan geçici bir yerleşme biçimi

de damdır.

BİLGİ !

Deniz kıyılarında balık üretmek

için yapılmış yerleşmelere dalyan,

bağcılık faaliyetlerini geliştirmek

amacıyla yapılmış evlere de bağ

evi adı verilir.

BİLGİ !

2. ŞEHİR YERLEŞMELERİ

Şehirleri kır yerleşmelerinden ayı-

ran özelliklerin başında nüfusları-

nın fazlalığı ve kapladıkları alanın

genişliği gelir. Şehir, insanların ge-

çimlerini daha çok tarım dışı sek-

törlerden (sanayi, ticaret, turizm,

eğitim, yönetim vb.) sağladığı en

büyük yerleşme birimidir. Şehirler,

büyüklüklerine ve fonksiyonlarına

göre sınıflandırılırlar.

8. E 9. D 10. A 11. B 12. C 13. E 14. D 15. D

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Pal

me

Yay

ıncı

lık


Bilgi Köşesi

216

BİLGİ !

A) BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE ŞEHİRLER

a) Küçük Şehirler

Nüfusu 10.001 ile 25.000 arasında

olan şehirlerdir. Türkiye’deki ilçe

merkezlerinin çoğu küçük şehir

grubunda yer alır. Karaisalı (Ada-

na), Gölbaşı (Adıyaman), Çay (Af-

yonkarahisar), Merzifon (Amasya),

Kızılcahamam (Ankara), Korkueli

(Antalya), Arhavi (Artvin), Germen-

cik (Aydın), Erdek (Balıkesir), Men-

gen (Bolu), Ilgaz (Çankırı), Aşkale

(Erzurum), Tirebolu (Giresun).

b) Orta Büyüklükteki Şehirler

Nüfusu 25.001 ile 100.000 ara-

sında olan şehirlerdir. Türkiye’de

250’de fazla orta büyüklükte şehir

vardır. Çoğu ilçe ve il merkezinden

oluşan bu şehirlerin sayısı son yıl-

larda büyük bir artış göstermiştir.

Yurdumuzda orta büyüklükteki

şehirlerin bir kısmı gelişerek büyük

şehir grubuna dahil olmuştur. Yük-

sekova (Hakkâri), Dörtyol (Hatay),

Silifke (Mersin), Balçova (İzmir),

Kars, Develi (Kayseri)

c) Büyük Şehirler

Nüfusu 100.001 ile 500.000 ara-

sında olan şehirlerdir. Özellikle sa-

nayi ve ulaşıma elverişli olan bazı

büyük şehirlerimiz kısa sürede hızlı

bir gelişme göstermiştir. Trabzon,

Elazığ, Adapazarı, İzmit, Zongul-

dak, Samsun, İskenderun.

d) Metropol Şehirler

Nüfusu 500.000’den fazla olan şe-

hirlerdir. İstanbul, Ankara, İzmir,

Adana, Bursa, Gaziantep, Konya,

Antalya, Diyarbakır ve Mersin ör-

nek olarak verilebilir.

1. Aşağıdakilerden hangisi herhangi bir yerleşim biriminin kır ya da kent olması-nı ayırt ettirici kriterler arasında gösteri-lemez?

A) Ekonomik fonksiyon farklılığı

B) Planlama farklılığı

C) Coğrafi konum farklılığı

D) Yönetim farklılığı

E) Nüfus farklılığı

2. Gelişmiş ülke ya da bölgelerde, kentsel nü-fus kırsal nüfustan fazladır.

Kentsel Nüfus Kırsal Nüfus

0

I II III IV V

20

40

60

80

100(%)

Yukarıdaki grafikte beş farklı bölgenin kent-

sel ve kırsal nüfuslarının dağılımı verilmiş-

tir.

Bu grafikteki bölgelerden hangisi Mar-mara Bölgesi’ne aittir?


3. Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de şehirle-rin fonksiyonları çeşitlilik gösterir.

III

III

IV

V

Buna göre, haritada numaralandırılarak verilen kentlerden hangisinin fonksiyo-nu diğerlerinden farklıdır?


4. Uluslararası düzeyde ortak bir ölçü olma-makla birlikte genelde nüfuslarına göre şe-hirler şu şekilde gruplandırılmaktadır:

Şehir Nüfusu

I Küçük şehir 10.000–100.000 arasında

II Orta şehir100.000–500.000 arasın-da

III Metropol şehir500.000–1.000.000 ara-sında

IV Büyük şehir 1.000.000’dan fazla

Buna göre, yukarıda şehirleri nüfusları-na göre gruplandırırken yapılan hatanın düzeltilmesi için hangi iki şehirin yer de-ğiştirmesi gerekir?

A) I ve II B) I ve III

C) II ve III D) II ve IV

E) III ve IV

5. Şehirlerin ekonomik gelişmişlikleri farklı ne-denlere bağlıdır. Örneğin, Zonguldak taş kö-mürü, Batman petrol, Bodrum ise turizm fa-aliyetleri sayesinde gelişme göstermişlerdir.

Aşağıdaki şehirlerden hangilerinin geliş-mesinde ulaşım olanakları daha fazla et-kili olmuştur?

A) Çanakkale - Ankara

B) Hakkâri - Van

C) İzmir - Artvin

D) Afyon - Kayseri

E) Samsun - Sinop

6. Çeşitli madenlerin çıkarılması ve onların iş-lenme faaliyetleriyle geçinenlerin çoğunlu-ğu oluşturduğu şehirlere maden şehri adı verilir.

Aşağıda verilen şehirlerden hangisi ma-den şehri olarak gösterilemez?

A) Zonguldak B) Ödemiş

C) Yatağan D) Batman

E) Divriği

Test8

1. C 2. A 3. B 4. E 5. D 6. B

Pal

me

Yay

ıncı

lık

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Bilgi Köşesi

217

7. Aşağıdaki kentlerden hangisinin geliş-me nedeni Karabük’le benzerlik göste-rir?

A) Kırıkkale B) Aksaray

C) Polatlı D) Bayburt

E) Sarıkamış

8. Aşağıda verilen şehirlerden hangileri hem tarım hem de sanayi şehridir?

A) Batman - İstanbul

B) Hatay - Hakkâri

C) Zonguldak - Rize

D) Bursa - Adapazarı

E) Ankara - Seydişehir

9. Kültür (üniversite) şehirleri yüksek öğrenim merkezlerinin, çeşitli fakültelerin toplandı-ğı yerlerdir. Buralarda kültürel faaliyetler ön plâna çıkar.

Aşağıda verilen şehirlerden hangisi kül-tür şehri olarak olarak gösterilebilir?

A) Manisa B) Muş

C) Ağrı D) Adana

E) Eskişehir

10. Aşağıdakilerden hangisi diğerlerine göre daha kısa ömürlüdür?

A) Sanayi şehirleri

B) Liman şehirleri

C) Maden şehirleri

D) Eğitim şehirleri

E) Ticaret şehirleri

11. Şehirlerin fonksiyonlarına göre sınıflandırıl-masında, çeşitli özellikleri dikkate alınır. Ba-zı şehirlerde sanayi, ticaret, çeşitli hizmet-ler, turizm, eğitim, ulaşım vb. birçok sektör bir arada bulunur. Bazı kentlerde ekonomik faaliyetlerden birkaçı bir arada bulunabilir.

Buna göre, aşağıdaki kentlerden hangisi hem sanayi hem de liman kenti olarak ni-telendirilebilir?

A) Sinop B) Rize

C) Antalya D) Ordu

E) İzmir

12. Bir kenti ya da bölgeyi çevreleyen ve onun-la yakın ekonomik ve toplumsal etkileşim içinde bulunan bölgeye hinterland (art böl-ge) denir.

Bir şehrin hinderladını (ard ülke) belirle-mede, aşağıdakilerden hangisi göz önü-ne alınmaz?

A) Jeolojik yapısı

B) Tarım ürünlerinin çeşitliliği

C) Ticari ilişkilerin yayılış alanı

D) Ulaşım olanaklarının kolaylığı

E) Maden miktarı ve çeşitliliği

13. Şehirler, kuruluş dönemi, kapladığı alan, nüfusu veya fonksiyonları gibi pek çok kriter kullanılarak sınıflandırılabilir.

Şehirler coğrafi yönden yapılan sınıflan-dırmalarda aşağıda verilen sınıflandırma kriterlerinden hangilerine göre ayrılmak-tadırlar?

A) Alan genişliği - Nüfus miktarı

B) Ekonomik faaliyet - Bulunduğu yüksek-lik

C) Kuruluş dönemi - Kapladığı alan

D) Nüfus miktarı - Ekonomik fonksiyon

E) İdari yapı - Kapladığı alan

14. Aşağıdaki yerleşmelerden hangisi fonk-siyonu bakımından diğerlerinden farklı-dır?

A) Soma B) Rize

C) Batman D) Yatağan

E) Zonguldak

15. Bazı şehirlerimizde veya yakın çevrelerinde büyük askeri birlikler ve binlerce asker bu-lunmakta ve bu duruma bağlı olarak şehrin üretim ve tüketiminde önemli artışlar olmak-tadır.

Bu tür şehirlere aşağıdakilerden hangisi örnek olarak verilebilir?

A) Adıyaman B) Van

C) Gölcük D) Siirt

E) Muğla

BİLGİ !

B) FONKSİYONLARINA GÖRE ŞEHİRLER

a) Tarım Şehirleri

Türkiye’deki küçük şehirlerin

önemli bir kısmında aileler geçim-

lerini daha çok tarımsal faaliyetler-

den sağlamaktadır. Toprak ürün-

lerinin yetiştirilmesi başta olmak

üzere hayvancılık faaliyetleri ve or-

man ürünlerinin değerlendirilmesi

tarım şehirlerinin başlıca geçim ve

gelir kaynaklarıdır. Iğdır, Aksaray,

Karaman, Ödemiş, Akhisar, Nazilli,

Turgutlu, Salihli, Şanlıurfa, Burdur,

Mardin, Rize, Amasya, Düzce gibi.

b) Sanayi Şehirleri

Sanayileşme faaliyetlerinin ön plan-

da olduğu şehirlerdir. Türkiye’nin

daha çok batısında yer alırlar. Bu

şehirler gelişim süreci hızlı olan

şehirlerdir. Nüfuslarını aldıkları

göçlerle arttırırlar.İstanbul, İzmit,

İzmir, Ankara, Adana, Gaziantep,

Bursa, Kırıkkale, Kayseri gibi.

c) Ticaret Şehirleri

Türkiye’de orta büyüklükteki şehir-

lerin bir kısmı ile büyük şehirlerin

tamamına yakını ticaret şehridir.

İşlek ulaşım yollarının kavşak nok-

tasında bulunan ve art bölgeleri

geniş olan bazı şehirlerimiz, ticari

faaliyetler sayesinde büyük geliş-

me göstermiştir.

Başlıca ticaret şehirlerimiz; İstan-

bul, İzmir, Ankara, Eskişehir, Kay-

seri, Malatya, Elazığ, Erzurum gibi.

d) Ulaşım Şehirleri

Önemli ticaret yolları üzerinde

bulunan ve gelişmişliğini bu işlek

yolların avantajıyla sağlayan şe-

hirlerdir. Eskişehir, Konya, Afyon,

İstanbul, Ankara, Kayseri gibi.

7. A 8. D 9. E 10. C 11. E 12. A 13. D 14. B 15. C

BÖ

LÜ

M – 8

CO

ĞR

AF

YA

Bilgi Köşesi

218

e) Maden ŞehirleriÇeşitli madenlerin çıkarıldığı veya işlendiği ve buna bağlı olarak nüfu-sun arttığı şehirlerdir. Zonguldak, Batman, Murgul, Yatağan, Ergani, Soma, Tavşanlı, Seydişehir, Div-riği, Maden, Susurluk, Keçiborlu gibi.

f) Liman Şehirleriİthal ve ihraç ürünlerimizin deniz yoluyla geldiği limanlara sahip şehirlerdir. Bu limanlar şehirlerin gelişmesini sağlamıştır. İstanbul, İzmir, Mersin, İskenderun, Antalya, Samsun, Zonguldak ve Trabzon, İzmit, Bandırma, Karadeniz Ereğlisi ve Hopa gibi.

g) Turizm ŞehirleriGelirlerinin önemli bir bölümünü turizmden karşılayan şehirlerdir Turizm şehirlerinde, nüfus yıl bo-yunca sabit olmayıp, mevsimler arasında büyük değişmeler görüle-bilir. İstanbul, İzmir, Antalya, Alan-ya, Çeşme, Kuşadası gibi.

h) Kültür ŞehirleriÜniversite ve yüksek okulların bu-lunduğu, sanat, bilim ve kongre etkinliklerinin düzenlendiği, tarihi zenginliklere sahip şehirlerdir.İstanbul, Ankara, Antalya, Konya, Bursa, Eskişehir gibi.

ı) İdari ŞehirleriGelişmesinde yönetim faaliyetle-rinin etkisinin olduğu şehirlerdir. Ankara, İstanbul, Edirne, Bursa, Konya gibi.

j) Askeri ŞehirleriBazı şehirlerin büyüyüp gelişme-sinde askeri birliklerin veya askeri tesislerin bulunması da etkili ola-bilmektedir. Gölcük, Sarıkamış, Polatlı, Malatya, Burdur, Çorlu, Erzincan, Erzurum gibi.

16. A 17. B 18. C 19. D 20. E 21. E 22. B 23. E

Pal

me

Yay

ıncı

lık

16. Aşağıdaki şehirlerden hangisinin geliş-

mesinde etkili olan fonksiyonun diğerle-

rinden farklı olduğu söylenebilir?

A) İskenderun B) Çorlu

C) Burdur D) Malatya

E) Polatlı

17. ......................... büyüyüp gelişmesinde baş-

şehrimiz olması önemli rol oynamıştır. Şe-

hirde pekçok resmi kuruluşun yanısıra ya-

bancı ülkelerin elçilikleri, konsoloslukları bu-

lunmaktadır.

Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdaki-

lerden hangisi getirilmelidir?

A) İzmir B) Ankara

C) Bursa D) Antalya

E) İstanbul

18. Temel ekonomik geçim kaynağı küçükbaş

hayvancılık olan, aile ve aşiretlerin kurduk-

ları, çoğunlukla çadırdan oluşan geçici yer-

leşmelerdir.

III

II

I

IV

V

Buna göre, haritada numaralandırılarak

verilen alanların hangisinde oba yerleş-

melere daha sık rastlandığı söylenebilir?


19. Nüfusu 500.000’den fazla olan şehirlere

metropol adı verilir.

Buna göre, aşağıdaki bölgelerden han-

gisindeki metropol sayısı daha fazladır?

A) İç Anadolu B) Ege

C) Karadeniz D) Marmara

E) Doğu Anadolu

20. Ekonomik olarak limanı besleyen, limanla

sürekli etkileşim içinde olan alana hinder-

land adı verilir.

Buna göre, aşağıdaki şehirlerimizden hangisinin hinderlandı daha geniştir?

A) İskenderun B) Sinop

C) Bandırma D) Ereğli

E) İzmir

21. Kırsal kesimde yaz aylarında hayvanlarını

otlatmak için insanlarımızın çıktıkları geçici

köy altı yerleşmesi yayla adını alır.

IIIIII

IV

V

Buna göre, haritada numaralandırılarak verilen alanların hangisinde hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak yaylacılık faa-liyetlerinin daha fazla olduğu söylenebi-lir?


22. Şehirlerin bazılarında birden fazla fonksiyon

ön plana çıkabilmektedir.

Buna göre, aşağıdaki şehirlerimizden hangisinde fonksiyon çeşitliliğinin daha fazla olduğu söylenebilir?

A) Tekirdağ B) İzmir

C) Hatay D) Batman

E) Niğde

23. Aşağıda verilen kentlerden hangisinde geçici köy altı yerleşmelerinin daha faz-la olduğu söylenebilir?

A) Ankara B) Bursa

C) İzmir D) Antalya

E) Rize

Documents

BÖLÜM 8 - Senihcan Kurumaz · 2015. 5. 12. · 7. Türkiye’de nüfusun dağılışında en az et-kili faktör aşağıdakilerden hangisidir? A) Yer şekilleri B) Yağış C) Madenler