Prawo Plansze Becka

cena 49 zł 9 788325 500528

ISBN 9788325500528

PLANSZE BECKA

„Podstawy prawa” są pierwszą pozycją w nowej serii publikacji Wydawnictwa C. H. BECK – PLANSZE BECKA. Seria ta opiera się na prezentacji wiadomościw tablicach, schematach i wykresach, stanowiących samodzielne całości, w dominującym układzie: jedno zagadnienie – jedna strona.

„Podstawy prawa” składają się z trzech części. W pierwszej zaprezentowane zostały elementarne zagadnienia prawa, tradycyjnie zaliczane do przedmiotu: „Prawoznawstwo” lub „Wstęp do prawoznawstwa”, znajdującego się w programie studiów prawniczych. Wiadomości te stanowią najczęściej także trzon przedmiotów prawnych nauczanych na kierunkach nieprawniczych w ramach „Podstaw prawa”, „Elementów prawa” czy też „Encyklopedii prawa”. W części drugiej zaprezentowana została podstawowa materia prawa konstytucyjnego, a więc przede wszystkim tematyka zasad ustrojowych państwa, struktura i kompetencje organów państwowych, a także podstawowe zagadnienia polskiego prawa wyborczego. Część trzecia zawiera wiadomości z zakresu części ogólnej prawa administracyjnego. Przedstawia pojęcia typowe dla administracji, charakteryzuje różne rodzaje podmiotów administracyjnych, formy działania administracji ze szczególnym uwzględnieniem aktów administracyjnych, a także elementy procedury administracyjnej.

„Podstawy prawa” kierowane są zarówno do studentów prawa, jak i słuchaczy kierunków nieprawniczych, umożliwiają szybkie porządkowanie i systematyzo-wanie materiału. Walory opracowania pozwalają kształtować krąg potencjalnych Czytelników szeroko – czyniąc z nowej propozycji Wydawnictwa C. H. BECK uni-wersalne opracowanie podstawowych wiadomości o prawie.

Mateusz Droba – asystent Uniwersytetu Rzeszowskiego. Posiada bogate doświadczenie dydaktyczne. Prowadził zajęcia (ćwiczenia) z przedmiotów prawniczych na kierunku prawniczym oraz wykłady i ćwiczenia na kierunkach nieprawniczych (m.in. ekonomii), w tym także w wyższej szkole zawodowej. Autor publikacji naukowych z zakresu prawa administracyjnego i cywilnego.

www.sklep.beck.pl, e-mail:[email protected]://www.beck.pl, tel. 022 31 12 222, fax: 022 33 77 601

PODSTAWY PRAWA

PLANSZE

BECKA

DROBA

PODSTAWY PRAWA

PRAWOZNAWSTWOPRAWO KONSTYTUCYJNEPRAWO ADMINISTRACYJNE

MATEUSZ DROBA

PLANSZE BECKA

PLANSZE BECKA

Podstawy prawa

W sprzedaży:

B. BanaszakPRAWO KONSTYTUCYJNE, wyd. 4

Studia Prawnicze

P. Nowik, E. WronikowskaZBIOROWE PRAWO PRACY

Skrypty Becka

J. OniszczukFILOZOFIA I TEORIA PRAWA

Studia Prawnicze

T. Stawecki, P. WinczorekWSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA, wyd. 4

Skrypty Becka

A. M. ŚwiątkowskiMIĘDZYNARODOWE PRAWO PRACY. TOM I. MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

PRAWO PRACY, WOLUMEN 1; STANDARDY MIĘDZYNARODOWE, WOLUMEN 2

Studia Prawnicze

A. Grześkowiak (red.)

PRAWO KARNE

Skrypty Becka

R. GolatHISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKI

Ćwiczenia Becka

M. Błachut, W. Gromski, J. KaczorTECHNIKA PRAWODAWCZA

Podręczniki Prawnicze

www.sklep.beck.pl

PODSTAWY

PRAWA

PRAWOZNAWSTWO

PRAWO KONSTYTUCYJNE

PRAWO ADMINISTRACYJNE

Wydawnictwo C. H. BECK

WARSZAWA 2008

PLANSZE BECKA

► MATEUSZ DROBA

Redakcja: Magdalena Cymerska

Projekt okładki: Paweł Dunia

ISBN 978-83-2550-052-8

© Wydawnictwo C. H. Beck 2008

Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.

ul. Gen. Zajączka 9, 01-518 Warszawa

Skład i łamanie: Ewa Zduńczyk

Druk i oprawa: P.W.P INTERDRUK, Warszawa

VM. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Spis treści

Wprowadzenie XI

Część I. Prawoznawstwo 1Tabl. 1. Pojęcie „państwo” 3Tabl. 2. Cechy państwa 4Tabl. 3. Teorie powstania państwa 5Tabl. 4. Funkcje państwa 6Tabl. 5. Typ i forma państwa 7Tabl. 6. Aparat państwowy – mechanizm państwowy – organ państwowy 8Tabl. 7. Partie polityczne (ujęcie podstawowe) 9Tabl. 8. Demokratyczne państwo prawne – część I 10Tabl. 9. Demokratyczne państwo prawne – część II 11Tabl. 10. Samorząd i jego istota 12Tabl. 11. Teorie i standardy międzynarodowe samorządu terytorialnego 13Tabl. 12. Koncepcje prawa 14Tabl. 13. Pozaprawne systemy reguł postępowania 15Tabl. 14. Różne systemy prawa 16Tabl. 15. Podstawowe pojęcia systemu prawa 17Tabl. 16. Prawo – podziały 18Tabl. 17. Akt prawny 19Tabl. 18. Poszukiwanie aktów prawnych 20Tabl. 19. Poszukiwanie informacji prawnej – orzecznictwo 21Tabl. 20. Poszukiwanie informacji prawnej – źródła branżowe i specjalistyczne 22Tabl. 21. Warianty rozumienia pojęcia „źródła prawa” 23Tabl. 22. Źródła prawa – część I 24Tabl. 23. Źródła prawa – część II 25Tabl. 24. Ogłaszanie aktów normatywnych – publikatory urzędowe 26Tabl. 25. Elementy normy prawnej 27Tabl. 26. Koncepcje budowy normy prawnej 28Tabl. 27. Rozkład elementów normy prawnej w przepisach prawnych – przykład 1 29Tabl. 28. Rekontrukcja normy prawnej – przykład 2 30Tabl. 29. Język prawny i język prawniczy 31Tabl. 30. Zasady prawa 32Tabl. 31. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część I 33Tabl. 32. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część II 34

Spis treści

VI M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 33. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część III 35Tabl. 34. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część IV 36Tabl. 35. Zasady techniki prawodawczej – część I 37Tabl. 36. Zasady techniki prawodawczej – część II 38Tabl. 37. Zasady techniki prawodawczej – część III 39Tabl. 38. Zasady techniki prawodawczej – część IV 40Tabl. 39. Zasady techniki prawodawczej – część V 41Tabl. 40. Obowiązywanie prawa – część I 42Tabl. 41. Obowiązywanie prawa – część II 43Tabl. 42. Wykładnia prawa – część I 44Tabl. 43. Wykładnia prawa – część II 45Tabl. 44. Wykładnia prawa – część III 46Tabl. 45. Wykładnia prawa – schemat 1 47Tabl. 46. Wykładnia prawa – schemat 2 48Tabl. 47. Wnioskowania i argumentacje prawnicze – część I 49Tabl. 48. Wnioskowania i argumentacje prawnicze – część II 50Tabl. 49. Fakty prawne 51Tabl. 50. Stosunki prawne 52Tabl. 51. Podmioty prawa – podział generalny – część I 53Tabl. 52. Instytucje jako podmioty prawa – podział generalny – część II 54Tabl. 53. Podmioty prawa – jednostki instytucjonalne – substraty 55Tabl. 54. Podmioty prawa a działalność gospodarcza 56Tabl. 55. Odpowiedzialność prawna 57Tabl. 56. Typy odpowiedzialności prawnej – część I 58Tabl. 57. Typy odpowiedzialności prawnej – część II 59Tabl. 58. Stosowanie prawa 60Tabl. 59. Prawo postępowania (proceduralne) – teoria – elementy – część I 61Tabl. 60. Prawo postępowania (proceduralne) – teoria – elementy – część II 62Tabl. 61. Prawo postępowania (proceduralne) – teoria – elementy – część III 63Tabl. 62. Unia Europejska – podstawy 64Tabl. 63. Unia Europejska – kalendarium 65Tabl. 64. Unia Europejska – źródła prawa – część I 66Tabl. 65. Unia Europejska – źródła prawa – część II 67Tabl. 66. Unia Europejska – instytucje – część I 68Tabl. 67. Unia Europejska – instytucje – część II 69Tabl. 68. Unia Europejska – instytucje – część III 70Tabl. 69. Unia Europejska – instytucje – część IV 71Tabl. 70. Unia Europejska – Traktat reformujący (z Lizbony) 72

Część II. Prawo konstytucyjne 73

Tabl. 1. Rodzaje konstytucji 75Tabl. 2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 76Tabl. 3. Zmiana Konstytucji 77Tabl. 4. Konstytucyjne zasady ustroju 78Tabl. 5. Zasada demokratycznego państwa prawnego 79Tabl. 6. Zasada społecznej gospodarki rynkowej 80Tabl. 7. Wolności i prawa człowieka i obywatela 81Tabl. 8. Wolności i prawa człowieka i obywatela – zasady ogólne 82Tabl. 9. Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw 83

Spis treści

VIIM. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 10. Konstytucyjny katalog wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela (art. 30–76, 82–86 Konstytucji RP) 84Tabl. 11. Partia polityczna 85Tabl. 12. Obywatelstwo 86Tabl. 13. Nabycie obywatelstwa – ujęcie podmiotowe 87Tabl. 14. Związek zawodowy 88Tabl. 15. Zgromadzenia publiczne 89Tabl. 16. Ogłaszanie aktów normatywnych 90Tabl. 17. Sejm i Senat (ogólnie) 91Tabl. 18. Kadencja Sejmu i Senatu 92Tabl. 19. Sejm i Senat – głosowania 93Tabl. 20. Funkcje Sejmu 94Tabl. 21. Organy Sejmu 95Tabl. 22. Proces ustawodawczy – część I 96Tabl. 23. Proces ustawodawczy – część II 97Tabl. 24. Status prawny posła i senatora 98Tabl. 25. Immunitet parlamentarny 99Tabl. 26. Zgromadzenie Narodowe 100Tabl. 27. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 101Tabl. 28. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 102Tabl. 29. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – część I 103Tabl. 30. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – część II 104Tabl. 31. Rada Ministrów – część I 105Tabl. 32. Rada Ministrów – część II 106Tabl. 33. Tryby powoływania Rady Ministrów 107Tabl. 34. Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów 108Tabl. 35. Prezes Rady Ministrów 109Tabl. 36. Samorząd terytorialny – zasady konstytucyjne 110Tabl. 37. Konstytucyjne zasady władzy sądowniczej 111Tabl. 38. Rodzaje sądów 112Tabl. 39. Krajowa Rada Sądownictwa 113Tabl. 40. Sąd Najwyższy 114Tabl. 41. Trybunał Konstytucyjny 115Tabl. 42. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego 116Tabl. 43. Skarga konstytucyjna 117Tabl. 44. Trybunał Stanu 118Tabl. 45. Najwyższa Izba Kontroli 119Tabl. 46. Rzecznik Praw Obywatelskich 120Tabl. 47. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 121Tabl. 48. Finanse publiczne 122Tabl. 49. Stany nadzwyczajne 123Tabl. 50. System wyborczy 124Tabl. 51. Organy wyborcze 125Tabl. 52. Wybory do Sejmu i Senatu – zarys 126Tabl. 53. Wybory do Sejmu i Senatu – część I 127Tabl. 54. Wybory do Sejmu i Senatu – część II 128Tabl. 55. Wybory do Sejmu i Senatu – część III 129Tabl. 56. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 130Tabl. 57. Wybory samorządowe do rad gmin (miast), rad powiatów i sejmików województw – część I 131

Spis treści

VIII M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 58. Wybory samorządowe do rad gmin (miast), rad powiatów i sejmików województw – część II 132Tabl. 59. Wybory samorządowe do rad gmin (miast), rad powiatów i sejmików województw – część III 133Tabl. 60. Wybory wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta) 134Tabl. 61. Wybory do Parlamentu Europejskiego – część I 135Tabl. 62. Wybory do Parlamentu Europejskiego – część II 136Tabl. 63. Referendum ogólnokrajowe 137Tabl. 64. Referendum lokalne 138

Część III. Prawo administracyjne 139

Tabl. 1. Administracja – pojęcie 141Tabl. 2. Prawo administracyjne 142Tabl. 3. Wybór definicji prawa administracyjnego i administracji 143Tabl. 4. Zasady administracji państwowej 144Tabl. 5. Stosunek administracyjnoprawny 146Tabl. 6. Centralizacja i decentralizacja 147Tabl. 7. Formy, sfery i płaszczyzny działania administracji 148Tabl. 8. Źródła prawa wewnętrznego swoiste dla działalności administracji 149Tabl. 9. Kontrola i nadzór 150Tabl. 10. Rodzaje kontroli 151Tabl. 11. Kontrola resortowa i międzyresortowa 152Tabl. 12. Sądowa kontrola administracji 153Tabl. 13. Podmioty administracyjne i podmioty administrujące 154Tabl. 14. Organ administracji – definicje 155Tabl. 15. Organ administracji – istota i podział – część I 156Tabl. 16. Organ administracji – istota i podział – część II 157Tabl. 17. Różnego rodzaju podmioty administrujące – podmioty wykonujące zadania publiczne – wybrane pojęcia, rozróżnienia, podziały – część I 158Tabl. 18. Różnego rodzaju podmioty administrujące – podmioty wykonujące zadania publiczne – wybrane pojęcia, rozróżnienia, podziały – część II 159Tabl. 19. Stowarzyszenie – część I 160Tabl. 20. Stowarzyszenie – część II 161Tabl. 21. Aparat administracyjny 162Tabl. 22. Organy naczelne i organy centralne 163Tabl. 23. Działy administracji rządowej 164Tabl. 24. Minister 165Tabl. 25. Służba cywilna 166Tabl. 26. Podmioty wykonujące zadania administracji w terenie 167Tabl. 27. Wojewoda 169Tabl. 28. Administracja zespolona 170Tabl. 29. Administracja niezespolona 171Tabl. 30. Zakład administracyjny 172Tabl. 31. Podział terytorialny – istota i rodzaje 173Tabl. 32. Podział terytorialny – rys historyczny – część I 174Tabl. 33. Podział terytorialny – rys historyczny – część II 175Tabl. 34. Samorząd terytorialny w teorii prawa administracyjnego 176Tabl. 35. Historia samorządu terytorialnego – część I 177Tabl. 36. Historia samorządu terytorialnego – część II 178Tabl. 37. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część I 179

Spis treści

IXM. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 38. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część II 181Tabl. 39. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część III 183Tabl. 40. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część IV 185Tabl. 41. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część V 186Tabl. 42. Zadania jednostek samorządu terytorialnego 187Tabl. 43. Samodzielność majątkowa samorządu terytorialnego 188Tabl. 44. Dochody jednostek samorządu terytorialnego 189Tabl. 45. Mienie jednostek samorządu terytorialnego 190Tabl. 46. Formy współdziałania samorządu terytorialnego – część I 192Tabl. 47. Formy współdziałania samorządu terytorialnego – część II 193Tabl. 48. Gospodarka jednostek samorządu terytorialnego (gospodarka komunalna) 194Tabl. 49. Nadzór nad samorządem terytorialnym – część I 195Tabl. 50. Nadzór nad samorządem terytorialnym – część II 196Tabl. 51. Nadzór nad samorządem terytorialnym – część III 197Tabl. 52. Wyspecjalizowane organy kontroli i nadzoru nad samorządem terytorialnym 198Tabl. 53. Akt administracyjny – część I 199Tabl. 54. Akt administracyjny – część II 200Tabl. 55. Akty administracyjne – podział teoretyczny – część I 201Tabl. 56. Akty administracyjne – podział teoretyczny – część II 202Tabl. 57. Decyzja administracyjna 203Tabl. 58. Decyzja administracyjna – elementy 204Tabl. 59. Decyzja administracyjna – elementy dodatkowe 205Tabl. 60. Niewładcze formy działania administracji – część I 206Tabl. 61. Niewładcze formy działania administracji – część II 207Tabl. 62. Postępowanie administracyjne – rodzaje 208Tabl. 63. Egzekucja w administracji – część I 209Tabl. 64. Egzekucja w administracji – część II 210Tabl. 65. Sądy administracyjne 211

Wykaz literatury, aktów prawnych oraz przypisy 213

Indeks rzeczowy 239

XIM. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Wprowadzenie

Władysław Tatarkiewicz pisał niegdyś, że aby pewna treść przeszła z umysłu piszącego do umysłu czytającego, musi być dokonana pewna praca, a jest lepiej, gdy tę pracę wykona piszący. Praca autora niniejszego skryptu miała w przeważającej mierze charakter formalno-techniczny. Starałem się przede wszystkim dokonać możliwej do zaakceptowania syntezy prezentowanych zagadnień prawnych, nie tra-cąc jednak z pola widzenia jak największej ilości ich istotnych cech. Czy został osiągnięty w tej sferze rozsądny kompromis pomiędzy stopniem szczegółowości a przejrzystością opracowania, warunkowany także technicznymi możliwościami składu drukarskiego w określonym formacie, ocenią Czytelnicy.

Systematyka skryptu, grupowanie zagadnień w tabelach, zamykanie poszczególnych wiadomości w elementach graficznych, układanie ich w graficzno-słowne schematy ma na celu ułatwienie Czytel-nikowi percepcji złożonej materii normatywnej. Zamiarem autora, służącym lepszej mnemotechnice, miało być także uwolnienie tekstu od formalizmu – większość zagadnień prezentowanych jest w formie tekstu wolnego, upodobnionego do swobodnej notatki, mającej za zadanie syntetyzować i uwypuklić istotę danej regulacji, instytucji, procedury prawnej. Prezentację teorii starałem się możliwie bogato ilu-strować normatywnymi przykładami. Konstruując książkę korzystałem z klasycznych podręczników oraz opracowywałem źródłowe akty normatywne.

Publikacja składa się z trzech części. W Części I zaprezentowane zostały zagadnienia podstawo-we prawa, tradycyjnie zaliczane do przedmiotu: „Prawoznawstwo” lub „Wstęp do prawoznawstwa”, znajdującego się w programie studiów prawniczych. Wiadomości te stanowią najczęściej także trzon przedmiotów prawnych nauczanych na kierunkach nieprawniczych w ramach „Podstaw prawa”, „Ele-mentów prawa” czy też „Encyklopedii prawa”. W Części II starałem się ująć podstawową materię pra-wa konstytucyjnego, a więc przede wszystkim tematykę konstytucyjnych zasad ustrojowych państwa, strukturę i kompetencje konstytucyjnych organów państwowych, a także podstawowe zagadnienia polskiego prawa wyborczego. Część III zawiera kanoniczne wiadomości z zakresu części ogólnej pra-wa administracyjnego, w szczególności przedstawia pojęcia typowe dla administracji, charakteryzuje różne rodzaje podmiotów administracyjnych, formy działania administracji ze szczególnym uwzględ-nieniem aktów administracyjnych, a także pewne elementy procedury administracyjnej.

Skrypt niniejszy kierowany jest w głównej mierze do studentów, tak studiów prawniczych, jak i kie-runków nieprawniczych. Wydaje się, że poziom szczegółowości prezentowanych zagadnień pozwoli na szybkie porządkowanie i systematyzowanie materiału, przybliży materię prawoznawstwa, Konsty-tucję Rzeczypospolitej Polskiej oraz podstawowe zagadnienia ogólnego prawa administracyjnego.

Pozostaje mi wyrazić nadzieję, że pozycja niniejsza spotka się z zainteresowaniem.

Mateusz DrobaRzeszów, lipiec 2008 r.

Część I. Prawoznawstwo*

* Poszczególne tablice uzupełnione zostały – zamieszczonym na końcu książki, s. 213–238 – wykazem literatu-ry, aktów prawnych oraz przypisami.

Część I. Prawoznawstwo

3M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

JEDNOSTKA GEOPOLITYCZNA

Trzy cechy państwa (G. Jellinek)

określone, wyodrębnione terytorium

grupa ludzi (naród) zamieszkujących terytorium

jedna władza zwierzchnia

Tabl. 1. Pojęcie „państwo”

Pojęcie „państwo” może być rozumiane jako:

ORGANIZACJA SPOŁECZNA

– tworząca system celowy – organizacja państwowa ze względu na jej złożoność tylko częściowo spełnia to kryte-rium

– kształtująca własne normy postępowania – prawo i powołująca instytucje stojące na straży ich przestrzegania

– mająca najbardziej złożoną strukturę (określa zasady funkcjonowania innych organizacji, np. prawo państwa określa status stowarzyszeń, spółek)

– mająca charakter uniwersalny (łącząca elementy, jednostki różnorodne: ekonomicznie, narodowościowo, raso-wo, religijnie)

PODMIOT PRAWA

PODMIOT PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO – suwerenna (samostanowiąca politycznie) jednostka geopolityczna (posiadająca terytorium, zamieszkującą je

ludność, władzę)

PODMIOT PRAWA WEWNĘTRZENEGO– zinstytucjonalizowana władza nadrzędna – w opozycji do podmiotów jej podlegających (obywateli, organizacji

prywatnych), które są jej podporządkowane (w krajach demokratycznych jedynie legalistycznie, w krajach totali-tarnych: w szerokim spektrum aspektów życiowych)

– podmiot gospodarczy (Skarb Państwa)

APARAT PAŃSTWOWY

– ogół organów państwowych, wyposażonych w określone kompetencje i spełniających określone funkcje

DEFINIOWANIE PAŃSTWA

funkcjonalne: państwo jest zrzeszeniem w celu korzystania z prawa, dla dobra powszechnego (Grocjusz), organizacją społeczną mającą na celu rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczanie dóbr (J. R. Pennock, D. G. Smith)

strukturalno-elementowe: bazują na trójelementowości wyróżnionej przez G. Jellinka

socjologiczne: państwo jako zorganizowana zbiorowość polityczna, całość mogąca podlegać wyróżnieniu etniczne-mu, kulturowemu, ekonomicznemu

psychologiczne: państwo to zbiór wyobrażeń (przeżyć) związanych z władzą i podporządkowaniem się władzy

klasowe: państwo jako instrument panowania, dominacji określonej klasy społecznej

Tabl. 1


4 M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 2. Cechy państwa

ORGANIZACJA INTEGRUJĄCA I ROZSTRZYGAJĄCA KONFLIKTY SPOŁECZNE

podstawowe płaszczyzny konfliktów:1) dostęp poszczególnych jednostek i grup do dóbr materialnych i kulturowych2) dostęp do sprawowania władzy (ustalającej zasady podziału dóbr)3) dostęp do reprezentacji, posiadanie „własnego głosu”

integralność wbrew tendencjom dezinte-grującym i konfliktom możliwa jest dziękiwładzy i jej podstawowemu instrumen-towi – normom prawnym przyjętym na zasadzie:a) teorii consensusu – zgody na podsta-wowe wartości leżące u źródeł prawa państwab) teorii konfliktu – decydująca jest niezgoda (konsensus), lecz przymus

przez:1) wykształcenie mechanizmów selekcji i hierarchiza-cji potrzeb i dążeń, ze względu na ograniczone możli-wości ich zaspakajania (np. leki refundowane a towary luksusowe obarczone dodatkowym podatkiem) 2) opanowanie najistotniejszych, najbardziej roz-ległych, grożących utratą integralności konfliktówspołecznych (np. strajki silnych grup zawodowych)3) organizowanie działań jednostkowych i zbioro-wych w celu wytwarzania deficytowych dóbr

CECHY PAŃSTWA

ORGANIZACJA POLITYCZNApaństwo sprawuje władzę polityczną, mającą rozległy i kompleksowy charakter – odnosi się do całości społeczeństwa (w ra-mach którego funkcjonują różne grupy), decyduje o zasadach rozdziału dóbr, stymuluje i powinno godzić konflikty wewnętrznemiędzy grupami społecznymi oraz dysponuje najostrzejszymi środkami represji

ORGANIZACJA SUWERENNA (pojęcie interdyscyplinarne i wieloznaczne) – państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie reali-

zacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa, chyba że dobrowolnie na pewien rodzaj zależności się zgodziło (np. przystępując do Unii Europejskiej)

– zasada nieinterwencji (Karta Narodów Zjednoczonych z 26.6.1945 r.)strona zewnętrzna suwerenności: prawo międzynarodowestrona wewnętrzna suwerenności: prawo konstytucyjne

twórca pojęcia suwerenności – J. Bodin (XVI w.) – monarcha jako

suweren ma władzę najwyższą, niezwiązaną prawami, dysponuje monopolem tworzenia i stosowania prawa oraz przymusem państwowym

– J. J. Rousseau (XVIII w.) – suwerenem jest lud jako całość

suwerenem według Konstytucji RP z 2.4.1997 r. jest naród (art. 4 ust. 1). tzw. klauzula europejska (art. 90 ust. 1 Konstytucji) dopuszcza ograniczenie w wykonywaniu suwerenności (lecz nie ograni-czenie samej suwerenności) na podstawie dobrowolnej umowy międzynarodowej

ORGANIZACJA TERYTORIALNA państwo sprawuje władzę nad wyodrębnioną i niezależną od innych państw częścią powierzchni ziemskiej, wraz z wodami śródlądowymi, przyległymi pasami wód morskich, przestrzenią powietrzną nad tymi obszarami, aż do sfery kosmicznej

terytorium lądowe

część powierzchni ziemskiej wraz z wodami śródlądowymi

terytorium morskiemorskie wody wewnętrzne (np. zatoki) oraz morze terytorial-ne (obszar rozciągający się na 12 mil morskich w głąb morza liczony od linii podstawowej morza terytorialnego lub, w przy-padku jej braku, nad otwartym morzem, od linii brzegowej)

terytorium powietrznepas powietrza nad terytorium lądowym i morskim w zasadzie do granicy przestrzeni kosmicznej

morze otwarte – zasada wolności mórz – nie należy do teryto-rium żadnego z państwdna i podziemie mórz – stanowią wspólne dziedzictwo ludzkości

terytoria specjalneeksterytorialność ambasad, pań-stwowych (wojskowych, policyjnych) statków morskich i powietrznych

ORGANIZACJA DZIAŁAJĄCA PRZEZ WYODRĘBNIONY APARAT PAŃSTWOWY zespół instytucjonalno-osobowy zorganizowany hierarchicznie i terytorialnie, dysponujący przymusem legalnym

ORGANIZACJA PRZYMUSOWA– przynależność do organizacji państwowej powstaje najczęściej z mocy prawa poprzez narodzenie się z obywateli danego

państwa (zasada krwi) bądź urodzenie się na jego terytorium (zasada ziemi); praktycznie nie sposób znaleźć się poza zwierzch-nictwem państwa jako organizacji przymusowej, gdyż nawet jako apatryda (osoba nieposiadająca obywatelstwa żadnego państwa) będziemy podlegać organizacji państwowej, na której terytorium się znajdujemy, i jej prawu

– istnieje możliwość zrzeczenia się obywatelstwa polskiego (za zgodą Prezydenta RP)

Tabl. 3Tabl. 2



Tabl. 3. Teorie powstania państwa

TEORIE POWSTANIA PAŃSTWA

STAROŻYTNOŚĆ Arystoteles: człowiek jest zwierzęciem politycznym – predestynowany naturalnie do życia w państwie; małżeństwo > rodzina > gmina > polis (jako wspólnota samowystarczalna)Platon: państwo powstaje, gdyż jednostki nie są samowystarczalne, jest tworem spontanicznym

DOKTRYNA TEOLOGICZNA

(powstanie: starożytność, rozwój: średniowiecze) – przedstawiciele: św. Paweł z Tarsu, św. Augu-

styn, św. Tomasz Akwinata– monarcha „z łaski bożej” (Dei gratia), władza

pochodzi od Boga– konkretne postacie władzy (źle nabyta,

nielegitymizowana) nie korzystają z takiego domniemania – poddani mogą okazać niepo-słuszeństwo

DOKTRYNA PATRIARCHALNA

(korzenie: średniowiecze, rozwój: koniec XVII w.)– przedstawiciel: R. Filmer– ewolucja: rodzina > ród > państwo– władza państwowa (królewska) jak

władza ojca rodziny nad jej członkami; ludzie nie są równi z natury, umowa społeczna nie ma racji bytu, gdyż lud nie wybiera sobie sam zwierzchnictwa

PATRYMONIALIZM

(korzenie: średniowiecze, sformułowanie: XIX w.)– przedstawiciel: K. L. Haller– władza państwowa wywodzi

się z posiadania własności ziemi

– brak wyjaśnienia, skąd bierze się prawo własności ziemi (milcząco: prawo naturalne)

UMOWA SPOŁECZNA (XVII/XVIII w.)

– zaczątki: u Epikura, Platona, Cycerona– przedstawiciele: Grocjusz, J. J. Rousseau, J. Locke, T. Hobbes, B. Spinoza, H. Kołłątaj – źródłem władzy jest społeczność ludzka – „lud”, – przed zawarciem umowy społecznej ludzkość pozostawała w „stanie naturalnym”:

a) ocenianym pesymistycznie – „człowiek jest z natury zły” (Hobbes) – stan ten więc powodował „wojnę wszystkim przeciw wszyst-kim”, państwo to zło konieczne, by zapewnić ludziom minimalne bezpieczeństwo

b) ocenianym optymistycznie – człowiek jest z natury dobry (Locke, Rousseau) – stan ten był więc „złotym wiekiem”

– lud powierza wykonanie władzy (w swoim własnym interesie) państwu – władcy na drodze umowy społecznej, lub oddaje się pod zwierzchnictwo („w niewolę” na mocy kontraktu – Grocujsz), dwuetapowo (utworzenie społeczeństwa, a następnie powstanie konkretnej władzy – J. Locke)

– w wypadku nadużywania władzy, władzy niesprawiedliwej lud ma słuszne prawo „wypowiedzieć” umowę, powstać przeciw władzy

TEORIE PODBOJU (XIX w.)

– przedstawiciele: E. Duhring (poglądy jego zwalczał F. Engels), L. Gumplowicz– rozwój historyczny stymuluje tylko działalność wybitnych (silnych) jednostek, ras, plemion– walka ras, plemię zwycięskie ustanawia władzę

TEORIA ROZWARSTWIENIA KLASOWEGO

– przedstawiciele: F. Engels (wcześniejsze badania: L. H. Morgan), K. Marks, W. Lenin– powstanie państwa poprzedza ustrój rodowo-plemienny, będący związkiem osobowym, a nie terytorialnym, brak zorganizowane-

go aparatu przymusu, wyodrębnionej władzy– wzrost wydajności pracy, starszyzna rodowa zaczyna przywłaszczać sobie nadwyżkę dóbr pozostałych po zaspokojeniu potrzeb

członków rodu, dokonuje się rozwarstwienie ekonomiczne, pojawia się własność prywatna a wraz z nią przeciwstawne interesy, społeczeństwo rozpada się na klasy (posiadaczy versus najemnicy)

TEORIE SOCJOLOGICZNE (XIX/XX w.)

– twórcy: E. Durkheim, L. Duguit– państwo solidaryzujące różnorodne interesy grup społecznych, państwo nie tworzy prawa lecz nadaje przymus instytucjonalny (L. Duguit)

teoria organiczna (A. Comte, H. Spencer, O. Gierke) – zjawiska społeczne jako najwyższy rodzaj zjawisk biologiczno-przyrodniczych; podział w społeczeń-stwie jest naturalny, analogia do funkcji różnych organów ciała ludzkiego

teoria akceptacji (M. Weber) – władza państwowa jest uznana przez ogół społeczeństwa z powodów:– charyzmatycznych (cechy przywództwa, szacunek, boskość)– tradycjonalistycznych (przywiązanie, strach przez zmianą, sprawdzone wzorce)– racjonalistycznych (np. władza zapewnia bezpieczeństwo)

TEORIE PSYCHOLOGICZNE (XX w.)

– najwybitniejszy przedstawiciel: L. Petrażycki

– powstanie władzy państwowej jest wynikiem przeżyć, świadomości konieczności podporząd-kowania u poddanych i skorelowanego z nim żądania podporządkowania się władzy u rzą-dzących (przeżycie imperatywno-atrybutywne)

– powstanie państwa jest związane z ewolucją psychiczną człowieka, gdy przestają wystarczać więzy rodowe i pojawiają się relacje między obcymi osobnikami

Tabl. 3Tabl. 2



Tabl. 4. Funkcje państwa

KLASYFIKACJA FUNKCJI PAŃSTWA

kryterium społeczne:– funkcje ogólnonarodowe (np. obrona granic)– funkcje klasowe (grupowe, cząstkowe np. szczególna ochrona

pracowników wykonujących prace szczególnie niebezpieczne)kryterium czasowe:– funkcje trwałe – funkcje czasowe (np. zwalczanie skutków powodzi)kryterium terytorialne (zasięgu):– wewnętrzne– zewnętrzne (obronność, wymiana handlowa)– ogólnopaństwowe– lokalne (np. dbanie o zachowanie infrastruktury lokalnej)

funkcje wewnętrzne:– organizowania– regulowania– ochronna (ład i porządek)– gospodarcza– socjalna– wychowawcza (kulturowa)

inny podział funkcji:

a) ochronna – systemu społecznego i porządku prawnegob) adaptacyjna – dostosowa-nia struktury i prawa do zmian społecznych, technicznych itp.c) innowacyjna – prognozo-wanie, eliminowanie perspek-tyw niepożądanych na rzecz pożądanych

funkcje zewnętrzne:– obrony– ataku– utrzymania status quo

FUNKCJE PAŃSTWA

PAŃSTWO INTERWENCJONISTYCZNE A PAŃSTWO LIBERALNE

LIBERALIZM

– m.in. M. Friedman, L. von Mises– indywidualistyczna koncepcja społeczeństwa– zadania państwa to ochrona interesów jednostki, zabezpieczenie jej

nietykalności osobistej i majątku– nieingerowanie państwa w życie gospodarcze – państwo ma być tylko

jak „nocny stróż”, pozwolić działać „niewidzialnej ręce rynku” – państwo na straży swobody umów, naturalnych praw rynku (podaż,

popyt) i wolnej konkurencji – koncepcja instrumentalnej wartości państwa (nie więcej niż trzeba, by

chronić i zabezpieczać)– gwarancje praworządności i wolności jednostki

współcześnie neoliberalizm – dopuszcza interwencjonizm państwowy umiarkowany w wydzielonych dziedzinach życia społecznego, państwo powinno niwelować napięcia, dokonywać niezbędnych reform społecz-nych – własność prywatna, swoboda umów, przyrodzone prawa jednostki muszą pozostać nienaruszone

INTERWENCJONIZM

– ingerencja w sferę socjalną, pracowniczą, edukację, ubezpieczenia społeczne

rola państwa w życiu ekonomicznym – J. M. Keynes– państwo regulatorem podziału dochodu, inwestycje państwowe, protekcjonizm państwowy

interwencjonizm bezpośredni: nacjonalizacja

interwencjonizm pośredni: wchodzenie państwa w sektor prywatny (spółki z udziałem Skarbu Państwa), poprzez politykę finansową (np. ulgi podatkowe), po-moc publiczną, specjalne strefy ekonomiczne, dotacje celowe, premie eksportowe, reglamentację działalno-ści gospodarczej, koncesje i zezwolenia

FUNKCJE PRAWA

– organizacyjna (porządkuje życie społeczne, ujarzmia chaos)– ochronna (zapewnia ochronę różnorakim dobrom)– kontrolna (służebna funkcji ochronnej)– represyjna (karze)– wychowawcza i resocjalizacyjna (kształtuje, utrwala i koryguje w kierunku pożądanych postaw społecznych) – rozstrzygania konfliktów (stwarza drogi i tryby rozwiązywania sporów indywidualnych i zbiorowych)– partycypacyjna (wykształca mechanizmy wpływu jednostek i grup społecznych na władzę, prawo do reprezentacji i zabierania

głosu)

to główne kierunki jego działalności realizujące zadania, jakie sobie stawia, o zakresie określonym celami, które państwo chce osią-gnąć1

zarówno termin „państwo” jak i termin „funkcja” jest wieloznaczny i może być różnie określany; można przyjąć iż funkcją jest ukierun-kowana społecznie realizacja jakiegoś założonego przez dany podmiot społeczny celu2

Tabl. 5Tabl. 4



Tabl. 5. Typ i forma państwa

Typ modelowy (zakładany a priori) – konstrukt idealny

– platońskie polis, rządzone przez arystokrację ducha– M. Weber: typ charyzmatyczny, tradycjonalistyczny, racjonalistyczny

Materializm historyczny: o typie państwa decyduje ukształtowanie historyczne stosunków ekonomicznych, typ stosunków produkcji, jaka klasa społeczna posiada własność tych środków.

typy państw:1) niewolnicze2) feudalne3) burżuazyjne4) socjalistyczne

Typ empiryczny (a posteriori) – opisane na podstawie konkretów historycznych

G. Jellinek: 1) typ antyczno-orientalny2) typ helleński 3) typ rzymski4) typ średniowieczny5) typ współczesny

podział Arystotelesa ze względu na formę:

– rządy jednoosobowe (monarchia i tyrania) – rządy kolegialne (arystokracja i oligarchia) – rządy ludu (politea, gdzie dominuje klasa średnia i demokracja)

TYP I FORMA PAŃSTWA

FORMA PAŃSTWA

rozumie się przez nią budowę (strukturę) organów władzy państwowej, sposób jej zdobywania i partycypacji, środki i metody spra-wowania tej władzy oraz terytorialno-administracyjny ustrój państwa

ze względu na strukturę i właściwości organów władzy

monarchia

– władza faktycznie lub nominalnie skupiona w jednej osobie– dziedzinie lub dożywotnio nabyta

rodzaje monarchii (ewolucja historyczna):– rozdrobnienia feudalnego– stanowa– absolutna– konstytucyjna– parlamentarna

republika– władza należy do osób lub instytucji wybranych w określo-nym trybie na określony czas

ze względu na środki i metody sprawowania władzy (reżim polityczny)

demokratyczne

– demokracje bezpośrednie (starożytne greckie polis, współ-cześnie najsilniejsza w Szwajcarii) – demokracje pośrednie (więk-szość państw europejskich)

niedemokratyczne

– autorytarne (system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, siłach wojskowych: Hiszpania – F. Franco, Chile – A. Pinochet), – totalitarne (system rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb i masowej monopartii: ZSRR, III Rzesza Niemiecka)

ze względu na relacje pomiędzy organami państwowymi

1) system dyrektoriatu (Francja 1795–1799), 2) system parlamentarny, 3) system parlamentarno-gabinetowy (Polska), 4) system gabinetowo-parlamentarny, 5 ) system parlamentarno-komitetowy (Komuna Paryska, Szwajcaria), 6) system kanclerski (Niem-cy), 7) system prezydencki (USA), 8) system semiprezydencki (Francja)

ze względu na strukturę administracyjno-terytorialną

państwa unitarne jednostki administracji terenowej podporządko-wane organom centralnym jednym dla całego państwa (z zachowaniem niezależności samorządu, jeśli istnieje) Konstytucja RP z 2.4.1997 r. – art. 3: „Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym”

państwa złożone– federacje (poszczególne części składowe np. stany, landy dysponują określoną samodzielnością w zakresie ustawodawczym, wykonawczym, sądowniczym, często posiadają własne parlamenty i rządy przy określeniu kompetencji władz ogólnozwiązkowych (polityka zagra-niczna, bezpieczeństwo itp.), np. USA, Niemcy– konfederacje – związek kilku państw przy zachowa-niu pełnej ich suwerenności, często celowy, tymczaso-wy, ulega rozwiązaniu po ustaniu przyczyny zawiązania lub zrealizowaniu celu

unia personalna – związek dwóch lub więcej państw posiadających wspól-nego monarchę (króla), przy za-chowaniu odrębnego systemu instytucji państwowych

unia realna – związek dwóch lub większej liczby państw, oparty na wspólnych instytu-cjach państwowych

Tabl. 5Tabl. 4



Tabl. 6. Aparat państwowy – mechanizm państwowy – organ państwowy

APARAT PAŃSTWOWY – MECHANIZM PAŃSTWOWY – ORGAN PAŃSTWOWY (w zarysie)

zob. Część III. Prawo administracyjne

STOSUNEK POJĘĆ (SZERSZE – WĘŻSZE)

MECHANIZM PAŃSTWOWY obejmuje ogół organów państwa(składających się na aparat państwowy)a także wszelkie siły polityczne i społeczne związane z funkcjonowaniem organizacji państwowej (partie polityczne, grupy nacisku – lobby, organizacje pozarządowe, samorządy zawodowe i gospodarcze itp.)

APARAT PAŃSTWOWY całokształt organów, za pomocą których państwo spełnia swoje różnorodne funkcje

ORGAN PAŃSTWOWY

aparat administracyjny– nie należy go mylić z pojęciem „aparatu państwowego”– aparat administracyjny to jednostka (lub ogół jednostek) o charakterze oso-bowo-technicznym, których zadaniem jest umożliwienie techniczno-praktyczne wykonywania przez organ administracyjny jego zadań (obsługa zadań organu) np. aparatem administracyjnym organu, którym jest minister, jest urząd zwany ministerstwem, jego komórki (departamenty, wydziały) i pracownicy, aparatem administracyjnym wójta jest urząd gminy itd.

ORGAN PAŃSTWOWY to:

osoba lub zespół osób wyposażonych przez prawo w określone kompetencje władcze i realizujących je w określonym trybie

strukturalnie, organizacyjnie i kompeten-cyjnie wyodrębniona część aparatu pań-stwowego spełniająca określone funkcje

podmiot władczy, dysponujący środkami przymusu państwowego

UPROSZCZONY PODZIAŁ ORGANÓW PAŃSTWOWYCH

– ustawodawcze (np. Sejm i Senat)– wykonawcze (np. Rada Ministrów, Prezydent RP, wojewodowie) – sądownicze (różne rodzaje i stopnie sądów powszechnych, trybunały) – kontroli i ochrony prawa (np. Najwyższa Izba Kontroli)

– organy naczelne (o centralnym zasięgu działania, wymieniane przez Konstytucję RP np. ministrowie)– organy centralne (o centralnym zasięgu działania np. Komendant Główny Policji) – organy terenowe (o lokalnym zasięgu działania np. wojewodowie)

– organy jednoosobowe (np. Prezydent RP, wójt)– organy kolegialne (np. Sejm, Rada Gminy)

– rządowe (np. wojewoda)– samorządowe (np. wójt, marszałek województwa)

Tabl. 7Tabl. 6



PARTIE POLITYCZNEzob. Część II. Tabl. 11. Partie polityczne

PARTIA POLITYCZNAorganizacja społeczna o określonym pro-gramie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu

ewolucja:I. partie – koterie arystokratyczne II. partie – kluby polityczne III. nowoczesne partie masowe

systemy: – jednopartyjne (hist. KPZR), partii hegemo-nicznej (hist. PZPR)– dwupartyjne (Wielka Brytania, USA)– wielopartyjne (RP, Francja, Niemcy)

definicje legalne:

art. 11 ust. 1 Konstytucji RP:„Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa”

ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych art. 1 ust. 1 „Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod okre-śloną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywiera-nie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej”art. 8 „Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struk-tur, powoływania organów partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów”

Tabl. 7. Partie polityczne (ujęcie podstawowe)

KLASYFIKACJA PARTII

1) ze względu na krąg organizacyjno-członkowski:– elitarne – niewielu aktywnych członków, brak zorganizowane-go aparatu kierowniczego,– kadrowe – niewielu aktywnych politycznie członków, fachowy aparat kierownictwa partii (np. Partia Demokratyczna Demokraci PL),– masowe – dążą do objęcia jak największej liczby osób, starają się łączyć programowo sprzeczne interesy (często spotykane wśród partii lewicowych)2) ze względu na rozdział kompetencji w strukturze partyjnej:– scentralizowane – skupiające władzę w strukturach centralnych partii (np. brytyjska Partia Konserwatywna)– zdecentralizowane – z szeroką autonomią instancji niższych w podejmowaniu decyzji (np. francuska Partia Socjalistyczna, niemieckie Bündnis 90/Die Grünen)3) ze względu na usytuowanie komórek podstawowych partii:– zakładowe – z komórką podstawową partii w zakładzie pracy, przedsiębiorstwie (np. radziecka KPZR)– terytorialne – z komórką podstawową obejmującą daną jed-nostkę terytorialną (np. SLD)4) ze względu na sposób powoływania władz:– demokratyczne – z władzą powoływaną i kontrolowaną przez członków (partie w RP, wymóg prawny)– niedemokratyczne – z władzą pochodzącą z mianowania, tzw. zasada wodzostwa (np. NSDAP)

5) ze względu na typ kierownictwa partyjnego:– jednoosobowe – z rozbudowaną władzą przywódcy (np. NSDAP)– z kierownictwem wieloosobowym (kolegialnym) – najwyższą władzę sprawuje kongres, czyli zjazd partyjny (np. SLD, PO, PSL)6) ze względu na partycypację w sprawowaniu władzy państwowej: – koalicyjne – rządzące, uczestniczą w sprawowaniu władzy– parlamentarne – posiadają reprezentację w parlamencie, lecz nie sprawują władzy wykonawczej– opozycyjne – nie sprawują władzy, przeciwstawiają się i kryty-kują programy i polityki partii rządzących (opozycja parlamen-tarna i pozaparlamentarna) – pozaparlamentarne – nie posiadają reprezentacji w parlamencie 7) ze względu na program partii: – światopoglądowe – opierają program polityczny na pewnym zestawie poglądów np. religijnym, gospodarczym, filozoficznym– interesu – chcą bronić i promować interes określonych grup społecznych– patronatu – celem zdobycie władzy przez przywódców partyjnych8) ze względu na kryterium programowo-ideologiczne możemy także wyróżnić: partie monarchistyczne, konserwatywne i postępo-we, liberalne, libertariańskie, liberalno-demokratyczne, socjallibe-ralne, chrześcijańskodemokratyczne, chłopskie, chrześcijańsko--narodowe, narodowe, nacjonalistyczne, protestu, faszystowskie, robotnicze, socjaldemokratyczne, zielonych, feministyczne, socjali-styczne, komunistyczne. Kryteria specyficzne dla danego kraju, np. w RP – ugrupowania postsolidarnościowe i postkomunistyczne

GRUPY NACISKU

nazywane również grupami interesów, z reguły nie posiadają stałych form organizacyjnych i dążą do wywierania wpływu na organy państwowe, ugrupowania polityczne oraz polityków w celu uzyskania korzystnych dla siebie rozstrzygnięć, np. podczas głosowania nad ustawąlobby (ang. przedsionek, kuluary) – pozaparlamentarna grupa, wywierająca polityczne naciski na przedstawicieli partii lub ugrupowań w parlamencie, celem uzyskania określonych korzyści – np. decyzji, uregulowań itp.

ustawa z 7.7.2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowie-nia prawa określa zasady jawności działalności lobbingowej w proce-sie stanowienia prawa, zasady wykonywania zawodowej działalności lobbingowej, formy kontroli zawodowej działalności lobbingowej oraz zasady prowadzenia rejestru podmiotów wykonujących zawo-dową działalność lobbingową. W rozumieniu ustawy działalnością lobbingową jest każde działanie prowadzone metodami prawnie dozwolonymi zmierzające do wywarcia wpływu na organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa.

Tabl. 7Tabl. 6



DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE – część I(zob. także Część II. Tabl. 5. Zasada demokratycznego państwa prawnego)

Tabl. 8. Demokratyczne państwo prawne – część I

Konstytucja RP w art. 2 określa: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniają-cym zasady sprawiedliwości społecznej.”

PAŃSTWO PRAWA – ZASADA LEGALIZMU art. 7 Konstytucji RP: „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”

ZASADA DOZWOLENIA MOCNEGO DLA ORGANÓW PAŃSTWAmogą czynić tylko to, na co prawo wyraźnie im zezwala, co określa jako ich kompetencje; kompetencji organu nie można domniemywać, musi wynikać z wyraźnego przepisu – „co nie jest organowi dozwolo-ne, jest zabronione”

ZASADA DOZWOLENIA SŁABEGO DLA OBYWATELI

mogą czynić wszystko, czego prawo wyraźnie nie zabrania – „co nie jest zabronione, jest dozwolone”

WSPÓŁCZESNE PAŃSTWO DEMOKRATYCZNE – CECHY– związanie organów państwa wolą suwerena (narodu)– podleganie organów państwowych kontroli narodu– udział członków narodu w podejmowaniu decyzji w państwie – równość członków narodu wobec prawa (art. 32 Konstytucji RP)– źródłem władzy jest wola większości, ale przy poszanowaniu słusznych praw mniejszości

SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNAorganizacja systemu ekonomicznego danego państwa, w którym jest zachowany w miarę równy dostęp do podstawowych dóbr materialnych przez wszystkich jego mieszkańców, a co najmniej równe szanse na uzyskanie takiego dostępu do tych dóbr

SPRAWIEDLIWOŚĆ – KONCEPCJE SPOŁECZNO-FILOZOFICZNEkoncepcja filozoficzna i prawna, oznaczająca równe, uczciwe i moralne traktowanie wszystkich ludzi

Pięć reguł działania sprawiedliwości według Ch. Perelmana (+ szósta: formalno-legalistyczna)1) każdemu to samo – wszyscy członkowie społeczności powinni być traktowani jednakowo, niezależnie od jednostkowych uwarun-kowań; koncepcja utopijna,2) każdemu według jego zasług – każdy członek społeczności powinien być traktowany według swoich zasług. Zbytni subiekty-wizm kryterium rodzi pytanie o miernik zasług,3) każdemu według jego dzieł – pod uwagę brane są efekty działalności jednostki, a nie wkład pracy. Jest to kryterium pragmatycz-ne, jego stosowanie w praktyce przyczynia się do wykształcania elit gospodarczych. Pomija się naturalne bariery, premiując naturalne zdolności jednostki,4) każdemu według potrzeb – równość w zaspokajaniu podstawowych potrzeb jednostki. Znajduje zastosowanie w nowoczesnym prawodawstwie socjalnym i koncepcjach państwa opiekuńczego,5) każdemu według pozycji – kryterium arystokratyczne, wywodzące się z hierarchicznej budowy społeczeństwa. Zakłada dystrybu-cję dóbr według pozycji społecznej,6) każdemu według tego, co przyznaje prawo – zasada formalistyczna, odsyła do norm prawnych, które wcale nie muszą spełniać warunku „sprawiedliwości”.

sprawiedliwość w sensie religijnymPostępowanie zawsze zgodne, niezależnie od sytuacji, z prawami bożymi – czyli regułami wynikającymi z systemu etycznego danej religii. Dotyczy to szczególnie sytuacji, kiedy takie postępowanie wymaga osobistego heroizmu, czyli jest ono związane z możliwo-ścią utraty wolności, majątku lub nawet życia (rozumienie słowa „sprawiedliwy” zbliżone do „święty”).

Definicje sprawiedliwości według Arystotelesarozróżnienie: sprawiedliwość wyrównawcza (komutatywna) i rozdzielcza (dystrybutywna).Sprawiedliwość wyrównawcza wymaga, by za towar zapłacono cenę nie niższą niż koszty wytworzenia tego towaru (a więc wysiłek musi zostać co najmniej wyrównany).Sprawiedliwość rozdzielcza zakłada, że każdy, kto uczestniczył w produkcji tego towaru, musi dostać część zysku, która jest propor-cjonalna do jego wkładu pracy.

Tabl. 9Tabl. 8



Tabl. 9. Demokratyczne państwo prawne – część II

DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE – część II

ROLA TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO W UKSZTAŁTOWANIU ZASAD DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWA

Trybunał Konstytucyjny w okresie od 1989 r., a przed uchwaleniem obowiązującej Konstytucji RP w 1997 r., korzy-stając z przysługującej mu kompetencji do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni prawa, wywiódł z zasady demokratycznego państwa prawa wiele zasad szczegółowych, które nadal pozostają aktualne, a w większości zostały zawarte w obecnie obowiązującej Konstytucji, m.in.: – zasadę proporcjonalności środków stosowanych przez prawodawcę do celów, jakie zamierza osiągnąć (a więc ochro-

nę marginesu wolności jednostki)– zasadę zaufania obywatela do państwa i pewności prawa (konsekwencją tej zasady jest np. obowiązek ogłaszania

zmian w prawie podatkowym na co najmniej miesiąc przed rozpoczęciem nowego roku podatkowego) – zasadę ochrony praw nabytych.

PAŃSTWO PRAWA ROZUMIANE FORMALNIE

– redukcja do techniczno-formalnego za-pewnienia legalizmu (tj. państwo prawa nie przestaje być państwem prawa, na-wet gdy uchwalane i wykonywane prawo jest niesprawiedliwe, a nawet nieludzkie – np. niemiecka III Rzesza)

– związanie administracji ustawą, zasada podziału władz, niezależność sądownic-twa

KONCEPCJA MATERIALNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO– zasada poszanowania praw i wolności człowieka i obywatela, zabez-

pieczonych instytucjonalnymi i formalnymi gwarancjami. Prawa te przenikają cały system prawny, stając się wyznacznikiem dopusz-czalnej ingerencji organów w życie jednostki, ważną dyrektywą wykładni prawa. Mogą być w sytuacjach szczególnych ograniczane na podstawie ustawowej, lecz ograniczenie takie nie może dotyczyć istoty prawa lub wolności.

– zasada prymatu konstytucji i ustaw w systemie źródeł prawa: ma zagwarantować, iż najdonioślejsze materie porządku prawnego (np. prawo karne, daniny publiczne, wolności gospodarcze) będą ustana-wiane przez organy przedstawicielskie reprezentujące wolę narodu

STANDARDY MIĘDZYNARODOWE

powszechnie przyjmuje się, że demokratyczne państwo prawa powinno co najmniej respektować prawa i wolności wyrażone w niniejszych aktach międzynarodowych:

1) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona została przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10.12.1948 r. w Paryżu. Niektóre z postanowień Deklaracji: każdy człowiek jest wolny, niestosowanie dyskryminacji, prawo do sądu, prawo do sprawiedliwego procesu, prawo do własności, prawo do zrzeszania się, zagwarantowanie ochrony prywat-ności, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, wolność sumienia, wolność wyznania i wolność do zmiany wyznania, równość płci,

2) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 16.12.1966 r. ratyfikowany przez Polskę w 1977 r.,

3) Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych uchwalony przez Zgromadzenie Ogól-ne ONZ w dniu 16.12.1966 r. ratyfikowany przez Polskę 3.3.1977 r., obecnie pakt ten ratyfikowało 151 państw.

Polska jest dodatkowo stroną Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – umowy między-narodowej zawartej przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja została otwarta do podpisu 4.11.1950 r., we-szła w życie 3.9.1953 r. Polska podpisała Konwencję 26.11.1991 r., a ratyfikowała ją 19.1.1993 r. – od tej daty konwencjaobowiązuje państwo polskie.Na mocy Konwencji działa Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. Skargi do tego Trybunału mogą składać zarówno państwa (skarga międzypaństwowa), jak i osoby indywidualne, grupy osób oraz organizacje pozarządowe (skarga indywidualna).

Tabl. 9Tabl. 8



Tabl. 10. Samorząd i jego istota

SAMORZĄD I JEGO ISTOTA (zob. także Część II. Samorząd zasady konstytucyjne oraz Część III)

– samorząd istnieje, gdy państwo powierza realizację różnego rodzaju zadań z zakresu administracji publicznej zrzeszeniom osób, których dotyczą skutki wykonywania tych zadań

– samorząd oznacza również administrację publiczną wykonywaną samodzielnie przez odrębne od państwa, posiadające osobowość prawną wspólnoty osób

– administracja rządowa może tylko w ograniczony sposób wkraczać w sferę samorządową (przede wszystkim kontrolując legalność jej działań)

– istnienie samorządu łączy się z tzw. decentralizacją państwa i jest typowe dla państw demokratycznych, w przeciwieństwie do państw autorytarnych

SAMORZĄD TERYTORIALNY

podmiot samorządu: społeczność lokalna, przyna-leżność do związku łączy się faktem zamieszkiwania na danym terytorium (gminy, powiatu, województwa) przedmiot samorządu: wykonywanie administracji państwowej w zakresie określonym ustawami

SAMORZĄD SPECJALNYdotyczący wspólnoty osób opartej na więzi pracy, wykonywania zawodu lub innej działalności (samorząd adwokacki, samorząd akademicki, samorząd rolniczy itp.)

Ogólna dyrektywa art. 17 Konstytucji RP stanowi, że:„1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezen-tujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony”,„2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorzą-du. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej”

Ogólna dyrektywa art. 16 Konstytucji RP stanowi, że:

„1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspól-notę samorządową”,„2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność”

funkcje samorządu zawodowego: przedstawicielstwo okre-ślonej grupy zawodowej, zapewnienie warunków wykonywania zawodu i realizowania jego misji, ustalenie zasad etyki i deontologii zawodowej, opiniowanie przez organy samorządu aktów prawnych dotyczących danej grupy zawodowej, funkcje naukowe i szkolenio-we, socjalne i samopomocowe

ZADANIA SAMORZĄDU

zadania własne: domniemanie właściwości samorzą-du przy wszystkich sprawach o znaczeniu lokalnym (np. komunikacja lokalna, zagospodarowanie prze-strzenne) zadania zlecone: sprawy o znaczeniu przekraczającym lokalny charakter, powierzone ze względów instytucjo-nalno-organizacyjnych organom samorządowym (np. prowadzenie ewidencji działalności gospodarczej)

samorządy zawodowe: adwokatów, radców prawnych, notariu-szy, komorników, doradców podatkowych, biegłych rewidentów, rzeczników patentowych, lekarzy, weterynarzy, diagnostyków laboratoryjnych, aptekarzy, pielęgniarek i położnych, psychologów, architektów, inżynierów budowlanych, urbanistów

PODSTAWOWE CECHY SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

– ma charakter obligatoryjny dla wszystkich mieszkańców danej jednostki podziału terytorialnego (obecnie istnieje samorząd trójstopniowy na poziomie: gminy, powiatu i województwa)

– samorząd jako wynik decentralizacji działa na podstawie ustaw i jest niezależny od administracji rządowej centralnej i tereno-wej, która może jedynie nadzorować legalność jego działania; niezależność samorządu podlega ochronie sądowej; w sprawach zleconych, oprócz kryterium zgodności z prawem, nadzór państwowy jest sprawowany także na podstawie kryteriów celowości, rzetelności i gospodarności, jego zakres i formy są zaś takie same jak przy nadzorze w administracji rządowej

– posiada organizację o charakterze przedstawicielskim, wybieraną i kontrolowaną przez wspólnotę samorządową oraz własny aparat organizacyjny: organy uchwałodawcze (np. rada gminy, sejmik województwa) oraz wykonawcze (np. wójt, burmistrz, zarząd województwa z marszałkiem na czele)

– członkowie wspólnoty samorządowej mogą wypowiadać się w sprawach lokalnych bezpośrednio, korzystając z instytucji refe-rendum lokalnego

– posiada osobowość prawną, z czym wiąże się możliwość uczestniczenia w obrocie cywilnoprawnym oraz wyodrębnienie osob-nej kategorii mienia samorządowego

RODZAJE SAMORZĄDU

Tabl. 10



TEORIE I STANDARDY MIĘDZYNARODOWE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Tabl. 11. Teorie i standardy międzynarodowe samorządu terytorialnego

TEORIA NATURALISTYCZNA– m.in. Otto von Gierke– doktryny prawa naturalnego, rewolucja francuska– przeciwstawienie samorządu scentralizowanemu państwu – „wolność gminy”, wspólnota miejscowa starsza od państwa, państwo jako „federacja gmin”, gmina związkiem naturalnym, organizu-

jącym sferę społeczną najbliższą jednostce

TEORIA POLITYCZNA– m.in. Rudolf von Gneist– pojęcie samorządu jest kategorią polityczną, z której nie można wyprowadzić żadnych reguł ani zasad prawnych– istotnym czynnikiem samorządności nie jest niezależność hierarchiczna od władzy centralnej, lecz udział w osobowym składzie

organów lokalnych urzędników honorowych „urzędnik niepobierający płacy i dlatego osobiście niezawisły, nie będzie stał na usłu-gach stronnictw posiadających władzę i nie będzie wykonywał bez sprzeciwu wszystkiego, co mu poleci centralna władza”

TEORIA PAŃSTWOWA– państwo w ramach swojej suwerenności przekazuje część zadań miejscowemu społeczeństwu– istota samorządu polega na wykonywaniu praw zwierzchnich, odstąpionych przez państwo korporacjom samorządowym, które

wykonują je jako własne – samorząd jest opartą na przepisach ustawy zdecentralizowaną administracją państwową, wykonywaną przez lokalne organy, nie-

podległe hierarchicznie innym organom i samodzielną w granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego (J. Panejko1) – samorząd terytorialny i specjalny, czyli gospodarczy i zawodowy, stanowi odmianę administracji publicznej, nie występuje sprzecz-

ność interesów pomiędzy władzą centralną a władzą samorządową (M. Jaroszyński)

powody decentralizacji (tworzenia samorządu):– władza „bliżej” obywatela– skrócenie procesu decyzyjnego w mniej zhierchizowanych strukturach samorządowych – czynnik obywatelski i lokalność wpływa na szybkość i gospodarność przy realizacji zadań, zmniejsza biurokrację, zwiększa motywa-

cję pracowników administracji

STANDARDY MIĘDZYNARODOWE

Światowa Deklaracja Samorządu Lokalnego – uchwalona na 27. Światowym Kongresie Międzynarodowego Związku Władz Lokalnych 22–26.9.1985 r. w Rio de Janeiro

Samorząd lokalny to „prawo i powinność władz lokalnych do regulowania i zarządzania sprawami publicznymi dla dobra społeczno-ści lokalnej”

Europejskia Karta Samorządu Terytorialnego– Konwencja Rady Europy, przyjęta w 1985 r., następnie 1.9.1988 r. po ratyfikacji jej przez cztery państwa, nabrała mocy prawnej

i weszła w życie,– obecnie stronami Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego jest 40 państw europejskich, z których 38 ją ratyfikowało, w tym rów-

nież Polska (od 1.3.1994 r.),– Karta określa ideę autonomii terytorialnej i stanowi zbiór zasad dotyczących statusu samorządności lokalnej; stanowi o nieza-

przeczalnym prawie obywateli do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi na szczeblach lokalnych, jako o podstawie funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa; prawa i obowiązki społeczności lokalnych winny być określane uchwałami poszczególnych parlamentów oraz mieć swoje miejsce w konstytucjach państw.

„Samorząd lokalny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców”.

Europejska Karta Samorządu Regionalnego– przyjęta 5.6.1997 r. na posiedzeniu Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy – zalecenie zawierające projekt karty:

„Samorząd regionalny oznacza prawo i zdolność największych terytorialnych jednostek władzy w obrębie każdego państwa, mających wybieralne organy, administracyjnie umieszczonych między rządem centralnym i samorządem lokalnym i posiadających prerogatywy albo wynikające z samoorganizacji, albo typu zwykle przypisywanego rządowi centralnemu, do zarządzania na własną odpowiedzialność i w interesie mieszkańców zasadniczą częścią spraw publicznych, zgodnie z zasadą subsydiarności”.

Tabl. 11



Tabl. 12. Koncepcje prawa

KONCEPCJE PRAWA NATURALNEGO (PRAWA NATURY)

– źródłem prawa są normy objawione, religijne, pochodzi od Boga (podejście teologiczne, deistyczne) lub przyrodzona godność i wolność człowieka, niekie-dy szerzej lub węziej rozumiana natura (podejście laickie)

– prawo natury reprezentuje wartości samoistne, autonomiczne, uniwersalne i ponadczasowe

– stanowiący prawo „odkrywają” prawo naturalne, nadając mu sankcję państwową, prawo naturalne powinno kształtować prawo stanowione, przenikać zasady prawa

przedstawiciele: św. Tomasz z Akwinu, Grocjusz, S. Pufendorf (szkoła prawa natury), B. Spinoza, J. Locke, R. Stammler (neokantysta, prawo natury o zmiennej treści), XX wiek: G. Radbruch, L. Fuller (formalne prawo natury), J. Finnis, doktryna społeczna kościoła Katolickiego

KONCEPCJE PRAWA

NORMATYWIZM PRAWNICZY(czysta teoria prawa Hansa Kelsena)

– kontynuacja koncepcji pozytywistycznych, państwo jest ponad empirycznym bytem jednostek, jest wartością samą w sobie rozdział prawa i moralności (w tej sferze krytyka pozytywizmu)

– podstawowe znaczenie ma formalna geneza prawa i formalna jego skuteczność– system prawny jako całość hierarchiczna, autonomiczna, uporządkowana, normy niższego rzędu opierają swoją moc obowiązującą

na normach wyższego rzędu, na szczycie norm zaś norma naczelna (Grundnorm – „czysto pomyślana lub sfingowana”, jest transcen-dentalno-logicznym domknięciem systemu) sankcjonuje cały system; nie ma ona charakteru ustawowego, stanowiąc hipotetyczne założenie stanowiące podstawę i sens istnienia całego systemu prawa o charakterze powinnościowym

KONCEPCJE PRAWA POZYTYWNEGO(POZYTYWISTYCZNE)

– prawem są tylko normy formalnie ustano-wione przez upoważnione do tego organy państwa

– prawo obowiązuje jedynie na określonym terenie w określonym czasie

– postęp, w tym ewolucja w zakresie praw i wol-ności, jest wynikiem rozumnego przyjmowa-nia coraz doskonalszych regulacji prawnych

przedstawiciele: A. Comte, J. Austin, R. von Ihering, G. Jellinek, H. L. A. Hart, H. Kelsen

PODEJŚCIE SOCJOLOGICZNE W PRAWIE

F. von Savigny (niemiecka szkoła historyczna):– prawo jako przejaw ducha narodu, składnik życia wspólnoty narodowej, ewoluujące wraz z nim E. Ehrlich (teoria prawa żywego, szkoła wolnego prawa) – prawo żywe realnie funkcjonuje w zachowaniach grup społecznych, twórcza rola sędziego M. Weber – prawo jako zracjonalizowany porządek społeczny, legitymizowany przez różne postacie wiary społecznej (np. w rozumność normy

lub autorytet prawodawcy)E. Durkheim – prawo jako fakt społeczny przyjmowany przez solidarność mechaniczną (pierwotna, regulowana restrykcją) lub organiczną (nowo-

czesna, obywatelska)

w Polsce m.in.: F. Znaniecki, Cz. Znamirowski, L. Petrażycki

WIELOPŁASZCZYZNOWE BADANIE PRAWA

prawo jest zjawiskiem na tyle złożonym, że należy uciekać od zamkniętych, jednostronnych koncepcji

J. Wróblewski – 4 płaszczyzny badań (logiczno-językowa, socjologiczna, psychologiczna, aksjologiczna)

G. L. Seidler – koncepcja dynamicznej analizy prawa – faza decyzji politycznej, faza jurydyczna, faza psychologiczna, faza socjologiczna

SZKOŁA PSYCHOLOGICZNA W PRAWIE (Polska: L. Petrażycki)

– podstawą prawa są emocje psychiczne, prawo ma charakter dwustronnego przeżycia psychicznego, ma charakter imperatywno--atrybutywny, jedna strona przeżywa poczucie uprawnienia, przywileju, druga poczucie powinności, obowiązku (np. jedna osoba czuje się władna wydawać polecenia służbowe, ale i ma poczucie odpowiedzialności, druga czuje się w obowiązku podporządko-wać, ale oczekuje też pewnych związanych z tym korzyści, np. pochwały, wynagrodzenia)

– prawo stanowione na ogół nie istnieje w świadomości ludzi – nie jest świadomie przeżywane– dojrzały człowiek powinien mieć rozwinięte poczucie prawne, w przeciwnym razie mamy do czynienia z patologią psychiczną – prawo sztucznie narzucone, które nie wywołuje odpowiednich przeżyć psychicznych, jest nieskuteczne

Tabl. 12



Tabl. 13. Pozaprawne systemy reguł postępowania

POZAPRAWNE SYSTEMY REGUŁ POSTĘPOWANIA

1) reguły (normy) moralne 2) normy religijne (np. Dekalog, pochodzące z Koranu, Talmudu) (religijno-obyczajowe)3) normy obyczajowe4) normy savoir-vivre’u

Możliwe relacje pomiędzy prawem a normami pozaprawnymi:

zgodności (normy pozaprawne i prawne nachodzą na siebie zakresowo)

– np. nakazy Dekalogu (nie zabijaj, nie kradnij) z czynami zabronionymi z Kodeksu karnego (różne typy zabójstw, różne typy kradzieży)

– zgodność wpływa na zwiększenie prestiżu i posłuchu dla norm prawnych – normy, które znajdują odzwiercie-dlenie w pozaprawnych systemach reguł postępowania są częściej przestrzegane, mają większą skuteczność psychologiczną i socjologiczną

częściowej zgodności

– np. nakaz Dekalogu: nie dawaj świadectwa przeciw bliźniemu swemu– większość sytuacji, w których dana osoba świadomie mija się z prawdą pozostaje dla norm prawnych neutralna

i nie wywrze skutków prawnych; kłamstwo popełnione w specjalnych warunkach – w czasie zeznań pod przy-sięgą – wywołuje skutki prawne i stanowi przestępstwo składania fałszywych zeznań

niezgodności

– np. dyskusje o zakresie prawa do aborcji– normy religijne wspomagane społeczną nauką Kościoła kategorycznie sprzeciwiają się usunięciu płodu w każ-

dej sytuacji, podczas gdy normy prawne dopuszczają odstępstwa w węższym lub szerszym zakresie (obecnie np. gdy ciąża pochodzi z czynu zabronionego lub zagraża życiu matki)

neutralności (indyferencji)

większość norm obyczajowych, normy religijne dotyczące np. postów, przykazania kościelne

neutralności (indyferencji) z możliwością wywarcia pośrednio skutków prawnych

– np. przykazanie Dekalogu i norma obyczajowo-moralna: nie cudzołóż– normy prawne z faktem zdrady małżeńskiej nie wiążą bezpośrednio żadnych skutków prawnych, małżonek

zdradzany może jednak skierować do sądu pozew rozwodowy; w sytuacji gdy sąd orzeknie rozwód z winy jednego z małżonków (w tym wypadku strony zdradzającej) może wpłynąć to na jego sytuację prawno- -ekonomiczną, np. małżonek uznany za wyłącznie winnego rozpadowi małżeństwa może zostać zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych na rzecz byłego partnera, nawet gdy nie znajduje się on w niedostatku

Tabl. 13



RÓŻNE SYSTEMY PRAWA

Tabl. 14. Różne systemy prawa

system prawa – całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie w danym czasie; systemy prawne można klasyfikować pod różnymi względami

charakterystyczne formy działalności prawotwórczej w systemie prawnym danego państwa

dwa główne systemy

SYSTEM PRAWA STANOWIONEGO

(KONTYNENTALNY)

geneza: kształtuje się w Europie kontynentalnej w średniowie-czu, bazuje na tradycji rzym-skiej, działalności glosatorów i postglostarów

kraje: Polska, kraje Europy kon-tynentalnej, Ameryki Łacińskiej, częściowo Kanada

dominująca rola prawa sta-nowionego przez parlamenty (prymat ustawy)

sądy wyłącznie stosują prawo, choć orzecznictwo sądów wyższej instancji nie jest po-zbawione pewnego znaczenia prawotwórczego(zob. Poszukiwanie informacji prawnej – orzecznictwo)

SYSTEM PRECEDENSOWY (COMMON LAW)

geneza: kształtuje się w oderwaniu od tradycji rzymskiej w średnio-wiecznej Anglii, obecnie mówi się o tzw. reformowanym common law

kraje: m.in. Wielka Brytania, USA, częściowo Kanada, Australia, In-die, RPA, kraje Afryki Zachodniej

prawo precedensowe obok prawa stanowionego (statue law), od dłuższego czasu wzrastająca rola prawa stanowionego

sądy są współtwórcami prawa

systemy prawne pod względem ich ukształtowania w danej kulturze, a więc w zespole uwarunkowań

religijnych, społecznych i historycznych (wybór)

PRAWO WYZNANIOWE– w mniejszym lub większym stopniu

nałożenie się na siebie norm religijnych z normami prawnymi (lub przyznanie wprost normom religijnym statusu obowiązującego prawa państwowego i zabezpieczenie ich przymusem pań-stwowym – sankcją państwową)

– prawo stanowione nie może być sprzeczne z uznawanymi za objawione normami religijnymi, powinno być stanowione zgodnie z ich duchem

– wiele krajów z dominującą religią muzułmańską (np. Iran, Pakistan, Egipt, Syria) – źródłem ustawodawstwa jest prawo szariatu (księga objawiona Koran i sunna, prawo zwyczajowe)

praktyka i instytucje sądowe:– zróżnicowana struktura

sądów, występowanie sądów administracyjnych, w zasadzie brak sędziów niezawodowych

– ograniczony udział czynnika społecznego (ławnicy) – zupełny jego brak w wyższych instancjach

– występowanie specjalnych sądów konstytucyjnych

precedens – to zasada lub reguła prawna stworzona przez sąd, obowiązująca we wszystkich spra-wach podobnych rozstrzyganych w przyszłości

praktyka i instytucje sądowe:– złożona, warunkowana histo-

rycznie struktura sądów, uczest-nictwo sędziów niezawodowych (sędziowie pokoju), brak sądów administracyjnych

– występowanie ławy przysięgłych (jury) – istotny udział czynnika społecznego w rozstrzyganiu spraw (ława orzeka o winie, sędzia o karze)

SPECYFIKA PRAWA KRAJÓW POSTKOLONIALNYCH

– silna, stopniowo zanikająca rola prawa zwyczajowego

– mieszanka systemów prawnych euro-pejskich (prawa stanowionego i prece-densowego w zależności od państwa kolonizatora), tendencja do częściowe-go zachowania specyfiki tradycyjnegoprawa niepisanego i wbudowaniu go w nowoczesny system prawny

KULTURA PRAWNA CHIN– w ostatnim latach stopniowy wzrost

roli prawa stanowionego– dominacja działań prawotwórczych admi-

nistracji nad organami ustawodawczymi – niezwykle rozwinięty i liczny korpus

urzędniczy– zakorzeniona historycznie mentalność

posłuszeństwa i szacunku dla władzy urzędniczej i tradycji społeczeństwa podporządkowanego (m.in. starożytna doktryna konfucjanizmu)

Tabl. 14



PODSTAWOWE POJĘCIA SYSTEMU PRAWA

Tabl. 15. Podstawowe pojęcia systemu prawa

PRAWO w znaczeniu przedmiotowymto ogół reguł postępowania (norm prawnych) ustanowionych przez państwo (przez upoważnione do tego organy władzy państwowej w odpowiednim trybie) i zabezpieczonych przymusem państwowym (sankcją)

PRAWO w znaczeniu podmiotowymto uprawnienie lub zespół uprawnień wyrażające się w możności zachowania się w określony sposób lub moż-ności żądania określonego zachowania (działania lub zaniechania) od innych podmiotów. – np. X ma prawo żądać wykonania zawartej umowy, zwrotu należności, ma prawa wyborcze, prawo do żąda-

nia, by inne podmioty szanowały jego prywatność,– w prawie podmiotowym można niekiedy wyodrębnić jego poszczególne części składowe, zwane uprawnie-

niami, np. na prawo własności składa się uprawnienie do posiadania i korzystania z rzeczy oraz rozporządza-nia (sprzedania, zastawienia) rzeczą

– roszczenie to uprawnienie skonkretyzowane, możność żądania od indywidualnie oznaczonej osoby kon-kretnego zachowania się i dochodzenia wykonania tego żądania na drodze przymusowej

SYSTEM PRAWAto całokształt obowiązujących w danym państwie w danym okresie czasu norm prawnych z uwzględnieniem ich systematycz-nego podziału w ramach gałęzi i działów prawa oraz zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa

PRZEPIS– to elementarna jednostka redakcyjna aktu prawnego, całość w sensie językowo-gramatycznym– technika prawodawcza wymaga, aby elementy normy prawnej były wyrażane (zakodowane, rozłożone) w postaci przepisów– niekiedy na kompletną normę prawną składa się kilka, a nawet kilkanaście przepisów

INSTYTUCJA PRAWNAw języku prawniczym (język, w którym posługują się zawodowo przedstawiciele nauki prawa i praktycy, opisując prawo i jego działanie) oznacza węższy lub szerszy zespół norm prawnych odnoszących się do pewnego, dającego się wyodrębnić zagadnienia, np. instytucja rękojmi, instytucja pierwokupu

AKT PRAWNY1) ustanowiony przez kompetentny organ w odpowiedniej procedurze i formie wyraz woli państwa – zawierający normy prawne (np. ustawa, rozporządzenie) 2) rezultat tworzenia lub stosowania prawa przez właściwy organ państwowy lub samorządowy: zawiera nazwę, okre-ślenie organu wydającego, datę publikacji i datę wejścia w życie, niekiedy preambułę oraz pogrupowane w jednostki redakcyjne (artykuły, ustępy, paragrafy itd.) przepisy prawne

KODEKS– obszerny akt prawny regulujący w sposób kompleksowy pewną dziedzinę stosunków (będący przewodnim aktem normatywnym w danej gałęzi prawa) – obecnie kodeksy uchwala się wyłącznie w formie ustawy, oparte są o jednolitą metodę regulacji

GAŁĄŹ PRAWA– wyodrębniony dział norm prawnych regulujących jednorodny lub zbliżony do siebie wycinek stosunków społecznych– często daną gałąź prawną cechuje także jednorodna metoda regulacji, np. prawo cywilne – metoda cywilistyczna, oparta na równorzędności podmiotów oraz przewadze przepisów względnie obowiązujących

Tabl. 15



PRAWO MATERIALNE– stanowi trzon systemu prawa– przynależą tutaj normy merytoryczne:

ustanawiające obowiązki i uprawnie-nia, wyznaczające sferę dopuszczalne-go zachowania się adresatów

– akty zawierające normy material-ne to np. Kodeks cywilny, Kodeks karny

zob. Zasady techniki prawodawczej

PRAWO FORMALNE (PROCEDURALNE)

– normy proceduralne odnoszą się do realizacji norm prawa materialnego – określają tryb realizacji uprawnień i egzekwowania obowiązków określo-nych prawem materialnym

– akty zawierające normy formalne to np. Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania administracyjnego

PRAWO USTROJOWE – normy określające strukturę i właści-

wości instytucji ustrojowych (organów państwowych) stojących na straży norm prawa materialnego i stosujących w swym działaniu normy proceduralne

– normy ustrojowe rozłożone są w wielu aktach prawnych, niekiedy cały akt normatywny poświęcony jest zagadnie-niom ustrojowym np. ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych

Tabl. 16. Prawo – podziały

PRAWO – PODZIAŁY

PRAWO PUBLICZNE

1) chroni interes ogólnospołeczny 2) reguluje stosunki pomiędzy organami władzy państwowej

oraz pomiędzy tymi organami a podmiotami prywatnymi (obywatelami, spółkami itp.)

3) kształtuje stosunki prawne na zasadzie podporządkowania 4) złamanie normy prawa publicznego pociąga za sobą automa-

tyczną reakcję państwa (policji, prokuratury itp.) 5) dominują przepisy bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) – znaj-

dują one zastosowanie w każdym wypadku określanym ich hipote-zą, strony stosunku prawnego nie mają możliwości ich modyfikacji

PRAWO PRYWATNE

1) chroni interes indywidualny 2) reguluje stosunki pomiędzy podmiotami prywatnymi3) kształtuje stosunki prawne na zasadzie równorzędności stron4) jest samoobsługowe (aby dochodzić swoich prawa, nale-

ży wykazać się inicjatywą, np. złożyć pozew)5) dominują przepisy względnie obowiązujące – dyspozy-

tywne (ius dispositivum) – oznacza to, że wola stron ma pierwszeństwo przed prawem ustanowionym. Zasto-sowanie norm dyspozytywnych może być wolą stron wyłączone lub ograniczone

GAŁĘZIE PRAWA (PRZYKŁADY)

PRAWO KONSTYTUCYJNE normuje podstawy politycznego i społeczno-gospodarczego ustroju państwa, strukturę i kompetencję najwyższych orga-nów władzy państwowej, definiuje i hierarchizuje źródła prawa,określa katalog podstawowych praw i wolności obywatelskich

PRAWO CYWILNEnormuje stosunki majątkowe i niektóre niemajątkowe pomiędzy równorzędnymi podmiotami

PRAWO RODZINNEreguluje kwestie zawarcia i ważności małżeństwa, rozwód, stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami, rodzicami a dziećmi, stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli

PRAWO ADMINISTRACYJNEnormuje strukturę i kompetencje organów administracji oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działal-ności tych organów PRAWO HANDLOWE

reguluje stosunki prawne (wewnętrzne i zewnętrzne) podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (przede wszystkim spółek); relację tych podmiotów do państwa o charakterze administracyjnym (np. kwestie rejestracyjne, koncesyjne) reguluje PUBLICZNE PRAWO GOSPODARCZE należące do prawa publicznego

PRAWO KARNEokreśla zasady odpowiedzialności za czyny zabronione, definiuje te czyny oraz grożące za nie kary, normuje proce-dury służące ściganiu i skazaniu

Niejako na pograniczu prawa publicznego i prywatnego można usytuować takie gałęzie prawa jak: PRAWO PRACY czy też PRA-WO OCHRONY KONSUMENTÓW. Prawo pracy ma za zadanie chronić interes pracowników jako grupy społecznej – ma więc cel ogólnospołeczny, lecz jednocześnie chroni indywidualny interes ekonomiczny każdego pracownika. Podobna zależność charakteryzuje prawo konsumenckie. W gałę-ziach tych spotkać możemy się z tzw. przepisami jednostronnie obowiązującymi (semidyspozytywnymi). Podobnie jak przepisy dyspozytywne, charakterystyczne dla prawa prywatnego mogą one być modyfikowane wolą stron, ale modyfikacja może iść tylkow jednym kierunku – korzystniejszym dla słabszej, specjalnie chronionej prawnie strony stosunku prawnego. Na przykład pracow-nik może otrzymać więcej dni urlopu, niż przewiduje ustawa, ale nie mniej; okres reklamacji towaru może zostać wydłużony, ale nie skrócony na niekorzyść konsumenta.

Tabl. 16



AKTY NORMATYWNE (ŹRÓDŁA PRAWA)

POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCE

NA TERENIE CAŁEGO KRAJU

1) Konstytucja2) umowy międzynarodowe 3) ustawy4) rozporządzenia z mocą ustawy5) rozporządzenia

LOKALNIE

1) akty prawa miejscowego wy-dawane przez terenowe organy administracji rządowej2) akty prawa miejscowego stano-wione przez samorząd terytorialny

WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCEobowiązują tylko podmioty podległe organizacyjnie lub służbowo

podmiotowi, który wydał dany akt

Tabl. 17. Akt prawny

1) akt organu władzy publicznej ustanawiający przepisy (akt prawodawczy)1

2) ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa, zarówno o charakterze ogólnym, jak i dotyczący indywidualnej sprawy (W. Siuda)2

3) wyodrębniony formalnie zespół norm prawnych o charakterze generalnym i abstrakcyjnym lub indywidualnym i konkretnym, ustanowiony w przepisanym trybie przez kompetentny podmiot władzy publicznej lub inny podmiot przez państwo do tego upoważniony

zarządzeniai

uchwały

statutyi

regulaminy

prawo zakładowe (akty normatywne stano-wione przez organy zakła-

dów administracyjnych, np. szkół)

prawo powielaczowe(akty kierownictwa wewnętrznego), np. okólniki, instrukcje

AKT PRAWNY (zob. Źródła prawa)

AKTY NIENORMATYWNE

akty administracyjne

decyzje administracyjne

orzeczenia sądowe

nieuznawane za akty prawne

porozumienia publicznoprawnei

czynności prawne

źródła niezorganizowane

– odesłania pozaprawne– zwyczaj– orzecznictwo sądowe– doktryna

Tabl. 17



Tabl. 18. Poszukiwanie aktów prawnych

ŹRÓDŁA OFICJALNE

TEKSTY AUTENTYCZNE AKTÓW PRAWNYCH– są to teksty opublikowane w urzędowych publikatorach – organach publikacyjnych (np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski, wojewódz-

kie dzienniki urzędowe),– treść aktów prawnych w nich zawarta korzysta z domniemania wiarygodności i pewności tekstu

UDOSTĘPNIANIE URZĘDOWYCH PUBLIKATORÓW– publikatory dostępne są w prenumeracie, można znaleźć je w większych bibliotekach publicznych (czytelniach), akademickich,– prenumerują je także sądy i organy administracji,– urzędy terenowych organów administracji rządowej (np. urząd wojewódzki) lub organów samorządu terytorialnego (np. urząd gmi-

ny), zgodnie z art. 26 ustawy z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych mają obowiązek udostępniać zbiory Dziennika Ustaw nieodpłatnie do powszechnego wglądu w miejscach do tego przeznaczonych w siedzibach i w godzinach pracy urzędu

uwaga praktyczna– gdy chcemy odnaleźć aktualny tekst interesującego nas aktu prawnego, korzystanie bezpośrednio z publikatorów, przez posłu-

giwanie się adresem publikacyjnym (np. Dz.U. z 2005 r. Nr 190, poz. 1606) może okazać się niewygodne, znaczna część aktów prawnych jest bowiem wielokrotnie zmieniana (nowelizowana) i tekst odnaleziony po ich pierwotnym adresie publikacyjnym może być w znacznym zakresie nieobowiązujący (historyczny)

TEKST JEDNOLITY– niektóre, szczególnie ważniejsze ustawy, które podlegały wielokrotnej nowelizacji, posiadają tzw. teksty jednolite – tekst aktu praw-

nego uwzględniający wszelkie zmiany, jakie w nim zaszły od chwili ogłoszenia; tekst jednolity ogłasza się w formie obwieszczenia w dzienniku urzędowym, w którym dany akt normatywny ogłoszono; zdarza się jednak często, że tekst jednolity również zdążył już stracić na aktualności w wyniku nowelizacji wprowadzonych po jego ogłoszeniu

TEKST UJEDNOLICONY– są to teksty aktów prawnych z naniesionymi poprawkami, ułożone (skompilowane) na potrzeby urzędowe lub prywatne; nie mają

one statusu tekstu autentycznego, jaki posiada tekst jednolity,– teksty takie publikują różnego rodzaju informatory, gazety, witryny internetowe

POSZUKIWANIE AKTÓW PRAWNYCH

ŹRÓDŁA ELEKTRONICZNE

uwagi praktyczne: – należy pamiętać, że teksty zamieszczone w internecie (także na stronach Sejmu, urzędów administracji) mogą zawierać błędy,

pomyłki, literówki itp.; jeśli to możliwe, warto skonfrontować ściągnięty tekst z drugą jego wersją pochodzącą z innego portalu– jeśli chcemy mieć pewność, że dany tekst jest najbardziej aktualny, sprawdźmy, kiedy miała miejsce jego ostatnia nowelizacja (infor-

mację tę można znaleźć na stronach bazy sejmowej); ściągając tekst aktu z danej strony internetowej, zwykle powyżej nagłówka (na początku aktu) możemy znaleźć informację, które nowelizacje są w udostępnionym tekście uwzględnione (a więc, z jaką datą tekst jest ujednolicony przez autora danej strony internetowej),

– znalezienie najbardziej aktualnej treści aktu może wiązać się z przeszukaniem kilku lub kilkunastu stron internetowych (aby odna-leźć strony, na których może znajdować się interesujący nas akt, wpiszmy jego nazwę – tytuł – w wyszukiwarkę internetową),

– nie należy sugerować się zbytnio faktem, iż dany akt zamieszczony jest na stronie urzędu państwowego, gdyż często zdarza się, iż właśnie te strony zawierają akty już nieaktualne

WYBRANE ADRESY INTERNETOWE Baza Sejmowa – Internetowy System Informacji Prawnej – http://isip.sejm.gov.pl– to internetowa wersja publikatorów urzędowych obejmująca ogół ustanawianego w Polsce prawa– można znaleźć tam teksty aktualne, a także historyczne, prześledzić kolejne nowelizacje danego aktu– wyszukiwanie możliwe jest po tytule, dacie uchwalenia, rodzaju aktu, tematyce itp.– pliki z aktami udostępnione są w formacie Acrobat Reader – PDFKOMPUTEROWE SYSTEMY INFORMACJI PRAWNEJ – to bazy aktów prawnych (często wraz z orzecznictwem, wzorami pism itd.) w formie dysków DVD lub CD–ROM– znany system to baza LEGALIS (http://legalis.pl/)

Tabl. 18



Tabl. 19. Poszukiwanie informacji prawnej – orzecznictwo

ZNACZENIE ORZECZNICTWA

W systemie common law (m.in. USA, Wlk. Brytania, Australia) norma zawarta w tezie jest głównym źródłem i elementem precedensu posiadającego prawną moc wiążącą na przyszłość przy rozstrzyganiu podobnych stanów faktycznych. W polskim porządku prawnym, tak jak w innych państwach z systemem prawa stanowionego (kontynentalnego), orzecznictwo nie stanowi źródła powszechnie obowiązującego prawa. Tezy rozstrzygnięć sądów wyższych instancji są natomiast chętnie powielane przez sądy niższego szczebla. Motywem takiego postępowania jest wzgląd na autorytet sądu nadrzędnego i chęć zachowania jedno-litości orzecznictwa, a niekiedy względy oportunistyczne (obawa przed zakwestionowaniem wyroku przez sąd wyższej instancji, jeśli sprawa trafia do niego w wyniku wniesionego zażalenia, apelacji lub kasacji). Kolejne rozstrzygnięcia, w których ten sam sąd powraca do wyrażonej przez siebie tezy, określa się mianem linii orzeczniczej. Nie mają one bezwzględnie trwałego charakteru, mogą podlegać i podlegają zmianie wraz ze zmianą stanu prawnego (np. nowelizacją ustawy) lub zmianą stosunków społecznych i gospodarczych. Równolegle mogą funkcjonować obok siebie sprzeczne linie orzecznicze.

ORZECZNICTWO I JEGO ROLA

Orzecznictwo to ogół decyzji jednego bądź wielu sądów i innych organów państwa. W języku prawniczym pod tym pojęciem rozu-mie się przede wszystkim fragmenty rozstrzygnięć zwane tezami (choć w niektórych zbiorach orzecznictwa można znaleźć też pełną treść orzeczeń wraz z uzasadnieniem). Tezy to niewielkie, kilkuzdaniowe fragmenty z uzasadnienia decyzji sądowej lub administracyj-nej zawierające podstawy do skonstruowania normy ogólnej i abstrakcyjnej przydatnej w rozstrzyganiu zbliżonych przypadków.

POSZUKIWANIE INFORMACJI PRAWNEJ – ORZECZNICTWO

OFICJALNE ZBIORY ORZECZNICTWA

OTK – Orzecznictwo Trybunału KonstytucyjnegoBiuletyn SN – Tezy orzeczeń Sądu NajwyższegoOSNC – Orzecznictwo Izby Cywilnej Sądu Najwyższego OSNKW – Orzecznictwo Izby Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego OSNP – Orzecznictwo Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego ONSA – Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych

CZASOPISMA

Orzecznictwo Sądów Polskich (OSP) – miesięcznik zamieszczający wybrane orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych oraz NSA wraz z glosami (aprobującymi bądź krytycznymi uwagami na temat danego orzeczenia) przedstawicieli doktryny

Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych – kwartalnik

Orzecznictwo Sądów w Sprawach Gospodarczych – miesięcznik prezentujący prawomocne orzeczenia w sprawach gospodar-czych sądów apelacyjnych, okręgowych, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, a także m.in. Komisji Odwoławczej przy Urzędzie Patentowym RP, Sądu Antymonopolowego i Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej. Wobec integracji z Unią Europejską zamieszczane są także wybrane orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu i inne opracowania na temat prawa europejskiego

Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych – miesięcznik zawiera wybrane prawomocne orzeczenia sądów apelacyjnych w sprawach karnych, cywilnych oraz z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych; w piśmie publikowane są także glosy

Orzecznictwo Podatkowe – pismo omawiające najnowsze orzeczenia NSA, WSA oraz ETS dotyczące prawa podatkowego. Każde omówienie zawiera opis stanu faktycznego będącego przedmiotem wydanego orzeczenia oraz stanowisko przyjęte przez sąd z po-daniem najważniejszych argumentów zawartych w uzasadnieniu. Do prezentowanych orzeczeń dołączone są komentarze uznanych ekspertów w formie odpowiedzi na pytanie tematycznie powiązane z orzeczeniem i opisujące jego praktyczne zastosowanie

ZBIORY ELEKTRONICZNE

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego: http://www.trybunal.gov.pl/OTK/otk_dpr.htm

Orzeczenia Sądu Najwyższego: http://pub.sn.pl

Orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego: http://cbo.nsa.gov.pl

informacje na temat orzeczeń można także znaleźć m.in. w elektronicznych bazach prawniczych z serii LEGALIS (http://www.legalis.pl)

Tabl. 19



Tabl. 20. Poszukiwanie informacji prawnej – źródła branżowe i specjalistyczne

POSZUKIWANIE INFORMACJI PRAWNEJ

ŹRÓDŁA BRANŻOWE I SPECJALISTYCZNE

PUBLIKACJE I CZASOPISMA

w Polsce ukazuje się dużo periodyków poświęconych poszczególnym gałęziom prawa i zagadnieniom specjalistycz-nym; wiele z nich posiada swoje (przeważnie okrojone treściowo) wersje internetowe

WYBRANE CZASOPISMA I GAZETY

– biuletyny różnorakich instytucji państwowych – Doradca Podatkowy w pytaniach i odpowiedziach, miesięcznik– Edukacja Prawnicza (czasopismo dla studentów prawa) – Gazeta Prawna – Gazeta Sądowa, miesięcznik– Glosa – Przegląd Prawa Gospodarczego, kwartalnik– Kwartalnik Prawa Podatkowego– Kwartalnik Prawa Prywatnego– Kwartalnik Prawa Publicznego– Miesięcznik Ubezpieczeniowy– Monitor Podatkowy– Monitor Prawa Celnego i Podatkowego– Monitor Prawa Pracy– Monitor Prawniczy– Monitor Zamówień Publicznych. Forum zamawiających i wykonawców– Palestra (czasopismo adwokatury polskiej) – Państwo i Prawo– Prawo Bankowe– Prokuratura i Prawo– Przegląd Legislacyjny– Przegląd Prawa Handlowego– Przegląd Sądowy– Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego– Radca Prawny– Rejent (czasopismo polskich notariuszy) – Samorząd Terytorialny– Studia Prawnicze

Tabl. 20



Tabl. 21. Warianty rozumienia pojęcia „źródła prawa”

WARIANTY ROZUMIENIA POJĘCIA „ŹRÓDŁA PRAWA”

ŹRÓDŁA PRAWA W ZNACZENIU FORMALNYM

ŹRÓDŁA PRAWA W ZNACZENIU MATERIALNYM

określane łącznie jako źródła powstania prawa (fontes iuris oriundi)

podstawowa kategoria prawna – formy, w jakich przejawiają się obowiązu-jące normy prawne(zob. Źródła prawa – część I i II)

pojęcie używane zamiennie:akty prawotwórcze, akty normatywne

– w Polsce źródłami prawa w znaczeniu formalnym są akty normatywne ustano-wione przez upoważnione do tego organy państwa w sformalizowanym pro-cesie stanowienia prawa

– w innych systemach prawnych formalnym źró-dłem prawa może być np. precedens sądowy, a więc rozstrzygnięcie zapadłe w konkretnej sprawie (prawotwórcza działalność sądów w anglosaskim systemie common law)

– różnej natury czynniki wpływające na treść norm prawnych lub źródła określające ich pochodzenie

– źródła prawa w znaczeniu materialnym wpływają na treść źródeł prawa w znaczeniu formalnym

Do źródeł prawa w znaczeniu materialnym można zaliczyć:

pozaprawne systemy norm postępowania (zob. odpowiednia tablica):– normy moralne– normy religijne (szczególnie silnie wpływające na prawo lub

będące bezpośrednio formalnym źródłem prawa w pań-stwach wyznaniowych)

– normy obyczajowe

orzecznictwo sądowe (zob. Poszukiwanie informacji prawnej – orzecznictwo)– w niektórych krajach współtworzące formalnie prawo

(common law)

doktryna prawna – poglądy teoretyków prawa – wpływ doktryny na kształtowanie treści formalnych źródeł

prawa jest zróżnicowany, niekiedy źródła prawa są kształto-wane wbrew ostrej krytyce doktryny z powodów politycz-nych lub nawet populistycznych, generalnie jednak posiada ona duży wpływ nieformalny poprzez: uczestniczenie przedstawicieli nauki i praktyki w ciałach przygotowujących projekty ustaw, weryfikujących, opiniodawczych (komisjekodyfikacyjne, biura legislacyjne, legislatorzy, komisjeeksperckie)

– bezpośredni wpływ na źrodła prawa poglądy doktryny miały w starożytnym Rzymie (jurysprudencja)

zwyczaj – ustalony historycznie sposób postępowania uznawany przez określoną zbiorowość– na prawo zwyczajowe niekiedy powołują się formalne

źródła prawa, odsyłając do określonych norm zwyczajo-wych np. dobrych praktyk handlowych, klauzule sprzecz-ności z dobrymi obyczajami (m.in. w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji), zwyczajów związanych z wykona-niem umowy

– określany też jako „prawo niepisane”, prawo zwyczajowe odgrywa nadal niepoślednią rolę w prawie międzynarodo-wym, prawie morskim, prawie lotniczym, prawie konstytu-cyjnym (np. niepisany zwyczaj konstytucyjny – na premiera powinien zostać desygnowany przedstawiciel partii wygry-wającej wybory parlamentarne)

inne źródła (społeczno-ekonomiczne, psychologiczne, filozoficzne, kulturowe)

ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA

fontes iuris cognoscendi

to źródła podające treść aktu-alnie obowiązującego prawa lub źródła, z których można zapoznać się z prawem niegdyś obowiązującym (historyczne źródła prawa)

oficjalne źródła prawa (urzę-dowe publikatory) zawierające teksty autentyczne aktów normatywnych (korzystające z domniemania prawdziwości), z których główne to:

– Dziennik Ustaw RP– Dziennik Urzędowy RP „Moni-

tor Polski”– dzienniki urzędowe mini-

sterstw– wojewódzkie dzienniki

urzędowe

(zob. Poszukiwanie aktów praw-nych, Ogłaszanie aktów praw-nych – publikatory urzędowe oraz Poszukiwanie informacji prawnej, a także Ogłaszanie aktów normatywnych – część II)

źródła nieoficjalne: publikacje książkowe, zbiory ustaw, elek-troniczne i internetowe zbiory aktów normatywnych

(zob. Poszukiwanie aktów praw-nych, Poszukiwanie informacji prawnej)

PODSTAWOWY KATALOG ŹRÓDEŁ PRAWA

prawo powszechnie obowią-zujące: Konstytucja, umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego (uchwały orga-nów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, akty normatywne tereno-wych organów administracji rządowej)

prawo wewnętrznie obo-wiązujące: uchwały i zarzą-dzenia, statuty i regulaminy w tym prawo zakładowe (np. regulamin biblioteki), inne formy (katalog form, w tym nazewnictwa, źródeł prawa wewnętrznego jest otwarty)

Tabl. 21



UKŁAD HIERARCHICZNY

POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCE NA TERENIE CAŁEGO KRAJU – KATALOG ZAMKNIĘTY

Tabl. 22. Źródła prawa – część I

ŹRÓDŁA PRAWA – część I

KONSTYTUCJA

UMOWY MIĘDZYNARODOWEratyfikowane na podstawie upoważnienia wyra-

żonego w ustawie

umowy dotyczące:1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub ukła-dów wojskowych 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organiza-cji międzynarodowej 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy (materia ustawowa)

PIERWSZEŃSTWO PRZED USTAWĄ– umowa ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli

ustawy tej nie da się pogodzić z umową– prawo ustanowione przez organizację międzyna-

rodową ukonstytuowaną na podstawie umowy ma pierwszeństwo przed ustawą i jest stosowane bezpośrednio

USTAWYakt normatywny uchwalany przez Sejm z udziałem Senatu w specjalnej procedurze

MATERIA USTAWOWA

nieograniczo-ny zakres– w formie ustawy można regulować wszelkie sprawy (przy uwzględnieniu niesprzeczno-ści z Konsty-tucją)

minimalny zakres– wydanie ustawy jest konieczne w przypadku ustanawiania obo-wiązków prawnych obywateli, regulo-wania zagadnień organizacyjno--ustrojowych orga-nów i administracji oraz w sprawach, które wcześniej już znalazły uregulo-wanie w drodze ustawy

ROZPORZĄ-DZENIA

Z MOCĄ USTAWY– może je wydać

Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów, tylko w czasie stanu wojennego, jeśli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

– rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu

RATYFIKOWANA UMOWA

MIĘDZYNARODOWAniewymagająca

zgody wyrażonej w ustawie

charakter powszechnie obowiązujący (dyskusyjny) mają także regulaminy Sejmu i Senatu, umowy zawierane przez Radę Ministrów z kościołami innymi niż rzymsko-kato-licki (umowa z tym kościołem ma status umowy międzynaro-dowej – konkordat) oraz zbiorowe układy pracy

podstawa wydania rozporządzenie może być wydane na podstawie szczegółowego upo-ważnienia zawartego w ustawie(delegacji ustawowej)

ROZPORZĄDZENIA

wydawane przezorgany wskazane w Konstytucji

– Prezydent RP– Rada Ministrów– Prezes RM– minister kierujący

działem admini-stracji rządowej

– przewodniczą-cy określonych w ustawach komi-tetów, powołani w skład RM

– Krajowa Rada Ra-diofonii i Telewizji

cel wydaniarozporządzenie wydawane jest w celu wykonania ustawy

DELEGACJA USTAWOWA

powinna określać:– organ właściwy

do wydania rozporządzenia

– zakres spraw przekazanych do uregulo-wania

– wytyczne dotyczące treści rozporządzenia

zakaz subdelegacji

organ upoważniony do wydania rozporządze-nia nie może przekazać tej kompetencji innemu organowi

Tabl. 22



ŹRÓDŁA PRAWA – część II

Tabl. 23. Źródła prawa – część II

POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCE NA OBSZARZE DZIAŁANIA ORGANÓW, KTÓRE JE USTANOWIŁY

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie

stanowione przezORGANY SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

w formie uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego:– rady gminy– rady powiatu– sejmiku województwa

stanowione przezTERENOWE ORGANY

ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ

– wojewodę– organy administracji niezespolonej

PRZEPISY PORZĄDKOWE– do ich wydania nie jest konieczna szczególna kompetencja ustawowa– stanowione, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bez-

pieczeństwa publicznego

przepisy porządkowe organów samorządu terytorialnego – w przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może

wydać wójt gminy, w formie zarządzenia (odpowiednio: zarząd powiatu)

– samorząd terytorialny szczebla wojewódzkiego nie stanowi przepisów porządkowych

rozporządzenia porządkowe wojewodyw zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego

KONTROLA AKTÓW PRAWA MIEJSCOWEGOpod względem ich legalności dokonywana jest przez sąd administracyjny

ŹRÓDŁA PRAWA WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCE – KATALOG OTWARTY

OBOWIĄZYWANIEobowiązują tylko jednostki organizacyjnie lub służbowo podległe organowi wydającemu akt

KATALOG OTWARTY

Konstytucja RP wymienia niewyczerpująco źródła prawa wewnętrznego:

– uchwały Rady Ministrów– zarządzenia Prezesa RM– zarządzenia ministrów

niektóre inne:– niektóre akty centralnych organów państwowych– akty wewnętrznie obowiązujące organów samorządu

terytorialnego oraz terenowych organów administra-cji rządowej

ZARZĄDZENIA I UCHWAŁY

– są wydawane tylko na podstawie ustawy– nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywate-

li, osób prawnych oraz innych podmiotów

KONTROLA AKTÓW WEWNĘTRZNYCH

uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgod-ności z powszechnie obowiązującym prawem (wydawane przez organy centralne – kontrola Trybunału Konstytucyjne-go, pozostałe organy – sądu administracyjnego)

Tabl. 23



Tabl. 24. Ogłaszanie aktów normatywnych – publikatory urzędowe

OGŁASZANIE AKTÓW NORMATYWNYCH – PUBLIKATORY URZĘDOWE

WEJŚCIE AKTU W ŻYCIE (zob. Część II Wejście w życie aktów normatywnych, Ogłaszanie aktów normatywnych)

wejście w życie aktu normatywnego zawierającego przepisy powszechnie obowiązujące – 14 dni od dnia ogłoszenia w publikatorze (3 dni – dla przepisów porządkowych, podlegają one dodatkowemu ogłoszeniu w sposób zwyczajo-wy, np. rozplakatowanie)wyjątki:– termin dłuższy, jeśli akt sam tak stanowi (jeśli wymaga tego materia aktu np. przygotowanie odpowiedniej infrastruktury)– termin krótszy, nawet z dniem ogłoszenia, jeśli wymaga tego ważny interes państwa i nie godzi to w zasady demo-

kratycznego państwa prawnego – retroakcja (działanie prawa wstecz od daty ogłoszenia) generalnie zakazana (lex retro non agit); przełamanie tej zasady – jeśli nie godzi to w zasady demokratycznego państwa prawnego

PUBLIKATORY URZĘDOWE (szczegółowo zob. Część II. Ogłaszanie aktów normatywnych)

WOJEWÓDZKIE DZIENNIKI URZĘDOWE– akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę i organy admini-

stracji niezespolonej– akty prawa miejscowego stanowione przez sejmik województwa, organ

powiatu oraz organ gminy, w tym statuty województwa, powiatu i gminy– akty Premiera uchylające akty prawa miejscowego stanowionego przez

wojewodę i organy administracji niezespolonej– wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty prawa miej-

scowego stanowionego przez: wojewodę i organy administracji niezespo-lonej, organ samorządu województwa, organ powiatu i organ gminy,

– porozumienia administracyjne – przepisy porządkowe (ogłasza się je najpierw w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajo-wo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu)

inne publikatory (niezawierają-ce aktów normatywnych)

DZIENNIK URZĘDOWY RP „Monitor Polski B”

– sprawozdania finansoweokreślone w przepisach o rachunkowości,

– ogłoszenia i obwiesz-czenia przedsiębiorców, jeżeli odrębne przepisy nie wymagają ich ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

MONITOR SĄDOWY I GOSPODARCZY

– wpisy do Krajowego Reje-stru Sądowego, chyba że ustawa stanowi inaczej,

– ogłoszenia wymagane przez Kodeks spółek han-dlowych i Kodeks postępo-wania cywilnego

DZIENNIK USTAW RP1) Konstytucja2) ustawy3) ratyfikowane umowy międzynarodowe4) rozporządzenia z mocą ustawy Prezydenta RP5) rozporządzenia wydane przez Prezydenta, Radę Ministrów, Premiera,

ministrów, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji6) teksty jednolite ww. aktów7) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych

ogłoszonych w Dzienniku Ustaw8) uchwały Rady Ministrów uchylające rozporządzenie ministra9) inne akty, np. dotyczące wyborów, stanów wyjątkowych

DZIENNIK URZĘDOWY RP „Monitor Polski”

– umowy międzynarodowe niewymagające ratyfikacji

– akty inne niż powszechnie obowiązujące, np. zarządzenia Prezydenta RP, uchwały RM i zarządzenia Premiera, akty urzędowe Prezydenta, uchwa-ły Sejmu i Senatu

DZIENNIKI URZĘDOWE MINISTRÓW ORAZ DZIENNIKI URZĘDOWE URZĘDÓW CENTRALNYCH

– akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy i nadzorowa-nych przez niego urzędów centralnych

Tabl. 24



GENERALNIE I ABSTRAKCYJNIE

– adresat wskazany jest szeroko, np. jako każdy człowiek („Kto zabija, podlega karze”) lub poprzez wskazanie cech rodzajowych, np. pracownik (każdy pra-cownik), radca prawny (każdy radca prawny), funkcjonariusz publiczny (każdy funkcjonariusz publiczny) itp. – okoliczności są abstrakcyjne, tzn. wskazują na powtarzający się model sytu-acyjny, np. „pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okoliczno-ściami”, „przeniesienie własności nieruchomości” (przeciwne abstrakcyjnemu określenie konkretne okoliczności byłoby niepowtarzalne, np. „pod wpływem zdenerwowania spowodowanego zdradą żony, która”…itd.; „przeniesienie wła-sności działki o powierzchni 0,5 hektara położonej w…”)– hipoteza ma charakter generalny i abstrakcyjny w aktach normatywnych takich jak: Konstytucja, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, oraz w aktach normatywnych obowiązujących wewnętrznie, np. zarządzeniach i uchwałach

Tabl. 25. Elementy normy prawnej

HIPOTEZA

może określać adresata i okoliczności:

ELEMENTY NORMY PRAWNEJ

INDYWIDUALNIE I KONKRETNIE

– adresat wskazany jest z po-daniem jego niepowtarzalnych cech (np. imienia i nazwiska konkretnego człowieka, nazwy konkretnej spółki)– okoliczności są skonkretyzo-wane i niepowtarzalne – hipoteza ma charakter indy-widualny i konkretny w aktach stosowania prawa takich jak: orzeczenie sądowe lub decyzja administracyjna

DYSPOZYCJA

może określać:

NAKAZ określonego zachowania, np. nakaz

obliczenia i zapłacenia podatku

ZAKAZ określonego zachowania, np. kradzieży, zabójstwa

DOZWOLENIE a więc możność określonego zacho-

wania, np. prawo wyborcze

FUNKTORY NORMOTWÓRCZE– wyrażenia językowe zawarte w dyspozycji mogą przybrać postać: „powinien, należy, nie może, musi” itp.– jeśli zostało użyte pojęcie opisowe (np. wykonuje, prowadzi, składa), należy je traktowaćjako powinnościowe: powinien wykonywać, powinien prowadzić, ma złożyć)

REPRESYJNA

– typowa dla prawa karnego, np. pozba-wienie wolności, grzywna, zakaz pro-wadzenia pojazdów

SANKCJA

rodzaje:

EGZEKUCYJNA

– typowa dla prawa cywilnego; polega na przymuso-wym odebraniu rzeczy (zajęciu praw) lub zmuszeniu do określonego zachowania, np. egzekucja komornicza z wynagrodzenia za pracę, zajęcie rachunku bankowego, zajęcie i sprzedaż ruchomości danej osoby na poczet jej długów, eksmisja z lokalu, wycięcie drzew zagrażających bezpieczeństwu publicznemu mimo sprzeciwu właścicie-la posesji – ekologa (egzekucja administracyjna)

NIEWAŻNOŚCI

– typowa dla prawa cy-wilnego, skutkuje tym, że dokonana czynność prawna jest nieważna

przykład: umowa sprzedaży nieruchomości zawarta bez przepisanej formy aktu notarialnego

Tabl. 25



Tabl. 26. Koncepcje budowy normy prawnej

KONCEPCJA DWUCZŁONOWA

HHipoteza – określa adresata

i okoliczności

DDyspozycja – określa

konsekwencje

np. art. 415 KC stanowi, że: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”

KONCEPCJE BUDOWY NORMY PRAWNEJ

KONCEPCJA TRÓJCZŁONOWA

HHipoteza – określa

adresata i okoliczności

DDyspozycja – określa zacho-

wanie nakazane, zakazane lub dozwolone adresatowi

SSankcja – określa dolegliwość, z jaką spo-tka się adresat normy, który nie zastosuje

się do dyspozycji

zrekonstruowanie pełnej normy trójczłonowej wymaga najczęściej sięgnięcia do kilku przepisów(zob. Rekonstrukcja normy prawnej – przykład 1 i 2)

KONCEPCJA NORM SPRZĘŻONYCH

NORMA SANKCJONOWANA

HHipoteza – określa adresata

i okoliczności

DDyspozycja – określa zachowanie nakazane,

zakazane lub dozwolone adresatowi

NORMA SANKCJONUJĄCA

HHipoteza – zakłada sytuację, gdy adresat

normy sankcjonowanej nie zastosował się do jej dyspozycji

DDyspozycja – jest regułą skierowaną do okre-ślonego organu publicznego i zawiera nakaz

zastosowania określonej sankcji

Tabl. 26



Tabl. 27. Rozkład elementów normy prawnej w przepisach prawnych – przykład 1

ROZKŁAD ELEMENTÓW NORMY PRAWNEJ W PRZEPISACH PRAWNYCH – PRZYKŁAD 1

ELEMENTY HIPOTEZYKto podlega danej normie? W jakich okolicznościach podlega danej normie?

ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej

art. 41. Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdol-ność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

art. 2Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa (…)art. 3 – zawiera wyłączenia – wyjątki (a więc mimo spełnienia warunków z art. 2 nie będą działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy poniższe aktywności gospodarcze):„Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży po-siłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów”

Kodeks cywilny określa nie wprost (implicite), czym jest osoba fizyczna. Nie znajdziemy tam oczywistej definicji, iż osoba fizyczna to człowiek od chwili urodzenia, lecz wniosek taki można wysnuć z wykładni systemowej – zob. pierwszy przepis w Dziale I Tytułu II KC – Osoby fizyczne.„Tytuł II. OSOBYDZIAŁ I. OSOBY FIZYCZNERozdział I Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnychArt. 8 § 1: Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną”.

DYSPOZYCJA

art. 14. SwobGospU:„1. Przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo do Ewidencji Działalności Gospodarczej, zwanej dalej „ewidencją”. Spółka kapitałowa w organizacji może podjąć działalność gospodarczą przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiębiorców.2. Wpisowi do ewidencji podlegają przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi. Zasady wpisu do rejestru przedsiębiorcówokreślają odrębne przepisy”

SANKCJA

art. 601 § 1 KW„Kto wykonuje działalność gospodarczą bez wymaganego zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej, wpisu do rejestru dzia-łalności regulowanej lub bez wymaganej koncesji albo zezwolenia, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny”.

ZREKONSTRUWANA NORMA

Osoba fizyczna (człowiek od urodzenia) może podjąć zarobkową działalność handlową (z wyjątkiem handlu związanegoz agroturystyką – zob. art. 3 SwobGospU) po uzyskaniu wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej. W przypadku podjęcia działalności bez uzyskania wpisu osobie takiej grozi kara ograniczenia wolności albo grzywna.

SZCZEGÓŁOWE IMPLIKACJE ZREKONSTRUWANEJ NORMY

osoba fizyczna będzie mogła samodzielnie zarejestrować sięw Ewidencji Działalności Gospodarczej po uzyskaniu przynaj- mniej częściowej zdolności do czynności prawnych (ukończe-niu 13 lat) – kwestię tę reguluje Kodeks cywilny w art. 8–24. Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej ma w zasa-dzie nie tylko osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.

szczegółowe zasady uzyska-nia wpisu, elementy wniosku o wpis, zasady prowadze-nia Ewidencji Działalności Gospodarczej określa ustawa o swobodzie działalności gospodarczej w art. 23–45

szczegółowe zasady odpowiedzialności za wykroczenie określa Kodeks wykroczeń, a pro-cedury ukarania – Kodeks postępowania w spra-wach o wykroczenia

Tabl. 27



Tabl. 28. Rekontrukcja normy prawnej – przykład 2

REKONTRUKCJA NORMY PRAWNEJ – PRZYKŁAD 2

HIPOTEZA

Adresatem poniżej dyspozycji jest każdy podmiot pragnący przewłaszczyć własność nieruchomości. Zatem adresatem jest w danych okolicznościach: osoba fizyczna, osoba prawna(np. spółdzielnia, spółka akcyjna) lub ułomna osoba prawna (jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, np. spółka jawna).Zob.– art. 1 KC: Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnopraw-

ne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.(w związku z) – art. 33 1 § 1: Do jednostek organizacyjnych niebędących oso-

bami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

Aby dowiedzieć się, np. jakie jednostki posia-dają status osoby prawnej, należy odwołać się do innych przepisów Kodeksu cywilnego, a także innych ustaw szczegółowych, normu-jących dany rodzaj osoby prawnej np.:art. 33. Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.Taki przepis szczególny to np. art. 11 § 1 ustawy z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze: Spółdzielnia nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania jej do Krajowego Rejestru Sądowego.

DYSPOZYCJA

art. 158 KC: Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

SANKCJAart. 73 § 1 KC: Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej for-mę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną (a taką jest forma aktu notarialnego – przyp. aut.), czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna.

ZREKONSTRUOWANA NORMA

Każdy podmiot zawierający umowę zobowiązującą do przeniesienia własności nieruchomości powinien zawrzeć tę umowę w formie aktu notarialnego. W przeciwnym razie umowa taka będzie nieważna.

WYBRANE POWIĄZANIA NORMY

Co to jest nieruchomość?

art. 46 § 1 KC: Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budyn-ki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczegól-nych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Co to jest (jakie warunki musi spełniać) akt notarialny?

Akt notarialny jest dokumentem urzędowym posiadającym określone prawem elementy, do którego sporządzenia uprawniony jest notariusz. Przepisy o akcie notarialnym zawiera w art. 91–95 ustawa z 14.2.1991 r. – Prawo o notariacie

Tabl. 28



Tabl. 29. Język prawny i język prawniczy

JĘZYK PRAWNY I JĘZYK PRAWNICZY

JĘZYK PRAWNY

– to język, w jakim formułowane są normy prawne (przepis prawny jest gramatycznym i językowym sposobem wyrażenia treści normy prawnej) w aktach prawnych (ustawach, rozporządzeniach, zarządzeniach)

– jest odmianą języka naturalnego: posiada taką samą składnię, reguły gramatyczne, w pewnym stopniu różni się semantyką (znacze-nie słów i konstrukcji słownych, interpretacja zdań i wyrażeń języka)

– posiada rozbudowany i ścisły aparat pojęciowy, pozwalający na prawidłową, jednoznaczną i precyzyjną wykładnię treści obo-wiązujących norm, często dookreśla – uściśla dane pojęcia na potrzeby danego aktu prawnego przez zastosowanie tzw. definicjilegalnych (ustawowych)

– powinien dążyć do zwięzłości (przez zastosowanie np. przepisów odsyłających) i być możliwie ogólny – unikać kazuistyki (szczegó-łowego wyliczania konkretnych sytuacji faktycznych)

– jest porządkowany rozbudowaną systematyką jednostek podziału redakcyjnego (działy, rozdziały, artykuły, ustępy, litery, itp.)– wykazuje generalnie większą odporność na neologizmy i wyrazy obcojęzyczne niż język potoczny.

zob. Zasady techniki prawodawczej

JĘZYK PRAWNICZY

cechy: – wysoki stopień sformalizowania języka – jako język nauki prawa jest językiem naukowym, opartym na właściwej

prawu metodologii– posługuje się często konstrukcjami abstrakcyjnymi– używa pojęć „ostrych”, niekiedy dookreśla pojęcia nieostre w języku

potocznym, stosując definicje legalne– używa pojęć specyficznych dla prawa, wykształconych na swoje potrze-

by (np. delikt, domniemanie, termin zawity)– wykształca pojęcia nienależące do języka, w jakim sformułowane są

przepisy prawne (języka prawnego), lecz mające prawidłowo i jedno-znacznie opisywać prawo (np. pojęcie normy prawnej, prawa podmio-towego, kontratypu, nieważności względnej i bezwzględnej itp.)

zwroty obcojęzyczne są często spotykane w języku prawniczym ze względu na:– zakorzenienie prawa w tradycji, szczególnie rzymskiej (terminologia

łacińska np. vis maior, ius cogens, ius dispositivum, ad solemnitatem, ad probationem itd.)

– pochodzenie ogólnych zwrotów języka logiki i nauki (np. łacińskie: expli-cite – wyrażone wprost, implicite – wyrażone pośrednio, odczytywane pośrednio z kontekstu; terminologia logiczna pochodząca z greki itp.)

– przenikanie zwrotów z języków współczesnych (przede wszystkim języka angielskiego), z krajów pionierskich ze względu na określone praktyki prawne (w szczególności gospodarcze, rynkowe), np. pojęcie timesharing, umowa deweloperska, leasing, factoring, franchising (ostatnio spolszczone), opcja out – in itp.

archaizmy, spotykane w prawie ze względu zakorzenienie w tradycji prawa polskiego, np. termin zawity, zapis na sąd, prezentata

paremie prawniczeprzede wszystkim w języku łacińskim, szeroko stosowane w języku praw-niczym streszczają obowiązujące zasady prawne, syntetyzują uzasadnienia i wnioski natury aksjologicznej, praktycznej, celowościowej, np. nullum crimen sine lege, lex retro non agit, nemo iudex in causa sua, actor causam agit itp.

PRZYKŁAD

Język prawnyart. 74 § 1 KC stanowi, że: „Zastrzeżenie formy pi-semnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności (…)”.

Język prawniczyPrzepis niniejszy przewiduje wymóg zachowania for-my pisemnej czynności prawnej do celów dowodo-wych (ad probationem). Niezachowanie takiej formy, ilekroć ustawa jej wymaga, w odróżnieniu od formy czynności prawnej zastrzeżonej pod rygorem nie-ważności (ad solemnitatem), nie będzie powodowało wady czynności prawnej w postaci jej bezwzględnej lub względnej nieważności, lecz jedynie skutkować będzie utrudnieniami dowodowymi wymienionymi w art. 74 § 1 zd. 1 in fine.

Język naturalny (potoczny)Jeśli w ustawie jest napisane, że tę umowę powi-nieneś zawrzeć na piśmie, ale nie jest napisane wyraźnie, że jeśli tego nie zrobisz (a więc tylko np. umówisz się ustnie, przy świadkach) umowa będzie nieważna, to mimo tego że nie będziesz miał takiej umowy „na papierze” będzie ona ważna i będziesz mógł się na nią powoływać przed są-dem czy urzędem. Pamiętaj jednak, że jeśli warto ją zawrzeć na piśmie, jeśli przewidujesz, że z umo-wy mogą wyniknąć jakieś spory lub konflikty, niejest ona oczywista, nie masz pełnego zaufania do drugiej strony umowy, a sama umowa nie należy do błahych, warto ją w takich wypadkach spisać, bo gdy tego nie zrobisz, będzie w sądzie problem z udowodnieniem, jaka właściwie była treść umowy – nie będą się liczyć twoje własne zeznania ani zeznania ewentualnych świadków zawarcia umowy, tak więc właściwie zostaniesz bez dowodów.

Tabl. 29



Tabl. 30. Zasady prawa

ZASADY PRAWA

– zasady prawa to normy mające szczególne znaczenie dla danego aktu, gałęzi prawa lub całego systemu prawa; „przenikają prawo”– zasady prawa mają duże znaczenie dla prawidłowej wykładni systemowej i aksjologicznej przepisów

podstawowe cechy zasad prawa:– normy uznawane za szczególnie doniosłe w danym systemie prawa– oparte na podstawowych wartościach aksjologicznych stojących u podstaw systemu, gałęzi prawa, instytucji prawnej– mogą być wyraźnie zapisane w przepisie prawnym (wyrażone expressis verbis) lub wynikać nie wprost (implicite) z grupy przepisów,

a także wyrażać się w elastyczności klauzul generalnych – dokonując wykładni poszczególnych przepisów, należy mieć na uwadze ich zgodność (działanie z „duchem”) danej zasady prawa

WYBRANE ZASADY NIEKTÓRYCH GAŁĘZI PRAWA

PRAWO KONSTYTUCYJNE– zasada poszanowania i ochrony przyrodzonej godności

człowieka– zasada suwerenności narodu– zasada legalizmu– zasada niedziałania prawa wstecz– zasada ochrony praw nabytych– zasada pomocniczości (subsydiarności) – zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji– zasada podziału i równowagi władzy– zasada dialogu społecznego– zasada równości i niedyskryminacji– zasada społecznej gospodarki rynkowej– zasada pluralizmu politycznego– zasada decentralizacji władzy publicznej– zasada prymatu ustawy z systemie źródeł prawa

PRAWO ADMINISTRACYJNE– zasada legalizmu– zasada prawdy obiektywnej– zasada zaufania obywateli do państwa– zasada uwzględniania (ważenia) interesu ogólnospołecz-

nego i indywidualnego– zasada prawa do informacji– zasada czynnego udziału stron w postępowaniu– zasada dwuinstancyjności postępowania– zasada szybkości i ekonomii postępowania– zasada trwałości decyzji– zasada sądowej kontroli administracji

ZASADY PRAWA CYWILNEGO– zasada równorzędności stron– zasada nienadużywania uprawnień i współżycia społecz-

nego– zasada ochrony dobrej wiary– zasada ochrony posiadania– zasada ochrony praw nabytych– zasada ochrony dóbr osobistych– zasada ochrony własności – zasada swobody umów– zasada ochrony słabszej strony stosunku prawnego (prawo

konsumenckie)

ZASADY PRAWA KARNEGO– zasada nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez

ustawy)– zasada nulla poena sine lege (nie ma kary bez ustawy) – zasada in dubio pro reo (w razie wątpliwości na korzyść

oskarżonego) – zasada domniemania niewinności– zasada winy– zasada odpowiedzialności za czyny– zasada humanitaryzmu kary– zasada procesu kontradyktoryjnego– zasada prawdy materialnej– zasada ścigania z urzędu

ZASADY PRAWA GOSPODARCZEGO– zasada swobody działalności gospodarczej– zasada równości podmiotów gospodarczych– zasada dobrowolności zrzeszania się– zasada ochrony gospodarczych interesów publicznych– zasada ochrony wolnej konkurencji i zapobiegania nieuczci-

wej konkurencji– zasada wyższych wymagań w stosunku do profesjonalnych

uczestników obrotu– zasada uwzględniania zmiany stosunków gospodarczych– zasada pewności i bezpieczeństwa obrotu

ZASADY PRAWA PRACY– zasada wolności wyboru zawodu– zasada dostępu do pracy– zasada ochrony stosunku pracy– zasada swobody nawiązania stosunku pracy– zasada poszanowania godności pracownika– zasada semiimperatywności przepisów prawa pracy– zasada równego traktowania pracowników– zasada godziwego wynagrodzenia– zasada prawa pracownika do wypoczynku– zasada ochrony pracy małoletnich

Tabl. 30



Tabl. 31. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część I

PRZYKŁADY

NAGŁÓWEK AKTU PRAWNEGO

– nazwa rodzajowa aktu (np. ustawa, rozporządzenie, zarzą-dzenie) – w przypadku ustaw nie określa się organu stano-wiącego, gdyż może być nim tylko Sejm (z udziałem Senatu), niekiedy numer porządkowy (sygnatura)

– data uchwalenia (jeśli akt wydaje organ kolegialny, np. Sejm uchwala ustawę, Rada Miasta uchwałę) lub data ustanowienia (wydania, podpisania aktu przez upoważniony organ, np. rozporządzenia przez ministra)

– określenie meritum regulowanej materii (czasami z zawartym ogólnym postulatem aksjologicznym, np. „o swobodzie dzia-łalności gospodarczej”)

ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrew-nych

rozporządzenie Ministra Finansów z 26.9.2006 r. zmie-niające rozporządzenie w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług

zarządzenie Nr 380/2007 Prezydenta miasta stołecznego Warszawy z 25.4.2007 r. w sprawie tworzenia korzystnych warunków dla rozwoju komunikacji (…)

akty wykonawcze (np. rozporządzenie) zawierają dodatkowo: powołanie podstawy prawnej wydania aktu wykonawczego – najczęściej odpowiedniego przepisu ustawowego

na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 8 ustawy z 7.9.1991 r. o syste-mie oświaty zarządza się, co następuje: (…)

preambuła – uroczysty wstęp poprzedzający niektóre akty normatywne

o szczególnie doniosłym znaczeniu (m.in. Konstytucję RP) – w zasadzie preambuła nie ma znaczenia normatywnego, tzn.

nie można z niej wywodzić konkretnych praw lub obowiąz-ków, lecz może mieć znaczenie przy ustalaniu wykładni danego aktu – wyjaśniając intencje prawodawcy i kontekst historyczny stojący za jego ustanowieniem

preambuła ustawy z 7.4.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach „W celu stworzenia warunków do pełnej realizacji gwarantowanej przepisami Konstytucji wolno-ści zrzeszania się zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka i Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych, umożliwienia obywatelom równego, bez względu na przekonania, prawa czynnego uczestniczenia w życiu publicznym i wyrażania zróżnicowanych poglą-dów oraz realizacji indywidualnych zainteresowań, a także uwzględniając tradycje i powszechnie uznawany dorobek ruchu stowarzyszeniowego, stanowi się, co następuje: (...)

BUDOWA AKTÓW PRAWNYCH – RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH – część Izob. także Zasady techniki prawodawczej

PRZEPISY OGÓLNE

stosuje się je zgodnie z techniką prawodawczą aby, mówiąc językiem matematycznym, zakreślić „zbiór wspólny” regulacji danego aktu prawnego, będą one zawierać elementy normy wspólne dla wielu przepisów szczegółowych najczęściej określają:

art. 1 KP: Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców.art. 1 KC: Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymii osobami prawnymi

art. 3 ustawy z 29.1.2004 r. – Prawo zamówień publicznych: 1. Ustawę stosuje się do udzielania zamówień publicznych, zwanych dalej „zamówieniami”, przez 1) jednostki sektora finansów publicznych (…).art. 3 SwobGospU: Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnic-twie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnic-twa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi,sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów (zatem ten przepis wyłącza spod regulacji ustawy podane wyżej rodzaje działalności)

– zakres podmiotowy aktu (grono adresatów norm)

– zakres przedmiotowy aktu (do jakich stanów faktycznych akt znajduje zastosowanie)

– definicje legalne(objaśnienia, jak należy rozumieć użyte w akcie pojęcia i terminy)

art. 2 PrZamPubl: Ilekroć w ustawie jest mowa o: (…) 2) dostawach – należy przez to rozumieć nabywanie rzeczy, praw oraz innych dóbr, w szczególności na podstawie umowy sprzedaży, dostawy, najmu, dzierżawy oraz leasingu (…);art. 3 ustawy z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane: Ilekroć w ustawie jest mowa o: (…) 2) budynku – należy przez to rozumieć taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach (…)

Tabl. 31



PRZYKŁADY

PRZEPISY ZRĘBOWE zawierają co najmniej zakaz lub nakaz (dozwolenie) określo-nego postępowania; są elementem wyjściowym przy rekon-strukcji kompletnej normy prawnej.

art. 415 KC: Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obo-wiązany jest do jej naprawienia

art. 906 § 1 KC: Do renty ustanowionej za wynagrodzeniem stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży.art. 108 Konstytucji RP: Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy art. 103–107

PRZEPISY ODSYŁAJĄCE

– systemowo: przepis nie zawiera normy prawnej, lecz odsyła do innego przepisu lub ich grupy, w celu osiągnięcia zwię-złości aktu prawnego

– pozasystemowo: odesłanie nie następuje do konkretnego przepisu, lecz do norm, wartości lub wiedzy pozaprawnej

art. 3 ust. 1 ustawy z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji: Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta (odesła-nie do pozaprawnych norm dobrych obyczajów)

PRZEPISY BLANKIETOWE nie zawierają normy prawnej, lecz upoważnienie do uregulo-wania danej kwestii w innym akcie prawnym

art. 9 ustawy z 27.7.2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym: Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określa, w drodze rozporządzenia: 1) nazwy kierunków studiów (…)

PRZEPISY KOLIZYJNE – rozstrzygają o zastosowaniu danego przepisu, jeśli dana

sytuacja faktyczna jest regulowana przez dwa lub więcej przepisów niedających się stosować łącznie

– w przypadku braku takich przepisów należy posłużyć się ogólnie przyjętymi regułami kolizyjnymi

art. 14 ustawy z 12.11.1965 r. – Prawo prywatne międzynaro-dowe: O możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosun-ku do każdej ze stron jej prawo ojczyste

PRZEPISY WPROWADZAJĄCEregulują całokształt spraw związanych z wejściem w życie nowego aktu prawnego

art. 96 ustawy z 30.8.2002 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: Pierwsze-go wyboru drugiego członka Krajowej Rady Sądownictwa spośród sędziów sądów administracyjnych dokona Zgroma-dzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego po wygaśnięciu mandatu członka Krajowej Rady Sądownictwa wybranego przez zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogól-nych sędziów okręgu

przepisy dostosowujące– regulują sposób dostosowania infrastruktury prawnej,

instytucjonalnej i technicznej do wymogów nowego prawa, np. sposób powołania po raz pierwszy tworzonych nowym prawem organów, terminy, w jakich poszczególne instytucje mają wykonać określone procedury zmiany, itp.

przepisy przejściowe (intertemporalne)– regulują sposób zakończenia postępowań będących w toku– odnoszą się do czasowego utrzymania w mocy instytucji

znoszonych przez nowy akt prawny– rozstrzygają o aktualności praw i obowiązków adresatów

nabytych pod rządami starego (zmienianego) prawa – podają czy i na jaki czas zachowują moc akty wykonawcze

wydane na podstawie starego (zastępowanego nową regulacją) prawa

art. 103 ust. 1 PrBud: Do spraw wszczętych przed dniem wej-ścia w życie ustawy, a niezakończonych decyzją ostateczną, stosuje się przepisy ustawy, z zastrzeżeniem ust. 2;art. 107 ust. 2 PrBud: Do czasu wydania przepisów wykonaw-czych, przewidzianych w ustawie, nie dłużej jednak niż przez okres 3 miesięcy od dnia jej wejścia w życie, zachowują moc przepisy dotychczasowe, jeżeli nie są z nią sprzeczne

PRZEPISY KOŃCOWE

– o wejściu w życie

– uchylające (derogujące) inne akty prawne lub poszczególne przepisy

art. 108 PrBud: Ustawa wchodzi w życie z dniem 1.1.1995 r.

art. 107 ust. 1 PrBud: Traci moc ustawa z 24.10.1974 r. – Prawo budowlane (…)

Tabl. 32. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część II

BUDOWA AKTÓW PRAWNYCH – RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH – część IIzob. także Tabl.: Zasady techniki prawodawczej

Tabl. 32



Tabl. 33. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część III

PRZYKŁADY

przepisy prawa materialnegostanowią trzon prawa – podając zachowania nakazane lub zakazane, formułując prawo lub obowiązek

art. 82 § 1 KP: Za wadliwe wykonanie z winy pracownika produktów lub usług wynagrodzenie nie przysługuje. Jeżeli wskutek wadliwie wykonanej pracy z winy pracownika nastąpiło obniżenie jakości pro-duktu lub usługi, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu (zatem przepis określa wyłączenie lub ograniczenie prawa pracownika do wynagrodzenia w określonej wyżej sytuacji)przepisy proceduralne

określają sposób postępowania przed organami albo instytucjami, strony i innych uczestników postępo-wania, ich prawa i obowiązki w postępowaniu oraz rodzaje rozstrzygnięć, które zapadają w postępowa-niu, i tryb ich wzruszania

art. 129 KPC: Strona powołująca się w piśmie na dokument obowiąza-na jest na żądanie przeciwnika złożyć oryginał dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą.art. 428 § 1 KPK: Środek odwoławczy wnosi się na piśmie do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie

przepisy ustrojowestanowią o utworzeniu organów, instytucji, sądów, ich zadaniach i kompetencjach, ich organizacji, sposobie ich obsadzania oraz o tym, jakim podmiotom podlega-ją lub jakie podmioty sprawują nad nimi nadzór

art. 5 ust. 1 ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym: Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne (...)art. 11 § 1 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych: Sądy dzielą się na wydziały.

przepisy karne – określają czyny zabronione pod groźbą kary i określają grożącą sankcję. Zamieszczane są nie tylko w ustawach karnych (Kodeksie karnym i Kodeksie karnym skarbowym) ale także w innym ustawach jako tzw. pozakodeksowe przepisy karne

art. 49 § 1 ustawy o ochronie danych osobowych: Kto przetwarza w zbiorze dane osobowe, choć ich przetwarzanie nie jest dopusz-czalne albo do których przetwarzania nie jest uprawniony, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2

PRZEPISY BEZWZGLĘDNIE WIĄŻĄCE obowiązują zawsze w określonym ich wykładnią za-kresie; typowe dla prawa publicznego, m.in. karnego, administracyjnego

Rozdział 3 – „Stosunki wewnętrzne spółki”, art. 37 § 1 KSH: Przepisy niniejszego rozdziału mają zastosowanie, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej (określenie dyspozytywności przepisów)art. 50 Udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu (to przepis semidyspozytywny).

art. 813 § 2 KC: Jeżeli nie umówiono się inaczej, składka powinna być zapłacona jednocześnie z zawarciem umowy ubezpieczenia, a jeżeli umowa doszła do skutku przed doręczeniem dokumentu ubezpiecze-nia – w ciągu czternastu dni od jego doręczenia

PRZEPISY WZGLĘDNIE WIĄŻĄCE (względnie obo-wiązujące, dyspozytywne) – charakterystyczne dla prawa prywatnego– znajdują zastosowanie jedynie wtedy, gdy strony umowy nie uregulowały danej kwestii inaczej – wola stron ma pierwszeństwo przed takim przepisem

PRZEPISY SEMIDYSPOZYTYWNE (jednostronnie względnie obowiązujące, jednostronnie wiążące) – typowe dla działów prawa mających na celu ochronę jednej (słabszej) strony stosunku prawnego np. prawa pracy, prawa konsumenckiego– strony mogą na mocy umowy modyfikować takieprzepisy, ale tylko w kierunku korzystniejszym dla chronionej strony

art. 9 § 2 KP: Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych (przepis informuje o semidyspozytywności przepisów)

art. 154 § 1 KP: Wymiar urlopu wynosi:1) 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat (w umowie może być zmodyfikowany na korzyść pracownika, np. 30 dni urlopu, alenie na jego niekorzyść, np. 15 dni)

PRZEPISY LEX GENERALIS A PRZEPISY LEX SPECIALIS – rozróżnienie to jest możliwe tylko poprzez porów-nanie wzajemnego stosunku do siebie kilku grup przepisów– lex generalis normują stany typowe, ogólne, lex specialis wyjątkowe, specjalne – ze względu na szcze-gólną cechę, różną od sytuacji przyjętej za modelową, występującą w danym stosunku specjalnym

Przepisy KC dotyczące odpowiedzialności za wady sprzedanego towaru stanowią lex generalis w stosunku do przepisów normujących tę samą odpowiedzialność w przypadku, gdy nabywcą towaru jest osoba mająca status konsumenta. Pierwszeństwo będą mieć lex specialis – zawarte w ustawie o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, a lex generalis z KC znajdą zastosowanie tylko w zakre-sie, w jakim ustawa ta, akt bardziej specjalistyczny, danych kwestii nie reguluje

BUDOWA AKTÓW PRAWNYCH – RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH – część IIIzob. także Tabl. Zasady techniki prawodawczej

Tabl. 33



PRZYKŁADY

KLAUZULE GENERALNE– stosuje się je, gdy zachodzi potrzeba zapewnie-

nia elastyczności tekstu aktu normatywnego– w konstrukcji klauzuli można posłużyć się okre-

śleniami nieostrymi, ocennymi, albo wyznaczyć nieprzekraczalne dolne lub górne granice swobody rozstrzygnięcia

art. 5 KC: Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego

art. 1 § 2 KK: Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma

NORMY PROGRAMOWEnie wskazują, jak powinien zachować się adresat, ale wskazują, jaki cel powinien osiągnąć, zosta-wiając sposoby osiągnięcia celu jego uznaniu

art. 8 ust. 1 SwobGospU: Organy administracji publicznej wspierają rozwój przedsiębiorczości, tworząc korzystne warunki do podejmowania i wyko-nywania działalności gospodarczej, w szczególności wspierają mikroprzed-siębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców;

Bogata w normy programowe jest Konstytucja RP, np. art. 76: Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działa-niami zagrażającymi ich zdrowiu prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa

KRYTERIUM SKUTKÓW ZŁAMANIA NORMY (CHARAKTER SANKCJI)

– lex plus quam perfecta – przewiduje zasto-sowanie sankcji represyjnej oraz nieważność czynności

Zakaz bigamii (wielożeństwa) art. 206 KK: Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku mał-żeńskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2;art. 13 § 1 KRO: Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim

– lex perfecta – przewiduje tylko nieważność czynności

art. 387 § 1 KC: Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna;art. 599 § 2 KC: Jednakże jeżeli prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego, współwłaścicielowi albo dzierżawcy, sprzedaż dokonana bezwarunkowo jest nieważna

– lex minus quam perfecta – przewiduje karę (odpowiedzialność odszkodowawczą) bez unieważnienia dokonanej czynności

art. 599 § 1 KC: Jeżeli zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu sprzedał rzecz osobie trzeciej bezwarunkowo albo jeżeli nie zawiadomił uprawnio-nego o sprzedaży lub podał mu do wiadomości istotne postanowienia umowy sprzedaży niezgodnie z rzeczywistością, ponosi on odpowiedzial-ność za wynikłą stąd szkodę

– lex imperfecta – brak jakiejkolwiek sankcji

Tabl. 34. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część IV

BUDOWA AKTÓW PRAWNYCH – RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH – część IVzob. Tabl. Zasady techniki prawodawczej

Przykład 1: art. 91 § 2 KRO: Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwiePrzykład 2: Przepis ustawy z 24.7.1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa, a następnie przepisy ustawy z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, które nakazywały powołać miej-skiego (powiatowego) rzecznika konsumentów uchwała Rady Miasta lub Rady Powiatu. Niewy-wiązanie się z ustawowego obowiązku nie było obwarowane żadną sankcją, którą można byłoby nałożyć na podmiot publicznoprawny – samorząd powiatowy, a praktycznie na odpowiedzialne jego organy. W związku z czym rzecznicy tacy w kilku powiatach nie zostali w ogóle powołani, nawet po kilku latach od wejścia w życie obowiązku ich powołania

Tabl. 34



ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ – część Ireguły konstruowania aktów normatywnych przez legislatorów

Tabl. 35. Zasady techniki prawodawczej – część I

opublikowane jako załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20.6.2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”

WYBRANE ZASADY DOTYCZĄCE

TYTUŁU (NAGŁÓWEK) USTAWY

W tytule ustawy w oddzielnych wierszach zamieszcza się:

1) oznaczenie rodzaju aktu; 2) datę ustawy; 3) ogólne określenie przedmiotu ustawy.

Określenie przedmiotu ustawy może być:

1) opisowe – rozpoczynające się od przyimka „o”, pisanego małą literą, np. ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;2) rzeczowe – rozpoczynające się od wy-razów „Kodeks”, „Prawo” albo „Ordynacja”, pisanych wielką literą, w przypadku gdy ustawa wyczerpująco reguluje obszerną dziedzinę, np. Kodeks cywilny, Prawo spół-dzielcze, Prawo zamówień publicznych.

BUDOWY USTAWY

Ustawa zawiera:

1) tytuł; 2) przepisy merytoryczne; 3) przepisy o wejściu ustawy w życie.

– ustawa zawiera także przepisy przejściowe lub dostosowujące oraz przepisy uchylające, jeżeli reguluje dziedzinę spraw uprzednio unormowaną przez inną ustawę

– ustawa może zawierać przepisy wprowadzające zmiany w innych ustawach (przepisy zmieniające) oraz przepisy o wygaśnięciu jej mocy obowiązującej

Poszczególne elementy ustawy zamieszcza się w następującej kolejności:

1) tytuł; 2) przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe; 3) przepisy zmieniające; 4) przepisy przejściowe i dostosowujące; 5) przepisy uchylające, przepisy o wejściu ustawy w życie oraz przepisy o wy-gaśnięciu mocy obowiązującej ustawy (przepisy końcowe)

ZASADY KONSTRUOWANIA PROJEKTU USTAWY

1) ustawa powinna wyczerpująco regulować daną dziedzinę spraw, nie pozostawiając poza zakresem swego unormowania istotnych fragmentów tej dziedziny, 2) przepisy ustawy redaguje się tak, aby dokładnie i w sposób zrozumiały dla adresatów zawartych w nich norm wyrażały intencje prawodawcy, 3) przepisy ustawy redaguje się zwięźle i syntetycznie, unikając nadmiernej szczegółowości, a zarazem w sposób, w jaki opisuje się typowe sytuacje występujące w dziedzinie spraw regulowanych tą ustawą, 4) w ustawie nie zamieszcza się przepisów, które regulowałyby sprawy wykraczające poza wyznaczony przez nią zakres przedmiotowy (stosunki, które reguluje) oraz podmiotowy (krąg podmiotów, do których się odnosi), 5) ustawa nie może zmieniać lub uchylać przepisów regulujących sprawy, które nie należą do jej zakresu przedmiotowego lub podmiotowego albo się z nimi nie wiążą, 6) ustawa nie może powtarzać przepisów zamieszczonych w innych ustawach, nie powinna powtarzać postanowień umów międzynarodowych ratyfikowanych przez RP oraz dających się bezpośrednio stosować postanowień aktów normatywnych ustanowionych przez organizacje międzynarodowe lub organy międzynarodowe, 7) w ustawie można odsyłać do przepisów tej samej lub innej ustawy, postanowień ww. umów międzynarodowych, nie odsyła się do przepisów innych aktów normatywnych (np. rozporządzeń), 8) w ustawie należy posługiwać się poprawnymi wyrażeniami językowymi (określeniami) w ich podstawowym i powszechnie przyjętym znaczeniu, należy unikać posługiwania się: określeniami specjalistycznymi (profesjonalizmami), jeżeli mają odpo- wiedniki w języku powszechnym; określeniami lub zapożyczeniami obcojęzycznymi, chyba że nie mają dokładnego odpo- wiednika w języku polskim; nowo tworzonymi pojęciami lub strukturami językowymi (neologizmami), chyba że w dotych- czasowym słownictwie polskim brak jest odpowiedniego określenia, 9) w ustawie należy posługiwać się określeniami, które zostały użyte w ustawie podstawowej dla danej dziedziny spraw, w szczególności w ustawie określanej jako „kodeks” lub „prawo”, 10) do oznaczenia jednakowych pojęć używa się jednakowych określeń, a różnych pojęć nie oznacza się tymi samymi określeniami, 11) w ustawie nie zamieszcza się wypowiedzi, które nie służą wyrażaniu norm prawnych, a w szczególności apeli, postulatów, zaleceń, upomnień oraz uzasadnień formułowanych norm, 12) jednocześnie z projektem ustawy przygotowuje się projekty rozporządzeń o znaczeniu podstawowym dla jej funkcjonowania.

Tabl. 35



ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ – część IIreguły konstruowania aktów normatywnych przez legislatorów

Tabl. 36. Zasady techniki prawodawczej – część II

WYBRANE ZASADY DOTYCZĄCE:

OZNACZANIA PRZEPISÓW USTAWY I ICH SYSTEMATYZACJA (JEDNOSTKI REDAKCYJNE)

– podstawową jednostką redakcyjną ustawy jest artykuł– każdą samodzielną myśl ujmuje się w odrębny artykuł (OZNACZENIE: „Art. 1.”) – jeżeli samodzielną myśl wyraża zespół zdań, dokonuje się podziału artykułu na ustępy, a następnie, w miarę potrzeby kolejne jed-

nostki; ustawie określanej jako „kodeks” ustępy oznacza się paragrafami (§)

kolejne stopnie podziału redakcyjnego:

– artykuły (OZNACZENIE: „Art. 1.”, „Art. 2.”…)– ustępy lub paragrafy (OZNACZENIE: „ust. 1.”, „§ 1.” )

– punkty (OZNACZENIE: „1)” , „2)”…)– litery (OZNACZENIE: „ a)”, „b)”, „c)”, gdy zabraknie liter, stosuje się oznaczenie najpierw dwuliterowe, a następnie wieloliterowe np. „za)”, „zb)”…

– tiret (OZNACZENIE: „ – ”)

grupowanie w większe jednostki redakcyjne– artykuły grupuje się w rozdziały– rozdziały grupuje się w działy– działy łączy się w tytuły– w kodeksach tytuły można grupować w księgi, a księgi łączyć w części, można wprowadzić oddziały jako jednostkę

pomiędzy artykułem a rozdziałem – rozdziały (oddziały) numeruje się cyframi arabskimi, a jednostki systematyzacyjne wyższego stopnia – cyframi rzymskimi

UKŁADU I POSTANOWIEŃ (RODZAJÓW) PRZEPISÓW MERYTORYCZNYCH

– w przepisach merytorycznych można wydzielić przepisy ogólne i przepisy szczegółowe,– wydzielone przepisy ogólne oznacza się nazwą „Przepisy ogólne”; można je systematyzować w grupy tematyczne i oznaczać na-

zwami charakteryzującymi treść każdej z grup.Przepisy ogólne: określa się w nich zakres spraw regulowanych ustawą i podmiotów, których ona dotyczy, lub spraw i podmiotów wyłączonych spod jej regulacji (zakres przedmiotowy i podmiotowy ustawy); objaśnienia użytych w ustawie określeń i skrótów oraz inne postanowienia wspólne dla wszystkich albo dla większości przepisów merytorycznych zawartych w ustawie.Przepisy szczegółowe: nie reguluje się w nich spraw, które zostały wyczerpująco unormowane w przepisach ogólnych.Przepisy szczegółowe zamieszcza się w następującej kolejności: 1) przepisy prawa materialnego, 2) przepisy o organach (przepisy ustrojowe), 3) przepisy o postępowaniu przed organami (przepisy proceduralne), 4) przepisy o odpowiedzialności karnej (przepisy karne).Przepisy prawa materialnego – powinny możliwie bezpośrednio i wyraźnie wskazywać, kto, w jakich okolicznościach i jak powinien się zachować (przepis podstawowy)– przepis podstawowy może wyjątkowo wskazywać tylko zachowanie nakazywane albo zakazywane jego adresatowi, jeżeli: 1) adresat lub okoliczności tego nakazu albo zakazu są wskazane w sposób niewątpliwy w innej ustawie, 2) celowe jest, aby określenie adresata lub okoliczności zamieścić w przepisach ogólnych tej samej ustawy, 3) powszechność zakresu adresatów lub okoliczności jest oczywista.Przepisy prawa ustrojowego – stanowią o utworzeniu organów albo instytucji, ich zadaniach i kompetencjach, ich organizacji, sposobie ich obsadzania oraz o tym, jakim podmiotom podlegają lub jakie podmioty sprawują nad nimi nadzór.Przepisy proceduralne – określają sposób postępowania przed organami albo instytucjami, strony i innych uczestników postępo-wania, ich prawa i obowiązki w postępowaniu oraz rodzaje rozstrzygnięć, które zapadają w postępowaniu, i tryb ich wzruszania.Przepisy karne – zamieszcza się tylko w przypadku, gdy naruszenie przepisów ustawy nie kwalifikuje się jako naruszenie przepisówKodeksu karnego, Kodeksu karnego skarbowego lub Kodeksu wykroczeń, a czyn wymagający zagrożenia karą jest związany tylko z treścią tej ustawy (tzw. pozakodeksowe przepisy karne).Załączniki – ustawa może zawierać załączniki; odesłania do załączników zamieszcza się w przepisach merytorycznych ustawy; w za-łącznikach do ustawy zamieszcza się w szczególności wykazy, wykresy, wzory, tabele i opisy o charakterze specjalistycznym.

Tabl. 36



ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ – część IIIreguły konstruowania aktów normatywnych przez legislatorów

Tabl. 37. Zasady techniki prawodawczej – część III


UKŁADU I POSTANOWIEŃ PRZEPISÓW PRZEJŚCIOWYCH I DOSTOSOWUJĄCYCH

– rozwiązania przewidziane w przepisach przejściowych i dostosowujących powinny być ukształtowane w sposób nieuciążliwy dla ich adresatów i pozostawiać im możliwość przystosowania się do przepisów nowej ustawy.

W przepisach przejściowych reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych, m.in.: sposób zakończenia postępowań będących w toku (wszczętych w czasie obowiązy-wania dotychczasowych przepisów i niezakończonych ostatecznie do dnia ich uchylenia), skuteczność dokonanych czynności procesowych oraz organy właściwe do zakończenia postępowania i terminy przekazania im spraw; czy i w jakim zakresie utrzymuje się czasowo w mocy instytucje prawne zniesione przez nowe przepisy; czy zachowuje się uprawnienia i obowiązki oraz kompetencje powstałe w czasie obowiązywania uchylanych albo wcześniej uchylonych przepisów oraz czy skuteczne są czynności dokonane w czasie obowiązywania tych przepisów; czy i w jakim zakresie utrzymuje się w mocy przepisy wykonawcze wydane na podstawie dotychczasowych przepisów upoważniających.

W przepisach dostosowujących reguluje się w szczególności: sposób powołania po raz pierwszy organów lub instytucji tworzonych nową ustawą; sposób przekształcenia organów lub instytucji utworzonych na podstawie do-tychczasowej ustawy w organy lub instytucje tworzone przez nową ustawę; sposób likwidacji organów lub instytucji znoszonych nową ustawą, zasady zagospodarowania ich mienia oraz uprawnienia i obowiązki ich dotychczasowych pracowników.

UKŁADU I POSTANOWIEŃ PRZEPISÓW KOŃCOWYCH

Przepisy końcowe zamieszcza się w następującej kolejności:

1) przepisy uchylające 2) przepisy o wejściu ustawy w życie 3) w razie potrzeby – przepisy o wygaśnięciu mocy ustawy

Przepisy uchylające: – w przepisie uchylającym wyczerpująco wymienia się ustawy lub poszczególne przepisy, które ustawa uchyla– jeżeli uchyla się tylko niektóre przepisy ustawy, w przepisie uchylającym jednoznacznie i wyczerpująco wymienia się

wszystkie uchylane przepisy tej ustawy.

Przepisy o wejściu ustawy w życie: – w ustawie zamieszcza się przepis określający termin jej wejścia w życie, chyba że termin ten określają odrębne przepisy

ustawy wprowadzającej; domyślny termin wejścia w życie to 14 dni od daty opublikowania aktu (14 dni vacatio legis)– ustawa powinna wchodzić w życie w całości w jednym terminie. Nie różnicuje się terminów wejścia w życie poszcze-

gólnych przepisów ustawy; odstępstwo od tego rozwiązania może nastąpić tylko w przypadku przepisów zmieniają-cych, uchylających, przejściowych i dostosowujących.

Przepisy o wygaśnięciu mocy ustawy:– przepis określający termin wygaśnięcia mocy obowiązującej ustawy albo poszczególnych jej przepisów zamieszcza

się tylko w przypadku, gdy ustawa albo jej poszczególne przepisy mają obowiązywać w ograniczonym czasie.

Ustawy wprowadzające: w przypadku ustaw szczególnie obszernych lub zasadniczo zmieniających dotychczasowe ustawy, przepisy o wejściu w życie ustawy „głównej”, przepisy zmieniające, przepisy uchylające oraz przepisy przejściowe i dostosowujące można zamieścić w oddzielnej ustawie (ustawie wprowadzającej), np. ustawa z 2.7.2004 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej.

Tabl. 37



ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ – część IVreguły konstruowania aktów normatywnych przez legislatorów

Tabl. 38. Zasady techniki prawodawczej – część IV


PRZEPISÓW UPOWAŻNIAJĄCYCH (BLANKIETOWYCH)

– to przepisy niezawierające same normy prawnej bądź jej części, lecz upoważniające do wydania określonego aktu prawnego

– w przepisach upoważniających do wydania rozporządzenia wskazuje się (takie wymagania podaje też Konstytucja RP):

1) organ właściwy do wydania rozporządzenia, 2) rodzaj aktu, 3) zakres spraw przekazywanych do uregulowania w rozporządzeniu, 4) wytyczne dotyczące treści rozporządzenia.

W przepisie upoważniającym do wydania uchwały albo zarządzenia wskazuje się:

1) organ właściwy do wydania aktu normatywnego, 2) rodzaj aktu normatywnego, 3) ogólnie zakres spraw, które w akcie normatywnym muszą albo mogą zostać uregulowane.

NOWELIZACJI (ZMIAN) USTAWY

Zmiana (nowelizacja) ustawy polega na uchyleniu niektórych jej przepisów, zastąpieniu niektórych jej przepisów prze-pisami o innej treści lub brzmieniu albo na dodaniu do niej nowych przepisów.

Przepisy ustawy zmienia się:

1) odrębną ustawą zmieniającą, 2) przepisem zmieniającym zamieszczonym w innej ustawie.

– jeżeli zmiany wprowadzane w ustawie miałyby być liczne albo miałyby naruszać konstrukcję lub spójność ustawy albo gdy ustawa była już poprzednio wielokrotnie nowelizowana, opracowuje się projekt nowej ustawy.

Tabl. 38



TYPOWE ŚRODKI TECHNIKI PRAWODAWCZEJ:

ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ – część Vreguły konstruowania aktów normatywnych przez legislatorów

Tabl. 39. Zasady techniki prawodawczej – część V

ADRESAT NORMY – jeżeli norma ma być adresowana do każdej osoby fizycznej, adresata tej normy wskazuje się wyrazem„kto”,– jeżeli zakres adresatów normy ma być węższy, wyznacza się go przez użycie odpowiedniego określenia rodzajowego (np. pracow-

nik, radca prawny, młodociany),– jeżeli norma ma być adresowana do podmiotów innych niż osoby fizyczne, adresata tej normy można wskazać nazwą rodzajową

albo własną (np. spółki jawne)

OKOLICZNOŚCI STOSOWANIA NORMY – jeżeli norma ma znajdować zastosowanie we wszystkich okolicznościach, w przepisie prawnym nie określa się okoliczności jej

zastosowania,– jeżeli norma ma znajdować zastosowanie tylko w określonych okolicznościach, okoliczności te jednoznacznie i wyczerpująco wskazuje

się w przepisie prawnym przez rodzajowe ich określenie (np. kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia)

DEFINICJE LEGALNE– w ustawie lub innym akcie normatywnym formułuje się definicję danego określenia, jeżeli: 1) dane określenie jest wieloznaczne, 2) dane określenie jest nieostre, a jest pożądane ograniczenie jego nieostrości, 3) znaczenie danego określenia nie jest powszechnie zrozumiałe, 4) ze względu na dziedzinę regulowanych spraw istnieje potrzeba ustalenia nowego znaczenia danego określenia.– jeżeli w ustawie zachodzi wyjątkowo potrzeba odstąpienia od znaczenia danego określenia ustalonego w ustawie określanej jako

„kodeks” lub „prawo” lub innej ustawie podstawowej dla danej dziedziny spraw, wyraźnie podaje się inne znaczenie tego określenia i zakres jego odniesienia, używając zwrotu: „w rozumieniu niniejszej ustawy określenie (...) oznacza (...)” albo zwrotu: „ilekroć w ni-niejszej ustawie jest mowa o (...) należy przez to rozumieć (...)”

KLAUZULE GENERALNE– jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia elastyczności tekstu aktu normatywnego, można posłużyć się określeniami nieostrymi, klau-

zulami generalnymi albo wyznaczyć nieprzekraczalne dolne lub górne granice swobody rozstrzygnięcia,

Przykłady: art. 5 KC: Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego; art. 135 KK: Kto dopuszcza się czynnej napaści na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5; art. 5 ust. 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych: Rada gmi-ny, w drodze uchwały, określa wysokość stawek podatku od nieruchomości, z tym że stawki nie mogą przekroczyć rocznie (…)

PRZEPISY ODSYŁAJĄCE– jeżeli zachodzi potrzeba osiągnięcia skrótowości tekstu lub zapewnienia spójności regulowanych instytucji prawnych, w akcie

normatywnym można posłużyć się odesłaniami,– jeżeli odesłanie stosuje się tylko ze względu na potrzebę osiągnięcia skrótowości tekstu, w przepisie odsyłającym jednoznacznie

wskazuje się przepis lub przepisy prawne, do których się odsyła [np. „Jeżeli od budowli lub ich części, o których mowa w ust. 1 pkt 3, nie dokonuje się odpisów amortyzacyjnych (…)”],

– jeżeli odesłanie służy przede wszystkim zapewnieniu spójności regulowanych w tym akcie instytucji prawnych, w przepisie odsyła-jącym wskazuje się zakres spraw, dla których następuje odesłanie, oraz jednoznacznie wskazuje się przepis lub przepisy prawne, do których się odsyła [np. „Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego (…)”],

– jeżeli daną instytucję prawną reguluje się całościowo, a wyczerpujące wymienienie przepisów prawnych, do których się odsyła, nie jest możliwe, można wyjątkowo odesłać do przepisów określonych przedmiotowo, o ile przepisy te dadzą się w sposób niewątpli-wy wydzielić spośród innych (np. „Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób praw-nych”),

– nie odsyła się do przepisów, które już zawierają odesłania

Tabl. 39



Tabl. 40. Obowiązywanie prawa – część I

KRYTERIA OBOWIĄZYWANIA – ZAKRESY OBOWIĄZYWANIA(na określonym terytorium, w określonym czasie, określone podmioty)

obowiązywanie w sensie normatywnym: normy prawidłowo ustanowione, nieuchylone i znajdujące zastosowa-nie w danym przypadku w wyniku prawidłowej wykładni

obowiązywanie w sensie tetycznym: prawidłowo ustanowione (właściwy organ i procedura)

obowiązywanie w sensie aksjologicznym: spełniają przyjęte kryteria etyczne

obowiązywanie w sensie faktycznym: normy stosowane przez organy państwowe

obowiązywanie w sensie behawiorystycznym: adresaci stosują się do (przestrzegają) norm

DESUETUDO – to sytuacja gdy normy przestają obowiązywać w wyniku faktycznego wyjścia ich z użycia. Instytucja kontrowersyjna i rzadko spotykana. Aby nastąpiło desuetudo przyjmuje się, iż powinny łącznie wystąpić następujące przesłanki: adresaci nie przestrzegają danej normy, organy władzy państwowej na taki stan nie reagują, upływa odpowiednio długi okres czasu utrzymywania się takiego stanu

OBOWIĄZYWANIE PRAWA – część I

1) TERYTORIALNY

zasada: akty normatywne wydane przez organy centralne obowiązują na terytorium całego państwa, chyba że same stanowią inaczej rozszerzenie: terytorium pływające, powietrzne, kosmiczne (statki pod banderą danego państwa), dyplomatycz-ne (ambasady i urzędy konsularne) ograniczenie: eksterytorialność placówek dyplomatycznych państw obcych, baz wojskowych (kwestie regulowa-ne prawem międzynarodowym) prawo lokalne: akty normatywne organów terenowych i samorządowych obowiązują na terenie działania orga-nów, które je wydały

2) CZASOWY (TEMPORALNY)normy prawne obowiązują od momentu wejścia w życie do momentu uchylenia

nabycie mocy obowiązującejzasada: akty normatywne o mocy powszechnie obowiązującej wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że same stanowią inaczej (a więc przewidują dłuższy lub krótszy okres vacatio legis)sposób oznaczenia daty wejścia w życie w samym akcie:– „z dniem ogłoszenia” – decyduje data danego publikatora, np. Dziennika Ustaw– podanie daty kalendarzowej – podanie określonego vacatio legis: „wchodzi w życie po upływie roku od dnia ogłoszenia”– odesłanie do innego aktu, np. przepisów wprowadzających daną regulację

zakaz retroakcji – lex retro non agit (prawo nie działa wstecz), chyba że jest to dopuszczalne (ogólną zasadą jest, iż prawo może działać z mocą wsteczną, gdy poszerza sferę uprawnień lub ujmuje obowiązków, lecz nie odwrotnie)

utrata mocy obowiązującejtzw. klauzula derogacyjna zawarta w akcie prawnym, pozbawiająca mocy prawnej cały akt bądź też poszczególne jego przepisy (sformułowania typu: „traci moc”, „uchyla się”)

3) PODMIOTOWY (PERSONALNY) zasada: wszystkie osoby przebywające na terytorium danego państwa(wyjątki: prawo dyplomatyczne, prawo prywatne międzynarodowe)

Tabl. 40



Tabl. 41. Obowiązywanie prawa – część II

OBOWIĄZYWANIE PRAWA – część II

KOLIZJE PRZEPISÓW PRAWNYCHmają miejsce, gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem, które wzajemnie się wykluczają

KOLIZJE W CZASIEstosunek prawny uregulowany jest wy-kluczającymi się przepisami wydanymi w różnym czasie

KOLIZJE W PRZESTRZENI

PRZEPISY PRZEJŚCIOWE – podstawowym instrumentem

rozstrzygającym kolizje w czasie są przepisy przejściowe, zawarte w akcie uchylającym lub zmieniającym

– w przypadku braku takich przepisów należy posłużyć się

REGUŁAMI KOLIZYJNYMI

występują pomiędzy systemami prawnymi różnych państw; kolizja taka zdarza się, gdy w stosunku praw-nym uczestniczy element obcy (np. obywatel państwa obcego dokonu-je transakcji w Polsce)

mogą wystąpić w przypadku przepisów obowiązujących w różnych dzielnicach kraju Przykład: Polska po roku 1918 – lub w państwach o charakterze federacyj-nym

Każde państwo tworzy własne reguły kolizyjne, kwestię tę normują także umowy międzynarodowe

Rozstrzyganiem kolizji na gruncie prawa prywatnego zajmuje się ustawa z 12.11.1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe;podstawowe zasady:– w zakresie prawa osobowego (ocena zdolności prawnej i zdolności do czynności

prawnych) – stosowane są przepisy państwa, którego obywatelem jest dana osoba (lex patriae),

– w zakresie prawa rzeczowego (własność rzeczy, posiadanie, hipoteka, zastaw) – sto-sowane są przepisy państwa, na którego terenie rzecz się znajduje (lex rei sitae),

– w zakresie prawa umów – przepisy państwa, na którego terytorium dokonana została czynność prawna (locus regit actum); w tym wypadku możliwe jest też (z wyjątkami – np. umowa zawierana z konsumentem) wybór przez strony umowy prawa, które ma znaleźć zastosowanie do ich umowy, przez zawarcie w niej tzw. klauzuli jurysdykcyjnej

REGUŁY KOLIZYJNE to zasady pozwalające uznać za obowiązujący jeden z popadających w kolizję przepisów

PODSTAWOWE REGUŁY KOLIZYJNE:

1) hierarchiczna: lex superior derogat legi inferiori – prawo wyższego rzędu (wyższej mocy prawnej) uchyla prawo niższego rzędu (np. przepis konstytucji ma pierwszeństwo przed wpadającym z nim w kolizję przepisem ustawy); reguła ta jest regułą podstawową, pozostałe reguły kolizyjne odnoszą się do sytuacji, gdy mamy do czynienia z kolizją przepisów posiadających równą moc prawną

2) chronologiczna: lex posterior derogat legi priori – przepis ustanowiony później w czasie (nowszy) uchyla przepis wcześniejszy

3) merytoryczna: lex specialis derogat legi generali – przepis szczególny uchyla przepis ogólny (przepis stanowiący wyjątek, odno-szący się do węższej kategorii stosunków społecznych, sytuacji faktycznych) ma pierwszeństwo przed przepisem bardziej ogólnym, (np. przepisy o sprzedaży konsumenckiej stanowią lex specialis w stosunku do ogólnych przepisów normujących umowę sprzedaży)

4) merytoryczno-chronologiczna: lex posterior generali non derogat legi priori speciali – późniejszy przepis ogólny nie uchyla wcześniejszego przepisu o charakterze szczegółowym

Obowiązywanie prawa Unii Europejskiej: prawo wspólnotowe obowiązuje w przestrzeni lądowej, morskiej i powietrznej państw członkowskich; czas obowiązywania jest w zasadzie nieoznaczony (wyjąwszy traktaty zawierane na określony czas, np. powołujący Europejską Wspólnotę Węgla i Stali); dopuszczalne są tzw. okresy przejściowe, w których normy wspólnotowe nie są w pełni stosowa-ne w stosunku do poszczególnych państw członkowskich.

Obowiązywanie prawa w cyberprzestrzeni internetowej: regulacje tej sfery dopiero się kształtują w prawie międzynarodowym i wewnętrznym, w Polsce materię tę reguluje wybiórczo kilka aktów prawnych; w zakresie odpowiedzialności za treści umieszczane w cyberprzestrzeni zasadą jest obowiązywanie prawa krajowego państwa, gdzie treści znajdują się fizycznie (adres IP, miejsce położe-nia serwera).

Tabl. 41



Tabl. 42. Wykładnia prawa – część I

WYKŁADNIA PRAWA – część I

1) „ustalenie rzeczywistego sensu normatywnego przepisu prawnego, to znaczy ustalenie treści wyrażonych w nich reguł zacho-wania (norm)” – A. Wolter1

2) „przez wykładnię prawa rozumiemy ustalenie znaczenia i zakresu przepisu komunikowanego przez odpowiednie zwroty językowe tego przepisu” – W. Wolter2

3) „wykładnia to ogół rozumowań zmierzających do odkodowania norm prawnych zawartych w obowiązujących przepisach prawnych oraz ustalania ich znaczenia” – A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek3

4) wykładnia to proces, w którym z przepisów prawnych wyinterpretowuje się kompletną normą prawną i ustala się jej wiążące brzmienie

tekst prawny podlega określonym regułom techniczno-redakcyjnym; normy prawne są niejako „zakodowane” w przepi-sach prawnych; wykładnia jest dla prawa tym, czym egzegeza tekstu religijnego dla ustalania prawd wiary

MOC WIĄŻĄCA WYKŁADNI wykładnia ma moc wiążącą, gdy regule (dyrektywie) interpretacyjnej, stworzonej przez kompetentny organ powinni podporządko-wać się we wszystkich przypadkach adresaci normy i organy normę stosujące

wykładnia powszechnie wiążąca– wiąże we wszystkim przypadkach ad-

resatów normy określonych w sposób generalny i abstrakcyjny

– taki charakter ma wykładnia auten-tyczna i wykładnia legalna

wykładnia o ograniczonym zakresie interpretacja danego przepisu nie jest wiążąca dla wszystkich adresa-tów, lecz jedynie dla pewnych ich kategorii lub poszczególnie wskaza-nych podmiotów

wykładnia niewiążąca – dokonywana np. przez przedsta-

wicieli nauki prawa tzw. wykładnia doktrynalna

– może mieć ona znaczenie opinio-twórcze ze względu na autorytet ją tworzących

wykładnia wiążąca w danej sprawie:– organ stosujący prawo dokonuje wykładni w danej konkretnej sprawie, która wiąże strony postępowania po uprawomocnie-niu się orzeczenia; wykładnią taką organ stosujący prawo nie jest związany na przyszłość w innych sprawach,– wykładnia dokonana przez organ odwoławczy wiąże organ, od którego orzeczenia (decyzji) się odwołano w danej sprawie (zob. np. art. 386 § 6 KPC: Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego),– wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy odpowiadający na pytanie prawne; uchwała Sądu Najwyższego jest wiążąca dla sądów rozstrzygających daną sprawę (zob. Część II. Sąd Najwyższy).

RODZAJE WYKŁADNI ZE WZGLĘDU NA PODMIOT, KTÓRY JEJ DOKONUJE

wykładnia autentyczna– dokonuje jej ten sam podmiot, który ustano-

wił daną normę – w myśl zasady „kto może stanowić prawo, może je także interpretować”

– ma charakter powszechnie wiążący– przykład: minister dokonuje wykładni wyda-

nego przez siebie rozporządzenia

wykładnia legalna – wykładnia powszechnie wiążąca dokonywana przez organ wskazany

przez prawo; obecnie w porządku prawnym RP nie ma takiego organu (do 1997 r. kompetencję taką miał Trybunał Konstytucyjny)

– pewne kontrowersje wzbudzają uprawnienia Ministra Finansów, który na mocy przepisów ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa po-siada uprawnienie do stanowienia wiążącej wykładni przepisów prawa podatkowego, a więc także ustaw

wykładnia operatywna– dokonują jej sądy i organy administracji

w procesie stanowienia prawa przy wydawa-niu orzeczeń i decyzji

– ma ona charakter wiążący tylko w konkretnej, rozstrzyganej sprawie i dotyczy tylko wskaza-nego w orzeczeniu podmiotu

wykładnia doktrynalna– dokonywana przez przedstawicieli nauki prawa– nie ma ona mocy wiążącej nawet w ograniczonym zakresie, może mieć

jednak znaczenie opiniotwórcze, ze względu na autorytet ją tworzących

Tabl. 42



REGUŁY WYKŁADNI JĘZYKOWEJ

Tabl. 43. Wykładnia prawa – część II

WYKŁADNIA PRAWA – część II

ETAPY WYKŁADNI

OGÓLNE ZASADY DOKONYWANIA WYKŁADNI

– przepisy powinny być interpretowane literalnie (dosłownie), chyba że za modyfikacją ich dosłownego znaczenia przema-wiają ważne racje

– nakaz wykładni literalnej prawa karnego i podatkowego – zakaz stosowania wykładni prawa karnego i podatkowego na

niekorzyść odpowiednio oskarżonego i podatnika– zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków – zakaz wykładni rozszerzającej przepisów lex specialis– zakaz wykładni rozszerzającej przepisów upoważniających

(kompetencyjnych)

DOMNIEMANIA INTERPRETACYJNE

(ciężar uzasadnienia spoczywa na chcącym zakwestionować domniemanie)

– domniemanie zgodności normy z konstytucją– domniemanie zgodności normy niższego rzędu z normą

wyższego rzędu– domniemanie racjonalności prawodawcy: – nie stanowi norm sprzecznych – nie stanowi norm zbędnych – dąży do logicznych i aksjologicznie słusznych celów – przewiduje konsekwencje empiryczne, społeczne, ekono-

miczne stanowionych norm – dysponuje najlepszą i najkompletniejszą wiedzą

I– ustalenie, czy przepis budzi wątpliwości– jeśli jest jasny (w danych okolicznościach,

w odniesieniu do danego stanu faktyczne-go), wykładnia jest zbędna, w myśl zasady „clara non sunt interpretanda”

II– ustalenie właściwego znaczenia przepisu; uży-cie dyrektyw wykładni I stopnia

IIIkolizja interpretacyjna – użycie dyrek-tyw II stopnia – wybór między wynikami uzyskanymi przy użyciu dyrektyw I stopnia, jeśli rezultat rodzi sprzeczności interpretacyjne

językowych systemowych funkcjonalnych

zasada: w pierwszej kolejności należy skorzystać z dyrektyw językowych, a jeśli okaże się to niewystarczają-ce, w drugiej kolejności z systemowych i trzeciej – funkcjonalnych

ZASADY:– normie (użytym słowom, pojęciom, wyrażeniom) należy przypisać

takie znaczenie, jakie posiada ona w języku potocznym, chyba że za odstąpieniem od tego znaczenia przemawiają ważne względy

– jeżeli w języku potocznym można przypisać normie kilka różnych znaczeń, należy wybrać najbardziej oczywiste

– jeśli prawodawca nadał określonym terminom specjalne, swoiste znaczenie, należy je rozumieć właśnie w takim znaczeniu

– jeśli użyty w normie termin należy do pojęć specjalistycznych danej dziedziny wiedzy, to należy przyjąć jego znaczenie takie jak w danej dziedzinie

– różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia (przyj-muje się, iż prawodawca celowo je zróżnicował)

– tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń (bo pra-wodawca celowo je ujednolicił)

– nie wolno interpretować przepisów tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne (bo prawodawca by ich wtedy nie zamieszczał) – per non est

odstąpienie od sensu językowego przepisu:

PRZEŁAMANIE ZASADY RACJONALNEGO PRAWODAWCY

– gdy wykładnia językowa prowadzi do absurdu – gdy wykładnia prowadzi do interpretacji rażąco

niesłusznej i niesprawiedliwej w świetle po-wszechnie akceptowanych wartości

– gdy wynik wykładni jest sprzeczny z wartościami konstytucyjnymi

– w sytuacji oczywistego błędu lub omyłki tech-nicznej w tekście aktu

Tabl. 43



zob. Zasady prawa

Tabl. 44. Wykładnia prawa – część III

WYKŁADNIA PRAWA – część III

REGUŁY WYKŁADNI SYSTEMOWEJ

– wszystkie normy prawne powinny być wykładane zgodnie z zasadami prawa ze szczególnym uwzględnieniem zasad wyrażonych w Konstytucji RP

– interpretacja norm powinna być zgodna z wiążącymi normami prawa międzynarodowego (np. ratyfikowa-nymi umowami międzynarodowymi), ze szczególnym względem wiążącego Polskę prawa UE

– zasada spójności i zupełności systemu prawa: nie należy interpretować przepisów, doprowadzając do ich sprzeczności z innymi przepisami

– nie należy, doprowadzając do powsta-nia luki prawnej (stanu, gdy jakiś wy-cinek życia społecznego pozostanie poza regulacją prawną, choć regulacji powinien podlegać)

– przepisy prawne należy interpreto-wać, biorąc pod uwagę ich usytuowa-nie w systematyce aktu normatywne-go (argumentum a rubrica)

normy sprzeczne analitycznie: sprzeczności logiczne między elementami nor-my, np. zakazuje, nakazujenormy konfliktowe: w pewnych okolicznościach nie da się ich zrealizować łącznienormy sprzeczne prakseologicznie: realizacja jednej normy godzi w zamierzo-ne skutki realizacji drugiej normy

luki rzeczywiste:techniczna – niekompletność normy uniemożliwiająca podjęcie decyzji (np. brak określenia quorum przy głosowaniu)swoista – wywołuje ją brak przepisów (np. wykonawczych), które powinny być wydane dla realizacji normyaksjologiczna – ocenia się, że powinny być wprowadzone, sprecyzowane lub uchylone przepisy: extra legem – ujemna ocena, że brak regulacji contra legem – ujemna ocena istniejącej regulacji intra legem – należy doprecyzować regulację

np. umieszczenie przepisu art. 8 § 1 KC przyznającemu każdemu człowiekowi zdolność prawną od chwili urodzenia w Dziale I KC „Osoby fizyczne”, jednoznacz-nie sugeruje, iż przez osobę fizyczną rozumiany jest człowiek od chwili urodzenia,choć nie jest to wyraźnie stwierdzone konkretnym przepisem

REGUŁY WYKŁADNI FUNKCJONALNEJ

zob. Zasady prawa

– należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości i słuszności – interpretując normę, należy brać pod uwagę konsekwencje społeczne i ekonomiczne, do jakich prowadzi określona interpretacja – bierze się pod uwagę zakładany cel regulacji prawnej (ratio legis) – tzw. wykładnia celowościowa, teleologiczna

ratio legis– np. art. 191 § 2 KK stanowi, iż kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bez-

prawną w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

– Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że ratio legis tego przepisu stanowi przeciwdzia-łanie stosowaniu przemocy bezprawnej w egzekwowaniu wszelkich należności, o których istnieniu sprawca tego przestępstwa jest przekonany, nawet jeśli nie kwalifikowałyby się one w formalnym sensie prawnym jako wierzytelności(postanowienie SN z 5.3.2003 r., III KKN 195/01, OSNKW 2003, z. 5–6, poz. 55)

INNE REGUŁY I TEORIE WYKŁADNI:

1) wykładnia historyczna (subiektywistyczna): należy interpretować zgodnie z wolą historycznego prawodawcy, biorąc pod uwa-gę historyczne uwarunkowania ustanowienia normy (ratio legis historyczne),

2) wykładnia obiektywistyczna: interpretować zgodnie z wolą aktualnego prawodawcy (ratio legis aktualne),

3) wykładnia statyczna: interpretacja „nieczuła” na zmiany kontekstu społecznego, gospodarczego itp.,

4) wykładnia dynamiczna: interpretacja starająca się uwzględniać i dopasować normę do zmian w rzeczywistości społecznej, które zaszły od momentu ustanowienia danych przepisów,

5) wykładnia komparatystyczna: wykładnia uwzględniająca zasady interpretacji podobnych przepisów w innych krajach.

Tabl. 44



Tabl. 45. Wykładnia prawa – schemat 1

WYKŁADNIA PRAWA – SCHEMAT 1

wykładnia to proces, w którym z przepisów prawnych rekonstruuje się normę prawną oraz ustala się jej wiążące brzmienie

przepisy prawne

całość w sensie gramatycznym, technicznym

norma prawna

całość w sensie prawnym

proces wykładni

rodzaje wykładni ze względu na podmiot, który jej dokonuje:

wykładnia autentyczna

dokonywana przez ten sam podmiot, który

ustanawia normę

np.

Sejm – normy zawarte w ustawach

minister – swoje rozpo-rządzenie

rada gminy – swoją uchwałę

wykładnia legalna

dokonywana przez organ upoważniony do stano-

wienia wiążącej wykładni

obecnie nie ma organu generalnie upoważ-

nionego do wykładni legalnej

(w latach 1989–1997 taką kompetencję miał Trybu-

nał Konstytucyjny)

w ograniczonym zakresie:Minister Finansów w od-niesieniu do przepisów

prawa podatkowego

wykładnia operatywna

dokonywana na potrze-by konkretnej sprawy, w toku rozpatrywania indywidualnego przy-

padku

stosują ją:

sądy

organy administracji

rozstrzygając sprawę cywilną, karną, admini-

stracyjną

wykładnia doktrynalna

dokonywana przez przedstawicieli nauki

prawa

np.

profesor w książce,podręczniku,komentarzu,na wykładzie

Tabl. 45



WYKŁADNIA PRAWA – SCHEMAT 2


rodzaje wykładni ze względu na metodę:

wykładnia językowa (słowna)

analiza struktury językowej prze-pisów, ma pierwszeństwo przed

zastosowaniem pozostałych metod

rekonstrukcja normy prawnej oraz ustalenie znaczeń poszczególnych

jej zwrotów

wykładnia systemowa

badaniu podlega miejsce, które zajmuje przepis w ramach aktu

prawnego, a także całego systemu prawa

porównanie z innymi przepisami, w szczególności zasadami prawa,

przy wzięciu pod uwagę spójności i niesprzeczności całości ustawo-

dawstwa

wykładnia funkcjonalna

polega na ustaleniu znaczenia przepisów poprzez określenie ratio legis, czyli celu, dla którego zostały

wydane;wspomaga ją:

wykładnia historyczna – okolicz-ności i cele prawodawcy w dacie

ustanowienia danej regulacji

wykładnia statycznazakłada, iż znaczenie normy prawnej powinno być stałe,

niezależne od kontekstu, w jakim norma funkcjonuje

wykładnia dynamicznazakłada, iż znaczenie normy prawnej powinno być ela-styczne, odzwierciedlać zmiany społeczno-polityczne

rodzaje wykładni ze względu na rezultat procesu:

wykładnia stwierdzająca

nakazuje rozumieć znaczenie normy w takim samym zakresie,

w jakim wynika to z jej dosłowne-go (badanego wykładnią języko-

wą) brzmienia

wykładnia korygująca

wykładnia ścieśniająca

polega na przypisaniu normie węższego zakresu, niż wynika to

z wykładni dosłownej

wykładnia rozszerzająca

polega na przypisaniu normie szerszego zakresu, niż wynika to

z wykładni dosłownej

nie wolno stosować wykładni korygującej, jeśli doprowadziłoby to do rozszerzenia odpowiedzialności karnej, należności podatkowych względem państwa, powiększenia katalogu ustanawiającego wyjątki czy też rozszerze-

nia regulacji przepisów lex specialis

Tabl. 46



WNIOSKOWANIA I ARGUMENTACJE PRAWNICZE – część I

Tabl. 47. Wnioskowania i argumentacje prawnicze – część I

SYLOGIZM PRAWNICZY

– sylogizm prawniczy – wnioskowanie odwołuje się do relacji zawieranie się zbiorów; normę indywidualną i konkretną tworzy się w oparciu o normę generalną i abstrakcyjną,

– przesłanką większą jest informacja o ustaleniach normatyw-nych, przesłanką mniejszą opis ustaleń faktycznych, wnio-skiem decyzja stosowania prawa w danym przypadku.

przykład: – przesłanka większa: KSH, Dział I „Spółka jawna” art. 29 § 1:

Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę,– przesłanka mniejsza: Jan X jest wspólnikiem spółki jawnej,– wniosek: Jan X może samodzielnie zawrzeć umowę z kontra-

hentem w imieniu spółki (prawo do reprezentacji obejmuje m.in. zawieranie umów).

REGUŁY INFERENCYJNE

– obok reguł i dyrektyw interpretacyjnych (przedstawionych przy temacie wykładni prawa) do analizy tekstów prawnych używa-ne są wnioskowania prawnicze, tzw. reguły inferencyjne; służą one wywiedzeniu obowiązywania normy prawnej niewyrażonej wyraźnie w tekstach prawnych z innych norm prawnych, w tych tekstach explicite zawartych

„skoro obowiązuje norma A wyrażona w tekście prawnym, to można przyjąć, że obowiązuje również norma B, która w tekście wyrażo-na nie jest, ponieważ wynika ona z normy A na mocy określonej reguły inferencyjnej”

WYNIKANIE INSTRUMENTALNE (koncepcja Z. Ziembińskiego)1

Norma B wynika instrumentalnie z normy A, gdy zrealizowanie normy B jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania normy A; stwierdzając wynikanie norm, opieramy się na doświadczeniu i analizujemy związki przyczynowe.Reguła instrumentalnego nakazu – jeżeli uznaje się za obowiązującą normę A, nakazującą spowodować pewien stan rzeczy R, to wynika z tego, że należy uznać za obowiązującą także normę B, która nakazuje adresatowi normy A uczynić wszystko, co jest warun-kiem koniecznym zaistnienia stanu rzeczy R– np. jeśli sprzedający chce zwolnić się z odpowiedzialności z tytułu rękojmi z powodu faktu, iż nabywca wiedział o wadzie rzeczy

w chwili zawarcia umowy (art. 557 KC), musi zapewnić kupującemu realne zapoznanie się z rzeczą, uwzględniając jej specyfikę (np. uruchomić urządzenie elektroniczne)

Reguła instrumentalnego zakazu – jeżeli uznaje się za obowiązującą normę A zakazującą spowodowanie rzeczy R, to wynika z tego obowiązywanie normy B, która zakazuje adresatowi normy A czynienia czegokolwiek, co jest warunkiem przyczynowo wystarcza-jącym do zaistnienia stanu rzeczy R (inne ujęcie: jeżeli uznaje się za obowiązującą normę A, nakazującą spowodowanie rzeczy R, to wynika z tego obowiązywanie normy B, która zakazuje adresatowi normy A czynienia czegokolwiek, co jest warunkiem przyczynowo wystarczającym do niezaistnienia stanu rzeczy R)– np. jeśli ktoś jest zobowiązany do łożenia na utrzymanie innej osoby (obowiązek alimentacyjny) nie może roztrwonić wszystkich

swoich dochodów.

WYNIKANIE AKSJOLOGICZNEreguły inferencyjne oparte na założeniu, iż prawodawca posiada konsekwentny i jednolity system wartościująco-ocenny, w którym ze względów techniczno-formalnych pojawił się brak (luka prawna) lub niezgodność; niezgodność taką należy usunąć, stosując wnioskowanie

ARGUMENTUM A SIMILI (WNIOSKOWANIE Z PODOBIEŃSTWA) ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio – gdzie taki sam cel, tam taka sama dyspozycja ustawy

ANALOGIA LEGIS (ANALOGIA Z USTAWY)– ma miejsce, gdy zauważa się podobieństwa między da-

nym zespołem faktów unormowanym a nieunormowa-nym, polega na zastosowaniu do sytuacji niepodpadają-cej pod wyraźny przepis dotyczący sytuacji podobnych

– podstawą tego rodzaju analogii musi być zawsze wskazanie konkretnego przepisu

– analogia legis opiera się na założeniu, że ustawodawca poddaje konsekwentnie takiej samej regulacji prawnej stan rzeczy w sposób istotny podobny do siebie, czyli z podobnymi faktami wiąże takie same skutki prawne

stosowanie analogii jest niedozwolone w prawie karnym (na niekorzyść oskarżonego) i w sprawie podatkowym, na nieko-rzyść podatnika

STOSOWANIE ANALOGII Z USTAWY – ETAPY:1) wyróżnić można stan faktyczny A oraz zaistniał stan faktyczny B, przy czym stan A jest prawnie regulowany, a dla stanu B brak regulacji2) dostrzegamy, iż stan A i stan B są istotnie do siebie podobne3) ocenia się, że istnieje potrzeba uregulowania stanu faktycznego B4) nie ma zakazu stosowania analogii w danym przypadku5) stosuje się normę regulującą stan faktyczny A do stanu faktycznego B

ANALOGIA IURIS (ANALOGIA Z PRAWA) – ma miejsce, gdy w danym zespole faktów nie można odnaleźć podobieństwa do żadnego innego zespołu faktów znajdujące-

go odzwierciedlenie w przepisach; podstawą analogii iuris są zasady całego systemu prawa lub jego części; odwołujemy się do podstawowych wartości i idei danego porządku prawnego

Tabl. 47



Tabl. 48. Wnioskowania i argumentacje prawnicze – część II

WNIOSKOWANIA I ARGUMENTACJE PRAWNICZE – część II

WNIOSKOWANIE Z PRZECIWIEŃSTWA (A CONTRARIO)

wnioskowanie a contrario polega na przyjęciu założenia, że norma określona w tekście prawnym nie dotyczy sytuacji innych niż wyraźnie w niej wskazane

dopuszczalność wnioskowania z przeciwieństwa jest niekiedy wskazana przez prawodawcę poprzez użycie w tekście praw-nym takich słów, jak: „tylko”, „jedynie”, „wyłącznie”

Przykład:art. 114 § 1 KRO: „Przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra”

a contrario: adopcja nie jest możliwa w każdym przypadku, gdyby przewidywana ocena sytuacji osoby małoletniej zmieniła się na gorsze

Przykłady:

art. 221 KC stanowi, iż: „Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynnościprawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”;a contrario: z ogólnosystemowego statusu konsumenta nie będzie korzystała osoba prawna ani też osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej związanej w sposóbbezpośredni z jej działalnością profesjonalną (nie będzie zatem konsumentem osoba fizyczna zawierająca umowę rachunku bankowego bieżącego dla firmy z bankiem)

art. 1 ustawy z 27.7.2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, stanowi iż: „Ustawę stosuje się do dokonywanej w za-kresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, któranabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą (towar konsumpcyjny)”;a contrario: nie skorzysta z dobrodziejstwa ustawy osoba fizyczna, która nabywa towarw celu nawet pośrednio związanym ze swoją działalnością profesjonalną (np. nabywa sprzęt oświetleniowy, aby oświetlać nim pomieszczenie firmowe)

ARGUMENTUM A FORTIORI

wnioskowanie z uzasadnienia słabszego na silniejsze i odwrotnie

„jeżeli obowiązuje norma A, która ma uzasadnienie celowe i aksjologiczne, to tym bardziej obowiązuje norma B, która ma silniej-sze uzasadnienie celowe i aksjologiczne”

argumentum a maiori ad minus (z większego na mniejsze)

jeżeli obowiązuje norma A nakazująca czynić więcej, to tym bar-dziej obowiązuje norma B nakazująca czynić mniej

Przykład: – jeżeli należy zezwolić sąsiadowi na wejście na teren naszej

posesji w celu zebrania owoców spadłych lub zwisających z jego drzewa, to tym bardziej należy zezwolić sąsiadowi na sięgnięcie po owoce przez ogrodzenie (zob. art. 149 KC)

– jeżeli upoważnione służby mają prawo przeszukać mieszkanie, to tym bardziej mają prawo do niego wejść (musimy na to zezwolić)

argumentum a minori ad maius (z mniejszego na większe)

jeżeli obowiązuje norma A zakazująca czynić mniej, to tym bardziej obowiązuje norma B zakazująca czynić więcej

Przykład: – jeśli ponosi się odpowiedzialność przy winie w po-

staci niedbalstwa, to tym bardziej ponosi się odpo-wiedzialność w przypadku winy w postaci rażącego niedbalstwa i winy umyślnej

FALANDYZACJA PRAWATermin pochodzi od nazwiska prawnika w kancelarii L. Wałęsy, profesora Uniwersytetu Warszawskiego, L. Falandysza. Oznacza takie stosowanie wnioskowań prawniczych i takie dokonywanie wykładni prawa, które pozwala na osiągnięcie pewnego doraźnego celu (w danym przypadku politycznego), może być kwalifikowane jako nadużycie, prowadzić do sporów w doktrynie(np. wnioskowanie typu: kto może powołać na dane stanowisko, może też z niego odwołać; za niedopuszczalnością tego wnioskowa-nia przemawia zasada legalizmu, z której wynika, iż kompetencja danego organu musi być wyraźnie określona w przepisach prawa i nie może być dorozumiana; za dopuszczalnością takiego rozumowania można przywołać ogólne względy natury racjonalistycznej i niekiedy aksjologicznej).

Tabl. 48



Tabl. 49. Fakty prawne

FAKTY PRAWNE

fakt prawny – jakakolwiek zmiana w otaczającym nas świecie, która ma znaczenie prawne (wywołuje skutki prawne)

w niektórych klasyfikacjach najwyższy stopień podziału (tutaj fakt praw-ny) określa się jako zdarzenie prawne, mianem faktu prawnego nazwane są natomiast zdarzenia niezależne od woli człowieka (tutaj: zdarzenia)

zdarzenia – niezależne od woli człowieka

– narodziny człowieka (skutki prawne – m.in. nabycie zdolności prawnej, bezwarunko-wa ochrona życia)

– śmierć człowieka (m.in. spadkobranie, wygaśnięcie stosunku pracy, niekiedy: od-szkodowanie, świadczenie ubezpieczeniowe)

– siła wyższa (np. kataklizm naturalny – skutki prawne, m.in. świadczenia ubezpie-czeniowe, postępowania sądowe w sądach zawieszają się z mocy prawa, jeśli siła wyższa w stopniu znacznym zakłóca normalne funkcjonowanie społeczne)

– upływ czasu (np. termin na złożenie odwołania, spełnienie świadczenia, przedawnie-nie roszczeń i karalności, zasiedzenie)

zachowania (działania) – podlegają ludzkiej woli

CZYNNOŚCI KONWENCJONALNEdziałania świadomie powzięte w celu wywołanie skutków prawnych

STANOWIENIE PRAWAforma działania upoważnionych organów władzy państwowej, w wyniku której powstają akty stanowienia prawa – akty normatywne, np. uchwalenie ustawy przez Sejm z udziałem Senatu RP, uchwalenie uchwały przez radę miasta, wydanie rozporzą-dzenia przez ministra

CZYNY zachowania podjęte bez woli wywołania skutków

prawnych

– sprzeczne z prawem, np. delikty prawa cywilnego (zawinione wyrządzenie komuś szkody – art. 415 i nast. KC)

– zgodne z prawem (np. znalezienie rzeczy, porzu-cenie rzeczy, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia)

STOSOWANIE PRAWAforma działania upoważnionych organów władzy państwowej, w wyniku której powstają akty stosowania prawa – rozstrzygające na podstawie aktów stanowienia prawa o prawach i obowiązkach indywidualnego adresata w konkretnej sytuacji

– konstytutywne (tzn. tworzące nową sytuację prawną, a nie jedynie stwierdzające za-istnienie już wcześniej skutku prawnego) orzeczenia sądowe, np. wyrok rozwodowy

– konstytutywne akty administracyjne np. decyzja wywłaszczająca, akt mianowania

CZYNNOŚCI PRAWNE– świadome i celowe zachowanie podmiotu prawa, który

zmierza, na drodze oświadczenia woli, do wywołania okre-ślonego skutku prawnego w postaci nawiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego

– nawiązanie stosunku prawnego, np. zawarcie umowy– zmiana stosunku prawnego, np. aneksowanie umowy,

przedłużenie umowy – rozwiązanie stosunku prawnego, np. wypowiedzenie umo-

wy, odstąpienie od umowy

podział czynności prawnych:

jednostronne: konieczne oświadczenie woli jednego podmiotu, np. testament, przyrzeczenie publiczne, wypowiedzenie umowy

wielostronne: umowy (więcej niż dwie strony najczęściej po-jawiają się w umowach spółek)

odpłatne: każda ze stron otrzymuje ekwiwalent świadczenia drugiej strony, np. umowa sprzedaży

nieodpłatne: brak ekwiwa-lentu, np. umowa użyczenia, darowizny

rozporządzające: powodują zmniejszenie aktywów

zobowiązujące: skutkują zwiększeniem pasywów

rozporządzająco-zobowiązu-jące: o podwójnym skutku

konsensualne:dla ważności czynności wystarczy samo złożenie oświadczeń woli

realne: oprócz oświadczeń woli konieczne jest wydanie rzeczy, np. zastaw, użyczenie

Tabl. 49



Tabl. 50. Stosunki prawne

STOSUNKI PRAWNE

1) stosunek prawny – jest rodzajem stosunku społecznego – podlegającym regulacji prawnej i rodzącym określone skutki prawne 2) stosunek prawny – wyznaczona przez normę prawną zależność pomiędzy dwoma lub więcej podmiotami prawa w postaci wza-jemnych uprawnień i obowiązków

Rodzaje stosunków:1) abstrakcyjne (modelowa sytuacja określona przez normę generalną i abstrakcyjną) i konkretne (indywidualne podmioty w kon-kretnej sytuacji),2) proste (jedna strona jest tylko uprawniona, a druga tylko zobowiązana – np. stosunki z zakresu prawa karnego) i złożone (każda ze stron jest zarówno uprawniona, jak i zobowiązana – np. umowy wzajemne: sprzedaż, najem itp.),3) koordynacyjne (typu zobowiązaniowego, relacja między stronami jest oparta na zasadzie dobrowolności i równorzędności: stosunki cywilnoprawne) i subordynacyjne (relacja między stronami oparta na podległości, podporządkowaniu jednej strony drugiej, jedna ze stron może wiążąco i władczo kształtować sytuację prawną drugiej strony: stosunki administracyjnoprawne i karnoprawne).

Istotne elementy stosunku prawnego:

STRONY STOSUNKU – są nimi podmioty prawa

co najmniej dwie strony, np. w umowie sprzedaży: sprzedający i kupujący

możliwa wielość podmiotów stanowiących jedną stronę stosunku, np. kilka osób kupuje wspólnie rzecz do wspólnego korzystania

wielostronne, np. umowa spółki zawarta między czterema wspól-nikami

PRZEDMIOT STOSUNKU – w zależności od poglądu uważa się, iż przedmiotem stosunku są:1) wzajemnie skorelowane zachowanie się stron stosunku, do którego są uprawnione lub zobowiązane: zachowanie takie może przybierać formę aktywną (czynienie – w postaci prawa lub obowiązku czynienia) lub pasywną (zaniechanie – w postaci prawa lub obowiązku powstrzymania się od aktywności),2) rzeczy materialne oraz dobra niematerialne albo rzeczy i zachowania (np. świadczenie z umowy – towar w umowie sprzedaży)

TREŚĆ STOSUNKU – najczęściej przyjmuje się, iż stanowią ją wzajemnie skorelowane uprawnienia i obowiązki stron stosunku

obowiązek – wyrażony przez normę prawną, nakaz albo zakaz określonego postępowania (działania lub zaniechania)

uprawnienie – obejmuje sferę zachowań ani nie nakazanych, ani nie zakazanych, przy czym z uprawnieniem skorelowany jest zawsze obowiązek działania lub powstrzymania się od działania ze strony innego podmiotu (strony stosunku prawnego)

zob. np. – dług – obowiązek odpowiedniego, nakaza-

nego prawnie zachowania, wynikający ze stosunku zobowiązaniowego

– świadczenie – zachowanie dłużnika należne wierzycielowi (czynienie, np. zapłata, zaniecha-nie, np. nieingerencja w prawo wykonywane przez wierzyciela)

zob. np. wierzytelność – uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia z określonego stosunku zobowiązaniowego przysługujące wierzy-cielowi wobec dłużnika (np. prawo domagania się zapłaty ceny za rzecz, prawo domagania się udostępnienia wynajętego lokalu)

uprawnienie skonkretyzowane – w stosunku do indywidualnego podmiotu w konkretnej sprawie to roszczenie

Tabl. 50



Tabl. 51. Podmioty prawa – podział generalny – część I

PODMIOTY PRAWA – PODZIAŁ GENERALNY – część I

Podmiot prawa – to pewna wyodrębniona z otoczenia substancja, która na podstawie obowiązującego prawa może posiadać upraw-nienia lub obowiązki

FIZYKALNY CHARAKTER PODMIOTU

CZŁOWIEK (OSOBA FIZYCZNA)– człowiek staje się podmiotem prawa z chwilą urodzenia, a przestaje nim być z chwilą śmierci– art. 8 § 1 KC: „Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną”

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE (INSTYTUCJONALNE)

– są to twory organizacyjne, którym prawo przyznaje podmiotowość prawną – możliwość samodzielnego uczestniczenia w obrocie prawnym i ekonomicznym – bycia podmiotem oraz nabywania praw i obowiązków– podział podmiotów instytucjonalnych można przeprowadzać według różnych kryteriów; na gruncie prawa cywilnego można wyróżnić w szczególności: osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (tzw. ułomne osoby prawne)

NASCITURUS (dziecko poczęte, lecz jeszcze nienarodzone)

– sytuacja prawna

W sferze ochrony życia:ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przery-wania ciąży stanowi, iż przerywanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy: a) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej; b) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu – w tych dwóch przypad-kach do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej; c) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego – jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni.

W sferze praw majątkowych:warunkowa zdolność dziedziczenia: art. 927 § 2 KC (...) dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

Status podmiotów instytucjonalnych na gruncie prawa cywilnego – wyciąg z przepisów Kodeksu cywilnego z komentarzem autora:

art. 33: Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (taki przepis szczególny zawiera np. ustawa – Pra-wo spółdzielcze, która nadaje spółdzielniom status osoby prawnej – przyp. aut.). art. 331 § 1: Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi (takie jednost-ki to np. osobowe spółki handlowe, wspólnoty mieszkaniowe), którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.§ 2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w § 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta po-wstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna (jest to bardzo istot-na różnica – członkowie jednostki niemającej pełnego statusu osoby prawnej ponoszą odpowiedzialność swoim prywatnym majątkiem za jej zobowiązania, jeśli majątek samej tej jednostki okaże się niewystarczający na pokrycie długów – przyp. aut.).art. 34: Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych (Skarb Państwa zatem to na gruncie prawa majątkowego Rzeczpospolita Polska, a więc wszelki majątek należący do państwa z wyłączeniem majątku przekazanego państwowym osobom prawnym, np. agencjom państwowym, przedsiębiorstwom państwowym – przyp. aut.).art. 35: Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut (np. przepisy dotyczące osoby prawnej, jaką jest spółka akcyjna, mieszczą się w ustawie KSH, ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym – przyp. aut.).art. 37 § 1: Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (zasadą jest wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, wyjątki np. partia polityczna podlega wpisowi do rejestru prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Warszawie – przyp. aut.).art. 38: Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie (organ kierujący i reprezentujący osobę prawną na zewnątrz to najczęściej jej zarząd, organ kontrolujący to komisja rewizyjna lub rada nadzorcza, orga-ny uchwałodawcze osób prawnych to: zebrania lub zgromadzenia – przyp. aut.).

KATEGORIE: ZDOLNOŚĆ PRAWNA ORAZ ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Zdolność prawna: kategoria bierna – oznacza możność bycia podmiotem praw i obowiązków,Zdolność do czynności prawnych: kategoria czynna – oznacza możność nabywania praw i zaciągania zobowiązań mocą własnego działania,

Osoby fizyczne: zdolność prawna przysługuje od chwili narodzin, zdolność do czynności prawnych (ze względu na stopniowe osiąganie dojrzałości i rozpoznawania znaczenia własnych czynów) stopniowo: częściowa – od 13 roku życia, pełna – od 18 roku życia; z powodu niedorozwoju umysłowego bądź innych zaburzeń możliwe jest jednak pozbawienie osoby pełnoletniej zdolności do czyn-ności prawnych (częściowo lub całkowicie), a osoby powyżej 13 lat częściowej – tzw. ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe; w imieniu osób nieposiadających zdolności do czynności prawnych działa ich przedstawiciel ustawowy – opiekun (w przypadku małoletnich najczęściej rodzice), dla osoby o częściowej zdolności do czynności prawnych ustanawia się kuratora (chyba że podlega jeszcze władzy rodzicielskiej żyjących), którego zadaniem jest pomoc osobie w prowadzeniu jej spraw,

Osoby prawne i ułomne osoby prawne: zdolność prawna i zdolność do czynności prawnej nabywają w pełnym zakresie z chwilą zarejestrowania; jeśli osoba prawna nie posiada organów (a co za tym idzie nie może sama prowadzić swych spraw), sąd może ustano-wić dla osoby prawnej kuratora do czasu powołania właściwych organów.

Tabl. 51



Tabl. 52. Instytucje jako podmioty prawa – podział generalny – część II

KRYTERIUM SPOSOBU TWORZENIA

INSTYTUCJONALNE (TWORZONE ODGÓRNIE)powołanie jednostki organizacyjnej w drodze ustawy lub innego aktu prawne-go – tryb ten przysługuje w zasadzie tylko jednostkom tworzonym przez pań-stwo, np. powołanie uniwersytetu (ustawą), utworzenie banku państwowego, państwowej agencji (np. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa)

ZRZESZENIOWE (TWORZONE ODDOLNIE)

typowy dla podmiotów prywatnych, np. spółki, sto-warzyszenia, spółdzielnie

INSTYTUCJE JAKO PODMIOTY PRAWA – PODZIAŁ GENERALNY – część II

KRYTERIUM WŁAŚCICIELSKIE

SKARB PAŃSTWA – osoba prawna reprezentująca państwo jako właściciela całego

majątku publicznego, z wyłączeniem części pozostających we władaniu innych państwowych osób prawnych

– reprezentantem Skarbu Państwa jest Minister Skarbu Państwa– nie posiada organów, lecz stationes fisci, które nie są odręb-

nymi osobami prawnymi, lecz jednostkami rządowymi lub sa-morządowymi, które w stosunkach cywilnoprawnych działają w ramach swoich zadań w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa

PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE – np. przedsiębiorstwa państwowe, agencje

państwowe, publiczne szkoły wyższe– art. 40 § 1 KC, stanowi, iż: Skarb Państwa nie

ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Państwo-we osoby prawne nie ponoszą odpowie-dzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.

SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNEosoby prawne (np. spółki) tworzone przez jednostki samorzą-du terytorialnego: gminę (komunalne osoby prawne), powiat i województwo PRYWATNE OSOBY PRAWNE

mieszczą się tutaj wszelkie pozostałe podmioty, w których nie uczestniczy Skarb Państwa ani samorząd terytorialny

MIESZANE OSOBY PRAWNE – np. spółki z udziałem Skarbu Państwa– skarb Państwa w świetle prawa cywilnego i handlowego

występuje w spółce na pozycji równorzędnego w stosunku do pozostałych wspólnika (akcjonariusza)

KOMERCJALIZACJA – jest to przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę ze 100% udziałem Skarbu Państwa

PRYWATYZACJA – jest to sprzedaż całości lub części udziałów (akcji) w takiej spółce prywatnym inwestorom

KRYTERIUM CELU UTWORZENIA

CELE PUBLICZNE (realizacja różnorakich funkcji państwa) – szkoły (edukacja)– agencje państwowe (sektory polityki państwowej

i zarządzania majątkiem publicznym)– partie polityczne (uczestniczenie w sprawowaniu

władzy publicznej)

CELE REPREZENTACYJNE I INTEGRACYJNE (inte-gracja i reprezentacja danej grupy społecznej, zawodowej lub religijnej) – związki zawodowe– organizacje pracodawców– izby gospodarcze– kościoły i związki wyznaniowe

CELE SPOŁECZNE I KULTURALNE– stowarzyszenia– fundacje

CELE GOSPODARCZE (prowadzenie działalności gospodarczej) – spółki, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe

Tabl. 52



PODMIOTY PRAWA – JEDNOSTKI INSTYTUCJONALNE – SUBSTRATY

Tabl. 53. Podmioty prawa – jednostki instytucjonalne – substraty

w każdej jednostce organizacyjnej można wyróżnić substrat (element):

LUDZKIinstytucja bez udziału ludzi jest (póki co) niemożliwa; stanowią o nim np.:– członkowie w stowarzyszeniu

(element ludzki ma charakter pierwszoplanowy)

– wspólnicy w spółce– osoby fizyczne w zarządzie fundacji

MAJĄTKOWYmasa majątkowa może mieć większe lub mniejsze znaczenie w instytucji danego typu, np.:– kapitał zakładowy w spółkach– fundusze spółdzielni – majątek stowarzyszenia czy fundacji

ORGANIZACYJNYwyraża się w aktach regulujących wewnętrzną organizację instytucji (np. status stowarzyszenia, umo-wa spółki) i organach kierujących, reprezentujących i kontrolnych danej instytucji (np. zarząd stowarzyszenia, rada nadzorcza spółki)

RELACJA: ELEMENT LUDZKI A ELEMENT MAJĄTKOWY

TYP KORPORACYJNY TYP ZAKŁADOWY(przeważa element ludzki) (przeważa element majątkowy)

spółdzielniastowarzyszenie spółka z o.o. spółka akcyjna fundacjaspółki osobowe

TYP KORPORACYJNY A ZAKŁADOWY OSOBY PRAWNEJ

KORPORACYJNY– najistotniejszym elementem są ludzie – zbiorowości osób fizycznych połączonych wspólnym celem– skład członków można określić liczbowo, imiennie – o celach i działalności decydują gremialnie członkowie:

najwyższą władzę sprawuje ich ogół (walne zgromadzenie), powołujące organy reprezentacji i kontroli

ZAKŁADOWY– najistotniejszym elementem jest masa majątkowa – służą zaspokajaniu potrzeb osób trzecich, np. stypen-

dyści fundacji naukowej– krąg korzystających jest w zasadzie nieograniczony – cel, sposób działalności i organy określa założyciel

TWORZENIE OSÓB PRAWNYCH

tryb erekcyjny: powołanie osoby prawnej aktem erekcyjnym przez określony organ np. powołanie uniwersytetu (ustawowo), przedsiębiorstwa państwowego

tryb koncesyjny: powstanie z inicjatywy założyciela przy uzyskaniu zezwolenia (koncesji) państwa

tryb rejestracyjny: prawo określa generalne i abstrakcyjne warunki, jakie musi spełnić podmiot, aby uzyskać status osoby prawnej. Najczęściej przewidywany jest wymóg wpisania tworzonego podmiotu do rejestru administracyjnego (np. spółdzielnie, spółki, fundacje, stowarzyszenia uzyskują osobowość prawną po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego)

LIKWIDACJA OSÓB PRAWNYCH

– samorozwiązanie mocą decyzji kompetent-nego organu wewnętrznego osoby prawnej

– upływ czasu w przypadku osoby utworzonej na czas ograniczony

– mocą decyzji organy państwa lub sądu w przypadkach określonych ustawowo

– z mocy prawa (np. spółdzielnia zaprzestała wykonywania działalności gospodarczej przez okres powyżej roku)

– ogłoszenie upadłości danej osoby prawnej

TEORIE OSÓB PRAWNYCH

teoria fikcji (m.in. F. C. von Savigny): osoba prawna jest fikcją, personifikacją pewnej sfery życia zbiorowegoteoria substratu osobowego:– organiczne (m.in. O. von Gierke): autonomiczne organizmy społeczne – wola założyciela analogią do „duszy”, ciało – ludzie działający

w osobie prawnej– kolektywu osobowego: kładą nacisk na kolektyw osób fizycznychteorie substratu nieosobowego:– majątku celowego: istotą osoby prawnej jest majątek przeznaczony na określony cel– własności zbiorowej: korporacja jest zbiorową własnością członków, zakład zbiorową własnością nieograniczonej liczby osób, które

z niego korzystają– wspólnego interesu i wspólnego celu: członków i korzystających łączy wspólny interes i cel

Tabl. 53



PODMIOTY PRAWA A DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA

Tabl. 54. Podmioty prawa a działalność gospodarcza

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZAto zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana,handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpo-znawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły

działalność zawodowa: to np. wykonywanie wolnego zawodu lekarza, radcy prawnego, adwokata, architekta, księgowego

zorganizowanie i ciągłość: aby dana aktywność była klasyfikowana jakodziałalność gospodarcza, musi wystąpić pewien element organizacji (np. lokal, narzędzia pracy) i element ciągłości (np. nie spełnia tego kryterium dorywcze naprawienie „po sąsiedzku” urządzenia AGD itp.)

PRZEDSIĘBIORCA

– jest nim osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną (ułomna osoba prawna), której odrębnaustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą

– za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej)

KATEGORIE PRZEDSIĘBIORCÓW

OSOBY FIZYCZNE– działalność prowadzona bez za-

kładania wyodrębnionej jednostki organizacyjnej – jako „osoba fizycznaprowadząca działalność gospodarczą”, „jednoosobowy przedsiębiorca”

– mieszczą tu się także wspólnicy spółki cywilnej – traktowani jako osoby fizyczne prowadzące działalnośćgospodarczą, gdyż spółka cywilna nie ma podmiotowości prawnej i nie jest samodzielna w obrocie

UŁOMNE OSOBY PRAWNE

handlowe spółki osobowe:– spółka jawna– spółka partnerska– spółka komandytowa– spółka komandytowo-akcyjna

OSOBY PRAWNE

handlowe spółki kapitałowe:– spółka z ograniczoną odpowiedzial-

nością– spółka akcyjna– spółdzielnie– przedsiębiorstwa państwowe

ODPOWIEDZIALNOŚĆ przedsiębiorca odpowiada za zobo-wiązania całym swoim majątkiem prywatnym (gdy wykonuje działalność spółce cywilnej – solidarnie z pozostały-mi wspólnikami)

ODPOWIEDZIALNOŚĆwspólnicy odpowiadają subsydiarnie za zobowiązania spółki tzn. ponoszą od-powiedzialność majątkami prywatnymi, jeśli majątek spółki okaże się niewy-starczający na pokrycie jej zobowiązań (niewypłacalność spółki)

ODPOWIEDZIALNOŚĆwspólnicy spółek (członkowie spółdziel-ni) nie odpowiadają za zobowiązania osoby prawnej

FORMALNOŚCI– konieczna rejestracja w Ewidencji

Działalności Gospodarczej prowadzo-nej przez wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta)

– niskie koszty założenia działalności

FORMALNOŚCI– konieczna rejestracja w Krajowym Re-

jestrze Sądowym, poza spółką jawną: umowa w formie aktu notarialnego

– średnie koszty rejestracji

FORMALNOŚCI– konieczna rejestracja w Krajowym

Rejestrze Sądowym, umowa lub statut w formie aktu notarialnego (spółki); wysokie koszty założenia spółek kapitałowych

forma dedykowana dla działalności w małym rozmiarze

forma dedykowana dla działalności w małym i średnim rozmiarze albo o cha-rakterze specjalnym (spółka partnerska – wykonywanie wolnych zawodów)

– formy dedykowana dla działalności w średnim (spółka z o.o.) i dużym rozmiarze (spółka akcyjna)

– forma spółdzielni – charakter mieszany

PARAPRZEDSIĘBIORCY– to podmioty, których głównym celem nie jest wykonywanie działalności gospodarczej, mogą ją jednak wykonywać ubocznie (sub-

sydiarnie) np. stowarzyszenia, fundacje– zysk z działalności gospodarczej nie może być przeznaczony do podziału pomiędzy członków paraprzedsiębiorcy (np. stowarzysze-

nia), lecz musi zostać przeznaczony na realizację jego celów statutowych (np. promocja kultury)

Tabl. 54



Tabl. 55. Odpowiedzialność prawna

w znaczeniu węższym– odpowiedzialność wiąże się z przekroczeniem (zła-

maniem) normy prawnej, która w dyspozycji zawiera określony nakaz lub zakaz zachowania

– podmiot naruszający taką normę ponosi określone prawem konsekwencje z mocy prawa lub po skon-kretyzowaniu tej konsekwencji przez uprawniony organ (np. sąd ustala wymiar kary lub wysokość odszkodowania); jeśli dany podmiot dobrowolnie nie poddaje się konsekwencji (np. nie stawia się w za-kładzie karnym do odbycia kary aresztu, nie płaci zasądzonych alimentów), odpowiedzialność prawna pociąga za sobą zastosowanie przymusu państwo-wego (np. przymusowe doprowadzenie, zajęcie przez komornika środków na rachunku bankowym)

w znaczeniu szerszym– odpowiedzialność rozumiana jako każda sytuacja,

gdy norma prawna wiąże z określonym zachowa-niem swego adresata (podmiotu prawa) określone skutki, bez względu na to, czy adresat wypełnia normę prawną, czy też ją łamie, ale powinien „liczyć się” z określonymi skutkami swojego zachowania

– np. „odpowiedzialność wekslowa” rozumiana będzie jako zbiór norm regulujących prawną sytuację osoby podpisanej na wekslu, także wtedy, gdy nie zostały złamane żadne normy prawne

określona konkretnie (in concreto)– konkretyzacja bez indywidualizacji: odpowiedzial-

ność prawna za złamanie określonego przepisu np. za dany rodzaj zabójstwa grozi określony wymiar kary

– konkretyzacja i indywidualizacja: odpowiedzialność prawna w danym jednostkowym przypadku, gdy indywidualnie oznaczony podmiot A, który złamał w konkretnych okolicznościach normę N, poniesie określoną konsekwencję K

określona abstrakcyjnie (in abstracto)można mówić o odpowiedzialności prawnej, nie mając na myśli określonego przypadku naruszenia danej normy przez indywidualnie określony podmiot ani nie wypowiadając się o konsekwencji złamania określonej normy bez indywidualizacji adresata i okoliczności – ro-zumie się wtedy przez odpowiedzialność prawną pewną szerszą grupę (zbiór) konsekwencji prawnych płynących z określonego zachowania, przy czym może być to zarówno zachowanie zgodne z prawem, jak i niezgodne z prawem (np. odpowiedzialność wynikająca z wstąpie-nia w związek małżeński, odpowiedzialność polityczna członków Rady Ministrów, odpowiedzialność wekslowa, odpowiedzialność konstytucyjna najwyższych przedsta-wicieli władzy państwowej)

odpowiedzialność w sensie realnym – jest to faktyczne poniesienie przewidzianych praw-

nie konsekwencji– aby mogła zaistnieć, musi zostać skonkretyzowana

w procesie stanowienia prawa (np. wyroku skazują-cym, wyroku zasądzającym, decyzji o wymierzeniu podatku) i musi zaistnieć możliwość wykonania nałożonego na dany podmiot obowiązku (ujęcie sprawy, wypłacalność zobowiązanego do świadcze-nia pieniężnego)

odpowiedzialność w sensie normatywnym– o odpowiedzialności (ponoszeniu odpowiedzialno-

ści) mówi się bez względu na fakt, czy dany podmiot rzeczywiście (faktycznie, realnie) poniósł jakiekol-wiek konsekwencje prawne swego zachowania

– o odpowiedzialności mówi się, zanim jeszcze ustalone zostaną (skonkretyzowane w procesie sto-sowania prawa) konkretne konsekwencje prawne danego zachowaniu (np. odpowiedzialność karna w granicach zagrożenia ustawowego od 1 roku do 5 lat pozbawienia wolności – konkretny wymiar kary skonkretyzuje sąd)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA

odpowiedzialność prawną określa się jako ponoszenie przez podmiot prawa określonychujemnych konsekwencji danego zachowania (działania lub zaniechania)

Tabl. 55



ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA

– podlega jej ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (zasada nie ma przestępstwa bez ustawy – nullum crimen sine lege, zasada nie ma kary bez ustawy – nulla poena sine lege)

– odpowiedzialność karną prawo współczesnych państw demokratycznych przewiduje w tych sferach stosunków społecznych, w których naruszenie norm zachowania ocenia się jako szczególnie szkodliwe i niebezpieczne społecznie (sfera regulacji kar-noprawnej jest jednak szersza, niżby się prima facie mogło wydawać, np. przestępstwem jest bezprawne przetwarzanie danych osobowych czy też rozsyłanie spamu elektronicznego)

– odpowiedzialności karnej podlegają w zasadzie tylko osoby fizyczne indywidualnie (z wyjątkami np. odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych uzasadniona szczególnymi racjami zapobiegania korupcji, przestępstwom gospodarczym itp.)

– do poniesienia odpowiedzialności karnej konieczne jest udowodnienie winy osoby (umyślnej lub nieumyślnej – w postaci naruszenia zasad ostrożności wymaganej w danych okolicznościach) przy jednoczesnym niewystąpieniu przesłanek usuwających bezprawność czynu (tzw. kontratypy, np. obrona konieczna, stan wyższej konieczności)

– typowa sankcja karna ma charakter represyjny (katalog kar i środków karnych), np. kara pozbawienia wolności, kara grzywny

TYPY ODPOWIEDZIALNOŚCI PRAWNEJ – część I

Tabl. 56. Typy odpowiedzialności prawnej – część I

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA

oznacza obowiązek poddania się przed podmiot prawa (osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej) ujemnym konsekwencjom cywilnoprawnym

ze względu na źródło powstania odpowiedzialności

przesłanki odpowiedzialności:– wystąpienie szkody– fakt, z którym norma łączy powstanie odpowiedzialności (np. niewykonanie

umowy, uszkodzenie czyjegoś ubrania jako czyn niedozwolony)– adekwatny związek przyczynowy pomiędzy powstaniem szkody a danym

faktem

odpowiedzialność kontraktowa

(umowna – ex contractu)

powstaje, gdy strony były wcześniej związane stosunkiem prawnym na mocy zawartej umowy w konwencji niewyko-nania lub niewłaściwego wykonania tej umowy

odpowiedzialność deliktowa (z czynów

niedozwolonych – ex delicto)

polega na poniesieniu konsekwencji czynu, poprzez który została, w sposób zawiniony, wyrządzona szkoda innej osobie (art. 415 i nast. KC)

charakter konsekwencji (sankcji) cywilnoprawnych– sankcja egzekucyjna (odpowiedzialność cywilna ma przede wszystkim charak-

ter majątkowy i wyraża się w obowiązku zapłacenia określonego odszkodowa-nia pieniężnego; niekiedy niemajątkowy, np. obowiązek opuszczenia lokalu)

– sankcja nieważności (nieważność bezwzględna lub względna dokonanej czynności prawnej)

odpowiedzialność osobista – ponoszona całym majątkiem zobowiązanego, teraźniejszym i przyszłymodpowiedzialność solidarna – dwa lub więcej podmiotów odpowiada całym swoim majątkiem za spełnienie określonego świadczenia do pełnej jego wysokości (np. odpowiedzialność za zobowiązania wspólników spółki cywilnej)odpowiedzialność rzeczowa – ograniczona do określonej rzeczy, np. zastawionej, obciążonej hipoteką

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA

polega na obowiązku poddania się pracownika negatywnym konsekwencjom przewidzianym przez prawo pracy związanym z nie-wykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pracowniczych

Rodzaje odpowiedzialności pracowniczej

porządkowa– uregulowana w Ko-

deksie pracy– poddanie się przez

pracownika karom niemajątkowym (np. nagana) lub majątkowym (np. kara pieniężna potrącana z wynagrodzenia)

– powstaje w przy-padku zawinionego naruszenia obowiąz-ku przestrzegania porządku, regulaminu pracy, przepisów bhp

służbowa– dotyczy mianowanych pracowników

urzędów i służb publicznych– może mieć charakter odpowiedzialności

porządkowej (mniejsze uchybienia, karę wymierza kierownik jednostki) lub dyscy-plinarnej (poważniejsze uchybienia, karę wymierza właściwa komisja dyscyplinarna)

– kary to np. nagana, przeniesienie na inne stanowisko, wydalenie z pracy

materialnapolega na obowiązku świadczenia odszkodowa-nia za wyrządzoną szkodę– pracownik ponosi

odpowiedzialność za zawinione naruszenie obowiązków pracow-niczych, w wyniku którego pracodawca poniósł szkodę

– wysokość odpowie-dzialności ograniczona jest do wysokości trzy-krotności wynagrodze-nia za pracę

odpowiedzialność za naruszenia praw pracowniczych– dotyczy osób kie-

rujących zakładem pracy lub jego częścią

– przewidziana jest za kilkanaście typów wykroczeń przeciw prawom pracow-nika np. przepisów o czasie pracy, ochronie pracy młodocianych)

odpowiedzialność dyscyplinarna za na-ruszenie zasad etyki zawodowej (w przy-padku zawodów zaufania publicznego, np. adwokata, radcy prawnego – najostrzejszą sankcją jest wydalenie z zawodu)

Tabl. 56



ODPOWIEDZIALNOŚĆ ADMINISTRACYJNA

oznacza obowiązek poddania się konsekwencjom właściwym dla prawa administracyjnego wynika-jącym z mocy prawa lub aktu administracyjnego– może wywodzić się z naruszenia obowiązków

o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym (np. niewykonanie decyzji wycięcia drzew, rozbiórki domu)

– przejawem odpowiedzialności administracyjnej może być także cofnięcie uprzednio przyzna-nego uprawnienia (np. cofnięcie zezwolenia na sprzedaż alkoholu ze względu na zakłócanie po-rządku publicznego wokół lokalu szynkującego)

– odpowiedzialność tę mogą ponosić zarówno podmioty wewnątrz struktury administracji, jak i podmioty spoza tej struktury (podmioty prywatne)

(zob. Część III. Egzekucja administracyjna)

Odpowiedzialność odszkodowawcza administracjiadministracja ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą w przypadku wyrządzenia szkody niezgodnym z prawem działaniem organu władzy publicznej; odpowiedzialność ta oparta jest w większości wypadków o od-powiedzialność cywilnoprawną z tytułu czynu niedozwolonego

Podmioty ponoszące odpowiedzialność:– Skarb Państwa– jednostka samorządu terytorialnego– Skarb Państwa i jednostka samorządu terytorialnego solidarnie

Rodzaje odpowiedzialności ze względu na źródło powstania szkody:– w wyniku działania pracownika administracji przy wykonywaniu

powierzonej czynności – bezczynność administracji– uchwały jednostki samorządu terytorialnego i akty prawa miejscowego– wadliwe decyzje administracyjne – niewykonanie orzeczenia sądu administracyjnego

odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych– rodzaj odpowiedzialności administracyjnej na podstawie ustawy z 30.6.2005 r. o finansach publicznych, która wymienia kil-

kanaście rodzajów zachowań rodzących odpowiedzialność, np. naruszanie zasad udzielania dotacji z budżetu, przekroczenie zakresu upoważnienia w zakresie wydatków ze środków publicznych,

– odpowiedzialność jest niezależna od umyślności bądź nieumyślnej postaci winy, – o odpowiedzialności orzekają komisje orzekające (resortowe, regionalne, wspólne) oraz w II instancji Główna Komisja Orzeka-

jąca przy Ministrze Finansów,– stosowane sankcje to upomnienie, kara pieniężna oraz zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi

Tabl. 57. Typy odpowiedzialności prawnej – część II

TYPY ODPOWIEDZIALNOŚCI PRAWNEJ – część II

ZBIEG ODPOWIEDZIALNOŚCI

możliwy jest zbieg odpowiedzialności prawnych różnych typów, ma on miejsce wtedy, gdy jeden podmiot za konkretne zacho-wanie ponosi konsekwencje należące do więcej niż jednego typu odpowiedzialności

Przykład:mianowany funkcjonariusz administracji za umyślne zabójstwo ponosi a) odpowiedzialność karną (zagrożenie karą pozbawienia wolności), b) odpowiedzialność dyscyplinarną (zagrożenie karą wydalenia z pracy), c) cywilną (zagrożenie odszkodowaniem dla rodziny osoby zabitej)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA

polega na obowiązku poddania się przewidzianym przez prawo konstytucyjne konsekwencjom przez osoby zajmujące naj-wyższe stanowiska państwowe za złamanie Konstytucji lub innych ustaw w związku z pełnioną funkcją (popełnienie deliktu konstytucyjnego)

(zob. Część II. Trybunał Stanu)

tzw. odpowiedzialność polityczna – nie jest konsekwencją złamania jakiejkolwiek normy prawnej; polega na możliwości odwo-łania danego organu, jeśli prowadzona przez niego polityka nie znajduje uznania w oczach uprawnionego do tego gremium, np. odpowiedzialność członków rządu przed parlamentem (zob. Część II. Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

– ponoszona przez podmioty prawa międzynarodowego – suwerenne państwa,– zasadniczo brak nadrzędnych organów mogących wymierzać sankcję, organami stosującymi są organy społeczności między-

narodowej (np. ONZ) lub organizacji międzynarodowych (np. Komisja UE),– negatywne konsekwencje mogą mieć charakter organizacyjny (np. wykluczenie z organizacji międzynarodowej), korygujący (np.

wycofanie pomocy, zakaz handlu z danym państwem), przymusu (np. interwencja wojskowa).

Tabl. 57



STOSOWANIE PRAWA

Tabl. 58. Stosowanie prawa

1) polega na posługiwaniu się przez upoważnione organy publiczne przepisami prawnymi jako instrumentem przy wydawaniu decyzji (W. Siuda)1

2) polega na podejmowaniu przez kompetentny organ państwowy wiążących, indywidualnych i konkretnych decyzji prawnych na podstawie obowiązujących norm prawnych (A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek)2

3) to władcza działalność organów państwa polegająca na podejmowaniu rozstrzygnięć indywidualno-konkretnych (w aktach sto-sowania prawa – przede wszystkim orzeczeniach sądowych i aktach administracyjnych) na podstawie generalnych i abstrakcyjnych norm prawnych (zawartych w aktach stanowienia prawa – źródłach prawa, przede wszystkim ustawach)

TYPY STOSOWANIA PRAWA

1) SĄDOWY– sąd określa wiążąco o prawach i/lub obowiązkach indywidualnie określonego podmiotu w konkretnej sprawie,– sąd jest niezawisły i podlega tylko ustawom,– przy sprzeczności aktu podustawowego z ustawą sąd może odmówić jego zastosowania,– gdy sąd poweźmie wątpliwość co do konstytucyjności przepisu ustawowego, może zwrócić się z pytaniem prawnym do

Trybunału Konstytucyjnego,– sąd nie podlega żadnym dyrektywom organów administracyjnych ani poleceniom służbowym w zakresie orzekania.

Główne akty prawne regulujące procedurę stosowania prawa przez sądy to: Kodeks postępowania cywilnego oraz Kodeks postępowania karnego.

2) ADMINISTRACYJNY– organ administracji wiążąco rozstrzyga o prawach i/lub obowiązkach indywidualnie określonego podmiotu w konkretnej sprawie,– organ rozstrzygający sprawę jest związany dyrektywami i poleceniami służbowymi,– zasada hierarchicznego podporządkowania,– zasada legalizmu: organ administracji jest związany wszelkimi normami, także podustawowymi (rozporządzeniami, zarządzeniami).

Głównymi aktami regulującymi procedurę stosowania prawa przez organy administracji są: Kodeks postępowania administra-cyjnego, ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa.

3) QUASI-SĄDOWYSprawy cywilne mogą być rozstrzygane przed sądami polubownymi, arbitrażowymi, komisjami rozjemczymi czy mediacyjnymi; warunkiem właściwości takiej instytucji parasądowej jest zgoda wszystkich stron sporu (np. zapis na sąd polubowny); wyroki tych podmiotów mają moc prawną równą wyrokom sądów państwowych.

4) QUASI-ADMINISTRACYJNYnp: postępowania toczone przed pewnymi organizacjami pozarządowymi.

ETAPY STOSOWANIA PRAWA

1) Wybór normy prawnej

2) Ustalenie obowiązywania normy prawnej (reguły inferencyjne, kolizyjne)

3) Wykładnia normy prawnej

4) Ustalenie stanu faktycznego

5) Subsumpcja (podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod wybraną normę prawną)

6) Wybór konsekwencji prawnych (np. rodzaju dopuszczalnej sankcji, doprecyzowanie wartości kary ustalonych zakresowo – tj. liczba lat pozbawienia wolności, wysokość grzywny, w prawie cywilnym: odszkodowanie, przywrócenie do stanu pierwotnego, nieważność czynności, zastąpienie oświadczenia woli)

7) Sformułowanie decyzji stosowania prawa (sentencja orzeczenia, osnowa decyzji)

8) Uzasadnienie decyzji– uzasadnienia wymagają m.in. orzeczenia i decyzje, od których strona wniosła odwołanie, orzeczenia wydane na skutek odwołania,

na wniosek o doręczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem, decyzje administracyjne nieuwzględniające wniosku strony w całości– w uzasadnieniu podaje się podstawę faktyczną rozstrzygnięcia (przytoczenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów,

na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej) oraz podstawę prawną (opis ustaleń subsumcji i wykładni) rozstrzygnięcia z przytoczeniem przepisów.

Tabl. 58



Tabl. 59. Prawo postępowania (proceduralne) – teoria – elementy – część I

PRAWO POSTĘPOWANIA (PROCEDURALNE) – TEORIA – ELEMENTY – część I

prawo proceduralne – ogół norm prawnych regulujących postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej; zadaniem norm proceduralnych jest urzeczywistnienie (faktyczna realizacja) i egzekucja (wykona-nie) norm prawa materialnego; dotyczy ono m.in. właściwości organów procesowych (rzeczowej, miejscowej, funkcjonalnej), wszczynania postępowania, pism procesowych, wniosków stron, dowodów, środków odwoławczych, środków i trybów egzekucji

postępowanie cywilne – główny akt: Kodeks postępowania cywilnegopostępowanie karne – główny akt: Kodeks postępowania karnegopostępowanie administracyjne – główny akt: Kodeks postę-powania administracyjnegopostępowanie sądowoadministracyjne: ustawa z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi

PODMIOTY POSTĘPOWANIA: – organ orzekający (sąd lub organ administracji),– strony (proces cywilny),– uczestnicy (postępowanie cywilne nieprocesowe), – oskarżony i oskarżyciel (proces karny).

zdolność sądowa – jest to zdolność do występowania w cywilnym procesie sądowym w charakterze strony; odpowiednik zdolności prawnej w prawie materialnymzdolność procesowa – to zdolność podmiotów procesu sądowego (postępowania sądowego) do samodzielnego podejmowania czynności procesowych, takich jak np. wytaczanie powództwa i zaskarżanie orzeczeń sądowych, składanie wszelkiego rodzaju oświadczeń i wniosków; odpowiednik zdolności do czynności prawnych w prawie materialnyminteres prawny – w postępowaniu administracyjnym przesądza o statusie strony postępowania (art. 28 KPA: Stroną jest każdy, czyjego inte-resu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek)

WŁAŚCIWOŚĆ ORGANU PROCESOWEGO

Rzeczowaokreśla merytoryczny zakres spraw rozpoznawanych przez dany rodzaj organu (np. roszczenia z prawa prasowego rozpoznaje w I instancji Sąd Okręgowy, drobne przestępstwa – z wyłączeniem niektórych występków – rozpoznaje w I instancji Sąd Rejono-wy, sprawy administracyjne związane z wpisem do Ewidencji Działalności Gospodarczej rozpoznaje jako organ I stopnia wójt gminy

Miejscowaokreśla, który z organów na terenie kraju jest właściwy do rozpoznania danej sprawy; podstawowe zasady ustalania właściwości miejscowej:– sąd właściwy dla miejsca zamieszkania strony pozwanej (postępowanie

cywilne)– sąd właściwy dla miejsca, w którym popełniono przestępstwo (postępowa-

nie karne) – organ administracji właściwy dla miejsca zamieszkania strony (postępowa-

nie administracyjne)

DOWODYśrodki umożliwiające przekonanie się o zaistnieniu bądź niezaistnieniu określonych faktów

art. 227 KPC: Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.art. 75 § 1 KPA: Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.art. 167 KPK: Dowody przeprowadza się na wniosek stron (…) albo z urzędu.

nie wymagają dowodu:– fakty powszechnie znane (tzw. notoryjne)– fakty znane z urzędu organowi rozstrzygającemu– fakty przyznane przez jedną ze stron, jeśli przyzna-

nie nie budzi wątpliwości (postępowanie cywilne)

iura novit curia (sąd zna prawo) – przedmiotem dowodu nie mogą być normy prawne

ciężar dowodu – który podmiot powinien przedstawić dowody na określony fakt– art. 6 KC: Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu

tego wywodzi skutki prawne. – art. 77 § 1 KPA: Organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób

wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy; art. 78 § 1 KPA: Żą-danie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy.

Domniemania – powodują przerzucenie ciężaru dowodu na stronę kwestionującą domniemanie

Domniemanie faktyczne: sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów;

Domniemania prawne: – wzruszalne (praesumptio iuris tantum) – możliwe jest obalenie domniemania przez dowód mu przeciwny, np. domniemanie niewin-

ności, domniemanie dobrej wiary, domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa,– niewzruszalne (praesumptio iuris ac de iure) – nieobalalne, we współczesnym prawie państw demokratycznych występują wyjątkowo, np.

domniemanie znajomości wpisów do Krajowego Rejestru Sądowego (nikt nie może zasłaniać się nieznajomością ogłoszonych wpisów).

Tabl. 59



Tabl. 60. Prawo postępowania (proceduralne) – teoria – elementy – część II

ZASADY OCENY DOWODÓW

Zasada legalnej oceny dowodów (średniowiecze, ordalia – sądy boże, zasada: wyznanie winy jest królową dowodów; tortury)

Zasada swobodnej oceny dowodów – dominuje we współczesnym procesie (zob. art. 7 KPK). Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego; art. 233 § 1 KPC. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Zasady ograniczające dojście do prawdy materialnej w postępowaniu:– domniemania prawne,– powaga rzeczy osądzonej (res iudicata) – ne bis in idem (nie wszczyna się procesu dwa razy w tej samej sprawie) – nie wszczyna się postę-

powania w sprawie już zakończonej prawomocnym wyrokiem, a wszczęte umarza,– formalizm procesowy (np. reguły przeprowadzania dowodów, terminy odwołań),– zakaz reformationis in peius (zakaz zmiany wyroku na mniej korzystny w wyniku postępowania odwoławczego – obowiązuje tylko

wtedy, gdy od wyroku odwołała się tylko strona, której dotyczy niekorzystne dla niej rozstrzygnięcie),– zakazy dowodowe (ich celem jest ochrona praw i wolności), np. zakaz wymuszania samooskarżania, zakaz przesłuchiwania du-

chownego co do faktów, o których dowiedział się na spowiedzi, osoby najbliższe oskarżonemu mogą odmówić zeznań.

DOWODY

RODZAJE DOWODÓW

– bezpośrednie (kontakt z materiałem dowodowym np. oględziny)

– pośrednie (np. opinie biegłych)

– poszlakowe (zespół zgod-nych potwierdzających się poszlak, które przyjęte sumarycznie wskazują na jedną, a wykluczają inną wersję wydarzeń)

ze względu na charakter źródła dowodowego:1) osobowe źródła dowodowe– przesłuchanie stron (wyjaśnienia oskarżonego)– przesłuchanie świadków, konfrontacje – opinie biegłych (gdy w sprawie niezbędna jest weryfikacja oparta na wiedzy specjalistycznej,np. na okoliczność wady towaru, błędu w sztuce lekarskiej, niepoczytalności oskarżonego)2) rzeczowe– dokumenty urzędowe – korzystają z domniemania prawdziwości– dokumenty prywatne (np. pisemna umowa)– inne źródła dowodowe rzeczowe: z badań daktyloskopijnych, DNA, nagrania itp. 3) oględziny4) eksperymenty procesowe – mające na celu odtworzenie przebiegu zdarzenia

PRAWO POSTĘPOWANIA (PROCEDURALNE) – TEORIA – ELEMENTY – część II

FORMA PROCESU

Proces kontradyktoryjny (cechy): – proces w formie sporu stron przed bezstronnym sądem,– rola sądu jest bierna (nie przeprowadza on z urzędu dowodów) i ogranicza się do wydania wyroku i przestrzegania przepisów

prawa materialnego i postępowania,– strony decydują, czy wszcząć proces (zasada skargowości),– proces nie może być wszczęty z urzędu,– sąd nie może z urzędu uwzględnić roszczeń, z którymi nie zgłaszała się strona, orzekać ponad żądanie, jest związany wnioskami

stron co do cofnięcia, zmiany, uznania powództwa (w prywatnoskargowym postępowaniu karnym aktu oskarżenia).

Proces inkwizycyjny (cechy): – postępowanie jest prowadzone z urzędu przez sąd, a rola stron ogranicza się do przekazywania sądowi informacji, które sąd uznaje

za niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy,– postępowanie wszczynane z urzędu przez sąd lub inny organ (prokuratora, organ administracji),– sąd prowadzi postępowanie dowodowe z urzędu, nie jest związany zakresem roszczeń i wnioskami stron.

RODZAJE ORZECZEŃ PROCESOWYCH

Postanowienia – rozstrzygają sprawy incydentalne w postępowaniu, mające znaczenie formalne, nie odnoszą się do meritum (np. postanowienie o zwolnieniu od kosztów sądowych, postanowienie o kosztach),– w cywilnym postępowaniu nieprocesowym formę postanowienia ma także merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy nieprocesowej

(np. postanowienie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku).

Wyroki – rozstrzygają sprawę w całości lub w części co do jej meritum w danej instancji;

Decyzje administracyjne – rozstrzygają sprawę administracyjną w całości lub w części w danej instancji administracyjnej, wiążąco kształtując obowiązki adresata niepodporządkowanego organizacyjnie lub służbowo organowi wydającemu decyzję.

Tabl. 60



Tabl. 61. Prawo postępowania (proceduralne) – teoria – elementy – część III

Generalne podstawy postępowania odwoław-

czego:

– błąd co do prawa (błędne zastosowanie prawa lub nie-poprawna jego wykładnia)

– błąd co faktu (niewyjaśnie-nie wszystkich okoliczności lub błędna ocena materiału dowodowego)

POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

Artykuł 78 Konstytucji RP: Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.

PRAWO POSTĘPOWANIA (PROCEDURALNE) – TEORIA – ELEMENTY – część III

Generalne rodzaje środków odwoławczych:

zwykłe środki odwoławcze – od orzeczeń nieprawomoc-nych, np. zażalenie, apelacja, kasacja

nadzwyczajne środki odwoławcze – od orzeczeń prawomocnych, np. skarga o wznowienie postępowania

Charakter środków odwoławczych:

apelacja– ustalenia prawne i faktyczne– sąd orzeka co do istoty sprawy

rewizja– postępowanie obejmuje ustalenia prawne i faktyczne– zasadniczo nie prowadzi się postępowania dowodowego,

opierając się na ustaleniach sądu niższej instancji– sąd może orzec co do istoty sprawy, jeśli materiał dowodowy

nie wymaga uzupełnienia

kasacja– kontroli podlegają wyłącznie ustalenia prawne– w wyniku kasacji sąd nie orzeka co do istoty sprawy, lecz

uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę sądowi niższej instancji do ponownego rozpoznania

w praktyce spotykamy rozwiązania mieszane

TOK INSTANCJI – NA WYBRANYM PRZYKŁADZIE

POSTĘPOWANIE CYWILNE

III INSTANCJASąd Najwyższy

III INSTANCJASąd Najwyższy

kasacja

II INSTANCJASąd Okręgowy

II INSTANCJASąd Apelacyjny

apelacja,zażalenie

I INSTANCJASąd Rejonowy rozpatrujący sprawę w postępowaniu pro-cesowym o wartości przedmiotu sporu po-niżej 75 tys. zł (w spra-wach gospodarczych poniżej 100 tys. zł)

I INSTANCJASąd Okręgowy rozpa-trujący sprawę w postę-powaniu procesowym o wartości przedmiotu sporu powyżej 75 tys. zł (w sprawach gospodar-czych powyżej 100 tys. zł)

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

TOK INSTANCJI SĄDOWO-ADMINISTRACYJNYCH

II INSTANCJA (IV INSTANCJA)Naczelny Sąd Administracyjny

skarga kasacyjna

I INSTANCJA (III INSTANCJA)Wojewódzki Sąd Administracyjny

skarga

TOK INSTANCJI ADMINISTRACYJNYCH

II INSTANCJASamorządowe Kolegium Odwoławcze

odwołanie, zażalenie

I INSTANCJAorgan stopnia podstawowego, np. wójt gminy (sprawy z zakresu własnych zadań samorządu)

Tabl. 61



Tabl. 62. Unia Europejska – podstawy

ACQUIS COMMUNAUTAIREacquis communautaire (fr. „dorobek wspólnotowy”) – dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, obejmujący wszyst-kie traktaty założycielskie oraz umowy akcesyjne (o przystąpienie) i umowy międzynarodowe je zmieniające (jest to tzw. prawo pierwotne), przepisy wydawane na ich podstawie przez organy Wspólnot (prawo wtórne np. rozporządzenia, dyrektywy), umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnoty i Unię Europejską, orzecznictwo ETS i Sądu Pierwszej Instancji, a także deklaracje i re-zolucje oraz zasady ogólne prawa wspólnotowego; każdy nowy członek UE ma obowiązek przyjąć acquis communautaire w całości (dopuszczalne są okresy przejściowe w odpowiednich sektorach)

UNIA EUROPEJSKA – PODSTAWY

Unia Europejska (fr. Union européenne, UE, ang. European Union, EU) – stanowi gospodarczo-polityczny związek państw, suweren-nych podmiotów prawa międzynarodowego; z punktu widzenia prawa międzynarodowego Unia Europejska jest organizacją między-narodową, nieposiadającą osobowości prawnej, opierającej swoje struktury na szeregu umów międzynarodowych i stworzonych na ich podstawie wspólnych organach

TRZY FILARY UNII EUROPEJSKIEJ

Filar I

unia gospodarcza – wspólny rynek, wspólna polityka rolna i strukturalna, unia walutowa i rozwój regionów

Filar II

wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa(wprowadzona w Traktacie amsterdamskim Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony jako część drugiego filaru jest czasem uważanaza nowy, czwarty filar UE)

Filar III

współpraca policyjna i sądowa w spra-wach karnych (do 1999 r. współpraca w za-kresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych)

inne kraje zgłaszające chęć członkostwa:

Albania, Maroko – złożyło wniosek w 1987 r. uważając, że jest demokratycznym kra-jem organicznie połączonym z Europą; odmówiono mu szans na członkostwo, m.in. z powodu nierozwiązanego konfliktu z Saharą Zachodnią, Mołdawia, Ukraina, Gruzja, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra – przewidywane rozpoczęcie negocjacji w 2010 r., Serbia – UE 3.5.2006 r. zawiesiła rozmowy stowarzyszeniowe z Serbią i Czar-nogórą; obecnie wznowione rozmowy stowarzyszeniowe, przewidywane rozpoczęcie negocjacji w 2010 r.

OBECNI CZŁONKOWIE UE (27)

AustriaBelgiaBułgariaCyprCzechyDaniaEstoniaFinlandiaFrancja

GrecjaHiszpaniaHolandiaIrlandiaLitwaLuksemburgŁotwaMaltaNiemcy

PolskaPortugaliaRumuniaSłowacjaSłoweniaSzwecjaWęgryWielka BrytaniaWłochy

kraje, które nie weszły do Unii z powodu sprzeciwu obywateli:

Norwegia – odmówiła wejścia w referendum w 1972 r. a póź-niej powtórnie w 1994 r.

Szwajcaria – złożyła wniosek w 1992 r., po negatywnym wyniku referendum w sprawie Europejskiego Obszaru Gospo-darczego zawieszono dalsze negocjacje

kraje kandydujące:

Chorwacja – kandydat od czerwca 2004 r., przewidywany koniec negocja-cji: 2009 r.

Turcja – oficjalny kandydat od 1999 r.,negocjuje od 3.10.2005 r., przewidywa-ny koniec negocjacji: 2012 r.

Macedonia – oficjalny kandydat odgrudnia 2005 r.

Tabl. 62



UNIA EUROPEJSKA – KALENDARIUM

Tabl. 63. Unia Europejska – kalendarium

1951 r. powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS); traktat paryski 18.4.1951 r. – 6 państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec i Włochy

1957 r. utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) – traktaty rzymskie 25.3.1957 r.

1967 r. wszedł w życie traktat ustanawiający Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich – traktat fuzyjny 8.4.1965 r.

1973 r. do członków dołączyły: Wielka Brytania, Dania i Irlandia, kandydująca wówczas Norwegia nie przyłączyła się z powodu sprzeciwu swoich obywateli

7–10.6.1979 r. pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego

1981 r. nowe państwo członkowskie: Grecja (w sumie 10 krajów członkowskich)

1985 r. wystąpienie ze Wspólnoty autonomicznej części Danii – Grenlandii

1986 r. nowe państwa członkowskie: Hiszpania i Portugalia (w sumie 12 krajów)

1987 r. wszedł w życie podpisany 17.2.1986 r. – Jednolity Akt Europejski – pierwszy krok do ujednoliconego rynku europejskiego

3.10.1990 r. zjednoczenie Niemiec – ziemie byłej NRD zostały włączone do RFN

1993 r. wszedł w życie ustanowiony 7.2.1992 r. traktat z Maastricht, oficjalnie traktat o Unii Europejskiej

1.1.1993 r. swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału staje się faktem

1.11.1993 r. formalne powstanie Unii Europejskiej w oparciu o trzy filary

1995 r. nowe państwa członkowskie: Austria, Finlandia i Szwecja (w sumie 15 krajów)

1997 r. rozpoczęcie negocjacji członkowskich z 10 państwami Europy Środkowo-Wschodniej

1999 r. wszedł w życie podpisany 2.10.1997 r. – traktat amsterdamski

2002 r. w powszechnym obiegu krajów unii walutowej pojawiają się banknoty i monety euro (€)

13.12.2002 r. finał negocjacji pomiędzy 10 państwami Europy Środkowej i Południowej a UE w Kopenhadze

2003 r. wszedł w życie podpisany 26.2.2001 r. – traktat nicejski

2004 r. wszedł w życie podpisany 16.4.2003 r. – traktat ateński dotyczący rozszerzenia Unii o 10 państw

1.5.2004 r. nowe państwa członkowskie: Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia i Węgry (w sumie 25 krajów)

29.10.2004 r. 25 krajów UE podpisuje traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (odrzucony w referendum przez Francję 29.5.2005 r.)

2007 r. nowe państwa członkowskie: Bułgaria i Rumunia (w sumie 27 krajów); Słowenia wstępuje do strefy euro

21–23.6.2007 r. spotkanie na szczycie Unii Europejskiej w Brukseli dotyczący zmiany systemu głosowania w Radzie UE

13.12.2007 r. Podpisano Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europej-ską (wejdzie w życie 1.1.2009 r., o ile zostanie ratyfikowany przez wszystkie kraje członkowskie UE)

1.1.2008 r. Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry – wstępują do Układu z Schengen (przejścia lądowe i morskie)

PROCES INTEGRACJI POLSKI Z UE

maj 1990 r. – Polska składa oficjalny wniosek o rozpoczęcie negocjacji w sprawie członkostwa16.9.1991 r. – podpisanie Układu Europejskiego (wszedł w życie 1.2.1994 r., część handlowa – 2 lata wcześniej)1996 r. – utworzenie Komitetu Integracji Europejskiej 13.12.2002 r. – finalizacja negocjacji na szczycie w Kopenhadze16.4.2003 r. – podpisanie traktatu akcesyjnego7–8.6.2003 r. – referendum w sprawie członkostwa (Wyniki: frekwencja – 58,85%, za przystąpieniem – 77,45% głosujących, przeciw – 22,55%). od 1.5.2004 r. Polska jest członkiem Unii Europejskiej

Tabl. 63



Tabl. 64. Unia Europejska – źródła prawa – część I

AKTY PRAWA PIERWOTNEGOto traktaty założycielskie wraz z towarzyszącymi im protokołami i aneksami

oraz niektóre umowy zawierane pomiędzy państwami członkowskimi

traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

Traktat paryski z 1951 r. (obowiązywał w latach 1952–2002) Traktaty rzymskie z 1957 r. (weszły w życie w 1958 r.)

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (obecnie TWE, wcześniej: EWG) Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

Traktat z Maastricht (traktat o Unii Europejskiej) z 1992 r. (wszedł w życie w 1993 r.)

umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie

Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA z 1957 r. (weszła w życie w 1958 r.) Protokół dotyczący Antyli Holenderskich z 1962 r. Traktat fuzyjny z 1965 r. (wszedł w życie w 1967 r.) Luksemburski traktat budżetowy z 1970 r. Brukselski traktat budżetowy z 1975 r. Traktat zmieniający niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu EBI z 1975 r. Traktat grenlandzki z 1984 r. Jednolity Akt Europejski z 1986 r. (wszedł w życie w 1987 r.) Traktat amsterdamski z 1997 r. (wszedł w życie w 1999 r.) Traktat nicejski z 2001 r. (wszedł w życie w 2003 r.) Traktat ateński 2003 r. (wszedł w życie w 2004 r.) Traktat z Lizbony zmieniający traktat o Unii Europejskiej i traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (traktat reformujący) – wej-dzie w życie 1.1.2009 r., o ile zostanie ratyfikowany przez wszystkie kraje członkowskie UE.

– do źródeł prawa pierwotnego zalicza się również traktaty o przystąpieniu nowych członków (traktaty akcesyjne),– Konstytucja Europejska byłaby aktem prawa pierwotnego,– do źródeł europejskiego prawa pierwotnego nie zalicza się: umów międzynarodowych podpisywanych przez UE (w tym umowy

stowarzyszeniowej Polska–Wspólnota Europejska) ani umów zawieranych przez wszystkich lub niektórych członków tej organi-zacji (np. umowa z Schengen, aczkolwiek postanowienia tej umowy zostały już włączone do TWE) – akty te zalicza się jednak do acquis communautaire,

– nie są źródłami prawa deklaracje przyjmowane podczas szczytów szefów państw i rządów państw członkowskich Wspólnot w ramach Rady Wspólnot Europejskich (charakter deklaracji ma np. Karta Praw Podstawowych przyjęta na szczycie w Nicei).

UNIA EUROPEJSKA – ŹRÓDŁA PRAWA – część I

AKTY PRAWA WTÓRNEGO (PRAWO POCHODNE)to akty tworzone przez organy UE na podstawie upoważnień zawartych w prawie pierwotnym (traktatowym)

AKTY O MOCY WIĄŻĄCEJ

Rozporządzenia– akty prawne zawierające nor-

my generalne i abstrakcyjne, o charakterze odpowiadającym polskim ustawom,

– mogą być skierowane do nieograniczonej liczby podmio-tów, zarówno do rządów, jak i osób fizycznych i prawnych,

– podlegają bezpośredniemu stosowaniu w państwach członkowskich (brak koniecz-ności implementacji do krajo-wych systemów prawnych),

– wydawane przez przez Radę Unii Europejskiej wraz z Par-lamentem Europejskim albo przez Komisję Europejską.

Dyrektywy – akty prawne o specyficznym charakterze, bez odpowied-

nika w prawie polskim: skierowane do państw członkow-skich, które muszą osiągnąć, za pomocą dostępnych sobie środków, cel określony w dyrektywie,

– wyznaczają państwom członkowskim określony czas na implementację, czyli włączenie treści dyrektywy do krajo-wego porządku prawnego (zasada: 2 lata), implementacja dyrektyw dokonuje się w Polsce poprzez uregulowanie danej materii zgodnie z celem dyrektywy w drodze ustawy,

– w przypadku niedotrzymania terminu implementacji dyrektywy przez państwo członkowskie grożą mu sankcje,

– bezpośrednie obowiązywanie dyrektyw: Europejski Trybunał Sprawiedliwości dopuszcza bezpośrednie stosowanie dyrektyw (m.in. osoby fizyczne i prawne będąmogły powoływać się przed sądami bezpośrednio na po-stanowienia dyrektywy), jeśli kraj nie dokonuje właściwej implementacji lub spóźnia się z nią.

Decyzje – akty kierowane do indywidu-

alnie określonego adresata (konkretne państwo człon-kowskie, przedsiębiorca, osoba prawna) w konkretnej sytuacji – odpowiednik polskich decyzji administracyjnych,

– wydawana przez Komisję UE (najczęściej) lub Radę UE

– przykładem decyzji skierowanej do określonego przedsiębiorcy może być decyzja nakładają-ca na przedsiębiorstwo karę (grzywnę) z tytułu naruszenia art. 82 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (nadużycie pozycji dominującej).

Tabl. 64



AKTY PRAWA WTÓRNEGO (PRAWO POCHODNE)to akty tworzone przez organy UE na podstawie upoważnień zawartych w prawie pierwotnym (traktatowym)

AKTY NIEWIĄŻĄCE

akty służące wyrażeniu stanowiska organów UE

zalecenia – kierowane do państw członkow-

skich, charakterem zbliżone do dyrektyw, pozbawione jednak mocy wiążącej

– mają na celu ujednolicenie prawodawstwa wewnętrznego krajów członkowskich

– wydawane przez Komisję lub Radę UE

opinie– wyrażają stanowisko instytucji UE w określonej

sprawie– występują w wewnętrznych procesach decyzyjnych

(m.in. przed przyjęciem aktów wiążących: rozporzą-dzeń i dyrektyw), jak również mogą być skierowane do poszczególnych państw, osób fizycznych i prawnych

– wydawane przez Parlament UE, Komitet Ekonomicz-no-Społeczny, Komitet Regionów, Komisję Europej-ską i Radę Unii Europejskiej

uchwały– przyjmowane

przez Radę i Parlament Europejski

– mają często znaczenie deklaracji politycznych

akty planistyczne UE

zielone Księgi – wydawane w celu rozpoczęcia

dyskusji i konsultacji na dany temat przez Komisję UE

białe Księgi – następny etap Zielonych Ksiąg,

doprecyzowują propozycje konkretnych działań w danym temacie, mogą zawierać projekty aktów prawnych

– wydawane przez Komisję UE, po przyjęciu przez Radę UE prze-kształcają się w Programy działań

programy– przyjmowane przez

Radę UE– przedstawiają zadania

organów UE w określo-nej dziedzinie i czasie (zazwyczaj 5 lub 10 lat)

– publikowane w formie komunikatu Komisji Ko-lejne programy są nume-rowane i publikowane w formie komunikatu Komisji

raporty – publikowane przez Komisję w celu

zaprezentowania stanu faktycznego, działań i osiągnięć Wspólnot Europejskich w danej dziedzinie

– generalne znaczenie ma ogólny raport o działalności Unii Europejskiej (General Report on the Activities of the European Union) publikowany dorocznie

Tabl. 65. Unia Europejska – źródła prawa – część II

UNIA EUROPEJSKA – ŹRÓDŁA PRAWA – część II

OFICJALNE PUBLIKATORY UE:

Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich zwany w skrócie Dziennikiem Urzędowym (ang. Official Journal, fr. Jour-nal Officiel, niem. Amtsblatt): seria L (obowiązujące akty prawne), seria C (komunikaty, dokumenty różnego rodzaju), seria S – suplement, ogłoszenia o większych przetargach

Urzędowy Zbiór Orzeczeń ETS i Sąd Pierwszej Instancji (Reports of Cases Before the Court of Justice and the Court of First Instance) – numeracje spraw – C (ETS), T (Sąd Pierwszej Instancji)

ŹRÓDŁA INTERNETOWE:

http://europa.eu – oficjalna strona Unii Europejskiejhttp://www1.ukie.gov.pl/dtc.nsf – baza aktów prawa Unii Europejskiej przyjętych przed 1.5.2004 r. w języku polskim http://curia.europa.eu/pl/content/juris/index.htm – orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

Tabl. 65



UNIA EUROPEJSKA – INSTYTUCJE – część I

Tabl. 66. Unia Europejska – instytucje – część I

RADA EUROPEJSKA– (ang. European Council) to organ polityczny UE, którego zadaniem jest wyznaczanie ogólnych

kierunków rozwoju Unii; składa się z przywódców państw członkowskich (głów państw lub szefów rządów) oraz przewodniczącego Komisji UE, zbiera co najmniej 2 razy rocznie

– nie należy jej mylić z Radą Unii Europejskiej (najważniejszy organ stanowiący prawo w UE) ani z Radą Europy (organizacja międzynarodowa niezależna od UE)

– Przewodniczącym Rady Europejskiej (brak uprawnień wykonawczych) jest każdorazo-wo głowa państwa lub szef rządu kraju aktualnie sprawującego prezydencję Rady Unii Europejskiej

PREZYDENCJA W UE – przypada rotacyjnie w okresach

półrocznych na każdy kraj człon-kowski (I poł. 2008 r. – Słowenia, II poł. 2008 r. – Francja, I poł. 2009 r. – Czechy, II poł. 2009 r. – Szwecja)

– zmiany w tym systemie przewi-duje traktat z Lizbony (zob. Unia Europejska – traktat reformujący)

RADA UNII EUROPEJSKIEJ(ang. Council of the European Union) jest głównym organem prawodawczym UE, składającym się z przedstawicieli rządów państw członkowskich

COREPER Komitet Stałych Przedstawicieli (fr. Comité des représentants permanents, ang. Committee of Permanent Represen-tatives) składa się ze stałych przedstawicieli krajów członkowskich Unii Europejskiej przy Radzie Unii Europejskiej w Brukseli w randze ambasadorów oraz ich zastępców; głównym zadaniem komitetu jest przygotowywanie posie-dzeń Rady Unii Europejskiej; może także podejmować pewne decyzje proceduralne oraz powoływać grupy robocze

SKŁAD:Rada może występować jako Rada do Spraw Ogólnych, i wtedy jej podstawowy skład tworzą ministrowie spraw zagra-nicznych państw członkowskich, lub jako Rada Specjalna (Branżowa, Resortowa), którą tworzą ministrowie odpowie-dzialni za ten resort, którego omawianie przewidziano w porządku obradkonfiguracje: Rady: Rada do spraw Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych, Rada do spraw Gospodarczych i Finansowych (Eco-fin), Rada do spraw Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (JHA). Rada do spraw Zatrudnienia, Polityki Społecznej,Zdrowia i Polityki dotyczącej Konsumentów, Rada do spraw Konkurencyjności, Rada do spraw Transportu, Telekomunikacji i Energii, Rada do spraw Rolnictwa i Rybołówstwa, Rada do spraw Środowiska, Rada do spraw Edukacji, Młodzieży i Kulturyprezydencja: Przewodniczącym Rady jest minister z kraju sprawującego aktualnie prezydencję w UE

NAJWAŻNIEJSZE KOMPETENCJE:– uchwalanie źródeł prawa wtórnego UE (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje)– uchwalanie źródeł niewiążących (zalecenia, opinie, stanowiska)– uczestniczenie (z Parlamentem UE) w ustalaniu unijnego budżetu – ustalanie projektów zmian w traktatach założycielskich– kompetencje w zakresie zawierania umów międzynarodowych, negocjowanych przez Komisję UE

TRYB PODEJMOWANIA DECYZJI

stosowane większości głosów: 1) większość zwykła – domyślny sposób podejmowania uchwał, w praktyce stosowany do spraw technicznych2) jednomyślność – stosowana obecnie przy najważniejszych materiach (rozszerzenie, rewizja traktatów, materie II i III fila-ru UE), do jednomyślności konieczny jest brak sprzeciwu członkowskiego (nie tamuje uchwały wstrzymanie się od głosu) 3) większością kwalifikowaną – obecnie stosowana dla większości decyzji merytorycznych – specjalny system ważenia głosów (liczba głosów danego państwa jest uzależniona od jego populacji, np. Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy – 29 głosów, Hiszpania, Polska – 27 głosów) większość kwalifikowana jest uzyskana: – jeśli akt głosowany będzie na wniosek Komisji: 232 na 321 głosów (72,27%)– w pozostałych przypadkach: 232 głosy oddane przez co najmniej 2/3 ogółu – państwa stanowiące większość kwalifikowaną powinny reprezentować najmniej 62% ogółu ludności Uniizmiany w sposobie głosowania większością kwalifikowaną przewiduje projekt traktatu konstytucyjnego UE; system gło-sów ważonych zastąpiłby system podwójnej większości [jeśli akt głosowany będzie na wniosek Komisji lub Ministra Spraw Zagranicznych: zwykła większość państw reprezentujących co najmniej 3/5 (60%) ludności Unii; w pozostałych przypad-kach: większość 2/3 państw reprezentujących co najmniej 3/5 (60%) ludności Unii]zmiany w sposobie głosowanie przewiduje też przewiduje traktat z Lizbony (zob. Unia Europejska – traktat reformujący), mają one wejść w życie od 1.11.2014 r.

Tabl. 66



Tabl. 67. Unia Europejska – instytucje – część II

UNIA EUROPEJSKA – INSTYTUCJE – część II

KOMISJA EUROPEJSKA(ang. European Commission) – główny organ wykonawczy, nazywana „rządem” Unii lub „strażnikiem traktatów”

SKŁAD – w Komisji zasiadają komisarze w liczbie równej liczbie państw członkowskich (stan na 2007 r. – 27 komisarzy) – przyjęto, że w przypadku kolejnych rozszerzeń liczba komisarzy będzie mniejsza od liczby członków Unii– komisarze są wyznaczani przez rządy poszczególnych państw i stoją na czele poszczególnych działów administracji

unijnej (dyrekcje generalne)– pracami Komisji kieruje i reprezentuje ją na zewnątrz Przewodniczący, którego kandydatura jest uzgadniana przez pań-

stwa członkowskie i zatwierdzana przez Parlament Europejski (od 1.11.2004 r. Portugalczyk José Manuel Duräo Barroso)– polskim komisarzem jest Danuta Hübner, odpowiedzialna za dział: polityka regionalna

GŁÓWNE ZADANIA I KOMPETENCJE– bieżące kierownictwo wykonawcze w zakresie poszczególnych polityk unijnych– prawo inicjatywy prawodawczej – przedstawianie projektów aktów prawa unijnego pod głosowanie Radzie Unii Europej-

skiej lub Parlamentowi Europejskiemu– nadzór nad państwami członkowskimi w sprawach implementacji i przestrzegania prawa wspólnotowego– wydawanie decyzji w sprawach indywidualnych, nakładanie kar na podmioty międzynarodowe (państwa – członków

UE), jak i prywatne (głównie przedsiębiorców) – prowadzenie negocjacji z krajami kandydackimi

PARLAMENT EUROPEJSKI– jednoizbowe zgromadzenie reprezentujące obywateli państw należących do Unii Europejskiej– w przeciwieństwie do roli parlamentów krajowych nie jest głównych organem prawodawczym, lecz uczestniczy w procesie

decyzyjnym i pełni funkcję opiniodawczo-kontrolną

SKŁAD:– wybierani w krajach członkowskich eurodeputowani (posłowie do Parlamentu Europejskiego), zasada mandatu wolnego

(niezwiązani instrukcjami wyborców), wybierani na 5-letnią kadencję– liczba: 2007 r. – 785 (nadwyżka spowodowana dołączeniem posłów z Rumunii i Bułgarii), – szczegółowe zasady przeprowadzania wyborów określają poszczególne państwa – Polska: ustawa z 23.1.2004 r. – Ordy-

nacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego – liczba posłów wybieranych w poszczególnych państwach jest proporcjonalna do liczby mieszkańców z pewnym uprzy-

wilejowaniem państw małych – Polska posiada obecnie 54 mandaty (po wyborach w 2009 r. – 50 mandatów)

NAJWAŻNIEJSZE UPRAWNIENIA:– współudział w tworzeniu prawa poprzez procedury konsultacji, współpracy, współdecydowania i akceptacji (zgody; upraw-

nienie to dotyczy tylko niektórych dziedzin polityki wspólnotowej, pozostałe obejmują wyłączne kompetencje prawodaw-cze Rady Unii Europejskiej)

– podejmuje uchwały w sprawie nowych akcesji członkowskich i traktatów stowarzyszeniowych– uprawnienia w kwestiach budżetowych – coroczne zatwierdzanie budżetu i udzielanie Komisji UE absolutorium z jego wykonania– uprawnienia kontrolne: zatwierdzanie składu Komisji i jej przewodniczącego, prawo uchwalenia wotum nieufności wobec

Komisji (większością 2/3 głosów), prawo zadawania pytań komisarzom, zwyczajowa możliwość zadawania pytań Radzie– prawo ustanawiania komitetów dochodzeniowych (podobnie jak sejmowa komisja śledcza), które badają ewentualne

wykroczenia lub nieprawidłowości w stosowaniu prawa wspólnotowego– powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich– obrona praw człowieka, demokracji i państwa prawa (uchwały i rezolucje)

procedura współdecydowania – najczęściej stosowany sposób podejmowania decyzji w UE (niestosowana w sektorze polityk: rolnictwa, rybołówstwa, podatków, polityki handlowej, pomocy państwa, polityki gospodarczej, konkurencji i Unii Gospodarczej i Walutowej)etapy: możliwe 3 czytania – procedura kończy się w przypadku zgodności stanowisk Parlamentu i Rady UE; w przypadku rozbieżności Rada ogłasza „wspólne stanowisko”, które trafia do drugiego czytania w Parlamencie; do odrzu-cenia wspólnego stanowiska lub wprowadzenia do niego poprawek potrzebna jest bezwzględna większość głosów; akt będący przedmiotem procedury jest przyjęty, jeśli Rada przyjmie poprawki Parlamentu; jeśli poprawki Parlamentu zostaną odrzucone, zwołuje się tzw. komitet pojednawczy (koncyliacyjny)

Tabl. 67



Tabl. 68. Unia Europejska – instytucje – część III

UNIA EUROPEJSKA – INSTYTUCJE – część III

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI (ETS) – ang. Court of Justice of the European Communities, z siedzibą w Luksemburgu (uwaga: mylony z Europejskim Trybunałem Praw

Człowieka w Strasburgu)– organ sądowy UE, pełniący funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego i administracyjnego

SKŁAD – obecnie 27 sędziów, mianowanych przez

każde państwo członkowskie– sprawy przed trybunałem referują rzecznicy

generalni – obecnie: 8, kadencja 6-letnia – częściowe wymiany składu sędziowskiego

i adwokackiego (rotacja) co 3 lata

Rodzaje składów: – podstawowe składy orzekające: 3 lub 5 sędziów– skład wielkiej izby – 13 sędziów (na żądanie państwa członkow-

skiego albo instytucji, które są stroną w postępowaniu, a także w sprawach szczególnie ważnych lub skomplikowanych)

– obrady w pełnym składzie (w przypadkach określonych w Statu-cie Trybunału, np. dymisja członka Komisji UE)

prawo do wniesienia skargi– organy UE lub państwa członkowskie, natomiast osoby fizyczne i prawne nie są do tego upoważnione

ostateczność orzeczeń– orzeczenia Trybunału mają charakter ostateczny

ZAKRES JURYSDYKCJI

– orzekanie o legalności aktów prawnych wydawanych przez organy UE, w tym o zgodności prawa wtórnego z prawem pierwotnym (traktatowym) – główne podstawy zaskarżenia: brak kompetencji do wydania aktu, istotne naruszenie pro-cedury, bezczynność organu naruszająca traktaty, nadużycie uznaniowości decyzji,

– prawo stanowienia wiążącej interpretacji (wykładni) przepisów prawa wspólnotowego; zapewnianie jednolitej wykładni przez wydawanie na wniosek sądu państwa członkowskiego orzeczeń wstępnych,

– rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami UE,– podejmowanie decyzji wobec państw niewypełniających zobowiązań traktatowych (na wniosek Komisji UE),– rozpoznawanie sporów między państwami członkowskimi lub między tymi państwami a Komisją,– jest instancją odwoławczą od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.

SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI trybunał powołany na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego w celu odciążenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości – roz-strzyga m.in. sprawy wniesione przez podmioty prywatne (osoby fizyczny i prawne)

SKŁAD– 5 izb rozstrzygających w składach 1-, 3- lub 5-osobowych spory osób fizycznych i prawnych z organami UE, skład

wielkiej izby (13 sędziów) w sprawach szczególnie zawiłych lub dużej wagi– sędziowie Sądu Pierwszej Instancji – po jednym z każdego państwa członkowskiego, wybierani na kadencję 6-letnią,

rotacyjne odnowienie składu co 3 lata – brak stałych rzeczników generalnych (postępowanie wszczyna wniesienie pełnomocnika strony skargi na piśmie)

ZAKRES JURYSDYKCJI – skargi osób fizycznych lub prawnych przeciwko aktom prawnym instytucji wspólnotowych (których są one adresata-

mi lub które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie) lub w sprawie bezczynności instytucji UE, – skargi wniesione przez państwa członkowskie przeciwko Komisji UE, – skargi wniesione przez państwa członkowskie przeciwko Radzie UE, dotyczące aktów z dziedziny pomocy państwa,

handlowych środków ochronnych oraz aktów, za pomocą których korzysta ona z uprawnień wykonawczych,– skargi o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje wspólnotowe lub ich pracowników, – skargi dotyczące umów zawartych przez Wspólnotę, w których właściwość sądu została wyraźnie określona, – skargi z zakresu wspólnotowych znaków towarowych.

od orzeczeń wydanych przez Sąd przysługuje ograniczone odwołanie (błędy formalnoprawne) do Trybunału Sprawie-dliwości w terminie 2 miesięcy

spory między Wspólnotami a ich pracownikami podlegają właściwości Sądu do spraw Służby Publicznej;od jego orzeczeń przysługuje ograniczone formalnie odwołanie do Sądu Pierwszej Instancji

Tabl. 68



Tabl. 69. Unia Europejska – instytucje – część IV

UNIA EUROPEJSKA – INSTYTUCJE – część IV

ORGANY DORADCZE

KOMITET EKONOMICZNO-SPOŁECZNY– reprezentuje poszczególne grupy społeczno-zawodowe krajów członkowskich, m.in. pracodawców, związki

zawodowe, konsumentów, rolników– głównym zadaniem Komitetu jest sprawowanie funkcji doradczej wobec Rady UE, Parlamentu Europejskiego

i Komisji UE w kwestiach dotyczących polityki gospodarczej i społecznejObecnie (2007 r.) w Komitecie zasiada 344 członków. Polskę reprezentuje 21.

KOMITET REGIONÓWorgan doradczy i opiniodawczy, reprezentujący interesy euroregionów

członkowie: przedstawiciele organizacji samorządowych państw członkowskich. Kandydaci na członków Komitetu są wyznaczani przez rządy państw UE; Rada UE zatwierdza mandaty członków na 4 lata z możliwością ponownego mianowania. Obecnie (2007 r.) liczba członków wynosi 344; Polsce przypada 21 miejsc; skład Komi-tetu nie powinien przekraczać liczby 350 członków

rola Komitetu: reprezentowanie na forum unijnym stanowisk władz lokalnych i re-gionalnych wobec prawodawstwa UE poprzez wydawanie opinii na temat propozycji legislacyjnych Komisji Europejskiej; Rada i Komisja UE obligatoryjnie zasięgają opinii Komitetu Regionów w sprawach bezpośrednio dotyczących władz lokalnych i regionalnych

euroregion – forma współpracy transgranicznej pomiędzy regionami państw członkowskich UE, państw kandydujących oraz regionami ich sąsiadów; w tworzeniu euroregionu uczestniczą przedstawiciele lokalnych i regionalnych władz samorządowych oraz organizacja pozarządowe; w granicach Polski znajduje się 18 euroregionów m.in. Euroregion Nysa (utworzony 1991 r., Polska, Niemcy, Cze-chy), Euroregion Karpacki (1993, Polska, Słowacja, Ukraina, Węgry, Rumunia), Euroregion Bałtyk (1998, Polska, Rosja, Litwa, Łotwa, Szwecja, Dania)

ORGANY POLITYKI I KONTROLI FINANSOWEJ

TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY inne nazwy: Trybunał Rewizyjny, Trybunał Audytorów, Trybunał Rewidentów Księgowych – instytucja Unii Euro-pejskiej kontrolująca wykonanie budżetu oraz wpływy i wydatki UE,skład: 27 rewidentów powoływanych na okres 6 lat przez Radę UE,zadania: Kontroluje rachunki wszystkich ciał UE, przekłada Parlamentowi i Radzie UE oświadczenia o wiarygod-ności dokumentów księgowych, bada zgodność z prawem i prawidłowość transakcji finansowych.

EUROPEJSKI BANK CENTRALNY– bank emisyjny waluty euro, kreowanie polityki monetarnej w strefie euro (m.in. ustalanie stóp procentowych),– nadzorowanie systemów bankowych w krajach Unii i współpraca z innymi organami w zakresie regulacji ryn-

ków finansowych.

EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY– niezależny od budżetu UE,– Rada Gubernatorów Banku składa się z ministrów finansów państw członkowskich,– udziela kredytów lub gwarancji kredytowych podmiotom publicznym i prywatnym z państw akcjonariuszy (od

1990 r. z kredytów EBI korzysta Polska).

Tabl. 69



Tabl. 70. Unia Europejska – Traktat reformujący (z Lizbony)

UNIA EUROPEJSKA – TRAKTAT REFORMUJĄCY (z Lizbony)

Traktat z Lizbony zmieniający traktat o Unii Europejskiej i traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (traktat reformujący), podpisa-ny 13.12.2007 r. w Lizbonie (wejdzie w życie 1.1.2009 r., o ile zostanie ratyfikowany przez wszystkie kraje członkowskie UE;

odrzucony przez Irlandię w referendum 12.6.2008 r.)

NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY WPROWADZANE PRZEZ TRAKTAT

PODMIOTOWOŚĆ I STRUKTURA UNII

ujednolicenie struktur i nazewnictwa, likwidacja Wspól-noty Europejskiej – pełnym sukce-sorem prawnym Unia Europejska

nadanie UE osobowości prawnej

zmiana nazewnictwa traktatu TWE na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

zniesienie podziału na III filary (przy zachowaniu pewnej odrębności w zakresach II i III filaru)

ZMIANY W INSTYTUCJACH UE

SYSTEM PREZYDENCJI W UE – utworzenie stałego stanowiska przewodniczącego– likwidacja półrocznego, rotacyjnego systemu prezydencji w UE – utworzenie stałego stanowiska Przewodniczącego Rady Europejskiej wybieranego przez Radę Europejską większością kwalifi-

kowaną na okres 2,5 roku, ta sama osoba może piastować ten urząd maksymalnie przez 2 kadencje

RADA UNII EUROPEJSKIEJ – zmiany w systemie głosowań – do 31.10.2014 r. będzie obowiązywał nicejski system głosowania większością kwalifikowaną– do 31.3.2017 r. każde państwo będzie mogło zażądać powtórzenia danego głosowania zgodnie z nicejskim systemem głosów ważonych– wprowadzenie głosowań większością kwalifikowaną na zasadzie podwójnej większości, wymagane będzie poparcie co

najmniej 55% państw członkowskich (obecnie 15 na 27 krajów UE), reprezentujących co najmniej 65% ludności UE (aby uniemożliwić małej liczbie najbardziej zaludnionych państw zablokowanie decyzji, mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej 4 państwa członkowskie, w przeciwnym razie uznaje się, że większość kwalifikowana została osiągnięta, nawet jeślinie zostało spełnione kryterium w zakresie liczby ludności)

głosowaniu większością kwalifikowaną będzie podlegać więcej obszarów działalności– zasada jednomyślności nadal będzie stosowana w przypadku podatków, polityki zagranicznej, obrony oraz zabezpieczenia

społecznego

KOMISJA UE– od 2014 r. zmniejszenie liczby komisarzy– komisarze będą pochodzić nie z każdego państwa UE, jak to ma miejsce dzisiaj, ale z dwóch trzecich państw członkowskich– wyznaczanie komisarzy na zasadzie rotacji, na okres 5 lat (każde państwo członkowskie będzie mieć swojego przedstawiciela w 2 na 3 kadencjach Komisji)

PARLAMENT UE– ograniczenie liczby eurodeputowanych do 751; z każdego kraju członkowskiego zasiadać w nim będzie od 6 do 96 deputowanych

SPRAWY ZAGRANICZNE UE (cel: zwiększenie spójności działań podejmowanych na arenie międzynarodowej)– utworzenie stanowiska Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, łączonego ze

stanowiskiem wiceprzewodniczącego Komisji UE – jak organ wspomagający: Europejska Służba Działań Zewnętrznych (EEAS), składająca się z urzędników Rady i Komisji oraz

pracowników służb dyplomatycznych państw członkowskich

INNE KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UE

– traktat reformujący nadaje prawny charakter Karcie Praw Podstawowych; prawa wymienione w karcie zostały już jednak wcześniej określone w innych aktach międzynarodowych (m.in. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka)

– instytucje UE i państwa członkowskie muszą przestrzegać praw zapisanych w Karcie; nad ich przestrzeganiem czuwa Europejski Trybu-nał Sprawiedliwości

– Wielka Brytania i Polska zastrzegły ogranicze-nie stosowania Karty dla swoich obywateli

zwiększenie roli parlamen-tów krajowych jako strażni-ków zasady pomocniczości (decyzje powinny być podejmowane możliwie jak najbliżej obywateli, a dzia-łanie na poziomie europej-skim nie powinno, gdy nie musi, zastępować działania na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym)

europejska obywatelska inicjatywa prawodawcza – obywatele Unii, w liczbie nie mniejszej

niż milion, będący obywatelami znacz-nej liczby państw członkowskich, mogą z własnej inicjatywy zwrócić się do Komisji o przedłożenie odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, wykonanie przepisów traktatu lizbońskiego wyma-ga aktu prawnego Unii

Tabl. 70

Część II. Prawo konstytucyjne*


Część II. Prawo konstytucyjne


Tabl. 1. Rodzaje konstytucjiR

OD

ZA

JE K

ON

STY

TUC

JIK

on

styt

ucj

a R

P z

2.4

.199

7 r.

KO

NST

YTU

CJA

FA

KTY

CZ

NA

społ

eczn

o-p

olit

yczn

e zo

rgan

izow

anie

dan

e-go

pań

stw

a

KO

NST

YTU

CJA

MAT

ERIA

LNA

cało

kszt

ałt n

orm

pra

wny

ch re

gulu

jący

ch u

stró

j pań

stw

a, b

ez

wzg

lędu

na

ich

char

akte

r ora

z fo

rmę

wyr

ażen

ia

wys

tęp

uje

np. w

Wie

lkie

j Bry

tani

i (tw

orzą

ją a

kty

nada

ne p

rzez

m

onar

chę,

pra

wo

zwyc

zajo

we,

naj

waż

niej

sze

usta

wy

par

lam

entu

)

KO

NST

YTU

CJA

FO

RM

ALN

Aak

t pis

any

usta

wa

zasa

dnic

za z

awie

rają

ca n

orm

y p

raw

ne

o na

jwyż

szej

moc

y, re

gulu

jąca

pod

staw

y us

tro-

ju s

poł

eczn

o -p

olit

yczn

ego

pań

stw

a

PO

DZ

IAŁ

ZE

WZG

LĘD

U N

A T

REŚ

Ć

KO

NST

YTU

CJA

NIE

PEŁ

NA

tzw

. Mał

a K

on

styt

ucj

are

gulu

je w

ybra

ne z

agad

nien

ia u

stro

jow

enp

. ust

awa

kons

tytu

cyjn

a z

17.1

0.19

92 r.

o w

zaje

mny

ch s

tosu

nkac

h m

iędz

y w

ładz

ą us

taw

odaw

-cz

ą i w

ykon

awcz

ą Rz

eczy

pos

pol

itej P

olsk

iej o

raz

o sa

mor

ządz

ie te

ryto

rialn

ym

KO

NST

YTU

CJA

PEŁ

NA

norm

uje

wyc

zerp

ując

o p

odst

awow

e za

gadn

ie-

nia

ustr

ojow

e

PO

DZ

IAŁ

ZE

WZG

LĘD

U N

A P

OW

STA

NIE

OK

TRO

JOW

AN

Ana

dana

prz

ez p

anu-

jąc e

go (m

onar

chę)

np. K

onst

ytuc

ja

Król

estw

a Po

lski

ego

z 18

15 r.

UC

HW

ALO

NA

prz

ez s

pec

jaln

ie

pow

ołan

y or

gan

(ko

nst

ytu

antę

)

prz

ez o

rgan

prz

ed-

staw

icie

lski

suw

ere-

na (p

arla

men

t)

zatw

ierd

zana

prz

ez

suw

eren

a (n

aród

) w

dro

dze

refe

ren

du

m

uchw

alon

a p

rzez

poł

ączo

ne iz

by p

arla

men

tu

– Zg

rom

adze

nie

Nar

odow

e

zatw

ierd

zona

prz

ez n

aród

w re

fere

ndum

ko

nst y

tucy

jnym

PO

DZ

IAŁ

ZE

WZG

LĘD

U N

A S

PO

SÓB

DO

KO

NY

WA

NIA

ZM

IAN

ELA

STYC

ZN

Adl

a zm

iany

kon

styt

ucji

nie

prz

ewid

zian

e są

os

trze

jsze

regu

ły n

iż d

la z

wyk

łych

ust

aw

SZTY

WN

Azm

iana

Kon

styt

ucji

obję

ta je

st s

zcze

góln

ymi

wym

ogam

i

Tabl. 1



KONSTYTUCJA RP

uchwalona przez Zgro-madzenie Narodowe 2.4.1997 r.

przyjęta przez naród w referendum konsty-tucyjnym 25.5.1997 r.

podpisana przez Pre-zydenta RP 16.7.1997 r.

ogłoszonaw Dzienni-ku Ustaw z 16.7.1997 r.

weszła w życie 17.10.1997 r.

USTAWA ZASADNICZA– zbiór praw kardynalnych stanowiących fundament

społecznego i politycznego ładu– wyznacza pole działania władzy oraz gwarantuje prawa

i wolności jednostki– podaje wartości, na jakich opiera się prawo, oraz zawiera

podstawowe zasady dotyczące jego treści, określa formy (hierarchię) źródeł prawa i tryb jego stanowienia

– reguluje ustrój i funkcjonowanie naczelnych organów władzy państwowej

ZASADA BEZPOŚREDNIEGO

STOSOWANIA KONSTYTUCJI

Konstytucja jest najwyższym pra-wem RP

przepisy Konsty-tucji stosuje się bezpośrednio, chy-ba że Konstytucja stanowi inaczej

NADRZĘDNOŚĆ KONSTYTUCJIzajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatyw-nych

FORMALNAKonstytucja zawiera normy o najwyż-szej mocy prawnej

MATERIALNAwynika z fak-tu, iż Konsty-tucja normuje podstawowe zasady ustroju

POZYTYWNY ASPEKT NADRZĘDNOŚCIorgany o kompetencji prawotwórczej powinny rozwijać i konkretyzować (realizować) postanowienia Konstytucji

NEGATYWNY ASPEKT NADRZĘDNOŚCIorgany o kompetencji prawotwórczej nie mogą ustanawiać norm sprzecznych z regulacją konstytucyjną

Tabl. 2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

SYSTEMATYKA KONSYTUCJI

PREAMBUŁAuroczysty wstęp nie posiada charakteru normatywnego, ale jej treść może służyć wykładni norm konstytucyjnych

Rozdział I – RZECZPOSPOLITApostanowienia dotyczące charakteru państwa oraz podstawowe zasady Konstytucji

Rozdział II – WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA

obszerny katalog praw i wolności wraz z syste-mem konstytucyjnych środków ich ochrony

Rozdział III – ŹRÓDŁA PRAWA

katalog oraz obowiązywanie aktów normatywnych

Rozdział IV – SEJM I SENAT

Rozdział V – PREZYDENT RP

Rozdział VI – RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA

Rozdział VII – SAMORZĄD TERYTORIALNY

Rozdział VIII – SĄDY I TRYBUNAŁYorganizacja wymiaru sprawiedliwości oraz po-zycja sędziego, przepisy o Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym, Krajowej Radzie Sądownictwa, Trybunale Konstytucyj-nym oraz Trybunale Stanu

Rozdział IX – ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA

przepisy o Najwyższej Izbie Kontroli, Rzeczni-ku Praw Obywatelskich oraz Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji

Rozdział X – FINANSE PUBLICZNEpodstawowe zasady w zakresie finansów pu-blicznych, budżetu państwa, określenie pozycji Narodowego Banku Polskiego

Rozdział XI – STANY NADZWYCZAJNEprzepisy o stanie wojennym i stanie wyjątkowym

Rozdział XII – ZMIANA KONSTYTUCJItryb nowelizowania ustawy zasadniczej

Rozdział XIII – PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE

Tabl. 2



ZMIANA KONSTYTUCJI

Tabl. 3. Zmiana Konstytucji

NOWELIZACJA KONSTYTUCJIzmiana wybranych postanowień Konstytucji

REWIZJA KONSTYTUCJIzmiana zasad obowiązującej

Konstytucji

UCHWALENIE NOWEJ

KONSTYTUCJI

Konstytucja RP nie przewiduje w tej materii specjalnych

uregulowań

Konstytucja nie wprowadza

kategorii „postanowień

niezmienialnych”

inaczej np. Konstytucja Francji

z 1958 r. (zakaz uchylania

republikańskiej formy rządów)

INICJATYWA USTROJODAWCZAprojekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć:– co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów– Senat– Prezydent Rzeczypospolitej

USTAWA ZMIENIAJĄCAzmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jedna-kowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym

niż 60 dni przez Senat

pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż

30 dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy

ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co naj-mniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby

posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy

ustawowej liczby senatorów

Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę do podpisu; Prezydent RP podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP

SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY I, II, XII ROZDZIAŁU KONSTYTUCJI

uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej może odbyć się nie

wcześniej niż 60 dnia po pierwszym czytaniu

projektu tej ustawy

FAKULTATYWNE REFERENDUM ZATWIERDZAJĄCE

podmioty posiadające inicjatywę w zakresie zmiany Konstytucji mogą zażą-dać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowa-

dzenia referendum zatwierdzającego

z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni

od dnia złożenia wniosku

zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących

Tabl. 3



KONSTYTUCYJNE ZASADY USTROJU

Tabl. 4. Konstytucyjne zasady ustroju

ZASADA REPUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDÓWRP jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli

(art. 1 Konstytucji RP)– wyłączenie sprawowania władzy w sposób dziedzicz-

ny lub dożywotni

ZASADA PARLAMENTARNEGO SYSTEMU RZĄDÓW

rozwiązania przyjęte w Konstytucji RP przyjmują model parlamentarno-gabinetowy

z elementami systemu prezydenckiego

ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO (art. 11)RP zapewnia wolność tworzenia i działania partii poli-tycznych– uznanie wielości partii– uznanie równości partii– uznanie demokratycznej roli partii, zakaz istnienia

partii o modelu niedemokratycznym (art. 13)

ZASADA SUWERENNOŚCI NARODUwładza zwierzchnia (najwyższa) w RP należy do narodu

(art. 4 ust. 1)

ZASADA REPREZENTACJI

POLITYCZNEJnaród sprawuje władzę

przez swoich przedstawi-cieli (art. 4 ust. 2)

naród sprawuje władzę bezpośrednio przez

instytucję referendumoraz inicjatywy ludowej

ZASADA PODZIAŁU I RÓWNOWAGI WŁADZustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy

ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej (art. 10)

władze ustawodawczą sprawują Sejm i Senat

władzę wykonawczą sprawują Prezydent RP

i Rada Ministrów

władzę sądowniczą spra-wują sądy i Trybunały

ZASADA ODRĘBNOŚCI I NIEZALEŻNOŚCI SĄDÓW

I TRYBUNAŁÓW

ZASADA DWUIZBOWOŚCI

ZASADA AUTONOMII I NIEZALEŻNOŚCI W STOSUNKACH

PAŃSTWO–KOŚCIÓŁ (art. 25)

ZASADA DECENTRALIZACJI WŁADZY PUBLICZNEJ

powierzenie samodzielnego wykonywania zadań ad-ministracyjnych innym podmiotom niż organy rządowe

(art. 15–17 Konstytucji RP)

SAMORZĄD SPECJALNY

– zawodowy– gospodarczy– narodowościowy

SAMORZĄD TERYTORIALNY (POWSZECHNY)

zagwarantowanie oby-watelom udziału we władzy przez

konstrukcję ustroju wła-dzy lokalnej

samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej

przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym

i na własną odpowiedzialność

Tabl. 4



ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP)

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

ZASADA SUWERENNOŚCI

ZASADA DEMOKRATYZMU – KREOWANIE WŁADZ PRZEZ

OKRESOWE WYBORY POWSZECHNE

ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO

ZASADA PARTYCYPACJI SPOŁECZEŃSTWA

W PODEJMOWANIU DECYZJI PAŃSTWOWYCH

ZASADA ZAGWARNATOWANIA ORAZ PO-

SZANOWANIA PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA I OBYWATELA

ZASADA ZAUFANIA OBYWATELI DO PAŃSTWA

element materialny

ZASADA STABILNEGO I BEZPIECZNEGO PRAWA

ZASADA SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ

ZASADA LEGALIZMU (PRAWORZĄDNOŚCI)

organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa

ZASADA PODZIAŁU WŁADZYustrój opiera się na podziale władzy

na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

ZASADA PRYMATU USTAWYsposób, zorganizowanie i funk-

cjonowanie organów władzy publicznej, ograniczanie wolności i nakładanie obowiązków (inge-

rencja w sferę wolności jednostki) muszą opierać się na podstawie

ustawowej

ZAKAZ RETROAKCJIprawo nie działa wstecz przed datą

swego ustanowienia

element formalny

ZASADA OCHRONY PRAW NABYTYCH

GWARANCJE FORMALNE

stwarzają je organy stojące na straży praworządności:

Trybunał Konstytucyjny

Rzecznik Praw Obywatelskich

sądy powszechne

sądy administracyjne

GWARANCJE INSTYTUCJONALNE

– zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone obywatelom przez działania funkcjonariuszy państwowych

– zasada prawa do sądu (swo-boda dostępu do niezawisłego sądu)

Tabl. 5. Zasada demokratycznego państwa prawnego

Tabl. 5



Tabl. 6. Zasada społecznej gospodarki rynkowej

ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ

ustrój oparty na liberalizmie gospodarczym i zasadach gospodarki rynkowej z uwzględnieniem regulatorów przebie-gu procesów gospodarczych w celu zapewnienia realizacji postulatów społecznych oraz dopuszczający ograniczoną

interwencję państwa w gospodarkę w celu ochrony interesów społecznych oraz dla ochrony socjalnej

ZASADA SOLIDARNOŚCI, DIALOGU I WSPÓŁPRACY

PARTNERÓW SPOŁECZNYCHdialog społeczny:

– określa relacje, stosunki dwu-stronne między związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców oraz trójstronne – z administracją rządową, a także z innymi podmiotami (administra-cją samorządową i organizacjami pozarządowymi)– zinstytucjonalizowanie dialogu ma miejsce m.in. w Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno- -Gospodarczych (ustawa z 6.7.2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wo-jewódzkich komisjach dialogu społecznego)

ZASADA SWOBODY DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJprowadzenie działalności gospo-darczej jest dozwolone każdemu

na równych prawach

ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze

względu na ważny interes publiczny

ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej:art. 6 ust. 1: Podejmowanie, wyko-nywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każde-go na równych prawach, z zacho-waniem warunków określonych przepisami prawa. 2. Organ administracji publicznej nie może żądać ani uzależnić swojej decyzji w sprawie podjęcia, wykonywania lub zakończenia działalności gospodarczej przez za-interesowaną osobę od spełnienia przez nią dodatkowych warunków, w szczególności przedłożenia do-kumentów lub ujawnienia danych, nieprzewidzianych przepisami prawa.

– ograniczenie wolności działal-ności gospodarczej dokonuje się m.in. przez reglamentację działal-ności szczególnego charakteru, np. wymóg uzyskania koncesji dla sześciu rodzajów działalności wymienianych przez ustawę

WŁASNOŚĆ PRYWATNARP chroni własność i prawo

dziedziczenia

wywłaszczenie jest dopuszczal-ne jedynie wówczas, gdy jest

dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem

każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz

prawo dziedziczenia

własność, inne prawa majątko-we oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszyst-

kich ochronie prawnej

własność może być ograni-czona tylko w drodze ustawy

i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa

własności

wywłaszczenie nieruchomości

– tylko dla wykorzystania rzeczy na określony cel publiczny (np. budowę drogi, szkoły, pod zalanie sztucznego zbiornika wodnego)

– tylko za słusznym odszkodowaniem odpowiadającym wartości wywłasz-czonej nieruchomości lub wartości odebranego prawa (zob. ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami)

konfiskata (przepadek rzeczy)

zob. art. 44 § 1 KK: Sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bez-pośrednio z przestępstwa.§ 2: Sąd może orzec, a wypadkach wskazanych w ustawie orzeka, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

oparta na:

Tabl. 6



Tabl. 7. Wolności i prawa człowieka i obywatelaW

OLN

OŚC

I I P

RA

WA

CZ

ŁOW

IEK

A I

OBY

WAT

ELA

CH

AR

AK

TER

WER

TYK

ALN

Y P

RA

W C

ZŁO

WIE

KA

I O

BYW

ATEL

Asą

to p

raw

a p

ublic

zne

(wer

tyka

lne)

doty

czą

rela

cji m

iędz

y je

dnos

tką

a p

ańst

wem

ŹR

ÓD

ŁO P

RA

Wp

raw

o na

tura

lne,

„prz

yrod

zona

god

ność

oso

by lu

dzki

ej”

GW

AR

AN

CJE

PR

AW

czyn

niki

i śr

odki

sp

rzyj

ając

e ur

ze-

czyw

istn

ieni

u p

raw

jedn

ostk

i

gw

aran

cje

mat

eria

lne

cech

y us

troj

u sp

ołec

zneg

o,

pol

ityc

zneg

o i g

osp

odar

czeg

o,

kult

ura

i św

iado

moś

ć p

raw

na o

by-

wat

eli,

kult

ura

pra

wna

(jaw

ność

, ja

snoś

ć i s

tab

ilnoś

ć p

raw

a)

gw

aran

cje

form

aln

e

zasa

dy i

inst

ytuc

je p

raw

ne u

moż

li-w

iają

c e re

aliz

ację

i oc

hron

ę p

raw

(s

yste

m ź

róde

ł pra

wa,

wym

iaru

sp

raw

iedl

iwoś

ci, z

asad

a p

ublik

acji

aktó

w p

raw

nych

, bez

poś

redn

ie

środ

ki d

ocho

dzen

ia p

raw

– s

karg

i i p

etyc

je)

PR

AW

A O

BYW

ATEL

SKIE

zesp

ół p

raw

prz

yzna

nych

prz

ez

por

ząde

k p

raw

ny p

ańst

wa

swoi

m

obyw

atel

om

WO

LNO

ŚCI O

BYW

ATEL

SKIE

służ

ą za

pew

nien

iu o

byw

atel

om

sfer

y w

olne

j od

inge

renc

ji p

ań-

stw

a, o

bsz

aru

nies

kręp

owan

ych

dzia

łań

społ

eczn

ych

i pol

ityc

znyc

h

w z

wią

zku

z ro

zwoj

em m

iędz

ynar

odow

ej o

chro

ny p

raw

a i w

olno

ści c

złow

ieka

i ob

ywat

ela

są w

zna

czne

j czę

ści

tożs

ame

i prz

ysłu

gują

każ

dej j

edno

stce

zna

jduj

ącej

się

pod

wła

dzą

pań

stw

a

kto

znaj

duje

się

pod

wła

dzą

RP,

korz

ysta

z w

olno

ści i

pra

w z

apew

-ni

onyc

h w

Kon

styt

ucji

(art

. 37

Kons

tytu

cji R

P)cu

dzoz

iem

cy n

ie k

orzy

staj

ą na

jedn

akow

ych

z ob

ywat

e-la

mi R

P za

sada

ch z

pra

w i

wol

nośc

i w n

ielic

znyc

h p

rzy-

pad

k ach

(np.

pra

wa

do s

łużb

y p

ublic

znej

– a

rt. 6

0, p

raw

a do

stęp

u do

info

rmac

ji p

ublic

znej

– a

rt. 6

1 Ko

nsty

tucj

i RP)

wyj

ątki

od

tej z

asad

y ok

reśl

a us

taw

aPR

AW

A C

ZŁO

WIE

KA

pra

wa

i wol

nośc

i jed

nost

ki m

ają

na c

elu

ochr

onę

jej i

nter

esów

sł

użą

każd

ej o

sob

ie lu

dzki

ej,

niez

ależ

nie

od p

rzyn

ależ

nośc

i p

ańst

wow

ej (o

byw

atel

stw

a) i

ja-

k ich

kolw

iek

cech

różn

icuj

ącyc

h

maj

ą ch

arak

ter p

onad

pań

stw

owy,

ni

ezby

wal

ny i

niew

zrus

zaln

y

Tabl. 7



Tabl. 8. Wolności i prawa człowieka i obywatela – zasady ogólne

WOLNOŚCI I PRAWA CZŁOWIEKA I OBYWATELA – ZASADY OGÓLNE

ŹRÓDŁO WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA (art. 30 Konstytucji RP)

przyrodzona i niezbywalna godność człowiekajest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych

ZASADA WOLNOŚCI JEDNOSTKI (art. 31)

każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych

nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje

ZASADA RÓWNOŚCI WSZYSTKICH WOBEC PRAWA (art. 32)

wszyscy są wobec prawa równi oraz mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne;

nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny

ZASADA RÓWNOUPRAWNIENIA PŁCI (art. 33)kobieta i mężczyzna w RP mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym

ZASADA POSZANOWANIA PRAW MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH (art. 35)

RP zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury

ZASADA OBYWATELSTWA (art. 34)

obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi (inne przypadki naby-cia obywatelstwa polskiego określa ustawa)obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie

PRAWO DO OPIEKI DYPLOMATYCZNEJ (art. 36)podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony RP

ZASADA KORZYSTANIA Z PRAW I WOLNOŚCI PRZEZ KAŻDEGO KTO ZNAJDUJE SIĘ POD JURYSDYKCJĄ RP (POWSZECHNOŚĆ PRAW I WOLNOŚCI) (art. 37)

OGRANICZENIA W ZAKRESIE KORZYSTANIA Z KONSTYTUCYJNYCH WOLNOŚCI I PRAW

FORMA USTAWYmogą być ustanawiane tylko w ustawie

PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI

tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym pań-stwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publiczne-go bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności

publicznej albo wolności i praw innych osób

ZAKAZ NARUSZANIA ISTOTY WOLNOŚCI I PRAW

Tabl. 8



KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW

Tabl. 9. Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw

prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej

odpowiedzialność cywilna Skarbu Państwa i samorzą-du terytorialnego za szkodę wyrządzoną przez funk-cjonariusza państwowego uregulowana w Kodeksie cywilnym (art. 417 i nast.)

prawo do drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności lub praw

prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji

dopuszczalne wyjątki od tej zasady musi określać ustawa

realizowane przez ustawy procesowe:

– Kodeks postępowania cywilnego– Kodeks postępowania karnego– Kodeks postępowania administracyjnego– Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj-

nymi

prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego

skarga konstytucyjna ma charakter sformalizowany

(zob. Skarga konstytucyjna)

prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatel-skich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej

skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich ma charakter niesformalizowany

(zob. Rzecznik Praw Obywatelskich)

Tabl. 9



Tabl. 10. Konstytucyjny katalog wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela (art. 30–76, 82–86 Konstytucji RP)

KONSTYTUCYJNY KATALOG WOLNOŚCI, PRAW I OBOWIĄZKÓW CZŁOWIEKA I OBYWATELA (art. 30–76, 82–86 Konstytucji RP)

WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE

– prawo każdego człowieka do ochrony życia

– zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym bez zgody zainteresowanej osoby

– zakaz stosowania tortur, okrutnego i poniżającego traktowania i karania oraz stosowania kar cielesnych

– prawo do nietykalności osobistej oraz bezpieczeństwa osobistego (zakaz bezprawnego pozbawienia wolności, zasada sądowej kontroli pozbawie-nia wolności, uprawnienia osoby pozbawionej wolności, reguła nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy)

– prawo do obrony i obrońcy z wyboru lub z urzędu

– prawo do sądu; sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nie-uzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, zaskarżalność orzeczeń wydanych w I instancji

– prawo do ochrony prywatności (tajem-nica korespondencji, nienaruszalność mieszkania, prawo do ochrony danych osobowych)

– prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami

– wolność wyboru miejsca zamieszkania i pobytu

– zakaz wydalenia i prawo powrotu do kraju obywatela

– wolność sumienia i religii – wolność komunikowania się, wolność

wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, zakaz koncesjonowania wy-dawnictw oraz cenzury prewencyjnej

– zakaz ekstradycji obywatela polskiego oraz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych (ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez RPumowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której RP jest członkiem)

– prawo do uzyskania azylu oraz statusu uchodźcy przez cudzoziemca

WOLNOŚCI I PRAWA

POLITYCZNE

dostępne dla każdego:

– wolność zgro-madzeń

– wolność zrze-szania się

– prawo skła-dania petycji, wniosków i skarg

dostępne dla obywateli:

prawo do uczest-nictwa w życiu publicznym– tworzenia partii

politycznych– prawo dostępu

do służby publicznej na zasadzie równości

– prawo do informacji o działalności organów wła-dzy publicznej oraz osób peł-niących funkcje publiczne

– prawa wybor-cze, prawo do inicjatywy ustawodaw-czej, prawo do wnioskowania oraz do udziału w referendum

WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE

– prawo do ochrony własności oraz prawo dziedziczenia

– swoboda działalności gospodarczej na równych warunkach

– wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, zakaz pracy przymusowej, obowiązek prowadzenia przez państwo polityki zmierzającej do pełnego produktywnego zatrudnienia, zasada ochrony pracy i nadzoru nad warunka-mi jej wykonywania, ustawowe okre-ślanie minimalnego wynagrodzenia za pracę, prawo do ochrony warunków pracy oraz prawo do wypoczynku

– prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy i pozo-stawania bez pracy (dla obywateli)

– powszechny i równy dostęp do wy-kształcenia (dla obywateli), prawo do nauki, obowiązek szkolny do uzyskania pełnoletności, prawo do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych, wolność nauczania i tworzenia szkół niepublicz-nych wszystkich szczebli (dla obywa-teli), autonomia wyższych uczelni

– wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury

– prawo do opieki zdrowotnej świadczo-nej przez publiczną służbę zdrowia, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środkówpublicznych (dla obywateli)

– prawo do szczególnej opieki ze strony władz publicznych dla dzieci, kobiet ciężarnych, osób niepełnosprawnych i osób w podeszłym wieku

– obowiązek państwa zapewniania praw-nej ochrony rodziny oraz praw dziecka

– obowiązek władz publicznych ochrony środowiska oraz zapewniania bezpie-czeństwa ekologicznego współczesne-mu i przyszłym pokoleniom

– obowiązek władz publicznych prowa-dzenia polityki sprzyjającej zaspokoje-niu potrzeb mieszkaniowych obywate-li oraz ochrony praw lokatorów

– obowiązek władz publicznych ochrony konsumentów, użytkowników i najem-ców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpie-czeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi

OBOWIĄZKI

ciążące na każdej osobie:

– przestrzegania prawa RP

– ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podat-ków, określo-nych w ustawie

– dbałości o stan środowiska oraz ponoszenie odpowiedzial-ności za spowo-dowane przez siebie jego pogorszenie

ciążące na obywatelu:

– obowiązek wierności RP oraz troski o dobro wspólne

– obowiązek obrony Ojczy-zny (służba wojskowa lub zastępcza)

Tabl. 10



Tabl. 11. Partia polityczna

PARTIA POLITYCZNA (zob. Część I. Tabl. 7. Partie polityczne) dobrowolna organizacja, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpły-

wu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej

DEMOKRA-TYZM

WEWNĘTRZNYczłonkostwo w partii po-litycznej jest dobrowolne

i równoupraw-nione

ZASADA WIELOŚCI

PARTIIRP zapewnia

wolność tworze-nia i działania partii politycz-

nych

ZASADA RÓWNOŚCI

PARTIIorgany władzy publicznej są

obowiązane do równego trakto-

wania partii politycznych;

wyłączenie moż-liwości istnienia

partii „pań-stwowej” lub

„kierowniczej”

CZŁONKOW-STWO

członkami partii politycznych

mogą być oby-watele RP, którzy ukończyli 18 lat

NAKAZ APARTYJNOŚCInie mogą należeć do partii politycznych m.in.:– sędziowie

wszelkich są-dów państwo-wych

– Rzecznik Praw Obywatelskich

– Prezes NBP– członkowie

Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

– kierownictwo (prezesi) i pra-cownicy NIK

– urzędnicy służ-by cywilnej

– policjanci i żołnierze zawodowi

– etatowi człon-kowie SKO

– pracownicy Krajowego Biu-ra Wyborczego

ZASADA DEMOKRATYCZNEJ ROLI PARTII

wpływ na kształtowanie polityki pań-stwa metodami demokratycznymi

zakazane jest istnienie partii odwołu-jących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania: nazizmu, faszyzmu i komunizmu, partii których program lub działalność za-kłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemo-cy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa

zgodność z Kon-stytucją celów

lub działalności partii bada

Trybunał Kon-stytucyjny

REJESTRACJA PARTII(procedura ewidencyjno-rejestracyjna)

ZGŁOSZENIE PARTII DO EWIDENCJIdo zgłoszenia należy dołączyć statut partii oraz wykaz 1000 osób (mogących być członkami partii politycznej) popie-rających zgłoszenie

ewidencję partii politycznych prowadziSąd Okręgowy w Warszawie

sąd dokonuje wpisu partii politycznej do ewidencji niezwłocznie, jeżeli zgło-szenie jest zgodne z przepisami prawa

PARTIE NIEWPISANE DO EWIDENCJI

zarejestrowanie partii politycznej nie jest niezbędnym warunkiem jej powsta-nia i działania

partie niezarejestrowane nie posiadają osobowości prawnej i nie korzystają z pełni praw

FINANSOWANIE PARTII

ZASADA JAWNOŚCIźródła finansowania partii politycznych są jawne

MAJĄTEK PARTIImoże być przeznaczony tylko na cele statutowe lub charyta-tywne

powstaje ze:– składek członkowskich– darowizn, spadków, zapisów– dochodów z majątku (usta-

wowo ograniczony zakres)– określonych ustawami dotacji

i subwencji.

partia polityczna nie może prze-prowadzać zbiórek publicznych

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA

partia nie może pro-wadzić działalności gospodarczej (z wyjątkiem sprzedaży przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw popula-ryzujących partię oraz wykonywania odpłatnie drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzysta-niem posiadanego sprzętu biurowego)

FINANSOWANIE Z BUDŻETU PAŃSTWA

DOTACJE PODMIOTOWEprzysługują w ramach zwrotu wydatków wybor-czych

otrzymują je partie, które zdobyły co najmniej 1 mandat posła lub sena-tora; wysokość dotacji jest proporcjonalna do liczby zdobytych mandatów i zależy od sumy wydanej na kampanię wyborczą w ramach dopuszczalnych limitów

SUBWENCJE CELOWEsą przeznaczane na działalność statutową partii

mają do niej prawo partie, które uzyskały co najmniej 3% głosów na swoje okręgowe listy kandy-datów na posłów (6% głosów, jeśli partia wchodziła w skład koalicji wyborczej)wysokość subwencji ustalana jest na zasadzie stopniowej degresji, proporcjonalnie do łącznej liczby głosów oddanych na listy okręgowe kandydatów na posłów tej partii

Tabl. 11



Tabl. 12. Obywatelstwo

OBYWATELSTWO więź prawna łącząca jednostkę z państwem

ZASADY OGÓLNE

OBYWATELSTWO UE – obywatelem UE jest każdy

obywatel państwa człon-kowskiego

– obywatelstwo Unii nie zastępuje obywatelstw krajowych, lecz je uzu-pełnia

AUTONOMIA MAŁŻEŃSKA

zawarcie związku małżeń-skiego przez obywatela polskiego z osobą niebędą-cą obywatelem polskim nie powoduje zmian w obywa-telstwie małżonków

zmiana obywatelstwa jednego z małżonków nie pociąga za sobą zmiany obywatelstwa drugiego małżonka

NIEUTRACALNOŚĆ OBYWATELSTWA

obywatel polski nie może utracić obywatelstwa pol-skiego, chyba że sam się go zrzeknie

WYŁĄCZNOŚĆ OBYWATELSTWA

obywatel polski w myśl pra-wa polskiego nie może być równocześnie uznawany za obywatela innego państwa

PODWÓJNE (MNOGOŚC) OBYWATELSTW

pozostałe obywatelstwa osoby będącej obywatelem polskim nie są uznawane przez RP, ale nie ma też zakazu ich posiadania

w niektórych przypadkach uzyskanie obywatelstwa polskiego może łączyć się z obowiązkiem przedsta-wienia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego

NABYCIE Z MOCY PRAWA

ZASADA KRWIo nabyciu obywatelstwa decydują więzy krwiurodzenie z rodziców, z których co najmniej jedno posiada obywatelstwo polskie

ZASADA ZIEMIdziecko nabywa obywatelstwo państwa, w którym się urodzi

REPATRIACJAobywatelstwo nabywa osoba polskiego pocho-dzenia, powracająca do kraju

NABYCIE NA PODSTAWIE DECYZJI ORAZ PRZEZ ZŁOŻENIE OŚWIADCZENIA I JEGO PRZYJĘCIE PRZEZ WŁAŚCIWY ORGAN

NATURALIZACJAnadanie obywatelstwa cudzo-ziemcowi przez Prezydenta RP

NATURALIZACJA UPROSZCZONA

nadanie obywatelstwa cu-dzoziemcowi pozostającemu w związku małżeńskim z obywa-telem polskim

UZNANIE APATRYDYosoby nieposiadającej żadnego obywatelstwa (bezpaństwowca)za obywatela polskiego

ODZYSKANIE UTRACONEGO OBYWATELSTWA POLSKIEGO

REINTEGRACJAodzyskanie obywatelstwa utraconego w związku

z nabyciem obywatelstwa obcego wskutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem lub w związku z zawar-

ciem takiego małżeństwa

ODZYSKANIE OBYWATELSTWA UTRACONEGO WSKUTEK OPCJI WYBORU

odzyskanie obywatelstwa polskiego utraconego w dzieciństwie na skutek oświadczenia rodziców,

z których jedno posiadało obce obywatelstwo, o wy-borze obywatelstwa obcego

UTRATA OBYWATELSTWA

obywatel polski traci obywatelstwo polskie na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego

Tabl. 12



Tabl. 13. Nabycie obywatelstwa – ujęcie podmiotowe

NABYCIE OBYWATELSTWA – UJĘCIE PODMIOTOWE

DZIECKO

ZASADA KRWI

z mocy prawa przez urodzenie– gdy oboje

rodzice są obywatelami polskimi

– jedno z ro-dziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane bądź nieokreślone jest jego oby-watelstwo lub nie posiada żadnego oby-watelstwa

ZASADA ZIEMI

dziecko urodzo-ne lub znale-zione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy oboje rodzice są nieznani bądź nieokreślone jest ich oby-watelstwo lub nie posiadają żadnego

APATRYDA

bezpaństwo-wiec, osoba o nie-określonym obywatelstwie lub nieposiada-jąca żadnego obywatelstwa, jeśli zamiesz-kuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się na terytorium RP co najmniej 5 lat

może być uzna-ny za obywatela polskiego na swój wniosek

decyzję o uzna-niu wydaje wojewoda

OPCJA WYBORU

dziecko rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim, drugie zaś obywa-telem innego państwa, nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie

rodzice w oświadczeniu złożonym zgodnie przed właściwym wojewodą (zamieszkali w kraju) lub konsulem (zamieszkali za granicą) w ciągu 3 miesięcy od dnia urodzenia się dziecka mogą wybrać dla niego oby-watelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli według prawa tego państwa dziecko nabywa jego obywatelstwo

ODZYSKANIE OBYWATELSTWA POLSKIEGO

dziecko nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli po ukończeniu 16 lat, a przed upływem 6 miesięcy od dnia osiągnię-cia pełnoletności złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym woje-wodą lub konsulem i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia

CUDZOZIEMIEC

zamieszkujący w Polsce co najmniej 5 latna podstawie zezwolenia na osiedlenie się

może zło-żyć wniosek o nadanie obywatelstwa za pośrednictwem właściwego wojewody lub konsula

obywatelstwo nadaje Prezy-dent RP

zamieszkujący w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, który pozostaje co najmniej 3 lata w związ-ku małżeńskim z osobą posiada-jącą obywatel-stwo polskie

może złożyć w ciągu 6 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia na osiedlenie się albo 3 lat i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeń-skiego

odpowiednie oświadczenie przed właści-wym wojewodą lub konsulem i organ ten wyda decyzję o przyję-ciu oświadczenia

POZOSTAŁE PRZYPADKI

REPATRIANT

repatriantem jest osoba polskiego po-chodzenia, która przybyła do RP na podstawie wizy w celu re-patriacji z zamia-rem osiedlenia się na stałe

repatriant nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy RP

OSOBA, KTÓRA UTRACIŁA

OBYWATEL-STWO

przez nabycie obywatelstwa obcego wskutek zawarcia małżeń-stwa z cudzo-ziemcem lub w związku z za-warciem takiego małżeństwa

może odzyskać obywatelstwo polskie, jeżeli po ustaniu tego małżeństwa lub jego unieważ-nieniu złoży odpowiednie oświadczenie przed wojewo-dą lub konsu-lem i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia

Tabl. 13



Tabl. 14. Związek zawodowy

ZWIĄZEK ZAWODOWYdobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych

NIEZALEŻNOŚĆ ZEWNĘTRZNAzwiązek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwo-wej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji

NIEZALEŻNOŚĆ WEWNĘTRZNAstatuty oraz uchwały związkowe okre-ślają swobodnie struktury organiza-cyjne związków zawodowych, zasady członkostwa w związku zawodowym oraz sprawowania funkcji związkowych

ZASADA RÓWNOŚCI ZWIĄZKÓWorgany państwowe, samorządu teryto-rialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe

UPRAWNIENIA ZWIĄZKÓW

– reprezentatywna organizacja związkowa ma prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związ-ków zawodowych

– reprezentatwyna organizacja związkowa ma prawo występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami związku zawodowego

– prawo prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy, a także innych porozumień przewidzianych przepisami prawa pracy

– sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczenie w nadzorze nad prze-strzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeń-stwa i higieny pracy

uprawnienia zakładowej organizacji związkowej:

– zajmowanie stanowiska w indywidualnych spra-wach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy

– zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i or-ganu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników

– sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w za-kładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szcze-gólności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

– kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z państwową inspekcją pracy,

– zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów

PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

związek zawodowy może prowadzić działalność gospodarczą

dochód z działalności gospodarczej służy realizacji statutowych zadań związku i nie może być przezna-czony do podziału pomiędzy jego członków

związki korzystają ze zwolnień podatkowych prze-widzianych dla stowarzyszeń

STATUT

powinien określać w szczególności: 1) nazwę związku 2) siedzibę związku 3) terytorialny i podmiotowy zakres działania, 4) cele i zadania związku oraz sposoby i formy ich realizacji 5) zasady nabywania i utraty członkostwa 6) prawa i obowiązki członków 7) strukturę organizacyjną związku ze wskazaniem, które z jednostek organizacyjnych związku mają osobowość prawną 8) sposób reprezentowania związku oraz osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu związku 9) organy związku, tryb ich wyboru i odwołania, zakres ich kompetencji oraz okres kadencji10) źródła finansowania działalności związku oraz sposób ustanawiania składek członkowskich11) zasady uchwalania i zmian statutu12) sposób rozwiązania związku i likwidacji jego majątku

PRAWO TWORZENIA I WSTĘPOWANIA DO ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH

– pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy– członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych– agenci (osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeżeli nie są pracodawcami)– osoby wykonujące pracę nakładczą (mogą wstępować do związków istniejących w zakładzie pracy, z którym nawiązały umowę o pracę)– osoby bezrobotne zachowują prawo przynależności do związków zawodowych, a jeśli nie są członkami związków zawodowych, mają prawo wstępowania do związków zawodowych w przypadkach i na warunkach określonych statutami związków

UTWORZENIE ZWIĄZKU

związek zawodowy powstaje z mocy uchwały o jego utworze-niu, podjętej przez co najmniej 10 osób uprawnionych do two-rzenia związków zawodowych

osoby, które podjęły uchwałę o utworzeniu związku zawo-dowego, uchwalają statut i wybierają komitet założycielski w liczbie od 3 do 7 osób, który składa w terminie 30 dni od założenia związku wniosek do sądu rejestrowego o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego

związek zawodowy oraz jego jednostki organizacyjne wskazane w statucie nabywają osobowość prawną z dniem zarejestrowania w KRS

Tabl. 14



Tabl. 15. Zgromadzenia publiczne

ZGROMADZENIA PUBLICZNE

każdy może korzystać z wolności pokojowego gromadzenia się

OGRANICZENIA WOLNOŚCI ZGROMADZEŃ

wolność zgromadzania się podlega ograniczeniom przewidzianym jedynie przez ustawy, niezbędnym do ochrony bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego oraz ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób, a także ochrony Pomników Zagłady.

W zgromadzeniach nie mogą uczestniczyć osoby posia-dające przy sobie broń, materiały wybuchowe lub inne niebezpieczne narzędzia

ZAKAZ ODBYCIA ZGROMADZENIA

organ gminy zakazuje zgromadzenia publicznego, jeżeli:– jego cel lub odbycie sprzeciwiają się ustawie o zgro-

madzeniach lub naruszają przepisy ustaw karnych– odbycie zgromadzenia może zagrażać życiu lub zdro-

wiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach

ODWOŁANIEw terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji organu gminy można wnieść od niej odwołanie do właściwe-go wojewody

prawo organizowania zgromadzeń przysługuje oso-bom mającym pełną zdolność do czynności prawnych, osobom prawnym, innym organizacjom, a także grupom osób

ZAWIADOMIENIE ORGANU GMINY

organizator zgromadzenia publicznego zawiadamia organ gminy w taki sposób, aby wiadomość o zgroma-dzeniu dotarła nie później niż na 3 dni, a najwcześniej 30 dni przed datą zgromadzenia

TREŚĆ ZAWIADOMIENIA

1) imię, nazwisko, data urodzenia i adres organizatora oraz nazwa i adres osoby prawnej lub innej organizacji, jeżeli w jej imieniu organizuje on zgromadzenie,2) cel i program oraz język, w którym będą porozumie-wać się uczestnicy zgromadzenia,3) miejsce i data, godzina rozpoczęcia, planowany czas trwania, przewidywana liczba uczestników oraz pro-jektowana trasa przejścia, jeżeli przewiduje się zmianę miejsca w czasie trwania zgromadzenia,4) określenie planowanych przez organizatora środków służących zapewnieniu pokojowego przebiegu zgro-madzenia oraz środków, o których dostarczenie zwraca się do organu gminy

PRZEWODNICZĄCY ZGROMADZENIA

zgromadzenie powinno mieć przewodniczącego, któ-ry otwiera zgromadzenie, kieruje jego przebiegiem oraz zamyka zgromadzenie

przewodniczący odpowiada za zgodny z przepisami prawa przebieg zgromadzenia i podejmuje w tym celu przewidziane w ustawie środki, ma prawo zażądać opuszczenia zgromadzenia przez osobę, która swoim zachowaniem narusza przepisy ustawy albo uniemożli-wia lub usiłuje udaremnić zgromadzenie

ROZWIĄZANIE ZGROMADZENIA

zgromadzenie może być rozwiązane przez przedsta-wiciela organu gminy, oddelegowanego przez organ gminy dla nadzoru nad zgromadzeniem,jeżeli przebieg zgromadzenia zagraża życiu lub zdro-wiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach lub gdy narusza przepisy niniejszej ustawy albo przepisy ustaw karnych

Tabl. 15



Tabl. 16. Ogłaszanie aktów normatywnychO

GŁA

SZA

NIE

AK

TÓW

NO

RM

ATY

WN

YCH

(zob

. Czę

ść I.

Tab

l. 22

–23.

Źró

dła

pra

wa

– cz

ęść

I–II)

war

unki

em w

ejśc

ia w

życ

ie u

staw

, roz

por

ządz

eń o

raz

aktó

w p

raw

a m

iejs

cow

ego

jest

ich

ogło

-sz

enie

(art

. 88

ust.

1 Ko

nsty

tucj

i RP)

akty

nor

mat

ywne

ogł

asza

ne s

ą w

dzi

enn

ikac

h u

rzęd

owyc

h (o

rgan

ach

pub

likac

yjny

ch)

DZ

IEN

NIK

UR

ZĘD

OW

Y R

P

„MO

NIT

OR

PO

LSK

I”w

dzi

enni

ku o

głas

za s

ię:

1) z

arzą

dzen

ia P

rezy

dent

a Rz

eczy

pos

pol

itej

Pols

kiej

wyd

ane

na p

odst

awie

ust

awy,

2) u

chw

ały

RM i

zarz

ądze

nia

Prez

esa

Rady

M

inis

trów

, wyd

ane

na p

odst

awie

ust

awy,

3) te

ksty

jedn

olite

akt

ów o

kreś

lony

ch w

pkt

1 i 2

,4)

orz

ecze

nia

Tryb

unał

u Ko

nsty

tucy

jneg

o do

tycz

ące

aktó

w n

orm

atyw

nych

ogł

oszo

-ny

ch w

Mon

itorz

e Po

lski

m lu

b a

któw

nor

ma-

tyw

nych

, któ

re n

ie b

yły

ogło

szon

e,5)

um

owy

mię

dzyn

arod

owe

zatw

ierd

zane

p

rzez

Rad

ę M

inis

trów

,6)

uch

wał

y Se

jmu

i Sen

atu

oraz

uch

wał

y-Zg

rom

adze

nia

Nar

odow

ego,

7) a

kty

urzę

dow

e Pr

ezyd

enta

RP,

8) p

osta

now

ieni

a Tr

ybun

ału

Kons

tytu

cyjn

ego

dzi

enn

iki u

rzęd

owe

min

istr

ów k

ieru

ją-

cych

dzi

ałam

i ad

min

istr

acji

rząd

owej

o

raz

dzi

enn

iki u

rzęd

owe

urz

ędów

ce

ntr

alny

chog

łasz

a si

ę w

nic

h1)

akt

y no

rmat

ywne

org

anu

wyd

ając

ego

dzie

nnik

urz

ędow

y i n

adzo

row

anyc

h p

rzez

ni

ego

urzę

dów

cen

tral

nych

,2)

uch

wał

y Ra

dy M

inis

trów

uch

ylaj

ące

zarz

ądze

nia

min

istr

a w

ydaj

ąceg

o dz

ienn

ik

urzę

dow

y,3)

orz

ecze

nia

Tryb

unał

u Ko

nsty

tucy

jneg

o w

sp

raw

ach

aktó

w n

orm

atyw

nych

, o k

tó-

rych

mow

a w

pkt

1 i

2,w

dzi

enni

kach

mog

ą by

ć p

ublik

owan

e in

form

acje

, kom

unik

aty,

obw

iesz

czen

ia

i ogł

osze

nia

wym

ieni

onyc

h or

ganó

w

wo

jew

ód

zkie

dzi

enn

iki u

rzęd

owe

w d

zien

nika

ch o

głas

za s

ię:

1) a

kty

pra

wa

mie

jsco

weg

o st

anow

ione

p

rzez

woj

ewod

ę i o

rgan

y ad

min

istr

acji

niez

esp

olon

ej,

2) a

kty

pra

wa

mie

jsco

weg

o st

anow

ione

p

rzez

sej

mik

woj

ewód

ztw

a, o

rgan

pow

iatu

or

az o

rgan

gm

iny,

w ty

m s

tatu

ty w

ojew

ódz-

twa,

pow

iatu

i gm

iny,

3) s

tatu

ty z

wią

zków

mię

dzyg

min

nych

ora

z st

atut

y zw

iązk

ów p

owia

tów

,4)

akt

y na

dzor

u Pr

ezes

a RM

uch

ylaj

ące

akty

pra

wa

mie

jsco

weg

o st

anow

ione

prz

ez

rząd

ową

adm

inis

trac

ję te

reno

wą,

5) w

yrok

i sąd

u ad

min

istr

acyj

nego

uw

zglę

d-ni

ając

e sk

argi

na

akty

pra

wa

mie

jsco

weg

o st

anow

ione

prz

ez te

reno

we

orga

ny rz

ądow

e i o

rgan

y sa

mor

ządo

we,

6) u

chw

ałę

budż

etow

ą w

ojew

ództ

wa

oraz

spra

-w

ozda

nie

z w

ykon

ania

bud

żetu

woj

ewód

ztw

ain

ne a

kty

WEJ

ŚCIE

W Ż

YCIE

AK

TU N

OR

MAT

YW

NEG

Oak

tów

nor

mat

ywny

ch, z

awie

rają

cych

prz

epis

y p

owsz

echn

ie o

bow

iązu

jące

VAC

ATIO

LEG

ISto

okr

es c

zasu

up

ływ

ając

y od

ogł

osze

nia

aktu

do

jego

wej

ścia

w ż

ycie

ZA

SAD

Aw

ejśc

ie w

życ

ie n

astę

puj

e 14

dn

i od

dnia

ogł

osze

nia

TER

MIN

SP

ECJA

LNY

UST

ALA

NY

PR

ZEZ

SA

M A

KT

częs

to s

am a

kt p

raw

ny o

kreś

la te

rmin

sw

ojeg

o w

ejśc

ia w

życ

ie

term

in d

łużs

zyna

wet

kilk

ulet

ni, c

zęst

o st

oso-

wan

y, je

śli j

est t

o uz

asad

nion

e sz

czeg

ólny

mi p

otrz

ebam

i (np

. pr

zygo

tow

anie

m o

dpow

iedn

ich

środ

ków

tech

nicz

nych

np.

kom

-pu

tery

zacj

ą re

jest

rów

, zm

iana

mi

orga

niza

cyjn

ymi w

urz

ędac

h itp

.)

wyj

ątki

wyn

ikaj

ące

z pr

akty

ki k

onst

ytuc

yjne

j Tr

ybun

ał K

onst

ytuc

yjny

uzn

ał, ż

e ze

wzg

lędu

na

zasa

dę z

aufa

nia

obyw

atel

i do

praw

a w

ypro

-w

adzo

ną z

zas

ady

dem

okra

tycz

nego

pań

stw

a pr

awa,

prz

epis

y zm

ieni

ając

e sf

erę

dani

n pu

-bl

iczn

ych

(pod

atko

we)

mus

zą z

osta

ć og

łosz

one

co n

ajm

niej

mie

siąc

prz

ed w

ejśc

iem

w ż

ycie

(p

rzed

poc

zątk

iem

roku

pod

atko

weg

o)

term

iny

kró

tsze

w

uza

sadn

iony

ch p

rzyp

adka

ch a

kty

norm

atyw

ne m

ogą

wch

odzi

ć w

życ

ie

w te

rmin

ie k

róts

zym

niż

14

dni,

a je

żeli

waż

ny in

tere

s p

ańst

wa

wym

aga

naty

chm

iast

oweg

o w

ejśc

ia w

życ

ie a

ktu

norm

atyw

nego

i za

sady

dem

okra

-ty

czne

go p

ańst

wa

pra

wne

go n

ie s

toją

tem

u na

prz

eszk

odzi

e, d

niem

wej

ścia

w

życ

ie m

oże

być

dzie

ń og

łosz

enia

tego

akt

u w

dzi

enni

ku u

rzęd

owym

RETR

OA

KCJA

(akt

pra

wny

wyw

iera

jący

skut

ki p

raw

ne p

rzed

dat

ą og

łosz

enia

)–

gen

eral

ny z

akaz

rekr

eacj

i (p

raw

o n

ie d

ział

a w

stec

z –

lex

retr

o no

n ag

it)

– b

ezw

zglę

dny

w p

rzyp

adku

pra

wa

karn

ego

(nul

lum

cri

men

sin

e le

ge)

i pod

atko

weg

o (n

ullu

m tr

ibut

um s

ine

lege

) –

akto

wi n

orm

atyw

nem

u m

ożna

nad

ać w

stec

zną

od d

aty

jego

ogł

osze

nia

moc

ob

owią

zują

cą, j

eżel

i zas

ady

dem

okra

tycz

nego

pań

stw

a p

raw

nego

nie

st

oją

tem

u na

prz

eszk

odzi

e (w

szc

zegó

lnoś

ci g

dy p

owię

ksza

on

sfer

ę p

raw

i w

olno

ści,

a ni

e ob

owią

zków

), w

yjąt

kiem

są

wzg

lędu

sp

raw

iedl

iwoś

ci s

po-

łecz

nej (

np. o

deb

rani

e up

raw

nień

em

eryt

alny

m z

bro

dnia

rzow

i, kt

óre

naby

ł p

od rz

ądem

nie

dem

okra

tycz

nego

sys

tem

u p

raw

nego

)

akty

wyk

on

awcz

e (r

ozp

orz

ądze

nia

)m

ożna

ogł

asza

ć w

okr

esie

od

dnia

og

łosz

enia

dan

ej u

staw

y, a

prz

ed

dnie

m je

j wej

ścia

w ż

ycie

; akt

taki

ni

e m

oże

wej

ść w

życ

ie w

cześ

niej

ni

ż us

taw

a (m

ożliw

e je

st to

ta

kże

późn

iej,

lecz

wej

ście

w ż

ycie

us

taw

y pr

zy je

dnoc

zesn

ym b

raku

ob

owią

zują

cych

akt

ów w

yko-

naw

czyc

h m

oże

uczy

nić

taką

us

taw

ą ni

ewyk

onal

ną w

pra

ktyc

e do

cza

su w

ejśc

ia w

życ

ie a

któw

w

ykon

awcz

ych)

prz

epis

y p

orz

ądko

we

– co

do

zasa

dy w

chod

zą w

życ

ie p

o up

ły-

wie

3 d

ni o

d dn

ia ic

h og

łosz

enia

– p

rzep

isy

por

ządk

owe

ogła

sza

się

w d

rodz

e ob

wie

szcz

eń, a

takż

e w

sp

osób

zw

ycza

jow

o p

rzyj

ęty

na d

anym

tere

nie

lub

w ś

rodk

ach

mas

oweg

o p

rzek

azu,

ob

owią

zkow

e je

st ta

kże

ogło

szen

ie ic

h w

woj

ewód

zkim

dzi

enni

ku u

rzęd

owym

– w

uza

sadn

iony

ch p

rzyp

adka

ch w

ejśc

ie

w ż

ycie

z d

niem

ogł

osze

nia,

gdy

zw

łoka

m

ogła

by s

pow

odow

ać n

ieod

wra

caln

e sz

kody

lub

pow

ażne

zag

roże

nia

życi

a,

zdro

wia

lub

mie

nia

DZ

IEN

NIK

UST

AW

RP

w d

zien

niku

ogł

asza

się

:1)

Kon

styt

ucję

,2)

ust

awy,

3) ra

tyfik

owan

eum

owy

mię

dzyn

arod

owe

4) ro

zpor

ządz

enia

z m

ocą

usta

wy

wyd

ane

prze

z Pr

ezyd

enta

Rze

czyp

ospo

litej

Pol

skie

j,5)

rozp

orzą

dzen

ia w

ydan

e pr

zez

Prez

yden

-ta

Rze

czyp

ospo

litej

Pol

skie

j, Rad

ę M

ini-

stró

w, P

reze

sa R

ady

Min

istr

ów, m

inis

trów

ki

eruj

ącyc

h dz

iała

mi a

dmin

istr

acji

rząd

owej

, pr

zew

odni

cząc

ych

okre

ślon

ych

w u

staw

ach

kom

itetó

w, b

ędąc

ych

czło

nkam

i Rad

y M

ini-

s tró

w o

raz

Kraj

ową

Radę

Rad

iofo

nii i

Tele

wiz

ji,6)

teks

ty je

dnol

ite a

któw

okr

eślo

nych

w

pkt

1–4

,7)

orz

ecze

nia

Tryb

unał

u Ko

nsty

tucy

jneg

o do

tycz

ące

aktó

w n

orm

atyw

nych

ogł

oszo

-ny

ch w

Dzi

enni

ku U

staw

,8)

uch

wał

y Ra

dy M

inis

trów

uch

ylaj

ące

rozp

orzą

dzen

ie m

inis

tra

oraz

inne

akt

y p

raw

ne

Tabl. 16



Tabl. 17. Sejm i Senat (ogólnie)

SEJM I SENAT

ORGANY USTAWODAWCZE

ORGANY PRZEDSTAWICIELSKIE NARODU

DWUIZBOWOŚĆ NIERÓWNORZĘDNA

Sejm został wyposażony w szersze kompetencje niż Senat, szczególnie w zakresie kontroli nad rządem

SEJMskłada się z 460 posłów

wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośred-nie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu

tajnym

SENATskłada się ze 100 senatorów

wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odby-wają się w głosowaniu tajnym

ZASADA AUTONOMII PRACY IZB

autonomia organizacyjna

samodzielność określania przez izby swojej struktury wewnętrznej i formy

pracy w postaciregulaminów Sejmu i Senatu

autonomia budżetowawydatki izb wyodrębnione

są w budżecie państwa, wyłączone z kon-troli Ministra Finansów, istnieje możliwość

wspomagania z rezerw RM

rozbudowany aparat pomocniczy izb:

Kancelaria SejmuKancelaria Senatu

POSIEDZENIA

Sejm i Senat obradują na posiedzeniach

POSIEDZENIA SĄ JAWNEtajność obrad

Sejm (Senat) może uchwalić tajność obrad bezwzględną więk-szością głosów w obecności co najmniej 1/2 ustawowej liczby

posłów (senatorów)

TERMINY POSIEDZEŃ

posiedzenia Sejmu zwołuje Marszałek Sejmu w terminach ustalo-nych przez Prezydium Sejmu lub uchwałą Sejmu

posiedzenia Senatu zwołuje Marszałek Senatu w terminach przez siebie ustalonych, zgodnych z uchwalonym przez Prezydium

Senatu planem pracy

PORZĄDEK DZIENNY POSIEDZENIA

w Sejmie ustala Marszałek Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwen-tu Seniorów

w Senacie ustala Marszałek Senatu na wniosek Prezydium zaopi-niowany przez Konwent Seniorów

Tabl. 17



Tabl. 18. Kadencja Sejmu i Senatu

KADENCJA SEJMU I SENATU

trwa 4 lata

kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem

zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie

i trwają do dnia poprze-dzającego dzień zebra-nia się Sejmu następnej

kadencji

wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezy-

dent nie później niż na 90 dni przed upły-wem 4 lat od rozpo-

częcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając

wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed

upływem 4 lat od rozpo-częcia kadencji Sejmu

i Senatu

Prezydent RP zwołuje pierwsze posiedzenie

nowo wybranego Sejmu na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia

wyborów

Prezydent RP zarządza wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypa-dający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu

SKRÓCENIE KADENCJI SEJMU

jest równoznaczne ze skróceniem kadencji Senatu

UCHWAŁĄ SEJMU

Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co

najmniej 2/3 głosów ustawo-

wej liczby posłów

ZARZĄDZENIEM PREZYDENTApo zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka

Senatu

OBLIGATORYJNE

w razie nieudzielenia przez Sejm wotum

zaufania Radzie Mini-strów zwykłą większością

głosów (III TRYB

POWOŁYWANIA RM)

FAKULTATYWNE

jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia

przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budże-towej nie zostanie ona

przedstawiona Prezyden-towi do podpisu

Prezydent RP zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów

Tabl. 18



SEJM I SENAT – GŁOSOWANIA

Tabl. 19. Sejm i Senat – głosowania

SPOSÓB GŁOSOWANIA

GŁOSOWANIE JAWNE(zasada)

głosuje się przez podniesienie ręki i równoczesne przyciśnięcie przycisku

aparatury elektronicznej do liczenia głosów

GŁOSOWANIE IMIENNE

użycie kart do głosowania podpisa-nych imieniem i nazwiskiem posła

(senatora), które wrzuca się do urny

o przeprowadzeniu głosowania imiennego decyduje Sejm większością głosów na wniosek Marszałka Sejmu

lub na pisemny wniosek poparty przez co najmniej 30 posłów

Senat: głosowanie imienne prze-prowadza się na wniosek Marszałka Senatu lub na wniosek co najmniej

20 senatorów

REASUMPCJA GŁOSOWANIA

powtórzenie głosowania, w razie gdy jego wynik budzi uzasadnione wątpli-wości (nie stosuje się przy głosowaniu

imiennym)

wniosek o reasumpcję może być zgłoszony wyłącznie na posiedzeniu,

na którym odbyło się głosowanie

Sejm rozstrzyga o reasumpcji głosowania na pisemny wniosek co

najmniej 30 posłów

RODZAJE WIĘKSZOŚCI

WYMÓG QUORUM

do podejmowania uchwał konieczna jest obecność co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (senatorów)

ZWYKŁA WIĘKSZOŚĆ GŁOSÓW

liczba głosów „za” jest większa niż „przeciw”

nie bierze się pod uwagę głosów wstrzymujących się

jest zasadąSejm i Senat podejmuje uchwały

zwykłą większością głosów, chyba że przepisy Konstytucji, ustaw lub

regulaminów stanowią inaczej), m.in. Sejm uchwala ustawy zwykłą

większością głosów

BEZWZGLĘDNA WIĘKSZOŚĆ GŁOSÓW

„za” opowiada się ponad połowa głosujących

wymagana m.in. dla:– w Sejmie: odrzucenia uchwały

Senatu o odrzuceniu w całości bądź wprowadzeniu poprawek do uchwalonej przez Sejm ustawy, wyrażenia wotum zaufania dla RM (I i II TRYB), przy powoływaniu ozna-czonych organów państwowych (funkcja kreacyjna)

– w Senacie: wyrażenia zgody na powołanie przez Sejm określo-nych organów (funkcja kreacyjna), uchwalenia ustawy zmieniającej Konstytucję

WIĘKSZOŚĆ USTAWOWEJ LICZBY CZŁONKÓW IZBY

„za” opowiada się ponad połowa ustawowego składu organu

(a więc minimum 231 posłów)

Sejm: m.in. wyrażenie wotum nieufności dla Rady Ministrów albo

poszczególnych ministrów

KWALIFIKOWANA WIĘKSZOŚĆ GŁOSÓW

liczba głosów „za” musi przekro-czyć ściśle określony próg (ułam-kowo, procentowo), np. 2/3, 3/5

– kwalifikowana większość w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów – Sejm: m.in. ponowne uchwalenie ustawy, która została zawetowana przez Prezydenta (większość 3/5 głosów), uchwalenie ustawy zmieniającej Konstytucję (większość 2/3 głosów)

– kwalifikowana większość ustawo-wej liczby posłów – Sejm: podjęcie uchwały o skróceniu kadencji izby (większość 2/3 głosów)

Tabl. 19



FUNKCJE SEJMU

STAN WOJNY I POKOJU

Sejm decyduje w imieniu RP

o stanie wojny i o zawarciu pokoju

USTROJODAWCZA

uchwala ustawę zmieniającą Kon-

stytucję (zob. Zmia-na Konstytucji)

USTAWODAWCZA

– uchwala ustawy– wyraża w formie

ustawy zgodę na ratyfikowanieniektórych umów międzynarodo-wych

(zob. Proces ustawodawczy)(zob. Źródła prawa)

KREACYJNA

uczestniczy w procesie powoływania

Rady Ministrów

Sejm bierze udział w two-rzeniu rządu, udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodziel-nie wybierając Prezesa RM i proponowany przez niego skład rządu (II tryb powołania RM) (zob. Tryby powoływania RM)

decyduje o obsadzie personalnej określonych organów państwowych,

m.in.:

samodzielnie: wybiera zastępców przewodniczą-cego i członków Trybunału Stanu, sędziów Trybunału Konstytucyjnego, członków Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ściga-nia Zbrodni przeciwko Naro-dowi Polskiemu, członków Rady Polityki Pieniężnej (1/3 składu), 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a także 4 posłów – członków Krajowej Rady Sądownictwa

na wniosek: powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego na wniosek Pre-zydenta, Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej

za zgodą Senatu: powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

Tabl. 20. Funkcje Sejmu

KONTROLNA

INDYWIDUALNA KONTROLA POSŁÓWposłowie mogą kierować do członków RM:

interpelacje– składana na pi-

śmie w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z po-lityką państwa

– odpowiedź powinna być udzielona w ter-minie 21 dni

zapytania poselskie– składa się w aktu-

alnych sprawach o charakterze jednostkowym, dotyczących pro-wadzonej przez RM polityki wewnętrznej i zagranicznej oraz zadań publicznych realizowanych przez administrację rządową

pytania w sprawach bieżących – zadawane są

ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu i wymagają bezpośredniej odpowiedzi

– nad pytaniem i udzieloną odpowiedzią nie przeprowadza się dyskusji

KONTROLA KOMISJI SEJMOWYCH

m.in. mają prawo do żąda-nia informacji i wyjaśnień od członków RM, ich obec-ności na posiedzeniach, prawo wizytacji instytucji publicznych i podmiotów gospodarczych z udziałem Skarbu Państwa

uchwalają:

opinie (stanowisko komisji w określo-nej sprawie)

dezyderaty (postu-laty komisji w okre-ślonej sprawie)

komisja śledczamoże być powo-ływana do zba-dania określonej sprawy, m.in. ma prawo wzywania i przesłuchiwania każdej osoby

KONTROLA POLITYCZNA

NAD RADĄ MINISTRÓW

– wyrażanie Radzie Ministrów konstruktyw-nego wotum nieufności

– wyrażanie wotum nieufności ministrowi

(zob. Odpo-wiedzialność polityczna RM)

KONTROLA WYKONANIA

BUDŻETU PAŃSTWA

udzielanie rządowi absolutorium z wykonania budżetu państwa(zob. Finanse publiczne)

INNE

rozpatrywanie sprawozdańNajwyższej Izby Kontroli, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, wysłuchanie corocznej informacji Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie stanu przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela

wnioski o przedstawienie informacji bieżących przez

członka RM– wniosek może złożyć klub

poselski lub grupa co najmniej 15 posłów

– w sprawie przedstawionej informacji przeprowadza się dyskusję

Tabl. 20



ORGANY SEJMU

Marszałek Sejmu

przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz repre-zentuje Sejm na zewnątrz

wicemarszałkowie Sejmu

ich liczbę ustala uchwałą Sejm

Prezydium Sejmu

w jego skład wchodzą Marszałek i wicemarszałkowie

Konwent Senioróww jego skład wchodzą: Mar-szałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów posel-skich (przedstawiciele kół, jeśli reprezentują w chwili rozpoczę-cia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą)

komisje sejmowe

skład osobowy poszczególnych komisji wybiera Sejm w drodze uchwały, na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów

kandydata na Marszałka Sejmu oraz wicemarszałków Sejmu może zgłosić co najmniej 15 posłów

Sejm wybiera Marszałka Sejmu oraz wicemarszałków Sejmubezwzględną większością głosów

m.in. ustala plan prac Sejmu, dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu, opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu, organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania

jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu

– rozpatrują i przygotowują sprawy stanowiące przedmiot prac Sejmu

– wyrażają opinię w sprawach przekaza-nych pod ich obrady

– komisje są organami kontroli sejmo-wej w zakresie określonym Konstytu-cją i ustawami

komisje stałeobecnie w liczbie 25

komisje nadzwyczajnemogą być powoływane przez Sejm

komisja śledczamoże być powołana do zbadania

określonej sprawy

ORGANIZACJE POSELSKIE

KLUBtworzy co najmniej15 posłów

KOŁOtworzy co najmniej3 posłów

kluby poselskie lub koła poselskie mogą na zasadzie wzajemnych porozumień ustanawiać wspól-ną reprezentację w Konwencie Seniorów

posłowie mogą tworzyć w Sejmie kluby poselskie lub koła poselskie

oparte na zasadzie politycznej

posłowie mogą także tworzyć w Sejmie zespoły zorganizowane

na innych zasadach

Tabl. 21. Organy Sejmu

Tabl. 21



Tabl. 22. Proces ustawodawczy – część I

PROCES USTAWODAWCZY – część I

INICJATYWA USTAWODAWCZA(uprawnienie do wniesienia projektu ustawy)

– poselska (komisja sejmowa lub 15 posłów)– rządowa (Rada Ministrów)– senacka (Senat)– prezydencka– obywatelska (100 tys. obywateli)

projekt ustawy przedkłada się na ręce Marszałka Sejmu, który może:

zwrócić projekt wnioskodawcy

jeśli uzasadnienie projek-tu nie spełnia wymogów

formalnych

skierować projekt do Komisji Ustawodawczej

jeśli istnieje wątpliwość czy projekt nie jest

sprzeczny z prawem, w tym z prawem UE

skierować projekt do I CZYTANIA, które obejmuje:– uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę– debatę w sprawie ogólnych zasad projektu– pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy– możliwe jest odrzucenie projektu w I czytaniu

I czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu, jeśli dotyczy projektu ustaw: o zmianie Konstytucji, budżetowych, podatkowych, dotyczących wybo-ru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów

I czytanie odbywa się na posiedzeniu właściwej komisji, jeśli chodzi o pozostałe projekty

praca komisji nad projektem

Komisja Ustawodawcza może większością 3/5 głosów zaopiniować

projekt jako niedopusz-czalny

II CZYTANIE PROJEKTU

– na posiedzeniu plenarnym– przedstawienie sprawozdania komisji– przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków

ponowne skiero-wanie do komisji,

które rozpatrywały projekt

III CZYTANIE PROJEKTU– na posiedzeniu plenarnym– przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, jeśli projekt został ponownie do niej skierowany– przedstawienie poprawek i wniosków zgłoszonych podczas drugiego czytania

GŁOSOWANIE

Tabl. 22



Tabl. 23. Proces ustawodawczy – część II

GŁOSOWANIE

Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności minimum 1/2 ustawowej liczby posłów (chyba że Konstytucja stanowi inaczej)

uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przesyła Marszałkowi Senatu oraz Prezydentowi RP

PROCES USTAWODAWCZY – część II

SEJM może odrzucić uchwały Senatubezwzględną większością głosów

w obecności minimum 1/2 ustawowej liczby posłów

SENAT może w ciągu 30 dni:

przyjąć ustawę bez zmian – uchwalić poprawki– podjąć uchwałę o odrzuceniu ustawy w całości

ustawa trafia do Prezydenta RP, który:

podpisuje ustawę w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie

w Dzienniku Ustaw

może wystąpić do TK z wnioskiem w sprawie jej

zgodności ustawy z Konstytucją

może odmówić podpisania ustawy (weto) i przekazać ją

z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia

Sejm może ponownie uchwalić ustawę większością 3/5 głosów

w obecności min. 1/2 ustawowej liczby posłów

Prezydent odmawia podpisania ustawy,

gdy TK uzna ją za niezgodną

z Konstytucją

Prezydent nie może odmówić

podpisania ustawy uznanej za zgodną

z Konstytucją

Prezydent w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza

jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw

jeśli Sejm nie zdoła obalić weta Prezydenta,

postępowanie ulega zamknięciu

Tabl. 23



Tabl. 24. Status prawny posła i senatora

REJESTR KORZYŚCI

w rejestrze ujaw-niane są korzyści uzyskiwane przez

posłów, senatorów lub ich małżonków

rejestr jest jawny

MANDAT WOLNY

generalnyposłowie i senatoro-

wie są przedstawicie-lami narodu

niezależnynie wiążą ich instruk-

cje wyborców

nieodwoływalnywyborcy nie mają

prawa cofnąć udzie-lonego pełnomoc-

nictwa

przeciwna zasada zakłada mandat imperatywny,

nieprzyjęty w Konstytucji RP

NABYCIE MANDATUnastępuje z chwilą ogłoszenia wyniku

wyborów

OBJĘCIE MANDATUnastępuje z chwilą

złożenia ślubowania przed właściwą izbą

OŚWIADCZENIA LUSTRACYJNE

osoba ubiegająca się o mandat posła lub senatora składa PKW oświadczenie o ujawnieniu pracy lub służby w orga-

nach bezpieczeństwa państwa lub współ-

pracy z nimi w latach 1944–1990

złożenie nieprawdzi-wego oświadczenia

powoduje wygaśnię-cie mandatu

STATUS PRAWNY POSŁA I SENATORA

GWARANCJE NIEZALEŻNOŚCI, JAWNOŚCI I BEZINTERESOWNOŚCI PRZEDSTAWICIELSTWA

IMMUNITET ORAZ NIETYKALNOŚĆ(zob. Immunitet)

INCOMPATIBILITAS (niepołączalność)

– mandatu posła i senatora nie można łączyć m.in. z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasa-dora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypo-spolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej

– zakaz nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej– oraz w innych przypadkach określonych ustawowo (np. zasiadanie w organach samorządowych)– nie mogą sprawować mandatu: sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający

w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa (wymóg apolityczności zawodów)

naruszenie zakazu powoduje wygaśnięcie mandatu osoby zajmującej w dniu wyborów stanowisko lub funkcję, jeżeli nie złoży ona Marszałkowi Sejmu (Senatu), w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów oświadczenia o złożeniu rezygnacji z zajmowanego stanowiska lub pełnionej

funkcji wygaśnięcie mandatu osoby powołanej lub wybranej w czasie kadencji na określone stanowisko

lub funkcję następuje z dniem powołania lub wybrania

OGRANICZENIE PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

w zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku (spre-

cyzowane z pewnymi różnicami przez art. 34 ustawy z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora)

za naruszenie zakazu poseł (senator) ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu

OGRANICZENIE AKTYWNOŚCI

poseł lub senator jest obowiązany powiadomić odpowiednio Marszałka Sejmu (Senatu) o zamiarze podjęcia dodatkowych zajęć, z wyjątkiem działalności podlegającej prawu autorskiemu i prawom

pokrewnym; nie można podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn, mogących podważyć zaufanie wyborców do wykonywania mandatu

naruszenie tych ograniczeń powoduje odpowiedzialność regulaminową

OBOWIĄZEK SKŁADANIA OŚWIADCZEŃ O STANIE MAJĄTKOWYMoświadczenie składa na ręce Marszałka Sejmu (Senatu) do dnia złożenia ślubowania i corocznie w trakcie kadencji w terminie miesiąca od dnia zarządzenia nowych wyborów do Sejmu i Senatuinformacje zawarte w oświadczeniu o stanie majątkowym są jawne i podawane do wiadomości publicznej

– niezłożenie oświadczenia o stanie majątkowym powoduje odpowie-dzialność regulaminową oraz utratę, do czasu złożenia oświadczenia, prawa do uposażenia

– podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w oświadczeniu o stanie majątkowym powoduje odpowiedzialność karną

Tabl. 24



Tabl. 25. Immunitet parlamentarny

IMMUNITET PARLAMENTARNYposłów i senatorów

IMMUNITET FORMALNY(procesowy)

ZAWIESZENIE OBLIGATORYJNEod dnia ogłoszenia wyników wybo-rów do dnia wygaśnięcia mandatu

poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowie-

dzialności karnej

ZAWIESZENIE FAKULTATYWNEpostępowanie karne wszczęte wo-bec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia

mandatu

NIETYKALNOŚĆ

poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu,

z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego

zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku

postępowania

o zatrzymaniu niezwłocznie powia-damia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe

zwolnienie zatrzymanego

UCHYLENIE IMMUNITETU – PROCEDURA

ZGODA POSŁAposeł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do od-

powiedzialności karnej

IMMUNITET MATERIALNY(indemnitet)

poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją

działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskie-go ani w czasie jego trwania, ani po

jego wygaśnięciu

w przypadku naruszenia tą dzia-łalnością praw osób trzecich poseł

może być pociągnięty do odpowie-dzialności sądowej tylko

za zgodą Sejmu

wnosi się doPREZYDIUM SEJMU

WNIOSEK wniosek w sprawie wyrażenia zgody na pociągnięcie posła do odpowiedzialności za

przestępstwa lub wykroczenia albo aresztowanie bądź zatrzymanie

w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego wnosi

Prokurator Generalny

w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego wniosek sporządza i podpisuje

adwokat

Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskichpo rozpatrzeniu sprawy uchwala sprawozdanie wraz z propozycją przyjęcia lub

odrzucenia wniosku

Komisja powiadamia posła, którego wniosek dotyczy,

o treści wniosku oraz termi-nie jego rozpatrzenia przez

Komisję

poseł, którego wniosek do-tyczy, przedstawia Komisji wyjaśnienia i własne wnio-ski w tej sprawie w formie

pisemnej lub ustnie

uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”

SEJM– rozpatruje sprawozdanie Komisji, wysłuchując jedynie sprawozdawcy– prawo do zabrania głosu przysługuje również posłowi, którego wniosek dotyczy– nad sprawozdaniem tym nie przeprowadza się dyskusji

UCHWAŁA po rozpatrzeniu sprawozdania Sejm rozstrzyga większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej 1/2 ogólnej liczby posłów o wyrażeniu zgody na pociągnię-cie posła do odpowiedzialności za przestępstwa lub wykroczenia albo aresztowanie bądź zatrzymanie

Tabl. 25



Tabl. 26. Zgromadzenie Narodowe

ZGROMADZENIE NARODOWE

uchwaliło Konstytucję RP

2.4.1997 r.

to Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu

odbiera przysięgę od Prezydenta RP obejmu-

jącego swój urząd

decyduje o postawie-niu Prezydenta w stan

oskarżenia za naruszenie Konstytu-cji, ustawy lub za popeł-

nienie przestępstwa

decyduje o uznaniu trwałej niezdolności

Prezydenta do sprawowania urzędu

ze względu na stan zdrowia

uchwałą podjętą więk-szością co najmniej 2/3

głosów ustawowej liczby członków

zgromadzenia

na wniosek co najmniej

140 członków zgromadzenia

Prezydent może zwracać się z orędziem do Zgro-madzenia Narodowego

uchwałą podjętą więk-szością co najmniej 2/3

głosów ustawowej liczby członków

zgromadzenia

Tabl. 26



PREZYDENT RP

Tabl. 27. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

WYBORY

Prezydent RP jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych,

równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym na 5-letnią kadencję (ta sama osoba może być powtórnie wybrana

tylko raz)

FUNKCJE USTROJOWE

NAJWYŻSZY PRZEDSTAWICIEL PAŃSTWA

Prezydent RP wybierany w wyborach powszechnych przez naród nie jest jego przedstawicielem, lecz uosabia, symbo-

lizuje państwowość RP

GWARANT CIĄGŁOŚCI WŁADZY PAŃSTWOWEJ

Prezydent RP zapewnia funkcjonowa-nie państwa w stanach szczególnego

zagrożenia (specjalne uprawnienia, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedze-nie, np. prawo decydowania o stanie

wojny, rozporządzenia z mocą ustawy), stoi na straży suwerenności i bezpie-

czeństwa państwa oraz nienaruszalno-ści i niepodzielności jego terytorium

ARBITER POLITYCZNY

Prezydent RP stabilizuje władzę w państwie, działa z pozycji autorytetu w ewentualnych konfliktach politycz-nych, stoi na straży konstytucyjnego

ładu RP

INCOMPATIBILITAS (niepołączalność)

Prezydent RP nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjąt-kiem tych, które są związane ze spra-wowanym urzędem (np. przewodni-czenie kapitule orderów)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA

Prezydent RP nie ponosi odpowie-dzialności politycznej

przez instytucję kontrasygnaty odpowiedzialność polityczną za akty

urzędowe Prezydenta RP ponosi Prezes Rady Ministrów

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTYCYJNA

za delikt konstytucyjny(zawinione naruszenie Konstytucji lub ustaw) Prezydent RP ponosi odpowie-

dzialność przed Trybunałem Stanu

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA

za popełnienie jakiegokolwiek prze-stępstwa – Prezydent RP ponosi odpo-wiedzialność przed Trybunałem Stanu

(zob. Zgromadzenie Narodowe,Trybunał Stanu)

STRAŻNIK KONSTYTUCJI

Prezydent RP czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji

PRZEJŚCIOWE PRZESZKODY W SPRAWOWANIU URZĘDU

przeszkody faktyczne (np. choroba)

jeżeli Prezydent RP nie może przejściowo spra-wować urzędu, zawia-damia o tym Marszałka Sejmu (gdy Prezydent RP nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwier-dzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu)

przeszkody prawne

postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia uchwałą Zgromadze-nia Narodo-wego

IMMUNITET FORMALNY (PROCESOWY)

niewyrażony bezpośrednio w Konstytucji

Prezydenta RP w stan oskarżenia może postawić jedynie Zgromadzenie

Narodowe

OPRÓŻNIENIE URZĘDU PREZYDENTA

następuje w razie:1) śmierci Prezydenta RP 2) zrzeczenia się urzędu przez Prezy-denta RP3) stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta RP lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, 4) uznania przez Zgromadzenie Narodo-we trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia5) złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu

ZASTĘPSTWO PREZYDENTA obowiązki Prezydenta RP wykonuje tymczasowo Marszałek Sejmu, gdy

jest to niemożliwe – Marszałek Senatu

osoba wykonująca obowiązki Prezyden-ta RP nie może postanowić o skróceniu

kadencji Sejmu

Tabl. 27



AKTY URZĘDOWE PREZYDENTA RP

Tabl. 28. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Prezydent RP, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe

FORMA AKTÓW CHARAKTER USTROJOWY AKTÓW

PREROGATYWY

akty urzędowe podej-mowane osobiście, bez

obowiązku kontrasygnaty

ZAMKNIĘTY KATALOG

PREROGATYW

(art. 144 ust. 3 Konstytu-cji RP):

AKTY KONTRASYGNOWANE

wymagają dla swojej ważności podpisu

Prezesa RM

KONTRASYGNATA

podpis Prezesa RM pod aktem urzędowym Pre-

zydenta RP

przez podpisanie aktu Prezes RM ponosi za

niego odpowiedzialność przed Sejmem

AKTY PRAWNE INNE CZYNNOŚCI

W INNEJ FORMIE

W FORMIE PISEMNEJ

podlegają kontrasygnacie

Prezesa RM

– rozporządzenia z mo-cą ustawy

– rozporządzenia

– zarządzenia

– postanowienia

1) zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu 2) zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybra-

nych Sejmu i Senatu 3) skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określo-

nych w Konstytucji 4) występowanie z inicjatywą ustawodawczą 5) zarządzanie referendum ogólnokrajowego 6) podpisanie albo odmowa podpisania ustawy 7) zarządzanie ogłoszenia ustawy oraz umowy mię-

dzynarodowej w Dzienniku Ustaw RP 8) zwracanie się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub

do Zgromadzenia Narodowego 9) wnioskowanie do Trybunału Konstytucyjnego10) wnioskowanie o przeprowadzenie kontroli przez

Najwyższą Izbę Kontroli11) desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów12) przyjmowanie dymisji Rady Ministrów i powierza-

nie jej tymczasowego pełnienia obowiązków13) wnioskowanie do Sejmu o pociągnięcie do odpo-

wiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów

14) odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności

15) zwoływanie Rady Gabinetowej

16) nadawanie orderów i odznaczeń17) powoływanie sędziów18) stosowanie prawa łaski19) nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie

zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego20) powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego21) powoływanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału

Konstytucyjnego22) powoływanie Prezesa Naczelnego Sądu Admini-

stracyjnego23) powoływanie prezesów Sądu Najwyższego oraz

wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego24) wnioskowanie do Sejmu o powołanie Prezesa

Narodowego Banku Polskiego25) powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej26) powoływanie i odwoływanie członków Rady Bez-

pieczeństwa Narodowego27) powoływanie członków Krajowej Rady Radiofonii

i Telewizji28) nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta RP oraz

powoływanie i odwoływanie jej szefa29) wydawanie zarządzeń na zasadach określonych

w art. 93 Konstytucji30) zrzeczenie się urzędu Prezydenta RP

Tabl. 28



Tabl. 29. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – część I

KOMPETENCJE PREZYDENTA RP – część I

JAKO GŁOWY PAŃSTWA

W ZAKRESIE SPRAW ZAGRANICZNYCH

koordynuje politykę międzynarodową RP

w zakresie polityki zagra-nicznej współdziała z Pre-

zesem Rady Ministrów i właściwym ministrem

ratyfikuje i wypowiadaumowy

międzynarodowe

posiada prawo biernej i czynnej legacji

– mianuje i odwołuje pełnomocnych przed-stawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach między-narodowych,

– przyjmuje listy uwierzy-telniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dy-plomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

KLASYCZNE UPRAWNIENIA

GŁOWY PAŃSTWA

stosuje prawo łaski(całkowite lub częścio-we darowanie sprawcy czynu orzeczonej pra-

womocnie kary), prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez

Trybunał Stanu

nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się oby-watelstwa polskiego

nadaje ordery i odznaczenia

(z urzędu przewodniczy kapitułom orderów)

ma prawo zwracania się z orędziem do Sejmu,

Senatu i Zgromadzenia Narodowego

inne (m.in. nadawanie tytułu naukowego profesora)

Rada Bezpieczeństwa Narodowego

organ doradczy Prezydenta RP w zakresie wewnętrzne-go i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa

W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I OBRONNOŚCI PAŃSTWA

jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP

w czasie pokoju Prezydent RP sprawuje zwierzchnic-two nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra

Obrony Narodowej

– mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodza-jów Sił Zbrojnych na czas określony

– na czas wojny, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mia-nuje i odwołuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

– nadaje, na wniosek Ministra Obrony Narodowej okre-ślone w ustawach stopnie wojskowe

– zarządza, na wniosek Prezesa RM powszechną lub czę-ściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony RP

– postanawia o stanie wojny, jeśli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

w razie szczególnych zagrożeń dla państwa– może wprowadzić, na wniosek Rady Ministrów, stan

wojenny lub stan wyjątkowy na części albo całym terytorium państwa

– dysponuje ustawodawstwem wyjątkowym (rozporzą-dzenia z mocą ustawy)

Tabl. 29



Tabl. 30. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – część II

KOMPETENCJE PREZYDENTA RP – część II

W ZAKRESIE ARBITRAŻU POLITYCZNEGO I RÓWNOWAŻENIA WŁADZ

W STOSUNKU DO PARLAMENTU

oddziaływanie na tok pracy

– zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu oraz zwoływanie ich pierw-szego posiedzenia (o znaczeniu technicz-nym)

– prerogatywa skracania kadencji obu izb

(zob. Kadencja Sejmu i Senatu)

wpływ na działalność prawotwórczą

– prawo inicjatywy usta-wodawczej

– kompetencje zwią-zane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy – prawo zaskarżenia ustawy do Trybunału Konstytucyjnego oraz prawo weta

(zob. Proces ustawodaw-czy)

W STOSUNKU DO RZĄDU

w zakresie powoływa-nia rządu – rola głównie

formalna

– desygnuje Prezesa RM, powołuje rząd

– powołuje i odwołuje ministrów na wniosek premiera oraz w wy-padku uchwalenia wotum nieufności

– przyjmuje dymisję rządu

(zob. Tryby powoływania rządu)

oddziaływanie na tok pracy i politykę

może zwołaćRADĘ GABINETOWĄ

w sprawach szczególnej wagi

Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradu-

jąca pod przewodnic-twem Prezydenta RP,

Radzie Gabinetowej nie przysługują kompetencje

Rady Ministrów

W STOSUNKU DO WŁADZY

SĄDOWNICZEJ

powołuje sędziówna wniosek Krajowej Rady Sądownictwa

powołuje organy wła-dzy sądowniczej

– Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego– Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego– Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyj-nego– jednego członka do składu Krajowej Rady Sądownictwa

prawo składania wniosków

– do Trybunału Stanu o pociągnięcie do odpo-wiedzialności konstytu-cyjnej członka RM– do Trybunału Konsty-tucyjnego w sprawach z zakresu jego kognicji

Prezydent RP otrzymuje coroczne sprawozdania

z działalności SN, NSA, TK

INNE KOMPETENCJE

KOMPETENCJE USTROJOWE

inicjatywa ustrojodawcza

może przedłożyć projekt ustawy

o zmianie Konstytucji

KOMPETENCJE KREACYJNE,

ORGANIZACYJNE ORAZ KIEROWNICTWA

KANCELARYJNEGO

kreacyjne– powołuje dwóch człon-

ków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

– wnioskuje do Sejmu o powołanie Prezesa NBP

– powołuje 3 członków Rady Polityki Pieniężnej

referendummoże zarządzić, za zgodą

Senatu, referendum ogólnokrajowe

KANCELARIA PREZYDENTA RP

powołuje i odwołuje sze-fa Kancelarii Prezydenta RP, nadaje kancelarii sta-tut, wykonuje uprawnie-nia w zakresie kierownic-

twa wewnętrznego

pozostałe kompetencje określone w ustawach (w 2002 r. – 59 ustaw)

Tabl. 30



RADA MINISTRÓW – część Inaczelny centralny organ władzy wykonawczej

Tabl. 31. Rada Ministrów – część I

prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP

ZASADA DOMNIEMANIA WŁAŚCIWOŚCI

do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nieza-strzeżone dla innych organów

państwowych i samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2

Konstytucji RP)

ROLA USTROJOWA

FUNKCJA WYKONAWCZAzapewnia wykonywanie ustaw

KOMPETENCJE

W ZAKRESIE STANOWIENIA PRAWA

– wydaje rozporządzenia– wydaje uchwały o charakterze wewnętrznie obowiązującym – dysponuje inicjatywą ustawodawczą (wyłączną inicjatywą ustawodawczą

w przedmiocie projektu ustawy budżetowej), może zgłosić projekt ustawy jako pilny

– posiada prawo do wnoszenia poprawek do projektów ustaw rozpatrywa-nych przez Sejm

KIEROWNICZO-KOORDYNACYJNE

ogólne– koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej– może uchylić akty prawne wydawane przez ministrów– ma prawo kierowania działalnością wojewodów– chroni interesy Skarbu Państwa

budżetowe– uchwala projekt budżetu państwa– kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachun-ków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu

bezpieczeństwo i obronność– zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny– zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa– sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej

sprawy zagraniczne– sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwa-mi i organizacjami międzynarodowymi– zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdzai wypowiada inne umowy międzynarodowe

autonomia wewnętrzna RM określa organizację i tryb swojej pracy

FUNKCJA ADMINISTROWANIA I KIEROWANIA

kieruje administracją rządową

FUNKCJA RZĄDZENIAwytycza kierunki polityki państwa w sferze wewnętrznej i zewnętrz-nej oraz podejmuje strategiczne

decyzje polityczne

Tabl. 31



Tabl. 32. Rada Ministrów – część II

RADA MINISTRÓW – część II

SKŁAD ORGANY WEWNĘTRZNE I POMOCNICZE TRYB PRACY

droga obiegowa

rozstrzygnięcie poszczegól-nych spraw następuje w drodze korespon-dencyjnego uzgodnienia stanowisk;poszczególni członkowie RM wyrażają na piśmie zgodę na przyjęcie określonego dokumentu

brak konsensu-su w tym try-bie powoduje przekazanie sprawyna posiedzenie RM

posiedzenia RM

kworumco najmniej 1/2 składu

RM

uchwały zapadają

zwykłą większością

głosów

KOLEGIALNOŚĆRM rozpatruje sprawy w trybie

zapewniającym kolegialne podej-mowanie rozstrzygnięć

STAŁE KOMITETY

– tworzone rozporządzeniem RM w celu uzgadniania stanowiska członków RM, inicjowania i przygotowywania roz-strzygnięć w określonych dziedzinach polityki rządowej

– obecnie np. Komitet Europejski Rady Mi-nistrów (KERM), Komitet Rady Ministrów do spraw Informatyzacji i Łączności ministrowie

spełniają podwójną rolę:1) jako członkowie organu kolegialnego – Rady Mini-strów2) jako jednoosobowe na-czelne organy administracji

ministrowie resortowi (działowi)

stoją na cze-le jednego

lub kilku działów

administracji państwowej

ministrowie bez teki

(zadaniowi)wypełniają

zadania wyznaczone przez Preze-

sa RM

inne jednostki:

– komisje do kodyfikacji dziedzin prawa (np. Komisja Kodyfika-cyjna Prawa Karnego)

– Rada Legislacyjna oraz Rządowe Centrum Legislacji działające przy Prezesie RM

wiceprezesi RM

– mogą być powołani– o zakresie ich obowiązków decyduje Prezes RM

przewodniczący komitetów

określonych w ustawie

np. przewodniczący Komite-tu Badań Naukowych (jed-nocześnie Minister Nauki)

TYMCZASOWE KOMITETY

powoływane do rozpatrywania określo-nej sprawy przez Prezesa RM

RADY I ZESPOŁY

powoływane przez Prezesa RM jako orga-ny pomocnicze lub opiniodawczo-dorad-

cze w sprawach należących do zakresu działania rządu

KOMISJE WSPÓLNE

tworzone rozporządzeniem RM i składa-jące się z przedstawicieli Rządu oraz tej

instytucji lub środowiska w celu wypraco-wania wspólnego stanowiska, m.in.Komisja Wspólna Rządu i Samorządu

Terytorialnego, Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu

PEŁNOMOCNICY RZĄDU

– ustanawiani rozporządzeniem RM do określonych spraw o charakterze cza-sowym, których przekazanie członkom Rady Ministrów nie jest celowe

– pełnomocnika Rządu powołuje i odwo-łuje Prezes Rady Ministrów

Prezes RM

Tabl. 32



Tabl. 33. Tryby powoływania Rady Ministrów

TRYBY POWOŁYWANIA RM

I TRYB ZASADNICZY II TRYB (REZERWOWY) II TRYB (REZERWOWY)

DESYGNACJA PREZESA RM

PREZYDENT RPdesygnuje Prezesa Rady Ministrów

Prezes RM proponuje skład RM

POWOŁANIE RM PRZEZ PREZYDENTA

w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia

dymisji poprzedniej Rady MinistrówPrezydent RP

powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami

Rady Ministrów i odbiera od nich przysięgę

WYSTĄPIENIE PREZESA RM PRZED SEJMEM

Prezes RMw ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta RP, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania

WOTUM ZAUFANIASejm uchwala wotum zaufania

bezwzględną większością gło-sów w obecności co najmniej 1/2

ustawowej liczby posłów

w razie niepowołania Rady Mini-strów lub nieudzielenia jej wotum

zaufania w tym trybie, w ciągu 14 dni od upływu terminów

ZGŁOSZENIE KANDYDATA NA PREZESA RM

kandydata na Prezesa RM może zgłosić co najmniej 46 posłów

Sejm wybiera Prezesa RM w głoso-waniu imiennym

WYSTĄPIENIE PREZESA RM PRZED SEJMEM

Prezes RM przedstawia Sejmowi na posiedzeniu program działania

Rządu oraz proponowany przez niego skład RM

WYBÓR RM(RÓWNOZNACZNY Z UDZIELENIEM

WOTUM ZAUFANIA)

Sejm wybiera Prezesa RM oraz proponowanych przez niego człon-

ków RMbezwzględną większością gło-

sów w obecności co najmniej 1/2 ustawowej liczby posłów

POWOŁANIE RMPrezydent RP powołuje wybraną

przez Sejm Radę Ministrów i odbie-ra przysięgę od jej członków

w razie niepowołania Rady Mini-strów w tym trybie w ciągu 14 dni

od upływu terminów

POWOŁANIE RM PRZEZ PREZYDENTA

Prezydent RPpowołuje Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków

RM oraz odbiera od nich przysięgę

WOTUM ZAUFANIA – ZWYKŁA WIĘKSZOŚĆ

GŁOSÓW

Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania RM przez Prezy-denta RP udziela jej wotum

zaufania większością głosów w obecności co najmniej 1/2

ustawowej liczby posłów

w razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania

w III TRYBIE

OBLIGATORYJNE SKRÓCENIE KADENCJI SEJMU

Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory

Legenda:ciemniejszy kolor – aktywność Sejmujaśniejszy kolor – aktywność Prezydenta RP

Tabl. 33



WOTUM NIEUFNOŚCI DLA MINISTRA

Tabl. 34. Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA RM

SOLIDARNA

członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem solidarną odpowiedzialność za działalność Rady Mini-

strów lub Prezesa RM

INDYWIDUALNA

członkowie RM ponoszą przed Sejmem odpowiedzial-ność indywidualną za sprawy należące do ich kompe-

tencji lub powierzone im przez RM

KONSTRUKTYWNE WOTUM NIEUFNOŚCIwniosek o uchwalenie wotum nieufności musi wskazy-

wać imiennie kandydata na nowego Prezesa RM

ZGŁOSZENIE WNIOSKU– wniosek zgłasza co najmniej 46 posłów– wniosek składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu

wniosek może być poddany pod głosowanie nie wcze-śniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia

powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy

od dnia zgłoszenia po-przedniego wniosku

wniosek zgłoszony przez co

najmniej 115 posłówmoże być zgłoszony

przed upływem 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzed-

niego wniosku

GŁOSOWANIE NAD WOTUM NIEUFNOŚCISejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności

większością ustawowej liczby posłów

DYMISJA RADY MINISTRÓWPrezydent RP przyjmuje dymisję Rady Ministrów, której Sejm wyraził wotum nieufności i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa RM, a na jego wniosek po-zostałych członków RM oraz odbiera od nich przysięgę

ZGŁOSZENIE WNIOSKU– wniosek zgłasza co najmniej 69 posłów– wniosek kieruje się do odpowiednich komisji sejmo-

wych

analogiczne wymagania co do terminów jak w przypad-ku wotum nieufności dla Rady Ministrów

GŁOSOWANIE NAD WOTUM NIEUFNOŚCISejm wyraża ministrowi wotum nieufności

większością ustawowej liczby posłów

ODWOŁANIE MINISTRAPrezydent RP

odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności

Tabl. 34



PREZES RADY MINISTRÓW

Tabl. 35. Prezes Rady Ministrów

ROLA W POWOŁYWANIU RM I KSZAŁTOWANIU JEJ SKŁADU

podejmuje działania prowadzące do sformowania RM

występuje w Sejmie z exposé,w którym przedstawia program

działania RM

ubiega się o udzielenie wotum zaufania RM

ma wyłączne prawo występowania do Prezydenta RP z wnioskiem

o dokonanie zmiany w składzie RM

składa dymisję RM na ręce Prezydenta RP

przewodniczący ciała kolegialnego – Rady Ministrów

samodzielny jednoosobowy naczelny organ administracji

KOMPETENCJE

REPREZENTACJA, KIEROWNICTWO, KOORDYNACJA W ŁONIE RM

– reprezentuje RM– kieruje pracami RM– zapewnia wykonywanie polityki RM i określa sposoby jej wykony-

wania– koordynuje i kontroluje pracę członków RM(m.in. wyznacza ministrowi zakres spraw, w których działa on z jego

upoważnienia, zwołuje posiedzenia RM oraz zarządza przeprowa-dzenie korespondencyjnego uzgodnienia stanowisk, rozstrzyga o zakresie działania ministrów w razie sporu kompetencyjnego)

– zgłasza RM wnioski o uchylenie aktów prawnych ministrów

ORGAN NADZORU

– sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach

– sprawuje nadzór nad wojewodami (wydaje im polecenia służbowe, kontroluje ich działalność, uchyla akty prawne wojewody)

FUNKCJA KREACYJNA

– na wniosek ministra powo-łuje sekretarzy i podsekreta-rzy stanu

– mianuje i odwołuje woje-wodów

ZWIERZCHNICTWO SŁUŻBOWE

jest zwierzchnikiem służbo-wym pracowników administra-cji rządowej, a także zwierzch-

nikiem korpusu służby cywilnej

STANOWIENIE AKTÓW PRAWNYCH

wydaje rozporządzenia oraz akty wewnętrznie obowiązujące

Tabl. 35



SAMORZĄD TERYTORIALNY – ZASADY KONSTYTUCYJNE(zob. Część I. Tabl. 10. Samorząd i jego istota oraz opracowania dotyczące samorządu terytorialnego w Części III.)

Tabl. 36. Samorząd terytorialny – zasady konstytucyjne

OSOBOWOŚĆ PRAWNA– jednostki samorządu teryto-

rialnego posiadają osobowość prawną

– przysługują im prawo własno-ści i inne prawa majątkowe

ZASADA WSPÓLNOTY SAMORZĄDOWEJ

ogół mieszkańców jednostek zasadni-czego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową Ustawy dookreślają: – wspólnota samorządowa (gmina)– lokalna wspólnota samorządowa

(powiat) – regionalna wspólnota samorządowa

(województwo)

OGÓLNA KLAUZULA KOMPETENCYJNA

samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych

SAMODZIELNOŚĆ I NIEZALEŻNOŚĆ SAMORZĄDU

– przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych sa-morząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność

– samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej

brak stosunku nadrzędności i podle-głości między jednostkami samorzą-dowymi– zakres działania samorządu woje-

wództwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy

– organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w po-stępowaniu administracyjnymSAMORZĄDOWA DEMOKRACJA

POŚREDNIA I BEZPOŚREDNIA

zasada reprezentacji przedstawicielskiej– jednostki samorządu terytorialnego

wykonują swoje zadania za pośred-nictwem organów stanowiących i wykonawczych

– wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym

– zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warun-ki ważności wyborów określa ustawa

– zasady i tryb wyborów oraz odwo-ływania organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa

– ustrój wewnętrzny jednostek samo-rządu terytorialnego określają, w gra-nicach ustaw, ich organy stanowiące

instytucja demokracji bezpośredniej – referendum samorządowe (lokalne)– członkowie wspólnoty samorządo-

wej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośred-nich organu samorządu terytorialne-go – zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa

PRAWO ZRZESZANIA SIĘ– gminy i powiaty mogą tworzyć związ-

ki w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych

– w drodze porozumienia gminy i powiaty mogą powierzać sobie określone zadania publiczne

– prawo udziału w międzynarodowych zrzeszeniach społeczności lokalnych i regionalnych

ZASADA DOMNIEMANIA KOMPETENCJI GMINY

gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego – niezastrze-żone dla innych jednostek samorządu terytorialnego

GMINA JAKO PODSTAWOWA JEDNOSTKA SAMORZĄDOWA– podstawową jednostką samorządu

terytorialnego jest gmina– inne jednostki samorządu regional-

nego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa (oznacza to, że mogą, ale nie muszą być utworzone, ale wyłącznie w drodze ustawowej)

obecnie trójstopniowy samorząd terytorialny:

– gmina (samorząd gminny)– powiat (samorząd powiatowy)– województwo (samorząd wojewódzki)

SAMODZIELNOŚĆ FINANSOWA– jednostkom samorządu terytorialnego

zapewnia się udział w dochodach pu-blicznych odpowiednio do przypadają-cych im zadań

– dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa

– jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie

NADZÓR NAD SAMORZĄDEM

– działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legal-ności (w przypadku zadań zleconych także celowości, gospodarności, rzetelności)

– organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izbyobrachunkowe

– Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samo-rządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy

– nad legalnością aktów prawa miejscowego jednostek samorządu kontrolę sprawują sądy administracyjne

Tabl. 36



Tabl. 37. Konstytucyjne zasady władzy sądowniczej

KONSTYTUCYJNE ZASADY WŁADZY SĄDOWNICZEJ

ZASADA INSTANCYJNOŚCIpostępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne

ZASADA UDZIAŁU OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

ustawa zapewnia udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (realizowana poprzez funkcję

ławnika, członka składu orzekającego przed sądami I instancji)

ZASADA JEDNOLITOŚCISądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu RP

jednolita struktura sądów obejmuje całe państwo

ZASADY O CHARAKTERZE PRAW CZŁOWIEKA

zasada prawa do sądukażdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrze-nia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd

zasada jawności– wyrok ogłaszany jest publicznie– wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze wzglę-

du na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny

zasada nullum crimen sine legeodpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia

zasada prawa do obrony– przepisy procesowe stwarzają gwarancje udziału w po-

stępowaniu sądowym, w czynnościach procesowych, zaskarżania orzeczeń (zakaz reformationis in peius)

– obrona formalna: każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszyst-kich stadiach postępowania, może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu

zasada domniemania niewinnościkażdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu

ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĄDU

NIEZALEŻNOŚĆ SĄDÓW

system sądów jest wy-odrębniony (trójpodział władzy) i niezależny od

innych organów;organy władzy wykonawczej

(Minister Sprawiedliwości) sprawują jedynie nadzór

nad administracją sądową

NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIÓW

sędziowie podlegają tylko Konstytucji i ustawom

aspekt pozytywny:bezstronność i swoboda orzeka-

nia na podstawie prawa

aspekt negatywny:uwolnienie sędziego od wszela-

kich nacisków z zewnątrz

GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI

sposób powoływania sędziego– sędziowie powoływani są przez Prezydenta RP na wniosek

Krajowej Rady Sądownictwa na czas nieoznaczony– na stanowisko sędziego może być powołana osoba, która

spełnia wysokie wymagania określone w ustawie

zasada nieusuwalności– sędziowie są nieusuwalni– złożenie sędziego z urzędu lub zawieszenie może nastąpić

jedynie na podstawie orzeczenia sądu w przypadkach usta-wowo określonych

– sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił, a także po osiągnięciu wieku emerytalnego, w trybie regulowanym

niedopuszczalność przeniesieniaprzeniesienie sędziego do innej siedziby lub na inne stanowi-sko następuje za jego zgodą (poza przesłankami obiektywnymi np. zniesienie sądu)

status materialny sędziegosędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpo-wiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków

niepołączalność i apolitycznośćsędziowie nie mogą sprawować mandatu poselskiego ani senator-skiego, sprawować funkcji we władzy wykonawczej (rządowej i sa-morządowej), należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów

immunitet sędziowski oraz nietykalnośćimmunitet formalny: sędzia nie może być, bez uprzedniej zgo-dy właściwego sądu, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolnościnietykalność: sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowe-go toku postępowania– o zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właści-

wego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego

Tabl. 37



Tabl. 38. Rodzaje sądów

RODZAJE SĄDÓW

SĄD WYJĄTKOWYmoże być ustanowiony

tylko na czas wojny

SĄD NAJWYŻSZYsprawuje nadzór nad działalnością sądów

powszechnych i sądów wojskowych w zakresie orzekania oraz wykonuje inne zadania

SĄDY POWSZECHNE

zasada generalnej właściwości

sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw

ustawowo zastrzeżonych dla wła-ściwości Sądu Najwyższego, sądów

wojskowych i sądów administra-cyjnych

SĄDY REJONOWE

SĄDY OKRĘGOWE

SĄDY APELACYJNE

SĄDY WOJSKOWE

orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy o przestępstwa popełnione przez: żoł-

nierzy w czynnej służbie wojskowej, pracowników cywilnych zatrudnionych

w jednostkach wojskowych oraz jeńców wojennych

SĄDY GARNIZONOWE

SĄDY OKRĘGOWE

SĄDY SZCZEGÓLNE

SĄDY ADMINISTRACYJNE

– sprawują kontrolę działalności admi-nistracji publicznej (w szczególności rozpatrują skargi na decyzje admini-stracyjne)

– orzekają o zgodności z Konstytucją i ustawami uchwał organów samorzą-du terytorialnego i aktów normatyw-nych terenowych organów admini-stracji rządowej

WOJEWÓDZKIE SĄDY ADMINISTRACYJNE

NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY

(zob. Część III. Prawo administracyjne)

Tabl. 38



Tabl. 39. Krajowa Rada Sądownictwa

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów

SKŁAD RADY

z urzędu

– Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego– Minister Sprawiedliwości– Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego– osoba powołana przez Prezydenta RP

reprezentanci środowiska sędziowskiego

15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych

kadencja członkówpocho-dzących z wyboru trwa4 lata

przedstawiciele polityczni

– 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów

– 2 członków wybranych przez Senat spośród senatorów

na czele Rady stoi przewodniczący i wiceprzewodniczący

wybrani przez radę ze swojego grona

SPOSÓB DZIAŁANIA

– Rada obraduje na posiedzeniach plenarnych

– kworum: do ważności uchwał Rady potrzebna jest obecność co najmniej 1/2 jej składu.

– uchwały: zapadają bezwzględną większością głosów, w gło-sowaniu jawnym

– odwołania: od uchwał Rady w sprawach indywidualnych przysługuje odwołanie do Sądu Najwyższego

SZCZEGÓŁOWE KOMPETENCJE

prawo wnioskowania do Trybunału Konstytucyjnego– podejmuje uchwały w sprawach wystąpienia do Trybuna-

tu Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów

opiniowanie i przedstawianie kandydatur na sędziów– rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu

sędziowskiego na stanowiskach sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz na stanowiska sędziowskie w sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i w sądach wojskowych

– przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym, sądach powszechnych, wojewódz-kich sądach administracyjnych i sądach wojskowych

inne: personalne, opiniodawcze oraz z zakresu etyki zawo-dowej

– rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziów w stan spoczynku– rozpatruje wystąpienia sędziów w stanie spoczynku o powrót

na stanowisko sędziowskie– wybiera rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów po-

wszechnych– wyraża opinie w sprawie powołania i odwołania prezesa albo

wiceprezesa sądu powszechnego albo sądu wojskowego– uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i czuwa nad

ich przestrzeganiemwypowiada się o stanie kadry sędziowskiej– opiniuje projekty aktów prawnych w sprawach wynagrodzeń

sędziowskich oraz przedstawia wnioski w tym zakresie– opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących sądow-

nictwa i sędziów– opiniuje programy szkolenia aplikantów sądowych, zakres

i sposób prowadzenia egzaminów sędziowskich i ustalania ich wyników

– opiniuje zasady oceny pracy asesorów sądowych– wyraża stanowisko w sprawach dotyczących sądów i sędziów,

wniesionych pod obrady Rady przez Prezydenta Rzeczypo-spolitej Polskiej oraz inne organy władzy publicznej i organy samorządu sędziowskiego

– czuwa nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej przez sędziów

kontrolnemoże zarządzić przeprowadzenie:– wizytacji sądu albo jego jednostki organizacyjnej,– lustracji pracy sędziego, którego indywidualna sprawa podle-

ga rozpatrzeniu przez Radę

Tabl. 39



Tabl. 40. Sąd Najwyższy

SĄD NAJWYŻSZYnaczelny organ władzy sądowniczej

ORGANIZACJA

ORGANY

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego powoływany

przez Prezydenta RP na6-letnią kadencję spośród

sędziów SN

Prezesi Sądu Najwyższegostoją na czele poszczegól-

nych izb

ORGANY SAMORZĄDU

Zgromadzenie Ogólne Sę-dziów Sądu Najwyższego

zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego

Kolegium Sądu Najwyż-szego

IZBY SN

izby rozstrzygają na zasadzie autonomii sprawy przekazane do ich kompetencji

IZBA CYWILNAIZBA KARNA

IZBA PRACY, UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I SPRAW PUBLICZNYCH

IZBA WOJSKOWA

SKŁADY ORZEKAJĄCE

skład podstawowySN orzeka w składzie 3 sędziów, chyba że ustawa stanowi

inaczej

skład 7 sędziów SN– rozpoznaje zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzy-

gnięcia przez skład podstawowy, który rozpoznając kasację lub inny środek odwoławczy, miał poważne wątpliwości co do wykładni prawa

– na podstawie wniosku o podjęcie uchwały (złożonego przez Pierwszego Prezesa SN, Rzecznika Praw Obywatelskich, Proku-ratora Generalnego), jeśli w orzecznictwie sądów powszech-nych, sądów wojskowych lub SN ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa

skład całej izby SN, skład połączonych izb SN, pełen skład SN

jeśli skład 7 sędziów uzna, że znaczenie dla praktyki sądowej lub powaga występujących wątpliwości to uzasadniają, może zagadnienie prawne lub wniosek o podjęcie uchwały przedsta-wić składowi izby, natomiast izba – składowi dwóch lub więcej izb albo pełnemu składowi Sądu Najwyższego

ZASADY PRAWNE

uchwały pełnego składu SN, składu połączonych izb oraz skła-du całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad praw-nych (skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej)

zasada prawna wiąże wszystkie składy orzekające SN

– jeżeli jakikolwiek skład SN zamierza odstąpić od zasady praw-nej, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzy-gnięcia pełnemu składowi izby – odstąpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izbę, przez połączone izby albo przez pełny skład SN wymaga ponownego rozstrzygnięcia w drodze uchwały odpowiednio przez właściwą izbę, połączone izby lub pełny skład SN

– jeżeli skład jednej izby SN zamierza odstąpić od zasady praw-nej uchwalonej przez inną izbę, rozstrzygnięcie następuje w drodze uchwały obu izb, izby mogą przedstawić zagadnie-nie prawne do rozpoznania przez pełny skład SN

KOMPETENCJE

sprawowanie wymiaru sprawiedliwości – rozpoznawanie kasacji przysługujących stronie od wyroku

lub postanowienia wydanego przez sąd II instancji i kończą-cego postępowanie w sprawie

– podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne budzące wątpliwości w konkretnej sprawie

– podejmowania uchwał mających na celu wyjaśnienie przepi-sów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbierzność w orzecznictwie

– rozpoznawanie innych spraw określonych w ustawach– SN na wniosek Prokuratora Generalnego unieważnia pra-

womocne orzeczenie wydane w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwili orzekania, jeżeli orzeczenie to nie może być wzruszo-ne w trybie przewidzianym w ustawach o postępowaniach sądowych

organ sądowej weryfikacji wyborów– rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzania

ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezy-denta RP, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego

opiniodawcze i sygnalizujące– opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych

dotyczących sądownictwa

Tabl. 40



Tabl. 41. Trybunał Konstytucyjny

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNYorgan władzy sądowniczej, powołany do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz

wykonywania innych zadań określonych w Konstytucji

KOMPETENCJESKŁAD TRYBUNAŁU

15 sędziów wybie-ranych przez Sejm

na 9 lat

kandydatów na stanowisko sędziego Trybunału przedsta-wia co najmniej 50 posłów lub Prezy-

dium Sejmu

uchwała Sejmu w sprawie wyboru

sędziego Trybunału zapada bezwzględną większością głosów

w obecności co najmniej 1/2 ogólnej

liczby posłów

prezesa, wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent RP spo-

śród dwóch kandyda-tów przedstawionych przez Zgromadzenie

Ogólne Sędziów Trybunału

INNE SPRAWY

orzeka w sprawachsporów kompeten-cyjnych pomiędzy

centralnymi konsty-tucyjnymi organami

państwa

orzeka w sprawach zgodności

z Konstytucją celów lub działalności

partii politycznych

na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwier-

dzenia przeszkody w sprawowaniu

urzędu przez Prezydenta RP, gdy

Prezydent nie jest w stanie zawiadomić

Marszałka Sejmu o niemożności spra-

wowania urzędu

w razie uznania przej-ściowej niemożności sprawowania urzędu

przez Prezydenta Trybunał powierza Marszałkowi Sejmu

tymczasowe wykony-wanie obowiązków

Prezydenta

KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI AKTÓW NORMATYWNYCH

KONTROLA ABSTRAKCYJNA KONTROLA KONKRETNA

KONTROLA UPRZEDNIA

(PREWENCYJNA)

na wniosek Prezydenta RP

stwierdza zgod-ność z Konstytucją

ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzyna-rodowej przed jej

ratyfikacją

PYTANIA PRAWNE

każdy sąd może przedstawić Trybuna-łowi pytanie prawne

co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfi-kowanymi umowami międzynarodowymi

lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na

pytanie prawne za-leży rozstrzygnięcie sprawy toczącej się

przed sądem

SKARGI KONSTYTUCYJNE

(zob. Skarga konstytucyjna)

KONTROLA NASTĘPCZA

na wniosek:

Prezydenta RP, Marszał-ka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezesa RM, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa NSA, Prokurato-ra Generalnego, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich,a także innych pod-miotów w zakresie ich właściwości

orzeka o:

– zgodności ustaw i umów międzynaro-dowych z Konstytucją

– zgodności ustaw z ratyfikowanymiumowami międzyna-rodowymi, których ratyfikacja wymagałauprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

– zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfi-kowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

Tabl. 41



orzeczenie Trybunału o niezgod-ności z Konstytucją, umową

międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie któ-rego zostało wydane prawomocne

orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub roz-strzygnięcie w innych sprawach,

stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji

lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych

w przepisach właściwych dla dane-go postępowania

zob.art. 145a KPAart. 4011 KPC

art. 540 § 2 KPK

Tabl. 42. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

ORZECZENIA TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne

PUBLIKACJA WEJŚCIE W ŻYCIE SĄ PODSTAWĄ WZNOWIENIA POSTĘPOWANIA

ORZECZENIA W SPRAWACH

– zgodności ustaw i umów między-narodowych z Konstytucją – zgodności ustaw z ratyfikowa-nymi umowami międzynarodo-wymi, których ratyfikacja wyma-gała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

– zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami mię-dzynarodowymi i ustawami,

– zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycz-nych

– skargi konstytucyjnej

podlegają niezwłocznemu ogłosze-niu w organie urzędowym, w któ-

rym akt normatywny był ogłoszony

jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienni-ku Urzędowym Rzeczypospolitej

Polskiej „Monitor Polski”

orzeczenia Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia

jednak Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej

aktu normatywnego

termin ten nie może przekroczyć 18 miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatyw-

ny – 12 miesięcy

w przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowyminieprzewidzianymi w ustawie bu-dżetowej, Trybunał określa termin utraty mocy obowiązującej aktu

normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów

Tabl. 42



Tabl. 43. Skarga konstytucyjna

ma prawo zwrócić się do sądu o usta-nowienie dla niego adwokata lub radcy

prawnego z urzędu

wniosek w tej sprawie należy złożyć do sądu rejonowego właściwego ze wzglę-du na miejsce zamieszkania skarżącego

SKARGA KONSTYTUCYJNA

każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyj-nego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ

administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji

skarga nie przy-sługuje w sprawie

uzyskania przez cudzoziemca

azylu w RP oraz przyznania statusu

uchodźcy

SKARGA MA CHARAKTER SFORMALIZOWANY

WARUNKI SKUTECZNOŚCI SKARGI

PRZEDMIOT SKARGI

przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie akt normatywny

w skardze konstytucyjnej można kwestio-nować wyłącznie regulację prawną,

która była podstawą orzeczenia godzącego w prawa lub wolności

WYMÓG WYCZERPANIA DROGI ODWOŁAWCZEJ

skarżący musi wykorzystać przysługujące mu w ramach postępowania sądowego lub administracyjnego środki zaskarżenia lub

środki odwoławcze

TERMIN

skargę należy złożyć w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji

lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia

PRZYMUS ADWOKACKI

skargę może dla skarżącego sporzą-

dzić wyłącznieadwokat lub rad-

ca prawny

samodzielnie we własnej sprawie

skargę może sporządzić sędzia, prokurator, nota-riusz, profesor lub doktor habilitowa-ny nauk prawnych

KOSZTY SKARGI

koszty sporządze-nia skargi przez

adwokata (radcę prawnego)

skarga jest wol-na od opłaty

sądowej

jeżeli skarżący, ze względu na sytuację majątkową, nie jest w stanie opłacić

kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej przez adwokata lub radcę

Tabl. 43



Tabl. 44. Trybunał Stanu

TRYBUNAŁ STANU

orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej oraz o odpowiedzialności za przestępstwa osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe

SKŁAD TRYBUNAŁU

przewodniczący(jest nim z urzędu

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego)

2 zastępców przewodni-czącego oraz

16 członków wybiera-nych przez Sejm spoza grona posłów i sena-

torów na czas kadencji Sejmu

zastępcy przewodniczą-cego oraz co najmniej

połowa członków powin-ni mieć kwalifikacje wy-magane do zajmowania

stanowiska sędziego

w I instancji Trybunał orzeka w skła-dzie: przewodniczący

i 4 członków

w II instancji Trybunał orzeka w skła-dzie: przewodniczący

i 6 członków, z wyłącze-niem składu z I instancji

PRZESTĘPSTWA

za czyny wypełniające znamiona przestępstwa Trybunał Stanu wymie-rza kary przewidziane w ustawach karnych

KARY WYMIERZANE ZA DELIKTY

KONSTYTUCYJNE

– w odniesieniu do Prezydenta – złożenie z urzędu, a w odnie-sieniu do pozostałych osób utratę zajmowa-nego stanowiska

– w odniesieniu do posłów pozbawienie mandatu poselskiego

– utratę czynnego i biernego prawa wy-borczego w wyborach Prezydenta, do Sejmu, do Senatu w wybo-rach do Parlamentu Europejskiego oraz do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,

– zakaz zajmowania kierowniczych sta-nowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowie-dzialnością w organach państwowych i w orga-nizacjach społecznych, – utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych

na czas od 2 do 10 lat

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNAponoszą ją wymienione osoby, które w związku z zajmo-

wanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędo-wania, chociażby nieumyślnie, naruszyły Konstytucję

lub ustawę

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA– Prezydent odpowiada tylko przed Trybunałem – członkowie RM za przestępstwa popełnione

w związku z zajmowanym stanowiskiem, jeżeli Sejm uznał łączne pociągnięcie do odpowie-dzialności konstytucyjnej i karnej za celowe

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PONOSZĄ

1) Prezydent Rzeczypo-spolitej Polskiej

może być postawiony w stan oskarżenia wyłącz-nie przez Zgromadzenie

Narodowe

2) Prezes Rady Ministrów oraz jej członkowie

3) Prezes Narodowego Banku Polskiego

4) Prezes Najwyższej Izby Kontroli

5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Tele-wizji

6) osoby, którym Pre-zes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem

7) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

8) posłowie i senatorowie, jeśli naruszą zakaz pro-wadzenia działalności gospodarczej z osiąga-niem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorial-nego lub nabywania tego majątku

prawo do pociągnięcia do odpowiedzialności

konstytucyjnej przysługuje wyłącznie Sejmowi

etap parlamentarny – postępowanie przed Ko-misją Odpowiedzialności

Konstytucyjnejwstępny wniosek o pocią-gnięcie do odpowiedzial-ności może być złożony przez: Prezydenta, 115

posłów, sejmową komisję śledczą

uchwała o pociągnięciu do odpowiedzialności

etap jurysdykcyjnypostępowanie przed Try-

bunałem z udziałem 2 oskarżycieli sejmowych

Tabl. 44



Tabl. 45. Najwyższa Izba Kontroli

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIK

NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

naczelny organ kontroli państwowej

działa na zasadach kolegialności

ORGANY NIK

Prezes NIKkieruje Najwyż-szą Izbą Kontroli

i odpowiada przed Sejmem za jej działal-

ność

powoływany przez Sejm za zgodą Senatu,

na 6 lat

Kolegium NIKPrezes NIK jako

przewodniczący, wiceprezesi i dy-rektor generalny

NIK oraz 14 człon-ków Kolegium

(7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicz-

nych oraz 7 dyrek-torów jednostek organizacyjnych

NIK)

podlega Sejmowi

m.in. przedkłada Sejmowi:– analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej– opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów– informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie

KONTROLUJE OBLIGATORYJNIE

KONTROLUJE FAKULTATYWNIE

PODMIOTY PAŃSTWOWEdziałalność organów admi-

nistracji rządowej, Naro-dowego Banku Polskiego, państwowych osób praw-

nych i innych państwowych jednostek organizacyjnych

legalnośćgospodarność

celowośćrzetelność

PODMIOTY SAMORZĄDOWEdziałalność organów samorządu

terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunal-nych jednostek organizacyjnych


rzetelność

PODMIOTY PRYWATNEdziałalność innych niż państwowe i samorządowe jednostek organi-

zacyjnych i podmiotów gospo-darczych w zakresie, w jakim wy-korzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finan-

sowych na rzecz państwa


KRYTERIA KONTROLI

DEPARTAMENTY (CENTRALNE)

DELEGATURY (TERENOWE)

Tabl. 45



Tabl. 46. Rzecznik Praw Obywatelskich

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICHstoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych

aktach normatywnych

STATUS PRAWNY RPO

NIEZAWISŁOŚĆ I NIEZALEŻNOŚĆ

– RPO jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem

– corocznie informuje Sejm i Senat o swo-jej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw czło-wieka i obywatela

GWARANCJE NIEZALEŻNOŚCI

zasady powoływania i odwoływania

– Rzecznik powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat (ta sama osoba nie może być Rzecznikiem więcej niż przez dwie kadencje)

– nieodwoływalność poza przypadkami określonymi w ustawie

nakaz apolityczności i ograniczenia aktyw-

ności publicznej– nie może należeć do

partii politycznej, związ-ku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godno-ścią jego urzędu

niepołączalność i ograniczenia

zawodowenie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych

immunitetRPO przysługuje immuni-tet formalny (procesowy) oraz prawo nietykalności

CHARAKTER WERTYKALNY NARUSZENIA

PRAW I WOLNOŚCIczynności RPO mogą dotyczyć tylko naruszenia praw na linii jed-nostka–organ władzy publicznej, nie zajmuje się on natomiast spo-rami między osobami fizycznymi(charakter horyzontalny)

KRYTERIA PODJĘCIA CZYNNOŚCI

– legalność działań i rozstrzygnięć administracji w odniesieniu do praw i wolności jednostki

– zasady współżycia i sprawiedli-wości społecznej

każdy ma prawo wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez

organy władzy publicznej (art. 80 Konstytucji RP)

ODFORMALIZOWANY WNIOSEK

– wolny od opłat– nie wymaga zachowania

szczególnej formy– minimum merytoryczne: po-

winien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy

PODJĘCIE CZYNNOŚCIRPO podejmuje czynności, jeżeli poweźmie wiadomość, wska-

zując na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela

z własnej inicjatywy

na wniosek organów sa-morządów

na wniosek Rzecznika Praw Dziecka

na wniosek obywateli lub ich organizacji

SWOBODA W PODEJMOWANIU SPRAWRPO nie jest związany wnioskiem, po zapoznaniu się z każ-dym skierowanym do niego wnioskiem, może:

podjąć sprawę

subsydiarność działania RPOpoprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania lub przekazać sprawę według właściwości

nie podjąć sprawy

zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy (zasada jawności postępowania RPO)

PODEJMUJĄC SPRAWĘ, RPO MOŻE:

samo-dzielnie prowadzić postę-powanie wyjaśnia-jące

zwrócić się o zbadanie sprawy do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokura-tury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej (obowiązek obligatoryjne-go współdziałania z RPO)

zwrócić się do Sejmu o zlece-nie NIK prze-prowadzenia kontroli dla zbadania okre-ślonej sprawy lub jej części

samodzielnie prowadząc postępowanie wyjaśniające, RPO ma m.in. prawo zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt sprawy oraz infor-macji o niej od organów i instytucji, sądów i prokuratury, zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii

PO ZBADANIU SPRAWY RPO MOŻE:

1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw 2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji winnej naruszenia praw3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad taką jednostką, z wnio-skiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi5) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wno-sić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach – na prawach przysługujących prokuratorowi,7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocne-go orzeczenia

OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI W WYMIARZE GENERALNYM

RPO może: 1) występować do właściwych organów z wnioskami o podję-cie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w spra-wach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela2) występować do Trybunału Kon-stytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych 3) zgłosić udział w postępowa-niu przed TK w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu4) występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyja-śnienie przepisów prawnych bu-dzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywoła-ło rozbieżności w orzecznictwie

Tabl. 46



Tabl. 47. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI– stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w ra-

diofonii i telewizji (definicja konstytucyjna)– stoi na straży wolności słowa w radiu i telewizji, samodzielności nadawców i intere-

sów odbiorców oraz zapewnia otwarty i pluralistyczny charakter radiofonii i telewizji (definicja ustawowa)

POZYCJA USTROJOWA

Rada jest niezależna od innych organów państwowych

sprawozdania– Rada składa Sejmowi, Senatowi i Pre-

zydentowi RP corocznie sprawozdanie ze swej działalności

– w przypadku odrzucenia sprawozda-nia zarówno przez Sejm, jak i Senat, kadencja członków Rady wygasa w ciągu 14 dni (po zatwierdzeniu przez Prezydenta RP)

ZADANIA

DUALISTYCZNY CHARAKTER

JAKO ORGAN KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA

JAKO ORGAN ADMINISTRACJI

– kontroluje i ocenia programy emito-wane przez nadawców z aksjologicz-nego punktu widzenia

– czuwa nad otwartym i plurali-stycznym charakterem radiofonii i telewizji

– może ingerować w działalność sponsorów i wprowadzać zakaz sponsorowania niektórych audycji lub stosowania niektórych metod sponsorowania

– organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych

– określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców

– podejmowanie, w zakresie prze-widzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpo-wszechnianie i rozprowadzanie programów

– wydawanie decyzji administra-cyjnych przez przewodniczącego Rady

– ustalanie wysokości opłat za udziele-nie koncesji oraz wpis do rejestru

powoływanie rad nadzorczych spółek telewizji publicznej (Telewizja Polska SA – TVP) oraz publicznej radiofonii (Polskie Radio SA oraz 17 spółek regionalnych Polskiego Radia)

STANOWIENIE PRAWA

wydawanie rozporządzeń podejmowanie uchwał w sprawach indywidualnych

PROJEKTOWANIE, OPINIOWANIE, ORGANIZOWANIE I WSPÓŁPRACA

– projektowanie w porozumieniu z Prezesem RM kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji

– opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodo-wych dotyczących radiofonii i telewizji

– inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji

– organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii i telewizji

– współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych

SKŁAD RADY

5 członków (po nowelizacji ustawy z 29.12.2005 r.) powoływanych w liczbie:

– 2 przez Sejm– 1 przez Senat– 2 przez Prezydenta RP

spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu (organ fachowców)

na czele Rady stoi przewodniczący wybierany przez członków rady ze swego grona

kadencjakadencja członków trwa 6 lat

GWARANCJE NIEZALEŻNOŚCI

apolityczność i ograniczenia aktywności

– członek Krajowej Rady nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalno-ści publicznej niedającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji

– członek nie może posiadać udziałów ani akcji spółki będącej producentem albo nadawcą radiowym lub telewi-zyjnym

ograniczenie możliwości odwołaniaczłonek może być odwołany tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie

Tabl. 47



Tabl. 48. Finanse publiczne

FINANSE PUBLICZNE

ZASADY OGÓLNE FINANSÓW PUBLICZNYCH

– zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż prze-widziany w projekcie ustawy budżetowej

– ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przezzaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa

– nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych,w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto

BUDŻET PAŃSTWA

Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej(w wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym)

ograniczenie inicjatywy ustawodawczejinicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium bu-dżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów

wyłączenie weta prezydenckiegow stosunku do ustawy budżetowej oraz ustawy o prowizorium budżetowym Prezy-dent RP nie może skorzytać z prawa weta (zob. Proces ustawodawczy)

tryb uchwalania ustawy budżetowej (szczególne terminy)– RM przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budże-

towego projekt ustawy budżetowej na rok następny (w wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu)

– Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia prze-kazania jej Senatowi

– Prezydent RP podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizo-rium budżetowym przedstawioną przez Marszałka

– w przypadku zwrócenia się Prezydenta RP do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżeto-wym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku

fakultatywne skrócenie kadencji Sejmujeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, może on w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu

SPRAWOZDANIE I ABSOLUTORIUM Z WYKONANIA BUDŻETU

– Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa

– Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozda-nia, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium

NARODOWY BANK POLSKIcentralny bank państwa– ustala i realizuje politykę pieniężną

oraz odpowiada za wartość pieniądza– bank emisyjny: przysługuje mu wy-

łączne prawo emisji pieniądza

ORGANY

Prezes NBPpowoływany przez Sejm na wniosek

Prezydenta RP, na 6 lat

Zarząd NBP

Rada Polityki Pieniężnej

skład:– Prezes NBP jako przewodniczący– osoby wyróżniające się wiedzą z za-

kresu finansów (organ fachowców) powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat (obecnie 9 członków)

główne zadania:

– ustala corocznie założenia polityki pie-niężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedło-żeniem przez RM projektu ustawy budżetowej

– w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej

Tabl. 48



STANY NADZWYCZAJNEmogą zostać wprowadzone w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki

konstytucyjne są niewystarczające

Tabl. 49. Stany nadzwyczajne

STAN WOJENNY STAN WYJĄTKOWY STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ

PRZESŁANKI WPROWADZENIA

w razie zewnętrznego zagroże-nia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umowy

międzynarodowej wynika zobowią-zanie do wspólnej obrony przeciw-

ko agresji

w razie zagrożenia konstytucyj-nego ustroju państwa, bezpie-

czeństwa obywateli lub porządku publicznego

w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii

technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich

usunięcia

ZASIĘG TERYTORIALNY I LIMIT CZASOWY

– wprowadzany na części albo na całym terytorium państwa

– brak limitu czasowego


– czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni

– przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni


– czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni

– przedłużenie stanu może nastą-pić za zgodą Sejmu

FORMA WPROWADZENIA

jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posie-

dzenie, Prezydent RP na wniosek RM może wydać rozporządzenia

z mocą ustawy

rozporządzenie Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów

– rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent RP przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia

– Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospo-litej i może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 1/2 ustawowej liczby posłów

rozporządzenie Rady Ministrów

Tabl. 49



Tabl. 50. System wyborczy

SYSTEM WYBORCZY

W ZNACZENIU SZEROKIM(sensu largo)

ogół zasad określających tryb przygotowania i przepro-wadzenia wyborów oraz

podziału mandatów

W ZNACZENIU WĄSKIM(sensu stricto)

zasady ustalania wyników wyborów i podziału mandatów

PRAWO WYBORCZE

RODZAJE SYSTEMÓW

WIĘKSZOŚCIOWY– w okręgu jednomandatowym mandat uzyskuje

kandydat, który zdobył największą liczbę głosów– w okręgach wielomandatowych mandaty otrzy-

mują kandydaci z listy, która otrzymała największą liczbę głosów

znajduje zastosowanie w wyborach do Senatu wybo-rach Prezydetna RP (bezwzględna większość) wybo-

rach wójtów (burmistrzów, prezydentów miast)w wyborach do rady w gminie liczącej do 20 000

mieszkańców

PROPORCJONALNYmoże być stosowany tylko przy okręgach wieloman-datowych,rozdziału mandatów między konkurujące listy dokonu-je się proporcjonalnie do odsetka uzyskanych głosówmetoda d’Hondta– liczbę głosów oddanych na poszczególne listy

wyborcze dzieli się przez kolejne liczby naturalne, a największe uzyskane ilorazy dają mandaty przy-sługujące poszczególnym ugrupowaniom

– stosowany w wyborach do Sejmu, wybór rady w gminie liczącej powyżej 20 000 mieszkańców, wyborach do rad powiatów, wyborach do sejmi-ków województw

inne metody: metoda St. Laguewersja podstawowa – głosy uzyskane przez poszcze-gólne listy dzieli się przez kolejne liczby nieparzystewersja zmodyfikowana – pierwszym dzielnikiem jest1,4w Polsce obecnie niestosowany (był stosowany w wy-borach do Sejmu)metoda Hare-Niemeyera – sprzyja małym i średnim ugrupowaniom, zastosowana w wyborach do Sejmu w 1991 r.

KLAUZULE ZAPOROWE (PROGI WYBORCZE)w podziale mandatów biorą udział tylko te ugrupo-wania, które uzyskały odpowiedni minimalny procent poparcia w skali kraju (5% głosów, 8% głosów dla ko-mitetów koalicyjnych w wyborach parlamentarnych, brak progu dla komitetów mniejszości narodowych)w wyborach samorządowych do rad miast na pra-wach powiatu, rad powiatu i sejmików województwa – próg 5% w skali danej jednostki

ZASADY KONSTYTUCYJNE

ZASADA POWSZECHNOŚCIprawo uczestniczenia w gło-sowaniu mają wszyscy doro-śli obywatele, którym prawo nie zabrania wzięcia udziału

w wyborach – występuje jedynie cenzus obywatel-

stwa i wiekuprawo do bycia wybranym

(bierne prawo wyborcze) jest ograniczone wyższym cen-zusem wieku (21 lat – poseł,

30 lat – senator, 35 lat – Prezydent RP)

ZASADA RÓWNOŚCIformalnie – każdy wyborca

dysponuje równą liczbą głosów

materialnie – zapewnia się równą siłę głosu każdego wyborcy (przez jednolitą

normę przedstawicielstwa, metodę wyznaczania

okręgów wyborczych oraz system wyborczy sensu

stricto)nie ma zastosowania w wy-

borach do Senatu

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

wyborcy dokonują wyboru swoich przedstawicieli

bezpośrednio, bez udziału pośredników

ZASADA TAJNOŚCI GŁOSOWANIA

wyborca ma możliwość pod-jęcia decyzji w warunkach zapewniających tajemnicę

W ZNACZE-NIU PRZED-MIOTOWYM

ogół obowiązują-cych norm prawnych regulujących tryb wyboru organów przedstawi-cielskich

W ZNACZE-NIU PODMIO-

TOWYM

określone nor-mami praw-nymi (prawem wyborczym w znaczeniu przedmio-towym) uprawnienia obywateli do udziału w wy-borach

FUNKCJE PRAWA WYBORCZEGO

FUNKCJA KREACYJNAkształtowanie przez wyborców skła-du personalnego organów przedsta-

wicielskich

FUNKCJA POLITYCZNO-PROGRAMOWA

wyrażenie przez wyborców poparcia dla określonego programu

politycznego

FUNKCJA LEGITYMUJĄCAsuweren (naród) udziela elektom

prawnego i moralno-politycznego tytułu do sprawowania powierzonej

im władzy

FUNKCJA INTEGRACYJNAzespolenie zbiorowo określane-

go podmiotu władzy suwerennej przez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania

jego woli

FUNKCJA PETRYFIKACYJNAprzez treść norm prawa wyborcze-

go zmierza się do wykreowania i zdeterminowania kształtu systemu partyjnego (np. zapobiegania nad-

miernemu rozdrobnieniu)

Tabl. 50



Tabl. 51. Organy wyborcze

ORGANY WYBORCZE

WYBORY DO SEJMU I SENATU

OKRĘGOWE KOMISJE WYBORCZE OBWODOWE KOMISJE WYBORCZE

powoływane przez PKWskład: 7–11 sędziów, z urzędu jako przewodniczący komisarz wyborczy

powoływana przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta)skład: 6–10 osób spośród kandydatów zgłoszonych przez komitety wyborcze oraz jedną osobę wskazaną przez wójta lub burmistrza (prezydenta miasta)

główne zadania:– rejestrowanie okręgowych list kandy-

datów na posłów oraz kandydatów na senatorów

– ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu wyborczym

główne zadania:– przeprowadzenie głosowania w ob-

wodzie– ustalenie wyników głosowania w ob-

wodzie i przekazanie ich właściwej okręgowej komisji wyborczej

WYBORY SAMORZĄDOWE (DO RAD GMIN, RAD POWIATÓW I SEJMIKÓW WOJEWÓDZTW)

TERYTORIALNE KOMISJE WYBORCZE(gminne, wojewódzkie i powiatowe)

OBWODOWE KOMISJE WYBORCZE

powoływane przez komisarza wyborczegoskład: 7–9 osób spośród wyborców zgło-szonych przez komitety wyborcze (w skład komisji wyborczej wojewódzkiej, powia-towej oraz komisji wyborczej w mieście na prawach powiatu wchodzi z urzędu, jako przewodniczący, sędzia wskazany przez prezesa sądu okręgowego)

powoływane przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) skład: 7–9 osób spośród wyborców zgłoszonych przez komitety wyborcze oraz jedną osobę wskazaną przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) spośród pracowników samorządowych gminy lub gminnych jednostek organizacyjnych

główne zadania:– rejestrowanie kandydatów na radnych– ustalenie wyników głosowania i wyni-

ków wyborów i ich ogłaszanie– rozpatrywanie skarg na działanie obwo-

dowych komisji wyborczych

główne zadania:– przeprowadzenie głosowania w ob-

wodzie– ustalenie wyników głosowania w ob-

wodzie i podanie ich do publicznej wiadomości oraz przesłanie wyników głosowania do właściwej terytorialnej komisji wyborczej

WYBORY WÓJTA (BURMISTRZA, PREZYDENTA MIASTA)

– wybory przeprowadzają komisje powołane do przeprowadzenia wyborów do rad gmin (gminne komisje wyborcze), głosowanie odbywa się w obwodowych komisjach wyborczych

– organizacja i nadzór nad wyborami należą do PKW oraz wojewódzkich komisarzy wyborczych

WYBORY PREZYDENTA RP

OKRĘGOWE KOMISJE WYBORCZE OBWODOWE KOMISJE WYBORCZE

powoływane przez PKWskład: 5 sędziów, z urzędu jako przewodni-czący wojewódzki komisarz wyborczy

powołane przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta)skład: 5–9 osób, spośród wyborców oraz osoba wskazana przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) spośród pracowników samorządowych gminy lub gminnych jednostek organizacyjnych. Zadania jak przy wyborach samorządowych.

główne zadania:– ustalanie zbiorczych wyników głosowa-nia i przekazanie ich wraz z protokołami obwodowych komisji wyborczych do PKW

PAŃSTWOWA KOMISJA WYBORCZAstały, najwyższy organ wyborczy

właściwy w sprawach przeprowadza-nia wyborów

SKŁADskład PKW powołuje postanowieniem Prezydent RP:3 sędziów TK wskazanych przez Prezesa TK3 sędziów SN wskazanych przez Pierwszego Prezesa SN3 sędziów NSA wskazanych przez Prezesa NSA

GŁÓWNE ZADANIA1) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów prawa wyborczego2) sprawowanie nadzoru nad prowa-dzeniem i aktualizowaniem rejestru wyborców oraz sporządzaniem spisów wyborców3) powoływanie i odwoływanie innych organów wyborczych4) w wyborach Prezydenta RP – rejestrowanie kandydatów na Prezydenta RP i ogłaszanie danych o kandydatach umieszczonych na liście kandydatów5) zapewnia przygotowanie, organi-zację oraz przeprowadzenie referen-dum ogólnokrajowego6) rozpatrywanie skarg na działalność okręgowych komisji wyborczych7) ustalanie oraz podanie do publicznej wiadomości wyników wyborów do Sejmu i Senatu, wyborów Prezydenta RP, wyborów do Parlamentu UE, wyniku referendum ogólnokrajowego

KOMISARZ WYBORCZY

– jest pełnomocnikiem PKW wyzna-czonym na obszar stanowiący część jednego województwa

– komisarzy powołuje PKW w każ-dym województwie w liczbie od 2 do 6 spośród sędziów (także w stanie spoczynku – poniżej 70 lat), na okres 5 lat (i może być ponownie wybrany tylko raz)

główne zadania: powoływanie, rozwią-zywanie i przewodniczenie właściwym komisjom wyborczym; nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego; rozpatrywanie skarg na działalność komisji; uprawnienia koordynacyjne; składanie sprawozdań PKW

Tabl. 51



Tabl. 52. Wybory do Sejmu i Senatu – zarys

WYBORY DO SEJMU I SENATU – zarys

SEJM – 460 posłów SENAT – 100 senatorów

BIERNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO DO BYCIA WYBRANYM)

posłem może zostać obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy

21 lat

senatorem może zostać obywatel polski, mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy

30 lat

nie można kandydować równocześnie do Sejmu i do Senatu

wybory są

– powszechne – równe – bezpośrednie – proporcjonalne – głosowanie jest tajne

CZYNNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO DO WYBIERANIA)

przysługuje każdemu obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat

nie mają prawa wybierania osoby:1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu2) pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu3) ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu

wybory są

– powszechne – bezpośrednie – głosowanie jest tajne

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWYmandaty otrzymują kandydaci, którzy otrzymają

w okręgu największą liczbę głosów

SYSTEM PROPORCJONALNYmandaty dzieli się pomiędzy komitety wyborcze pro-

porcjonalnie do uzyskanych głosów

ROZDZIAŁ MANDATÓWmetoda d’Hondta

PRÓG MINIMALNEGO POPARCIAw podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględ-nia się wyłącznie okręgowe listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co

najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju (8% dla komitetów koalicyjnych)

nie dotyczy komitetów mniejszości narodowych

Tabl. 52



Tabl. 53. Wybory do Sejmu i Senatu – część I

WYBORY DO SEJMU I SENATU – część I

SEJMwybiera się 460 posłów

SENATwybiera się 100 senatorów

5-przymiotnikowe: powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne, w głosowaniu tajnym

powszechne, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym

CZYNNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO DO WYBIERANIA)przysługuje każdemu obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat

nie mają prawa wybierania osoby:1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu2) pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu3) ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu

BIERNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO DO BYCIA WYBRANYM)

posłem może zostać obywatel polski mający prawo wybiera-nia, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat

senatorem może zostać obywatel polski mający prawo wy-bierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat

nie mają prawa wybieralności osoby, wobec których wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybie-ralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2 ustawy z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeń-

stwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (ustawa lustracyjna)

nie można kandydować równocześnie do Sejmu i do Senatu

ZARZĄDZENIE WYBORÓW

wybory zarządza postanowieniem Prezydent RPnie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu– wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu[w razie skrócenia kadencji Sejmu wyznaczając ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od wejścia w życie

uchwały (postanowienia) o skróceniu kandecji]– w postanowieniu określa się kalendarz wyborczy (harmonogram czynności niezbędnych w toku postępowania wyborczego)

OBWODY I OKRĘGI WYBORCZE

– stałe obwody wyborczegłosowanie w wyborach przeprowadza się w stałych obwodach głosowania utworzonych na obszarze gminy na podstawie przepisów ustawy z 16.7.1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw– obwody głosowania w szpitalach i w zakładach pomocy społecznejobligatoryjne: jeżeli w dniu wyborów będzie w nich przebywać co najmniej 50 wyborcówfakultatywne: przy mniejszej liczbie wyborców po zasięgnięciu opinii kierownictwa danej jednostki – obwody głosowania dla wyborców przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych– obwody głosowania dla obywateli polskich przebywających za granicą– obwody głosowania dla wyborców przebywających na polskich statkach morskichznajdujących się w podróży w okresie obejmującym dzień wyborów, jeżeli przebywa na nich co najmniej 15 wyborców i jeżeli istnieje możliwość przekazania właściwej okręgowej komisji wyborczej wyników głosowania niezwłocznie po jego zakończeniu

OKRĘGI W WYBORACH DO SEJMU– wielomandatowe okręgi wyborcze– w okręgu wyborczym wybiera się co najmniej 7 posłów– ustalenia liczby posłów wybieranych w poszczególnych okrę-gach wyborczych oraz podziału województw na okręgi wyborcze dokonuje się według jednolitej normy przedstawicielstwa, ob-liczonej przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez ogólną liczbę posłów wybieranych w okręgach wyborczych

aktualnie wydzielonych jest 41 okręgów wyborczych

OKRĘGI W WYBORACH DO SENATU– okręg wyborczy obejmuje obszar województwa lub jego części– w okręgu wyborczym wybiera się od 2 do 4 senatorów– jeśli województwo nie jest jednym okręgiem wyborczym do Sej-mu, to liczbę senatorów wybieranych w okręgu wyborczym ustala się, uwzględniając jednolitą wojewódzką normę przedstawiciel-stwa, którą określa się, dzieląc liczbę mieszkańców województwa przez liczbę senatorów wybieranych w danym województwie

aktualnie wydzielonych jest 40 okręgów wyborczych

Tabl. 53



Tabl. 54. Wybory do Sejmu i Senatu – część II

WYBORY DO SEJMU I SENATU – część II

KOMITETY WYBORCZE

kandydatów na posłów i senatorów mają prawo zgłaszać partie polityczne oraz wyborcypoprzez komitety:

komitet wyborczy partii politycznej

jego funkcję pełni organ partii upoważ-niony do jej reprezen-towania na zewnątrz

koalicyjny komitet wyborczy

wykonuje czynności wyborcze w imie-niu koalicji wyborczej, utworzony przez

organy partii politycznych wchodzą-cych w jej skład, upoważnione do

reprezentowania partii na zewnątrz

komitet wyborców

utworzony przez obywateli polskich w liczbie co najmniej 15

– potrzebne jest zebranie co najmniej 1000 podpisów obywateli mających prawo wy-bierania, popierających utworzenie komitetu

ZAWIADOMIENIEkomitety zawiadamiają PKW do 50 dnia przed dniem wyborów o zamiarze zgłoszenia kandydatów na posłów

i senatorów, a w przypadku koalicyjnego komitetu wyborczego i komitetu wyborców – o ich powstaniu, dołącza-jąc odpowiednie informacje i dokumenty

jeśli zawiadomienie spełnia warunki określone w ustawie, PKW w termi-nie 3 dni od dnia jego doręczenia postanawia o przyjęciu zawiadomienia

komitety wyborcze mogą wykonywać czynności wyborcze po wyda-niu przez PKW postanowienia o przyjęciu zawiadomienia

jeśli zawiadomienie wykazuje wady, PKW wzywa do ich usunięcia w termi-nie 5 dni, a w przypadku ich nieusunię-cia odmawia przyjęcia zawiadomienia

na postanowienie PKW służy skarga do Sądu Najwyższego

ZGŁASZANIE LIST KANDYDATÓW

DO SEJMU– komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wy-

borczym jedną okręgową listę kandydatów na posłów– kandydować można tylko w jednym okręgu wybor-

czym i tylko z jednej listy okręgowej– liczba kandydatów na liście nie może być mniejsza

niż liczba posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym i większa niż dwukrotność liczby posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym

– lista okręgowa powinna być poparta podpisami co najmniej 5000 wyborców stale zamieszkałych w da-nym okręgu wyborczym

DO SENATU– komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu

wyborczym najwyżej tylu kandydatów na senatorów, ilu senatorów jest wybieranych w danym okręgu wyborczym

– zgłoszenia każdego kandydata na senatora dokonuje się odrębnie, jeżeli komitet wyborczy zgłasza więcej niż jednego kandydata na senatora, to zgłoszenie każdego z kandydatów musi być poparte odrębnie podpisami wyborców

– zgłoszenie kandydata na senatora powinno być po-parte podpisami co najmniej 3000 wyborców

listy zgłaszają do okręgowych komisji wyborczych pełnomocnicy komitetów wyborczych najpóźniej do 40 dnia przed wyborami

okręgowa komisja wyborcza rejestruje listy spełniające wymogi ordynacji

LOSOWANIE NUMERÓW LISTPaństwowa Komisja Wyborcza (PKW) na podstawie protokołów rejestracji list okręgowych przyznaje w drodze

losowania, najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów, jednolity numer dla list tego samego komitetu wyborczego, zarejestrowanych więcej niż w jednym okręgu wyborczym

Tabl. 54



Tabl. 55. Wybory do Sejmu i Senatu – część III

WYBORY DO SEJMU I SENATU – część III

GŁOSOWANIE

głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej w ciągu jednego dnia, bez przerwy, między godziną 6.00 a 20.00 (głosowanie w obwodach głosowania utworzonych na polskich statkach morskich oraz za granicą odbywa się między godziną 6.00

a 20.00 czasu miejscowego)

SEJM SENAT

wyborca głosuje tylko na jedną listę okręgową, stawiając na karcie do głosowania znak „x” w kratce z lewej strony obok nazwiska jednego z kandydatów z tej listy, przez co wskazuje

jego pierwszeństwo do uzyskania mandatu

– wyborca głosuje na określonych kandydatów, stawiając znak „x” w kratce z lewej strony obok nazwisk najwyżej tylu kandy-datów, ilu senatorów jest wybieranych w okręgu wyborczym

– wyborca może głosować na mniejszą liczbę kandydatów, ani-żeli wynosi liczba senatorów wybieranych w danym okręgu wyborczym

USTALENIE WYNIKÓW WYBORÓW

SEJM SENAT

SYSTEM PROPORCJONALNYmandaty dzieli się pomiędzy komitety wyborcze proporcjonal-

nie do uzyskanych głosów

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWYmandaty otrzymują kandydaci którzy otrzymają w okręgu

największą liczbę głosów

za wybranych na senatorów w danym okręgu wyborczym uważa się tych kandydatów, którzy otrzymali kolejno najwięcej

oddanych głosów ważnychPRÓG MINIMALNEGO POPARCIA

w podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się wyłącznie okręgowe listy kandydatów na posłów tych

komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju (8% dla komitetów

koalicyjnych)

progu nie muszą przekraczać komitety mniejszości narodowych

(pod warunkiem złożenia oświadczenia do PKW najpóźniej w 5 dniu przed dniem wyborów)

ROZDZIAŁ MANDATÓWmetoda d’Hondta

(preferująca silniejsze ugrupowania)

okręgowa komisja wyborcza dokonuje podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy okręgowe w sposób następujący:

– liczbę głosów ważnych oddanych na każdą z tych list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez: 1; 2; 3; 4 i dalsze kolejne liczby aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między te listy

– każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalo-nego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych

– mandaty przypadające danej liście okręgowej uzyskują kan-dydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów

WAŻNOŚĆ WYBORÓW

STWIERDZENIE WAŻNOŚCI WYBORÓW

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez PKW oraz opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów, rozstrzyga o ważności wy-borów oraz o ważności wyboru posła lub senatora, przeciwko któremu wniesiono protest w formie uchwały, nie później niż w 90 dniu po dniu wyborów, na posiedzeniu z udziałem Proku-ratora Generalnego i Przewodniczącego PKW

PROTESTY WYBORCZE

– mogą być wnoszone z powodu dopuszczenia się przestępstwa prze-ciwko wyborom lub naruszenia przepisów Ordynacji dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów

– protest wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów PKW w Dzienniku Ustaw RP

– Sąd Najwyższy rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępo-waniu nieprocesowym i wydaje, w formie postanowienia, opinię w sprawie protestu

Tabl. 55



Tabl. 56. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

WYBORY PREZYDENTA RP

powszechne, równe, bezpośrednie, głosowanie tajne

CZYNNE PRAWO WYBORCZE

obywatele polscy ko-rzystający z pełni praw wyborczych do Sejmu

BIERNE PRAWO WYBORCZEobywatel polski korzystający z pełni praw wyborczych do Sejmu, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat

KADENCJA PREZYDENTA RP– Prezydent RP jest wybierany na pięcioletnią kadencję

i może być ponownie wybrany tylko raz– ustępujący Prezydent RP kończy urzędowanie z chwilą

złożenia przez nowo wybranego Prezydenta RP przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym


Marszałek Sejmu postanowieniem:– zarządza wybory nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta RP (w ra-

zie opróżnienia urzędu Marszałek zarządza wybory nie później niż w 14 dniu po opróżnieniu urzędu)– wyznacza datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upły-

wem kadencji urzędującego Prezydenta (w razie opróżnienia urzędu wyznacza datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadają-cy w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów)

– po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej ustala kalendarz wyborczy

ZGŁASZANIE KANDYDATÓWkandydata na Prezydenta RP zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu

KOMITETY WYBORCZE– utworzenie komitetu wyborczego (co najmniej 15 obywateli)– zgłoszenie komitetu do rejestracji w Państwowej Komisji Wyborczej (po-

wino zawierać m.in. dane komitetu i jego pełnomocnika, pisemną zgodę kandydata na kandydowanie – składa on dodatkowo przed PKW oświad-czenie lustracyjne, wykaz 1000 obywateli popierających kandydata )

– z chwilą zarejestrownia komitet nabywa osobowość prawną

zgłoszenia kandydata dokonuje pełnomocnik komitetu najpóźniej w 45 dniu przed wyborami

ZGŁOSZENIE KANDYDATApowinno zawierać:

– imiona, nazwisko, wiek i miejsce zamieszkania zgłaszanego kandydata wraz ze wskazaniem jego ewentualnej przynależności do partii politycznej

– nazwę komitetu oraz imię, nazwisko i adres pełno-mocnika oraz pełnomocnika finansowego

– wykaz 100 000 obywateli popierających kan-dydata

protesty wyborcze, które mogą być składane w ciągu 3 dni od ogłoszenia wyników wyborów, i ważność wyborów Prezydenta RP stwierdza Sąd Najwyższy nie później niż w 30 dniu po podaniu wyników wyborów do wiadomości publicznej przez PKW

GŁOSOWANIE

głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej w ciągu jednego dnia bez przerwy, między godziną 6.00 a 20.00

wyborca osobiście oddaje głos na jednego z kandydatów, którego na-zwisko znajduje się na karcie do głosowania, przez postawienie w kratce z lewej strony obok jego nazwiska znaku „x”

WYNIK WYBORÓW

PONOWNE GŁOSOWANIE14 dnia po pierwszym głosowaniu

w ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród 2 kandy-datów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę głosów

wybrany zostaje kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów

jeżeli żaden z kandyda-tów nie uzyska więcej niż połowę ważnie oddanych głosów

WIĘKSZOŚĆ BEZWZGLĘDNAwybrany zostaje kan-dydat, który uzyskał ponad połowę ważnie oddanych głosów

Tabl. 56



Tabl. 57. Wybory samorządowe do rad gmin (miast), rad powiatów i sejmików województw – część I

WYBORY SAMORZĄDOWE DO RAD GMIN (MIAST), RAD POWIATÓW I SEJMIKÓW WOJEWÓDZTW – część I

powszechne, równe, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym– większościowe (rady gmin do 20 000 mieszkańców)– proporcjonalne (rady gmin powyżej 20 000 mieszkańców, rady powiatów, sejmiki województw)


OBYWATELE POLSCYobywatele mający prawo wybierania do Sejmu

OBYWATELE UE– który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, stale zamieszkuje na obszarze działania

danej jednostki samorządu – prawa wybierania nie ma obywatel UE niebędący obywatelem polskim pozbawiony prawa

wybierania w państwie członkowskim UE, którego jest obywatelem

gdy zostali wpisani do stałego rejestru wyborców przed lub w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień głosowania, jeżeli ukończył 18 lat w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień wyborów lub w dniu głosowania

przy ustalaniu faktu stałego zamieszkania dla potrzeb niniejszej ustawy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego: miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu

BIERNE PRAWO WYBORCZE

przysługuje osobie mającej czynne prawo wyborcze

można kandydować tylko do jednego z organów jednostek samorządu

nie mają prawa wybieralności osoby:– karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego– wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestęp-

stwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego– wobec których wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności w związku z ustawą lustracyjną – obywatele UE niebędący obywatelami polskimi pozbawionymi prawa wybieralności w państwie członkowskim UE, którego są

obywatelami


– wybory zarządza rozporządzeniem Prezes Rady Ministrów nie później niż na 30 dni przed upływem kadencji rad (w razie koniecz-ności przeprowadzenia wyborów danej rady przed upływem kadencji z przyczyn określonych w ustawach, wybory zarządza się i przeprowadza w ciągu 90 dni od wystąpienia tej przyczyny) oraz określa kalendarz wyborczy

– datę wyborów wyznacza się na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 60 dni po upływie kadencji rad

USTALENIE LICZBY RADNYCH

liczbę radnych wybieranych do rad ustala, odrębnie dla każdej rady, wojewoda, po porozumieniu z komisarzem wyborczym stosowa-nie do przepisów Ordynacji i ustaw samorządowych

OBWODY GŁOSOWANIA

głosowanie w wyborach do rad przeprowadza się w stałych i odrębnych obwodach głosowania utworzonych na obszarze gminy

obwody stałe – podziału gminy na stałe obwody głosowania

dokonuje rada gminy na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta)

– stały obwód głosowania powinien obejmować od 500 do 3000 mieszkańców (mniejsza liczba możliwa w przypadkach uzasadnionych warunkami lokalnymi)

obwody odrębne– tworzone przez radę gminy na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta

miasta) najpóźniej w 35 dniu przed dniem wyborów– w szpitalu, zakładzie pomocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie

śledczym, jeżeli w dniu wyborów będzie w nim przebywać co najmniej 15 wyborców objętych rejestrem wyborców w gminie, na terenie której położona jest wymieniona jednostka

Tabl. 57



Tabl. 58. Wybory samorządowe do rad gmin (miast), rad powiatów i sejmików województw – część II

WYBORY SAMORZĄDOWE DO RAD GMIN (MIAST), RAD POWIATÓW I SEJMIKÓW WOJEWÓDZTW – część II

KOMITETY WYBORCZE

komitet wyborczy partii politycznej;

koalicyjny komitet wyborczy

jego funkcję pełni organ partii upo-ważniony do jej reprezentowania na zewnątrz

stowarzyszenia i organizacje społeczne

funkcję komitetu wyborcze-go organizacji pełni organ organizacji upoważniony do reprezentowania jej na zewnątrz

komitet wyborców

obywatele mający prawo wybierania w liczbie co najmniej 5

zawiadomieniePKW do 50 dnia przed dniem wyborów

zawiadomienie PKW do 50 dnia przed dniem wyborów tylko w przypadku, gdy ko-mitet wyborczy organizacji zamierza zgłosić kandyda-tów na radnych w więcej niż w jednym województwie

zgłoszenie nie-wymagane, jeśli komitet zgłasza kandydatów tylko w gminie do 20 000 mieszkańców

zawiadomienie wła-ściwego komisarza wyborczego po ze-braniu co najmniej 20 podpisów w ter-minie 50 dni przed dniem wyborów

zawiadomienie PKW, jeśli komitet zamierza zgłosić kandydatów na radnych w więcej niż w jednym województwie, po zebraniu co najmniej 1000 podpisów obywateli mających prawo wybierania, w ter-minie 50 dni przed dniem wyborów

każda zgłaszana lista kandydatów powinna być poparta podpisami:– co najmniej 25 wyborców – jeżeli dotyczy zgłoszenia w gminie

liczącej do 20 000 mieszkańców– co najmniej 150 wyborców – jeżeli dotyczy zgłoszenia w gminie

liczącej powyżej 20 000 mieszkańców

ZGŁASZANIE KANDYDATÓW NA RADNYCH

RADY GMINY (MIASTA)

– komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym tylko jedną listę kandydatów

– kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym i tylko z jednej listy kandydatów

lista kandydatów w wyborach do rady:– w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców może zawierać

najwyżej tyle nazwisk kandydatów, ilu radnych jest wybieranych w danym okręgu wyborczym

– w gminie liczącej powyżej 20 000 mieszkańców nie może za-wierać mniej niż 5 nazwisk kandydatów, nie więcej niż dwukrot-ność liczby radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym

RADY POWIATU

do zgłaszania i rejestro-wania list kandydatów na radnych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zgłaszania i reje-strowania list kandydatów do rad gmin w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców

SEJMIKU WOJEWÓDZTWA

do zgłaszania i rejestro-wania list kandydatów na radnych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zgłaszania i reje-strowania list kandydatów do rad gmin w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców

w razie zarządzenia wyborów do rad powiatów na ten sam dzień, na który zarządzono wybory do rad gmin, komitety wyborcze zgłaszające listy kandyda-tów w wyborach do rad powiatów mogą zgłaszać również listy kandydatów na radnych do rad gmin

w razie zarządzenia wyborów do sejmików województw na ten sam dzień, na który zarządzono wybory do rad powia-tów, komitety wyborcze zgłaszające kandydatów w wyborach do sejmiku województwa mogą zgłaszać również kandy-datów na radnych do rad powiatów

zgłoszenie listy do gminnej komisji wyborczej, najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów, wraz z wykazem osób popierających listę

grupy list dwa lub więcej komitety wyborcze mogą w drodze umowy utworzyć jedną grupę list kandydatów w danej jednostce samorządu terytorialnego (z wyłączeniem wyborów do rad gmin liczących do 20 000 mieszkańców) w celu wspólnego udziału w podziale mandatów między listy kandydatów

Tabl. 58



Tabl. 59. Wybory samorządowe do rad gmin (miast), rad powiatów i sejmików województw – część III

GŁOSOWANIE

głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej, między godziną 6.00 a 20.00, bez przerwy

DO RADY GMINY DO RADY POWIATU DO SEJMIKU WOJ.

w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców

– wyborca głosuje na określonych kandydatów, stawiając znak „x” w kratce z lewej strony obok nazwisk najwyżej tylu kandydatów, ilu radnych jest wybieranych w danym okręgu wyborczym

– wyborca może głosować na określonych kandydatów bez względu na to, na jakich listach nazwiska ich są umieszczone

w gminie powyżej 20 000 mieszkańców

– wyborca głosuje tylko na jed-ną listę kandydatów, stawiając znak „x” w kratce z lewej strony obok nazwiska jednego z kan-dydatów z tej listy, przez co wskazuje jego pierwszeństwo do uzyskania mandatu

wyborca głosuje tylko na jedną, określoną listę kandydatów, stawiając znak „x” w kratce z lewej strony obok nazwiska jednego z kandydatów z tej listy, przez co wskazuje jego pierwszeństwo do uzyskania mandatu

WYBORY SAMORZĄDOWE DO RAD GMIN (MIAST), RAD POWIATÓW I SEJMIKÓW WOJEWÓDZTW – część III

USTALANIE WYNIKÓW WYBORÓW

DO RADY GMINY DO RADY POWIATU DO SEJMIKU WOJ.

w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców

w gminie powyżej 20 000 mieszkańców

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY

– o wyborze na radnego rozstrzy-ga liczba ważnie oddanych głosów na poszczególnych kandydatów

– w wyborach do rady w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców za wybranych w da-nym okręgu wy-borczym uważa się tych kandydatów, którzy otrzymali kolejno największą liczbę ważnie odda-nych głosów

SYSTEM PROPORCJONALNYpodziału mandatów pomiędzy listy kandydatów lub grupy list dokonuje się proporcjonalnie do łącznej liczby ważnie oddanych głosów odpowiednio na kandydatów danej listy albo grupy list

PROGI WYBORCZE

– w podziale mandatów uczestniczą listy kandydatów tych komitetów wyborczych, na których listy w skali gminy oddano co najmniej 5% ważnie oddanych głosów

– w przypadku grup list, w podziale mandatów uczestniczą grupy list, na które oddano w skali gminy co najmniej 10% ważnie oddanych głosów

PROGI WYBORCZE

– próg dla list w skali województwa: 5%

– próg dla grup list: 15%

Metoda d’ Hondta – liczbę głosów ważnie oddanych na każdą z list albo grupę list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez

1; 2; 3; 4; 5 i dalsze kolejne liczby, aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między listy lub grupy list;

– każdej liście lub grupie list przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych

Metoda Sainte-League’a– w przypadku grupy list, liczbę głosów ważnie oddanych na listy wchodzące w skład grupy dzieli się

kolejno przez 1; 3; 5; 7 i dalsze kolejne nieparzyste liczby, aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdziele-nia między listy w ramach grupy list

– każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile przypada jej liczb kolejno największych spośród szeregu ilorazów ustalonego w powyższy sposób

WAŻNOŚĆ WYBORÓW

WAŻNOŚĆ WYBORÓW

właściwy miejscowo sąd okręgowy rozpoznając protesty rozstrzyga o ważności wybo-rów oraz o ważności wyboru radnego

PROTESTY WYBORCZE

– mogą być wnoszone w ciągu 14 dni od dnia przeciwko ważności wyborów do danej rady lub przeciwko ważności wyboru radnego z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, naruszenia przepisów Ordynacji dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów

– protest wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego, na orzeczenie przysługuje zażale-nie do sądu apelacyjnego

Tabl. 59



Tabl. 60. Wybory wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta)

WYBORY WÓJTA GMINY (BURMISTRZA, PREZYDENTA MIASTA)

wybory powszechne, równe, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym


– każdy, kto posiada prawo wybierania do rady gminy

BIERNE PRAWO WYBORCZE – każdy obywatel polski posiadający prawo wybierania do rady gminy, który najpóźniej w dniu

głosowania kończy 25 lat– kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje– kandydat na wójta nie może jednocześnie kandydować na wójta w innej gminie

ZARZĄDZENIE WYBORÓW Prezes Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia, łącznie z wyborami do rad gmin

ORGANY WYBORCZE

PKW i komisarze wyborczy– organizują wybory i sprawują nadzór nad ich przebiegiem

komisje terytorialne i obwodowe – wybory przeprowadzają komisje powołane do przeprowadzenia

wyborów do rad gmin

ZGŁASZANIE I REJESTRACJA KANDYDATÓW

prawo zgłaszania kandydatów na wójta przysługuje:

partiom politycznym i koalicjom partii politycznych

stowarzyszeniom i organizacjom społecznym

wyborcom komitetom wyborczym,które zarejestrowały listy kandydatów na radnych w co naj-mniej połowie okręgów wyborczych w danej gminie

w celu zgłoszenia kandydata na wójta komitet wyborczy musi uzyskać poparcie ujętych w rejestrze wyborców, co najmniej:

150 wyborców – w gminie liczącej do 5 000 mieszkańców300 wyborców – w gminie liczącej do 10 000 mieszkańców600 wyborców – w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców1 500 wyborców – w gminie liczącej do 50 000 mieszkańców2 000 wyborców – w gminie liczącej do 100 000 mieszkańców3 000 wyborców – w gminie liczącej powyżej 100 000 mieszkańców

kandydatów zgłasza się do gminnej komisji wyborczej najpóźniej w 25 dniu przed dniem wyborów

WYNIK WYBORÓW (analogia do wyborów Prezydenta RP) NIEDOBÓR KANDYDATÓW

BRAK KANDYDATÓWwyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględ-ną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym

ZGŁOSZONY JEDEN KANDYDAT

wybory przeprowadza się, z tym że tego kandydata uważa się za wybranego, jeżeli w głosowa-niu uzyskał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów

jeżeli nie uzyska takiej większości

jeżeli rada gminy nie dokona wyboru wójta w terminie 2 miesięcy od dnia wyborów, obowiązki wójta do końca kaden-cji pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej

WIĘKSZOŚĆ BEZWZGLĘDNAwybrany zostaje kandydat, który uzyskał ponad połowę ważnie oddanych głosów

jeżeli żaden z kandyda-tów nie uzyska więcej niż połowę ważnie oddanych głosów

PONOWNE GŁOSOWANIE14 dnia po pierwszym głosowaniu

w ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród 2 kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali

największą liczbę głosów

wybrany zostaje kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów

Tabl. 60



Tabl. 61. Wybory do Parlamentu Europejskiego – część I

WYBORY DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO – część I

5-przymiotnikowe: wybory wolne, powszechne, bezpośrednie, proporcjonalne oraz przeprowadzane w głosowaniu tajnym

54 posłów wybieranych na 5-letnią kadencję

niepołączalność mandatu eurodeputowanego: – ze sprawowaniem mandatu posła na Sejm albo senatora,– z członkostwem w Radzie Ministrów, funkcją sekretarza stanu oraz zajmowanie stanowiska lub pełnienie funkcji,

których nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła na Sejm albo senatora,– zakaz zajmowania stanowisk w instytucjach UE


obywatele polscy posiadający czynne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu RP OBYWATELSTWO UNII EUROPEJSKIEJ

obywatelem Unii Europejskiej jest każdy obywatel państwa człon-kowskiego. Obywatelstwo Unii nie zastępuje obywatelstw krajowych, lecz je uzupełnia

– obywatel UE niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz, zgodnie z prawem, stale zamieszkuje w Rzeczypospolitej Polskiej i został ujęty w stałym rejestrze wyborców.

– prawa wybierania nie ma osoba pozbawiona praw wyborczych w wyborach do Parlamentu Europejskiego w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem

BIERNE PRAWO WYBORCZE

przysługuje osobie mającej prawo wybierania posłów do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, która najpóź-niej w dniu głosowania kończy 21 lat i: – nie była karana za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego– co najmniej 5 lat stale zamieszkuje w RP lub na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej (domicyl) – wobec której nie wydano prawomocnego orzeczenia sądu stwierdzającego utratę prawa wybieralności w związku z ustawą

lustracyjną


– wybory odbywają się w okresie wyborczym ustalonym w przepisach UE– wybory zarządza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w drodze postanowienia, nie później niż na 90 dni przed dniem wyborów,

wyznaczając ich datę na dzień wolny od pracy przypadający w okresie wyborczym oraz określa, po zasięgnięciu opinii PKW, kalen-darz wyborczy

ORGANY WYBORCZE

PKW

stały najwyż-szy organ wyborczy RP (zob. Organy wyborcze)

okręgowe komisje wyborcze

skład: od 7 do 9 sędziów, w tym z urzędu, jako jej przewodniczący, wojewódzki komisarz wyborczy

zadania: – rejestrowanie okręgowych list

kandydatów na posłów – ustalanie i ogłaszanie wyników

głosowania w okręgu wyborczym– rozpatrywanie skarg na dzia-

łalność rejonowych komisji wyborczych

rejonowe komisje wyborcze

skład: 5 sędziów, w tym z urzędu, jako jej przewodniczący, komisarz wyborczy

zadania:– zapewnienie dostarczenia kart do

głosowania obwodowym komisjom wyborczym

– rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych

– ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania oraz przekazywanie ich właściwej okręgowej komisji wyborczej

obwodowe komisje wyborcze

skład: jak przy wyborach do Sejmu i Senatu RP

zadania: – przeprowadzenie głosowania

w obwodzie- czuwanie w dniu wyborów nad

przestrzeganiem prawa wyborcze-go w miejscu i czasie głosowania

– ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania w obwodzie i przeka-zywanie ich właściwej rejonowej komisji wyborczej

Tabl. 61



Tabl. 62. Wybory do Parlamentu Europejskiego – część II

WYBORY DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO – część II

OKRĘGI I OBWODY WYBORCZE

– wielomandatowe okręgi wyborcze

– 13 okręgów wyborczych (według województw, z wyjątkiem: okręg 3 obejmujący obszar woj. podlaskiego i woj. warmińsko-mazurskiego, okręg 4 i 5 rozdzielający mazowieckie, okręg 10 łączący woj. małopolskie i święto-krzyskie, okręg 12 obejmujący obszar woj. dolnośląskiego i woj. opolskiego, okręg 13 obejmujący obszar woj. lubuskiego i woj. zachodniopomorskiego)

– stałe obwody głosowania ustalone w ordynacji do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw

– obwody specjalne: za granicą, w zakładach karnych i aresztach śledczych, w szpitalach i zakładach pomocy społecznej, na polskich statkach morskich

KOMITETY WYBORCZE

Prawo do zgłaszania kandydatów:

PARTIA POLITYCZNA(lub ich wyborcza koalicja)

KOMITET WYBORCZY PARTII POLITYCZNEJ(koalicyjny komitet wyborczy)

– funkcję komitetu wyborczego partii politycznej pełni statuto-wy organ reprezentujący partię

WYBORCY

KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW

– mogą utworzyć obywatele mający prawo wybierania, w licz-bie co najmniej 15

– zebranie co najmniej 1000 podpisów popierających utworze-nie komitetu

zawiadomienie PKW nie później niż 50 dni przed dniem wyborów

ZGŁASZANIE LIST KANDYDATÓW

– komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym jedną okręgową listę kandydatów (od 5 do 10 kandydatów)– lista okręgowa powinna być poparta podpisami co najmniej 10 000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym(komitet wyborczy, który zarejestrował listy okręgowe co najmniej w połowie okręgów wyborczych, uprawniony jest do zgłoszenia

dalszych list bez poparcia zgłoszenia podpisami wyborców)– listę okręgową zgłasza się do okręgowej komisji wyborczej najpóźniej w 40 dniu przed dniem wyborów

protesty wyborcze, które mogą być wniesione w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyników wyborów, w kwestii ważności wyborów rozstrzy-ga i podejmuje uchwałę Sąd Najwyższy

GŁOSOWANIE

– głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej, w ciągu jednego dnia, bez przerwy, między godziną 8.00 a 22.00– wyborca głosuje tylko na jedną listę okręgową, stawiając na karcie do głosowania znak „x” w kratce z lewej strony obok nazwiska

jednego z kandydatów z tej listy, przez co wskazuje jego pierwszeństwo do uzyskania mandatu

obwodowa komisja wyborcza:– ustala wyniki głosowa-

nia w obwodzie– sporządza protokół

i przekazuje rejonowej komisji wyborczej

rejonowa komisja wyborcza:– dokonuje sprawdzenia prawidłowości usta-

lenia wyników głosowania w obwodzie– ustala wyniki głosowania na obszarze swo-

jej właściwości– sporządza protokół i przekazuje okręgowej

komisji wyborczej

okręgowa komisja wyborcza:– dokonuje sprawdzenia prawidłowości ustalenia

wyników głosowania przez rejonowe komisje wyborcze

– ustala wyniki głosowania na poszczególne listy okręgowe i sporządza protokół głosowania w okręgu oraz przekazuje je do PKW

USTALENIE WYNIKÓW WYBORÓW

PKW – ustala wyniki głosowania w skali kraju i stwierdza, które listy okręgowe

komitetów wyborczych spełniają warunek uprawniający do uczestniczenia w podziale mandatów

– dokonuje podziału wszystkich mandatów między komitety wyborcze– ustala liczbę mandatów dla poszczególnych list okręgowych i przyznaje

mandaty konkretnym kandydatom (mandaty przypadające danej liście okrę-gowej uzyskują kandydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów)

PRÓG WYBORCZY– w podziale mandatów uwzględnia się wyłącznie listy

okręgowe tych komitetów wyborczych, które otrzy-mały co najmniej 5% ważnych głosów w skali kraju

stosuje się system d’Hondta używany przy rozdziale mandatów także w wybo-rach do Sejmu RP

Tabl. 62



REF

EREN

DU

M O

GÓ

LNO

KR

AJO

WE

REF

EREN

DU

M Z

WY

KŁE

moż

e by

ć p

rzep

row

adzo

ne w

sp

raw

ach

o sz

czeg

ólny

m z

nacz

eniu

dla

pań

stw

a

REF

EREN

DU

M R

ATY

FIK

AC

YJN

Ew

spr

awie

wyr

ażen

ia z

gody

na

raty

fikac

jęum

owy

mię

dzyn

arod

owej

, któ

rą R

P pr

ze-

k azu

je o

rgan

izac

ji lu

b or

gano

wi m

iędz

yna-

r odo

wem

u ko

mpe

tenc

je o

rgan

ów w

ładz

y pa

ństw

owej

w n

iekt

óryc

h sp

raw

ach

REF

EREN

DU

M Z

ATW

IER

DZ

AJĄ

CE

ZM

IAN

Ę W

KO

NST

YTU

CJI

jeże

li us

taw

a o

zmia

nie

Kons

tytu

cji

doty

czy

prz

epis

ów ro

zdzi

ału

I, II

lub

XII

Kons

tytu

cji

inic

jaty

wa

prz

epro

wad

zeni

a re

fere

ndum

m

oże

wyj

ść o

d: S

ejm

u, P

rezy

dent

a RP

, Sen

atu,

Ra

dy M

inis

trów

ora

z ob

ywat

eli (

500

000)

refe

rend

um z

arzą

dza

Sejm

bez

wzg

lęd

ną

wię

kszo

ścią

gło

sów

w o

bec

nośc

i co

naj-

mni

ej 1

/2 u

sta w

owej

licz

by p

osłó

w

refe

rend

um z

arzą

dza

Prez

yden

t RP

za

zgo

-d

ą Se

nat

u w

yraż

on

ą b

ezw

zglę

dn

ą w

ięk-

szo

ścią

gło

sów

w o

bec

nośc

i co

najm

niej

1/2

us

taw

owej

licz

by s

enat

orów

PR

ÓG

FR

EKW

ENC

JIw

ynik

refe

rend

um je

st w

iążą

cy, j

eżel

i wzi

ęła

w n

im u

dzia

ł wię

cej n

iż p

ołow

a up

raw

nion

ych

do g

łoso

wan

ia

rozs

trzy

gnię

cie

nast

ępuj

e, je

żeli:

– w

odp

owie

dzi n

a p

osta

wio

ne p

ytan

ie o

dda-

no w

ięks

z ość

waż

nych

gło

sów

poz

ytyw

nych

lu

b n

egat

ywny

ch–

na je

dno

z za

pro

pon

owan

ych

rozw

iąza

ń od

dano

naj

wię

cej w

ażny

ch g

łosó

w

odby

wa

się,

jeśl

i w u

chw

ale

o w

ybor

ze tr

ybu

wyr

ażen

ia z

gody

na

raty

fikac

jęSe

jmb

ezw

zglę

dną

wię

kszo

ścią

głos

ów w

ob

ecno

ści c

o na

jmni

ej

1/2

usta

wow

ej li

czby

pos

łów

wyb

ierz

e tr

yb re

fere

ndum

w re

fere

ndum

oby

wat

ele

pol

scy,

w d

rodz

e gł

osow

ania

, wyr

ażaj

ą sw

oją

wol

ę co

do

spos

obu

rozs

trzy

gnię

cia

spra

wy

pod

dane

j pod

refe

rend

um

pra

wo

udzi

ału

w re

fere

ndum

ma

obyw

atel

pos

iada

jący

czy

nne

pra

wo

wyb

orcz

e do

Sej

mu

i Sen

atu

w te

rmin

ie 4

5 dn

i od

dnia

uch

wal

enia

p

rzez

Sen

at u

staw

y zm

ieni

ając

ej K

on-

styt

ucję

prz

epro

wad

zani

e re

fere

ndum

za

twie

rdza

jące

go m

oże

żąda

ć:

jeśl

i wyn

ik je

st w

iążą

cy:

– gd

y w

ięks

zość

waż

nych

gło

sów

odd

ano

za o

dpow

iedz

ią p

ozyt

ywną

, Pre

zyde

nt

uzys

kuje

zgo

dę n

a ra

tyfik

ację

umow

y–

gdy

wię

kszo

ść w

ażny

ch g

łosó

w o

ddan

o za

odp

owie

dzią

neg

atyw

ną, P

rezy

dent

nie

uz

ysku

je z

gody

na

raty

fikac

jęum

owy

jeśl

i wyn

ik je

st n

iew

iążą

cy,

Sejm

moż

e p

onow

nie

pod

jąć

uchw

ałę

w s

pra

wie

wyb

oru

tryb

u w

yraż

enia

zgo

dy

na ra

tyfik

ację

teju

mow

y

– 1/

5 us

taw

owej

licz

by p

osłó

w–

Sena

t–

Prez

yden

t RP

Mar

szał

ek S

ejm

u za

rząd

zi n

iezw

łocz

nie

prz

epro

wad

zeni

e re

fere

ndum

w c

iągu

60

dni o

d dn

ia z

łoże

nia

wni

osku

zmia

na K

onst

ytuc

ji zo

staj

e p

rzyj

ęta,

je

żeli

za tą

zm

ianą

op

owie

dzia

ła s

ię

wię

kszo

ść g

łosu

jący

ch

Tabl. 63. Referendum ogólnokrajowe

Tabl. 63



Tabl. 64. Referendum lokalneR

EFER

END

UM

LO

KA

LNE

w re

fere

ndum

loka

lnym

mie

szka

ńcy

jedn

ostk

i sam

orzą

du te

ryto

rialn

ego

jako

czł

onko

wie

wsp

ólno

ty s

amor

ządo

wej

wyr

ażaj

ą sw

oją

wol

ę w

dro

dze

głos

owan

ia

UP

RA

WN

IEN

I DO

UD

ZIA

ŁU

osob

y st

ale

zam

iesz

kują

ce n

a ob

szar

ze

dane

j jed

nost

ki s

amor

ządu

tery

toria

lne-

go, p

osia

dają

ce c

zynn

e pr

awo

wyb

orcz

e do

org

anu

stan

owią

cego

tej j

edno

stki

PR

ZED

MIO

T R

EFER

END

UM

REF

REN

DU

M F

AK

ULT

ATY

WN

ER

EFR

END

UM

OB

LIG

ATO

RYJ

NE

SKU

TKI W

IĄŻ

ĄC

EGO

R

OZ

STR

ZYG

NIĘ

CIA

refe

ren

dum

w p

rzed

mio

cie

ogól

nym

or

az w

sp

raw

ie s

amoo

pod

atko

wan

ia

orga

n st

anow

iący

jedn

ostk

i sam

orzą

-du

nie

z wło

czni

e p

odej

mie

czy

nnoś

ci

w c

elu

real

izac

ji sp

raw

pod

dany

ch p

od

refe

rend

um

refe

ren

du

m w

sp

raw

ie o

dw

oła

nia

o

rgan

u s

tan

owią

ceg

o je

dn

ost

ki

sam

orz

ądu

– ko

ńczy

się

dzi

ałal

ność

org

anu

stan

o-w

iąc e

go i

z m

ocy

pra

wa

– za

rząd

u je

dnos

tki s

amor

ządu

–

w p

rzyp

adku

gm

iny,

jeśl

i pod

refe

-r e

ndum

był

rów

nocz

eśni

e p

odda

ny

wni

osek

o o

dwoł

anie

org

anu

wy-

kona

wcz

ego,

koń

czy

się

dzia

łaln

ość

obu

orga

nów

refe

ren

du

m g

min

ne

w s

pra

wie

od

-w

oła

nia

org

anu

wyk

on

awcz

ego

– ko

ńczy

się

dzi

ałal

ność

org

anu

wyk

o-na

wcz

ego

gmin

y (w

ójta

, bur

mis

trza

, p

rezy

dent

a m

iast

a)–

jeże

li w

refe

rend

um p

rzep

row

adzo

-n y

m n

a w

nios

ek ra

dy g

min

y z

inne

j p

rzyc

zyny

niż

nie

udzi

elen

ie a

bso

lu-

toriu

m p

rzec

iwko

odw

ołan

iu o

rgan

u w

ykon

awcz

ego

odda

no w

ięce

j niż

p

ołow

ę w

ażny

ch g

łosó

w, d

ział

al-

ność

r ady

gm

iny

uleg

a za

końc

zeni

u z

moc

y p

raw

a

OD

WO

ŁAN

IE O

RG

AN

U–

w s

praw

ie o

dwoł

ania

org

anu

stan

owią

cego

je

dnos

tki s

amor

ządo

wej

prz

ed u

pływ

em k

a-de

ncji

(wył

ączn

ie n

a w

nios

ek m

iesz

kańc

ów)

– w

prz

ypad

ku g

min

y ta

kże

orga

nu w

ykon

aw-

c zeg

o –

wój

ta (b

urm

istr

za, p

rezy

dent

a m

iast

a)

SAM

OO

POD

ATKO

WA

NIE

(TY

LKO

REF

EREN

DU

M G

MIN

NE)

w s

pra

wie

sam

oop

odat

kow

ania

si

ę na

cel

e p

ublic

zne

mie

szcz

ące

się

w z

akre

sie

zada

ń i k

omp

eten

-cj

i gm

iny

PR

ZED

MIO

T O

GÓ

LNY

rozs

trzy

gnię

cie

spra

wy

doty

czą-

c ej w

spól

noty

sam

orzą

dow

ej

mie

szcz

ącej

się

w z

akre

sie

zada

ń i k

omp

eten

cji o

rgan

ów d

anej

je

dnos

tki s

amor

ządu

INIC

JATY

WA

PR

ZEP

RO

WA

DZ

ENIA

OR

GA

N S

TAN

OW

IĄC

Y

org

an s

tan

owią

cyje

dnos

tki s

amor

ządu

tery

toria

lneg

o p

odej

muj

e u

chw

ałę

w s

pra

wie

prz

e-p

row

adze

nia

refe

rend

um b

ezw

zglę

dn

ą w

ięks

zośc

ią g

łosó

w s

wo

jeg

o

ust

a wow

ego

skł

adu

w s

pra

wie

od

wo

łan

ia o

rgan

u w

yko

naw

czeg

o g

min

y:–

uchw

ała

rady

gm

iny

w s

pra

wie

nie

udzi

elen

ia w

ójto

wi a

bso

luto

rium

jest

ró

wno

znac

zna

z p

odję

ciem

inic

jaty

wy

prz

epro

wad

zeni

a re

fere

ndum

w

sp

raw

ie o

dwoł

ania

wój

ta–

z p

rzyc

zyn

inny

ch n

iż n

ieud

ziel

enie

ab

solu

toriu

m R

ada

Gm

iny

po-

dejm

uje

uch w

ałę

wię

kszo

ścią

3/5

gło

sów

ust

awow

ego

skła

du ra

dy,

w g

łoso

wan

iu im

ienn

ym

WY

NIK

REF

EREN

DU

M

MIE

SZK

AŃ

CY

JED

NO

STK

I

– 10

% u

pra

wni

onyc

h do

gło

sow

ania

mie

sz-

k ańc

ów g

min

y al

bo

pow

iatu

,–

5% u

pra

wni

onyc

h do

gło

sow

ania

mie

szka

ń-có

w w

oje

wó

dzt

wa

org

an s

tan

owią

cy je

dnos

tki s

amor

ządu

te

ryto

rialn

ego

pod

ejm

uje

uch

wał

ę w

sp

raw

ie

prz

epro

wad

zeni

a re

fere

ndum

, jeż

eli w

nios

ek

mie

szka

ńców

sp

ełni

a w

ymog

i ust

awy

oraz

ni

e p

row

adzi

do

rozs

trzy

gnię

ć sp

rzec

znyc

h z

pra

wem

PR

ÓG

FR

EKW

ENC

JIre

fere

ndum

jest

waż

ne, j

eżel

i wzi

ęło

w n

im u

dzia

ł co

najm

niej

30%

up

r aw

nion

ych

do g

łoso

wan

ia–

prz

y re

fere

ndum

w s

pra

wie

odw

ołan

ia o

rgan

u ni

e m

niej

niż

3/5

lic

zby

bio

rący

ch u

dzia

ł w w

ybor

ze o

dwoł

ywan

ego

orga

nu

OG

ŁOSZ

ENIE

woj

ewod

a ni

ezw

łocz

nie

ogła

sza

w w

ojew

ódzk

im d

zien

niku

urz

ędo-

wym

pro

tokó

ł wyn

iku

refe

rend

um

RO

ZST

RZ

YGN

IĘC

IE

wyn

ik re

fere

ndum

jest

rozs

trzy

gają

cy, j

eżel

i za

jedn

ym z

rozw

iąza

ń w

spr

awie

pod

dane

j pod

refe

-re

ndum

odd

ano

wię

cej n

iż p

ołow

ę w

ażny

ch g

łosó

w

wyn

ik re

fere

ndum

gm

inne

go w

sp

raw

ie s

amo-

opod

atko

wan

ia s

ię m

iesz

kańc

ów n

a ce

le p

ublic

z-ne

jest

r ozs

trzy

gają

cy, j

eżel

i za

sam

oop

odat

kow

a-ni

em o

ddan

o c o

naj

mni

ej 2

/3 w

ażny

ch g

łosó

w

Tabl. 64

Część III. Prawo administracyjne*


Część III. Prawo administracyjne


Tabl. 1. Administracja – pojęcieA

DM

INIS

TRA

CJA

– P

OJĘ

CIE

W Z

NA

CZ

ENIU

PO

DM

IOTO

WY

M

wyd

ziel

one

w p

ańst

wie

str

uktu

ry o

rgan

i-za

cyjn

e po

woł

ane

do re

aliz

acji

okre

ślon

ych

celó

w o

cha

rakt

erze

zad

ań p

ublic

znyc

h

W Z

NA

CZ

ENIU

PR

ZED

MIO

TOW

YM

okre

ślon

a d

ział

aln

ość

pod

ejm

owan

a w

ram

ach

real

izac

ji ce

lów

o c

hara

kter

ze

pub

liczn

ym

W S

ENSI

E PO

DM

IOTO

WO

-PER

SON

ALN

YM

ludz

ie z

atru

dnie

ni w

str

uktu

rach

adm

inin

i-st

racy

jnyc

h w

zna

czen

iu p

odm

ioto

wym

OK

REŚ

LAN

A P

OD

MIO

TOW

O

PO

ZY

TYW

NIE

jest

to d

ział

alno

ść o

rgan

ów

adm

inis

trac

yjny

ch

NEG

ATY

WN

IE

dzia

łaln

ość

tych

org

anów

pu-

blic

znyc

h, k

tóre

nie

są

org

anam

i u

staw

od

awcz

ymi i

sąd

owym

i

OK

REŚ

LAN

A P

RZ

EDM

IOTO

WO

PO

ZY

TYW

NIE

dzi

ałal

no

ść

– sw

oist

a–

celo

wa

– w

ładc

za–

orga

niza

tors

ka–

kier

owni

cza

– op

arta

na

pra

wie

maj

ąca

na c

elu

real

i-za

cję

zada

ń (p

otrz

eb)

wyr

óżni

onyc

h ze

w

zglę

du n

a do

bro

w

spól

ne

– p

ublic

znyc

h–

wym

agaj

ącyc

h oc

hron

y –

okre

ślon

ych

usta

wam

i

NEG

ATY

WN

IE

pod

ejm

owan

a w

cel

u p

ublic

znym

dzi

ałal

ność

pań

stw

a i z

wią

zków

pub

liczn

opra

wny

ch p

oza

ust

awo

daw

stw

em

i sąd

own

ictw

em

Tabl. 1



Tabl. 2. Prawo administracyjne

ZESPÓŁ NORM PRAWNYCH

dotyczących administracji w sensie podmiotowym i przedmiotowym

PRAWO ADMINISTRACYJNE

METODA ADMINISTRACYJNO-PRAWNA REGULACJI NORMATYWNEJ

większość norm oparta jest o możliwość jednostron-nego kształtowania przez organ administracyjny

sytuacji prawnej podmiotów i rozstrzygania indywi-dualnych sytuacji

(władztwo administracyjne)

SWOISTOŚĆ

prawo administracyjne określainstrumenty i formy działania ukształtowane specjal-

nie dla organizacji i działania administracji

NORMY USTROJOWE

NORMY PRAWA MATERIALNEGO

regulują tworzenie i obsadzanie orga-nów administracji i ich urzędów, ich

budowę wewnętrz-ną oraz wzajemne relacje pomiędzy

strukturami

określają prawa i obowiązki podmio-tów podlegających

administrowaniu oraz skutki nieprzestrze-

gania norm, określają organy właściwe do rozstrzygania spraw

oraz treść decyzji co do praw i obowiązków

NORMY PRAWA PROCESOWEGO

regulują tok czynności podejmownych przez organy określone prawem ustrojowym, w celu

realizacji norm prawa materialnego, a gdy zajdzie taka konieczność, w celu przymusowego

wykonania decyzji (egzekucji)

CECHY PRAWA ADMINISTRACYJNEGO

1) różnorodność źródeł prawa w sensie formal-nym (ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, statuty, regulaminy),2) wielość źródeł prawa (pod względem liczby aktów prawnych),3) brak kodyfikacji (skodyfikowane są normy proce-sowe – Kodeks postępowania administracyjnego),4) brak jednolitości merytorycznej – w obrę-bie prawa administracyjnego można dokonywać dalszych kompleksowych podziałów (np. na prawo budowlane, transportowe, telekomunikacyjne),5) pochodzenie większości źródeł prawa od samej administracji,6) występowanie źródeł prawa obowiązujących lokalnie, ze względu na potrzebę regulacji, która nie występuje na obszarze całego kraju,7) wywieranie skutków w zakresie innych gałęzi prawa (przede wszystkim prawa cywilnego)

Tabl. 2



Tabl. 3. Wybór definicji prawa administracyjnego i administracji

J. S. Langrod1

Prawo administracyjne to dział publicznoprawnego, wewnątrzpaństwowego porządku, obejmujący w szczególności ogół hierarchicznie zbudowanych norm, odnoszących się do ustroju i aktywności administracji; prawo administracyjne rozumiane wąsko ogranicza się do norm dostosowanych specjalnie do potrzeb i wymagań administracji, administro-wania i swoistości tej płaszczyzny stosunków prawnych.

T. Bigo2

Administracja publiczna to planowa działalność państwa zmierzająca do pewnych celów (zaspokajania potrzeb zbio-rowych), niebędąca ustawodawstwem ani sądownictwem.

J. Łętowski3

Jest to prawo regulujące po pierwsze – realizację procesów administrowania w państwie, po drugie – system instytu-cji, które te procesy realizują, po trzecie – przede wszystkim władcze elementy realizowania tych procesów.

Z. Cieślak4

Prawo administracyjne można utożsamiać z uporządkowanym zbiorem norm prawnych, których racją obowiązywania jest bezpośrednia realizacja przez podmioty administrujące wartości wyróżnionych ze względu na dobro wspólne.

E. Ochendowski5

Uważam, że nie można podać uniwersalnej definicji administracji publicznej, ale można ją definiować w różny sposóbw zależności od celu jakiemu ma służyć dana definicja. I tak, gdy omawia się ustrój administracji publicznej to wtedyprzydatna jest podmiotowa definicja administracji publicznej, gdy zaś chodzi o teorię form działania administracji pu-blicznej – to jest ona przydatna dla wszelkich podmiotów, które załatwiają sprawy z zakresu administracji publicznej, a więc gdy sprawują one administrację w sensie materialnym, w ujęciu przedmiotowym.

Z. Leoński6

Administracja publiczna obejmuje funkcję władczą, polegającą na wykonywaniu prawa oraz zaspokajaniu zbiorowych potrzeb społeczeństwa, z możliwością zastosowania przymusu.

WYBÓR DEFINICJI PRAWA ADMINISTRACYJNEGO I ADMINISTRACJI

DOKTRYNA ZAGRANICZNA

NIEMIECKA

E. Forsthoff7

Administracja publiczna jest niedefiniowalna, a co najwyżej jest do opisania, gdyż różnorodność, w jakiej przejawiająsię poszczególne działania administracyjne, kpi z każdej jednolitej formuły.

ANGIELSKA

E. C. S. Wade, G. Godtrey Phillips8

Prawo administracyjne jest tą gałęzią prawa publicznego, która dotyczy układu, władztwa, obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności różnych organów rządowych zajmujących się administracją, czyli zwięźle ujmując, jest prawem odnoszącym się do administracji publicznej. W takim szerokim ujęciu prawo administracyjne obejmuje nie tylko prawo odnoszące się do struktury administracji centralnej i lokalnej, lecz także prawo, którego przedmiotem są usługi społeczne, rzeczy i urządzenia użyteczności publicznej (np. woda, gaz, usługi pocztowe, transport) oraz kontrola i re-gulacja działalności prywatnej podejmowanej z powodów społecznych i środowiskowych (np. kontrola imigracyjna, udzielanie koncesji, planowanie przestrzenne).

Tabl. 3



Tabl. 4. Zasady administracji państwowej

ZASADY ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ

ujęcie naukowo-administracyjne według Z. Cieślaka

ZASADY KLUCZOWE

ZASADA LEGALIZMUorgany administracji (podmioty administrujące) mogą działać tylko na podstawie i w granicach prawa

ZASADA REALIZACJI DOBRA WPÓLNEGOwartości materialne, ustrojowe i proceduralne wyodręb-niane są ze względu na interes publiczny (dobro wspólne)

ZASADY USTROJOWE

zasada optymalnej pojemności kompetencyjnej organuzakreślenie rodzaju i liczby spraw podlegających danemu organowi oraz jego struktura wewnętrzna powinna umożliwiać realną i sprawną realizację zadań w zakresie powierzo-nych spraw

zasada rozdzielnościkompetencyjnej organówprecyzyjne i jasne rozgraniczenie zadań (sfery kompetencji) i odpo-wiedzialności za nie poszczególnych organów, nie należy dopuszczać do dublowania się uprawnień, sytuacji, gdy nie jest jasne, jaki organ ma działać, lub żaden organ nie uznaje się za kompetentny w danej sprawie (pozytywne i negatywne spory kom-petencyjne)

ZASADY MATERIALNE

zasada identyfikacji dobrawspólnegou podstaw regulacji prawnych należy doszukiwać się wartości, których chęć ochrony lub kształtowania przyświe-cała prawodawcy (np. bezpieczeń-stwo publiczne, ochrona środowiska, zapewnienie uczciwej konkurencji); stosując prawo organ administracji jest zobowiązany do każdorazowej oceny stanu faktycznego biorąc pod uwagę te chronione daną normą wartości (iden-tyfikacja wartości) i podjąć, z uwzględ-nieniem tej oceny, właściwe działania

zasada ważenia interesu państwa (interesu publicznego, społecznego), wspólnot i obywateli (interesu pry-watnego, indywidualnego)– zasada ta realizuje się w procesie stoso-

wania prawa przy ocenie konkretnego stanu faktycznego; bezwzględny pry-mat interesu państwa (kom unitaryzm) prowadziłby do pomniejszenia sfery wolności i praw jednostki, nadmierny liberalizm prawny w tym względzie szkodziłby interesowi społecznemu a co za tym idzie godziłby w sferę praw i wolności innych jednostek

– zasada ta zbliża się więc do zasady: tyle praw (wolności) albo taka względ-ność administracyjna dla indywiduum ile możliwe przy zachowaniu równych praw (wolności) innych indywiduów

ZASADY PROCEDURALNE (FORMALNE)

najważniejsze zasady postępowania administracyjnego:

zasada prawdy materialnej organy administracji dążą do ustale-nia prawdziwego stanu faktycznego od którego uzależnione są określone skutki prawne

zasada trwałości rozstrzygnięć administracyjnychco do zasady nie jest dopuszczalne prowadzenie postępowania i wydanie rozstrzygnięcia w sprawie już prawo-mocnie rozstrzygniętej (dotyczącej tego samego, niezmienionego stanu faktycznego)

zasada domniemania prawidłowości aktów administracyjnychakt administracyjny uznawany jest za ważny i wywołujący skutki prawne, dopóki nie zostanie unieważniony w całości lub w części w odpowiedniej procedurze przez powołany do tego organ

zasada dwuinstancyjności postępowaniaod rozstrzygnięcia administracyjnego (w szczególności: decyzji administra-cyjnej) w danej sprawie służy (z wyjąt-kami) odwołanie w administracyjnym toku instancji do organu wyższego stopniem, który ponownie rozpatruje sprawę i może uchylić lub zmienić zaskarżone rozstrzygnięcie

Tabl. 4



zasada oznaczenia form organizacyjnego oddziaływania (sfera wewnętrzna administracji) określenie relacji pomiędzy organami w złożonej strukturze, wyznaczenie podmiotów prawnie umocowanych do oddziaływania na inne podmioty oraz sposób tego oddziaływania (np. kierownictwo, nadzór, kontrola, koordynacja)

zasada określenia skutków organi-zacyjnych administrowania (sfera wewnętrzna administracji) skonkretyzowanie i odniesienie skutków administrowania dla dobra wspólnego oraz ustalenie i rozłoże-nie odpowiedzialności za działania administracji

zasada oznaczenia form material-noprawnego oddziaływania (sfera zewnętrzna działania administracji)określenie form oddziaływania admini-stracji na podmioty niepodporządko-wane jej organizacyjnie ani służbowo (osoby fizyczne, instytucje prywatne)– prawne formy działania administracji (stanowienie aktów normatywnych, wydawania aktów administracyjnych, zawieranie porozumień administracyj-nych, czynności materialno-techniczne i organizacyjne administracji)

zasada określenia skutków material-noprawnego oddziaływania (sfera zewnętrzna działania administracji)określenie skutków działania ad-ministracji dla podmiotów niepo-rządkowanych np. skutki czynności materialno-technicznej, skutki aktu administracyjnego

zasada sądowej kontroli administracjidziałania administracji, a w szcze-gólności podejmowane przez nią rozstrzygnięcia, podlegają kontroli (mogą zostać zaskarżone) niezawi-słych sądów (przede wszystkim sądów administracyjnych)

zasady czynnego udziału stron w postępowaniu, udzielania informacji i pomocy prawnej oraz zasada pogłębiania zaufania do administracji – organy mają obowiązek zapewnić

udział stron w postępowaniu, m.in. informując je o przeprowadzanych czynnościach, doręczając pisma pro-cesowe, informując o terminach itp.

– organy powinny wyjaśniać stronom swoje rozstrzygnięcia, uzasadniając je faktycznie i prawnie

Tabl. 4



SYTUACJA PRAWNA– może być rozumiana jako każda sytuacja społeczna

danego podmiotu, której elementy składowe zostały ukształtowane prawnie w sposób bezpośredni lub pośredni, ze względu na konkretne zdarzenie faktyczne (J. Boć)1

– nie każda sytuacja społeczna ma znaczenie prawne, wywołuje skutki prawne

(zob.: Część I Fakty prawne)

Tabl. 5. Stosunek administracyjnoprawny

STOSUNEK ADMINISTRACYJNOPRAWNY

stosunek administracyjnoprawny jest rodzajem stosunku prawnego, stosunek prawny jest zaś takim rodzajem stosunku społecznego, który jest relewantny prawnie (ma znaczenie prawne, wywołuje skutki prawne) (zob. Część I. Tabl. 50. Stosunki prawne)

CECHY STOSUNKU ADMINISTRACYJNOPRAWNEGO

główne cechy stosunku administracyjnego to nierównorzędność stron i jednostronne kształtowanie przez organ administracji praw i obowiązków drugiej strony stosunku, w przeciwieństwie do stosunku cywilnoprawnego, który charakteryzuje się formalną równością (równorzędnością stron) i dyspozytywnością woli stron – same kształtują one w szerokim zakresie swoją sytuację prawną

– charakteryzuje się władczością i nierównorzędnością podmiotów (stron) stosunku: organ administracji występuje z pozycji władczej w stosunku do podmiotu podległego administrowaniu (podmiotu prywatnego, a więc osoby fizycznej lub prawnej, lub podmiotupodległego służbowo lub organizacyjnie)

– strona władcza może stosować środki przymusu państwowego– powstaje na podstawie wyraźnie dopuszczających takie ukształtowanie stosunku przepisów prawa administracyjnego (organ admi-

nistracji może działać tylko w granicach prawa)– rozstrzyganie konfliktów powstałych na tle treści tego stosunku odbywa się w trybie postępowania administracyjnego i dodatkowo

w trybie postępowania sądowoadministracyjnego, a ich egzekucja w trybie egzekucji administracyjnej lub wyjątkowo sądowej

środki łagodzące nierównorzędność podmiotów stosunku administracyjnoprawnego– możliwość kwestionowania decyzji organu (zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego) – kontrola sądowa administracji (możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć administracyjnych do sądu administracyjnego) – zasada czynnego uczestniczenia strony w postępowaniu administracyjnym, zasada prawdy obiektywnej i swobodnej oceny dowodów – zasada jawności działań administracji– zasada pogłębiania zaufania obywateli do administracji

ELEMENTY STOSUNKU

PRZEDMIOTmieści się w sferze określonych prawem zadań administracji publicznej (a więc sferze wyjątkowo szerokiej regulacji

administracyjnej)

PODMIOTYpo stronie władczej po stronie podporządkowanej

TREŚĆ STOSUNKUskorelowane obowiązki i uprawnienia stron stosunku polegające na działaniu, znoszeniu bądź zaniechaniu

podmiot administrujący(a więc organ administracji lub inna jednostka wykonująca za-dania administracji publicznej)

podmiot prywatny spoza sfery podmiotów publicznopraw-nych (osoba fizyczna, osoba prawna, ułomna osoba prawna,inna jednostka mająca osobowość prawa administracyjnego, tzn. mogąca posiadać własne interesy chronione prawnie i będąca organizacyjnie wyodrębniona)

inny podmiot administrujący podporządkowany albo nadrzędny organizacyjnie lub służbowo

stosunek zewnętrzny

SPOSOBY NAWIĄZANIA STOSUNKU ADMINISTRACYJNOPRAWNEGO

z mocy prawagdy norma prawna wiąże z określoną sytuacją faktycz-ną określone skutki prawne (np. obowiązek meldunko-wy, podatkowy)

na podstawie indywidualnego aktu administracyj-nego(np. decyzja o przy-znaniu koncesji)

przez działa-nia faktyczne administracji(np. odprawa celna)

stosunek wewnętrzny

Tabl. 5



Tabl. 6. Centralizacja i decentralizacja

CENTRALIZACJA I DECENTRALIZACJA

CENTRALIZACJAjest to taki sposób zorganizowania ad-ministracji, w którym organy niższego stopnia są hierarchicznie podporządko-wane organom stopnia wyższego

współczesny model centralizacjiorgany niższe posiadają uprawnienia decyzyjne, ale są podporządkowane poleceniom i decyzjom organu wyższego, nie mają prawnej niezależności w określaniu kierunku i zasad swojego działania (J. Starościak)1

ELEMENTY CENTRALIZACJI

ścisłe wyodrębnienie zadań i kompe-tencji na poszczególnych stopniach organizacyjnych administracji

możliwość dekoncentrowania zadań i kompetencji

hierarchiczne podporządkowanie organów niższego stopnia organom wyższym

DEKONCENTRACJAprzeniesienie kompetencji na organ (organy) niższe lub równorzędne do-konane w drodze ustawy lub w drodze aktu normatywnego organu przeno-szącego kompetencje, z zachowaniem nadrzędności hierarchicznej organów zwierzchnich w zakresie realizacji prze-kazanych kompetencji

HIERARCHICZNE PODPORZĄDKOWANIE

jednostronna zależność organu (pod-miotu) podległego (niższego stopnia) od organu (podmiotu) zwierzchniego

dekoncentracja terytorialna (pionowa)przeniesienie kompetencji organu wyż-szego stopnia na podległe mu organy terenowe

dekoncentracja rzeczowa (pozioma, resortowa)

przekazanie lub rozłożenie kompetencji jednego organu na kilka organów tego samego stopnia

zależność osobowaorgan wyższy decyduje o obsadzie personalnej organów niższych stopni, a także o nagradzaniu i karaniu, pociąga-niu do odpowiedzialności i zwalnianiu

zależność służbowaorgan wyższy ma prawo kierowania: może wydać organowi niższemu pole-cenie służbowe w każdej sprawie

kierowanie za pomocą aktów general-nych: zarządzeń, okólników, wytycz-nych, instrukcji oraz aktów indywidual-nych: poleceń służbowych

DECENTRALIZACJAjest to taki sposób zorganizowania administracji, w którym organy niższego stopnia nie są hierarchicznie podporządkowane orga-

nom stopnia wyższego

ELEMENTY RODZAJE

wyraźne określenie kompetencji decentralizowanego podmiotu admi-nistracji, są ustalone lub przekazane w drodze ustawowej

samodzielność realizowania kompetencji

(w tym zagwarantowanie samodzielno-ści finansowej)

nadzór weryfikacyjny nad podmiotem zdecentralizowanym – ograniczony jest do badania działań pod kątem ich legal-ności i nie może naruszać samodzielno-

ści podmiotu

decentralizacja terytorialnapolega na wyposażeniu we wskazane przymioty organów administracji na szczeblach podziału terytorialnego

decentralizacja rzeczowapowierzenie samodzielnym organom lub organizacjom zarządzania pewnymi rodzajami spraw

przykład:

jednostki samorządu terytorialnego

przykład:

samorząd zawodowy(np. lekarski, adwokacki), zakłady

administracyjne, przedsiębiorstwa państwowe

Tabl. 6



Tabl. 7. Formy, sfery i płaszczyzny działania administracji

FORMY, SFERY I PŁASZCZYZNY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI

FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI

działania faktyczne zawieranie umów

czynności materialno--techniczne

admini-stracji

działania społeczno-

-organizacyjne

umowy publicznoprawne (porozumienia admini-

stracyjne)

umowy cywilnoprawne

formy władcze formy niewładcze

SFERY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI

ZEWNĘTRZNAobejmuje działania organu administracji podejmowane w stosunku do podmiotów niepodległych organizacyjnie lub służbowo (obywateli, organizacji społecznych, osób prawnych)

WEWNĘTRZNAobejmuje stosunki organu administracji z jednostkami podporządkowanymi organizacyjnie oraz pracownikami podporządkowanymi służbowo

SFERY INGERENCJI ADMINISTRACJIwedług J. Bocia2

POLICJA ADMINISTRACYJNA

działania polegające na ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego, w szczególności życia, zdrowia i mienia

REGLAMENTACJA

różnorodne działania, których istotą jest ograniczenie swobody działania różnych podmiotów, przede wszystkim w sferze gospo-darki, w imię szeroko pojętego interesu publicznego (społecznego i ekonomicznego)

ŚWIADCZENIA MATERIALNEzapewnianie materialnych warunków życia w społeczeństwie, np. pomoc społeczna, przedsięwzięcia użyteczności publicznej

ŚWIADCZENIA NIEMATERIALNE

np. lecznicze, edukacyjne

SFERA ZAKAZU INGERENCJI ADMINISTRACJI

np. prywatność

PŁASZCZYZNY DZIAŁANIA ADMINISTRACJIwedług E. Ury i E. Ury1

reglamentacyjno-dystrybucyjnarealizowanie zadań na tej płaszczyźnie odbywa się przede wszystkim przez wydawanie indywidualnych decyzji w sprawach obywateli

organizatorska (świadcząca)polega na zaspakajaniu grupowych potrzeb społecznych przez działania organizacyjne i świadczące, np. w zakresie ochrony zdrowia, edukacji, kultury, infrastruktury technicznej

wydawanie aktów administracyjnych

kierowanych do podmiotów pod-porządkowanych

organizacyjnie lub służbowo (sfera

wewnętrzna)

sfera zewnętrz-na – decyzje

administracyjne i postanowienia administracyjne

stanowienie aktów normatywnych

powszechnie obowią-zujących na terenie całego kraju (rozpo-

rządzenia uszczegóła-wiające ustawy)

powszechnie obo-wiązujących lokalnie (akty prawa miejsco-

wego)

wewnętrznie obo-wiązujących (katalog

otwarty aktów norma-tywnych, m.in. zarzą-

dzenia i uchwały)

Tabl. 7



Tabl. 8. Źródła prawa wewnętrznego swoiste dla działalności administracji

ŹRÓDŁA PRAWA WEWNĘTRZNEGO SWOISTE DLA DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACJI(zob. Część I. Źródła prawa, Akt prawny)

Źródłami prawa administracyjnego są akty normatywne (kierowane do generalnie określonego adresata w abstrakcyjnie określonej sytuacji), będące powszechnie obowiązującymi źródłami prawa, obowiązujące na terytorium całego kraju (Konstytucja RP, ratyfiko-wane umowy międzynarodowe, ustawy i rozporządzenia, wyjątkowo rozporządzenie z mocą ustawy) oraz obowiązujące lokalnie (akty prawa miejscowego wydawane przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej). Specyfika działalności administracji (wykonywanie zadań natury publicznej, kierowanie i organizowanie w strukturach administracyjnych bazu-jących na podległości organizacyjnej i służbowej) powoduje, iż w administracji spotykamy także wiele różnorodnych źródeł o charakterze „nie-zorganizowanym”. Znaczna ich część posiada charakter obowiązujących wewnętrznie (w sferze wewnętrznej działalności administracji). Niektó-re z nich oddziaływają jednak na podmioty spoza kręgu podporządkowania służbowego i organizacyjnego (np. statuty i regulaminy zakładów administracyjnych regulujące zasady przyjęcie w poczet użytkowników zakładu lub usunięcie z niego danej osoby) a znaczna część oddziałuje pośrednio w sensie czysto praktycznym (np. wytyczne dla urzędników skarbowych ograniczające możliwość przyznawania fakultatywnych ulg podatkowych, w czysto życiowych sytuacjach praktycznych: instrukcja przewidująca wcześniejsze zakończenie godzin pracy urzędu itp.).

AKTY WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCE (AKTY NORMATYWNE WEWNĘTRZNE, WEWNĘTRZNE ŹRÓDŁA PRAWA)

AKTY KIEROWNICTWA WEWNĘTRZNEGO (TZW. PRAWO POWIELACZOWE)– są to akty zarówno generalne i abstrakcyjne, jak i indywidualne i konkretne (np. polecenie służbowe określonego zachowania się

dla podwładnego), występują w bardzo zróżnicowanych formach i rodzajach– muszą być zgodne (nie mogą być sprzeczne) z prawem powszechnie obowiązującym i co do zasady z źródłami prawa wewnętrz-

nie obowiązującego (zarządzeniami, uchwałami, statutami, regulaminami)– nigdy nie mogą być powołane jako podstawa do wydania decyzji w indywidualnej sprawie obywatela, a jedynie regulują sposób

pracy pracowników administracji przykłady aktów prawa powielaczowego o utrwalonym nazewnictwie:

INSTRUKCJE

wyjaśniają (procedury, przepisy, wymogi) i wskazują właściwy

sposób zachowania się adresatów (pracowników administracji)

OKÓLNIKI

„akt hybryda”zawierają różnorodne dyspozycje: naka-zy, zalecenia, wskazówki organizacyjne,

przytacza przepisy prawne, radzi

WYTYCZNE

określają sposób i kierunek wykony-wania kompetencji, zwężają swobodę interpretacji norm prawnych lub swo-bodę wyboru alternatywnych działań

Art. 93 ust. 1 Konstytucji RP. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednost-ki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. 2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie usta-wy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

Konstytucja w zakresie źródeł prawa wewnętrznego wypowiada się jedynie o zarządzeniach i uchwałach organów naczelnych, na-leży jednak uznać, że nie przesądza o zamkniętym katalogu tego rodzaju źródeł prawa. Tak więc także inne niż wymienione w ni-niejszym artykule organy (otwarcie podmiotowe – przyjmowane bezspornie) mogą wydać inne niż wymienione akty normatywne wewnętrzne (otwarcie przedmiotowo-rodzajowe – dyskusyjne w doktrynie), muszą one jednak być zgodne z powszechnie obo-wiązującymi źródłami prawa (stanowisko Trybunału Konstytucyj-nego i doktryny, sankcjonujące stan faktyczny).

ZARZĄDZENIA– wydawane przez Prezydenta RP, Prezesa RM, mi-

nistrów, przewodniczących określonych w usta-wach komitetów oraz organy spoza uregulowa-nia Konstytucji RP: organy urzędów centralnych i terenowych, monokratyczne organy samorzą-du, organy zakładów administracyjnych

UCHWAŁY– akty normatywne organów kolegialnych (rady, komitety, komisje), jeśli

mają charakter normatywny (a więc nie dotyczą indywidualnie określo-nej sprawy)

– niektóre uchwały organów stanowiących jednostek samorządu tery-torialnego (uwaga: uchwały tych organów mogą mieć także charakter powszechnie obowiązujący – będą wtedy aktami prawa miejscowego)

STATUTY I REGULAMINY– statuty określają co do zasady ustrój i wewnętrzne

relacje w jednostkach organizacyjnych, regulaminy prawa i obowiązki, przepisy porządkowe, procedury

– muszą znajdować podstawę ustawową i nie mogą być sprzeczne z powszechnie obowiązującymi źródłami prawa

regulaminy urzędowania (regulaminy organizacyjne)precyzują w największym szczególe dane czynności urzędowe, sposoby procedowania ciał kolegialnych itp.

statuty i regulaminy zakładów administracyjnych (np. szkoły)określają struktury organizacyjne i relacje wewnątrzzakładowe, a także prawa i obowiązki użytkowników zakładów (przepisy dotyczące korzystania ze świad-czeń danego zakładu) – oddziaływują także poza sferą zakładową (np. przyjęcie lub usunięcie danej osoby z grona użytkowników zakładu); w doktrynie prawa administracyjnego zauważa się, że źródła te, jeśli mogą kształtować sytuację podmiotu spoza zakładu, należy zaliczyć raczej do źródeł powszechnie obowiązujących, niewymienionych co prawda w konstytucyjnym katalogu źródeł prawa, ale obowiązujących w systemie prawa, jako akty normatywne pochodzenia ustawowego (zauważa się też ich ewenement lokalny, co zbliża je do aktów prawa miejscowego: tak jak akty prawa miejscowego obowiązują one w ograniczonym strukturalnie zakresie, przy czym terytorium zakładu ma znaczenie drugorzędne w stosunku do jego funkcji i kręgu użytkowników)

Tabl. 8



Tabl. 9. Kontrola i nadzór

KONTROLA1) badanie zgodności stanu faktycznego ze stanem postulowanym2) ustalenie zasięgu i przyczyn rozbieżności3) przekazanie wyników ustalenia podmiotowi kontrolowanemu oraz organizacyjnie nad nim zwierzchniemu

KONTROLA I NADZÓR

funkcja organu polegająca na sprawdzeniu działalności innych jednostek

bez stałych możliwości wpły-wania na ich działalność

bez możliwości zastosowania środ-ków władczych w celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości

możliwości te są charakterystyczne dla

KIEROWNICTWA

możliwości te występują w NADZORZE

STOSOWANE KRYTERIA KONTROLI

– legalność działania (zgodność z pra-wem)

– celowość– rzetelność– gospodarność– uwzględnianie interesu społecznego– uwzględnianie interesu indywidual-

nego– zgodność z polityką rządu– inne (szczegółowe)

NADZÓRfunkcja organu, który jest wyposażony w możliwość wiążącego wpływania na jednostki nadzorowane

prawne określenie środków nadzoru sposoby i formy wykonywania nadzoru muszą być wyraźnie określone w przepisach prawnych

ŚRODKI NADZORU (PRAWNA LISTA ŚRODKÓW NADZORU)

oddziaływanie merytoryczne

np. zawieszanie i uchylanie rozstrzygnięć jednostek kontrolowanych

oddziaływanie personalne

np. zawieszenie w czynnościach osób odpowiedzial-nych (kierowników) nadzorowanych jednostek

STOSUNEK POJĘĆ

pojęcie szersze – KIEROWNICTWO > NADZÓR > KONTROLA – pojęcie węższe

KIEROWNICTWO

organ kierujący może w każdy spo-sób prawnie dozwolony wpływać na działalność jednostki podległej

NADZÓRingerencja władcza w jednostkę nadzorowaną KONTROLA

bez możliwości ingerencji władczej

Tabl. 9



Tabl. 10. Rodzaje kontroli

RODZAJE KONTROLI

USYTUOWANIE ORGANU KONTROLUJĄCEGO

KONTROLA WEWNĘTRZNAjednostka kontrolująca i kontrolowana

znajdują się w strukturze administracji publicznej

resortowaw tym samym pionie organi-zacyjnym (np. kontrola Prezesa RM w stosunku do wojewody)

między–resortowaw innym pio-nie organiza-cyjnym(np. kontrola Inspekcji Sani-tarnej)

kontrola administracji rządowejnad admini-stracją samo-rządową

kontrola pań-stwowa – Najwyższa Izby Kontroli

KONTROLA ZEWNĘTRZNAjednostka kontrolująca

spoza administracji publicznej

kontrola parlamentarna, prezydencka, sądowa,

Trybunału Konstytucyjnego, prokuratorska, społeczna, kontrola

Rzecznika Praw Obywatelskich

SPOSÓB WSZCZĘCIA KONTROLI

na wniosek(kontrolainstancyjna)

z urzędu (NIK)

kontrole planoweprzeprowadzane według harmonogramu, z uwzględnieniem miejscowej i rzeczowej inten-sywności występowania zjawisk negatywnych

kontrole doraźnepodejmowane z urzędu lub na wnio-sek w razie potrzeby niezwłocznego zbadania działalności danej jednostki

STOSUNEK W CZASIE CZYNNOŚCI KONTROLNEJ DO CZYNNOŚCI KONTROLOWANEJ

kontrola wstępnakontrola uprzednia, przed dokona-

niem czynności

kontrola faktycznakontrolowane jest podejmowanie

czynności i jej prowadzenie

kontrola następczaw stosunku do działań i czynności już

dokonanych

SPOSÓB PRZEPROWADZENIA KONTROLI

STATYCZNY DYNAMICZNY

kontrola opiera się na materiałach dostarczonych przez jednostkę kontrolo-waną lub z innego źródła, najłagodniej-sza forma: składanie sprawozdań przez jednostkę kontrolowaną

inspekcja – bezpośrednie obserwowanie zachowań ludzi w jednostce kontrolowanejlustracja – ocena stanu rzeczywistego badanego przedmiotu, wyników określonego działaniarewizja – kontrola skupiona na finansach i prawidłowości ich dysponowaniawizytacja – ocena bazująca na bezpośrednim wglądzie w całokształt działalności jednostki kontrolowanej

ZAKRES KONTROLI

kontrola zupełnabadaniu podlega całokształt działań danej jednostki

kontrola ograniczonabadaniu podlegają konkretne czynności lub ich rodzaje

Tabl. 10



Tabl. 11. Kontrola resortowa i międzyresortowa

kontrola organu nadrzędnegokontrola sprawowana przez podmiot nadrzędny organizacyjnie lub funkcjo-nalnie

KONTROLA RESORTOWA I MIĘDZYRESORTOWA

KONTROLA RESORTOWAwykonywana w organizacyjnych granicach działów administracji rządowej

kontrola wewnętrzna w urzędziekontrola sprawowana przez organy danej jednostki (lub kierowników poszczególnych komórek urzędu) wobec niej samej (kontrola wewnętrzna w urzędach organów admi-nistracji, obejmująca pracowników urzędu i poprawność wykonywania zadań)

przedmiot kontroli

wewnętrzna organizacja i działania podmiotu kontrolowanego

KONTROLA MIĘDZYRESORTOWAo zakwalifikowaniu do tej grupy decyduje zasięg kontroli danej jednostki (szerszy niż resort)

wykonywanie kontroli

– funkcje kontrolne powierzone są jedno-stce zwierzchniej nad kontrolowaną lub

– poprzez powołanie specjalnych jedno-stek kontrolnych np. służba (inspekcja) kontroli resortowej powołana przez Ministra Finansów

działania podmiotu kontrolowanego w aspekcie oddziaływania zewnętrz-nego, kształtującego sytuację prawną podmiotów spoza administracyjnej struktury resortu

kontrola aktów normatywnych administracji (np. kontrola rozporządzeń i zarządzeń wojewody przez Prezesa RM i właściwych ministrów)

kontrola aktów administracyjnych(kontrola instancyjna dokonywana w obrębie struktur administracji rządowej)

kontrola umów zawieranych przez podmioty objęte organizacją resortową

kontrola instancyjna

– dokonywana jest przez organ odwoławczy (organ wyższego stopnia) na podstawie przepisów kodeksu postępowania admini-stracyjnego

– uruchamiana jest przez złożenie odwołania, zażalenia lub skargi przez zainteresowany podmiot lub w formie fakultatywnej zmiany lub uchylenia decyzji ostatecznej

podstawowe cechy:1) organy kontrolujące (najczęściej inspekcje) mają miejsce w ramach określonego resortu, ale zakres ich działalności jest powszechny 2) sposób określenia zakresu kontroli ma charakter przede wszystkim rzeczowy (różne dziedziny działalności lub przestrzeganie przepisów (np. dotyczących higieny) 3) organy inspekcji często wyposażone są w środki władcze (nadzór): wydawanie decyzji, wymierzanie kar administracyjnych lub za wykroczenia (mandaty)4) kontrola inspekcji daje większe gwarancje obiektywności (brak powiązań z podmiotem kontrolowanym) oraz fachowości kontroli (wykwalifikowani pracowniczy i specjalistyczny sprzęt)

Państwowa Inspekcja Sanitarna

Inspekcja Handlowa

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Kontrola Skarbowa

Dozór Techniczny

Inspekcja Farmaceutyczna

Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa

Inspekcja Weterynaryjna

Inspektor do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych

Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego

Inspekcja Transportu Drogowego

Inspekcja Ochrony Środowiska

Państwowa Inspekcja Pracy

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty

Urząd Regulacji Energetyki

Komisja Nadzoru Finansowego

WYKONUJĄ JĄ M.IN.:

Tabl. 11



Tabl. 12. Sądowa kontrola administracji

SĄDY POWSZECHNE kontrolują działalność administracji, w drodze wyjątku w sytuacjach wyraźnie określonych przez prawo oraz na zasadach ogól-

nych umowną działalność administracji

SĄD CYWILNY

prawo wyborcze – właściwy w sprawie skargi na decyzję nieuwzględniającą reklamacji lub powodującą skreślenie ze spisu wyborcówprawo o aktach stanu cywilnego – w postępowaniu nieprocesowym rozstrzyga sprawy o unieważnienie, sprostowanie, ustalenie treści aktudochodzenie roszczeń odszkodowawczych związa-nych ze zmianą albo uchyleniem decyzji administracyjnej

SĄD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

sprawuje kontrolę nad decyzjami wydawa-nymi w zakresie ubez-pieczenia publicznego przez Zakład Ubezpie-czeń Społecznych

SĄD OKRĘGOWY W WARSZAWIE – SĄD OCHRONY KON-

KURENCJI I KONSUMENTÓW

rozpatruje odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Kon-sumentów, Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Regulacji Te-lekomunikacji i Poczty i niektórych innych (dotyczących transportu kolejowego)

SĄDOWA KONTROLA ADMINISTRACJI

PODMIOT KONTROLUJĄCY

SĄDY ADMINISTRACYJNE(zob. Sądy administracyjne)

pełnią rolę dominującą w sądowej kontroli administracji

Dwuinstancyjne sądownictwo administracyjne: wojewódzkie sądy administracyjne (I instancja)

Naczelny Sąd Administracyjny (II instancja)

Trybunał Konstytucyjnydokonuje sądowej kontroli legalności aktów normatywnych (z wyłączeniem aktów prawa miejscowego)

PRZEDMIOT KONTROLI

KONTROLA AKTÓW ADMINISTRACYJNYCH

bezpośrednia (kontrola „jakby instancyjna” – T. Bigo, F. Longchamps)przedmiotem postępowania sądowego jest akt administracyjny (przede wszystkim – decyzja), najczęściej po wyczerpaniu toku instancji administracyjnych; uruchomienie postępowania następuje przez zaskarżenie danego aktu do sądu administracyjnego lub powszechnego (wyjątek) w celu jego uchylenia lub zmiany; przed sądem nawiązuje się stosunek spornoprocesowy – zrównuje się pozycja strony (adresata decyzji) i organu administracji, który na etapie postępowania administracyjnego występował z pozycji wład-czej; orzeczenie sądu kształtuje na nowo indywidualną sprawę, której dotyczył akt

pośredniapodstawy do kontroli pośredniej stwarzają przepisy prawa cywilnego i karnego; ocena legalności danego aktu administracyjnego jest w tym przypadku elementem pomocniczym w postępowaniu w sprawie cywilnej lub karnej

KONTROLA AKTÓW NORMATYWNYCH

– kontrola aktów normatywnych centralnych organów państwowych należy do Trybunału Konstytucyjnego– akty prawa miejscowego (terenowych organów administracji rządowej) oraz samorządu terytorialnego, a także rozstrzygnięcia

nadzorcze nad tymi aktami podlegają kontroli sądów administracyjnych

KONTROLA UMOWNEJ DZIAŁALNOŚCI ORGANÓW ADMINISTRACYJNYCH

kontrola sądowa obejmuje działania administracji publicznej oparte na prawie cywilnym; kontrola ta odbywa się na ogólnych zasa-dach prawa cywilnego postępowania i postępowania cywilnego i nie nosi cech swoistych, wywołanych udziałem organu administra-cji jako strony (uczestnika) postępowania

Tabl. 12



Tabl. 13. Podmioty administracyjne i podmioty administrujące

PODMIOTY ADMINISTRACYJNE I PODMIOTY ADMINISTRUJĄCE

PODMIOTY ADMINISTRUJĄCErozumiane szeroko: są to wszelkie podmioty spełniające (także ubocznie) funkcje administrowania rozumiane wąsko: są to, w przeciwieństwie do podmiotów administracyjnych (do których należą organy administracji), podmioty których kompetencje w zakresie administrowania nie są racją ich bycia, nie wynikają bezpośrednio z ustaw, lecz biorą się z przeka-zania (zlecenia) im pewnych zadań z zakresu administracji przez organy państwowe (na takie przekazanie muszą pozwalać przepisy ustawowe)

podmioty administrujące (w znaczeniu szerokim)

podmioty administracyjne

ORGANY ADMINISTRACYJNE(zob. Organy administracyjne)

INNE ORGANY WŁADZY PUBLICZNEJ

są to podmioty wykonujące funkcje administrowania, których status wykracza jednak poza bycie tylko organem w strukturze administracji, spełniają one funkcje ogólnopaństwowe (jak np. głowa państwa – Prezydent RP) lub są organami kontroli i ochrony prawa (np. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, NIK, Krajowa Rada Sądownictwa, Rzecznik Praw Obywatelskich) (zob. Część II. Prawo konstytucyjne)

ZAKŁADY ADMINISTRACYJNEnp. szkoły (zob. Zakłady administracyjne)

AGENCJE PAŃSTWOWEróżnego typu (zob. Różnego rodzaju podmioty administrujące)

podmioty administrujące (w znaczeniu wąskim) (zob. Różnego rodzaju podmioty administrujące)

ODPOWIEDNIO UPRAWNIENI KIEROWNICY INNYCH JEDNOSTEK

1) kierownicy państwowych osób prawnych (np. przedsiębiorstw – Poczta Polska) i innych jednostek 2) upoważnione organy wykonawcze jednostek pomocniczych samorządu (np. sołtysi): niekiedy uznawane jednak za organy administracyjne 3) organy jednostek organizacyjnych samorządu w tym przedsiębiorstw w zakresie załatwiania indywidualnych spraw

PODMIOTY PRYWANTErealizujące funkcje z zakresu administracji publicznej

(zob. Różnego rodzaju podmioty administrujące)

ORGANY ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH, którym zostały zlecone funkcje administrowania,

np. niektóre stowarzyszenia, fundacje, np. Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie

Tabl. 13



Tabl. 14. Organ administracji – definicje

ORGAN ADMINISTRACJI – DEFINICJE:

M. Jaroszyński1

Wyodrębniona część aparatu państwowego (jednostka organizacyjna), powołana do wykonywana oznaczonych przez prawo zadań państwowych przy zastosowaniu środków wypływających z przysługującej państwu zwierzchniej władzy (imperium). Istotnymi elementami pojęcia organu państwowego w znaczeniu ścisłym są: a) wyodrębnienie organiza-cyjne, b) określony przez prawo zakres działania, c) wykonywanie władzy zwierzchniej państwa.

K. Sobczak2

Organ administracyjny to organ państwowy, którego działalność polega na organizowaniu bezpośredniej, praktycznej realizacji zadań państwa.

J. Starościak3

Uwzględniając elementy: a) działanie w imieniu państwa, wyodrębnienie organizacyjne, c) ustalone prawem kompe-tencje, d) substrat osobowy organu, e) właściwe formy działania – należy stwierdzić, że organ administracyjny jest to wyodrębniona jednostka w organizacji państwowej, posiadająca ustalony prawem, jej tylko właściwy zakres działania (które może być zaliczone na rzecz państwa w zakresie organizowania stosunków społecznych) oraz podejmująca to działanie za pośrednictwem określonych prawem osób i w swoistych dla niej formach prawnych.

W. Brzeziński4

Organ państwowy to wyodrębniona część aparatu państwowego powołana do wykonania zadań państwa, z możno-ścią zastosowania środków wypływających z przysługującej państwu władzy. Organem administracji państwowej jest natomiast organ państwowy działający w zakresie administracji; organem administracji jest taki organ państwowy, który działa w zakresie administracji wyłącznie lub w przeważającej mierze w swoistych dla administracji formach działania (zob. Formy działania administracji).

J. Dawidowicz5

Organ administracji państwowej jest to organ państwowy wyposażony w prawnie określoną możliwość jednostronne-go i wiążącego wyznaczania zachowania się określonych podmiotów.

J. Boć6

Organ administracji publicznej to człowiek (lub grupa ludzi w przypadku organu kolegialnego):

– znajdujący się w strukturze organizacyjnej państwa lub samorządu terytorialnego,– powołany w celu realizacji norm prawa administracyjnego, w sposób i ze skutkami właściwymi temu prawu,– działający w granicach przyznanych mu przez prawo kompetencji.

Tabl. 14



Tabl. 15. Organ administracji – istota i podział – część I

ORGAN ADMINISTRACJI – ISTOTA I PODZIAŁ – część I

w stosunku do innych podmiotów wykonującym zadania administracji organ administracji wyróżnia się tym, że

mieści się w strukturzeadministracji rządowej lubsamorządu terytorialnego

posiada „własne” kompetencje przyznane przez prawo

zatem za organ admini-stracji nie będzie mógł być uznany organ organizacji społecznej wykonujący funkcje administracyjne (będzie jednak podmiotem administrującym)

zatem za organ administracji nie będzie mógł być uznany podmiot prywatny któremu kompetencje w zakresie administrowania zostały przekazane na mocy porozumienia administracyjnego (będzie jednak podmiotem administrującym)

zatem za organ administracji nie będzie mógł być uznany podmiot nieposiadający kompetencji władczych, np. powiatowy lub miejski rzecznik praw konsumentów (lokalny organ ochrony i kontroli), za organy uznawa-ne są jednak w zasadzie podmioty, których kompetencje nie mają charakteru stricte decyzyjnego (organy doradcze, pomocnicze)

posiada kompetencje władcze (korzysta z władztwa państwowego)

szczególnym tego przejawem może być kompetencja do wydawania decyzji i posta-nowień w postępowaniu administracyjnym

ORGANY ADMINISTRACYJNE (PODZIAŁ UPROSZCZONY) (zob. odnośne tablice i schematy)

INNE ORGANY WŁADZY PAŃSTWOWEJ (zob. Podmioty administra-cyjne i podmioty admini-strujące oraz Część II)np. Prezydent RP

ORGANY NACZELNEnp. Rada Ministrów

ORGANY CENTRALNEnp. Komendant Główny Policji

TERENOWE ORGANY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ

rządowe organy administracji ogólnej,

np. wojewoda

administracja zespolona w województwie i powiecie, np. kurator oświaty, powiatowy in-spektor nadzoru budowlanego

administracja nieze-spolona, np. dyrektor

izby skarbowej

ORGANY SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

gminnego: rada gminy (miasta) oraz wójt

(burmistrz, prezydent miasta)

powiatowego: rada powiatu oraz zarząd powiatu (na czele ze

starostą)

województwa: sejmik województwa oraz zarząd

województwa (na czele z marszałkiem)

specyficzne organy nadzoru nad samorządem terytorialnym

SAMORZĄDOWE KOLEGIUM ODWOŁAWCZE

REGIONALNA IZBA OBRACHUNKOWA

Tabl. 15



Tabl. 16. Organ administracji – istota i podział – część II

ORGAN ADMINISTRACJI – ISTOTA I PODZIAŁ – część II

rodzaje organów administracji według następujących kryteriów

Miejsca w strukturze władzy publicznej (państwowej)

RZĄDOWEnp. Rada Ministrów, wojewoda

SAMORZĄDOWEnp. sejmik województwa, wójt gminy

Składu osobowego

JEDNOOSOBOWE (MONOKRATYCZNE)np. Prezes Rady Ministrów, wojewoda

KOLEGIALNEnp. Rada Ministrów, rada powiatu

Miejsca w hierarchii / terytorialnego zakresu działania

NACZELNE np. minister

CENTRALNEnp. Główny Inspektor Celny

TERENOWEnp. Wojewódzki Komendant Policji

Relacji podporządkowania

PODLEGŁE HIERARCHICZNIEnp. zespolona i niezespolona administracja terenowa

ZDECENTRALIZOWANEnp. organy samorządu terytorialnego

Sposobu wykreowania

POWOŁANE AKTEM ORGANU PAŃSTWA

np. Prezes RM i ministrowie przez Prezydenta RP

POWOŁANIE NA MOCY DECYZJI

np. wojewoda przez Prezesa RM

WYBORYnp. wójt gminy (burmistrz,

prezydent miasta)

według sposobu nawiąza-nia stosunku pracy:

– powołanie– mianowanie– nominacja

Charakteru kompetencji

ADMINISTRACJI OGÓLNEJnp. Prezes RM, wojewoda

RESORTOWEnp. minister

WYSPECJALIZOWANEnp. Główny Inspektor Farmaceutyczny

Samodzielności decyzyjnej lub jej braku

ORGANY DECYZYJNEnp. wojewoda, wójt gminy

ORGANY POMOCNICZE np. sołtys, rada osiedla

ORGANY OPINIODAWCZE np. kolegium opiniodawcze przy wojewodzie

Funkcji procesowej (w postępowaniu administracyjnym – rozstrzyganiu spraw)

ORGANY PODSTAWOWE (I stopnia, I instancji)

np. wójt gminy

ORGANY ODWOŁAWCZE(wyższego stopnia, II instancji)

pełniące wyłącznie tę funkcję procesową, np. Samorządowe

Kolegium Odwoławcze

organy występujące jako organ podstawowy lub od-woławczy (wyższego stopnia) w zależności od rodzaju

rozstrzyganej sprawy np. organ naczelny – minister, wojewoda, wojewódzki

inspektor nadzoru budowlanego

Tabl. 16



Tabl. 17. Różnego rodzaju podmioty administrujące – podmioty wykonujące zadania publiczne – wybrane pojęcia, rozróżnienia, podziały – część I

RÓŻNEGO RODZAJU PODMIOTY ADMINISTRUJĄCE – PODMIOTY WYKONUJĄCE ZADANIA PUBLICZNE – WYBRANE POJĘCIA, ROZRÓŻNIENIA, PODZIAŁY – część I

ZWIĄZANE Z FINANSOWANIEM I POZYCJĄ PODMIOTU W SYSTEMIE FINANSÓW PUBLICZNYCH

statio fisci (stationes fisci)– państwowa lub samorządowa jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która w stosunkach cywilnopraw-

nych działa w ramach swoich zadań w imieniu i na rzecz Skarbu Państw; nazwą tą powszechnie określa się również organy jednostek organizacyjnych, które dokonują czynności za Skarb Państwa

– np. minister, wojewoda, starosta (w zakresie mienia Skarbu Państwa, ale nie mienia powiatu jako osoby prawnej)

jednostka budżetowa – jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która wszystkie swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu, natomiast

wszystkie dochody takiej jednostki odprowadzane są do budżetu państwa albo na rachunek jednostki samorządu terytorialnego – status taki ma większość urzędów organów administracji (np. ministerstwo, urząd wojewódzki)

zakład budżetowy– nieposiadająca osobowości prawnej jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych będąca częścią państwowej sfery

budżetowej, pokrywająca koszty swojej działalności z przychodów własnych– może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe, podmiotowe i celowe, nieprzekraczające 50% kosztów jego działalności,

z wyłączeniem dotacji inwestycyjnych– wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych– powoływanie, likwidacja, przekształcanie komunalnych zakładów budżetowych następuje decyzją organu stanowiącego

jednostki samorządu terytorialnego (np. rady gminy), przy uwzględnieniu zapisów ustawy o gospodarce komunalnej i ustawy o finansach publicznych

gospodarstwo pomocnicze – wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym albo też finansowym, część jej działalności podstawo-

wej lub działalność uboczna– koszty działalności pokrywa z uzyskanych przychodów własnych – mogą otrzymywać dotacje przedmiotowe oraz jednorazową dotację na wyposażenie w środki obrotowe– rozliczenie z budżetem: netto – wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku

państwowe fundusze celowe– fundusz powołany ustawowo, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację

wyodrębnionych zadań– mogą występować w formie wyodrębnionego rachunku bankowego lub jednostki organizacyjnej (osoby prawnej) – do dysponentów tych należą m.in. ministerstwo pracy i polityki społecznej (Fundusz Pracy, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób

Niepełnosprawnych), prezes ZUS (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych)

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA CHARAKTER PEŁNIONYCH FUNKCJI– komendanci, obsługiwani przez komendy, wykonujący najczęściej zadania w sferze bezpieczeństwa powszechnego i porządku

publicznego, np. Komendant Główny Policji, Komendat Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej– inspektorzy, obsługiwani przez główne inspektoraty, a także urzędy dozoru, wypełniający funkcje w sferze bezpieczeństwa

i porządku publicznego o charakterze specjalistycznym i technicznym, np. Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny

– prezesi urzędów zwanych urzędami regulacyjnymi, do których zadań należy regulacja funkcjonowania ważnych gospodarczo i społecznie rynków o charakterze monopolistycznym w interesie konsumentów, np. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

– komisje, obsługiwane przez urzędy komisji lub biura, funkcje kontrolne i regulacyjne, np. Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych

PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE, PRZEDSIĘBIORSTWA, FUNDACJEnp. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej podległe najczęściej ministrom – np. Poczta Polska (ministrowi właściwemu do spraw transportu), Lasy Państwowe (a w nich – Służba Leśna, mająca na mocy ustawy uprawnienia do użycia środków przymusu bezpo-średniego i nakładania mandatów)

np: – „Polski Koncern Naftowy ORLEN” spółka akcyjna– „PKP – Polskie Linie Kolejowe” spółka akcyjna– Straż Ochrony Kolei, kierowana przez Komendanta Główne-

go Straży Ochrony Kolei– Polski Związek Łowiecki– Państwowy Zakład Higieny

– jednostki badawczo-rozwojowe– komitety– ambasady, konsulaty – podmioty planistyczno-doradcze o charakterze profesjo-

nalnym np. Rządowe Centrum Studiów Strategicznych (za-kończyło swoją działalność 31.3.2006 r.), Rządowe Centrum Legislacji, komisje kodyfikacyjne

INNE JEDNOSTKI WYKONUJĄCE ZADANIA PUBLICZNE (O ZRÓŻNICOWANYM STATUSIE PRAWNYM I ORGANIZACYJNYM)

Tabl. 17



AGENCJE PAŃSTWOWE (RZĄDOWE)podmioty mające w nazwie określenie „agencja” są zróżnicowane pod względem statusu i w zależności od niego mogą być to:

Tabl. 18. Różnego rodzaju podmioty administrujące – podmioty wykonujące zadania publiczne – wybrane pojęcia, rozróżnienia, podziały – część II

ORGANY ADMINISTRACJI– jeśli spełniają wymaga-

nia definicyjne organu(zob. Organ administra-cji – definicje)

– najczęściej kierownicy takich agencji występu-ją jako centralne organy administracji państwo-wej podległe określone-mu organowi naczelne-mu (ministrowi)

np:– Prezes Państwowej

Agencji Atomistyki, właściwy w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej

– Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholo-wych (na czele z dyrek-torem) – powoływana w literaturze jako organ centralny, którego status jest jednak w tym wypadku dyskusyjny

RÓŻNEGO RODZAJU PODMIOTY ADMINISTRUJĄCE – PODMIOTY WYKONUJĄCE ZADANIA PUBLICZNE – WYBRANE POJĘCIA, ROZRÓŻNIENIA, PODZIAŁY – część II

PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE– niektóre także spełniają-

ce warunki uznania za or-gan administracyjny, np. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Prezes Agencji jako or-gan podlega Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi)

np:Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości– zadaniem Agencji jest

zarządzanie funduszami pochodzącymi z budżetu państwa i Unii Europejskiej, przeznaczonymi na wspie-ranie przedsiębiorczości i rozwój zasobów ludzkich, ze szczególnym uwzględ-nieniem potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw

– podlega ministrowi właściwemu do spraw gospodarki

np.: Krajowa Agencja Poszanowania Energii prowadzi działalność użyteczności publicznej nienastawioną na maksymalizację zysku

ewolucja podstaw prawnych działania prowadząca do po-wstania agencji w formie spółki handlowej: – uchwała Sejmowa z 9.11.1990 r. w sprawie założeń polityki

energetycznej Polski do roku 2010, – decyzja Rządu Nr 21/92 z posiedzenia Rady Ministrów w dniu

19.5.1992 r. w sprawie utworzenia Agencji Poszanowania Energii, – porozumienie z dnia 5.2.1994 r. w sprawie współdziałania

w utworzeniu Agencji Poszanowania Energii – Spółka Akcyjna, – umowa spółki z 15.4.1994 r.

akcjonariusze:– Bank Gospodarstwa Krajowego (16,13%)– Agencja Rozwoju Przemysłu SA (16,13%) – kolejny przykład

agencji – spółki – Skarb Państwa (51,61%)– Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej (16,13%)

PODMIOTY PAŃSTWOWE O MIESZANYM, CYWILNO-ADMINISTRACYJNYM CHARAKTERZE

AGENCJE W FORMIE SPÓŁEK HANDLOWYCH

regionalne (np. małopolska, zachodniopomorska, śląska) agencje rozwoju regionalnego – spółki z mieszanym akcjo-nariatem (Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialne-go, podmioty prywatne)

OSOBY FIZYCZNE JAKO PODMIOTY ADMINISTRUJĄCEprzykładem wykonywania zadań administracyjnych przez osoby fizyczne jest np. tworzenie przez nie zakładów opieki zdrowotnej,zakładanie niepublicznych szkół, przejmowanie zadań komunalnych (na podstawie ustawy z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej, z zastosowaniem przepisów o zamówieniach publicznych)

ORGANIZACJE SPOŁECZNE – JAKO PODMIOTY ADMINISTRUJĄCE

organizacja społeczna – trwałe zrzeszenia osób fizycznych lub praw-nych, niewchodzące w skład szeroko rozumianego aparatu państwowego i zarazem niebędące spółkami prawa prywatnego (E. Smoktunowicz)1

definicja legalna organizacji pozarządowej: są to niebędące jednostkami sektora finansów publicz-nych w rozumieniu przepisów o finansach publicznychi niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw (…)

stowarzyszenia i quasi-stowarzy-szenia, partie polityczne, związki zawodowe i organizacja praco-dawców, związki wyznaniowe, społeczno-zawodowe organizacje rolników, samorządy specjalne

organizacje społeczne funkcje administrowania mogą wykonywać:

z mocy ustawy – np. quasi-stowarzyszenia: Polski Związek Łowiecki, Polski Czerwony

Krzyż, fundacje publiczne jak Centrum Badania Opinii Społecznej– np. ochotnicze straże pożarne jako stowarzyszenia (mogą korzy-

stać ze szczególnych uprawnień przy akcji ratowniczej, nakładać grzywny w drodze mandatu karnego

na podstawie umowy (zlecenia funkcji) przez organ administracji

inne specyficzne źródła, np. umowa międzynarodowa pomię-dzy Polską i Republiką Federalną Niemiec powołująca Fundację „Polsko-Niemieckie Pojednanie” (fundatorem jest Skarb Państwa)

Tabl. 18



Tabl. 19. Stowarzyszenie – część I

STOWARZYSZENIE – część I dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych

NIEZALEŻNOŚĆ WEWNĘTRZNA

stowarzyszenie samodziel-nie określa swoje cele, pro-gramy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności

ZASADA DOBROWOLNOŚCI

nikogo nie wolno zmuszać do udziału w stowarzysze-niu lub ograniczać jego prawa do wystąpienia ze stowarzyszenia

ZASADY DEMOKRATYCZNE

– tworzenie stowarzyszeń przyjmujących zasadę bezwzględnego posłu-szeństwa ich członków wobec władz stowarzysze-nia jest zakazane

– nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do stowarzyszenia albo pozostawania poza nim

ZASADA SPOŁECZNEJ PRACY CZŁONKÓW

stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków; do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracow-ników

PRAWO TWORZENIA STOWARZYSZEŃ

– obywatele polscy mający pełną zdolność do czynności prawnych oraz niepozba-wieni praw publicznych

– osoba prawna może być jedynie wspiera-jącym członkiem stowarzyszenia

– cudzoziemcy mający miejsce zamieszka-nia na terytorium RP

mogą należeć do stowarzyszeń:

– cudzoziemcy niemający miejsca zamiesz-kania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą wstępować do stowarzy-szeń, których statuty przewidują taką możliwość

– małoletni w wieku od 16 do 18 lat, którzy mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, mogą należeć do stowarzy-szeń i korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego, z tym że w składzie zarządu stowarzyszenia większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych

– małoletni poniżej 16 lat mogą należeć do stowarzyszeń, za zgodą przedstawicieli ustawowych, bez prawa udziału w głoso-waniu na walnych zebraniach człon-ków oraz bez korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego do władz stowarzyszenia (jeżeli jednak jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wy-łącznie małoletnich, mogą oni wybierać i być wybierani do władz tej jednostki)

ORGANY

WALNE ZEBRANIE CZŁONKÓW

– najwyższa władza stowarzyszenia

– w sprawach, w których statut nie określa właściwości władz stowarzysze-nia, podejmowanie uchwał należy do walnego zebrania członków

stowarzyszenie jest obowiązane

posiadać:ZARZĄD

(kieruje bieżącą dzia-łalnością i reprezen-tuje stowarzyszenie

na zewnątrz)

orazORGAN KONTROLI

WEWNĘTRZNEJ(zwykle: Komisja

Rewizyjna)

NADZÓR NAD STOWARZYSZENIEM

ADMINISTRACYJNY

sprawuje:– starosta właściwy ze względu na siedzibę stowarzy-

szenia– wojewoda właściwy ze względu na siedzibę sto-

warzyszenia – w zakresie nadzoru nad działalnością stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego

organ nadzorujący ma prawo:– żądać dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia,

w wyznaczonym terminie, odpisów uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów)

– żądać od władz stowarzyszenia niezbędnych wyja-śnień

w razie stwierdzenia, że działalność stowarzyszenia jest niezgodna z prawem lub narusza postanowienia statu-tu organ nadzorujący, w zależności od rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości, może wystąpić o ich usunięcie w określonym terminie, udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia lub wystąpić do sądu

SĄDOWY (SĄD REJESTROWY)

sąd, na wniosek organu nadzorującego lub prokurato-ra, może:– udzielić upomnienia władzom stowarzyszenia,– uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę

stowarzyszenia,– rozwiązać stowarzyszenie, jeżeli jego działalność wy-

kazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywró-cenia działalności zgodnej z prawem lub statutem

na wniosek organu nadzorującego sąd wydaje posta-nowienie o rozwiązaniu stowarzyszenia, w razie gdy:– liczba członków stowarzyszenia zmniejszyła się poni-

żej liczby członków wymaganych do jego założenia,– stowarzyszenie nie posiada przewidzianych w usta-

wie władz i nie ma warunków do ich wyłonienia w okresie nie dłuższym niż rok

Tabl. 19



Tabl. 20. Stowarzyszenie – część II

STOWARZYSZENIE – część II

TRYB TWORZENIA

osoby mogące utworzyć stowa-rzyszenie, w liczbie co najmniej 15 uchwalają statut stowarzyszenia i wybierają komitet założycielski

STATUT

określa w szczególności:

1) nazwę stowarzyszenia, odróżniającą je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji,2) teren działania i siedzibę stowarzy-szenia, cele i sposoby ich realizacji,3) sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków,4) władze stowarzyszenia, tryb dokony-wania ich wyboru, uzupełnianie składu oraz ich kompetencje, sposób reprezen-towania stowarzyszenia oraz zaciągania zobowiązań majątkowych, a także warunki ważności jego uchwał,5) sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składekczłonkowskich,6) zasady dokonywania zmian statutu,7) sposób rozwiązania się stowarzyszenia– stowarzyszenie, które zamierza two-

rzyć terenowe jednostki organizacyjne, jest obowiązane określić w statucie strukturę organizacyjną i zasady two-rzenia tych jednostek

WNIOSEK O REJESTRACJĘ

komitet założycielski składa do sądu rejestrowego wniosek o reje-

strację wraz ze:– statutem– listą założycieli, zawierającą imio-

na i nazwiska, datę i miejsce uro-dzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli,

– protokołem z wyboru komitetu założycielskiego

– informacją o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia

REJESTRACJA W KRS

sąd rejestrowy wydaje postano-wienie o zarejestrowaniu stowarzy-szenia w terminie do 3 miesięcy od złożenia wniosku po stwierdzeniu, że jego statut jest zgodny z przepi-sami prawa i założyciele spełniają

wymagania określone ustawą

uprawomocnienie się postanowienia

wpis do rejestru stowarzyszeń

stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność

MAJĄTEK STOWARZYSZENIA

źródła powstania:– składki członkowskie,– dochody z własnej działal-ności,– dochody z majątku stowarzy-szenia

– ofiarność publiczna– darowizny, spadki, zapisy

stowarzyszenie może otrzymy-wać dotację państwową

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA

stowarzyszenie może prowa-dzić działalność gospodarczą

dochód z działalności gospo-darczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczo-ny do podziału między jego członków

PRZYWILEJ PODATKOWY

dochód stowarzyszenia, które-go cele statutowe są społecz-nie użyteczne, jest wolny od podatku dochodowego od osób prawnych w części prze-znaczonej na te cele

STOWARZYSZENIE ZWYKŁEuproszczona forma stowarzyszenia, nie posiada osobowości prawnej

mogą je założyć min. 3 osobyzałożyciele uchwalają regulamin jego działalności,informują na piśmie właściwy, ze względu na przyszłą siedzibę stowarzyszenia, organ nadzorujący (starostę)

jeżeli w ciągu 30 dni od dnia uzyskania informacji o założeniu stowarzyszenia zwykłego nie zakazano jego działalności, może ono rozpocząć działalność

stowarzyszenie takie nie może:– powoływać terenowych jednostek organizacyjnych,– łączyć się w związki stowarzyszeń,– zrzeszać osób prawnych,– prowadzić działalności gospodarczej,– przyjmować darowizn, spadków i zapisów, otrzymywać

dotacji, korzystać z ofiarności publicznej

stowarzyszenie zwykłe uzyskuje środki na swoją działalność ze składek członkowskich

stowarzyszenie jest obowiązane zgłosić do KRS wszelkie dane oraz ich zmiany wymagana ustawą o Krajowym Reje-

strze Sądowym

Tabl. 20



Tabl. 21. Aparat administracyjny

APARAT ADMINISTRACYJNY

Aparat administracyjny jest pojęciem wieloznacznym. W kontekście pojęcia organu administracji oraz pojęć podmiotu administra-cyjnego i administrującego za aparat administracyjny należy uznać zespół osobowy (lub szerzej: personalno-techniczny), który sam nie będąc organem administracyjnym, służy danemu organowi pomocą w wykonywaniu jego kompetencji i zadań (zapewnia techniczną, czasową i infrastrukturalną możność wykonywania zadań). Ze względu na złożoność i liczbę załatwianych spraw aparat administracyjny de facto umożliwia organowi skuteczne działanie.

Przykłady:– aparatem administracyjnym premiera jest Kancelaria Prezesa Rady Ministrów (obsługuje też Radę Ministrów jako organ kolegialny) – aparatem administracyjnym ministra jest ministerstwo – aparatem administracyjnym wojewody jest urząd wojewódzki– aparatem administracyjnym wójta (burmistrza, prezydenta miasta) jest urząd gminy (miasta)– aparatem administracyjnym Komendanta Wojewódzkiego Policji jest komenda wojewódzka policji

PODZIAŁ PRACY W APARACIE ADMINISTRACYJNYM

osoby pozostające w strukturze aparatu admini-stracyjnego często dokonują konkretnych czynno-ści za organ administracji (np. decyzję podpisuje urzędnik urzędu wojewódzkiego, a nie osobiście wojewoda, decyzję podejmuje dyrektor departa-mentu w ministerstwie, a nie minister osobiście)

– osoby te działają w imieniu organu administracji, on ponosi odpowie-dzialność za ich działania i decyzje

– osoby te realizują kompetencje danego organu, a nie kompetencje wła-sne, bo prawo nie przyznaje im kompetencji własnych

– fakt, iż dana osoba podejmuje dane czynności w imieniu organu wynika z podziału pracy, mającego umożliwić technicznie i czasowo wykonywa-nie przez organ funkcji administrujących

DEKONCENTRACJA WEWNĘTRZNA1

– oznacza, iż organ administracji w ra-mach podziału pracy może upoważ-nić określone osoby (pracowników urzędu) do wykonywania części jego kompetencji

– pracownik upoważniony przez organ nie może przekazać tych uprawnień osobie trzeciej, nie jest bowiem orga-nem (zakaz subprzekazania)

Przykłady:Artykuł 32 ust. 1 ustawy z 5.6.1998 r. o administracji rządowej w województwie: Woje-woda może upoważnić na piśmie pracowników urzędu wojewódzkiego, niezatrudnio-nych w jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, do załatwiania określonych spraw w jego imieniu i na jego odpowiedzialność, w ustalonym zakresie, a w szczególności do wydawania decyzji administracyjnychArtykuł 39 ust. 2 ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym: Wójt może upoważnić swoich zastępców lub innych pracowników urzędu gminy do wydawania decyzji administracyj-nych (…) w imieniu wójta.

STATUTY I REGULAMINY URZĘDÓW

Przydział czyn-ności i zakres obowiązków pracowników poszczegól-nych komórek organizacyjnych w danym apa-racie (urzędzie) określają:– statuty (np.

ministerstwa, urzędu woje-wódzkiego, starostwa)

– regulaminy organizacyjne, regulaminy urzędowania

– zarządzenia organizacyjne

Prezes Rady Ministrów nadaje rozporządzeniem statut:– Kancelarii Prezesa Rady Ministrów – ministerstwom– urzędom organów centralnych

wojewoda:– nadaje statut urzędowi wojewódzkiemu (podle-

ga on zatwierdzeniu przez Prezesa RM)– określa szczegółową organizację oraz tryb pracy

urzędu wojewódzkiego regulaminem ustalonym w drodze zarządzenia

– częścią regulaminu urzędu wojewódzkiego są regulaminy komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych, będących aparatem pomocniczym kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, ustalone przez kierowników tych jednostek i zatwierdzone przez wojewodę (w przypadku niezatwierdzenia wyżej wymienionych regulaminów kierownicy tych jednostek mogą wystąpić do właściwego ministra o wszczęcie przez niego sporu z wojewodą)

– na wniosek starosty, zaopiniowany przez właści-wego kierownika zespolonej służby, inspekcji lub straży wojewódzkiej, może (co do zasady) tworzyć, przekształcać i likwidować jednostki organizacyj-ne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży

Minister:– ustala, w drodze zarządzenia, regulamin organizacyjny

ministerstwa określający zakres zadań i tryb pracy komó-rek organizacyjnych ministerstwa oraz jednostek organi-zacyjnych podległych i nadzorowanych przez ministra

statuty jednostek samorządu terytorialnego (zob. tablice dotyczące jednostek samorządu)

wójt (burmistrz, prezydent miasta):– określa organizację i zasady funkcjonowania urzędu

gminy (miasta) regulaminem organizacyjnym nada-nym w drodze zarządzenia

rada powiatu na wniosek zarządu powiatu:– określa regulamin organizacyjny starostwa powia-

towego zarząd województwa (na czele z marszałkiem):– uchwala regulamin organizacyjny urzędu marszał-

kowskiego

Tabl. 21



Tabl. 22. Organy naczelne i organy centralne

ORGANY NACZELNE I ORGANY CENTRALNE

ROZRÓŻNIENIE UPROSZCZONE

organ naczelnyto organ o właściwości ogólnokrajowej, wymieniony w tekście Kon-stytucji RP (np. Prezes Rady Ministrów, poszczególni ministrowie)

organ centralnyto organ o właściwości ogólnokrajowej, niewymieniany przez Konstytucję RP (np. Komendant Główny Policji)

Konstytucja RP nie używa pojęcia „organów naczelnych”, lecz pojęciem takim posługuje się wiele ustaw

CECHY ORGANÓW NACZELNYCH (J. Boć)

– są powoływane przez Prezydenta RP, bezpośrednio lub po uprzednim wyborze przez Sejm– posiadają pozycję zwierzchnią wobec pozostałych organów administracji rządowej– ich właściwość terytorialna obejmuje obszar całego kraju

do organów naczelnych należy zaliczyć:– Prezydenta RP (choć jego pozycja wykracza poza status organu administracji)– Radę Ministrów, jako organ kolegialny– Prezesa Rady Ministrów, jako organ monokratyczny (jednoosobowy)– poszczególnych ministrów– przewodniczących komitetów w składzie Rady Ministrów

(zob. Część II. Prawo konstytucyjne)

CECHY ORGANÓW CENTRALNYCH (J. Boć)

– ich właściwość terytorialna obejmuje obszar całego kraju– są tworzone przeważnie w drodze ustawowej, ich istnienie nie ma podstaw w Konstytucji RP– są powoływane przez organy naczelne (przeważnie przez Prezesa RM)– ich organami zwierzchnimi i nadzorczymi są: Sejm, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, poszczególni ministrowie (w tym kon-

tekście dyskusyjny jest status, np. Główny Inspektor Inspekcji Handlowej obecnie podporządkowany nie ministrowi, lecz organowi centralnemu: Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, nie będzie miał statusu organu centralnego, jeśli przyjmiemy to kryterium, choć ma kompetencje ogólnokrajowe)

– stanowią wewnętrznie obowiązujące źródła prawa (np. zarządzenia) – są przeważnie organami zwierzchnimi w stosunku do organów terytorialnych (np. Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego w sto-

sunku do Wojewódzkiego, Komendant Główny Policji w stosunku do komendantów wojewódzkich i powiatowych)

WYBRANE ORGANY CENTRALNE

podległe Sejmowi:

– Główny Inspektor Pracy– Główny Inspektor Ochrony Danych Osobowych

przykład: podległe Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi:– Główny Lekarz Weterynarii – Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych– Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa– Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa – Prezes Agencji Rynku Rolnego– Prezes Agencji Nieruchomości Rolnych– Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

podległe Prezesowi Rady Ministrów:

– Prezes Głównego Urzędu Statystycznego– Polski Komitet Normalizacyjny– Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów– Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego – Szef Agencji Wywiadu– Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego – Prezes Urzędu Zamówień Publicznych

inne niż centralne organy administracji jednostki, podległe i nadzorowa-ne przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi:– okręgowe inspektoraty rybołówstwa morskiego (Gdynia, Słupsk,

Szczecin),– centralne laboratoria i ośrodki badawczo-rozwojowe,– instytuty, np. Instytut Mleczarstwa w Warszawie,– inne jednostki, np. Polski Klub Wyścigów Konnych

Tabl. 22



Tabl. 23. Działy administracji rządowej

DZIAŁY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ

sfery działalności publicznej państwa wydzielone według kryterium przedmiotowego

na czele jednego lub kilku działów administracji rządowej stoi właściwy organ naczel-ny – minister lub inny organ (wyjątkowo, np. przewodniczący komitetu w składzie RM)

technika prawodawczaakty prawne, wymieniając ministra właściwego w danej sprawie, określają go przez powołanie danego działu administracji rządowej; pozwala to zachować elastyczność przepisu w przypadku zmian w strukturze RM, nazwach i kompetencjach poszczegól-nych ministrów,np. art. 91 ust. 1 ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej: Minister właściwy do spraw gospodarki wydaje decyzję o zakazie wykonywania działalności gospodarczej (…)

Prezes Rady Ministrów może dowolnie kształtować liczbę członków Rady Mi-nistrów, przydzielając ministrowi jeden lub więcej działów

działami: budżet, finanse publiczne i in-stytucje finansowe powinien kierowaćjeden minister

w strukturze organizacyjnej minister-stwa działowi administracji odpowiada jeden lub więcej departamentów

DZIAŁY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ

1) administracja publiczna 2) budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa 3) budżet 4) finanse publiczne 5) gospodarka 6) gospodarka morska 7) gospodarka wodna 8) informatyzacja 9) instytucje finansowe10) integracja europejska11) kultura i ochrona dziedzictwa narodowego12) kultura fizyczna i sport13) łączność14) nauka15) obrona narodowa16) oświata i wychowanie17) praca18) rolnictwo19) rozwój regionalny20) rozwój wsi21) rynki rolne22) rybołówstwo23) Skarb Państwa24) sprawiedliwość25) szkolnictwo wyższe26) transport27) turystyka28) sprawy rodziny29) sprawy wewnętrzne30) środowisko31) sprawy zagraniczne32) wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne33) zabezpieczenie społeczne34) zdrowie

Przykładowo:

Dział gospodarka wodna obejmuje sprawy:1) kształtowania, ochrony i racjonalnego wykorzystywania zasobów wodnych2) utrzymania śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność Skarbu

Państwa wraz z infrastrukturą techniczną związaną z tymi wodami, obejmującą budowle oraz urządzenia wodne

3) budowy, modernizacji oraz utrzymania śródlądowych dróg wodnych4) ochrony przeciwpowodziowej, w tym budowy, modernizacji oraz utrzymania urzą-

dzeń wodnych zabezpieczających przed powodzią oraz koordynacji przedsięwzięć służących osłonie i ochronie przeciwpowodziowej państwa

5) funkcjonowania państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej, z wyłączeniem zagadnień monitoringu jakości wód podziemnych

6) współpracy międzynarodowej na wodach granicznych w zakresie zadań należących do działu

nadzór nad organami centralnymiminister właściwy do spraw gospodarki wodnej sprawuje nadzór nad działalnością Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej

Przykładowo:

Dział budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa obejmuje sprawy: 1) architektury 2) geodezji i kartografii 3) budownictwa 4) nadzoru architektoniczno-budowlanego 5) zagospodarowania przestrzennego 6) wspierania mieszkalnictwa 7) gospodarki nieruchomościami, jeżeli odrębne ustawy nie stanowią inaczej 8) polityki miejskiej 9) rządowych programów rozwoju infrastruktury komunalnej 10) ogródków działkowych

nadzór nad organami centralnymiminister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkanio-wej sprawuje nadzór nad Głównym Geodetą Kraju i Głównym Inspektorem Nadzoru Budowlanego

Tabl. 23



Tabl. 24. Minister

MINISTER

(łac. „sługa”)– monokratyczny organ naczelny– jednocześnie członek organu kolegialnego – Rady Ministrów– kieruje wyodrębnionym działem lub działami administracji rządowej (resortami) lub wypełnia zadania wyznaczone przez Prezesa

Rady Ministrów, tzw. minister bez teki (zob. Rada Ministrów – część II) – wykonuje swoje zadania przy pomocy sekretarzy stanu i podsekretarzy stanu oraz aparatu administracyjnego – urzędu: ministerstwa

POWOŁANIE I ODWOŁANIEpowoływany i odwoływany przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa RM (zob. część II Powoływanie Rady Ministrów)Należy zaznaczyć, iż de facto powołanie i odwołanie ministra przez Prezydenta RP jest tylko konstytucyjną formalnością, gdyż dobór oso-by na stanowisko ministra, a także decyzja o jego zastąpieniu inną osobą (zmianie składu Rady Ministrów) należy do Prezesa Rady Mini-strów i żaden inny organ nie może w nią ingerować; zob. art. 161 Konstytucji RP: Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów (Prezydent nie ma więc swobody działania – „dokonuje”, a nie: „może dokonać”).

KOMPETENCJE

szczegółowy zakres działania ministra – ustala rozporządzeniem Prezes Rady Ministrów, niezwłocznie po jego powołaniu

funkcje kierowania resortem – kieruje, nadzoruje i kontroluje działalność podporządkowanych orga-

nów, urzędów i jednostek– w celu dostosowania do polityki ustalonej przez RM zasad i kierunków

działania podległych jednostek, może wydawać ich kierownikom wiążące ich wytyczne i polecenia (polecenie te nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej)

kompetencje prawotwórcze – minister kierujący działem administracji (a więc z wyłączeniem ministra bez teki) stanowi powszechnie obowiązujące akty prawne: roz-porządzenia (w celu zapewnienia wykonania ustaw i ich uszczegółowienia) oraz akty wewnętrznie obowiązujące, głównie zarządzenia

jest organem wydającym decyzje administracyjne (KPA)co do zasady w sprawach ważniejszych, np. jako organ przy-znający koncesje

funkcje wynikające z członkostwa w Radzie Ministrów – uczestniczy w ustalaniu polityki państwa, ponosząc za treść i za

realizację działań rządu odpowiedzialność (zob. Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów – część II)

– jest obowiązany do inicjowania i opracowywania, w zakresie swojego działania, polityki rządu, przedkładania inicjatyw i odpowiednich projektów aktów normatywnych na posiedzenia RM.

– realizuje politykę RM, w szczególności: współdziała z innymi człon-kami Rady Ministrów, nadzoruje i współdziała z innymi podmiotami administrującymi

– upoważniony przez Radę Ministrów, reprezentuje ją przed Sejmem w sprawach rozpatrywanych z inicjatywy RM

jest organem naczelnym w rozumieniu KPA– od decyzji wydanej w I instancji przez ministra nie przysługuje odwołanie, a jedynie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy

sprawuje funkcje szczególne – niektórzy ministrowie, np. Minister Skarbu, Minister Sprawiedliwości (z urzędu będący również Prokuratorem Generalnym)

MINISTERSTWO

SEKRETARZE STANU

minister wykonuje swoje zadania przy pomocy sekre-tarza i podsekretarzy stanu (popularnie nazywa-nych wiceministrami) oraz gabinetu politycznego ministra

– zakres ich czynności określa minister– są powoływani przez Prezesa RM na wniosek właści-

wego ministra– są odwoływani przez Prezesa RM

ministerstwo tworzy, znosi lub przekształca Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia

komórki organizacyjne ministerstwa:

1) departamenty – do realizacji merytorycznych zadań ministerstwa 2) biura – do realizacji zadań w zakresie obsługi ministerstwa 3) sekretariaty – do obsługi ministra oraz komitetów, rad i zespołów 4) wydziały – jako komórki organizacyjne wewnątrz departamentów i biur

w każdym ministerstwie tworzy się w szczególności:

1) gabinet polityczny ministra2) komórki organizacyjne, biura, wydziały

lub wyodrębnione stanowiska do spraw:a) prawnychb) informacjic) budżetu i finansówd) kadr, szkolenia i organizacjie) integracji europejskiej i współpracy

z zagranicą

f ) informatykig) zamówień publicznychh) administracyjno-gospodar-

czychi) obronnychj) kontroli, skarg i wnioskówk) ochrony informacji niejawnychl) audytu wewnętrznego

dyrektor generalny ministerstwa

(analogicznie dyrektorzy generalni innych urzędów administracji) zapewnia funkcjonowanie i ciągłość pra-cy urzędu, warunki jego działania, a także organizację pracy, w szczególności wykonuje czynności z zakresu prawa pracy z pracownikami urzędu, gospodaruje jego mieniem, sprawuje nadzór nad komórkami organizacyjnymi

Tabl. 24



Tabl. 25. Służba cywilna

SŁUŻBA CYWILNA

podstawowym celem utworzenia korpusu służby cywilnej jest wykształcenie profesjonalnej, rzetelnej, politycznie neu-tralnej i bezstronnej grupy urzędniczej wykonującej zadania państwa

art. 153 ust. 1. Konstytucji RP: W celu zapewnienia zawodowe-go, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wyko-nywania zadań państwa, w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej.

korpus służby cywilnej tworzą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych: średniego szczebla zarządzania, koordynujących, samodzielnych, specjalistycznych i wspoma-gających w:1. Kancelarii Prezesa Rady Ministrów2. urzędach ministrów i przewodniczących komitetów wcho-dzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów administracji rządowej3. urzędach wojewódzkich oraz innych urzędach stanowią-cych aparat pomocniczy terenowych organów administracji rządowej podległych ministrom lub centralnym organom administracji rządowej4. komendach, inspektoratach i innych jednostkach organiza-cyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespo-lonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej5. Głównym Inspektoracie Inspekcji Handlowej6. Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Me-dycznych i Produktów Biobójczych,7. Biurze Nasiennictwa Leśnego– dodatkowo korpus służby cywilnej tworzą także powiatowi i graniczni lekarze weterynarii oraz ich zastępcy

ZASADA OTWARTEGO, KONKURENCYJNEGO I JAWNEGO NABORU

– kandydatów do zatrudnienia w służbie cywilnej wyłania się w drodze naboru na wolne stanowiska pracy

– obowiązek upowszechniania informacji o wolnych stanowi-skach pracy w służbie cywilnej (ogłoszenia, biuletyn)

korpus służby cywilnej składa się z:

pracowników służby cywilnejczyli osób zatrudnionych na pod-stawie umowy o pracę pracownikiem służby cywilnej może zostać osoba:– będąca obywatelem polskim– korzystająca z pełni praw publicznych– która nie była karana za przestęp-

stwo umyślne– posiadająca wymagane kwalifikacje– ciesząca się nieposzlakowaną

opinią

urzędników służby cywilnej,którzy zatrudnieni są na podstawie mianowania, po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnegoi spełnieniu odpowiednich warun-ków (m.in. tytuł magistra, 3-letni staż pracy w służbie cywilnej, zna-jomość języka obcego)

Prezes Rady Ministrów – jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej– sprawuje nadzór na służbą cywilną– może wydawać zarządzeniem wytyczne i polecenia w zakre-sie przestrzegania zasad służby cywilnej

Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów wykonuje z upoważnienia Prezesa RM zadania z zakresu służby cywilnej (w miejsce zlikwidowanego: Urzędu Służby Cywilnej)

Rada Służby Publicznej organ opiniodawczo-doradczy oceniający przebieg postę-powań kwalifikacyjnych, konkursowych i egzaminacyjnychw służbie publicznej

Wyższa Komisja Dyscyplinarna i komisje dyscyplinarnezajmują się rozpoznawaniem spraw dyscyplinarnych człon-ków korpusu służby cywilnej

Krajowa Szkoła Administracji Publicznej państwowa jednostką organizacyjna przygotowująca do służ-by publicznej przez:– kształcenie kadr (status szkoły wyższej)– prowadzenie postępowań kwalifikacyjnych dla pracowni-

ków służby cywilnej ubiegających się o mianowanie– przeprowadzania egzaminów do państwowego zasobu

kadrowego– przeprowadzania konkursów na wysokie stanowiska

państwowesłuchacze zobowiązani są, po zakończeniu nauki, do 5-letniej pracy w administracji publicznej oraz otrzymują z pominię-ciem służby przygotowawczej, mianowanie na urzędnika Służby Cywilnej

PAŃSTWOWY ZASÓB KADROWY

państwowy zasób kadrowy stanowi zbiór kandydatów na wysokie stanowiska państwo-we, określone ustawą, m.in.: kierownicy centralnych urzędów administracji i ich zastępcy, prezesi agencji państwowych i ich zastępcy, prezesi zarządów państwowych funduszy i ich zastępcy, dyrektorzy generalni urzędów, kierujący departamentami w minister-stwach i urzędach centralnych

państwowy zasób kadrowy tworzą m.in.:– urzędnicy służby cywilnej (w okresie 10 lat od dnia wejścia do zasobu, po upływie tego

okresu konieczne jest złożenie egzaminu z wynikiem pozytywnym)– osoby, które złożą z wynikiem pozytywnym egzamin (egzamin przeprowadza Krajowa

Szkoła Administracji Publicznej)– osoby, które wygrają konkurs ogłoszony przez Prezesa Rady Ministrów, rozpisany w sy-

tuacji, gdy ze względu na szczególne doświadczenie lub umiejętności zawodowe, które są wymagane do pracy na stanowisku obsadzanym z państwowego zasobu kadrowe-go, nie jest możliwe powołanie osoby z państwowego zasobu kadrowego

– osoby mianowane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych

– osoby posiadające stopień naukowy doktora

Tabl. 25



Tabl. 26. Podmioty wykonujące zadania administracji w terenie

SZCZEBEL GMINNY

brak organów administracji rządowej

organy gminnego samorządu terytorialnego: – organ stanowiący (uchwałodawczy) – rada gminy (miasta)– organ wykonawczy gminy: wójt (burmistrz, prezydent miasta)

aparat administracyjny wójta: urząd gminy (miasta)

jednostki pomocnicze gminy (organy tych jednostek nie posiadają statusu organu administracji):– sołectwa (organ uchwałodawczy: zebranie wiejskie, wykonawczy:

sołtys, opiniodawczy sołtysa: rada sołecka)– osiedla (rada osiedla lub ogólne zebranie mieszkańców, zarząd osie-

dla z przewodniczącym)– dzielnice lub inne jednostki pomocnicze, a także jednostki niższego

szczebla – jednostki tworzy, ich nazwy i organizację określa rada gminy odrębnym statutem

PODMIOTY WYKONUJĄCE ZADANIA ADMINISTRACJI W TERENIE

WSPÓLNE WYKONYWANIE ORAZ ZLECANIE ZADAŃ

INNYM PODMIOTOM

SZCZEBEL POWIATOWY

brak organów administracji rządowej właściwości ogólnej

organy powiatowego samorządu terytorialnego:– organ uchwałodawczy: rada powiatu– organ wykonawczy: zarząd powiatu, na czele ze starostą

powiatowa administracja zespolona:– starostwo powiatowe (aparat pomocniczy starosty) – powiatowy urząd pracy, będący jednostką organizacyjną powiatu– jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników

powiatowych służb, inspekcji i straży

powiatowa rządowa administracja niezespolonanp. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Powiatowy Inspek-torat Weterynarii

– w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą zawierać porozumienia z innymi gminami (porozumienia między- gminne) i z administracją rzą-dową

– w celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarzą-dowymi

– rada gminy może upoważnić organy wyżej wymienionych jednostek i podmiotów do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu administracji publicznej (wydawanie decyzji administracyjnych)

– powiat może zawierać z organa-mi administracji rządowej poro-zumienia w sprawie wykonywa-nia zadań publicznych z zakresu administracji rządowej – powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia prowa-dzenia zadań publicznych z jed-nostkami lokalnego samorządu terytorialnego (innymi powiata-mi), a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu

– w celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami

Tabl. 26



SZCZEBEL WOJEWÓDZKI

wojewoda jako organ administracji rządowej właściwości ogólnej– wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewojewody oraz

kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego oraz dyrektorów wydziałów (urząd wojewódzki: aparat pomocniczy wojewody)

– delegatury urzędu wojewódzkiego: tworzone w celu usprawnienia działania wojewódzkich organów zespolonej administracji rządowej

– pełnomocnicy wojewody: w przypadkach uzasadnionych szcze-gólnymi potrzebami, na czas oznaczony, do prowadzenia spraw w określonym zakresie

wojewódzka administracja zespolona: działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży (w strukturze urzędu wojewódzkiego jako aparatu pomocniczego wojewody i poza tą strukturą, np. komendant wojewódzki policji)

jednostki administracji niezespolonej:np. dowódcy okręgów wojskowych, dyrektorzy izb skarbowych (zob. Administracja zespolona i niezespolona)

organy wojewódzkiego samorządu terytorialnego: – organ uchwałodawczy: sejmik wojewódzki– organ wykonawczy: zarząd województwa, na czele z marszałkiemaparat pomocniczy: urząd marszałkowskiadministracja samorządowa w województwie jest zespolona w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnikiem

wojewoda może powierzyć prowadzenie, w swoim imieniu, niektórych spraw z zakresu swojej właściwości jednostkom samorzą-du terytorialnego lub organom in-nych samorządów z obszaru woje-wództwa, a także kierownikom państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych funkcjonujących na obszarze województwa

– w celu wykonywania zadań wo-jewództwo tworzy wojewódzkie samorządowe jednostki orga-nizacyjne oraz może zawierać umowy z innymi podmiotami

– województwo może zawierać z innymi województwami oraz jednostkami lokalnego samo-rządu terytorialnego (powiaty) z obszaru województwa porozu-mienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych

Tabl. 26



KOMPETENCJE

Tabl. 27. Wojewoda

WOJEWODA

jest terenowym organem administracji rządowej w województwie o charakterze ogólnym

POWOŁANIE I ODWOŁANIE– wojewodę powołuje Prezes RM na wniosek ministra właściwe-

go do spraw administracji– wicewojewodów powołuje i odwołuje Prezes RM na wniosek

wojewody

wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewoje-wody oraz kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, dyrektora generalnego urzędu wojewódzkie-go oraz dyrektorów wydziałów(zob. Administracja zespolona)

KIEROWANIE PRACĄ I NADZÓR NAD WOJEWODĄ– Prezes RM przez zarządzenia i polecenia, nadzór w zakresie zgodności z polityką rządu, rozstrzyga także spory kompetencyjne

pomiędzy wojewodami a wojewodą i ministrami– minister właściwy do spraw administracji publicznej sprawuje nadzór nad działalnością wojewody na podstawie kryterium zgodno-

ści jego działania z prawem, a także pod względem rzetelności i gospodarności i okresowo ocenia pracę wojewody

JAKO PRZEDSTAWICIEL RADY MINISTRÓW NA TERENIE WOJEWÓDZTWA

domniemanie kompetencji wojewody w zakresie administracji rządowejdo kompetencji wojewody należą wszystkie sprawy z zakresu administracji rządowej w województwie,

niezastrzeżone dla innych organów tej administracji

– odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa– kontroluje pracę zadaniową organów zespolonych administracji– kontroluje pracę zadaniową samorządów w zakresie zadań zleconych rządowych i wykonywanych na podstawie porozumienia– zapewnia współdziałanie wszystkich podmiotów administrujących– stoi na straży bezpieczeństwa publicznego, zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom oraz ich zwalczaniu– oficjalnie reprezentuje RM w terenie– wydaje polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej, a w sytuacjach nadzwyczajnych również organy samo-

rządu terytorialnego– partycypuje w powoływaniu i odwoływaniu organów administracji niezespolonej– kontroluje organy administracji niezespolonej

– może wydawać polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej, a w sytuacjach nadzwyczajnych (np. klęska żywiołowa, zamieszki) również organy samorządu terytorialnego

– o wydaniu polecenia niezwłocznie informuje właściwego ministra, który może wstrzymać ich wykonanie

– polecenia nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej

– w sytuacjach nadzwyczajnych może żądać wszczęcia postępo-wania dyscyplinarnego wobec każdego pracownika rządowej administracji niezespolonej i pracownika samorządowego, który dopuścił się naruszenia prawa

JAKO ZWIERZCHNIK ZESPOLONEJ ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ (zob. Administracja zespolona)

– kieruje nią i koordynuje jej działalność– zapewnia warunki jej skutecznego działania– ponosi odpowiedzialność za rezultaty jej działania

– w szczególnie uzasadnionych przypadkach może wstrzymać, na czas określony, czynności każdego organu prowadzącego egzekucję administracyjną

JEST REPREZENTANTEM SKARBU PAŃSTWA W WOJEWÓDZTWIE

JEST ORGANEM NADZORU NAD JEDNOSTKAMI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO (zob. Nadzór nad samorządem terytorialnym)

STANOWI AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

WOJEWODA

– jest organem wydającym decyzje w rozumieniu KPA

– organem wyższego stopnia w ro-zumieniu KPA

skarga do sądu administracyjnego na akt prawa miejscowego lub bezczynność organuprzysługuje każdemu, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały tym działaniem lub zaniechaniem naruszone

rozporządzenia– obowiązujące na terenie

województwa lub jego części– na podstawie upoważnie-

nia ustawowego (delegacji)

rozporządzenia porządkowew zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych prze-pisach powszechnie obowiązujących, jeżeli jest to niezbęd-ne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnie-nia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego

Prezes RM może je uchylić w trybie nadzoru

Tabl. 27



Tabl. 28. Administracja zespolona

ZESPOLENIE ADMINISTRACJI

ORGANIZACYJNE

pełne– organy administracji zespolone w strukturze jednego urzędu administracyjnego (urząd wojewódzki, starostwo powiatowe)

niepełne – aparat administracyjny wydzielony strukturalnie (np. powia-towy, wojewódzki urząd pracy)

organizację administracji zespolonej (nazwy, zakresy działania itd.) określa statut urzędu wojewódzkiego (statut starostwa powiatowego) nadany przez wojewodę (starostę), a szczegóły organizacji i funkcjonowania zespolonych służb – regulaminy ustalone przez ich przełożonych i zatwierdzane przez wojewodę (starostę)

OSOBOWE

wyraża się w powoły-waniu i odwoływaniu kierowników służb, inspekcji i straży

kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich powołuje i odwołuje wojewoda, z wyjątkiem:– komendanta wojewódzkiego Policji, który jest powoływany po

zasięgnięciu opinii wojewody– Komendanta Stołecznego Policji, który jest powoływany po zasię-

gnięciu opinii wojewody oraz opinii Prezydenta m.st. Warszawy– komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, który

jest powoływany za zgodą wojewody– odwołanie komendanta wojewódzkiego Policji i komendanta

wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej wymaga zasięgnięcia opinii wojewody

kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży powiatowych powołuje sta-rosta, po zasięgnięciu opinii wojewody, z wyjątkiem Komendanta Powiatowego Policji Komendanta Powia-towego Straży Pożarnej, któ-rych powołują komendanci wojewódzcy po zasięgnię-ciu opinii starosty

FINANSOWE

oznacza włączenie budżetu danej służby, inspekcji czy straży do budżetu organu administracji ogólnej (wojewody)

KOMPETENCYJNE

– kierownicy wojewódzkich służb, inspekcji i straży działają z ustawowego upoważnienia w imie-niu wojewody (zasada) lub w imieniu własnym, lub też określona kompetencja jest przypisana samemu wojewodzie

– kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży dzia-łają w imieniu własnym

WOJEWÓDZKA ADMINISTRACJA ZESPOLONA

– Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożyw-czych

– Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa – Inspekcja Weterynaryjna– Inspekcja Handlowa– Służba Ochrony Zabytków– Policja (Komenda Wojewódzka Policji)– Inspekcja Ochrony Środowiska– Państwowa Straż Pożarna (Komenda Wojewódzka Straży

Pożarnej) – Inspekcja Farmaceutyczna– Inspekcja Budowlana– Inspekcja Transportu Drogowego – inne: administracja oświatowa (Kuratorium Oświaty)

ADMINISTRACJA ZESPOLONA

POWIATOWA ADMINISTRACJA ZESPOLONAzgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym

stanowią ją: 1) starostwo powiatowe2) powiatowy urząd pracy będący jednostką orga-

nizacyjną powiatu3) jednostki organizacyjne stanowiące aparat

pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży

– Policja (Powiatowa Komenda Policji) – Państwowa Straż Pożarna (Powiatowa Komenda

Straży Pożarnej) – Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego

Tabl. 28



Tabl. 29. Administracja niezespolona

ADMINISTRACJA NIEZESPOLONA

NIEKTÓRE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ORGANÓW ADMINISTRACJI NIEZESPOLONEJ

– są podporządkowane właściwemu ministrowi, organowi centralnemu – dominują inspekcje i służby, których głównym zadaniem jest kontrola i nadzór, charakter ich działań często przybiera formę policyjną– niektóre organy niezespolone pełnią złożone funkcje spoza sfery administracyjnej (administracja leśna, wojskowa) – niektóre prowadzą działalnością usługową, społecznie użyteczną (zakłady administracyjne, archiwa) – niektóre ograniczają działalność do specyficznej kategorii podmiotów, występują tylko w niektórych rejonach kraju (urzędy górni-

cze, urzędy morskie)

– potrzeba zachowania odrębnie scentralizowanych (często działających w odrębnych jednostkach specjalnego podziału terytorial-nego) struktur organizacyjnych wynika przede wszystkim ze szczególnego charakteru przedmiotu działalności tych organów (np. swoistość leśnictwa, rybołówstwa), a niekiedy potrzeby szczególnej kontroli i podporządkowania (administracja wojskowa)

– ustanowienie organów administracji niezespolonej może następować wyłącznie w drodze ustawy, jeżeli jest to uzasadnione ogólnopaństwowym charakterem wykonywanych zadań lub terytorialnym zasięgiem działania przekraczającym obszar jednego województwa

ADMINISTRACJA NIEZESPOLONA WYMIENIONA W USTAWIE O ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ W WOJEWÓDZTWIE

– dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień– dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej– dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych– dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar– dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych i naczelnicy obwodowych urzędów probierczych– dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej– dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych,– dyrektorzy urzędów morskich– dyrektorzy urzędów statystycznych– dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej– komendanci oddziałów Straży Granicznej, komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej– okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego– państwowi inspektorzy sanitarni– powiatowi oraz graniczni lekarze weterynarii

w tym administracja niezespolona w powiecie: – powiatowa stacja sanitarno-epidemiologiczna– powiatowy inspektorat weterynarii (organ: powiatowy lekarz weterynarii)

część organów niezespolonych działa w oparciu o specjalny podział terytorialny kraju

inne niezespolone struktury administracyjne, m.in.: – organy administrujące sądów – organy prokuratury– organy przedsiębiorstw państwowych (która jako podmioty administrujące wydają decyzje administracyjne)– organy zakładów administracyjnych (np. szkół) – organy administracji ubezpieczeń społecznych (ZUS)– organy administracji dróg– organy administracji archiwów – organy instytutów naukowych i placówek badawczo-rozwojowych– organy kontroli międzyresortowych poza strukturami zespolonej administracji wojewódzkiej i powiatowej

Tabl. 29



Tabl. 30. Zakład administracyjny

ZAKŁAD ADMINISTRACYJNY

CECHY ZAKŁADU ADMINISTRACYJNEGO (według J. Bocia)

– powoływane w celu świadczenia usług o charakterze niematerialnym: oświatowych, wychowawczych, naukowych, kulturalnych, zdrowotnych, opieki społecznej

– zasadnicza bezpłatność (nieekwiwalentność) świadczonych usług, która może podlegać pewnym ograniczeniom (np. opłata za kartę biblioteczną)

– dostępność korzystania z usług zakładu jest w zasadzie powszechna (do biblioteki może się zapisać każdy, ograniczenia, np. rejoni-zacja szkół), korzystanie jest ograniczone do użytkowników zakładu (osoba zapisana do biblioteki, uczeń zapisany do danej szkoły)

– korzystanie z zakładu może być dobrowolne (np. biblioteka) lub przymusowe (np. izba wytrzeźwień, stacjonarne zakłady odwykowe) – pomiędzy organami zakładu a użytkownikiem nawiązuje się stosunek administracyjnoprawny, zawierający bardziej lub mniej

natężony element podległości (użytkownika) i nadrzędności (zakładu)– brak osobowości prawnej (z wyjątkami, np. szkoły wyższe)– finansowanie jednostki z budżetu centralnego (jednostka podległa organom rządowym) lub budżetu jednostki samorządu teryto-

rialnego (zakład podległy samorządowi, np. szkoły podstawowe – gminie)

STOSUNEK WŁADZTWA ZAKŁADOWEGO

– jego treść stanowi możność jednostronnego kształtowania sytuacji prawnej i faktycznej użytkownika zakładu i obowiązek użytkow-nika poddania się dyspozycjom organu zakładu

podstawa prawna: poza ogólnymi normami prawa powszechnie obowiązującego (ustawy, rozporządzenia) władztwo zakładowe wynika z aktów wewnętrznie obowiązujących wydawanych przez organy danego zakładu (np. statut szkoły wyższej, regulamin studiów, regulamin biblioteki)

konsekwencje niepodporządkowania się użytkownika władztwu:– usunięcie z grona użytkowników zakładu (przy korzystaniu dobrowolnym, np. z biblioteki) – przymus państwowy (przy korzystaniu obowiązkowym, np. doprowadzenie do zakładu odwykowego, doprowadzenie w celu

realizacji obowiązku szkolnego)

AUTONOMIA ZAKŁADUswoista niezależność przysługuje niektórym zakładom administracyjnym (nawet w sferze policji administracyjnej)

Przykład: art. 227 ust. 3 ustawy z 27.7.2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym: Służby państwowe odpowiedzialne za utrzymanie porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego mogą wkroczyć na teren uczelni tylko na wezwanie rektora. Służby te mogą jednak wkroczyć z własnej inicjatywy na teren uczelni w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia ludzkiego lub klęski żywiołowej, zawiadamiając o tym niezwłocznie rektora.

PRZYKŁADY ZAKŁADÓW ADMINISTRACYJNYCH:

oświata: szkoły publiczne i niepubliczne różnych stopnireedukacja i probacja: zakłady karne, domy poprawczekultura: biblioteki ochrona zdrowia: sanatoria, kliniki, publiczne zakłady opieki zdrowotnej opieka społeczna: domy dziecka, domy opieki (seniora)

Zakładem administracyjnym jest jednostka organizacyjna powołana do świadczenia usług niematerialnych na podstawie nawiązane-go z użytkownikiem stosunku administracyjnoprawnego (J. Boć)1.

Jednostka organizacyjna powołana do spełniania działań niegospodarczych, a więc do bezpośredniego zaspokajania potrzeb kultu-ralnych i socjalnych (M. Jaroszyński)2.

Zakład administracyjny jest przejawem decentralizacji administracji; pozwala przez swoją konstrukcję formalnoprawną i organiza-cyjną na stałe oddziaływanie na określoną grupę, często przez dłuższy czas; charakteryzuje się dwubiegunowością układu – personel zakładu oddziaływuje na użytkowników, stosując władztwo zakładowe (J. Łukasiewicz)3.

Zakładem publicznym jest jednostka organizacyjna niebędąca organem państwowym (urzędem) ani organem samorządu, która została powołana do wykonywania zadań publicznych i jest uprawniona do nawiązywania stosunków administracyjnoprawnych; jest wyposażona w zespół środków osobowych (personel) i rzeczowych, korzysta z władztwa zakładowego (E. Ochendowski)4.

Tabl. 30



Tabl. 31. Podział terytorialny – istota i rodzaje

PODZIAŁ TERYTORIALNY – ISTOTA I RODZAJE

PODZIAŁ TERYTORIALNY– względnie trwałe rozczłonkowanie powierzchni państwa dokonywane dla lokalnych jednostek (organów) państwa lub podmiotów

niepaństwowych, wykonujących funkcje administracji publicznej (Z. Leoński)1

– podział wprowadza się głównie w celu usprawnienia administracji na terytorium kraju przez podzielenie i przydzielenie właściwości miejscowej określonym organom terenowym rządowym i samorządom terytorialnym

RODZAJE PODZIAŁÓW TERYTORIALNYCH

PODZIAŁ ZASADNICZY (PODSTAWOWY, OGÓLNY)

– tworzony dla organów terenowych o kompetencji ogólnej w celu umożliwienia wykonywania zadań istotnych z punktu widzenia podstawowych zadań i funkcji państwowych

– z podziału korzystają również jednostki samorządu terytorialnego

jednostki podziału: województwa, powiaty, gminy (zob. Podział terytorialny – rys historyczny – część II)

PODZIAŁ SPECJALNY

– tworzony dla potrzeb administrowania specjalistycznego oraz dla innych celów publicznych, – tworzony dla organów nienależących do systemu organów ogólnych (w szczególności dla organów administracji niezespolonej),

organy o kompetencjach specjalnych mogą działać także w oparciu o podział zasadniczy (np. Policja, Państwowa Straż Pożarna) – tworzony w celu usprawnienia zarządzenia określonymi dziedzinami administracji (niekiedy z powodów czysto racjonalnych,

np. podział związany z górnictwem lub administracja morska uwzględnia obszary kraju, które posiadają odpowiednie zasoby) – może kształtować się zupełnie niezależnie od podziału zasadniczego bądź się na nim opierać, lecz się z nim nie pokrywać (dla

organu o kompetencji specjalnej tworzy się podział składający się z jednej lub więcej jednostek podziału zasadniczego)

przykłady podziałów specjalnych

– administracja sądowa (struktura trójszczeblowa: 11 sądów apelacyjnych, 44 sądy okręgowe, 299 sądów rejonowych; sądy apelacyjne działają na obszarze obejmującym od 3 do 7 województw sprzed reformy z 1998 r., sądy okręgowe na zbliżonym do terytoriów tych tzw. małych województw, sądy rejonowe w jednostkach podziału utworzonych w 1975 r. w związku ze zniesieniem wówczas powiatów)

– administracja prokuratur (11 prokuratur apelacyjnych, 43 okręgowe, 347 rejonowych)

– administracja wojskowa (2 okręgi wojskowe: Pomorski Okręg Wojskowy i Śląski Okręg Wojskowy, obejmujące całość woje-wództw, 16 sztabów wojskowych działających w granicach województw, 122 wojskowych komend uzupełnień, obejmujące zwykle kilka powiatów lub część powiatu w dużych miastach)

– administracja sądów wojskowych (struktura dwuszczeblowa – 2 sądy okręgowe wojskowe, 10 wojskowych sądów garnizono-wych)

– administracja miar (9 obszarów dla okręgowych urzędów miar, 62 obwody dla obwodowych urzędów miar)

– administracja Straży Granicznej (struktura jednoszczeblowa, oddziały Straży Granicznej obejmują obszary części, jednego lub więcej niż jednego województwa)

– administracja morska (Urząd Morski w Gdyni, Urząd Morski w Słupsku, Urząd Morski w Szczecinie)

PODZIAŁ POMOCNICZY

– uzupełnia podział zasadniczy przez stworzenie podziału obsługiwanego przez organy (podmioty) o charakterze pomocni-czym, przejmujące kompetencje w zakresie bieżącego administrowania na najniższym szczeblu, sprawami o charakterze ściśle dotyczącym danej grupy ludności

jednostki podziału – np.:– sołectwa, osiedla, dzielnice w gminach: nie posiadają osobowości prawnej, ich status określa statut danej gminy – podziały pomocnicze w strukturze służb, straży i inspekcji, np. posterunki Policji

Tabl. 31



Tabl. 32. Podział terytorialny – rys historyczny – część I

PODZIAŁ TERYTORIALNY – RYS HISTORYCZNY – część I

OKRES ZABORÓW – PRZED ROKIEM 1918

zabór rosyjski– trójstopniowy podział:

gminy zbiorowe, gro-mady jako jednostki pomocnicze gmin

– powiaty i gubernie

zabór austriacki– stopień niższy: gminy

i obszary dworskie– stopień wyższy:

powiaty (jednostki dla administracji rządowej i samorządowej)

zabór pruskipodział wielostopniowy – prowincje, rejencje i powiaty jako jednostki terytorialne dla admini-

stracji rządowej– samorząd na szczeblu powiatu (podwójna rola jednostki podziału) – gminy oraz obszary dworskie (funkcje publicznoprawne sprawował

właściciel ziemski)

OKRES MIĘDZYWOJENNY

Artykuł 65 Konstytucji marcowej z 1921 r.: Dla celów administracyjnych Państwo Polskie podzielone będzie w drodze ustawodawczej na województwa (było ich 16), powiaty i gminy miejskie i wiejskie, które będą równocześnie jednostkami samorządu terytorialnego.

od 1920 r. – autonomia Śląska (województwa śląskiego)– 15.7.1920 r. – statut organiczny województwa śląskiego– organami Śląska były: Sejm Śląski (48 posłów), rada województwa (organ wykonawczy, 5 osób) z wojewodą na czele (mianowa-

ny przez Naczelnika, a potem Prezydenta)

1933 r. – ustawa scaleniowa – próba racjonalizacji podziału przy uwzględnianiu naturalnych uwarunkowań– podział gmin na jednostki pomocnicze – gromady– powiatowe związki samorządowe – rada powiatowa, wydział powiatowy ze starostą na czele (starosta organem administracji rządowej)– nadzór nad działalnością jednostek samorządu miał charakter dwojaki – samorządowy (sprawowany przez przełożonego gminy)

i administracyjny (sprawowany przez ministra, wojewodę, komisje rewizyjne i izby obrachunkowe).

1935 r. – Konstytucja kwietniowa– brak zasady szerokiego samorządu czy autonomii województw– samorząd terytorialny uznany za szczególną część administracji państwowej– możliwość wprowadzenia przez państwo obligatoryjnych związków samorządowych

1937 r. – korekta granic województw

OKRES POWOJENNY – część I

w pierwszym okresie utrzymanie podziału przedwojennego: województwa, powiaty i gminy; jednostki pomocnicze – gromady i dzielnice (Warszawa, Łódź)

1945–1950 – reformy podziału – utworzenie nowych województw (m.in. na ziemiach odzyskanych)– zniesienie statutu organicznego województwa śląskiego– istniało 17 województwa, 5 miast wyłączonych z województw, 324 powiaty w tym miejskie (1948 r.), 2994 gminy i 40 124 gromad (1948 r.)

1950–1954 r. – zniesienie organów samorządu terytorialnego, administracji ogólnej i część niezespolonej– rady narodowe jako jednolite organy władzy w terenie (zgodnie z Konstytucją lipcową z 1952 r. wybierane na 3 lata organami w gmi-

nach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach; rady narodowe poszczególnych szczebli wybierały swoje prezydia i były zależne od rad wyższego szczebla; dawały pozory samorządności, w rzeczywistości zależne od central partyjnych

– podziały dużych gmin, przekształcanie dużych gromad w gminy

1954 r. – zlikwidowanie gmin– gromada jednostką podstawową (utworzono 8789 gromad w miejsce 3001 gmin, liczba powiatów zwiększona do 322),– gromadzkie rady narodowe (działały od 1954 r. do końca 1972 r.)– złe skutki reformy: niewyposażenie gromad w odpowiednie kompetencje, oddalenie mieszkańców od organów administracji

(„do powiatu”), kłopoty kadrowe.

Tabl. 32



PO ROKU 1989 (III RP)

OKRES POWOJENNY – część II

Tabl. 33. Podział terytorialny – rys historyczny – część II

PODZIAŁ TERYTORIALNY – RYS HISTORYCZNY – część II

reformy lat 1972–1975

– zniesienie gromad, przywrócenie gmin (2362 gmin oraz 386 miast i gmin – 1975 r.)– 1975 r. – wprowadzenie dwustopniowego podziału terytorialnego: jednostki stopnia podstawowego (gminy, miasta, dzielnice,

miasta – gminy) i jednostki stopnia wojewódzkiego; zniesienie 314 powiatów i utworzenie 49 województw (tzw. małe województwa)

– wprowadzenie ponad 100 podziałów specjalnych i pomocniczych– reformy niekorzystne, wady to m.in. zbyt duża liczba jednostek podległa województwu

do 1998 r.

– utrzymywano podział na gminy i województwa w zastanym kształcie– pomocniczymi jednostkami podziału dla administracji rządowej były rejony administracyjne (działały w nich urzędy rejonowe) – gmina jako podstawowa jednostka przywróconego samorządu terytorialnego

AKTUALNIE

1998 r. – wprowadzenie zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa

– gminy (jednostka podstawowa) – powiaty – województwa

gmina– podstawowa jednostka podziału, lokalna wspólnota samo-

rządowa– tworzenie, łączenie, dzielenie i znoszenie gmin rozporządzeniem

Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii i konsultacjach społecznych – 2475 gmin (na 2005 r.)

miasta– mają status samodzielnej gminy (gmina miejska) lub, w przy-

padku niewielkich miast, wchodzą w skład gminy miejsko--wiejskiej

– nadanie gminie lub miejscowości statusu miasta rozporzą-dzeniem Rady Ministrów

powiat– lokalna wspólnota samorządowa– obejmuje obszary sąsiadujących ze sobą gmin lub obszar

miasta (na prawach powiatu) – tworzenie, łączenie, dzielenie i znoszenie powiatów w drodze

rozporządzenia Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii i prze-prowadzeniu konsultacji lokalnych

– 379 powiatów – 314 ziemskich i 65 grodzkich (miast na prawach powiatu)

miasto na prawach powiatu (powiat grodzki)– prawa powiatu przysługują miastom, które 31.12.1998 r. liczy-

ły więcej niż 100 000 mieszkańców oraz miastom, które były stolicą województw (49 małych województw), chyba że same z tego statusu zrezygnowały

– miasto jest gminą wykonującą zadania powiatu (organy samorządu gminy wykonują jednocześnie zadania organów powiatowych)

– miasto na prawach powiatu (powiatu grodzkiego) bywa też stolicą powiatu ziemskiego

– obecnie 65 miast na prawach powiatu 335 miast powiatowych, 44 z nich są siedzibą dwóch różnych

powiatów (ziemskiego i miejskiego)

województwo – dwojaki charakter: 1) największa jednostka podziału terytorial-

nego dla celów administracji publicznej rządowej; 2) jednostka samorządu terytorialnego – regionalna wspólnota samorządowa

– tworzone i znoszone w drodze ustawy, zmiana granic związana z tworzeniem, łączeniem i znoszeniem powiatów – rozporządzeniem Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii organów stanowiących jednostek samorządu (np. rady powiatu), których zmiany dotyczą

16 województw: dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, opolskie, podkar-packie, podlaskie, pomorskie, śląskie, świętokrzyskie, warmiń-sko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie

Tabl. 33



Tabl. 34. Samorząd terytorialny w teorii prawa administracyjnego

SAMORZĄD TERYTORIALNY W TEORII PRAWA ADMINISTRACYJNEGO(zob. także: Teorie samorządu terytorialnego – Część I, Samorząd i jego istota oraz Samorząd terytorialny – zasady konstytucyjne – Część II)

DOKTRYNA MIĘDZYWOJENNA

(J. Panejko)1

– samorząd to instytucja prawna o charakterze organu państwowego, powołana do załatwiania części spraw administracji państwowej – brak materialnej różnicy między administracją samorządową i rządową – samorząd wyróżnia się pod względem formalno-organizacyjnym: jest zdecentralizowaną administracją, wykonywaną przez lokalne

organy niepodległe hierarchicznie innym organom i samodzielne w granicach ustaw i ogólnego porządku prawnego

(T. Bigo)2

– samorząd stanowi decentralizację administracji publicznej, której samodzielnymi podmiotami są korporacje powołane do tego przez ustawy

– administracja rządowa i samorządowa nie różnią się co do przedmiotu administrowania– podmiotem administracji nie jest państwo, lecz odrębne podmioty – osoby prawne– osobowość prawna jednostek samorządu sprawia iż przysługują im prawa i obowiązki, zapewnia stanowisko równorzędne z wła-

dzami rządowymi, posiadają władztwo administracyjne

DOKTRYNA WSPÓŁCZESNA

(J. Szreniawski)3

– samorząd jest formą organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może decydować o istotnych dla niej sprawach w grani-cach prawa, działając bezpośrednio (np. referendum lokalne) lub za pośrednictwem demokratycznie wybranego i funkcjonującego przedstawicielstwa (organy samorządowe)

(M. Kulesza)4

– władza lokalna stanowi fragment ustroju państwowego– organy samorządowe na mocy wyraźnej decyzji ustawodawczej dysponują funkcjami o charakterze pochodnym, stają się organami

korporacji terytorialnej

(E. Ochendowski)5

– samorząd terytorialny stanowi wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, związek lokalnego społeczeństwa, powołany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych nań zadań

– związek samorządowy korzysta z względnej niezależności od innych części aparatu państwowego– konsekwencją wykonywania administracji publicznej jest z jednej strony możliwość stosowania środków władztwa administracyj-

nego, z drugiej podległość nadzorowi państwa

MODELE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

kryterium zadań dualizm administracji pań-stwowejoznacza także sam fakt wyko-nywania zadań publicznych zarówno przez organy admi-nistracji rządowej, jak i organy samorządowe

system unitarny samorząd wykonuje wyłącznie zadania własne

system dualistyczny samorząd oprócz zadań własnych wykonuje także zadania zle-cone z zakresu administracji rządowej; system przyjęty w Polsce

zadania zlecone ustawowo zadania zlecane w drodze poro-

dualizm administracji w wo-jewództwieoznacza, że w województwie, jako jednostce zasadniczego po-działu terytorialnego państwa, zadania publiczne wykonuje zarówno administracja rządowa (organ o kompetencji ogólnej: wojewoda), jak i samorządowa (samorząd województwa)

kryterium organizacyjne

model jednostopniowy (jedna, podstawowa jednostka samorządu terytorialne-go oparta na zasadniczym podziale terytorialnym kraju) – jednostopniowy samorząd gminy funkcjonował np. w latach 1990–1998

model wielostopniowy – funkcjonujący w Polsce od

1999 r. model trójstopniowy – wzajemna niezależność

trzech jednostek samorzą-du terytorialnego: gminy, powiatu i województwa

Tabl. 34



Tabl. 35. Historia samorządu terytorialnego – część I

HISTORIA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – część I

OKRES DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ

– podział terytorialny: niejednolity, województwa z powiatami, ziemie, księstwa i lenna – w Koronie: szlachecki samorząd ziemski (urzędnicy i sędziowie ziemscy mogli rekrutować się wyłącznie spośród posesjonatów

w danej ziemi); – starosta pierwotnie urzędnikiem królewskim (reprezentant monarchy, zarządca dóbr królewskich), później ewolucja w stronę

urzędnika ziemskiego o zadaniach sądowniczych– podstawa samorządu szlacheckiego: sejmiki– ostatnie lata przed utratą niepodległości: komisje porządkowe cywilno-wojskowe – ograniczony samorząd miejski: rady miejskie (rajcowie), burmistrzowie; reformy przed zaborami – reprezentacja miast królewskich

posiadających zgromadzenia wydziałowe – kadłubowy samorząd wiejski: gromada z wójtem i przysiężnymi, ściśle podporządkowany właścicielowi wsi (w czasie insurekcji

kościuszkowskiej projekt podziału na dozory z dozorcą powoływanym przez komisję porządkową)

OKRES ZABORÓW zob. Podział terytorialny – rys historyczny

zabór rosyjski– Królestwo Polskie – brak samorządu z wyjątkiem samorządu gminy wiejskiej (od 1864 r.)– gminy zbiorowe (złożone z gromad)– nieobjęcie reformami wewnątrzrosyjskimi (ziemstwa gubernialne i powiatowe, samorządy miejskie), brak samorządów miejskich

jako ewenement w ówczesnej Europie

zabór pruski– samorząd w 3 z 4 szczebli podziału terytorialnego: gmina jednowioskowa, powiat, prowincja– w powiatach landrat łączył zadania organu administracji rządowej z przewodniczeniem organowi wykonawczemu samorządu– w prowincjach odrębny od administracji rządowej Sejm Prowincjonalny z marszałkiem na czele oraz dyrektorem – starostą krajowym– mało demokratyczny system wyborczy, powiązanie samorządu z sądownictwem administracyjnym

zabór austriacki– kształtowanie autonomii krajów koronnych w latach 60. XIX w.– Galicyjski Sejm Krajowy oraz jego organ wykonawczy – Wydział Krajowy, pełniący nadzór nad jednostkami samorządu– w gminach naczelnik gminy i kolegium zwierzchności gminnej; dualizm w samorządzie powiatowym – wydział powiatowy na czele

z przewodniczącym odrębnym od powiatowego reprezentanta władzy centralnej starosty

OKRES MIĘDZYWOJENNY (II Rzeczpospolita)

Konstytucja Marcowa (1921 r.): „Rzeczpospolita Polska, opierając swój ustrój na zasadzie szerokiego samorządu terytorialnego, prze-każe przedstawicielstwom samorządu właściwy zakres ustawodawstwa, zwłaszcza z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa” – pozostało to w znacznej mierze tylko deklaracją

1922 r. – ustawa o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego – samorząd wojewódzki działał w istocie jedynie w struktu-rach pozaborowych pruskich (woj. poznańskie, pomorskie, śląskie)– wzmacnianie pozycji organów wykonawczych w stosunku do uchwałodawczych

1928 r. – wprowadzenie domniemania kompetencji administracji rządowej, a nie samorządowej

1933 r. – ustawa tzw. scaleniowa – organy stanowiące: rady gminne, miejskie i powiatowe; organy wykonawcze: zarządy gminne i miejskie, wydziały powiatowe, na

czele organów wykonawczych wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) wybierani przez właściwą radę, lecz zatwierdzani przez administrację rządową; na czele wydziału powiatowego starosta będący organem rządowym (dualizm administracji rządowej i samorządowej zachowywały w pełni tylko powiaty grodzkie, gdzie staroście jako organowi rządowemu przeciwstawiał się organ samorządowy – prezydent lub burmistrz)

– wybory do rad miejskich bezpośrednie, do rad powiatowych pośrednie (ich członkowie wybierani przez członków rad miejskich i gminnych danego powiatu)

– jednolity typ gminy zbiorowej złożonej z gromad (w większych gromadach istniały rady gromadzkie, wybierane przez obywateli gromady, z kolei rady gromadzkie wybierały członków rady gminnej; bezpośredni wybór rady gminnej miał miejsce w mniejszych gromadach nieposiadających rady gromadzkiej)

Konstytucja Kwietniowa (1935 r.) – charakterystyczna dla tendencji autorytarnych deprecjacja roli i niezależności samorządu: „(…) W ramach Państwa i w oparciu o nie kształtuje się życie społeczeństwa (…). Państwo powoła samorząd terytorialny i gospodar-czy do udziału w wykonywaniu zadań życia zbiorowego (…). Stosownie do podziału Państwa na obszary administracyjne powołuje się do urzeczywistnienia zadań administracji państwowej w zakresie potrzeb miejscowych samorząd wojewódzki, powiatowy i gmin-ny. (…) Samorządy mają prawo w zakresie, ustawą oznaczonym, wydawać dla swego obszaru normy obowiązujące pod warunkiem zatwierdzenia tych norm przez powołaną do tego władzę nadzorczą (…). Nadzór nad działalnością samorządu sprawuje Rząd przez swoje organa lub przez organa samorządu wyższego stopnia”

Tabl. 35



Tabl. 36. Historia samorządu terytorialnego – część II

HISTORIA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – część II

OKRES POWOJENNY (1944–1950)

– przywrócenie (po okresie okupacji) samorządu gminnego (zarządy gminny i miejskie na czele z wójtami, burmistrzami i prezy-dentami), na szczeblu powiatu wydziały powiatowe (starosta jako organ rządowy), wprowadzenie samorządu wojewódzkiego (wydziały wojewódzkie)

– recepcja instytucji radzieckich (Manifest PKWN): rady narodowe jako tymczasowe organy przyszłej władzy działające na zasadzie jednolitości władzy (brak innych organów terenowych), hierarchiczny układ rad podlegających Krajowej Radzie Narodowej; skład rad narodowych wyznaczany przez organizacje polityczne

– rady narodowe funkcjonowały jako organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego (w odpowiednim układzie, np.: miejska rada narodowa – zarząd miasta)

– wojewódzkie i powiatowe rady narodowe opiniowały kandydatów na stanowiska odpowiednio wojewody i starosty, mogły wnioskować o ich odwołanie; od 1946 r. pierwszoplanowym zadaniem rad stało się planowanie działalności publicznej i kontrola, pomniejszenie roli uchwałodawstwa samorządowego

LATA 1950–1990 – FAKTYCZNY BRAK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

– tzw. centralizm demokratyczny (rozwiązania w znacznej mierze fikcyjne ze względu na dominację kierowniczą struktur PZPR)– zniesienie samorządu: wydziałów powiatowych i wojewódzkich, zarządów miejskich i gminnych– rady narodowe oraz funkcjonujące w ich ramach organy wykonawczo-zarządzające: prezydia rad (podwójnie podporządkowane:

własnej radzie oraz odpowiedniemu prezydium rady wyższego stopnia, prezydium rady wojewódzkiej – Radzie Ministrów) – rady narodowe wojewódzkie, powiatowe i gromadzkie (1954 r. – zlikwidowano gminy)

reformy lat 1972–1975 – przywrócenie gmin, zlikwidowanie powiatów – pozbawienie prezydiów rad roli wykonawczo-zarządzającej i wprowadzenie w tej roli: wojewodów, prezydentów miast oraz naczel-

ników miast i gmin (na krótko także naczelników powiatów) – nadanie gminnej radzie narodowej obok terenowego organu władzy statusu organu samorządu społecznego (ale bez jakichkol-

wiek gwarancji samorządności)

LATA 1990–1998

– ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie terytorialnym (od 1999 r., w związku z powołaniem innych jednostek samorządu terytorialnego nosząca nazwę: o samorządzie gminnym)

– zmiana w Konstytucji z 22.7.1952 r. tytułu rozdziału 6 z „Terenowe organy władzy i administracji państwowej” na „Samorząd teryto-rialny”; „Samorząd terytorialny jest podstawową formą organizacji życia publicznego w gminie”

– tzw. Mała Konstytucja – ustawa z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospo-litej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym – rozdział V poświęcony samorządowi terytorialnemu

– ugruntowanie pozycji samorządu terytorialnego w obecnie obowiązującej Konstytucji z 2.4.1997 r. (zob. Część II. Samorząd teryto-rialny – zasady konstytucyjne)

skutki zmian prawnych: – zniesienie rad narodowych– powołanie jednostopniowego samorządu gminnego (rada gminy lub miasta organem uchwałodawczym, organ wykonawczy:

zarząd gminy lub miasta na czele z wójtem, burmistrzem lub prezydentem wybieranym przez radę)– przyznanie samorządowi znacznego stopnia niezależności, w tym finansowej (uwłaszczenie samorządów)

1.1.1999 r.

wejście w życie reformy samorządowej oraz reformy podziału terytorialnego kraju, obowiązującego obecnie

ustawa z 20.6.2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta

zniesienie zarządów gmin (miast) jako kolegialnych organów wykonawczych i zastąpienie ich organem jednoosobowym pochodzą-cym z wyborów powszechnych: wójtem (burmistrzem lub prezydentem)

Tabl. 36



Tabl. 37. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część I

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – ZESTAWIENIE – część I

GMINA POWIAT WOJEWÓDZTWO

pojęcie: – wspólnota samorządowa oraz

odpowiednie terytorium– mieszkańcy gminy tworzą wspól-

notę samorządową z mocy prawa

pojęcie:– lokalna wspólnota samorządowa

oraz odpowiednie terytorium– mieszkańcy powiatu tworzą

lokalną wspólnotę samorządową z mocy prawa

pojęcie:– regionalna wspólnota samorzą-

dowa oraz odpowiednie teryto-rium

– największa jednostka zasadnicze-go podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administra-cji państwowej

– mieszkańcy województwa tworzą regionalną wspólnotę samorzą-dową z mocy prawa

prawa miejskie: nie wyróżnia się gmin miejskich i wiejskich, gmina może być w całości miejscowością z prawami miejskimi (miastem) lub też może składać się z kilku miejscowości, w tym miasta – nadanie gminie lub miejscowości

statusu miasta, ustalenie jego granic i ich zmiana dokonywane są w sposób uwzględniający infrastrukturę społeczną i tech-niczną oraz układ urbanistyczny i charakter zabudowy (rozporzą-dzeniem Rady Ministrów)

miasto na prawach powiatu: – prawa powiatu przysługują mia-

stom, które 31.12.1998 r. liczyły więcej niż 100 000 mieszkańców, a także miastom, które z tym dniem przestały być siedziba-mi wojewodów, chyba że na wniosek właściwej rady miejskiej odstąpiono od nadania miastu praw powiatu, oraz tym, którym nadano status miasta na prawach powiatu, przy dokonywaniu pierwszego podziału administra-cyjnego kraju na powiaty

– miasto na prawach powiatu jest gminą wykonującą zadania powiatu na zasadach określonych w tej ustawie

– funkcje organów powiatu w miastach na prawach powiatu sprawuje: 1) rada miasta, 2) prezydent miasta.

– miasto na prawach powiatu jest gminą wykonującą zadania powiatu na zasadach określonych w tej ustawie

Tabl. 37



tworzenie gmin– (decyzja) Rada Ministrów,

w drodze rozporządzenia (także na wniosek zainteresowanych gmin) tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice, ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz

– (wytyczne) zmiany mają zapew-nić gminie terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykony-wania zadań publicznych

– (konsultacje) wydanie rozpo-rządzenia, wymaga zasięgnięcia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych rad gmin, poprzedzonych przeprowa-dzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic gmin narusza-jących granice powiatów lub województw – dodatkowo opinii odpowiednich rad powiatów lub sejmików województw

województwa tworzy się w drodze ustawowej – obecna regulacja: ustawa

z 24.7.1998 r. o wprowadzeniu trójstopniowego podziału teryto-rialnego państwa

– (decyzja) zmiana granic woje-wództw, w tym związana z two-rzeniem, łączeniem, dzieleniem lub znoszeniem powiatów, na-stępuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii organów jednostek samo-rządu terytorialnego, których zmiana dotyczy

– (wytyczne) przy dokonywaniu zmian należy dążyć do poprawie-nia warunków wykonywania za-dań o charakterze wojewódzkim oraz zachowania regionalnych więzi społecznych, gospodar-czych i kulturowych

jednostki pomocnicze gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: – sołectwa, dzielnice, osiedla i inne– jednostką pomocniczą może

być również położone na terenie gminy miasto.

– jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy, w drodze uchwały, po prze-prowadzeniu konsultacji z miesz-kańcami lub z ich inicjatywy

– zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostki pomocniczej określa statut gminy

powiat nie tworzy jednostek po-mocniczych podziału

województwo nie tworzy jednostek pomocniczych podziału

– organem uchwałodawczy w sołectwie: zebranie wiejskie; wykonawczy – soł-tys; doradczy: rada sołecka (sołtys oraz członkowie rady sołeckiej wybierani są w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandy-datów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania)

– organ uchwałodawczy w dzielnicy (osiedlu): rada o liczbie członków nie więcej niż 21;

organem wykonawczym: zarząd, na czele z przewodniczącym (statut osiedla może ustalić, że w osiedlu organem uchwałodawczym jest ogólne zebranie mieszkańców; ogólne zebranie wybiera zarząd osiedla)

tworzenie powiatów – (decyzja) Rada Ministrów,

w drodze rozporządzenia (także na wniosek zainteresowanych powiatów i gmin) tworzy, łączy, dzieli i znosi powiaty oraz ustala ich granice, ustala i zmienia nazwy powiatów oraz siedziby ich władz

– (wytyczne) ma zapewnić powiatowi terytorium możli-wie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykony-wania zadań publicznych

– (konsultacje) wydanie rozpo-rządzenia wymaga zasięgnięcia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych podmio-tów, w przypadku zmian granic powiatów naruszających granice województw – dodatkowo opinii odpowiednich sejmików woje-wództw

Tabl. 37



Tabl. 38. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część II

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – ZESTAWIENIE – część II

GMINA POWIAT WOJEWÓDZTWO

statut gminy– uchwala rada gminy – projekt statutu gminy powyżej

300 000 mieszkańców podlega uzgodnieniu z Prezesem Rady Mi-nistrów na wniosek ministra wła-ściwego do spraw administracji publicznej; w sprawach spornych rozstrzyga Rada Ministrów

statut powiatu

– uchwala rada powiatu

statut województwa

– uchwala sejmik województwa po uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów

aparat administracyjny – urząd gminy (miasta)– organizację i zasady funkcjo-

nowania urzędu gminy określa regulamin organizacyjny, nadany przez wójta w drodze zarządzenia

– kierownikiem urzędu i zwierzch-nikiem służbowym pracowników jest wójt

aparat administracyjny – starostwo powiatowe – organizację i zasady funkcjono-

wania starostwa powiatowego określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu

– kierownikiem starostwa i zwierzchnikiem służbowym pracowników jest starosta

aparat administracyjny – urząd marszałkowski – regulamin organizacyjny urzędu

marszałkowskiego uchwala zarząd województwa

– kierownikiem urzędu i zwierzch-nikiem służbowym pracowników jest starosta

akty prawa miejscowego

– akty prawa miejscowego obowiązujące na terenie gminy, stanowione na podstawie upo-ważnień ustawowych

– przepisy porządkowe (w zakre-sie nieuregulowanym w od-rębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowią-zujących rada gminy może wyda-wać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony ży-cia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego)

– akty prawa miejscowego stanowi rada gminy w formie uchwały


– akty prawa miejscowego obowiązujące na terenie powiatu stanowione na podstawie upo-ważnień ustawowych

– przepisy porządkowe (w zakre-sie nieuregulowanym w od-rębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowią-zujących, w szczególnie uzasad-nionych przypadkach, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo do zapewnienia porząd-ku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego, o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy)

– akty prawa miejscowego stanowi rada powiatu w formie uchwały, jeżeli ustawa upoważniająca do wydania aktu nie stanowi inaczej


– akty prawa miejscowego obo-wiązujące na terenie wojewódz-twa lub jego części na podstawie upoważnień ustawowych

– samorząd wojewódzki nie stano-wi przepisów porządkowych (na obszarze województwa upraw-niony jest do tego erenowy organ rządowej administracji ogólnej – wojewoda)

– akty prawa miejscowego stanowi sejmik województwa w formie uchwały

Tabl. 38



– przepisy porządkowe w przy-padkach niecierpiących zwłoki może wydać wójt, w formie zarządzenia (zarządzenie to pod-lega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy; traci ono moc w terminie określonym przez radę gminy w razie odmowy zatwier-dzenia bądź nieprzedstawienia do zatwierdzenia na najbliższej sesji rady

– wójt przesyła przepisy porząd-kowe do wiadomości wójtom są-siednich gmin i staroście powiatu, w którym leży gmina, następnego dnia po ich ustanowieniu

ogłaszanie aktów: – wojewódzki dziennik urzędowy – przepisy porządkowe ogłasza się

w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu, obowiąz-kowe jest także ogłoszenie ich w wojewódzkim dzienniku urzędowym

(zob. Ogłaszanie aktów normatyw-nych – część II)

– powiatowe przepisy porząd-kowe w przypadkach niecier-piących zwłoki, może wydać zarząd (podlegają zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady powiatu; tracą one moc w terminie określo-nym przez radę w razie nieprzed-łożenia ich do zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia)

– starosta przesyła przepisy porząd-kowe do wiadomości organom wykonawczym gmin położonych na obszarze powiatu i starostw sąsiednich powiatów następnego dnia po ich ustanowieniu

ogłaszanie aktów: – wojewódzki dziennik urzędowy – przepisy porządkowe ogłasza się

w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu, obowiąz-kowe jest także ogłoszenie ich w wojewódzkim dzienniku urzędowym


ogłaszanie aktów: – wojewódzki dziennik urzędowy


Tabl. 38



Tabl. 39. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część III

GMINA – ORGANY POWIAT – ORGANY WOJEWÓDZTWO – ORGANY

ORGAN STANOWIĄCY (UCHWAŁODAWCZY) I KONTROLNY

– RADA GMINY


– RADA POWIATU


– SEJMIK WOJEWÓDZTWA

kadencja: 4 lata, licząc od dnia wyborów (odwołanie organu stanowiącego przed upływem kadencji może nastąpić w drodze referen-dum lokalnego)

SKŁAD SKŁAD SKŁAD

– radni w liczbie: 15 w gminach do 20 000 mieszkańców 21 w gminach do 50 000 23 w gminach do 100 000 25 w gminach do 200 000 oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100 000 mieszkańców, nie więcej jednak niż 45 radnych– przewodniczący i jeden do trzech wiceprzewodniczących: wybierani przez radę gminy, ze swego grona, bezwzględ-ną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym (odwołanie wymaga tej samej większości, na wniosek co naj-mniej 1/4 ustawowego składu rady)

– radni w liczbie:15 w powiatach liczących do 40 000 mieszkańców oraz po 2 na każde kolej-ne rozpoczęte 20 000 mieszkańców, ale nie więcej niż 29 radnych

– przewodniczący i jeden lub dwóch wiceprzewodniczących: wybierani przez radę powiatu ze swego grona, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy usta-wowego składu rady, w głosowaniu tajnym (odwołanie wymaga tej samej większości, na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady)

– radni w liczbie:30 w województwach liczących do 2 000 000 mieszkańców oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 000 mieszkańców

– przewodniczący oraz nie więcej niż trzech wiceprzewodniczących: wybierani przez sejmik województwa, ze swojego grona, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy usta-wowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym (odwołanie wymaga tej samej większości, na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady)

zasada podejmowania decyzji większością zwykłą uchwały organów stanowiących zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu organu, w głosowaniu jawnym lub jawnym imiennym, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej przykłady większości specjalnych: większość bezwzględna w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady gminy, jeśli uchwała dotyczy zobowiązań finansowych; większość bezwzględna ustawowego składu organów stanowiących wymagana jest przyuchwałach w przedmiocie absolutorium oraz wyborze organu wykonawczego powiatu i województwa, przystąpienia do związku międzygminnego; kwalifikowana większość 3/5 głosów ustawowego składu organu, w głosowaniu tajnym, w przypadku odwoływa-nia organu wykonawczego powiatu lub województwa (zarządu powiatu, zarządu województwa) tryb obradowania– organ stanowiący obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego organu w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz

na kwartał– na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu organu (w przypadku gminy i powiatu także na wniosek wójta lub zarządu powia-

tu) przewodniczący sejmiku obowiązany jest zwołać sesję na dzień przypadający w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku.komisje– organ stanowiący ze swojego grona może powoływać stałe i doraźne komisje do określonych zadań, ustalając przedmiot działania

oraz skład osobowy– organ stanowiący kontroluje działalność organu wykonawczego oraz jednostek organizacyjnych samorządu; w tym celu

powołuje obligatoryjnie komisję rewizyjną

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – ZESTAWIENIE – część III

Tabl. 39



GMINA – ORGANY POWIAT – ORGANY WOJEWÓDZTWO – ORGANY


– RADA GMINY


– RADA POWIATU


– SEJMIK WOJEWÓDZTWA

KOMPETENCJE KOMPETENCJE KOMPETENCJE

domniemanie kompetencji: do wła-ściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej

wybór i odwołanie organu wykonaw-czego: zarządu powiatu

wybór i odwołanie organu wykonawcze-go: zarządu województwa

wyłączna właściwość organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego obejmuje m.in.: – uchwalanie statutu jednostki i aktów prawa miejscowego – uchwalanie budżetu jednostki, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udziele-nia lub nieudzielania organowi wykonawczemu absolutorium z tego tytułu– ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych oraz ich finansowania– podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach ustawowych– podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych, przekraczających zakres zwykłego zarządu (m.in. dotyczących nabywania i zbywania nieruchomości, emitowania obligacji, zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów, tworzenia i przystępowania do spółek i spółdzielni)

oraz m.in. – uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania prze-strzennego gminy oraz miejscowych pla-nów zagospodarowania przestrzennego

oraz m.in. – uchwalanie powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego – uchwalanie powiatowego programu przeciwdziałania bezrobociu oraz akty-wizacji lokalnego rynku pracy

oraz m.in. – uchwalanie strategii rozwoju woje-wództwa– uchwalanie „Priorytetów współpracy zagranicznej województwa”,– podejmowanie uchwał w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrze-szeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej

Tabl. 39



Tabl. 40. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część IV

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – ZESTAWIENIE – część IV

nazewnictwo:wójt – gminy wiejskieburmistrz – miastoprezydent – miasto powyżej 100 000 mieszańców, a także miasta, w których przed wejściem w życie ustawy o sa-morządzie gminnym działał prezydent (miasta powyżej 50 000 mieszkańców i miasta będące siedzibą wojewódzkiej rady narodowej)

– funkcji wójta oraz jego zastępcy nie można łączyć z funkcją wójta lub jego zastępcy w innej gminie, członko-stwem w organach jednostek samo-rządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójtem, zatrudnieniem w administracji rządowej, mandatem posła lub senatora

skład zarządu:– od 3 do 5 osób– starosta jako przewodniczący zarządu, wicestarosta oraz pozostali członkowie

– członkostwa w zarządzie powiatu nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego oraz z zatrudnieniem w administracji rządowej, a także z mandatem posła i senatora

skład zarządu:– 5 osób– marszałek województwa jako jego przewodniczący, wicemarszałek lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie

– członkostwa w zarządzie wojewódz-twa nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego oraz z zatrudnieniem w administracji rządowej, a także z mandatem posła i senatora

wybór wójt (burmistrz, prezydent miasta) wybierany jest w wyborach bezpośred-nich (zob. Wybory wójta gminy – część II)

(w przypadku niedoboru kandydatów wyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględną większością głosów; jeżeli rada gminy nie dokona wyboru wójta w terminie 2 miesięcy od dnia wybo-rów, obowiązki wójta do końca kadencji pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej)

wybór – rada powiatu wybiera starostę

bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowa-niu tajnym

– rada powiatu wybiera wicestarostę oraz pozostałych członków zarządu na wniosek starosty zwykłą większo-ścią głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym

– wybór składu zarządu powinien nastąpić w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów samo-rządowych

wybór – sejmik województwa wybiera mar-

szałka województwa bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym

– sejmik województwa wybiera wice-marszałków oraz pozostałych człon-ków zarządu na wniosek marszałka zwykłą większością głosów w obecno-ści co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym

– wybór składu zarządu powinien nastąpić w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów samo-rządowych

niedokonanie wyboru zarządu w terminie 3 miesięcy – organ stanowiący ulega rozwiązaniu z mocy prawa i zostają rozpisane wybory

przedterminowe [do czasu wyboru zarządu przez nową radę (sejmik) Prezes Rady Mi-nistrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyzna-cza osobę, która w tym okresie pełni funkcję tego organów powiatu (województwa)]

– jeżeli organ stanowiący, wybrany w wyniku wyborów przedterminowych, o których mowa, nie dokona wyboru zarządu w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia ich wyników, ulega rozwiązaniu z mocy prawa (w tym przypadku nie przeprowadza się wyborów przedterminowych, a do dnia wyborów organu na kolejną kadencję oraz wyboru zarządu zadania i kompetencje organów powiatu lub województwa przejmuje komisarz rządowy ustanowiony przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej

GMINA – ORGANY

ORGAN WYKONAWCZY – WÓJT (BURMISTRZ, PREZYDENT MIASTA)

POWIAT – ORGANY

ORGAN WYKONAWCZY – ZARZĄD POWIATU

WOJEWÓDZTWO – ORGANY

ORGAN WYKONAWCZY –ZARZĄD WOJEWÓDZTWA

kadencja

kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gmin

po upływie kadencji wójta pełni on swoją funkcję do czasu objęcia obo-wiązków przez nowo wybranego wójta

kadencja

zarząd powiatu działa do dnia wyboru nowego zarządu powiatu

kadencja

zarząd województwa działa do dnia wyboru nowego zarządu województwa

Tabl. 40



Tabl. 41. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część V

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – ZESTAWIENIE – część V

GMINA – ORGANY

ORGAN WYKONAWCZY – WÓJT (BURMISTRZ, PREZYDENT MIASTA)

odwołanie – uchwała rady gminy w sprawie nieudzielenia wójtowi absolutorium, podjęta po upływie 9 miesięcy od dnia wyboru wójta i nie później niż na 9 miesięcy przed zakończeniem kadencji, jest równoznaczna z podjęciem inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta (uchwałę w sprawie udzielenia absolutorium rada podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy), następnie nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia tej uchwały, po zasięgnięciu opinii komisji rewizyjnej i regionalnej izby obrachunkowej, podejmuje uchwałę o przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania wójta, bezwzględną wiekszością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu imiennym– rada gminy, po upływie 9 miesięcy od dnia wyboru wójta i nie później niż na 9 miesięcy przed zakończeniem kadencji, może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie od-wołania wójta z przyczyny innej niż nieudzie-lenie wójtowi absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady (uchwałę wymaga większości co najmniej 3/5 głosów usta-wowego składu rady, w głosowaniu imiennym)(zob. Referendum lokalne)

odwołanie– uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu, chyba że po zakończeniu roku budżetowego zarząd powiatu został odwołany z innej przyczyny (uchwałę w sprawie ab-solutorium organ stanowiący podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady powiatu), następnie nie wcześniej niż po upływie 14 dni od tej uchwały, po zasięgnięciu opinii komisji rewizyjnej i regionalnej izby obrachunkowej, organ stanowiący może odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu, w głosowaniu tajnym

– organ stanowiący (rada powiatu lub sejmik województwa) może odwołać przewodniczącego zarządu (odpowiednio starostę lub marszałka) z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium jedynie na wniosek co naj-mniej 1/4 ustawowego składu organu stanowiącego (uchwała wymaga większości co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu, w głosowaniu tajnym)

– odwołanie starosty (marszałka) albo złożenie przez niego rezygnacji jest, odpowiednio, równoznaczne z odwołaniem całego zarządu albo złoże-niem rezygnacji przez cały zarząd

– rada powiatu (sejmik województwa) może na uzasadniony wniosek starosty (marszałka) odwołać poszczególnych członków zarządu zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym

GŁÓWNE KOMPETENCJE GŁÓWNE KOMPETENCJE GŁÓWNE KOMPETENCJE

wójt (zarząd powiatu, zarząd województwa) m.in.:– wykonuje uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu i zadania jednostki określone przepisami prawa– przygotowuje projekty uchwał organu stanowiącego– gospodaruje mieniem jednostki samorządu – wykonuje budżet jednostki samorządu – zatrudnia i zwalnia kierowników jednostek organizacyjnych– w sprawach niecierpiących zwłoki wydaje przepisy porządkowe

wójt– kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz repre-

zentuje ją na zewnątrz– kieruje urzędem gminy, jest przełożonych służ-

bowym wszystkich pracowników– jest organem wydającym decyzje administracyj-

ne w rozumieniu KPA

POWIAT – ORGANY

ORGAN WYKONAWCZY – ZARZĄD POWIATU

WOJEWÓDZTWO – ORGANY

ORGAN WYKONAWCZY –ZARZĄD WOJEWÓDZTWA

starosta powiatu (marszałek województwa)– przewodniczy zarządowi jednostki samorządu – organizuje pracę zarządu i starostwa (urzędu marszałkowskiego), kieruje

bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz– jest kierownikiem starostwa powiatowego (urzędu marszałkowskiego)

oraz zwierzchnikiem służbowym jego pracowników i kierowników jedno-stek organizacyjnych jednostki samorządu (starosta jest także zwierzchni-kiem powiatowych służb, inspekcji i straży)

– w sprawach niecierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu, oraz w spra-wach mogących spowodować znaczne straty materialne podejmuje niezbędne czynności należące do właściwości zarządu powiatu (nie może jednak wydawać przepisów porządkowych)

– jest organem wydającym decyzje administracyjne w rozumieniu KPA– decyzje wydane przez zarząd powiatu z zakresu administracji publicznej

podpisuje starosta (marszałek); w decyzji wymienia się imiona i nazwiska członków zarządu, którzy brali udział w wydaniu decyzji

na wniosek wójta (starosty powiatu, marszałka województwa) organ stanowiący jednostki samo-rządu powołuje skarbnika jednostki (głównego księgowego budżetu jednostki samorządu), w przypadku gminy i powiatu także sekretarza gminy lub powiatu

Tabl. 41



Tabl. 42. Zadania jednostek samorządu terytorialnego

ZADANIA SAMORZĄDU GMINNEGO

domniemanie kompetencji gminydo zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym niezastrzeżone ustawą na rzecz innych podmiotów

ZADANIA WŁASNEzaspokajanie potrzeb zbiorowych gminnej wspólnoty samorządowej

ZADANIA ZLECONE Z ZAKRESU

ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ

– na mocy ustawy (np. ewidencja działal-ności gospodarczej)

– na mocy porozu-mienia zawartego z organami rządowymi

– w zakresie infrastruktury społecznej (oświata, kultura, kultura fizyczna, ochrona zdrowia, pomocspołeczna)

– w zakresie porządku i bezpieczeństwa publicznego – w zakresie ładu przestrzennego i ekologicznego (gminne plany zagospodarowania przestrzen-

nego, gospodarka nieruchomościami, gospodarki wodnej, ochrony środowiska) – w zakresie infrastruktury technicznej (drogi gminne, mosty i place, organizacja ruchu drogowe-

go, lokalny transport zbiorowy, utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

ZADANIA SAMORZĄDU POWIATEGO

ZADANIA WŁASNE– powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym – ustawy określają, które z zadań mają charakter obowiązkowy, a które „ochotniczy”

ZADANIA ZLECONE Z ZAKRESU ADMINISTRACJI

RZĄDOWEJ– na mocy ustawy (np. pobory

wojskowe) – na mocy porozumienia zawar-

tego z organami rządowymi

– w zakresie ponadpodstawowej infrastruktury społecznej (m.in. edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania niepeł-nosprawnych, przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy)

– w zakresie porządku i bezpieczeństwa obywateli (w zakresie ponadpodstawowym w stosunku do zadań gmin)

– w zakresie ładu przestrzennego i ekologicznego (m.in. administracji architektoniczno--budowlanej, geodezji, kartografii i katastru, ochrony środowiska)

– w zakresie ponadpodstawowej infrastruktury technicznej (ponadgminny transport i drogi publiczne, utrzymanie powiatowych urządzeń użyteczności publicznej)

– w zakresie promocji powiatu i współpracy z organizacjami pozarządowymi

zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży (rządowa admi-nistracja zespolona w powiecie)

zadania powiatu nie mogą naruszać zadań gminy

ZADANIA SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA

OPRACOWANIE STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA WSPÓŁPRACAprzy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji polityki jego rozwoju, współpracu-je w szczególności z jednostkami lokalnego samorządu terytorialne-go z obszaru województwa oraz z samorządem gospodarczym i zawodowym, administracją rządową, szczególnie z wojewodą, innymi województwami, organi-zacjami pozarządowymi szkołami wyższymi i jednostkami naukowo--badawczymi, może współpra-cować z organizacjami między-narodowymi i regionami innych państw, zwłaszcza sąsiednich

określenie celów gospodarczych (aktywność, konkurencyjność, innowacyjność gospodarki województw), celów narodowych, obywatelskich i kulturowych (pielęgnowanie polskości i świadomości narodowej, zachowanie środowiska dla przyszłych pokoleń), kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego

PROWADZENIE POLITYKI ROZWOJU WOJEWÓDZTWA

– tworzenie warunków rozwoju ekonomicznego i kreowania rynku pracy – wpieranie rozwoju cywilizacyjnego, kulturalnego, podnoszenia poziomu wykształcenia,

rozwoju i wspierania współpracy między sferą nauki a gospodarczą, popieranie innowacji– kształtowanie i racjonalne korzystanie ze środowiska naturalnego zgodnie z zasadą zrów-

noważonego rozwoju

POZOSTAŁE ZADANIA WŁASNEsamorząd województwa wykonuje także określone ustawami zadania o charakterze wojewódzkim

– w zakresie regionalnej infrastruktury społecznej (m.in. edukacji publicznej, szkolnictwa wyższego, kultury, przeciwdziałania bezrobociu, ochrony konsumentów)

– w zakresie bezpieczeństwa publicznego– w zakresie ładu przestrzennego i ekologicznego na szczeblu regionalnym (m.in. mo-

dernizacja obszarów wiejskich)– w zakresie regionalnej infrastruktury technicznej (m.in. regionalny transport i drogi)

ZADANIA ZLECONE Z ZAKRESU ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ

Tabl. 42



Tabl. 43. Samodzielność majątkowa samorządu terytorialnego

SAMODZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

samodzielność publicznoprawna – posiadanie i wykonywanie na własną odpowiedzialność określonych zadań publicznych (gwarantowana przez art. 163 i 166 Konstytucji RP)

samodzielność w kształtowaniu ustroju wewnętrznego (art. 169 ust. 2 Konstytucji RP) – organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego uchwalają m.in. statuty tych jednostek

samodzielność majątkowa – posiadanie osobowości prawnej, samorządom przysługuje własność i inne prawa majątkowe, mogą zaciągać zobowiązania,

pozywać i być pozywane (art. 165 ust. 1 Konstytucji RP)

samodzielność finansowa i podatkowa– wykonywanie zadań publicznych we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność w aspekcie dochodowym i wydatko-

wym, realizowanie gospodarki finansowej (art. 167 Konstytucji RP)– prawo ustalania, w zakresie określonym w ustawie, wysokości podatków i opłat lokalnych stanowiących dochód budżetu

jednostki samorządu terytorialnego – jednostkom samorządu zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań, ich docho-

dami są dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa (art. 167 ust. 2 Konstytucji RP)

DOCHODY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

WŁASNE – publicznoprawne (np. podatki lokalne zasilające budżet gminy, zob. Dochody gminy)– prywatnoprawne (np. dochody ze sprzedaży mienia)

UDZIAŁY WE WPŁYWACH Z PODATKÓW

– dochodowego od osób fizycznych dla samorządu gminy – w wysokości 39,34%dla samorządu powiatowego – 10,25%dla samorządu województwa – 1,60%

– dochodowego od osób prawnych dla samorządu gminy – w wysokości 6,71%dla samorządu powiatowego – 1,40%dla samorządu województwa – 14%

dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być:– środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi– środki pochodzące z budżetu UE– inne środki określone w przepisach

SUBWENCJA OGÓLNA

– dla gmin: część wyrównawcza i równoważąca, dla powiatów: część wyrównawcza i równoważąca, dla województwa: część wyrównawcza i regionalna

– część oświatowa (dla gmin, powiatów i województw) – o przeznaczeniu środków z tytułu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący jednostki samorządu

DOTACJE CELOWE Z BUDŻETU PAŃSTWA

– na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami – na zadania realizowane na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej– na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków klęsk żywiołowych– finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych– na realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych

Tabl. 43



Tabl. 44. Dochody jednostek samorządu terytorialnego

DOCHODY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

DOCHODY SAMORZĄDU GMINNEGO – SYSTEMATYKA (spośród jednostek samorządu gmina ma zapewniony najszerszy zakres finansowania)

PUBLICZNOPRAWNE

podatki i opłaty lokalne:– podatek od nieruchomości– podatek rolny– podatek leśny– podatek od środków transportowych– wpływy z karty podatkowej – podatek od spadków i darowizn – podatek od posiadania psów– podatek od czynności cywilnoprawnych– opłata skarbowa– wpływy z opłaty targowej– wpływy z opłaty miejscowej i uzdrowiskowej– eksploatacyjnej (w części określonej prawem geolo-

gicznych i górniczym) – inne, m.in. wpływy z opłat za zezwolenia na sprzedaż

alkoholu

udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa:– wpływy z udziałów z podatku dochodowego od osób fizycznych– wpływy z udziałów z podatku dochodowego od osób prawnych

subwencje i dotacje:– subwencja ogólna z budżetu państwa (część wyrównawcza, równo-

ważąca i oświatowa) – dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań wła-

snych bieżących i inwestycyjnych gminy– dotacje z funduszy celowych na realizację zadań własnych gminy– dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych

gminie

wpływy z samoopodatkowania mieszkańców (fakultatywne – ko-nieczne referendum lokalne)

DOCHODY PRYWATNOPRAWNE

– dochody jednostek budżetowych gminy, dochody z usług– dochody, które gmina osiąga wykorzystując, jako właściciel, należące do niej mienie komunalne, m.in.: sprzedaż mienia komu-

nalnego, czynsze z dzierżaw i najmu (lokale mieszkalne, użytkowe, grunty)– spadki, zapisy i darowizny– dochody zwrotne (z kredytów i pożyczek, wpływów z obligacji emitowanych przez gminę, odsetek od nieterminowych wpłat do

budżetu, odsetek od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym)

DOCHODY SAMORZĄDU WOJEWÓDZKIEGO – WYLICZENIE USTAWOWE

dochody własne:według ustawy stanowią zasadnicze źródło finanso-wania zadań województwa,m.in.: a) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej odrębną ustawą,b) dochody z majątku województwa,c) spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa,d) dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty innych wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych

dochody fakultatywne:– subwencja wyrównawcza z budżetu państwa– dotacje celowe z budżetu państwa i państwowych funduszy celo-

wych na zadania wykonywane przez województwo– dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji

rządowej wykonywane przez województwo na podstawie porozu-mień zawartych z organami administracji rządowej, dotacje celowe z budżetów gmin lub powiatów na zadania z zakresu tych jednostek samorządu terytorialnego wykonywane przez województwo na pod-stawie porozumień zawartych z organem gminy lub powiatu

– inne wpływy na podstawie przepisów szczególnych

DOCHODY SAMORZĄDU POWIATOWEGO – WYLICZENIE USTAWOWE

dochody zwyczajne (obligatoryjne): – udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu

państwa w wysokości określonej odrębną ustawą– subwencje z budżetu państwa na zadania realizowa-

ne przez powiat– dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizo-

wane przez powiatowe służby, inspekcje i straże– dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz

wpłaty innych powiatowych jednostek organizacyjnych– dochody z majątku powiatu

dochody fakultatywne: – subwencja wyrównawcza z budżetu państwa– dotacje celowe z budżetu państwa – dotacje z państwowych funduszów celowych– dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu admini-

stracji rządowej lub samorządu województwa przejęte w drodze porozumienia

– spadki, zapisy i darowizny– odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachun-

kach bankowych, odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału

Tabl. 44



Tabl. 45. Mienie jednostek samorządu terytorialnego

MIENIE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

MIENIE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGOstanowi mienie publiczne – jest nim własność i inne prawa majątkowe nabyte przez daną jednostkę (w przypadku gmin: także ich związki) oraz mienie innych samorządowych osób prawnych (gminnych, powiatowych, wojewódzkich)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA– jednostka samorządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania swoim majątkiem, nie ma jednak zdolności upa-

dłościowej (nie może zbankrutować)– na sytuację w zakresie zobowiązań samorządu wpływają ustawowe gwarancje w zakresie podstawowych źródeł

dochodów jednostek samorządu gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowie-dzialności za zobowiązania gminy (w przypadku powiatu i województwa przepis szczególny może dopuścić pono-szenie odpowiedzialności przez powiat lub województwo za zobowiązania ich osób prawnych np. odpowiedzialność jednostek samorządu, które faktycznie wykonywały uprawnienia i obowiązki podmiotu, który utworzył samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej)

MIENIE GMINY

mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw

MIENIE POWIATU– mieniem powiatu jest własność

i inne prawa majątkowe nabyte przez powiat lub inne powiatowe osoby prawne

– powiat jest w stosunkach cywil-noprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia powiatu nienależącego do innych powiatowych osób prawnych

MIENIE WOJEWÓDZTWA

– mieniem województwa jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez województwo lub inne wojewódzkie osoby prawne

– województwo jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia województwa nienależące-go do innych wojewódzkich osób prawnych

sposoby nabycia mienia:– stworzenie majątkowej bazy dla

gmin w związku z przywróceniem w roku 1990 samorządu: komuna-lizacja – uwłaszczenie gmin na ma-jątku Skarbu Państwa, m.in. byłych rad narodowych oraz przekazania obligatoryjne i fakultatywne decy-zjami wojewody

– przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmia-ną granic gminy

– w wyniku własnej działalności gospodarczej

– przez inne czynności prawne (np. kupno od osoby prywatnej)

sposoby nabycia mienia:– stworzenie majątkowej bazy

powiatów w 1999 r.: przejęcie mienia przejmowanych jednostek organizacyjnych m.in. szkół, bazy sportowo-rekreacyjnej, instytucji kultury

– przejęcia mienia od Skarbu Pań-stwa na podstawie porozumień

– przez przekazanie w związku z utworzeniem lub zmianą granic powiatu

– przez inne czynności prawne

sposoby nabycia mienia:– stworzenie majątkowej bazy

w 1999 r.: przejęcie mienia przejmowanych jednostek organizacyjnych, m.in. instytucji kultury o znaczeniu regio-nalnym, szkół i placówek o znacze-niu regionalnym

– przekazanie na podstawie decyzji administracyjnej wojewody wyda-wanej z urzędu lub fakultatywnie na uzasadniony wniosek zarządu województwa

– przez czynności prawne za zasa-dach ogólnych (według Kodeksu cywilnego)

Tabl. 45



ZASADY REPREZENTACJI

oświadczenie woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem składa jednoosobowo wójt (burmistrz, prezydent miasta) albo działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta, samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą

oświadczenie woli w sprawach majątkowych w imieniu powiatu składają dwaj członkowie zarządu lub jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd

oświadczenia woli w imieniu województwa składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu województwa, chyba że statut województwa stanowi inaczej (sejmik województwa może udzielić marszałkowi upoważnienia do składania jednoosobowo oświad-czeń woli, innych niż przewidywane w statucie)

jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika jednostki samorządu (głównego księgowego budżetu), obowiązek kontrasygnaty może wynikać z pisemnego polecenia służbowego (skarbnik powiadamia jednak wtedy organ stanowiący jednostki oraz regionalną izbę obrachunkową)

OBOWIĄZEK SZCZEGÓLNEJ PIECZY NAD MIENIEM

ustawa o samorządzie gminnym oraz ustawa o samorządzie powiatowym przewiduje, iż obowiązkiem osób uczestniczących w zarządzaniu mieniem gminy i powiatu samorządu terytorialnego jest zachowanie szczególnej sta-ranności przy wykonywaniu zarządu mieniem i jego ochronie

– zaostrzona odpowiedzialność cywilna i pracownicza (wina, choćby nie-umyślna występuje przy niedołożeniu kwalifikowanego rodzaju należytejstaranności – szczególnej)

inne rodzaje odpowiedzialności:– karna (niegospodarność – art. 296 KK)– odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych na podstawie ustawy z 30.6.2005 r. o finansach

publicznych

Tabl. 45



Tabl. 46. Formy współdziałania samorządu terytorialnego – część I

ZWIĄZKI CELOWE

– związki posiadają osobowość prawną (w wyniku utworzenia związku powstaje oddzielny podmiot prawa, wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność)

– związki posiadają własne organy, odrębne od organów jednostek samorządowych wchodzących w skład związku

związki mogą tworzyć: utworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez radę zainteresowanych jednostek bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady

STATUT ZWIĄZKUokreśla m.in. nazwę, członków, zadania, zasady udziału w kosz-tach, zasady likwidacji związku

– gminy między sobą (związki międzygminne), w celu „wykonywania wspólnych zadań publicznych należących do gmin”

– powiaty między sobą w celu „wspólnego wykonywania zadań publicznych, w tym wydania decyzji z zakresu administracji publicznej”

– miasto na prawach z gminami

– nie przewidziano możliwości tworzenia związku dla samo-rządów wojewódzkich

ORGANY ZWIĄZKU

organ stanowiący i kontrolny: zgromadzenie związku organ wykonawczy:zarząd związku

skład (związek gmin): wójtowie gmin uczestni-czących w związku (zasa-dy reprezentacji i siły głosu określa statut)

skład (związek powiatów):po dwóch reprezentantów powiatów uczestniczących w związku (zasady repre-zentacji określa statut)

– powoływany i odwoływany przez zgromadzenie spośród jego członków

– o ile statut tak stanowi, do-puszczalny jest wybór człon-ków zarządu spoza członków zgromadzenia w liczbie nieprzekraczającej 1/3 składu zarządu związku

podejmowanie uchwał: bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia

obowiązek utworzenia związ-ku międzygminnegomoże być nałożony w drodze ustawy, która określa zadania związku i tryb zatwierdzenia jego statutu

prawo sprzeciwu: członek zgromadzenia może wnieść pisemny sprzeciw w stosunku do uchwały zgromadze-nia w ciągu 7 dni od dnia jej podjęcia – powoduje on konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy (powtór-nie sprzeciw nie przysługuje)

FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – część I

POROZUMIENIA POMIĘDZY JEDNOSTKAMI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

– w wyniku porozumienia określona jednostka samorządowa przejmuje określone zadania (w tym może przejąć kompetencje władcze) innej jednostki – jednostka przekazująca zapewnia przejmującej źródła finansowania przejętych zadań

GMINA może zawierać: POWIAT może zawierać: WOJEWÓDZTWO może zawierać:

– z innymi gminami w sprawie powierzenia jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych

– z powiatem i województwem na wykonywanie zadań z zakre-su ich właściwości (gmina nie może przekazywać tym jednostkom swoich zadań)

– z innymi powiatami w sprawie powierze-nia prowadzenia zadań publicznych

– miasto na prawach powiatu może zawie-rać porozumienia komunalne z gminami

– porozumienie na wniosek: powiat na uza-sadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu

– z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicz-nych

– z innymi województwami oraz z po-wiatami ze swojego obszaru w spra-wie powierzenia prowadzenia zadań publicznych

współpraca międzynarodowawojewództwo uczestniczy w działalności międzynarodowych instytucji regional-nych oraz jest w nich reprezentowane na zasadach określonych w porozumieniu zawartym przez ogólnokrajowe organi-zacje zrzeszające jednostki samorządu terytorialnego

Tabl. 46



Tabl. 47. Formy współdziałania samorządu terytorialnego – część II

STOWARZYSZENIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

do stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy – Prawo o stowarzyszeniach (zob. Stowarzyszenia)

dla założenia stowarzyszenia wymaganych jest co najmniej 3 założycieli(podczas gdy zasadą w ustawie – Prawo o stowarzyszeniach jest minimum 15 członków)

organem nadzoru nad stowarzyszeniami jednostek samorządu jest wojewoda (dla innych stowarzyszeń według ustawy – Prawo o stowarzyszeniach – właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia starosta)

PEŁNA SWOBODA ZAWIERANIAmogą być zawierane przez każdą jed-nostkę samorządu terytorialnego z każ-dą jednostką samorządu terytorialnego

STATUTstowarzyszenia określa jego organizację, zadania oraz tryb pracy

BRAK WŁADZTWA ADMINISTRACYJNEGOw przeciwieństwie do związków celowych nie są powoły-wane do wykonywania administracji publicznej, w szcze-gólności stanowienia aktów władczych administracji

FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – część II

INNE FORMY (W TYM PRYWATNOPRAWNE)

w celu wykonywania zadań jednostki samorządu terytorialnego gmina i powiat może tworzyć(a województwo: „tworzy” – obowiązkowo) jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami

(w przypadku gmin ustawa stanowi expressis verbis, iż także z organizacjami pozarządowymi)

KRAJOWE REPREZENTACJE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

KOMISJA WSPÓLNA RZĄDU I SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

misjarozpatruje problemy związane z funkcjonowaniem samorządu terytorialnego i z polityką państwa wobec samorządu terytorialnego, a także sprawy dotyczące samorządu terytorialnego znajdujące się w zakresie działania Unii Europejskiej i organizacji międzynarodowychskładprzedstawiciele strony rządowej i strony samorzą-dowej w równej liczbie– strona rządowa: minister właściwy do spraw administracji publicznej, 11 przedstawicieli po-woływanych i odwoływanych przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej– strona samorządowa: po 2 osoby wyznaczo-ne przez ogólnopolskie organizacje, spełniające kryteria ustawowe, reprezentujące następujące kategorie jednostek samorządu gminnego: gminy liczące powyżej 300 tys. mieszkańców, gminy posiadające status miasta, gminy, których siedziby władz znajdują się w miastach położonych na te-rytorium tych gmin, gminy nieposiadające statusu miasta i niemające siedzib swych władz w miastach położonych na terytorium tych gmin; 2 osoby wyznaczone przez ogólnopolską organizację repre-zentującą jednostki samorządu powiatowego; 2 osoby wyznaczone przez ogólnopolską organizację reprezentującą jednostki samorządu województw

ZWIĄZEK MIAST POLSKICH– powołany 19.1.1991 r. w formie stowarzyszenia– działa w formach niewładczych: podejmuje uchwały, zajmuje stanowi-

ska, organizuje zjazdy, współdziała z zagranicą

UNIA METROPOLII POLSKICH– powstała w 1991 r. jako fundacja, od 4.5.1993 r. stowarzyszenie– zrzesza: Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań,

Szczecin, Warszawę i Wrocław

UNIA MIASTECZEK POLSKICH– utworzone 19.4.1991 r. stowarzyszenie z siedzibą w Kazimierzu Dolnym– działa w formach niewładczych: podejmuje uchwały, organizuje konkur-

sy, organizuje zjazdy, promuje przedsiębiorców

ZWIĄZEK GMIN WIEJSKICH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ– utworzony 31.5.1993 r. jako stowarzyszenie – forum dyskusji i reprezentacji problemów specyficznych dla gmin wiejskich

ZWIĄZEK POWIATÓW POLSKICH– stowarzyszenie utworzone 17.3.1999 r.– skupia 319 powiatów i miast na prawach powiatów, podejmuje różnora-

kie inicjatywy, współpracuje z zagranicą

ZWIĄZEK WOJEWÓDZTW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ– utworzony w 2002 r. jako stowarzyszenie– forum dyskusji, reprezentacji i współpracy nad problemami regionalny-

mi, współpraca trangraniczna i międzynarodowa

FORMY HISTORYCZNESejmik samorządowy, w Polsce 1990–1998 wspólna reprezentacja wszystkich gmin z terenu województwa oraz Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego

Tabl. 47



SFERA UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJzadaniami użyteczności publicznej są zadania własne, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb

ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych, np. zaopatrzenie w wodę, prąd, energię cieplną, transport zbiorowy

Tabl. 48. Gospodarka jednostek samorządu terytorialnego (gospodarka komunalna)

GOSPODARKA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO (GOSPODARKA KOMUNALNA)

FORMY PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI

– organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego decydują o wyborze sposobu i formie prowadzenia gospodarki komu-nalnej, wysokości cen i opłat za usługi komunalne i korzystanie z urządzeń o charakterze użyteczności publicznej

– uprawnienia te mogą być powierzone organowi wykonawczemu jednostki

zakład budżetowy jednostki samorządu

(np. miejski zakład gospodarki komunalnej i mieszkaniowej)

spółka handlowa

jednostki samorządu mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także obejmować udziały lub akcje w takich spółkach

np. Rzeszowska Gospodarka Komunalna Sp. z o.o. (prowadzi m.in. przedsiębiorstwa: Miej-skie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne, Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej)

powierzenie zadań osobom fizycznym, osobom prawnymlub jednostkom organizacyjnym niepo-siadającym osobowości prawnej

w drodze umowy na zasadach ogólnych z zachowaniem przepisów o zamówieniach publicznych

POZA SFERĄ UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

GMINA

– może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich, jeżeli łącznie zostaną spełnione następujące warunki: 1) istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym 2) występujące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a zastoso-wanie innych działań i wynikających z obowiązujących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gospodar-czej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia

– może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich również wówczas, jeżeli zbycie składnika mienia komunalnego mogącego stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki albo też rozporządzenie nim w inny sposób spowoduje dla gminy poważną stratę majątkową

ograniczenia dotyczące tworzenia spółek prawa handlowego i przystępowania do nich przez gminę poza sferą użyteczności publicznej nie mają zastosowania do posiadania przez gminę akcji lub udziałów spółek zajmujących się czynnościami bankowy-mi, ubezpieczeniowymi oraz działalnością doradczą, promocyjną, edukacyjną i wydawniczą na rzecz samorządu terytorialnego, a także innych spółek ważnych dla rozwoju gminy

POWIATnie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej

WOJEWÓDZTWO poza sferą użyteczności publicznej województwo może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne oraz przystępować do nich, jeżeli działalność spółek polega na wykonywaniu czynności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych służących rozwojowi województwa

Tabl. 48



Tabl. 49. Nadzór nad samorządem terytorialnym – część I

ŚRODKI NADZORU

katalog zamknięty – organy nadzoru mogą wkraczać w działalność jedno-stek samorządu tylko w przypadkach wyraźnie przewidzianych ustawami

ORGANY NADZORU

nadzór nad działalnością samorządu województwa sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych– regionalna izba obrachunkowa

ŚRODKI NADZORCZE

stwierdzenie nieważności uchwały lub zarządzenia organu samorządu

zarządzenia – tylko w przypadku samorządu gminnego – gdzie zarządzenia może wydawać jej jednoosobowy organ wykonaw-czy – wójt (burmistrz, prezydent miasta)

organy stosujące środki: wojewoda,regionalna izba obrachunkowa

obowiązek przedkładania uchwał (zarządzeń)wójt, starosta lub marszałek województwa obowiązany jest do przedłożenia uchwały orga-nowi samorządu w ciągu 7 dni od jej podjęcia – wojewodzie lub regionalnej izbie obra-chunkowej w przypadku uchwały budżetowej, w sprawie absolutorium lub innej uchwały rady gminy i zarządzenia wójta objęte zakresem nadzoru regionalnej izby obrachunkowej

stwierdzenie nieważności– uchwała lub zarządzenie sprzeczne z prawem są nieważne– o nieważności danego aktu w całości lub w części orzeka organ nadzoru w terminie nie

dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia (po upływie tego ter-minu organ nadzoru nie może we własnym zakresie stwierdzić nieważności uchwały lub zarządzenia organu gminy; może zaskarżyć dany akt do sądu administracyjnego

– nie stwierdza się nieważności uchwały lub zarządzenia po upływie jednego roku od dnia ich podjęcia, chyba że uchybiono obowiązkowi przedłożenia uchwały lub zarządze-nia we wspomnianym terminie 7-dniowym albo jeżeli są one aktem prawa miejscowego

– jeżeli nie stwierdzono nieważności aktu z wyżej wymienionych powodów, a istnieją przesłanki stwierdzenia nieważności, sąd administracyjny orzeka o ich niezgodności z prawem; akt traci moc prawną z dniem orzeczenia o ich niezgodności z prawem

wstrzymanie wykonania – organ nadzoru, wszczynając postępowanie albo w jego toku, może wstrzymać wykonanie

danego aktu– stwierdzenie przez organ nadzoru nieważności danego aktu wstrzymuje ich wykona-

nie z mocy prawa w zakresie objętym stwierdzeniem nieważności, z dniem doręczenia rozstrzygnięcia nadzorczego

stwierdzenie, iż akt wydano z naruszeniem prawa

w przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały, ograniczając się do wskazania, iż uchwałę wydano z naruszeniem prawa

zastępcze uchwalenie budżetu jednostki samorządu (organ stosujący środek:regionalna izba obrachunkowa)

w przypadku nieuchwalenia budżetu przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorial-nego do dnia 31 marca roku budżetowego, izba ustala budżet tej jednostki w terminie do końca kwietnia roku budżetowego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań z zakresu administracji rządowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub porozumień

wstrzymanie wykonania uchwa-ły organu samorządu dotyczącej wykonywania zadań zleconych oraz zarządzenie zastępcze wojewody w tej materii(organ stosujący: wojewoda)

w zakresie spraw powierzonych ze sfery swojej właściwości (zadania administracji rządo-wej) wojewoda może wstrzymać wykonanie uchwały i przekazać ją do ponownego rozpa-trzenia, wskazując zaistniałe uchybienia oraz termin jej ponownego uchwalenia– jeżeli uchwała organu gminy, powiatu lub samorządu województwa podjęta w wyniku po-

nownego rozpatrzenia nie uwzględnia wskazań wojewody, może on uchylić uchwałę i wydać w to miejsce zarządzenie, informując o tym właściwego ministra (zarządzenie zastępcze)

– zarządzenie wchodzi w życie po upływie 30 dni od daty jego wydania, chyba że w tym czasie właściwy minister wyda inne rozstrzygnięcie

wezwanie do podjęcia uchwały w sprawie wygaśnięcia mandatu oraz zarządzenie zastępcze w tej materii

– jeżeli właściwy organ jednostki samorządu, wbrew obowiązkowi wynikającemu z przepi-sów o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, nie podejmuje uchwały, nie odwołuje ze stanowiska lub nie rozwiązuje umowy o pracę, wojewoda wzywa organ gminy do podjęcia odpowiedniego aktu w terminie 30 dni

– w razie bezskutecznego upływu terminu wojewoda po powiadomieniu ministra właści-wego do spraw administracji publicznej wydaje zarządzenie zastępcze

NADZÓR NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM – część I

kryterium nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego: legalność (zgodność z prawem) – art. 171 ust. 1 Konstytucji RP(kontrola państwowa NIK: kryterium legalności, gospodarności i rzetelności)

Tabl. 49



Tabl. 50. Nadzór nad samorządem terytorialnym – część II

ŚRODKI NADZORU

ŚRODKI NADZORCZE

uzależnienie rozstrzygnięcia organu samorządu od innego organu

– jeżeli prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu samorządu od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajęcie stanowiska przez ten organ powin-no nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego rozstrzygnięcia lub jego projektu albo 30 dni, jeżeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego– jeżeli organ zatwierdzający, uzgadniający lub opiniujący nie zajmie stanowiska w sprawie, rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez organ samorządu z upływem wskazanych terminów

ŚRODKI REPRESYJNE O WYJĄTKOWYM CHARAKTERZE

zawieszenie organów jednost-ki samorządu terytorialnego i powołanie komisarza rządo-wego (zarząd komisaryczny)

(organ stosujący:Prezes RM)

– w razie nierokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy, Prezes RM, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, może zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny na okres do 2 lat, nie dłużej jednak niż do wyboru organów samorządu na kolejną kadencję– ustanowienie zarządu komisarycznego może nastąpić po uprzednim przedstawieniu zarzutów organom gminy i wezwaniu ich do niezwłocznego przedłożenia programu poprawy sytuacji gminy– komisarza rządowego powołuje Prezes RM na wniosek wojewody, zgłoszony za pośrednic-twem ministra właściwego do spraw administracji publicznej– komisarz rządowy przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji organów gminy z dniem powołania

odwołanie (rozwiązanie) orga-nu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego

(organ stosujący:Prezes RM)

– jeżeli powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuszcza się wójt (burmistrz, prezydent miasta), zarząd powiatu lub zarząd województwa, wojewoda wzywa wójta do zaprzestania naruszeń (odpowiednio: radę powiatu lub sejmik województwa do zastosowania niezbędnych środków)– jeżeli wezwanie to nie odnosi skutku – występuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o odwołanie wójta (odpowiednio: rozwiązanie zarządu powiatu lub zarządu województwa). – w przypadku odwołania lub rozwiązania organu wykonawczego jednostki samorządu Pre-zes RM, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru wójta (odpowiednio: wyboru nowego zarządu powiatu lub wojewódz-twa) pełni jego funkcję

rozwiązanie organu stano-wiącego jednostki samorządu terytorialnego

do zastosowanie tego najbar-dziej rygorystycznego środka uprawniony jestSejm RP na wniosek Prezesa RM

– w razie powtarzającego się naruszenia przez organ stanowiący Konstytucji lub ustaw Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może w drodze uchwały rozwiązać radę gminy– w przypadku rozwiązania rady gminy, organ wykonawczy gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) nadal pełni swą funkcję; rozwiązanie rady powiatu lub sejmiku województwa jest równoznaczne z rozwiązaniem wszystkich organów tych jednostek) – w przypadku rozwiązania organu stanowiącego jednostki samorządu Prezes RM na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru organu stanowiącego pełni jego funkcję (w przypadku gminy) lub pełni funkcję organów jednostki (w przypadku powiatu i województwa)

NADZÓR NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM – część II

Tabl. 50



Tabl. 51. Nadzór nad samorządem terytorialnym – część III

NADZÓR NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM – część III

PRAWO DO ZASKARŻANIA ROZSTRZYGNIĘĆ NADZORCZYCH

SĄDOWA OCHRONA NIEZALEŻNOŚCI I SAMODZIELNOŚCI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGOwyraża się m.in. w fakcie przyznania organom jednostek samorządu prawa

zaskarżania rozstrzygnięć organów nadzorczych do sądu administracyjnego

skarga przysługuje na wszelkie rozstrzygnięcia, w tym na akty Prezesa RM o odwołaniu (rozwiązaniu) organów wykonawczych lub zawiesze-niu organów jednostek, z wyjątkiem uchwały Sejmu RP w przedmiocie rozwiązania organu stanowiącego jednostki samorządu

podstawa skargi (kryterium skarżenia) i termin skargę można wnieść z powodu niezgodności z prawem (kryterium legalności) rozstrzygnięcia nadzorczego w terminie 30 dni od jego doręczenia

prawomocność rozstrzygnięć nadzorczychrozstrzygnięcia nadzorcze stają się prawomocne z chwilą upłynięcia terminu na wniesienie skargi albo z dniem oddalenia lub odrzucenia przez sąd administracyjny skargi

uchylenie aktu nadzorusąd, uwzględniając skargę jednostki samorządu terytorialnego na akt nadzoru, uchyla ten akt

POWSZECHNA SKARGA NA AKTY SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałami organów gminy, powiatu lub przepisami aktu prawa miejscowego ustanowionego przez samorząd województwa w sprawie z zakresu administracji publicznej, może, po bezsku-tecznym wezwaniu organu do usunięcia naruszenia, zaskarżyć uchwałę (zarządzenie organu wykonawczego gminy) do sądu administracyjnego

uchwały w sprawie z zakresu administracji publicznej– należy rozumieć szeroko, zaliczymy tutaj uchwały organów powiatu i województwa (rady powiatu, zarządy powiatu, sejmiku województwa, zarządy województwa) i zarządzenia jednoosobowego organy wykonawczego gminy (wójta, burmistrza, prezy-denta miasta) będące aktami normatywnymi, tzn. skierowane do generalnie określonego adresata w abstrakcyjnie określonej sytuacji (akty nienormatywne rozstrzygające indywidualną sprawę, np. decyzje administracyjne będą mogły być przedmiotem odwołania w postępowaniu administracyjnym według przepisów KPA lub ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa) – w kategorii tej mieszczą się też niektóre akty regulujące konkretną sprawę, lecz niemające indywidualnie oznaczonego adresata (np. określające sposób korzystania z urządzeń i obiektów użyteczności publicznej)

skarga może być indywidualnaw imieniu własnym, (każdego, czyj interes prawny lub upraw-nienie zostały naru-szone) lub zbiorowa (grupa mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego)

skarga nie przysłu-guje, jeżeli w sprawie orzekał już sąd admi-nistracyjny i skargę oddalił

warun-kiem złożenia skargijest uprzednie wezwanie organu do usunięcia naruszenia

skargę można wnieść w ter-minie 30 dni od doręczenia skarżące-mu odpowiedzi na wezwanie do usunięcia naruszenia – w przypadku braku odpo-wiedzi po upływie terminów załatwiania spraw określonych w KPA (2 miesiące dla sprawy szczególnie skomplikowanej)

uwzględniając skargę, sąd admi-nistracyjny stwierdza nieważność zaskarżonego aktu (w przypadku aktów prawa miejscowego bez względu na upłynięcie okresu ponadrocznego od jego ustano-wienia, w pozostałych przy-padkach sąd administracyjny orzeka o niezgodności z prawem uchwały bądź zarządzenia

POWSZECHNA SKARGA NA BEZCZYNNOŚĆ ORGANU SAMORZĄDU LUB NARUSZAJĄCE PRAWA OSÓB TRZECICH CZYNNOŚCI PRAWNE LUB FAKTYCZNE

przepisy o skardze na akty samorządu stosuje się odpowiednio, gdy organ samorządu nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmo-wane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich

sąd administracyjny może nakazać organowi nadzoru wykonanie niezbędnych czynności na rzecz skarżącego, na koszt i ryzyko gminy

Tabl. 51



Tabl. 52. Wyspecjalizowane organy kontroli i nadzoru nad samorządem terytorialnym

SAMORZĄDOWE KOLEGIUM ODWOŁAWCZE (SKO)

ORGANY KOLEGIUM WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA– obszar właściwości miejscowej kolegium ustala rozporządzeniem Prezes RM (SKO obejmują właściwością obszary zbliżone do małych województw, przed reformą terytorialną 1998 r.)– organem wyższego stopnia w stosunku do organów samorządu woje-wództwa jest SKO mające siedzibę w mieście siedzibie tych organów

zgromadzenie ogólne kolegium

– prezes, wiceprezes, członkowie etatowi i członkowie poza-

etatowi

prezes– powoływany na 6-letnią kadencję spośród etato-

wych członków kolegium przez Prezesa RM na

wniosek zgromadzenia ogólnego kolegium KOMPETENCJE (WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA)

organ wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym(w rozumieniu KPA oraz ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa)– liczbę członków kolegium określa zgromadzenie

ogólne na wniosek prezesa – Prezes RM określa rozporządzeniem maksymalną

liczbę etatowych członków kolegium– etatowym członkiem kolegium może zostać

osoba m.in. posiadająca co najmniej magisterskie wykształcenie prawnicze lub administracyjne

– członków kolegium powołuje Prezes RM na wniosek prezesa kolegium, etatowych na czas nieokreślony, pozaetatowych na 6 lat, z tym że co 3 lata następuje wybór połowy ich składu

– prezes kolegium oraz etatowi członkowie kolegium nie mogą należeć do partii politycznej ani prowa-dzić działalności politycznej, łączyć etatu z zatrud-nieniem w administracji rządowej lub samorządo-wej, a także ze stanowiskiem sędziego i prokuratora

główne zadanie organ odwoławczy w administracyjnym toku instancji od decyzji w spra-wach indywidualnych wydawanych przez organy samorządu terytorialnego w sprawach wynikających z zadań własnych samorządu – rozpatrują odwołania od decyzji, zażalenia na postanowienia, żądania

wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji – kolegium wykonuje zadania w procedurze określonej przez KPA oraz

w ustawie z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa

uprawnienia sygnalizacyjne nieprawidłowościw przypadku stwierdzenia istotnych uchybień w pracy organu jednostki samorządu terytorialnego prezes kolegium wydaje postanowienie sygnaliza-cyjne, którego odpisy przekazuje organowi jednostki oraz odrębnie komisji rewizyjnej właściwego organu stanowiącego jednostki samorządu teryto-rialnego i wojewodzie (mogą one być podstawą wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec winnych uchybień)

orzekanie– kolegium orzeka w składach 3-osobowych– składowi przewodniczy prezes lub etatowy członek kolegium– przy orzekaniu członkowie kolegium są związani wyłącznie przepisami powszechnie obowiązującymi prawa – kontrolę orzecznictwa kolegium sprawuje sąd administracyjny

WYSPECJALIZOWANE ORGANY KONTROLI I NADZORU NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM

REGIONALNA IZBA OBRACHUNKOWA

ORGAN IZBY

kolegium– złożone z prezesa oraz

członków etatowych i poza-etatowych

– członków powołuje na wnio-sek prezesa izby oraz liczbę ich określa Prezes RM (etato-wych na czas nieokreślonych, pozaetatowych na 6 lat)

– wymagania co do kandy-datów na członków oraz ograniczenia ich aktywności (niepołączalność funkcji) – podobne jak przy SKO

określony konstytucyjnie (art. 172 ust. 2 Konstytucji RP) państwowy organ nadzoru i kontroli gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków i stowarzyszeń

WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA– określona rozporządzeniem Prezesa RM– obecnie 16 izb w poszczególnych województwach

zakres i kryterium kontroli: gospodarka finansowa, w tym realizacja zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publicznych na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności doku-mentacji ze stanem faktycznym (w zakresie zadań z zakresu administracji rządowej zleconych samorządom także kryterium celowości, rzetelności i gospodarności)

najistotniejsze kompetencje: 1) kontrolno-nadzorcze (m.in. okresowe kompleksowe kontrole gospodarki finansowej, nadzór nad zarządzeniami i uchwałami budżetów jednostek samorządu i jego zmian, absolutorium z jego wykonania, zaciągania zobowiązań), 2) opiniodawcze (m.in. opinie o przedkładanych przez organy wykonawcze jednostek samorządu projektach budżetu jednostki oraz sprawozdaniach z wykonania budżetu, opinii o możliwości spłaty kredytu, pożycz-ki lub wykupu papierów wartościowych)

orzekanie– 3-osobowe składy orzekające (od uchwały składu służy

odwołanie do kolegium izby)– sprawy o szczególnym znaczeniu należą wyłącznie do

właściwości kolegium izby (m.in. zastępcze ustalanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego, orzekanie w trybie nadzoru o nieważności uchwał i zarządzeń wy-dawanych przez organy jednostek samorządu terytorial-nego w sprawach finansowych)

ZASTĘPCZE UCHWALANIE BUDŻETU JEDNOSTKI

– w przypadku nieuchwalenia budżetu przez organ stanowiący jed-nostki samorządu terytorialnego do dnia 31 marca roku budżeto-wego, izba ustala budżet tej jednostki w terminie do końca kwietnia roku budżetowego w zakresie obowiązkowych zadań

– w przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej w cało-ści lub w części budżet lub jego część dotknięte nieważnością ustala kolegium izby

Tabl. 52



Tabl. 53. Akt administracyjny – część I

AKT ADMINISTRACYJNY – część I

jednostronne, władcze oświadczenie woli organu administracji publicznej rozstrzygające w sposób prawnie wiążący o sytuacji indywidualnie określonego podmiotu prawa w konkretnej sprawie, wydane przez ten organ w toku postępowania administracyjne-go, na podstawie przepisów proceduralnego prawa administracyjnego, mający na celu wykonaniu przepisów materialnego prawa administracyjnego

Akt administracyjny jest to sformalizowany (podjęty w wyniku postępowania) objaw woli organu administrującego podjęty na podstawie prawa i w granicach przysługu-jących temu organowi kompetencji, skiero-wany do zindywidualizowanego adresata, w konkretnej sprawie, wywołujący skutki prawne w sferze prawa administracyjnego, a niekiedy również w sferze innych działów prawa (J. Boć)1.

podstawowe cechy:

– kluczowa forma działania administracji– akt stosowania prawa – w oparciu o akt normatywny (generalny i abstrakcyjny)

określa wiążąco prawa i obowiązki indywidualnego adresata w konkretnej sprawie – akt jednostronny (władcze rozstrzygnięcie)– wydanie aktu musi znajdować podstawę w ustawie – wydawany przez podmiot realizujący zadania administracji (w szczególności przez

organy administracyjne)– wydawany w związku ze spektrum regulacji administracyjnej, może jednak

wywołać skutki poza prawem administracyjnym (np. decyzja wywłaszczeniowa pozbawia własności – skutek w prawie cywilnym)

WARUNKI PRAWIDŁOWOŚCI AKTU ADMINISTRACYJNEGO

wydany zgodnie z prawem mate-rialnym (prawo zezwala na kształtowanie danej sfery praw i obowiązków w drodze admini-stracyjnej) np. aktem admi-nistracyjnym nie można ubezwła-snowolnić, unie-ważnić małżeństwa

wydany zgodnie z prawem ustrojowym(przez właściwy, upoważniony do wydania aktu danego rodzaju i treści podmiot administrujący)– właściwy rzeczowo: posiadający przyznaną

przez prawo kompetencję w danym zakresie spraw

– właściwy miejscowo: posiadający kompeten-cję do rozstrzygania spraw według kryterium terytorialnego (ustalanego na podstawie przepisów proceduralnych)

np. właściwy w sprawie wydania pozwolenia na budowę będzie starosta powiatu, na którego terytorium ma nastąpić budowa (a nie np. wójt gminy lub też inspektor nadzoru budowlanego)

wydany zgod-nie z prawem postępowania (proceduralnym)

w odpowiednim trybie, określa-jącym sposób postępowania prowadzącego do wydaniu aktu, jego elementy, a także sposób kontroli wydanego aktu

wydany z właściwym wykorzy-staniem samodzielności organu poprawne ustalenie stanu faktycz-nego, poprawna wykładnia prawa materialnego, właściwa interpreta-cja norm proceduralnych, zgodne z zasadami prawa i dyrektywa-mi racjonalności, prakseologii i aksjologii dookreślenie w danym przypadku pozostawionej przez ustawodawcę swobody decy-zyjnej, merytorycznie słuszne skorzystanie z uznania administra-cyjnego

WADLIWOŚĆ AKTU ADMINISTRACYJNEGO

wadliwość istotna

akty nieważne– wydane przez organy rzeczowo lub miejscowo niewłaściwe– wydane bez podstawy prawnej– zawierają oczywistą wadę procesową, np. skierowane do

niewłaściwego adresata, wydane w sprawie już rozstrzy-gniętej poprzednio innym aktem

– niemożliwe prawnie lub faktycznie

stwierdzenie nieważności takiego aktu ma charakter ex tunc (od wtedy) – traktuje się, iż taki nigdy nie zaistniał (istniał pozornie) i nie wywierał skutków prawnych

akty zaskarżalne (wzruszalne)

– naruszają prawo materialne (złe zastosowanie przepisu, błędna jego wykładnia) lub proceduralne, lecz nie tak rażąco jak akty nieważne

– wydane z niewłaściwym wykorzystaniem samodzielności organu (złe oceny faktyczne, aksjologiczne itp.)

możliwe do wzruszenia (obalenia) przez odpowiedni organ we właściwym trybie (np. przez złożenie odwołania, zażalenia na dany akt) – ewentualne unieważnienie aktu będzie miało skutek ex nunc (od teraz), czyli od chwili uchylenia, a nie od chwili jego wydania

nieakty (akty pozorne, nigdy niewywierające skutków prawnych, nie zachodzi konieczność ich unieważniania) – wydane przez podmiot oczywiście niewłaściwy, nieposiadający danej kompetencji – z pominięciem wszelkiej procedury,np. prawo jazdy wydane przez instruktora szkoły nauki jazdy, decyzja o wywłaszczeniu gruntu wydana przez złośliwego sołtysa

wadliwość nieistotnanp. akt zawiera oczywiste omyłki rachunkowe, pisarskie, wymagają one wtedy sprostowania lub wyjaśnienia

Tabl. 53



Tabl. 54. Akt administracyjny – część II

ZASADA TRWAŁOŚCI I DOMNIEMANIA WAŻNOŚCI AKTU ADMINISTRACYJNEGO

AKT ADMINISTRACYJNY OSTATECZNY

– to akt, którego nie można skutecznie wzruszyć w postępowaniu administracyjnym (nie przysługuje nań odwołanie lub zażalenie)

– ponieważ zasadą postępowania administracyjnego jest dwuinstancyjność, aktem ostatecznym będzie akt utrzymany w mocy w wyniku złożonego odwołania na skutek decyzji organu wyższego stopnia (II instancji) lub akt w stosunku do którego upłynął termin na złożenie środka odwoławczego – zasada: 14 dni), a także akt, co do którego odwołanie wyjąt-kowo nie przysługuje

AKT ADMINISTRACYJNY PRAWOMOCNY

– to akt, którego nie można skutecznie wzruszyć poprzez zaskarżenie do sądu administracyjnego

– zgodnie z zasadą sądowej kontroli administracji akty admi-nistracyjne podlegają badaniu ich wadliwości przez sądy administracyjne (prawomocny będzie akt, co do którego sąd administracyjny odmówił jego uchylenia lub zmiany lub co do którego upłynął termin zaskarżenia do sądu administra-cyjnego – zasada: 30 dni)

PRAWOMOCNOŚĆ MATERIALNA AKTU

treść stosunku prawnego określonego przez akt jest nienaru-szalna i ma charakter trwały i nie może go zmienić co do zasady także organ, który go wydał ani organ wyższego stopnia

PRAWOMOCNOŚĆ FORMALNA AKTU (NIEZASKARŻALNOŚĆ)

akt nie może być wzruszony z użyciem zwykłych środków odwoławczych

możliwość kontroli rozstrzygnięć ostatecznych niewadli-wych z przyczyn szczególnych

z powodu interesu społecznego lub interesu strony:art. 154 § 1 KPA: Decyzja ostateczna, na mocy której żadna ze stron nie nabyła prawa, może być w każdym czasie uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, lub przez organ wyższego stopnia, jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony.

interesu społecznego lub interesu strony, za zgodą strony:art. 155 KPA: Decyzja ostateczna, na mocy której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, lub przez organ wyższego stopnia, jeżeli przepisy szcze-gólne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony

z powodu zagrożenia dobra i interesów państwa:art. 161 § 1 KPA: Minister może uchylić lub zmienić w niezbęd-nym zakresie każdą decyzję ostateczną, jeżeli w inny sposób nie można usunąć stanu zagrażającego życiu lub zdrowiu ludzkiemu albo zapobiec poważnym szkodom dla gospodarki narodowej lub dla ważnych interesów państwa.(stronie przysługuje odszkodowanie, jeśli poniosła rzeczywistą szkodę w związku ze zmianą lub uchyleniem decyzji)

możliwość zmiany lub uchylenia w drodze nadzwyczajnego (ekstraordynaryjnego) środka zaskarżenia – wznowienia

postępowania (art. 145 i nast. KPA)

– przykładowe podstawy wznowienia postępowania: decyzja wydana została w wyniku przestępstwa, dowody w postępo-waniu zakończonym wydaniem aktu okazały się fałszywe, Try-bunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywne-go będącego podstawą do wydania danej z aktem wyższego rzędu (np. ustawy z Konstytucją RP)

– uchylenie decyzji w wyniku wznowienia postępowania nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło 5 lub 10 lat (w zależności od podstawy wznowienia)

AKT ADMINISTRACYJNY – część II

akt administracyjny jest uznawany za ważny i obowiązuje, dopóki nie zostanie uchylony lub zmieniony przez upoważniony do tego organ w odpowiednim trybie

sytuacja odwrotna, choć w niektórych wypadkach sprawiedliwsza, byłaby niemożliwa do przyjęcia, gdyż prowadziłaby do możliwości kwestionowania wszelkich rozstrzygnięć administracyjnych w oparciu o różne arbitralne kryteria ich oceny

w odniesieniu do kwalifikowanego rodzaju aktu administracyjnego, jakim jest decyzja administracyjna

Tabl. 54



Tabl. 55. Akty administracyjne – podział teoretyczny – część I

AKTY ADMINISTRACYJNE – PODZIAŁ TEORETYCZNY – część I

Ze względu na kształtowanie stosunku prawnego

KONSTYTUTYWNE„twórcze”– tworzą, zmieniają lub uchylają

stosunek prawny, ustalają sytuację prawną danego podmiotu z chwilą ich wydania

– obowiązują ex nunc (od chwili wyda-nia aktu), np. decyzja o pozwoleniu na budowę, o przyznaniu paszportu

DEKLARATORYJNE„odtwórcze”– potwierdzają istniejący już przed ich wydaniem stosunek prawny, sytuację prawną

wynikającą z samej ustawy – z chwilą ich wydania adresat nie zyskuje nowego prawa (czy też nie jest obciążony

nowym obowiązkiem), lecz może skutecznie powoływać się na swoje prawo – obowiązują ex tunc (skutek prawny od chwili zajścia sytuacji owocującej ukształto-

waniem stosunku prawnego, a nie od chwili wydania aktu), np. decyzje stwierdzają-ce nabycie uprawnień z mocy prawa, np. nabycie prawa do emerytury

ZAŚWIADCZENIA– od aktów deklaratoryjnych należy odróżnić zaświadczenia, które w zasadzie nie są aktami administracyjnymi, bo nie są aktami woli

(wiążąco kształtującymi sytuację prawną adresata), lecz aktami wiedzy– niemniej posiadanie określonego zaświadczenia jest często niezbędne formalnie do uzyskania określonego uprawnienia lub korzy-

ści, np. zaświadczenie o niekaralności

Ze względu na usytuowanie adresata aktu (w związku ze sferami działania administracji)

WEWNĘTRZNE– adresowane do podmiotów podpo-

rządkowanych organizacyjnie lub służbowo organowi wydającemu akt np. polecenia służbowe

ZEWNĘTRZNE– adresowane do podmiotów niepodległych organizacyjnie lub służbowo organowi

wydającemu akt – przede wszystkim podmiotów prywatnych (obywatela, spółki, organizacji społecznej)

– w tej kategorii mieszczą się wszelkie DECYZJE ADMINISTRACYJNE

Ze względu na zakres prawnej regulacji warunków wydania aktu

ZWIĄZANEktórych warunki podjęcia i treść zostały wyraźnie ustalone przepisami prawa (np. decyzja o wpisie do ewi-dencji działalności gospodarczej)

SWOBODNE (UZNANIOWE) – warunki wydania aktu nie są określone lub są tylko częściowo określone, pozostawia-

jąc mniejszą lub większą swobodę organowi administracji, który w zakresie uznania administracyjnego, dokonując określonego wartościowania, wybiera określoną merytoryczną decyzję (np. decyzja o przyznaniu zezwolenia na broń palną, decyzja o przyznaniu koncesji)

Ze względu na inicjatywę wydania

Z URZĘDUorgan wydaje akt z własnej inicjatywy, np. decyzja o ustaleniu podatku od nieruchomo-ści, decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości

NA WNIOSEKo wydanie aktu wnioskuje jego przyszły adresat, np. wniosek o wydanie pozwolenia na budowę, zezwolenia na handel alkoholem, o wydanie pasz-portu, przyznanie ulgi podatkowej itp.

Ze względu na partycypację woli adresata

ZA ZGODĄ– wyrażaną najczęściej przez wydanie samego aktu lub dorozumianą, np. akt nominacji na określone stanowisko, wpis na listę studentów

BEZ ZGODYnp. polecenia służbowe, ustalenie podatku, powołanie do odbycia służby wojskowej, wywłaszczenie nieruchomości

Ze względu na skutki cywilnoprawne oraz w innych sferach prawa

NIEWYWIERAJĄCE TAKICH SKUTKÓWnp. przyznanie paszportu, zezwolenia (prze-kroczenie granicy bez ważnego paszportu lub wykonywanie działalności bez zezwole-nia będą jednak skutkować, np. odpowie-dzialnością w sferze prawa karnego)

SKUTKUJĄCE BEZPOŚREDNIOnp. ostateczna decyzja o wywłaszczeniu nierucho-mości pozbawia prawa własności, jest podstawą do wpisu w księdze wieczystej, akt mianowania wywo-łuje skutki w sferze prawa pracy (choćby prawo do wynagrodzenia i określonego wymiaru urlopu)

SKUTKUJĄCE POŚREDNIOnp. decyzja o przyznaniu lokalu jako podstawa do zawarcia umowy najmu

Tabl. 55



Tabl. 56. Akty administracyjne – podział teoretyczny – część II

Ze względu na charakter skutków prawnych

AKTY ADMINISTRACYJNE – PODZIAŁ TEORETYCZNY – część II

AKTY PRZYZNAJĄCE DOBRA I PRAWA(np. koncesje, zezwolenia, upoważnienia, licencje, zgody) – często prawu towarzyszy określony obowiązek (np. wykonywanie działalno-

ści w sposób określony w koncesji)

AKTY NAKŁADAJĄCE OBOWIĄZKI (obciążające)np. nakazy, zakazy, decyzje o ustaleniu, decyzje wstrzymujące, obciążające

podział ten jest wątpliwy, gdyż znaczna część aktów administracyjnych ma skutki mieszane, często przyznając prawo, pośrednio obciąża także obowiązkiem (np. wykonywanie działalności w sposób określony w koncesji)

Ze względu na adresata lub brak adresata

AKTY INDYWIDUALNEwedług definicji każdy akt administra-cyjny kierowany jest do indywidualnie oznaczonej osoby, tak więc akt indy-widualny skierowany do urzędnika X, obywatela Y czy też spółki Z jest zasadą

AKTY O GRUPOWYM ADRESACIEsą również kierowane do indywidualnie określo-nych osób w konkretnej sytuacji, ale obejmują więcej niż jedną indywidualnie wskazaną osobę, np. powołanie składu komisji, polecenie wydane wszystkim pracownikom komórki organizacyjnej

AKTY RZECZOWEnieposiadające adresata w sen-sie podmiotu prawa, np. akt nadania nazwy ulicy, imienia szkole, ustalający herb gminy

podział ten może być dyskusyjny ze względu na podstawowy wymóg definicyjny aktu administracyjnego (zob. Akt administracyjny – część I)

Ze względu na temporalny i incydentalny zakres obowiązywania

BEZTERMINOWEniezawierające określania czasu ich obowiązy-wania

TERMINOWEustalające stosunek prawny na określo-ny czas, np. koncesja wydana na 10 lat

JEDNORAZOWEakt związany z incyden-talnym wydarzeniem, po którego zaniknięciu przestaje obowiązywać

ZAWIERAJĄCE WARUNEK– warunek rozwiązujący: w przypadku ziszczenia się

przyszłego, niepewnego zdarzenia akt traci moc– warunek nawiązujący: w przypadku ziszczenia się

przyszłego, niepewnego zdarzenia akt zyskuje moc

ZNACZENIE NAZW AKTÓW ADMINISTRACYJNYCH UŻYWANYCH W PRZEPISACH PRAWNYCH– należy odnotować, że ustawodawca nie jest niestety konsekwentny w stosowanym w aktach normatywnych nazewnictwie aktów admini-

stracyjnych, co wprowadza pewien chaos i nie pozwala na konsekwentną systematyzację aktów prawnych ze względu na ich nazwy ro-dzajowe (takie wadliwe w stosunku do ustalonej tradycji nazewnictwo wprowadza m.in. ustawa o swobodzie działalności gospodarczej)

– dla oceny skutków prawnych aktu (a także np. możliwości jego kontroli w wyniku odwołania) nazwa ma jedynie znaczenie pomocnicze, a o kwalifikacji prawnej danego aktu decyduje jego treść i prawidłowa wykładnia przepisów prawa będących podstawą do jego wydania

inne

PROMESY– są przyrzeczeniem organu administracji, że wyda w przyszłości akt administracyjny określonej treści, np. promesa wydania kon-cesji (w promesie uzależnia się udzielenie koncesji od spełnienia określonych warunków; w okresie obowiązywania promesy nie można odmówić wydania przyrzeczonego aktu, chyba że w międzyczasie zmianie uległy istotne okoliczności określone w ustawie z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej)

WSPÓŁWYDAWANE zezwolenie dotyczące wytwarzania lub importu wyłącznie produk-tów leczniczych weterynaryjnych wydaje Główny Lekarz Weteryna-rii w porozumieniu z Głównym Inspektorem Farmaceutycznym

WYDAWANE PO ZASIĘGNIĘCIU OPINII np. zezwolenie na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych wydaje starosta po zasięgnięciu opinii wójta

RODZAJE DECYZJI ADMINISTRACYJNYCH O USTALONYCH NAZWACH RODZAJOWYCH

ZEZWOLENIEustala uprawnienie, wyraża zgodę na dokonanie przedsię-wzięcia, podjęcie określonej czynności dopuszczonej prawnie

LICENCJAnadaje uprawnienia związane z po-siadaniem określonych kwalifikacji

KONCESJA sfera reglamentacyjna – nadaje prawo do podjęcia określonej działalności (obecnie tylko 6 dziedzin działalności podlega koncesjonowaniu, np. wytwarza-nie broni i amunicji i obrót nimi)

inne nazwy: pozwolenie (np. na budowę, wodnoprawne), zgoda (np. na prowadzenie systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych)

inne nazwy: patent, karta(np. patent żeglarski)

Tabl. 56



Tabl. 57. Decyzja administracyjna

DECYZJA ADMINISTRACYJNA

AKT ADMINISTRACYJNYnie każdy akt administracyjny jest decyzją administracyjną DECYZJA ADMINISTRACYJNA

każda decyzja administracyjna jest aktem administracyjnym

CECHY DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ

zewnętrznośćwydana w zewnętrznej sferze działania administracji – w stosunku do podmiotu niepodporządkowanego organizacyjnie ani służbowo podmiotowi który wydał decyzję

merytorycznośćdecyzja rozstrzyga sprawę w ca-łości lub w części co do jej istoty (merytorycznie) lub w inny sposób kończy sprawę w danej instancji

konkretnośćdotyczy kon-kretnej sytuacji faktycznej

indywidualnośćadresatem decyzji jest indywidualnie oznaczony podmiot

przykład: prezydent Krakowa (jako prezydent miasta na prawach powiatu pełni też funkcję starosty dla miasta na prawach powiatu Krakowa) wydaje decyzję w sprawie pozwolenia na budowę, zezwalając na wybudowanie domu o powierzchni 200 m2, na działce X1, położonej w Krakowie, inwestorowi Janowi Kowalskiemu

CECHY DECYZJI W UJĘCIU MATERIALNYM (L. Żukowski)

– decyzja jest aktem stosowania norm ogólnych i abstrakcyjnych o charakterze materialnym i o powszechnej mocy obowiązującej

– kompetencje do wydawania decyzji służą określonej kategorii organów państwa i w odniesieniu do określonych rodzajów spraw

– decyzja rozstrzyga sprawę administracyjną przez wyznaczenie wiążących konsekwencji normy materialnej

– adresatem decyzji jest zawsze podmiot niepodporządkowany organowi administracji ani organizacyjnie, ani służbowo

– wykonanie określonych w decyzji obowiązków jest zabezpieczone przymusem państwo-wym, w szczególności może być realizowane poprzez egzekucję administracyjną z właści-wymi jej środkami egzekucyjnymi

DECYZJE PROCESOWE

– nie rozstrzygają sprawy co do istoty (merytorycznie)

– np. decyzja o umorzeniu postępowania, decyzja wydana w wyniku odwołania przez organ odwoławczy o uchyleniu decyzji organu pierwszej instancji w ca-łości i przekazaniu sprawy do po-nownego rozpoznania (decyzja kasacyjna), decyzja o odmowie wznowienia postępowania

ZASADA ZAŁATWIANIA SPRAW W DRODZE DECYZJIorgan administracji załatwia sprawę przez wydanie decyzji, chyba że przepisy stanowią inaczej (art. 104 KPA)

PODSTAWA PRAWNA DECYZJI ADMINISTRACYJNYCHpodstawą prawną decyzji administracyjnej może być jedynie przepis prawa powszechnie obowiązującego, czyli przepis ustawy (i ak-tów z nią zrównanych) oraz przepis aktu wykonawczego, wydanego na podstawie i w granicach wyraźnego upoważnienia zawartego w ustawie (zasada ugruntowana jeszcze przed rządami obecnie obowiązującej Konstytucji – wyrok NSA z 6.2.1981 r., SA 819/80 oraz wyrok z 20.7.1981 r., SA 805/81; podstawą decyzji nie mogą być wewnętrznie obowiązujące źródła prawa (np. zarządzenia)

ZASADA KWALIFIKOWANIA AKTU JAKO DECYZJI ADMINISTRACYJNEJnie nazwa, lecz treść aktu (spełnienie 4-przymiotnikowego charakteru decyzji) decyduje o uznaniu, iż jest on decyzją administracyjną (z wszelkimi tego konsekwencjami)

ZASADA DWUINSTANCYJNOŚCI (DEWOLUTYWNOŚĆ ODWOŁANIA)Od decyzji administracyjnej służy odwołanie skutkujące rozpoznaniem danej sprawy administracyjnej co do jej meritum ponownie przez organ wyższego stopnia (II instancji) – tzw. dewolutywnośćwyjątki (brak odwołania):– określone w KPA: 1) od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze (służy jednak

wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, 2) jeżeli odwołanie wniosły wszystkie strony, a organ, który wydał decyzję, uzna, że to od-wołanie zasługuje w całości na uwzględnienie, może wydać nową decyzję, w której uchyli lub zmieni zaskarżoną decyzję (także gdy odwołanie wniosła jedna strona, a pozostałe strony wyraziły zgodę na uchylenie lub zmianę decyzji zgodnie z żądaniem odwołania)

– wynikające z przepisów szczególnych, np. od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania takiego świadczenia, a także od decyzji w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, odwołanie do Prezesa ZUS nie przysługuje (a jedynie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy) – jak widać w tym przypadku brak odwołania uzasadniony jest fakultatywnością przyznania świadczenia

ZASADA KONTROLI SĄDOWEJ DECYZJIdecyzje mogą być zaskarżane do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem

Tabl. 57



Tabl. 58. Decyzja administracyjna – elementy

DECYZJA ADMINISTRACYJNA – ELEMENTY

ELEMENTY KAŻDEJ DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ(przepisy szczególne mogą określać także inne składniki, które powinna zawierać decyzja)

OZNACZENIE ORGANU ADMINISTRACJI decyzję powinien wydać organ właściwy rzeczowo (merytorycznie) i miejscowo (terytorialnie) w danej sprawie

DATA WYDANIA DECYZJIma znaczenie m.in. dla ustalenia terminów procesowych (terminu załatwienia sprawy, biegu terminów odwoławczych)

OZNACZENIE STRONY LUB STRONskierowanie decyzji do błędnego adresata (osoby niebędącej stroną w sprawie) skutkuje jej nieważnością, błąd w jej nazwie, imieniu lub nazwisku jest wadą nieistotną (omyłką) i skutkuje obowiązkiem sprostowania

POWOŁANIE PODSTAWY PRAWNEJ– decyzja musi mieć podstawę w prawie powszechnie obowiązującym: powołanie odpowiednich przepisów ustawy, aktu wyko-nawczego (rozporządzenia) lub aktu prawa miejscowego – brak podstawy prawnej będzie najczęściej powodem nieważności decyzji

ROZSTRZYGNIĘCIE (OSNOWA) meritum decyzji – przyznanie prawa lub obciążenie obowiązkiem (albo skutek mieszany)

UZASADNIENIE FAKTYCZNE I PRAWNEzawiera podanie motywów prawnych i faktycznych rozstrzygnięcia

uzasadnienie faktyczne– powinno w szczególności zawierać wskazanie faktów, które

organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej

– szczególnie starannie powinny być uzasadniane decyzje oparte na znacznym uznaniu administracyjnym (a więc gdy organ dysponował zapewnioną prawnie swobodą w merytorycznym rozstrzygnięciu sprawy)

uzasadnienie prawne – wyjaśnienie podstawy prawnej decy-

zji, z przytoczeniem przepisów prawa – wymienienie w uzasadnieniu wyłącz-

nie przepisów bez podania przyczyn kwalifikacji prawnej oraz zastosowa-nych metod wykładni jest niewystar-czające

zaniechanie uzasadnienia decyzji stanowi jej wadę i może być przedmio-tem jej uchylenia w postępowaniu odwoławczym

wyjątki (można odstąpić od uzasadnienia):– gdy decyzja uwzględnia w całości żądanie strony; nie dotyczy to jednak decyzji rozstrzygających sporne interesy stron oraz

decyzji wydanych na skutek odwołania – ze względu na interes bezpieczeństwa państwa lub porządek publiczny

POUCZENIE O PRZYSŁUGUJĄCYCH ŚRODKACH PRAWNYCH (ODWOŁAWCZYCH) – informacja o trybie i terminie wniesienia odwołania (skargi do sądu administracyjnego)– brak pouczenia lub pouczenie błędne skutkuje obowiązkiem uzupełnienia lub sprostowania (w takim wypadku termin do wnie-

sienia środka odwoławczego liczy się od doręczenia sprostowania)

PODPIS – organu administracji lub osoby wydającej decyzję w jego imieniu – z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do

wydania decyzji – brak podpisu sprawia, iż dokument w świetle prawa nie jest decyzją administracyjną– decyzje organów kolegialnych powinny być podpisywane przez wszystkich człon-

ków organu (z wyjątkami określonymi odrębnymi przepisami – np. decyzje wydane przez organ samorządowy – zarząd województwa w sprawach z zakresu admini-stracji publicznej podpisuje marszałek; w decyzji wymienia się imiona i nazwiska członków zarządu, którzy brali udział w wydaniu decyzji

DECYZJE WYDAWANE „W IMIENIU”

art. 268a KPA: Organ administracji publicznej może w formie pisemnej upoważniać pracowników kierowanej jednostki organizacyjnej do załatwia-nia spraw w jego imieniu w ustalo-nym zakresie, a w szczególności do wydawania decyzji administracyjnych, postanowień i zaświadczeń

Tabl. 58



Tabl. 59. Decyzja administracyjna – elementy dodatkowe

DECYZJA ADMINISTRACYJNA – ELEMENTY DODATKOWE

RYGOR NATYCHMIASTOWEJ WYKONALNOŚCI można nadać decyzji nieostatecznej (od której służy odwołanie), gdy jest to niezbędne ze względu na ochronę zdrowia lub życia ludzkiego albo dla zabezpieczenia gospodarstwa narodowego przed ciężkimi stratami bądź też ze względu na inny interes społeczny lub wyjątkowo ważny interes strony

klauzula natychmiastowej wykonalno-ści zawarta w samej decyzji

rygor natychmiastowej wykonalności nadany po wydaniu decyzji– w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie

ELEMENTY DECYZJI WYMAGANE PRZEZ PRZEPISY SZCZEGÓLNE(przykład)

w decyzji o pozwoleniu na budowę właściwy organ, w razie potrzeby np.: określa szczególne warunki zabezpieczenia terenu budowy i prowadzenia, czas użytkowania tymczasowych obiektów budowlanych; szczegółowe wymagania dotyczące nadzoru na budowie

SPECJALNE KLAUZULE DECYZJI: TERMIN, WARUNEK, ZLECENIE

termin

zdarzenie przyszłe i pewne (nasta-nie określonej daty)

– może określać zakres obowią-zywania decyzji w czasie ogólnie (np. koncesje wydaje się na czas określony od lat 2 do 50) lub uza-leżniony od aktywności adresata decyzji (np. decyzja o pozwoleniu na budowę wygasa, jeżeli budo-wa nie została rozpoczęta przed upływem 2 lat od dnia, w którym decyzja ta stała się ostateczna lub budowa została przerwana na czas dłuższy niż 2 lata)

warunek

zdarzenie przyszłe i niepewne (zaist-nienie określonego stanu faktycznego)

a) zawieszający: skutki prawne decyzji zajdą, jeśli dane wydarzenie faktyczne nastąpi b) rozwiązujący: skutki prawne decy-zji ustaną (przestanie ona obowiązy-wać), jeśli zajdzie dane wydarzenie faktyczne

– organ administracji publicznej, który wydał decyzję w pierwszej instancji, stwierdza jej wygaśnięcie, jeżeli de-cyzja została wydana z zastrzeżeniem dopełnienia przez stronę określonego warunku, a strona nie dopełniła tego warunku

zlecenie

dodatkowy obowiązek nałożony na adresata, którego niespełnienie po-woduje zawieszenie lub utratę przez decyzję mocy obowiązującej

(np. organ nadzoru budowlanego może w pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego uzależnić jego użytkowanie od wykonania w ozna-czonym terminie określonych robót budowlanych)

– organ administracji publicznej, który wydał decyzję w pierwszej instancji, uchyli decyzję, jeżeli została ona wydana z zastrzeżeniem dopełnienia określonych czynności, a strona nie dopełniła tych czynności w wyznaczo-nym terminie

Ustawodawca często posługuje się w przepisach określających uwarunkowa-nia decyzji pojęciem „warunku”, np. dopełnianie określonych warunków, choć obowiązek taki należałoby kwalifikować raczej jako zlecenie. Dla prawidłowe-go odróżnienia zlecenia od warunku można, jak się wydaje, przyjąć, iż celem zlecenia jest spowodowanie pewnego zdarzenia, wywołanie określonego skutku przez podmiot, na którego korzyść decyzja została wydana, a warunek jest zdarzeniem, którego ziszczenie lub nieziszczenie nie podlega lub podlega tylko częściowo woli adresata decyzji.

Tabl. 59



Tabl. 60. Niewładcze formy działania administracji – część I

POROZUMIENIE ADMINISTACYJNE – dwustronna lub wielostronna czynność z zakresu prawa administracyjnego, której stronami są podmioty wykonujące administrację

publiczną, a przedmiotem realizacja zadań ze sfery administracji publicznej– porozumienie jest przejawem działań niewładczych, lecz zadania wykonywane w wyniku porozumienia mogą oczywiście mieć

charakter władczy (np. wydawanie decyzji administracyjnych)

formalna równorzędność stron porozumienia porozumienia jako niewładcze formy działania administracji opierają się na zasadzie równości stron, które składają oświadczenia woli o za-warciu porozumienia; podmioty zawierające porozumienie nie pozostają w podległości służbowej lub organizacyjnej względem siebie

spory wynikłe na tle zawartego porozumienia– co do zasady nie są rozstrzygane przez sąd powszechny, lecz organ wskazany w porozumieniu lub organ nadzoru nad podmio-

tami zawierającymi porozumienie– wyjątek od powyżej zasady: np. spory majątkowe wynikłe z porozumień gminy z organami administracji rządowej w sprawie

wykonywania zadań z zakresu administracji rządowej; gdy gmina przyjęła w porozumieniu zadania z zakresu właściwości po-wiatu lub zadania z zakresu właściwości województwa od tych jednostek; w przypadku porozumień międzygminnych

ustawy zezwalają na zawieranie m.in. następujących porozumień: – porozumienie komunalne zawierane przez gminy w sprawie powierzenia jednej z nich określonych zadań publicznych (art. 74

ustawy o samorządzie gminnym)– porozumienie w sprawie utworzenia związku komunalnego w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych (art. 64 ustawy

o samorządzie gminnym)– porozumienie między organami administracji rządowej a gminą w sprawie przejęcia przez gminę określonych zadań z zakresu

administracji rządowej (art. 8 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym)– porozumienie między powiatem a gminą dotyczące przekazania zadań z zakresu administracji powiatowej gminie (art. 4 ust. 5

ustawy o samorządzie powiatowym) – porozumienie odwrotne, a więc przekazanie zadań gminy powiatowi, nie jest dopuszczalne – porozumienie administracyjne między powiatami w sprawie przekazania jednemu z nich prowadzenia zadań publicznych

(art. 72 ustawy o samorządzie powiatowym)

ogłaszanie porozumień porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych zawarte między jednostkami samorządu terytorialnego oraz między jednost-kami samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej podlegają ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym

UMOWY PUBLICZNE (PRAWA PUBLICZNEGO) – instytucja nieregulowana wyraźna w prawie administracyjnym– umowa zawierana między organem administracji a podmiotem prywatnym, jej przedmiotem jest przeniesienie określonych

zadań ze sfery administrowania

przykłady:– zawieranie umów przez jednostki samorządu terytorialnego z osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami orga-

nizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej (np. osobowymi spółkami handlowymi) w związku z wykonywaniem zadań z zakresu gospodarki komunalnej (art. 3 ustawy o gospodarce komunalnej)

– umowy o tzw. świadczenia zdrowotne (na podstawie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej)

NIEWŁADCZE FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI – część I

FORMY TRUDNO KLASYFIKOWANE(zbliżone do umów publicznych)

KONTRAKTY WOJEWÓDZKIE– umowy cywilnoprawne zawierane pomiędzy Radą Ministrów a samorządem wojewódzkim dotyczące wspierania rozwoju regio-

nalnego zawierane na podstawie ustawy o Narodowym Planie Rozwoju – kontrakty określają zakres wspierania rozwoju regionalnego danego województwa oraz wielkość udostępnianych kwot ze

środków budżetu państwa oraz środków jednostek samorządu terytorialnego, na realizację działań określonych w programie rozwoju danego województwa

UMOWY PARTNERSTWA PUBLICZNO-PRAWNEGO – zawierane pomiędzy podmiotem administrującym a prywatnym (przedsiębiorca, organizacją pozarządową lub kościołem), których

przedmiotem jest realizacja przez partnera prywatnego przedsięwzięcia za wynagrodzeniem na rzecz podmiotu publicznego– wybór partnera prywatnego następuje w drodze konkursu ofert z pomocniczym stosowaniem przepisów o zamówieniach publicznych – umowa o partnerstwie publiczno-prywatnym może przewidywać, że w celu jej wykonania podmiot publiczny i partner prywat-

ny zawiążą spółkę kapitałową

Tabl. 60



Tabl. 61. Niewładcze formy działania administracji – część II

NIEWŁADCZE FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI – część II

UMOWY CYWILNOPRAWNE umowa jest co najmniej dwustronną czynnością prawną, poprzez którą jej równorzędne strony na mocy oświadczenia woli zgodnie

kształtują łączący je stosunek prawny

– zawierane w związku z zarządzaniem i możliwościami przewłaszczenia (sprzedaży) oraz obciążenia przez organy administracji publicznej majątku Skarbu Państwa lub majątku komunalnego w interesie publicznym (np. sprzedaż państwowego gruntu)

– najczęściej zawierane umowy: sprzedaży, hipoteki, zastawu, dzierżawy, najmu, pożyczki, umowa kredytowa – z umową cywilnoprawną mogą wiązać się szczególne uprawnienia jednostek Skarbu Państwa, np. decyzja o skorzystaniu z prawa

pierwokupu (np. wykonywanie ustawowego prawa pierwokupu nieruchomości rolnej)

– umowy adhezyjne (strona korzystająca na mocy umowy z danego świadczenia ma ograniczoną możliwość lub nie ma możliwości kształtowania treści umowy) zawierane przez podmioty prywatne z przedsiębiorstwami użyteczności publicznej (np. miejskiego transportu publicznego, energetyki, ciepłownictwa, wywozu śmieci)

UGODY ZAWIERANE W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM (według KPA)ugoda jest porozumieniem zawieranym w postępowaniu administracyjnym między stronami tego postępowania mającymi

sprzeczne interesy

– zawierana przed organem, który prowadzi to postępowanie w I lub II instancji– podlega zatwierdzeniu przez ten organ – zatwierdzona ugoda jest równorzędna z decyzją wydaną w toku postępowania administracyjnego

zasada polubownego załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnymorgan administracji publicznej, przed którym toczy się postępowanie w sprawie, powinien w tych przypadkach podejmować czynności skłaniające strony do zawarcia ugody

celowość ugodystrony mogą zawrzeć ugodę – jeżeli przemawia za tym charakter sprawy, przyczyni się to do uproszczenia lub przyspieszenia postępowania i nie sprzeciwia się temu przepis prawa

CZYNNOŚCI FAKTYCZNE– stanowią konkretne działania organu, pracownika aparatu administracyjnego – zgodnie z zasadą legalizmu podejmowanie czynności faktycznych musi mieć podstawę prawną – niektóre z nich wywołują skutki prawne, np. doręczenie pisma w postępowaniu administracyjnym– niektóre czynności faktyczne (materialno-techniczne) mają charakter władczy

działania społeczno-organizacyjne – np. prelekcje, apele, spotkania informacyjne, ogłoszenia– nie wymagają wyraźnej podstawy prawnej, jednak ich

podjęcie musi być uzasadnione celami i zadaniami pod-miotu administrującego

czynności materialno-techniczne– np. zatrzymanie przez funkcjonariusza Policji, zablokowanie kół

pojazdu parkującego nieprawidłowo, doręczanie pism, sporzą-dzanie protokołu z czynności, wpis do odpowiedniego rejestru

– muszą posiadać wyraźną podstawę prawną

wewnętrzne– działania organu administracyjnego w stosunku do

podporządkowanych podmiotów (sfera wewnętrzna działania administracji)

– regulowane przez przepisy wewnętrzne, np. prawo powie-laczowe: instrukcję (kancelaryjną)

zewnętrzne– działania organu administracyjnego w stosunku do adresatów

niepodporządkowanych służbowo ani organizacyjnie (podmio-tów prywatnych)

– muszą posiadać podstawę w prawie powszechnie obowiązującym lub wynikać z aktu administracyjnego (decyzji administracyjnej)

prowadzenie określonych rejestrówi dokonywanie w nich wpi-sów (np. rejestr pojazdów, ewidencja działalności gospodarczej, rejestry rze-czoznawców, działalności regulowanej itp.)

– prowadzenie działalności informacyjnej (np. ogólna zasada informowania stron w postępowa-niu administracyjnym o okolicznościach faktycznych i prawnych, aby strona nie poniosła szkody z powodu nieznajomości prawa, obowiązek nałożony na wójta dotyczący informowania mieszkań-ców gminy o wykorzystaniu środków budżetowych gminy)

– działania uświadamiające i propagandowe (pomoc w przeciwdziałaniu alkoholizmowi i narko-manii, rozwiązywaniu problemów społecznych)

– czynności egzekucyjne (charakter władczy np. wejście do lokalu, usunięcie z miejsca egzekucji osób przeszkadzających w jej prowadzeniu)

– wydawanie zaświadczeń

Tabl. 61



Tabl. 62. Postępowanie administracyjne – rodzaje

sprawy administracyjne wyłączone spod regulacji KPA:

– postępowanie w sprawach karnych skarbowych (ustawa z 10.9.1999 r. – Kodeks karny skarbowy)– postępowanie podatkowe (ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa)– sprawy należące do polskich przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych, z wyjątkiem działu VIII KPA– postępowania w sprawach wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organa-

mi państwowymi i innymi państwowymi jednostkami organizacyjnymi, a także podległości służbowej pracowników organów i jednostek organizacyjnych (o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej)

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE NA PODSTAWIE KODEKSU POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO (KPA)

OGÓLNE POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

POSTĘPOWANIE ZWYKŁE (ROZPOZNAWCZE)

POSTĘPOWANIE NADZWYCZAJNE (WERYFIKACYJNE)

postępowanie przed orga-nem I instancji

postępowanie odwoław-cze przed organem

II instancji (art. 127 i nast. KPA)

postępowanie w sprawie wznowienia postępowania (art. 145–153 KPA) postępowanie mające na celu zmianę lub uchylenie decyzji administracyjnej, na podstawie której strona nie nabyła prawa w trybie art. 154 KPApostępowanie mające na celu zmianę lub uchylenie decyzji administracyjnej, na podstawie której strona nabyła prawo w trybie art. 155 KPApostępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej (art. 156–161 KPA) postępowanie w sprawie uchylenia decyzji administracyjnej w trybie art. 161 KPApostępowanie w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia decyzji (art. 162 KPA)

POSTĘPOWANIA SPECJALNE

– W SPRAWIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH (Dział III)– ZAŚWIADCZEŃ (Dział VII)– SKARG I WNIOSKÓW (Dział VIII)

– ROZSTRZYGANIE SPORÓW O WŁAŚCIWOŚĆ

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE – RODZAJE

Tabl. 62



Tabl. 63. Egzekucja w administracji – część I

EGZEKUCJA W ADMINISTRACJI – część I

pojęcie egzekucji oznacza w prawie przymusowe odebranie rzeczy lub zmuszenie do określonego zachowania podmiotu, który dobrowolnie nie wykonuje ciążącej na nim powinności

PRZEDMIOT EGZEKUCJI ADMINISTRACYJNEJ

obowiązki publicznoprawne m.in. grzywny i kary pieniężne wymierzane przez organy ad-ministracji publicznej, podatki, opłaty i inne należności, premii, kwot dodatkowych lub wyrównawczych i innych obowiązków nakładanych w handlu prowadzonym z państwami nienależący-mi do UE w zakresie wspólnej polityki rolnej, cła

wyjątkowo– egzekucję administracyjną stosuje się do należności pieniężnych

innych niż publicznoprawnej proweniencji, jeżeli przypadają one Skarbowi Państwa lub państwowej jednostce organizacyjnej

– do obowiązków natury publicznoprawnej stosuje się egzekucję sądową (na podstawie KPC)

prawnoformalne źródło obowiązku

regułaobowiązki wynikające z indywidualnego i konkretne-go aktu administracyjnego (decyzji i postanowień, np. o ustaleniu podatku)

obowiązki wynikające bezpośrednio z przepisu prawa (np. wynikające z prawa o ruchu drogowym lub prawa ochrony środowiska)

obowiązki wynikające z orzeczeń lub innych aktów prawnych wydanych przez właściwe organy obcych państw

ZASADY OGÓLNE POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO W ADMINISTRACJI

ZASADA CELOWOŚCI– naczelnym celem postępowania nie jest represja, lecz wykonanie obowiązku – stosowanie środka egzekucyjnego jest niedopuszczalne, gdy egzekwowany obowiązek o charakterze pieniężnym lub niepienięż-

nym został wykonany albo stał się bezprzedmiotowy

ZASADA STOSOWANIA ŚRODKA BEZPOŚREDNIEGO organ egzekucyjny stosuje środki egzekucyjne, które prowadzą bezpośrednio do wykonania obowiązku (np. w danych okoliczno-ściach organ powinien wybrać wykonanie zastępcze miast grzywny w celu przymuszenia, bo prowadzi ono do bezpośredniego wykonania obowiązku)

ZASADA STOSOWANIA NAJŁAGODNIEJSZEGO ŚRODKA EGZEKUCYJNEGOspośród kilku środków prowadzących bezpośrednio do wykonania obowiązku organ powinien wybrać środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego; dodatkowo istnieje zasada prowadzenia egzekucji w porze dogodnej dla zobowiązanego – poza porą nocną (od 7 do 21) i w dni pracujące

ZASADA POSZANOWANIA MINIMUM EGZYSTENCJI – z egzekucji na mocy prawa lub na wniosek (jeśli zostanie uwzględniony) zobowiązanego zwolnione są niektóre jego dobra i do-

chody ze względów humanitarnych i celowościowo-socjalnych (pozbawienie zobowiązanego pewnych środków mogłoby skazać go na pomoc społeczną)

– ustawa wylicza obszernie kazuistycznie (szczegółowo) zwolnienia z egzekucji, np. przedmioty urządzenia domowego i ubrania, lecz z wyłączeniem przedmiotów luksusowych, np. mebli stylizowanych i radioodbiornika stereofonicznego (sic!), zapas żywności, jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce, narzędzia i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej, kwoty otrzymane jako stypendia, pieniądze w kwocie, która w dniu zastosowania środka egzekucyjnego skierowanego do pieniędzy odpowiada kwocie najniższego wynagrodzenia za pracę określonego w odrębnych przepisach, wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach Kodeksu pracy (w zasadzie do 1/2 wysokości wynagrodzenia); kazuistyczne wyliczenie ma, jak się wydaje, na celu ograniczenie arbitralności organu egzekucyjnego w ustalaniu przedmiotów niepodlegających egzekucji

ZASADA NIEZBĘDNOŚCI stosowanie środka egzekucyjnego jest niedopuszczalne, gdy egzekwowany obowiązek o charakterze pieniężnym lub niepienięż-nym został wykonany albo stał się bezprzedmiotowy (należy zaliczyć tu nieaktualność i niemożliwość wykonania obowiązku)

ZASADA ZAGROŻENIAzobowiązanego należy skłonić do dobrowolnego wykonania obowiązku przez przesłanie pisemnego upomnienia (z wyjątkami określonymi rozporządzeniem ministra właściwego w sprawach finansów publicznych, np. grzywny nałożone w drodze mandatukarnego, gdy zobowiązany ma ustawowy obowiązek obliczenia i uiszczenia należności pieniężnej bez wezwania, gdy należność została określona w orzeczeniu)

ZASADA NIEZALEŻNOŚCI ŚRODKÓW KARNYCH OD ŚRODKÓW EGZEKUCYJNYCHzastosowanie środka egzekucyjnego w postępowaniu egzekucyjnym nie stoi na przeszkodzie wymierzeniu kary w postępowaniu karnym, w sprawach o wykroczenia lub dyscyplinarnym za niewykonanie obowiązku

ZASADA OBOWIĄZKU PODJĘCIA DZIAŁAŃ – w razie uchylania się zobowiązanego od wykonania obowiązku wierzyciel powinien podjąć czynności zmierzające do zastosowa-

nia środków egzekucyjnych; – ze względu na dobro publiczne rozwiązanie odmienne w stosunku do przyjętego na gruncie egzekucji cywilnej (KPC), gdzie

panuje dyspozycyjność (wystąpienie z wnioskiem jest prawem, a nie obowiązkiem wierzyciela)

Tabl. 63



Tabl. 64. Egzekucja w administracji – część II

EGZEKUCJA W ADMINISTRACJI – część II

RODZAJE ŚRODKÓW EGZEKUCYJNYCHczyli środków przymusu służących doprowadzeniu do wykonania przez zobowiązanych obowiązków

środki zaspakajające

zmierzają bezpośrednio do wykonania obowiązku

środki przymuszająceprzez swą dolegliwość zmierzają pośrednio do wykonania obo-wiązku, stosowane wyjątkowo – grzywna w celu przymuszenia

DOTYCZĄCE ŚWIADCZEŃ NIEPIENIĘŻNYCH

– grzywna w celu przymuszenia– wykonanie zastępcze (obowiązek zostaje wykonany przez

inny podmiot, np. przedsiębiorstwo, ale na koszt i niebezpie-czeństwo zobowiązanego)

– odebranie rzeczy ruchomej– odebranie nieruchomości, opróżnienie lokalu i innych po-

mieszczeń, np. w celu zrealizowania decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości („typowe” eksmisje z lokalu będą jednak wyko-nywane w trybie egzekucji sądowej, a nie administracyjnej)

– przymus bezpośredni (polega na doprowadzeniu do wyko-nania obowiązku podlegającego egzekucji drogą zagrożenia zastosowania lub drogą zastosowania bezpośrednio skutecz-nych środków, nie wyłączając siły fizycznej, w celu usunięciaoporu zobowiązanego i oporu innych osób)

DOTYCZĄCE NALEŻNOŚCI PIENIĘŻNYCH

– egzekucja z pieniędzy (zgromadzonej gotówki)– egzekucja z wynagrodzenia za pracę– egzekucja ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz

z ubezpieczenia społecznego– egzekucja z rachunków bankowych i wkładów oszczędno-

ściowych– egzekucja z ruchomości (rzeczy ruchome, np. telewizor

kolorowy)– egzekucja z nieruchomości (zajęta nieruchomość sprzedawa-

na w drodze licytacji publicznej) – egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych i praw

majątkowych (papierów wartościowych, autorskich praw majątkowych, udziałów w spółkach)

PODMIOTY POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO

WŁADCZEorgany egzekucyjne, organy sprawujące nadzór nad egzekucją, organy rekwizycyjne, egzekutorzy, organy asystencyjne, wierzyciel (może wystąpić w podwójnej roli – jako strona i jednocześnie organ władczy egzekucji)

NIEWŁADCZEzobowiązany (dłużnik), dłużnik zajętej wierzytelności, biegły skarbowy, dozorca zajętej ruchomości, zarząd-ca zajętej nieruchomości

ORGAN EGZEKUCYJNYorgan uprawniony do stosowania w całości lub w części określonych ustawowo środków służących doprowadzeniu do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków oraz zabezpieczania wykonania tych obowiązków

ORGAN REKWIZYCYJNYorgan egzekucyjny o tej samej właściwości rzeczowej co organ egzekucyjny prowadzący egzekucję, któremu organ egzekucyjny zlecił wykonanie czynności egzekucyjnych

ORGANY NADZORU NAD EGZEKUCJĄ – organy wyższego stopnia w rozumieniu KPA: przy egze-

kucji zobowiązań pieniężnych organem nadzorczym jest dyrektor izby skarbowej, nawet gdy postępowania nie prowadzi naczelnik urzędu skarbowego

– w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialne-go – Samorządowe Kolegium Odwoławcze

– prawo wstrzymania przez wojewodę w szczególnie uzasadnionych przypadkach czynności każdego organu prowadzącego egzekucję administracyjną (przy należno-ściach pieniężnych do 30 dni)

egzekutor – pracownik organu egzekucyjnego wyznaczonego do dokonywania czynności egzekucyjnych

w egzekucji zobowiązań pieniężnych

o kompetencji ogólnej (wyspecjalizowany, do-myślny organ egzekucji):

naczelnik właściwego terytorialnie urzędu skarbowego

o kompetencji szczególnej, m.in.:– organy wykonawcze gminy

(wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast)

– dyrektorzy oddziałów ZUS– dyrektorzy urzędów celnych

w egzekucji zobowiązań niepieniężnych

w zależności od źródła ustalenia zobowiązania m.in.: – wojewoda – właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego– kierownicy wojewódzkich i powiatowych służb, inspekcji

i straży

Tabl. 64



ROZSTRZYGNIĘCIA SĄDU

Tabl. 65. Sądy administracyjne

ZADANIA (WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA) SĄDÓW

ROZSTRZYGANIE SPORÓW KOMPETENCYJNYCH

NSA rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorial-nego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organa-mi administracji rządowej

sąd administracyjny orzeka w sprawach skarg na:

akty administracyjne

– decyzje administracyjne– postanowienia wydane w postępo-

waniu administracyjnym, na które służy zażalenie, albo kończące postę-powanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty

– postanowienia wydane w postępo-waniu egzekucyjnym i zabezpiecza-jącym, na które służy zażalenie

– inne akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikają-cych z przepisów prawa

– bezczynność organów w wyżej wymienionym zakresie

WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCIsprawują wymiar sprawiedliwości przez kontro-lę działalności administracji publicznej

kryterium kontrolilegalność (zgodność z prawem), jeżeli ustawy nie stanowią inaczej

akty normatywne administracji– akty prawa miej-

scowego organów jednostek samorzą-du terytorialnego i terenowych orga-nów administracji rządowej

– akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu teryto-rialnego

inne– akty organów jed-

nostek samorządu terytorialnego i ich związków, podejmo-wane w sprawach z zakresu administra-cji publicznej

– w sprawach, w których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę, stosując środki określone w tych przepisach

– pisemne interpreta-cje przepisów prawa podatkowego wyda-wane w indywidual-nych sprawachuchylenie aktu

jeśli uchyla decyzję lub postanowienie w ca-łości albo w części, gdy stwierdzi:– naruszenie prawa materialnego, które

miało wpływ na wynik sprawy– naruszenie prawa dające podstawę do wzno-

wienia postępowania administracyjnego– inne naruszenie przepisów postępowania,

jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy

stwierdzenie nieważności aktu – stwierdza nieważność wadliwej decyzji

lub postanowienia w całości lub w części (w przypadku zajścia przyczyn określonych prawem proceduralnym – art. 156 KPA lub w innych przepisach)

– poprzestaje na stwierdzeniu, iż decyzja lub postanowienie zostało wydane z naru-szeniem prawa, jeśli zachodzą przyczyny określone w KPA lub innych przepisach

zobowiązuje organ do czynności sąd, uwzględniając skargę na bezczynność organów w sprawach, zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie aktu lub dokonania czynności lub stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynika-jących z przepisów prawa

stwierdzenie nieważnościsąd, uwzględnia-jąc skargę na akt prawa miejsco-wego, stwierdza nieważność tego aktu w całości lub w części albo stwierdza, że zostały wydane z naruszeniem prawa, jeżeli przepis szcze-gólny wyłącza stwierdzenie ich nieważności

uchylenie aktu nadzorusąd, uwzględ-niając skargę jednostki samorządu terytorialnego na akt nadzoru, uchyla ten akt

WYŁĄCZENIE WŁAŚCIWOŚCI

sądy administracyj-ne nie są właściwe w sprawach:– wynikających z nad-

rzędności i podle-głości organizacyjnej w stosunkach między organami administra-cji publicznej

– wynikających z pod-ległości służbowej między przełożony-mi i podwładnymi

– odmowy mianowania na stanowiska lub po-wołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicz-nej, chyba że obowią-zek mianowania lub powołania wynika z przepisów prawa

– niektóre sprawy wizowe

SĄDY ADMINISTRACYJNE

STRUKTURA

WOJEWODZKIE SĄDY ADMINISTRACYJNE

rozpoznają w I instancji wszystkie sprawy sądowoadministracyjne z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość Na-czelnego Sądu Administracyjnego

NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY

– sprawuje nadzór nad działal-nością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określo-nym ustawami, a w szcze-gólności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów (sąd II instancji)

– rozstrzyga spory kompeten-cyjne między samorządem te-rytorialnym a samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory między organami samorządowymi a administra-cją rządową

– podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecz-nictwie sądów administracyjnych

– podejmuje uchwały zawierają-ce rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej spra-wie sądowoadministracyjnej

– rozpoznaje inne sprawy nale-żące do właściwości NSA na mocy odrębnych ustaw

SKARGA– uprawnieni do wniesienia: każdy,

kto ma w tym interes prawny, prokurator, RPO, organizacja społeczna, jeśli brała udział w po-stępowaniu administracyjnym

– wymóg wyczerpania środków odwoławczych w postępo-waniu administracyjnym przed wniesieniem skargi (zaskarżana decyzja musi być ostateczna)

– podstawowy termin do wnie-sienia: 30 dni od doręczenia rozstrzygnięcia w sprawie

Tabl. 65


Wykaz literatury, aktów prawnych oraz przypisy


Tabl. 1. Pojęcie „państwo”Literatura podstawowa: G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie do nauki o państwie i prawie, Lublin 2003, Rozdział IV. B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Lublin 2007, Rozdział I. Literatura uzupełniająca:J. Jellinek, Ogólna nauka o państwie, Warszawa 1921.

Tabl. 2. Cechy państwa Literatura podstawowa: L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 2006, Rozdział V i VI. G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział V. B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdział I. Literatura uzupełniająca: J. Bodin Andegaweńczyk, Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej, Warszawa 1958. J. J. Rousseau, Umowa społeczna, Kęty 2002. Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.). Karta Narodów Zjednoczonych z 26.6.1945 r. – umowa międzynarodowa powołująca ONZ, podpisana w San Francisco (Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90 ze zm.), weszła w życie 24.10.1945 r.

Tabl. 3. Teorie powstania państwaLiteratura podstawowa:L. Dubel, Historia doktryn politycznych i prawnych do schyłku XX wieku, Warszawa 2005.G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział III. B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdział III. Literatura uzupełniająca: Arystoteles, Polityka; Ustrój polityczny Aten, [w:] Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa 2001.Św. Augustyn, Państwo Boże, Kęty 1998. F. Engels, Anty-Duhring: pan Eugeniusz Duhring dokonuje przewrotu w nauce, Warszawa 1949. Tenże, Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. W związku z badaniami Lewisa A. Morgana, Warszawa 1977.T. Hobbes, Lewiatan czyli Materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, Warszawa 1954. L. Gumplowicz, Socjologiczne pojmowanie historii (przedruk odbitki z „Przeglądu Filozoficznego”, Warszawa 1899), Warszawa 1960.



J. Locke, Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992.Tenże, List o tolerancji: tekst łaciński i przekład polski, Warszawa 1963. L. Petrażycki, Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności, Warszawa 1959. Tenże, Wstęp do nauki prawa i moralności: podstawy psychologii emocjonalnej, Warszawa 1959. Platon, Państwo; Prawa (VII ksiąg), Kęty 2001. J. J. Rousseau, Umowa społeczna, Kęty 2002. H. Spencer, Jednostka wobec państwa, Warszawa 2002.

Tabl. 4. Funkcje państwaLiteratura podstawowa:J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa dla ekonomistów, Warszawa 2000, Rozdział II. G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział VII i VIII. B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdział IV. Literatura uzupełniająca: L. Balcerowicz, W kierunku ograniczonego państwa, Przegląd Polityczny 2005, Nr 70.E. Domańska, Wokół interwencji państwa w gospodarkę: Keynes, Friedman, Laffer, Kennedy, Reagani inni, Warszawa 1992. M. Friedman, R. Friedman, Wolny wybór, Sosnowiec 1996.E. Górniak, M. Smoleń, Interwencjonizm państwowy w warunkach rynkowych, Rzeszów 2007.L. von Mises, Liberalizm w tradycji klasycznej, Kraków 2004. Z. Rau, Liberalizm: zarys myśli politycznej XIX i XX wieku, Fundacja „Aletheia”, Warszawa 2000.W. Sadurski, Neoliberalny system wartości politycznych, Warszawa 1980. M. Smoleń, E. Górniak, Interwencjonizm państwowy w warunkach rynkowych, Rzeszów 2007.Przypisy: (1) G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., s. 64.(2) A. Korybski, Funkcje państwa, [w:] B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., s. 101–102.

Tabl. 5. Typ i forma państwaLiteratura podstawowa: G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział IX.B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdział III. Literatura uzupełniająca:Arystoteles, Polityka..., op. cit.J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2003.J. Jellinek, Ogólna nauka o państwie, Warszawa 1921. P. Sarnecki, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Warszawa 2007. M. Weber, Trzy czyste typy panowania, [w:] W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa 1975. Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.

Tabl. 6. Aparat państwowy – mechanizm państwowy – organ państwowy Literatura podstawowa: J. Boć (red.), Prawo administracyjne, Wrocław 2002, Rozdział IV, pkt II oraz passim. G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział XI i XII.

Tabl. 7. Partie polityczne (ujęcie podstawowe)Literatura podstawowa:G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział VI. Literatura uzupełniająca:M. Granat (red.), P. Policastro, J. Sobczak, Partie polityczne we współczesnym konstytucjonalizmie, Lublin 2001.K. Sobolewska-Myślik, Partie i systemy partyjne na świecie, Warszawa 2005.



Akty prawne:Ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych (Dz.U. Nr 98, poz. 604 ze zm.).Źródła internetowe: Wikipedia: wolna encyklopedia, h�p://pl.wikipedia.org [stan na 2.12.2007].

Tabl. 8. Demokratyczne państwo prawne – część I

Tabl. 9. Demokratyczne państwo prawne – część IILiteratura podstawowa:M. Grzybowski, Państwo prawa, [w:] B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdział V. L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2006, Rozdział XIII. G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział XIV. Literatura uzupełniająca: Arystoteles, Etyka Nikomachejska, Warszawa 2007, Księga piąta. Ch. Perelman, O sprawiedliwości, Warszawa 1959, w szczególności Rozdział II. A. Pieniążek, Demokratyczne państwo prawne. Podstawy doktrynalne, istota i charakter, Przemyśl 2002. W. Sadurski, Teoria sprawiedliwości: podstawowe zagadnienia, Warszawa 1988.Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r., uchwalony przez Zgroma-dzenie Ogólne ONZ 16.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167).Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 19.12.1966 r., uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 16.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169).Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r., sporządzona w Rzymie, zmieniona następnie Protokołami Nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem Nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)

Tabl. 10. Samorząd i jego istotaLiteratura podstawowa: J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt IV. G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział XIII. Wybrana literatura uzupełniająca:H. Izdebski, Samorząd terytorialny: podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2004, Rozdział I i II. M. Tabernacka, Zakres wykonywania zadań publicznych przez organy samorządów zawodowych, Wrocław 2007.

Tabl. 11. Teorie i standardy międzynarodowe samorządu terytorialnegoLiteratura podstawowa: J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt IV. H. Izdebski, Samorząd terytorialny..., op. cit., Rozdział I i II. Literatura uzupełniająca: J. Panejko, Geneza i podstawy samorządu europejskiego, Paryż 1926.M. Jaroszyński, Rozważania ideologiczne i programowe na temat samorządu, Warszawa 1936. Akty prawne: Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, sporządzona w Strasburgu 15.10.1985 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 124, poz. 607 ze zm.).Światowa Deklaracja Samorządu Lokalnego, uchwalona na 27 Światowym Kongresie Międzynarodo-wego Związku Władz Lokalnych, w dnia 22–26.9.1985 r. w Rio de Janeiro.Europejska Karta Samorządu Regionalnego, przyjęta 5.6.1997 r. na posiedzeniu Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy – zalecenie zawierające projekt karty.Przypis:(1) J. Panejko, Geneza i podstawy samorządu europejskiego, Paryż 1926, s. 97.



Tabl. 12. Koncepcje prawaLiteratura podstawowa:L. Dubel, Historia doktryn politycznych i prawnych do schyłku XX wieku, Warszawa 2005.A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp do prawoznawstwa, Lublin 2007, Rozdział I, pkt 2. G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział XXVI. Wybrana literatura uzupełniająca:J. Finnis, Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001. L. L. Fuller, Moralność prawa, Warszawa 2004.H. L. A. Hart, Pojęcie prawa, Warszawa 1998. H. Kelsen, Podstawowe zagadnienia nauki prawa państwowego: (o rozwinięciu nauki o normie prawnej), t. 1 i 2, Wilno 1935. L. Petrażycki, Teoria prawa..., op. cit.Tenże, Wstęp do nauki prawa i moralności: podstawy psychologii emocjonalnej, Warszawa 1959. R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Kraków 1998.

Tabl. 13. Pozaprawne systemy reguł postępowaniaLiteratura podstawowa: A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa, Warszawa 1993, Rozdział VII.W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistów, Poznań 2002, Rozdział 1, § 2.Literatura uzupełniająca:I. Kant, Metafizyczne podstawy nauki o cnocie, Kęty 2005.Tenże, Metafizyczne podstawy nauki prawa, Kęty 2006.M. Ossowska, Normy moralne: próba systematyzacji, Warszawa 1985.

Tabl. 14. Różne systemy prawaLiteratura podstawowa:J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział I.A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział III.Literatura uzupełniająca:R. Tokarczyk, Współczesne kultury prawne, Kraków 2005.Źródła internetowe:Wikipedia: wolna encyklopedia, h�p://pl.wikipedia.org [stan na 2.12.2007].

Tabl. 15. Podstawowe pojęcia systemu prawaLiteratura podstawowa: W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I, § 8, 16, Rozdział V, § 5.Encyklopedia Gazety Wyborczej, passim. Encyklopedia prawa (red. U. Kalina-Prasznic), Warszawa 2006Źródła internetowe:Wikipedia: wolna encyklopedia, h�p://pl.wikipedia.org [stan na 2.12.2007].

Tabl. 16. Prawo – podziałyLiteratura podstawowa: J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział XII.W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I, § 19.

17. Akt prawnyLiteratura podstawowa:J. J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział III. J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział IV.W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I, § 14.Przypisy:(1) Encyklopedia Gazety Wyborczej.(2) W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistów, Poznań 2002, s. 34.



Tabl. 18. Poszukiwanie aktów prawnych

Tabl. 19. Poszukiwanie informacji prawnej – orzecznictwo

Tabl. 20. Poszukiwanie informacji prawnej – źródła branżowe i specjalistyczneLiteratura podstawowa:M. Chmaj (red.), Prawo administracyjne. Część ogólna, Warszawa 2007, Rozdział III.J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit.Akty prawne:Ustawa z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 68, poz. 449 ze zm.).

Tabl. 21. Warianty rozumienia pojęcia „źródła prawa”Literatura podstawowa: G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział XX.

Tabl. 22. Źródła prawa – część I

Tabl. 23. Źródła prawa – część IILiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział III.A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział X.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2002, Rozdział VIII.Literatura uzupełniająca:J. Oniszczuk, Źródła prawa w nowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2001.Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.

Tabl. 24. Ogłaszanie aktów normatywnych – publikatory urzędoweLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział III, pkt 6. Akty prawne:Ustawa z 22.12.1995 r. o wydawaniu Monitora Sądowego i Gospodarczego (Dz.U. z 1996 r. Nr 6, poz. 42 ze zm.).Ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.).Ustawa z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych.

Tabl. 25. Elementy normy prawnej

Tabl. 26. Koncepcje budowy normy prawnejLiteratura podstawowa: J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział V, pkt 3.A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział IV, pkt 1.J. Nowacki, Z. Tobor, Wstęp do prawoznawstwa, Kraków 2000, Rozdział II.W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I, § 5 i 6.Akty prawne (użyte w przykładach):Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).

Tabl. 27. Rozkład elementów normy prawnej w przepisach prawnych – przykład 1

Tabl. 28. Rekontrukcja normy prawnej – przykład 2Literatura uzupełniająca (do przykładu 1):Z. Miczek, Osoba fizyczna jako przedsiębiorca – na tle ustawy o swobodzie działalności gospodarczeji kodeksu cywilnego, PPH 2005, Nr 9.



Akty prawne (użyte w przykładach):Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny.Ustawa z 20.5.1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 ze zm.).Ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.).Ustawa z 14.2.1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.).Ustawa z 24.8.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1148 ze zm.).Ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.).

Tabl. 29. Język prawny i język prawniczyLiteratura podstawowa:A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział IV, pkt 2.Literatura uzupełniająca:A. Malinowski, Polski język prawny. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2006.Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980, Rozdział 2.2.3.Akty prawne (użyte w przykładach):Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny.Źródła internetowe:Wikipedia: wolna encyklopedia, h�p://pl.wikipedia.org [stan na 2.12.2007].

Tabl. 30. Zasady prawaLiteratura podstawowa:J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział XIII.

Tabl. 31. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część I

Tabl. 32. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część II

Tabl. 33. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część III

Tabl. 34. Budowa aktów prawnych – rodzaje przepisów prawnych – część IVLiteratura podstawowa: J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział V.G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział XVII i XVIII.Akty prawne (użyte w przykładach): Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Rozporządzenie Ministra Finansów z 26.9.2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 172, poz. 1235).Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny.Ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.).Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.).Ustawa z 12.11.1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.).Ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.).Ustawa z 7.4.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.).Ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.).Ustawa z 7.9.1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.).Ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.).Ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.).Ustawa z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 ze zm.).Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.).Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.).Ustawa z 29.8.1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.).



Ustawa z 24.7.1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 668).Ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.).Ustawa z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 122, poz. 1319).Ustawa z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.).Ustawa z 30.8.2002 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1271 ze zm.).Ustawa z 29.1.2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1655 ze zm.).Ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.Ustawa z 27.7.2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.).Zarządzenie Nr 380/2007 Prezydenta miasta stołecznego Warszawy z 25.4.2007 r. w sprawie tworzenia korzystnych warunków dla rozwoju komunikacji.

Tabl. 35. Zasady techniki prawodawczej – część I

Tabl. 36. Zasady techniki prawodawczej – część II

Tabl. 37. Zasady techniki prawodawczej – część III

Tabl. 38. Zasady techniki prawodawczej – część IV

Tabl. 39. Zasady techniki prawodawczej – część VLiteratura uzupełniająca:J. Warylewski (red.), Zasady techniki prawodawczej. Komentarz do rozporządzenia, Warszawa 2003. S. Wronkowska, M. Zieliński, Zasady techniki prawodawczej. Komentarz, Warszawa 1997. Akty prawne: Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 20.6.2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. Nr 100, poz. 908).Akty prawne (użyte w przykładach):Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny.Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny.Ustawa z 2.7.2004 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1808 ze zm.).

Tabl. 40. Obowiązywanie prawa – część I

Tabl. 41. Obowiązywanie prawa – część IILiteratura podstawowa:J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział IX. J. Nowacki, Z. Tobor, Wstęp..., op. cit., Rozdział V. G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział XXIV, pkt 2.W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I, § 18.

Tabl. 42. Wykładnia prawa – część I

Tabl. 43. Wykładnia prawa – część II

Tabl. 44. Wykładnia prawa – część III




Tabl. 46. Wykładnia prawa – schemat 2Literatura podstawowa: J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział VI. A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział VII. L. Morawski, Wstęp..., op. cit., Rozdział IX. J. Nowacki, Z. Tobor, Wstęp..., op. cit., Rozdział VIII.W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I, § 12. T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2002, Rozdział X. Literatura uzupełniająca:A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys..., Rozdział X. R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Kraków 1998, Rozdział III. J. Wróblewski, Logiczne problemy wykładni prawa, Kraków 1972. Tenże, Rozumienie prawa i jego wykładnia, Wrocław 1990. Z. Ziembiński, Problemy..., op. cit., Rozdział 5. Akty prawne: Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny.Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny.Ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa.Przypisy do tabl. 42:(1) A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2001, s. 98. (2) K. Buchała, W. Wolter, Wykład prawa karnego, Kraków 1970, s. 32.(3) A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp do prawoznawstwa, Lublin 2003, s. 133.

Tabl. 47. Wnioskowania i argumentacje prawnicze – część I

Tabl. 48. Wnioskowania i argumentacje prawnicze – część IILiteratura podstawowa:A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział VII. L. Morawski, Wstęp..., op. cit., Rozdział X. Literatura uzupełniająca:S. Lewandowski i in., Logika dla prawników, Warszawa 2007. M. Zieliński, Z. Ziembiński, Uzasadnienie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie, Warszawa 1988. Tenże, Metodologiczne zagadnienia prawoznawstwa, Warszawa 1974. Tenże, Problemy..., op. cit., Warszawa 1980, Rozdział 5. Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 1993. Akty prawne:Ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy.Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny.Ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych.Przypis do tabl. 47:(1) Z. Ziembiński, Metodologiczne zagadnienia prawoznawstwa, Warszawa 1974, s. 154. Zob. także M. Zieliński, Z. Ziembiński, Uzasadnienie twierdzeń..., op. cit., Rozdział 9.5.

Tabl. 49. Fakty prawneLiteratura podstawowa:J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział XI, pkt 1 i 2. A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział VIII pkt 1 i 2. W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I. § 9 i 10.

Tabl. 50. Stosunki prawneLiteratura podstawowa: J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział XI, pkt 3–5.A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział VIII.



J. Nowacki, Z. Tobor, Wstęp..., op. cit., Rozdział IX. W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I, § 8.

Tabl. 51. Podmioty prawa – podział generalny – część I

Tabl. 52. Instytucje jako podmioty prawa – podział generalny – część II

Tabl. 53. Podmioty prawa – jednostki instytucjonalne – substratyLiteratura podstawowa: J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział X. J. Nowacki, Z. Tobor, Wstęp..., op. cit., Rozdział VI. W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział V, § 6 i 7. Akty prawne: Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny.Ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.).

Tabl. 54. Podmioty prawa a działalność gospodarczaLiteratura podstawowa:J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział X. J. Kufel, W. Siuda, Prawo gospodarcze dla ekonomistów, Poznań 2001. Literatura uzupełniająca: A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2007.C. Żuławska, Zasady prawa gospodarczego prywatnego, Warszawa 2007.Akty prawne: Ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm.).Ustawa z 7.4.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.).Ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym.Ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych.Ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

Tabl. 55. Odpowiedzialność prawna

Tabl. 56. Typy odpowiedzialności prawnej – część I

Tabl. 57. Typy odpowiedzialności prawnej – część IILiteratura podstawowa: J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział XIV. A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział IX. Akty prawne: Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny.Ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.).Ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy.Ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 ze zm.).Konstytucja RP z 2.4.1997 r. Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny.Ustawa z 17.12.2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz.U.z 2005 r. Nr 14, poz. 114 ze zm.).

Tabl. 58. Stosowanie prawaLiteratura podstawowa: A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział VI.W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I, § 11.



Literatura uzupełniająca:J. Oniszczuk, Stosowanie prawa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2000. Akty prawne: Ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.).Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego.Ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa.Ustawa z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.Przypisy:(1) W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., s. 22.(2) A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., s. 119.

Tabl. 59. Prawo postępowania (proceduralne) – teoria – elementy – część I

Tabl. 60. Prawo postępowania (proceduralne) – teoria – elementy – część II

Tabl. 61. Prawo postępowania (proceduralne) – teoria – elementy – część IILiteratura podstawowa: J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział XIII, pkt 8. L. Morawski, Wstęp..., op. cit., Rozdział XI. W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział V, E. Literatura uzupełniająca: P. Cioch, J. Nowińska, Postępowanie cywilne, Warszawa 2007.T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2007. R. Sawuła, L. Żukowski, Postępowanie administracyjne, Warszawa 2004. Akty prawne: Ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego.Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego.Ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa.Ustawa z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Tabl. 62. Unia Europejska – podstawy

Tabl. 63. Unia Europejska – kalendarium

Tabl. 64. Unia Europejska – źródła prawa – część I

Tabl. 65. Unia Europejska – źródła prawa – część II

Tabl. 66. Unia Europejska – instytucje – część I

Tabl. 67. Unia Europejska – instytucje – część II

Tabl. 68. Unia Europejska – instytucje – część III

Tabl. 69. Unia Europejska – instytucje – część IV

Tabl. 70. Unia Europejska – Traktat reformujący (z Lizbony)Literatura podstawowa:M. M. Kenig-Witkowska (red.), Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2007. A. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp..., op. cit., Rozdział XIII. W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdział I, § 20.



Literatura uzupełniająca:Jak działa Unia Europejska?: przewodnik po instytucjach UE, Urząd Oficjalnych Publikacji WspólnotEuropejskich, 2004.I. C. Kamiński, Prawo pochodne Unii Europejskiej, Warszawa 2005.A. Łabędzka, A. Łazowski, M. Szpunar, Prawo Unii Europejskiej, Testy. Kazusy. Tablice, Warszawa 2008. Traktat Akcesyjny: traktaty stanowiące podstawę Unii, prawo polskie – dokumenty, Warszawa 2003. Wybrane akty prawne:Traktat między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księ-stwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Republiką Portugalską, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Pań-stwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Czeską, Republiką Estońską, Republiką Cy-pryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Rzecząpo-spolitą Polską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką dotyczący przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej z 16.4.2003 r., podpisany w Atenach (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864 ze zm.).Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europej-ską (Dz.Urz. C 321E z 29.12.2006 r.).Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, podpisany 29.10.2004 r. w Rzymie (proces ratyfikacjizamrożony, akt nieobowiązujący) (Dz.Urz. C 310 z 16.12.2004 r.).Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europej-ską (Traktat reformujący), podpisany 13.12.2007 r. w Lizbonie (wejdzie w życie 1.1.2009 r., o ile zosta-nie ratyfikowany przez wszystkie kraje członkowskie UE).Źródła internetowe:Oficjalna strona internetowa Unii Europejskiej: h�p://europa.eu/index_pl.htm.Oficjalna strona Parlamentu Europejskiego: h�p://www.europarl.europa.eu.Oficjalna strona Komisji Europejskiej: h�p://ec.europa.eu/index_pl.htm.Oficjalna strona Rady Unii Europejskiej: h�p://consilium.europa.eu.Wikipedia: wolna encyklopedia, h�p://pl.wikipedia.org [stan na 2.12.2007].




Literatura ogólna:Konstytucja III RP w tezach orzeczniczych Trybunału Konstytucyjnego i wybranych sądów, M. Zubik (red. i wprowadzenie), P. Bogdanowicz i in. (wybór i oprac.), Warszawa 2008.P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000.Podstawowy akt prawny: Konstytucja RP z 2.4.1997 r.

Tabl. 1. Rodzaje konstytucji

Tabl. 2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Tabl. 3. Zmiana KonstytucjiLiteratura podstawowa:L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, zarys wykładu, Warszawa 2007, Rozdział II. D. Górecki (red.), Polskie prawo konstytucyjne w zarysie. Podręcznik dla studentów kierunków nie-prawniczych, Kraków 2006, Rozdział II, pkt 1 i 3.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2002, Rozdział II i V, pkt 3.W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistów, Poznań 2002, Rozdział II, § 1. P. Tomke, Prawo konstytucyjne, Gliwice 2006, pkt 6. Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.

Tabl. 4. Konstytucyjne zasady ustroju

Tabl. 5. Zasada demokratycznego państwa prawnego

Tabl. 6. Zasada społecznej gospodarki rynkowejLiteratura podstawowa:L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdział III. D. Górecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział IV.J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział XIII, pkt 3.P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdział IV.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział VI.Literatura uzupełniająca:M. Grzybowski, Państwo prawa, [w:] B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdział V. L. Morawski, Wstęp..., op. cit., Rozdział XIII. G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdział XIV. M. Wyrzykowski (red.), Konstytucyjne podstawy systemu prawa, Warszawa 2001. Akty prawne: Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny.Ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.).Ustawa z 6.7.2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komi-sjach dialogu społecznego (Dz.U. Nr 100, poz. 1080 ze zm.).Ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

Tabl. 7. Wolności i prawa człowieka i obywatela

Tabl. 8. Wolności i prawa człowieka i obywatela – zasady ogólne

Tabl. 9. Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw



Tabl. 10. Konstytucyjny katalog wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela (art. 30–76, 82–86 Konstytucji RP)

Literatura podstawowa:L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdział IV.P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdział V.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział VII.Literatura uzupełniająca:B. Banaszak, System ochrony praw człowieka, Kraków 2005. L. Wiśniewski (red.), Wolności i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce, Warszawa 2006.Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny.

Tabl. 11. Partia politycznaLiteratura podstawowa:W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział VI, pkt 10. Literatura uzupełniająca:M. Granat, A. Gorgol, J. Sobczak, Ustawa o partiach politycznych. Komentarz, Warszawa 2003. Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych.

Tabl. 12. Obywatelstwo

Tabl. 13. Nabycie obywatelstwa – ujęcie podmiotoweLiteratura podstawowa:J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział X, pkt 2.1.J. Sługocki (red. i wstęp), Prawo administracyjne materialne. Wybrane zagadnienia, Bydgoszcz 2005, Rozdział I.Literatura uzupełniająca:J. Jagielski, Obywatelstwo polskie. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1998. A. Cieleń, A. Szymański, Obywatelstwo Unii Europejskiej, Warszawa 2004. Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 15.2.1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.).Ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. 2006 r. Nr 234 poz. 1694 ze zm.).

Tabl. 14. Związek zawodowyAkty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79 poz. 854 ze zm.).

Tabl. 15. Zgromadzenie publiczneAkty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 5.7.1990 r. – Prawo o zgromadzeniach (Dz.U. Nr 51, poz. 297 ze zm.).

Tabl. 16. Ogłaszanie aktów normatywnychLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział III, pkt VI.M. Chmaj (red.), Prawo administracyjne, część ogólna, Warszawa 2007, Rozdział III.J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdział VII.



Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych.

Tabl. 17. Sejm i Senat (ogólnie)

Tabl. 18. Kadencja Sejmu i Senatu

Tabl. 19. Sejm i Senat – głosowania

Tabl. 20. Funkcje Sejmu

Tabl. 21. Organy Sejmu

Tabl. 22. Proces ustawodawczy – część I

Tabl. 23. Proces ustawodawczy – część II

Tabl. 24. Status prawny posła i senatora

Tabl. 25. Immunitet parlamentarnyL. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdział VIII i IX.D. Górecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział VIII.P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdział VII.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XI.Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 30.7.1992 r. – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. M.P. z 2002 r. Nr 23, poz. 398 ze zm.).Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z 23.11.1990 r. – Regulamin Senatu (tekst jedn. M.P. z 2002 r. Nr 54, poz. 741 ze zm.).Ustawa z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 221, poz. 2199 ze zm.).Ustawa z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze zm.) – tzw. ustawa lustracyjna.

Tabl. 26. Zgromadzenie NarodoweP. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdział VII, § 6Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.

Tabl. 27. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Tabl. 28. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Tabl. 29. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – część I

Tabl. 30. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – część IILiteratura podstawowa:W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XII.Akty prawne: Konstytucja RP z 2.4.1997 r.



Tabl. 31. Rada Ministrów – część I

Tabl. 32. Rada Ministrów – część II

Tabl. 33. Tryby powoływania Rady Ministrów

Tabl. 34. Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów

Tabl. 35. Prezes Rady Ministrów Literatura podstawowa: J. Boć (red.), Prawo administracyjne, Wrocław 2002, Rozdział IV, pkt 3, B i C.D. Górecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział X.P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdział VIII.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XIII.Akty prawne: Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 8.8.1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów (Dz.U. Nr 106, poz. 492 ze zm.).

Tabl. 36. Samorząd terytorialny – zasady konstytucyjneLiteratura podstawowa:L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XIII.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XIV.Literatura uzupełniająca:H. Izdebski, Samorząd terytorialny: podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2008.Z. Leoński, Samorząd terytorialny w RP, Warszawa 2006.Akty prawne: Konstytucja RP z 2.4.1997 r.

Tabl. 37. Konstytucyjne zasady władzy sądowniczej

Tabl. 38. Rodzaje sądów

Tabl. 39. Krajowa Rada Sądownictwa

Tabl. 40. Sąd Najwyższy

Tabl. 41. Trybunał Konstytucyjny

Tabl. 42. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

Tabl. 43. Skarga konstytucyjna

Tabl. 44. Trybunał StanuLiteratura podstawowa:L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XV–XVII.D. Górecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XI–XIII.P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdział XI.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XV.Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu.Ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.).



Ustawa z 21.8.1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.).Ustawa z 27.7.2001 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. Nr 100, poz. 1082 ze zm.).Ustawa z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych.Ustawa z 25.7.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych.Ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).

Tabl. 45. Najwyższa Izba Kontroli

Tabl. 46. Rzecznik Praw Obywatelskich

Tabl. 47. Krajowa Rada Radiofonii i TelewizjiLiteratura podstawowa: D. Górecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XIV–XVI.P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdział XI.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Lublin 2002, Rozdział XVI.Literatura uzupełniająca:S. Sagan (red.), Organy i korporacje ochrony prawa, Warszawa 2008. H. Zięba-Załucka, Organy kontroli państwowej i ochrona państwa w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Rzeszów 2000. Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 15.7.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.).Ustawa z 29.12.1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 253, poz. 2531 ze zm.).Ustawa z 23.12.1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701 ze zm.).

Tabl. 48. Finanse publiczneLiteratura podstawowa:D. Górecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XVIII.P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdział X, § 1Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 29.8.1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.).Ustawa z 30.6.2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.).

Tabl. 49. Stany nadzwyczajneLiteratura podstawowa:L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XVIII.D. Górecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział XX.Akty prawne: Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 18.4.2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558 ze zm.).Ustawa z 21.6.2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. Nr 113, poz. 985 ze zm.).Ustawa z 29.8.2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 156, poz. 1301 ze zm.).

Tabl. 50. System wyborczyLiteratura podstawowa:L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdział VI.W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział X, pkt 1–3.Literatura uzupełniająca:M. Chmaj, W. Skrzydło, System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Kraków 2005. M. A. Griffith-Traversy, Demokracja, parlament i systemy wyborcze, Warszawa 2007.



Tabl. 51. Organy wyborczeAkty prawne:Ustawa z 27.9.1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544 ze zm.).Ustawa z 16.7.1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm.).Ustawa z 12.4.2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypo-spolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 190, poz. 1360).Ustawa z 20.6.2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz.U. Nr 113, poz. 984 ze zm.).

Tabl. 52. Wybory do Sejmu i Senatu – zarys

Tabl. 53. Wybory do Sejmu i Senatu – cz. I

Tabl. 54. Wybory do Sejmu i Senatu – cz. II

Tabl. 55. Wybory do Sejmu i Senatu – cz. IIILiteratura podstawowa: W. Skrzydło (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdział X, pkt 4 (zdezakt.).A. Żukowski, System wyborczy do Sejmu i Senatu RP, Warszawa 2004. Akty prawne: Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 12.4.2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypo-spolitej Polskiej.Ustawa z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze zm.)

Tabl. 56. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej PolskiejAkty prawne: Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 27.9.1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Tabl. 57. Wybory samorządowe do rad gmin (miast), rad powiatów i sejmików województw – część I

Tabl. 58. Wybory samorządowe do rad gmin (miast), rad powiatów i sejmików województw – część II

Tabl. 59. Wybory samorządowe do rad gmin (miast), rad powiatów i sejmików województw – część III

Tabl. 60. Wybory wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta)Literatura uzupełniająca:K. W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, Samorządowe prawo wyborcze. Komentarz, Warszawa 2006.Akty prawne:Ustawa z 16.7.1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw.Ustawa z 20.6.2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta.

Tabl. 61. Wybory do Parlamentu Europejskiego – część I

Tabl. 62. Wybory do Parlamentu Europejskiego – część IIAkty prawne:Ustawa z 23.1.2004 r. – Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. Nr 25, poz. 219 ze zm.).



Tabl. 63. Referendum ogólnokrajowe

Tabl. 64. Referendum lokalneLiteratura podstawowa:D. Dąbkowski, W. Zając, Referendum lokalne: praktyczny komentarz do ustawy, Zielona Góra 2002.L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdział VII.Akty prawne: Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 15.9.2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. Nr 88, poz. 985 ze zm.).Ustawa z 14.3.2003 r. o referendum ogólnokrajowym (Dz.U. Nr 57, poz. 507 ze zm.).




Tabl. 1. Administracja – pojęcie

Tabl. 2. Prawo administracyjneLiteratura podstawowa: J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział I i II.Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne; pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, Warszawa 2002, Rozdział I i II.Z. Leoński, Zarys prawa administracyjnego, Warszawa 2007, Rozdział I. E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 2002, Dział I, Rozdział I, II, IV. Literatura uzupełniająca:Z. Cieślak, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Warszawa 2000.

Tabl. 3. Wybór definicji prawa administracyjnego i administracjiLiteratura podstawowa:J. Boć (red.) i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział I.Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział I i II.Z. Cieślak, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział III.Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział I. E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dział I, Rozdział I, III, IV. Literatura uzupełniająca:W. Dawidowicz, Nauka prawa administracyjnego, zarys wykładu, Warszawa 1965. J. Starościak, Administracja. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 1974.Przypisy:(1) J. S. Langrod, Instytucje prawa administracyjnego. Zarys części ogólnej, t. 1, Kraków 1948, s. 226.(2) T. Bigo, Prawo administracyjne. Instytucje ogólne. Zebrał W. Kawka, Wrocław 1948, s. 3–11. (3) J. Łętowski, Prawo administracyjne dla każdego, Warszawa 1995, s. 21.(4) Z. Cieślak, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Warszawa 2000, Rozdział III, w szczególności s. 57.(5) E. Ochendowski, Prawo administracyjne, część ogólna, Toruń 2002, s. 21.(6) Z. Leoński, Wielka Encyklopedia Prawa, Warszawa 2000, s. 23.(7) E. Forsthoff, Lehrbu� des Verwaltungsre�ts, Mona�ium 1973, s. 1, cyt. za: J. Boć (red.) i in., Prawo administracyjne..., op. cit., s. 12.(8) E. C. S. Wade, G. Godtrey Phillips, Constitutional and Administrative Law, Londyn 1977, s. 547, cyt. za: J. Boć (red.) i in., Prawo administracyjne..., op. cit., s. 13.

Tabl. 4. Zasady administracji państwowejLiteratura podstawowa: Z. Cieślak, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział III.

Tabl. 5. Stosunek administracyjnoprawny Literatura podstawowa: J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VIII.Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział II.E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dział I, Rozdział II.E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2004, Rozdział II.Literatura uzupełniająca:J. Filipek, Prawo administracyjne. Instytucje ogólne, część II, Kraków 2001, Rozdział I.Przypis (1) J. Boć (red.), Prawo administracyjne, Wrocław 2002, s. 365.



Tabl. 6. Centralizacja i decentralizacjaLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt V ppkt 1 i 2.Literatura uzupełniająca:S. Fundowicz, Decentralizacja administracji publicznej w Polsce, Lublin 2005.J. Starościak, Decentralizacja administracji, Warszawa 1960.Przypis:(1) J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 227.

Tabl. 7. Formy, sfery i płaszczyzny działania administracjiLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VI i VII.E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział I, pkt 2 i 3. Przypis: (1) E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2004, s. 24.(2) J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VII

Tabl. 8. Źródła prawa wewnętrznego swoiste dla działalności administracjiLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział III, pkt II i IV.Literatura uzupełniająca:E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dział II, Rozdział IV.R. Raszewska-Skałecka, Statut i regulamin zakładu administracyjnego jako źródła prawa, Wrocław 2007. Akty prawne:Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r.

Tabl. 9. Kontrola i nadzór

Tabl. 10. Rodzaje kontroli

Tabl. 11. Kontrola resortowa i międzyresortowa

Tabl. 12. Sądowa kontrola administracjiLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt V, Rozdział IX, passim.Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział XI.Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział XII. J. Łętowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VI.E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział I, pkt 7.1 i Rozdział X. Literatura uzupełniająca:J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. II, Kraków 2001, Rozdział V.

Tabl. 13. Podmioty administracyjne i podmioty administrująceLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt II.Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VI.

Tabl. 14. Organ administracji – definicjePrzypisy:(1) M. Jaroszyński, M. Zimmermann, W. Brzeziński, Polskie prawo administracyjne, Część ogólna, War-szawa 1956, s. 162.(2) J. Służewski, O. Bujko, K. Sobczak, Polskie prawo administracyjne, Warszawa 1961, s. 57.(3) J. Starościak, E. Iserzon, Prawo administracyjne, Warszawa 1963, s. 48.(4) W. Brzeziński (red.), Prawo administracyjne. Część ogólna, Kraków 1970, s. 23.



(5) W. Dawidowicz, Zagadnienia ustroju administracji państwowej w Polsce, Warszawa 1970, s. 23.(6) J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 133.

Tabl. 15. Organ administracji – istota i podział – część ILiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział czwarty, pkt II.J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. I, Kraków 2003, Rozdział XVI.Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział V.E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dział IV, Rozdział 2, 2. E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział I, pkt 7.4.

Tabl. 16. Organ administracji – istota i podział – część IILiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt II.J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. I, Kraków 2003, Rozdział XVI.Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział V.E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dział IV, Rozdział 2, 2. E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział I, pkt 7.4.

Tabl. 17. Różnego rodzaju podmioty administrujące – podmioty wykonujące zadania publiczne – wybrane pojęcia, rozróżnienia, podziały – część I

Tabl. 18. Różnego rodzaju podmioty administrujące – podmioty wykonujące zadania publiczne – wybrane pojęcia, rozróżnienia, podziały – część II

Literatura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt V–VIII.M. Chmaj (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VI.Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VI.Przypis:(1) E. Smoktunowicz, Prawo zrzeszania się w Polsce, Warszawa 1992, cyt za: Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., s. 208.Akty prawne:Ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach.Ustawa z 7.4.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach.Ustawa z 30.8.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.).Ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.).Ustawa z 24.4.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873 ze zm.).Ustawa z 29.1.2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1655 ze zm.).Ustawa z 30.6.2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.).Ustawa z 28.7.2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. Nr 169, poz. 1420).

Tabl. 19. Stowarzyszenie – część I

Tabl. 20. Stowarzyszenie – część IILiteratura uzupełniająca:P. Sarnecki, Prawo o stowarzyszeniach. Komentarz, Warszawa 2007.E. Smoktunowicz, Prawo zrzeszania się..., op. cit.Akty prawne:Ustawa z 7.4.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach.

Tabl. 21. Aparat administracyjnyLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt II.



Przypis:(1) Dekoncentracji wewnętrznej nie należy mylić z dekoncentracją w sensie ustawowego przeniesienia kompetencji (dekoncentrowanie kompetencji na większą liczbę organów) – zob. Tabl. Nr 6. W przy-padku dekoncentracji wewnętrznej mamy do czynienia tylko z upoważnieniem do czysto techniczne-go wykonywania cudzych kompetencji, a nie z przeniesieniem samej kompetencji [O dekoncentracji jako przeniesieniu kompetencji: J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 229 i 230. O dekoncen-tracji jako upoważnieniu do wykonywania czynności za organ, ibidem, s. 139]. Akty prawne:Ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.).Ustawa z 8.8.1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów (Dz.U. Nr 106, poz. 492 ze zm.).Ustawa z 5.6.1998 r. o administracji rządowej w województwie (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 80, poz. 872 ze zm.).Ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.).Ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.).

Tabl. 22. Organy naczelne i organy centralneLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt III.Akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r.Ustawa z 8.8.1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów (Dz.U. Nr 106, poz. 492 ze zm.).Ustawa z 4.9.1997 r. o działach administracji rządowej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 ze zm.).

Tabl. 23. Działy administracji rządowej

Tabl. 24. Minister

Tabl. 25. Służba cywilnaAkty prawne:Ustawa z 24.8.2006 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.).Ustawa z 24.8.2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych (Dz.U. Nr 170, poz. 1217 ze zm.).

Tabl. 26. Podmioty wykonujące zadania administracji w terenie

Tabl. 27. Wojewoda

Tabl. 28. Administracja zespolona

Tabl. 29. Administracja niezespolonaLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV.M. Chmaj (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IX i X.Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VIII.J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., część I, Kraków 2003, Rozdział VII.Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział VI i VIII.Akty prawne:Ustawa z 8.8.1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów.Ustawa z 4.9.1997 r. o działach administracji rządowej.Ustawa z 5.6.1998 r. o administracji rządowej w województwie.



Tabl. 30. Zakład administracyjnyLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt III, 6. E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dział IV, Rozdział II, pkt VI.Literatura uzupełniająca:R. Raszewska-Skałecka, Statut..., op. cit.Przypisy:(1) J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 171.(2) M. Jaroszyński, M. Zimmermann, W. Brzeziński, Polskie prawo..., op. cit., s. 176.(3) J. Łukasiewicz, Zarys nauki administracji, Warszawa 2007, s. 99–100.(4) E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., s. 232.Akty prawne:Ustawa z 27.7.2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.).

Tabl. 31. Podział terytorialny – istota i rodzajeLiteratura podstawowa:Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział VII. E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VI.Przypis:(1) Z. Leoński, Zarys..., op. cit., s. 104.Akty prawne:Ustawa z 24.7.1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. Nr 96, poz. 603 ze zm.).Ustawa z 24.7.1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 668 ze zm.).

Tabl. 32. Podział terytorialny – rys historyczny – część I

Tabl. 33. Podział terytorialny – rys historyczny – część IILiteratura podstawowa:Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział VII. E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dział IV, Rozdział IV.E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VI.Podstawowe akty prawne:Ustawa z 17.3.1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267 ze zm.).Ustawa Konstytucyjna z 23.4.1935 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 227) (historyczny).Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22.7.1952 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.) (historyczny).Ustawa Konstytucyjna z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wyko-nawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (tzw. Mała Konstytucja) (Dz.U. Nr 84, poz. 426 ze zm.) (historyczny).Ustawa z 24.7.1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. Nr 96, poz. 603 ze zm.).Ustawa z 24.7.1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 668 ze zm.).

Tabl. 34. Samorząd terytorialny w teorii prawa administracyjnegoLiteratura podstawowa: J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt IV. H. Izdebski, Samorząd terytorialny..., op. cit., Rozdział I i II. Z. Leoński, Samorząd terytorialny w RP, Warszawa 2006.



Literatura uzupełniająca: J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. I, Kraków 2003, Rozdział XI.M. Jaroszyński, Rozważania ideologiczne i programowe na temat samorządu, Warszawa 1936. J. Panejko, Geneza i podstawy samorządu europejskiego, Paryż 1926.Przypisy:(1) J. Panejko, Geneza samorządu europejskiego, Paryż 1926, s. 97 oraz passim.(2) T. Bigo, Związki publiczno-prawne w świetle ustawodawstwa polskiego, Warszawa 1928, cyt. za: J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 183.(3) J. Szreniawski, cyt. za: J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 185.(4) M. Kulesza, cyt. za: J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 185.(5) E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., s. 312.Akty prawne: Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, sporządzona w Strasburgu dnia 15.10.1985 r. (Dz.U. 1994 r. Nr 124, poz. 607).Światowa Deklaracja Samorządu Lokalnego, uchwalona na 27 Światowym Kongresie Międzynarodo-wego Związku Władz Lokalnych, w dnia 22–26.9.1985 r. w Rio de Janeiro.Europejska Karta Samorządu Regionalnego, przyjęta 5.6.1997 r. na posiedzeniu Kongresu Władz Lo-kalnych i Regionalnych Europy – zalecenie zawierające projekt karty.

Tabl. 35. Historia samorządu terytorialnego – część I

Tabl. 36. Historia samorządu terytorialnego – część IIJ. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt IV, 4.H. Izdebski, Samorząd terytorialny..., op. cit., Rozdział III. Z. Leoński, Samorząd..., op. cit.Podstawowe akty prawne:Konstytucja RP z 2.4.1997 r. Ustawa z 17.3.1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (historyczny).Ustawa Konstytucyjna z 23.4.1935 r. (historyczny).Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22.7.1952 r. (historyczny).Ustawa Konstytucyjna z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (tzw. Mała Konstytucja) (historyczny).Ustawa z 24.7.1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa.

Tabl. 37. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część I

Tabl. 38. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część II

Tabl. 39. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część III

Tabl. 40. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część IV

Tabl. 41. Jednostki samorządu terytorialnego – zestawienie – część V

Tabl. 42. Zadania jednostek samorządu terytorialnego

Tabl. 43. Samodzielność majątkowa samorządu terytorialnego

Tabl. 44. Dochody jednostek samorządu terytorialnego

Tabl. 45. Mienie jednostek samorządu terytorialnego

Tabl. 46. Formy współdziałania samorządu terytorialnego – część I



Tabl. 47. Formy współdziałania samorządu terytorialnego – część II

Tabl. 48. Gospodarka jednostek samorządu terytorialnego (gospodarka komunalna)

Tabl. 49. Nadzór nad samorządem terytorialnym – część I

Tabl. 50. Nadzór nad samorządem terytorialnym – część II

Tabl. 51. Nadzór nad samorządem terytorialnym – część III

Tabl. 52. Wyspecjalizowane organy kontroli i nadzoru nad samorządem terytorialnymLiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IV, pkt IV, 5E; Rozdział V, pkt V.Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział IX.J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., część I, Kraków 2003, Rozdział VIII–X.H. Izdebski, Samorząd terytorialny..., op. cit.Z. Leoński, Samorząd..., op. cit.E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dział IV, Rozdział 5, pkt IV.E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VII, pkt 7.Akty prawne:Ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym.Ustawa z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 121, poz. 844 ze zm.).Ustawa z 7.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 ze zm.).Ustawa z 12.10.1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 856 ze zm.).Ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.).Ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym.Ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa.Ustawa z 13.11.2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Dz.U. Nr 88, poz. 539 ze zm.).Ustawa z 6.5.2005 r. o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz o przedstawicielach Rzeczypospolitej Polskiej w Komitecie Regionów Unii Europejskiej (Dz.U. Nr 90, poz. 759).

Tabl. 53. Akt administracyjny – część I

Tabl. 54. Akt administracyjny – część II

Tabl. 55. Akty administracyjne – podział teoretyczny – część I

Tabl. 56. Akty administracyjne – podział teoretyczny – część II

Tabl. 57. Decyzja administracyjna

Tabl. 58. Decyzja administracyjna – elementy

Tabl. 59. Decyzja administracyjna – elementy dodatkowe

Tabl. 60. Niewładcze formy działania administracji – część I

Tabl. 61. Niewładcze formy działania administracji – część IILiteratura podstawowa:J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział VI, pkt II i nast.Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział X.



Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział XV i XVII.E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdział V, pkt 3 i nast.L. Żukowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Ustawa o Naczelnym Sądzie Administracyj-nym, Warszawa 1998, część I.L. Żukowski, R. Sawuła, Postępowanie..., op. cit.Przypis (tabl. 53)(1) J. Boć (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 314.Akty prawne:Ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego.Ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym.Ustawa z 30.8.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.).Ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.).Ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa.Ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym.Ustawa z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.Ustawa z 20.4.2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz.U. Nr 116, poz. 1206 ze zm.).Ustawa z 28.7.2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. Nr 169, poz. 1420).

Tabl. 62. Postępowanie administracyjne – rodzajeLiteratura podstawowa:L. Żukowski, Kodeks..., op. cit., cz. I.L. Żukowski, R. Sawuła, Postępowanie..., op. cit.Akty prawne:Ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego.

Tabl. 63. Egzekucja w administracji – część I

Tabl. 64. Egzekucja w administracji – część IILiteratura podstawowa:Z. Leoński, Administracyjne postępowanie egzekucyjne. Węzłowe problemy, Poznań 2003.Literatura uzupełniająca:J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. I, Kraków 2001, Rozdział IV.Akty prawne: Ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.).

Tabl. 65. Sądy administracyjneLiteratura uzupełniająca:B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2007.Z. Leoński, Zarys..., op. cit., Rozdział XVIII.Akty prawne:Ustawa z 25.7.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych.Ustawa z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.


Indeks rzeczowy(Liczby oznaczają numery stron)

AAcquis communautaire 64Administracja 141, 143– działanie 148 – niewładcze formy 148, 206–207 – płaszczyzny 148 – sfery 148 – władcze formy 148– kontrola sądowa 153– niezespolona 171– państwowa 144–145– rządowa 164 – działy 164– swoiste źródła prawa wewnętrznego 149– zespolona 170Agencje państwowe (rządowe) 154, 159Akt administracyjny 19, 199–202– kontrola 153– zob. Decyzja administracyjnaAkt normatywny 19– kontrola 115, 153– ogłaszanie 26, 90– zob. Źródła prawaAkt prawa miejscowego 19, 23, 25, 169, 181 Akt prawny 17, 19, 20, 102– budowa 33–36Analogia iuris 49Analogia legis 49Argumentum a fortiori 50Aparat administracyjny 162Aparat państwowy 8Apelacja 63

BBudżet państwa 122

CCentralizacja 147Common law 16, 21, 23Czynność konwencjonalna 51Czynności prawne 51

DDecentralizacja 147Decyzja administracyjna 19, 121, 148, 156, 205– zob. Akt administracyjnyDefinicja legalna 31, 33, 41Dekoncentracja 147, 162Delikt konstytucyjny 118Demokratyczne państwo prawne 10– standardy międzynarodowe 11– zasady 11, 79Doktryna 19, 23Domniemanie 61– faktyczne 61– prawne 61Dowody 61–62Dyspozycja normy prawnej 27, 28, 29, 30Działalność gospodarcza 56Dziennik Ustaw 20, 26, 90, 97

EEgzekucja w administracji 209–210– zob. Odpowiedzialność prawna

FFakty prawne 51Falandyzacja prawa 50Finanse publiczne 122Fontes iuris cognoscendi 23Fontes iuris oriundi 23


Indeks rzeczowy

GGałąź prawa 17, 18Gmina 110, 173, 175, 179–187– organy 183–186Grupy nacisku 9Gospodarka komunalna 194

HHierarchiczne podporządkowanie 147Hipoteza normy prawnej 27, 28, 29, 30

IImmunitet – formalny 98, 101, 111, 120– materialny 98– parlamentarny 97, 98Inicjatywa ustawodawcza 96, 105, 122Incompatibilitas 97, 100Informacja prawna 23–24Instytucja prawna 17Interes prawny 61Ius cogens 18Ius dispositivum 18

JJednostki organizacyjne (instytucjonalne) 53, 54– substrat 55Jednostki samorządu terytorialnego 179–187– dochody 189– mienie 190–191– zadania 177– zob. Gmina, Powiat, WojewództwoJęzyk prawniczy 31Język prawny 31

KKierownictwo 150Klauzula generalna 36, 41Komisarz wyborczy 125Komisje wyborcze 125Komitet wyborczy 128, 130, 132, 136Konstytucja 75– rodzaje 75Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 19, 23, 75, 76– zasady 78– zmiana 77, 104, 137Kontrasygnata 102Kontrola 150– międzyresortowa 152– nad samorządem terytorialnym 198– resortowa 152– rodzaje 151

– sądowa administracji 153– zob. Najwyższa Izba KontroliKrajowa Rada Radiofonii i Telewizji 121Krajowa Rada Sądownictwa 104, 113

LLex imperfecta 36Lex minus quam perfecta 36Lex perfecta 36Lex plus quam perfecta 36Lex posterior derogat legi priori 43Lex posterior generali non derogat legi priori speciali 43Lex retro non agit 26, 90Lex specialis derogat legi generali 43Lex superior derogat legi inferiori 43

MMandat parlamentarny 97– metody rozdziału 124, 129Mechanizm państwowy 8Minister 106, 108, 109, 165Ministerstwo 165Monitor Polski 20, 26, 90, 115Monitor Polski „B” 26Monitor Sądowy i Gospodarczy 26

NNaczelny Sąd Administracyjny 112, 153, 211Nadzór 150– nad samorządem terytorialnym 109, 195–198Najwyższa Izba Kontroli 119Narodowy Bank Polski 122Nasciturus 53Norma pozaprawna 15, 23Norma prawna – adresat 41– elementy 27, 29– formalna 18, 143– koncepcje budowy 28– materialna 18, 143– okoliczności stosowania 41– proceduralna 18– programowa 36– rekonstrukcja 30– sankcjonowana 28– sankcjonująca 28– ustrojowa 18, 142Nullum crimen sine lege 32, 111

OObywatelstwo 86–86Obwód wyborczy 127, 131


Indeks rzeczowy

Odpowiedzialność prawna 57– typy 58–61Okręg wyborczy 127Organ administracji 121, 155–157– centralny 156, 157, 163– naczelny 156, 157, 163– rządowej 156– samorządowej 156Organ państwowy 8, 154Organy wyborcze 125, 134, 135Orzecznictwo 19, 21, 23Osoba fizyczna 53, 56Osoba prawna 53, 56– likwidacja 55– mieszana 54– państwowa 54– samorządowa 54– teorie 55– typy 55– tworzenie 55– ułomna 53, 56

PPaństwo 3, 4– forma 7– funkcje 6– teorie powstania 5– typ 7– zob. Demokratyczne państwo prawnePaństwo prawa 10, 11– zob. Demokratyczne państwo prawnePaństwowa Komisja Wyborcza 125Państwowy zasób kadrowy 166Parlament Rzeczypospolitej Polskiej – zob. SejmPartia polityczna 9, 84, 85Podmioty administracyjne 154Podmioty administrujące 154, 158–159Podmioty prawa 53– zob. Osoba fizyczna, Osoba prawnaPodział terytorialny 173–175Postępowanie administracyjne 208Postępowanie procesowe 61–63Powiat 110, 173, 175, 179–187– organy 183–186Prawa człowieka i obywatela 81–83– katalog 84– konstytucyjne środki ochrony 83 – zob. Rzecznik Praw Obywatelskich– zasady ogólne 82Prawo 6– a normy pozaprawne 15– formalne (proceduralne) 18, 61–63

– funkcje 6– koncepcje 14– obowiązywanie 42–43– podziały 18– w znaczeniu podmiotowym 17– w znaczeniu przedmiotowym 17– zasady 32Prawo administracyjne 18, 32, 142, 143Prawo wyborcze– bierne 126, 127, 130, 131, 134, 135– czynne 126, 127, 130, 131, 134, 135Prezes Rady Ministrów 104, 106, 107, 108, 109, 110Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 97, 101, 107, 123– akty urzędowe 102– kompetencje 103–104– odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu 118– prerogatywy 102Proces ustawodawczy 96–96Protest wyborczy 129, 130, 133, 136Próg wyborczy 124, 126, 129, 133, 136Przedsiębiorca 56Przepis 17– bezwzględnie obowiązujący (ius cogens) 18, 35– blankietowy 34, 40– jednostronnie obowiązujący (semidyspozytyw-

ny) 18, 35– rodzaje 33–36– względnie obowiązujący (ius dispositivum) 18, 35Publikator urzędowy 20, 26, 90

RRada Bezpieczeństwa Narodowego 103Rada Gabinetowa 104Rada Ministrów 104, 105–109, 123– kompetencje 105– odpowiedzialność polityczna 108– odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu 118– struktura 106– tryb powoływania 92, 107Rada Polityki Pieniężnej 104, 122Ratio legis 46Referendum – ogólnokrajowe 137– lokalne 110, 138Regionalna izba obrachunkowa 156, 198Reguły inferencyjne 49Reguły kolizyjne 43Retroakcja 26, 90Roszczenie 17Rozporządzenie 19, 23, 24, 109, 121, 123– porządkowe 169– z mocą ustawy 19, 24, 123Rzecznik Praw Obywatelskich 83, 120


Indeks rzeczowy

SSamorząd specjalny 12, 78– zawodowy 12Samorząd terytorialny 12, 78, 83, 167–168, 188– formy współdziałania 192–193– historia 177–178– modele 176– standardy międzynarodowe 13– teorie 13, 176– wybory 131–134– zadania 12– zasady konstytucyjne 110– zob. Akt prawa miejscowego, Gmina, Jednostki samorządu terytorialnego, Powiat, WojewództwoSamorządowe Kolegium Odwoławcze 156, 198Sankcja normy prawnej 27, 28, 29, 30, 36Sąd Najwyższy 112, 114Sądy 112– administracyjne 110, 112, 153, 211– powszechne 112, 153– szczególne 112Sejm 91, 97, 103, 110, 122– funkcje 94– głosowanie 93 – kadencja 92, 104– organy 95– zob. WyborySenat 96, 103– zob. SejmSędziowie 111, 113– Sądu Najwyższego 114– Trybunału Konstytucyjnego 115– Trybunału Stanu 118Skarb Państwa 54, 83Skarga konstytucyjna 83, 115, 117, 120Służba cywilna 166Sprawiedliwość 10Stanowienie prawa 51Stany nadzwyczajne 123Stationes fisci 158Status prawny posła i senatora 97Stosowanie prawa 51, 60Stosunek prawny 52– administracyjnoprawny 146Stowarzyszenie 160–161Sylogizm prawniczy 49System prawa 16, 17– precedensowy (common law) 16, 21– stanowionego (kontynentalny) 16, 21System wyborczy 124Sytuacja prawna 146

TTrybunał Konstytucyjny 104, 115–117, 153– zob. Odpowiedzialność prawnaTrybunał Stanu 103, 104, 118– zob. Odpowiedzialność prawna

UUmowa międzynarodowa 19, 23, 24, 103, 115, 137Unia Europejska 64-72– członkowie 64– filary 64– instytucje 68–71– obowiązywanie prawa 43– obywatelstwo 86– źródła prawa 66–67 Uprawnienie 17Urząd 162Ustawa 19, 23, 24, 115– budżetowa 122– zob. Budowa normy prawnej, Zasady techniki

prawodawczej

VVacatio legis 90

WWeto prezydenckie 97, 104Władza sądownicza 111– zasady konstytucyjne 111Władztwo – administracyjne 142– zakładowe 172Wnioskowanie z podobieństwa (argumentum a simili) 49Wnioskowanie z przeciwieństwa (a contrario) 50Wojewoda 168, 169Wojewódzki dziennik urzędowy 20, 26, 90Województwo 110, 173, 175, 179–187– organy 183–186Wotum nieufności 108Wotum zaufania 107, 109Wybory 124–136– do Parlamentu Europejskiego 135–136– do Sejmu 92, 125, 126–129– do Senatu 92, 125, 126–129– na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 125, 130– samorządowe 110, 131–134– stwierdzenie ważności 129, 130, 133, 135– zarządzanie 127, 130, 131, 134, 135 – wójta (burmistrza, prezydenta miasta) 125, 135Wykładnia prawa 44–48Wynikanie aksjologiczne 49Wynikanie instrumentalne 49


Indeks rzeczowy

ZZakład administracyjny 154, 172Zasada legalizmu 10, 79Zasada prawna 114Zasada społecznej gospodarki rynkowej 80Zasady techniki prawodawczej 37–41Zdolność do czynności prawnych 53Zdolność prawna 53Zdolność procesowa 61Zdolność sądowa 61

Zgromadzenia publiczne 84, 89Zgromadzenie Narodowe 100, 101, 103Związek zawodowy 84, 87Zwyczaj 19, 23

ŹŹródła prawa 19, 23– katalog 23, 24–25– powszechnie obowiązujące 19, 23, 24, 25– wewnętrznie obowiązujące 19, 23, 24, 25, 109, 149

cena 49 zł 9 788325 500528

ISBN 9788325500528

PLANSZE BECKA

„Podstawy prawa” są pierwszą pozycją w nowej serii publikacji Wydawnictwa C. H. BECK – PLANSZE BECKA. Seria ta opiera się na prezentacji wiadomościw tablicach, schematach i wykresach, stanowiących samodzielne całości, w dominującym układzie: jedno zagadnienie – jedna strona.

„Podstawy prawa” składają się z trzech części. W pierwszej zaprezentowane zostały elementarne zagadnienia prawa, tradycyjnie zaliczane do przedmiotu: „Prawoznawstwo” lub „Wstęp do prawoznawstwa”, znajdującego się w programie studiów prawniczych. Wiadomości te stanowią najczęściej także trzon przedmiotów prawnych nauczanych na kierunkach nieprawniczych w ramach „Podstaw prawa”, „Elementów prawa” czy też „Encyklopedii prawa”. W części drugiej zaprezentowana została podstawowa materia prawa konstytucyjnego, a więc przede wszystkim tematyka zasad ustrojowych państwa, struktura i kompetencje organów państwowych, a także podstawowe zagadnienia polskiego prawa wyborczego. Część trzecia zawiera wiadomości z zakresu części ogólnej prawa administracyjnego. Przedstawia pojęcia typowe dla administracji, charakteryzuje różne rodzaje podmiotów administracyjnych, formy działania administracji ze szczególnym uwzględnieniem aktów administracyjnych, a także elementy procedury administracyjnej.

„Podstawy prawa” kierowane są zarówno do studentów prawa, jak i słuchaczy kierunków nieprawniczych, umożliwiają szybkie porządkowanie i systematyzo-wanie materiału. Walory opracowania pozwalają kształtować krąg potencjalnych Czytelników szeroko – czyniąc z nowej propozycji Wydawnictwa C. H. BECK uni-wersalne opracowanie podstawowych wiadomości o prawie.

Mateusz Droba – asystent Uniwersytetu Rzeszowskiego. Posiada bogate doświadczenie dydaktyczne. Prowadził zajęcia (ćwiczenia) z przedmiotów prawniczych na kierunku prawniczym oraz wykłady i ćwiczenia na kierunkach nieprawniczych (m.in. ekonomii), w tym także w wyższej szkole zawodowej. Autor publikacji naukowych z zakresu prawa administracyjnego i cywilnego.

www.sklep.beck.pl, e-mail:[email protected]://www.beck.pl, tel. 022 31 12 222, fax: 022 33 77 601

PODSTAWY PRAWA

PLANSZE

BECKA

DROBA

PODSTAWY PRAWA

PRAWOZNAWSTWOPRAWO KONSTYTUCYJNEPRAWO ADMINISTRACYJNE

MATEUSZ DROBA

PLANSZE BECKA

Documents

Prawo Plansze Becka