Bogusław Banaszak

Prawo konstytucyjne

8. wydanie

STUDIA PRAWNICZE

Prawo konstytucyjne

8. wydanie

BogusławBanaszak

STUDIA PRAWNICZE

Prawo konstytucyjne

W sprzedaży:

B. BanaszakKONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ, wyd. 2Komentarze Becka

B. BanaszakKODEKS WYBORCZY. KOMENTARZ, wyd. 2Komentarze Becka

P. SarneckiPRAWO KONSTYTUCYJNE RP, wyd. 9Podręczniki Prawnicze

PRAWO KONSTYTUCYJNE, wyd. 2Teksty Ustaw Becka

A. Szmyt (red.)LEKSYKON PRAWA KONSTYTUCYJNEGO, wyd. 2Leksykony Prawnicze

Bogusław Banaszakprof. dr hab.

Uniwersytet Zielonogórski

Prawo konstytucyjne8. wydanie

WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2017

Propozycja cytowania: Banaszak, Prawo konstytucyjne, Nb. 88, wyd. 8, Warszawa 2017

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H.Beck 2017

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00–203 Warszawa

Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław

ISBN 978-83-255-9491-6

ISBN 978-83-255-9492-3

Przedmowa

Przygotowanie nowego wydania Prawa konstytucyjnego stymulowane jest licznymi głosami od Czytelników wskazujących na dwie okoliczności. Pierwszą z nich jest przypadająca w 2017 r. 20. rocznica uchwalenia obowiązującej Kon-stytucji RP. Sam ten fakt skłania do dokonywania badań nad funkcjonowaniem przyjętych w niej rozwiązań i zgłaszaniem ewentualnie postulatów zmian. Drugą z nich są zmiany ustawowych ram funkcjonowania niektórych podstawowych in-stytucji ustrojowych dokonane od czasu ukazania się 7. wydania.

W tej sytuacji istnieje pilna potrzeba aktualizacji fragmentów rozważań odno-szących się do zmienionych instytucji. Wychodząc jej naprzeciw oddaję w Pań-stwa ręce tę publikację ufając, że spotka się z równie życzliwym zainteresowa-niem i przyjęciem jak poprzednie wydania.

Bogusław BanaszakCzerwiec 2017 r.

Spis treści

Przedmowa ................................................................................................... VWykaz skrótów ............................................................................................. XIXWykaz literatury ........................................................................................... XXIII

Rozdział I. Podstawowe wiadomości o prawie konstytucyjnym i ustroju państwowym ........................................................................... 1

§1.Przedmiotipojęcieprawakonstytucyjnego ...................................... 1 I.Przedmiotregulacjinormatywnej .............................................. 1 II.Pojęcieprawakonstytucyjnego .................................................. 2 III.Prawokonstytucyjnewsystemieprawa ..................................... 5 §2.Naukaprawakonstytucyjnego ........................................................... 7 I.Przedmiotizadanianaukiprawakonstytucyjnego .................... 7 II.Naukaprawakonstytucyjnegoainnedyscyplinynauk

prawnych .................................................................................... 8 III.Metodybadań ............................................................................. 9 1.Metodaprawno-dogmatyczna ................................................ 9 2.Metodaprawno-porównawcza ............................................... 10 §3.Ustrójpaństwowy .............................................................................. 11 I.Pojęcieustrojupaństwowego ..................................................... 11 1.Ustrójpolityczny .................................................................... 12 2.Ustrójspołeczno-gospodarczy ............................................... 12 II.Formapaństwa ........................................................................... 13 III.Instytucjeustrojowe ................................................................... 14 IV. Zasady ustroju ............................................................................ 15 §4.TransformacjaustrojowawPolsce .................................................... 17 I.Istotatransformacjiustrojowej ................................................... 17 II.Fazyprocesutransformacjiustrojowej ...................................... 18 1.Reformadotychczasowegoustroju ........................................ 18 2.Okresprzejściowy .................................................................. 19 3.Okresstanowiącyprzygotowaniedouchwalenianowej

Konstytucji ............................................................................. 20 3.1.Ustawakonstytucyjnaotrybieprzygotowania

iuchwalenianowejKonstytucji..................................... 21 3.2.MałaKonstytucja ........................................................... 23 3.3.TrudnościzuchwaleniemnowejKonstytucji ................ 25 4.UchwalenienowejKonstytucji .............................................. 26

VIII Spis treści

Rozdział II. Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego ............ 27

§5.Pojęcieźródełprawakonstytucyjnego .............................................. 29 §6.Konstytucja ........................................................................................ 37 I.Pojęciekonstytucji ..................................................................... 37 II.Genezakonstytucjipisanejijejrozwój ...................................... 40 1.Uwagiogólne ......................................................................... 40 2.Uniwersalneczynnikiwarunkującepowstaniekonstytucji ... 40 2.1.Szkołaprawanatury ...................................................... 40 2.2.Koncepcjaumowyspołecznej ....................................... 41 2.3.Teoriapodziałuwładzy .................................................. 41 2.4.Koncepcjasuwerennościludu ....................................... 41 2.5.Racjonalizm ................................................................... 42 2.6.Liberalizmiegalitaryzm ................................................ 42 3.Czynnikiwarunkującerozwójkonstytucji............................. 42 3.1.Wojnynapoleońskie ....................................................... 42 3.2. Rozwój kapitalizmu ....................................................... 42 3.3.WiosnaLudów ............................................................... 43 3.4.Pozytywizmprawniczy .................................................. 43 3.5.Wzorcekrajówdemokratycznych ................................. 43 3.6.Wpływstandardówprawamiędzynarodowego ............. 43 III.Cechyszczególnekonstytucji .................................................... 43 1.Najwyższamocprawna ......................................................... 43 1.1.Nadrzędnapozycjakonstytucjiwsystemieźródeł

prawa.............................................................................. 44 1.2.Uchwalaniekonstytucji ................................................. 45 1.3.Zmianakonstytucji ........................................................ 49 1.3.1.Pojęciezmianykonstytucji ......................................... 49 1.3.2.Zmianacałkowita ........................................................ 50 1.3.3.Zmianaczęściowa(nowelizacja) ................................ 50 1.3.4.Trybzmiany ................................................................ 53 1.3.5.Metodytechniczno-legislacyjne ................................. 54

1.4.Zasadastabilnościkonstytucjiazmianykonstytucji ..... 55 1.5.Szczególnanazwakonstytucji ....................................... 58 2.Treśćkonstytucji .................................................................... 58 3.Formaisystematykakonstytucji ........................................... 59 IV.Funkcjekonstytucji .................................................................... 60 1.Funkcjaprawna ...................................................................... 61 2.Funkcjastabilizacyjna(petryfikująca) ................................... 62 3.Funkcjaprogramowa(dynamiczna) ...................................... 62 4.Funkcjaintegracyjna .............................................................. 62 5.Funkcjaorganizatorska .......................................................... 63 6.Funkcjawychowawcza .......................................................... 63 V.Normykonstytucyjne ................................................................. 64 1.Normakonstytucyjnaaprzepis(postanowienie)konstytucji ... 64 2.Niepisanenormykonstytucyjne ............................................. 64

IXSpis treści

3.Klasyfikacjanormkonstytucyjnych ...................................... 65 3.1.Normymaterialne .......................................................... 65 3.2.Normyproceduralne ...................................................... 68 3.3.Normyorganizacyjne ..................................................... 70 4.Hierarchianormkonstytucyjnych .......................................... 70 VI.Wykładniakonstytucji ................................................................ 71 VII.Stosowaniekonstytucji ............................................................... 75 1.Pojęciestosowaniakonstytucji .............................................. 75 2.Bezpośrednie(samoistne)stosowaniekonstytucji................. 75 3.Precedensizwyczajkonstytucyjny ....................................... 82 §7.Gwarancjezgodnościprawazkonstytucją(gwarancjekonstytucji) .... 83 I.Pojęciegwarancjizgodnościprawazkonstytucją ..................... 83 II.Podstawowesystemykontrolikonstytucyjnościprawa ............. 84 1.Systempozaparlamentarny .................................................... 85 1.1.Systemkontrolisprawowanejprzezgłowępaństwa ..... 85 1.2.Systemjurysdykcyjny .................................................... 85 1.2.1.Systemkontrolisprawowanejprzezsądy

powszechne ................................................................. 85 1.2.2.Systemkontrolisprawowanejprzezsądy

konstytucyjne .............................................................. 87 2.Systemparlamentarny ............................................................ 91 2.1.Systemkontrolisprawowanejprzezparlament

in pleno .......................................................................... 91 2.2.Systemkontrolisprawowanejprzezspecjalneorgany

wewnątrzparlamentarne ................................................. 92 III.TrybunałKonstytucyjny ............................................................. 92 1.Pozycjaustrojowaizasadyfunkcjonowania ......................... 92 2.Składistruktura ..................................................................... 96 2.1.ZgromadzenieOgólne ................................................... 96 2.2.PrezesTrybunału ........................................................... 97 3.KompetencjeTKipostępowanieprzednim .......................... 97 3.1.Orzekaniewprzedmiociekonstytucyjnościilegalności

normprawnych .............................................................. 97 3.2.Orzekaniewsprawachskargkonstytucyjnych .............. 116 3.3.Rozpatrywaniesporówkompetencyjnychpomiędzy

centralnymikonstytucyjnymiorganamipaństwa .......... 117 3.4.OrzekanieozgodnościzKonstytucjącelów

idziałalnościpartiipolitycznych ................................... 118 3.5.Sygnalizowanielukiuchybieńwprawie ...................... 119 3.6.Rozstrzyganiewsprawiestwierdzeniaprzeszkody

wsprawowaniuurzęduprzezPrezydentaRP ................ 119 §8.UstawaozmianieKonstytucji ........................................................... 119 §9.Aktyprawamiędzynarodowegojakoźródłaprawa

konstytucyjnego ................................................................................. 120 I.Stosunekprawamiędzynarodowegodoprawakrajowego ........ 120 II.UmowamiędzynarodowajakoźródłoprawawRP ................... 122

X Spis treści

III.MiędzynarodoweprawozwyczajoweiogólnezasadyprawamiędzynarodowegojakoźródłoprawawRP ............................. 124

§ 10. Akty prawa UE .................................................................................. 127 I.CharakterprawaUE ................................................................... 127 II.Rolaprawaunijnegowsystemieprawnympaństw

członkowskich ............................................................................ 128 III.KonstytucjaRPaprawounijne .................................................. 132 IV.ImplementacjaprawaUE ........................................................... 135 § 11. Ustawa ............................................................................................... 137 I.Pojęcieicechyustawy ............................................................... 137 1.NajwyższapoKonstytucjimocprawna ................................. 138 2.Uchwalanieprzezparlament(zasadawyłączności

ustawodawczejparlamentu) ................................................... 138 3.Specjalnaprocedurauchwalania ............................................ 139 4.Charakterogólny .................................................................... 139 II.Proceduraustawodawcza ........................................................... 141 1.Stadiaprocesuustawodawczegowpaństwach

demokratycznych ................................................................... 141 1.1.Inicjatywaustawodawcza .............................................. 141 1.2.Postępowaniewparlamencie ......................................... 142 1.3.Podpisanielubpromulgacjaustawy .............................. 143 1.4.Ogłoszenieustawy ......................................................... 144 2.ProcesustawodawczywPolsce ............................................. 144 2.1.Inicjatywaustawodawcza .............................................. 144 2.2.PostępowaniewSejmie ................................................. 148 2.3.PostępowaniewSenacie ................................................ 155 2.4.RozpatrywanieprzezSejmstanowiskaSenatu .............. 155 2.5.Promulgacja–podpisanieustawyprzez

PrezydentaRP ................................................................ 160 2.6.PonownerozpatrywanieprzezSejmustawy,której

podpisaniaodmówiłPrezydentiusuwanie niezgodnościustawyzKonstytucją ............................... 165

2.7.Ogłoszenieustawy ......................................................... 166§12.Rozporządzenie .................................................................................. 167§13.Aktyprawamiejscowego ................................................................... 171 I.Aktyorganówsamorząduterytorialnego ................................... 172 II.Aktywojewodyiorganówadministracjiniezespolonej ............ 172§14.Aktyocharakterzewewnętrznym ..................................................... 173§15.Inneźródłaprawakonstytucyjnego ................................................... 173 I.Prawonaturalne .......................................................................... 173 1.Stanowiskogłoszącenadrzędnośćprawanaturalnegonad

konstytucją ............................................................................. 174 2.Stanowiskoodrzucającenadrzędnośćprawanaturalnego

nadkonstytucją ...................................................................... 175 II.Prawozwyczajowe ..................................................................... 176

XISpis treści

Rozdział III. Demokratyczne państwo prawne ....................................... 179

§16.Genezapaństwaprawnego ................................................................. 179§17.Pojęciedemokratycznegopaństwaprawnego ................................... 181

Rozdział IV. Konstytucyjne zasady ustroju społeczno-gospodarczego .... 197

§18.Charakterustrojuspołeczno-gospodarczego ..................................... 197§19.Prawasocjalne ................................................................................... 200§20.Zasadaspołecznejgospodarkirynkowej ........................................... 204§21.Elementysystemuspołecznejgospodarkirynkowej ......................... 206 I.Wolnośćgospodarcza ................................................................. 206 1.Pojęciewolnościdziałalnościgospodarczejwobecnej

Konstytucji ............................................................................. 206 2.Ograniczenieswobodydziałalnościgospodarczej................. 207 3.Ograniczenieprowadzeniadziałalnościgospodarczejprzez

osobypełniącefunkcjepubliczne .......................................... 208 II.Własność .................................................................................... 210 1.PojęciewłasnościwobecnejKonstytucji .............................. 210 2.Własnośćjakozasadaustrojuspołeczno-gospodarczego ...... 212 3.Własnośćjakoprawopodmiotowe ........................................ 214 4.Solidarnośćiwspółpracapartnerów ...................................... 216§22.Konstytucyjneznaczeniezasadyspołecznejgospodarkirynkowej ... 216§23.Finansepubliczne .............................................................................. 217

Rozdział V. Zasada zwierzchnictwa narodu ............................................ 221

§24.Pojęciewładzysuwerennej ................................................................ 222 I.Teoriepatrymonialne .................................................................. 225 II.Teoriesuwerennościludu ........................................................... 225 III.Teoriesuwerennościnarodu ....................................................... 225 IV.Teoriesuwerennościpaństwa ..................................................... 226 V.Teoriasuwerennościprawa ........................................................ 226 VI.Teoriesuwerennościorganupaństwowego ................................ 227 VII. Teoria marksistowska ................................................................. 227§25.Konstytucyjnazasadasuwerennościnarodu ...................................... 228§26.Demokracja ........................................................................................ 231 I.Demokracja ................................................................................ 231 1.Pojęciedemokracji ................................................................. 231 2.Rodzajedemokracji ............................................................... 232 II.Demokratycznesposobypodejmowaniadecyzji ....................... 233 1.Głosowanie ............................................................................ 233 1.1.Jednomyślność ............................................................... 233 1.2.Większość ...................................................................... 233 1.2.1.Większośćwzględna ................................................... 234 1.2.2.Większośćbezwzględna(absolutna) .......................... 234 1.2.3.Większośćkwalifikowana .......................................... 235

2.Losowanie .............................................................................. 236

XII Spis treści

III.Wolnośćprasyiśrodkówspołecznegoprzekazuprzesłankądemokracji .................................................................................. 236

IV.Wolnagrasiłpolitycznychprzesłankądemokracji .................... 238 1.Pluralizmpolityczny .............................................................. 238 2.Opozycja ................................................................................ 239§27.Partiepolityczneigrupyinteresów ................................................... 241 I.Pojęciepartiipolitycznejisystemupartyjnego .......................... 241 1.Genezapartiipolitycznych .................................................... 241 2.Pojęciepartiipolitycznej........................................................ 242 3.Pojęciesystemupartyjnego.................................................... 243 3.1.Systemmonopartyjny .................................................... 243 3.2.Systempartiihegemonicznej ......................................... 244 3.3.Systempartiidominującej ............................................. 244 3.4.Systemdwupartyjny ...................................................... 244 3.5.Systemwielopartyjny .................................................... 244 II.Prawnaregulacjapartiipolitycznych ......................................... 244 III.Grupyinteresów(lobbies) .......................................................... 248§28.Demokracjabezpośredniaijejinstytucje .......................................... 251 I.Pojęciapodstawowe ................................................................... 251 1.Pojęcieigenezademokracjibezpośredniej ........................... 251 2.Referendumijegorodzaje ..................................................... 253 3.Plebiscyt ................................................................................. 256 4. Weto ludowe .......................................................................... 256 5.Inicjatywaludowa .................................................................. 256 6.Konsultacjaludowa ................................................................ 257 7.Zgromadzenieludowe ............................................................ 258 II.InstytucjedemokracjibezpośredniejwPolsce ........................... 258 1.Zasadaogólna ........................................................................ 258 2.Obywatelskainicjatywaustawodawcza ................................. 259 3.Referendumogólnokrajowe ................................................... 261 3.1.Referendumwsprawachoszczególnymznaczeniu

dlapaństwa .................................................................... 263 3.2.Referendumwsprawiewyrażeniazgody

naratyfikacjęumowymiędzynarodowej ....................... 267 3.3.Referendumkonstytucyjne ............................................ 270 4.Referendumlokalne ............................................................... 271§29.Demokracjaprzedstawicielska .......................................................... 277 I.Pojęciereprezentacji .................................................................. 277 II.Prawowyborcze ......................................................................... 279 1.Wyboryiprawowyborcze ..................................................... 279 1.1.Funkcjewyborów .......................................................... 279 1.2. Rodzaje wyborów .......................................................... 280 1.3.Pojęcieprawawyborczego ............................................ 281 1.4.Źródłaprawawyborczego ............................................. 281 1.5.Instrumentalizacjaprawawyborczego .......................... 282 2.Zasadyprawawyborczego ..................................................... 283

XIIISpis treści

2.1.Zasadapowszechności ................................................... 284 2.1.1.Czynneprawowyborcze ............................................. 284 2.1.2.Bierneprawowyborcze .............................................. 287

2.2.Zasadarówności ............................................................ 289 2.3.Zasadabezpośredniości ................................................. 297 2.4.Zasadatajności............................................................... 302 2.5.Zasadaproporcjonalności .............................................. 304 2.6.Zasadawolnychwyborów ............................................. 305 3.Pojęcieirodzajesystemówwyborczych ............................... 308 3.1.Pojęciesystemuwyborczego ......................................... 308 3.2.Rodzajesystemówwyborczych ..................................... 308 4.Organizacjawyborów ............................................................ 315 4.1.Zarządzenieiterminwyborów ...................................... 315 4.2.Podziałnaokręgiiobwodywyborcze ........................... 316 4.3.Organyprzeprowadzającewybory ................................ 318 4.4.Spisywyborców............................................................. 323 4.5.Zgłoszeniekandydatów/list ........................................... 323 4.6.Rejestracjakandydatów/list ........................................... 325 4.7.Głosowanie .................................................................... 326 5.Ustalaniewynikówwyborów ................................................ 326 5.1.Ustalaniewynikówgłosowania ..................................... 326 5.2.Ustalaniewynikówwyborów ........................................ 327

5.2.1. Wybory do Sejmu ....................................................... 327 5.2.2.WyborydoSenatu ....................................................... 328 5.2.3.WyborydoParlamentuEuropejskiego ....................... 328 5.2.4.WyboryPrezydenta ..................................................... 328 5.2.5.Wyborysamorządowe ................................................. 329

6.Weryfikacjawyborów ............................................................ 330 7.Uzupełnianieskładuorganówprzedstawicielskichpodczas

kadencji .................................................................................. 333 8.Obsadzaniemandatówbezgłosowania ................................. 336 9.Statusprzedstawiciela ............................................................ 336 9.1.Mandatprzedstawicielski .............................................. 336 9.2.Immunitetparlamentarny ............................................... 337 9.3.Zasadaniepołączalnościmandatu(incompatibilitas) .... 347 9.4.Prawaprzedstawiciela ................................................... 356 9.5.Obowiązkiprzedstawiciela ............................................ 359

Rozdział VI. Gwarancje praw i wolności oraz status prawny jednostki ................................................................................................. 361

§ 30. Obywatelstwo .................................................................................... 362 I.Pojęcieobywatelstwa ................................................................. 362 1.Przynależnośćpaństwowa ..................................................... 362 2. Obywatelstwo ........................................................................ 363 II.Prawnaregulacjaobywatelstwa ................................................. 365 III. Obywatelstwo polskie ................................................................ 366

XIV Spis treści

1. Podstawowe zasady ustawodawstwa o obywatelstwie polskim ................................................................................... 366

2.Nabycieobywatelstwapolskiego ........................................... 367 2.1.Przezurodzenie .............................................................. 367 2.2.Przeznadanieobywatelstwa .......................................... 367 2.3.Przezuznaniezaobywatela ........................................... 367 2.4.Przezrepatriację ............................................................. 368 2.5.Przezprzywrócenieobywatelstwa ................................. 370 3.Utrataobywatelstwapolskiego .............................................. 371§31.Prawaiwolnościjednostki ................................................................ 372 I.Pojęciapodstawowe ................................................................... 372 1.Prawaczłowieka .................................................................... 372 2. Prawa obywatelskie ............................................................... 373 3.Wolności ................................................................................ 374 4.Prawaiwolnościkonstytucyjne............................................. 375 5.Prawaiwolnościosobiste ...................................................... 376 6.Prawaiwolnościpolityczne .................................................. 376 7.Prawaiwolnościekonomiczne,socjalneikulturalne ........... 376 8.Prawaiwolnościpodstawowe ............................................... 377 9. Prawa podmiotowe................................................................. 379 10.Publiczneprawapodmiotowe ................................................ 379 II.Genezaprawjednostki ............................................................... 379 III.Koncepcjestatusujednostki ....................................................... 381 1.Koncepcjeprawnonaturalne................................................... 382 2.Koncepcjaliberalna ............................................................... 383 3.Koncepcjastatusujednostkiwsocjalnympaństwie

prawnym ................................................................................ 383 4.KoncepcjastatusujednostkiwnaucespołecznejKościoła

katolickiego ............................................................................ 384 IV.Zakresobowiązywaniakonstytucyjnychprawiwolności

jednostki ..................................................................................... 385 1. Zakres podmiotowy ............................................................... 385 2.OgraniczeniaprawiwolnościwKonstytucjiiwprawie

międzynarodowym ................................................................. 387 2.1.Ograniczeniakonstytucyjnychprawiwolności ............ 388 2.2.Ograniczeniaprawiwolnościwprawie

międzynarodowym ........................................................ 391 3.Konfliktymiędzyprawamiiwolnościami ............................. 391 4.Horyzontalneobowiązywanieprawiwolności ..................... 392 V.Ochronaprawiwolnościjednostki ............................................ 393 1.Zagrożeniainaruszeniaprawiwolnościjednostki ............... 393 2.Pojęcieiformyochronyprawiwolnościjednostki............... 394 3.Gwarancjeprawiwolnościjednostki .................................... 395 VI.KonstytucyjneprawaiwolnościwPolsceiichochrona ........... 396 1.Konstytucyjnaregulacjaprawiwolności .............................. 396 2.Ochronakonstytucyjnychprawiwolności ............................ 406

XVSpis treści

VII.Obowiązkikonstytucyjne ............................................................. 416 1.Pojęcieobowiązkówkonstytucyjnych ................................... 416 2.Obowiązkiprawnejednostkiwprawiemiędzynarodowym ... 419 3.Normatywneznaczenieobowiązkówkonstytucyjnych ......... 419 4.Zakresobowiązywaniakonstytucyjnychobowiązków

jednostki ................................................................................. 420 4.1. Zakres podmiotowy ....................................................... 420 4.2.Graniceobowiązkówkonstytucyjnych .......................... 420 4.3.Konfliktymiędzyobowiązkamikonstytucyjnymi......... 421 5.Gwarancjerealizacjiobowiązkówkonstytucyjnych .............. 421 5.1.Gwarancjeprawne(instytucjonalne) ............................. 422 5.2.Gwarancjepozaprawne .................................................. 422 6.Konstytucyjneobowiązkijednostki ....................................... 422 6.1.Obowiązkispoczywającenakażdympodlegającym

władzyRP ...................................................................... 423 6.2.Obowiązkispoczywającenaobywatelach ..................... 425

Rozdział VII. Zasada podziału władz ....................................................... 431

§32.Koncepcjapodziałuwładziczynnikiwarunkującejejrealizację ..... 431 I.Aspektfunkcjonalny(przedmiotowy) ........................................ 431 II.Aspektorganizacyjny(podmiotowy) ......................................... 432 III.Aspektpersonalny ...................................................................... 432§33.Systemyrządów ................................................................................. 434 I.Rodzajeodpowiedzialności ........................................................ 435 1.Odpowiedzialnośćpolityczna ................................................ 435 2.Odpowiedzialnośćkonstytucyjna(prawna) ........................... 436 II.Systemyrządów ......................................................................... 437 1.Systemprezydencki ............................................................... 437 2.Systemparlamentarny ............................................................ 437 3.Systemprezydencko-parlamentarny(systempółprezydencki,

systemprezydencjalny) .......................................................... 438 4.Systemkomitetowy(system„rządówzgromadzenia”) ......... 438 5.SystemrządówwPolsce ........................................................ 439§34.Pojęcieorganupaństwowegoitypologiaorganów............................ 440

Rozdział VIII. Organy państwowe w RP i ich kompetencje .................. 445

§35.Władzaustawodawcza ....................................................................... 446 I.Genezaiewolucjaparlamentu ................................................... 446 II.Strukturaparlamentu .................................................................. 447 1.Izbawyższa(izbarefleksji) ................................................... 449 2.Izbareprezentującakrajefederalne ....................................... 450 3.Izbatypunordyckiego............................................................ 450 4.Izbatzw.reprezentacjifunkcjonalnej .................................... 450 III.Funkcjeparlamentu .................................................................... 451 1.Funkcjaustawodawcza .......................................................... 451 2.Funkcjakontrolna .................................................................. 452

XVI Spis treści

3.Funkcjakreacyjna .................................................................. 453 IV.Modyfikacjefunkcjiparlamentuwwynikuprocesów

integracyjnychwUniiEuropejskiej ........................................... 454 V.Kadencjaparlamentu .................................................................. 460 VI.Liczbaparlamentarzystów .......................................................... 462 VII.RegulaminSejmuiRegulaminSenatu ....................................... 464 VIII.Formyzrzeszaniasięparlamentarzystów ................................... 465 IX.OrganizacjaifunkcjonowanieSejmu ......................................... 467 1.OrganySejmu ........................................................................ 467 2.FunkcjonowanieSejmu .......................................................... 478 3.KompetencjeSejmu ............................................................... 484 X.Organizacja,funkcjonowanieikompetencjeSenatu ................. 487 1.Zasadykonstytucyjne............................................................. 487 2.OrganySenatu ........................................................................ 488 3.FunkcjonowanieSenatu ......................................................... 491 4.KompetencjeSenatu .............................................................. 493 XI.ZgromadzenieNarodowe ........................................................... 495§36.Władzawykonawcza ......................................................................... 500 I.Systemysprawowania ....................................................................... 500 1.Monokratyczny .......................................................................... 500 2.Dualistyczny .......................................................................... 500 2.1.Systemgabinetowy ........................................................ 501 2.1.1.Geneza ........................................................................ 501 2.1.2.Kształtwspółczesny .................................................... 502

2.2.Systemkanclerski .......................................................... 502 2.3. System resortowy........................................................... 502 2.4.Systemprezydencjalny .................................................. 503 3.Systemdepartamentalny ........................................................ 503 4.Systemdyrektorialny ............................................................. 503 II.PrezydentRP .................................................................................... 504 1.PozycjaPrezydentawsystemieorganówpaństwa ................ 504 2.KompetencjePrezydenta ....................................................... 505 2.1.Tradycyjnefunkcjegłowypaństwa ............................... 507 2.2.Wydawanieaktówprawnych ......................................... 520 2.3.KompetencjePrezydentazwiązanezfunkcjonowaniem

parlamentu ..................................................................... 520 2.4.KompetencjePrezydentazwiązanezfunkcjonowaniem

rządu .............................................................................. 522 2.5.KompetencjePrezydentazwiązanezfunkcjonowaniem

sądów ............................................................................. 525 3.OdpowiedzialnośćPrezydenta ............................................... 526 III.RadaMinistrów .............................................................................. 528 1.Skład,zasadyorganizacjiifunkcjonowania .......................... 528 2.KompetencjeRadyMinistrów ............................................... 532 3.PozycjaustrojowaPrezesaRadyMinistrów .......................... 542 4.Ministrowie ............................................................................ 545

XVIISpis treści

5.OdpowiedzialnośćRMijejczłonków ................................... 546 5.1.Odpowiedzialnośćpolityczna ........................................ 546 5.2.Odpowiedzialnośćkonstytucyjna .................................. 548 5.3.Odpowiedzialnośćkarna ................................................ 548§37.Sądy ................................................................................................... 549 I.Pojęciewładzysądowniczejipojęciewymiaru

sprawiedliwości .......................................................................... 549 II.Systemorganówwymiarusprawiedliwości ............................... 550 1.SądNajwyższy ....................................................................... 550 2.Sądypowszechne ................................................................... 552 3.Sądyadministracyjne ............................................................. 556 4.Sądywojskowe ...................................................................... 558 5.WspółpracasądówitrybunałówzTrybunałem

SprawiedliwościUniiEuropejskiej........................................ 561 III.Trybunały ................................................................................... 563 1.TrybunałKonstytucyjny ........................................................ 563 2.TrybunałStanu ....................................................................... 563 IV.KrajowaRadaSądownictwa ...................................................... 567 V.Konstytucyjnezasadywymiarusprawiedliwości ...................... 569 1.Zasadaniezawisłościsędziowskiej ........................................ 569 2.Zasadaniezależnościsądów .................................................. 572 3.Zasadajednolitościsądów ..................................................... 572 4.Zasadadwuinstancyjnościpostępowaniasądowego ............. 573 5.Zasadaudziałuobywateliwsprawowaniuwymiaru

sprawiedliwości...................................................................... 573 6.ZasadanadzorujudykacyjnegoSąduNajwyższego .............. 575§38.ProkuraturaiInstytutPamięciNarodowej ......................................... 575 I. Prokuratura ................................................................................. 575 II.InstytutPamięciNarodowej ....................................................... 579§39.Organykontrolipaństwowejiochronyprawa ................................... 581 I.Pojęciekontroli .......................................................................... 581 II.NajwyższaIzbaKontroli ............................................................ 582 III.RzecznikPrawObywatelskich ................................................... 588 IV.RzecznikPrawDziecka .............................................................. 592 V.KrajowaRadaRadiofoniiiTelewizjiiRadaMediów

Narodowych ............................................................................... 594 VI.NarodowyBankPolski ............................................................... 599 1. Prezes NBP ............................................................................ 599 2.RadaPolitykiPieniężnej ........................................................ 600 3.ZarządNBP ............................................................................ 602

Rozdział IX. Samorząd .............................................................................. 603

§40.Pojęciesamorządu ............................................................................. 603§41.Pojęcieiistotasamorząduterytorialnego .......................................... 603§42.SamorządterytorialnywPolsce ........................................................ 606 I.Organysamorząduterytorialnegoiichkompetencje ................. 613

XVIII Spis treści

1.Gmina ..................................................................................... 613 2. Powiat .................................................................................... 618 3. Województwo ........................................................................ 621 II.Zrzeszeniajednosteksamorząduterytorialnego .............................. 624 III.Nadzórnadsamorządemterytorialnym ......................................... 627 1.Nadzórnaddziałalnościąsamorządugminnego .................... 629 2.Nadzórnaddziałalnościąsamorządupowiatu ....................... 630 3.Nadzórnaddziałalnościąsamorząduwojewództwa.............. 630 4.Samorządowekolegiaodwoławcze ....................................... 631§43.Samorządzawodowy ......................................................................... 631

Indeksrzeczowy ........................................................................................... 635

Wykaz skrótów

1. Akty normatywneEKPCz Konwencjaz4.11.1950r.oochronieprawczłowiekaipodsta-

wowychwolności(Dz.U.z1993r.Nr61,poz.284zezm.)EKSL Europejska Karta Samorządu Lokalnego z 15.10.1985 r.

(Dz.U.z1994r.Nr124,poz.607)IPNU ustawaz18.12.1998r.oInstytuciePamięciNarodowej–Ko-

misjiŚciganiaZbrodniprzeciwkoNarodowiPolskiemu(tekstjedn.Dz.U.z2016r.poz.1575)

KartaNZ umowamiędzynarodowaz26.6.1945r.–KartaNarodówZjed-noczonych,statutMiędzynarodowegoTrybunałuSprawiedliwo-ściiPorozumienieustanawiająceKomisjęPrzygotowawcząNa-rodówZjednoczonych(Dz.U.z1947r.Nr23,poz.90zezm.)

KC KodekscywilnyKK KodekskarnyKonstytucjaRP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U.

Nr78,poz.483zezm.izesprost.)KPA KodekspostępowaniaadministracyjnegoKWyb KodekswyborczyManPosUustawaz9.5.1996r.owykonywaniumandatuposłaisenatora

(tekstjedn.Dz.U.z2016r.poz.1510)MKU ustawa konstytucyjna z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosun-

kach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypo-spolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Mała Kon-stytucja) (Dz.U. Nr 84, poz. 426 ze zm.)

MPPOiP umowa międzynarodowa z 19.12.1966 r. – Międzynarodo-wyPaktPrawObywatelskichiPolitycznych(Dz.U.z1977r.Nr38,poz.167)

NIKU ustawa z 23.12.1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (tekstjedn.Dz.U.z2017r.poz.524)

ObPolU ustawaz2.4.2009r.oobywatelstwiepolskim (Dz.U.z2012r.poz.161zezm.)

OgłAktustawaz20.7.2000r.oogłaszaniuaktównormatywnychinie-których innychaktówprawnych(tekst jedn.Dz.U.z2016r.poz.296zezm.)