165 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

1توسعه و نهادها

شرلي ماري :نويسنده

هزاد فرضي زهرا :مترجم

توسعه چالش -1

زيـاد سيارب ساعات و كمك دالر ميلياردها وجود با .قاعده نه هستند استثنا يافته توسعه كشورهاي

تحقيقـات .يابنـد دسـت پايـداري رشد و اجتماعي پيشرفت به كه اند بودهن قادر كشورها اكثر مشاوره،

.هسـتند نيـافتگي توسعه هاي ريشه ،نهادها فساد يا فقدان ضعف، كه دنده مي نشان اي فزاينده طور به

گـذاري، سـرمايه ماننـد متغيرهايي آنها در كه است شده بيان توسعه براي نيز يديگر هاي تبيين البته

،2اسـترلي ( دنندار همبستگي اقتصادي رشد باالي هاي نرخ با ،تحصيل هاي سال تعداد يا فني نوآوري

هاي همبستگي ،رشد و نهادي متغيرهاي ميان رههموا ،كشوري بين هاي رگرسيون مقابل، در .)2002

بسـيار " شـاخص متغيرها، ميان رقابت در و دنده مي نشان آماري لحاظ به را داري معني و زياد بسيار

:اي است از اين مقاله ترجمه .1

Shirley, Mary M. (2005) Institutions and Development, in Claude Menard and Mary M. Shirley, Handbook of New Institutional Economics, Springer, Netherlands, pp: 611-638.

شگاه تهرانشناسي توسعه روستايي دان دانشجوي دكتري جامعه Zahra_farzizadeh@yahoo.com 2. Easterly

نهادها و توسعه 166

"مشهور .)2002 ،سايرين و 4رودريك( كند مي تبيين را رشد ،تجاري يا جغرافيايي نهادي كيفيت 3

بازار اقتصاد از كه است نياز نهادي چارچوب يك هب ،توسعه درحال كشورهاي چالش بررسي براي

)1 :نيسـتند يكـديگر مكمـل لزومـاً كـه شـود شـامل را متمـايز نهادهاي مجموعه دو و كند حمايت

)2 كنند مي كمك مبادالت پيشبرد به ،اعتماد تقويت و مبادله هاي هزينه دادن كاهش با كه نهادهايي

ترغيب افراد و خصوصي مالكيت حقوق از فاظتح هب را مندقدرت بازيگران ساير و دولت كه نهادهايي

از مجموعه اولين )1(.درآورند انقياد تحت را آنها و كنند سلب افراد از را مالكيت اينكه جاي به كنند، مي

را باورهـايي و عـادات تجـاري، هنجارهاي و قواعد قرارداد، ياجرا هاي مكانيسم و قراردادها ،نهادها

از دوم مجموعـه .كننـد مي حمايت انساني سرمايه ذخيره و مشترك هاي ارزش از كه شوند مي شامل

شـامل را هنجارهـايي و آمـوزش و گفتـار بـه مربـوط قوانين ،5گزينش قواعد اساسي، قانون ،نهادها

در .كننـد مي ترغيب دولت عملكرد بر نظارت در مشاركت و قوانين از اطاعت به را مردم كه شوند مي

بـه گـذاري سرمايه ،باالست نيز مبادله هاي هزينه و نيست برخوردار امنيت از مالكيت حقوق كه جايي

ايجاد منظور به يا رشوه پرداخت براي منابع و شد خواهد هدايت سريع بازده داراي هاي فعاليت سوي

يـا نـوآوري توليد، در گذاري سرمايه جاي به هستند مايل افراد ،جوامعي چنين در .روند مي هدر امنيت

كشـورهاي .يابنـد دسـت بيشـتر بـازدهي به ،6زياد بسيار اقتدار يا رانت جستجوي طريق از ،يادگيري

بـا رقابـت در - دشـوار شـرايط در ويـژه بـه ،بـازار كننده حمايت نهادهاي به بايد كنوني، هنيافت هتوسع

شـدن جهاني .)چاپ حال در 2004 ،7نورث( يابند دست - جهاني بازار در يافته توسعه قبالً يكشورها

را درتمنـد ق نهادهـاي ريزي پايه به مربوط مشكالت ،9مغزها فرار و 8سرمايه فرار تسهيل طريق از نيز

پيشـرفت مثـال، عنوان به - آيند دست به آينده در مزايا برخي است ممكن گرچه .است كرده تشديد

.است غالب معموالً باره اين در ها زيان ولي - سلولي تكنولوژي حوزه در آفريقا تدريجي

از حمايـت يـا خلـق در كـه كننـد مـي زنـدگي كشورهايي در ،ها انسان از وسيعي اكثريت اكنون

3. Trump 4. Rodrik 5. Electoral Rules 6. War Lord 7. North 8. Capital Flight 9. Brain Drain

167 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

در افـراد )2(.اند نبوده موفق مالكيت حقوق و افراد از حفاظت و تمبادال انجام منظور به قوي نهادهاي

تهديـد ،1خصوصـي هـاي ارتـش ماننـد - غيررسمي سازوكارهاي از مبادالت بيشتر در ،كشورها اين

دارنـد كسـاني با اندكي مبادله يا اعتماد و كنند مي استفاده - 2اجتماعي حقوق از محروميت و شهرت

لبسـ از كـه اسـت آن از تـر ضـعيف بسيار دولت كشورها، اين در .نيستند مقيد سازوكارها اين به كه

خـود كـه اسـت درتمنـد ق بسـيار اينكه يا كند جلوگيري خصوصي كنشگران سوي از مالكيت حقوق

ريسـك بـا هـا سـازمان و افـراد وضـعيتي، چنين در .كند مي تهديد را افراد استقالل و مالكيت حقوق

نيستند قادر كنند، گذاري سرمايه معيني فيزيكي دارايي يا مهارت دانش، در اگر و هستند مواجه بااليي

خـودداري نـوآوري و توليـد گـذاري، يهسـرما از آنهـا بنـابراين .كنند برآورد را سرمايه بازگشت ميزان

شـده انجام فراوان هاي تالش وجود با .شود مي ركود دچار اقتصاد و كم وري بهره نتيجه در و كنند مي

تـا برهاننـد، را خـود پـايين سـطوح در تعادل از نيستند قادر كشورها اين از بسياري اصالحات، براي

نفـع موجـود نهادهاي تداوم و حفظ از ،قدرتمند اسيسي و اقتصادي بازيگران كه دليل اين به حدودي

گرچـه .دنكن مي حمايت موجود وضع از امعه،ج عادات و باورها كه دليل اين به نيز حدي تا و برند مي

دام از خـروج بـراي راهـي لزومـاً آمـوزش ولي است، نهادي تغييرات كليد ،تازه تجربيات از يادگيري

اقتصادهايي در آموزش كيفيت ،كند مي بيان استرلي كه طور همان .كند نمي فراهم پايين سطح تعادل

اقتصـادهايي چنـين در .اسـت متفـاوت كننـد، مي فراهم آينده در گذاري سرمايه براي هايي انگيزه كه

بـراي معلمـان و كننـد مـي نظـارت آمـوزش كيفيـت بر والدين پردازند، مي تحصيل به دانشجويان«

آينده در گذاري سرمايه براي ها انگيزه كه جايي در ).82 :2002 لي،استر( »هستند فشار تحت ،تدريس

فـراد ا مهـاجرت و يـادگيري در كـم گـذاري سـرمايه و بـود خواهد ضعيف آموزش كيفيت ،است كم

.داشت خواهد وجود خارج به بااستعداد

و رشـد كه بپردازند هنجارهايي و قواعد از حمايت و خلق به توانند مي كشورها از كمي تعداد چرا

توسـعه كشـورها تـا كننـد عمل مؤثري طور به بايد نهادها كدام د؟نآور مي پديد را اجتماعي پيشرفت

خـارجي افـراد آيـا يابنـد؟ دسـت باال اييكار با نهادهايي به توانند مي ترفقير يكشورها چگونه يابند؟

بـه گوييپاسخ در ها شرفتپي برخي به ،جديد ينهاد اقتصاد بخشند؟ بهبود را ينهاد توسعه توانند مي

1. .Private Armies

2. Ostracism

نهادها و توسعه 168

در .اسـت مانـده بـاقي ناشناخته موضوعات اين از زيادي بخش اما است، يافته دست الؤس چهار اين

پر براي تحقيقاتي انجام و شود مي بررسي االتؤس اين به جديد ينهاد اقتصاد پاسخگويي نحوه ادامه

نهادهـاي بررسـي از قبل چنينهم .گردد مي پيشنهاد مذكور موضوعات فهم در موجود شكاف كردن

بيـان مـدرن بـازار نهادهـاي تكامـل گيچگـون دربـاره موجود يها نظريه از اي خالصه نيافته، توسعه

.شود مي

؟شود مي انجام اقتصادها توسعه و نهادها تكامل چگونه -2

آورند مي پديد را مبادله كه نهادهايي

)3(.دارد ريشـه كـوز رونالـد مبادله هزينه تئوري در ،مبادله در نهادها اهميت درباره موجود ادبيات

تجار .»است گسترده و فراگير اقتصاد در« باال، مبادله هاي هزينه آثار كند، مي بيان كوز كه طور همان

هـاي هزينه بايد ،كنند توليد چيزي چه اينكه و تجارت انجام هاي شيوه ربارهد گيري تصميم هنگام در

مبادله آن كه باشد منافعي از بيشتر ،مبادله يك انجام هاي هزينه اگر« .هندد قرار توجه مورد را مبادله

گـران اطالعـات كـه هنگامي ).197 :1992 ،1كوز( »...شد نخواهد انجام مبادله آن آورد، مي وجود به

و دشـوار قراردادهـا ياجرا و تعيين شود، مي انجام ناچيزي ميزان به مالكيت حقوق از حفاظت و است

،كم دادوستد است، زياد همواره ،مبادله هاي هزينه هاآن در كه جوامعي در .است زياد مبادله ايه هزينه

.دارد وجود كمتر وري بهره و گذاري سرمايه ،تخصص ،اندك هاي بنگاه

كـرد فتوصـي زيـر روش با توان مي را كنند مي حمايت مدرن بازار اقتصاد از كه نهادهايي تكامل

تخصـص از يپـايين حوسط در كه كوچكي اجتماعات .)1990 ،2004 ،نورث كار زا استخراج با عمدتاً(

انجـام افـرادي ميـان مبادالت، اين كه پردازند مي پاياپاي تمبادال به زيادي ميزان به كنند، مي توليد

.دارنـد آن نظـاير يـا يمذهب قومي، خويشاوندي، پيوندهاي هم با و شناسند مي را يكديگر كه شود مي

از محروميـت خـانوادگي، وفـاداراي مانند غيررسمي سازوكارهاي طريق از معامالت، اين در يزن چانه

در كـه يگروهـ ،زمان طول در )4(.شود مي انجام خصوصي هاي گروه اجبار و تهديد يا اجتماعي حقوق

ترتيب، دينب و نمايد مي رشد مهاجرت و شهرنشيني جمعيت، طبيعي رشد با ،كند مي شركت تمبادال

1. Coase

169 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

و پزشكي ،كشاورزي و صنعتي تكنولوژي در ها پيشرفت .برند مي سود تجارت اين از بيشتري عيتجم

كاهش و تغذيه بهبود و است داده افزايش را نشپيرامو محيط بر بشر كنترل يكديگر، كنار در آموزش

و زهاندا گسترش با .است كرده كمك بازارها رشد و پيدايش و شهرنشيني جمعيت، رشد به ها بيماري

بـه دسـتيابي رويـاي تجـار شـهري، مراكـز رشـد و پيدايش و تجاري هاي گروه جغرافيايي محدوده

بـه و نندك مي زندگي دورتري نواحي رد كه دارند را افرادي با تجارت نجاما براي سودمند هاي فرصت

بيشـتر العـات اط به دستيابي دنبال به ن،گذارا سرمايه و تجار همچنين .نيستند وابسته آنها هاي شبكه

.هستند ناشناس افراد ميان در دهادادوست بهتر ياجرا و زني چانه و ناشناخته تجاري شركاي درباره

يهـا شـبكه و هنجارهـا بـر بسـياري ميزان به باشند قادر حدودي تا است ممكن قرارداد طرفين

شـبكه از ،مغربي تجار چطور كه دهد مي توضيح گريف .كنند اتكا ناشناس افراد ميان توافقات ياجرا

اطالعات تسهيم براي )يهودي( مشترك مذهب و زبان اجتماعي، پيوندهاي و قيود ارتباطات، گسترده

كـارگزاران كـه كننـد مـي حاصل اطمينان باره اين در و نمايند مي استفاده شان كارگزاران رفتار بارهدر

كـه كنـد مي ترغيب را كارگزاران ،چارچوب اين .)1993 ،1گريف( شوند مي تنبيه جمعي طور به ،متقلب

بـا كـه هـد د مـي اجازه نيز مغربي بازرگانان به و كنند عمل صادقانه طور به ،شان شهرت ارتقاي براي

از دادوسـتدها ياجرا اكنون .نبودند آنها اجتماع يا خانواده جزء كه كنند اعتماد كارگزاراني به ،اطمينان

تاريخ در هنجارها كه آنجايي از دارد، نيز ياشكاالت اما ،است بااهميت هنوز هنجارها و ها شبكه طريق

ياجـرا و تضـمين اگر و نيست ديگران به انتقال قابل آساني به ،دارد ريشه خاص گروهي فرهنگ و

از استفاده به قادر كه ييآنها بين آورسود تتجار هاي فرصت باشد، گروهي مشاركت نيازمند ،تعهدات

)5(.رود مي دست از ند،نيست اجرا تضمين سازوكارهاي

در فزاينـده رقابـت بـه پاسـخگويي و سـود كسب براي ها فرصت اين مزيت از استفاده منظور هب

مقابـل در شـان تجـارت امنيـت و تضـمين براي را جديدي هاي روش تجار، يخبر ،2داخلي بازارهاي

هـاي تضـمين دندا شـكل و برقـراري دادوسـتد، طـرفين .نندك يم اعمال غيربومي افراد و خارجيان

بـه را مشخصـي دارايـي است ممكن مبادله، طرف يك ،مثال عنوان به :نمايند مي آغاز را 3قراردادي

1. Greif 2. Home Markets 3. Contractual Safeguard

نهادها و توسعه 170

"وثيقه" عنوان هماننـد تقريبـاً شـود، تصـرف دارايي آن نكرد، عمل تعهداتش به اگر تا ،بگذارد گرو 1

گروگـان عنوان به را انش خانواده اعضاي شان، معاهدات تضمين براي زماني مردم آن در كه وضعيتي

طـور بـه تجـار واقـع، در .)1985 ،1996 ،2ويليامسـون ( فرسـتادند مـي نيـت حسن دادن نشان براي و

و آشكار توافقات استاندارد، گيري اندازه و ها شاخص رفتاري، قواعد مكتوب، قراردادهاي از اي فزاينده

.كنند مي استفاده ها دادگاه و حكميت طريق از اجرا تضمين

ويليامسـون، ( هسـتند متكي قراردادها اجراي براي خصوصي ابزارهاي بر بيشتر حتي تجار اكنون

دارنـد اهميـت آن پيشبرد و مبادله هاي هزينه كاهش در هنوز ،همكاري و اعتماد هنجارهاي .)1985

نظـم غيرشخصـي، مبادلـه اسـت الزم امـا ).20054 و 1997 ،3كيفر و ناك به ك .ر مثال، عنوان به(

طـرف اجرايـي هـاي تضـمين و قواعد از حمايت با اي فزاينده طور به رفتاري، هنجارهاي و صوصيخ

قواعـد كه وقتي يعني افتاد، اتفاق اروپا در مثال عنوان به كه آنچه مانند شوند، تقويت )واسطه( 5سوم

هيئـت در تدريج، به و يافت تكامل مصوب تجاري قوانين به )غيررسمي( سنتي يافته سازمان رفتاري

مكتوب، قراردادهاي و قواعد ).1990 سايرين، و 6ميلگروم( شد تضمين ها دولت توسط و درآمد قوانين

قـرون طـول در غربـي اروپـاي در تجـارت گسـترش براي سوم، طرف اجرايي هاي تضمين با همراه

و قضـايي دادخواهي .دهند نمي كاهش را مبادله هاي هزينه همواره آنها گرچه داشتند، اهميت وسطي

.باشد آن به كمك هم و تجارت مانع هم تواند مي گرايي قانون

محتـرم قراردادهـا كـه طـوري بـه دهنـد، مي افزايش را اطمينان و قطعيت نهادها كه مناطقي در

شـدن، متخصـص بـه بيشـتر افـراد گيرنـد، مـي قـرار حفاظـت مـورد هـا دارايـي و شوند مي شمرده

قابـل يعنـي [ 7دارد اختصاص ويژه مورد يك به آنها، از استفاده كه يبادوام هاي دارايي گذاري سرمايه

آن تسـهيم و دانـش انـدوختن و پيچيـده مبادالت انجام ،]نيست ها گذاري سرمايه ساير در بكارگيري

در .نيسـت كافي مالكيت، حقوق حفظ و قرارداد اجراي حال، اين با ).34 :1990 نورث،( دارند گرايش

1. Hostage

2. Williamson 3. Knack and Keefer 4. In Claude Menard and Mary M. Shirley (2005) Handbook of New Institutional Economics, Springer, Netherlands. 5. Third Party 6. Milgrom 7. Sunk Assets

171 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

بـراي درآمـد و فراقـت اوقـات سـواد، بهداشـتي، خـدمات يـا آمـوزش به ندانشهرو بيشتر كه جايي

كننـد مي كار كنوني نيافته توسعه كشورهاي اكثر در كه افرادي مانند - ندارند دسترسي گذاري سرمايه

بسـيار ميـزان به دانش شود، مي ايجاد تخصص كه جايي در .است غيرممكن تخصص به دستيابي -

هـاي شـبكه علمـي، قواعـد تـر، پيچيده هاي سازمان و نهادها ).1979 ،1هايك( گردد مي توزيع زيادي

نهادهـاي اين بدون .هستند نياز مورد مولد دانش تشكل و انسجام براي همواره ها دانشگاه و اي حرفه

در[ جامعـه اعضـاي سـاير كه دانش 2خارجي هاي صرفه دادن دست از دليل به دانش، كننده يكپارچه

خواهد پايين انساني، سرمايه در فردي گذاري سرمايه بازده آوردند، مي دست به ]جامانس وجود صورت

.بود

كنند مي حمايت افراد و مالكيت حقوق از كه نهادهايي

حـال، عـين در و بخشـد مـي سـرعت را مبـادالت گسـترش و توسـعه اقتصادي، و سياسي نظم

كـه آورد مـي پديـد قانونگـذاراني تدسـ در قدرت متمركزكردن براي را منافعي نيز تجارت گسترش

عنـوان بـه و شـد منجر رم امپراطوري سقوط به اروپا، در مستمر نزاع .كنند تضمين را نظم توانند مي

مراكـز شـهرها داشـت، وجـود نظـم كـه جـايي در اما كرد، مختل وسطي قرون در را تجارت مثال،

ناحيـه در يـا ايتاليـا مركز و شمال در كه آنچه مانند شدند، سياسي سريع تغييرات و تجارت گسترش

تـدريجي پيدايش به اقتصادي، بازده درآمدن نظم به ).2004 نورث،( افتاد اتفاق دهم قرن در 3الولند

بـا همراه سياسي واحدهاي اندازه افزايش .كرد كمك تر وسيع مناطق در نظم برقراري و ها ملت دولت

ها دولت كه شد درآمدي كاهش موجب و داد افزايش را جنگ هزينه نيز نظامي تكنولوژي در تغييرات

برگزيـدگان، از بيشـتر درآمـد ايجـاد بـراي حاكمـان هـاي تـالش ).منبع همان( داشتند نياز بقا براي

و دموكراتيـك نهادهـاي قـدرت كـه آمد پديد هايي مصالحه موارد، برخي در و كرد ايجاد تضادهايي

).1998 ،4روزنتال ،2004 نورث،( كرد كمك تر قوي مالي بازارهاي توسعه به و داد افزايش را مردمي

1. Hayek . 2. Externalities

در شمال غربي اروپـا كـه كشـورهاي هلنـد، بلژيـك و لوكزامبـورگ را اي ناحيه Low Countriesناحيه الولند . 3

.شود شامل مي

4. Rosenthal

نهادها و توسعه 172

تقويـت و حمايـت جوامـع در غالـب باورهـاي و هنجارهـا در تغييـرات طريق از ها دگرگوني اين

از مملـو دنيـايي كـردن سـاختارمند بـراي بشـر تعمـدي و آگاهانـه اقدامات حاصل نهادها .شدند مي

هماهنـگ و سـازگار دنيـا عملكـرد نحـوه دربـاره معـه جا غالب باورهاي نظام با و هستند نااطميناني

باورهـاي نظـام كـه آيـد مـي پديـد هنگـامي فقط نهادها در بادوام تغييرات ).2004 نورث،( باشند مي

بلكه شود، نمي نهادي تغييرات پيشبرد موجب باورها، در دگرگوني .كند تغيير آن با مطابق نيز بنيادين

تغييـر بـا مطـابق نيـز باورها تا دهد مي اجازه امر اين كه دانند مي وار را يادگيري فرايند باورها برخي

بـه توانستند كليسا آميز تعصب عقايد كه كند مي استدالل نورث مثال، عنوان به .شوند دگرگون نهادها

وسـطي قـرون طـول در غربـي اروپـاي در فني نوآوري و اقتصادي رشد از كه يابند تكامل اي شيوه

در فنـي پيشـرفت كنـد، خـدمت بشـر بـه بايـد طبيعـت كـه باره اين در كليسا اهديدگ .كنند حمايت

از حمايـت منظـور بـه را باورهـا پروتستانتيسـم، انقالب همچنين .كرد تقويت و حمايت را كشاورزي

.داد تغيير انگليس و هلند در اقتصادي توسعه و بيشتر فردي هاي آزادي

افـزايش شـان حقوق حفظ براي نخبگان تقاضاي نيز و جوامع ثروت شدن، تخصصي و تجارت با

حقـوق و 2فكـري مالكيـت ،1غيرمنقـول اموال از حفاظت و كنترل حق شامل حقوق، اين كه يابد مي

حكومـت، نقـش گسـترش برگزيـدگان نظم، ايجاد و حقوق اين حفظ براي مقابل، در .است شخصي

از اسـتفاده انحصـار دولت به و پذيرند مي را شهر اداره مخارج تأمين منظور به آن اخذ و ماليات وضع

كه جايي در ).66-65 :2001 ،3بتيس( كنند مي اعطا خصوصي هاي ارتش سالح خلع طريق از را فشار

تخصـص و مبادله مالكيت، حقوق و افراد از حفاظت نظم، برقراري قراردادها، از پشتيباني براي دولت

خواهـد محدود - رشد آن تبع به و - انساني و يفيزيك سرمايه در گذاري سرمايه است، ضعيف بسيار

مشـاهده آفريقـايي هاي دولت از برخي در توان مي را موضوع اين عيني هاي مثال حاضر، حال در .بود

ضعيف بسيار هستند، يكديگر رقيب كه ارتش رتبه عالي افسران كردن محدود و كنترل براي كه كرد

حقـوق حفظ براي كه دولتي :آيد مي پديد 4معضالتي ت،دول قدرت افزايش با همزمان .كنند مي عمل

قـدرت از نيـز آنهـا كـردن مطيع و مالكيت سلب براي است، قدرتمند كافي اندازه به افراد و مالكيت

1. Real Property 2. Intellectual Property 3. Bates 4. Dilemma

173 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

2معتبـري تعهد نتواند دولت اگر ).1993 ويتگنس، ،1989 ،1ويتگنس و نورث( باشد مي برخوردار كافي

در .يابـد مـي افزايش خطرات و ريسك كند، نمي سلب را برگزيدگان حقوق كه نمايد ارائه باره اين در

كـاهش گـذاري سـرمايه بـراي انگيـزه و اسـت بيشتر ريسك ميزان قوي، دولت در حتي حالت، اين

توانـايي در توجـه قابل هاي محدوديت برخي با همراه بايد آزاد، بازارهاي توسعه ...« بنابراين .يابد مي

انتخابش كه باشد كساني و خودش براي سود كسب منظور به اقتصادي انينقو دستكاري براي دولت

).808 :1989 ويتگنس، و نورث( »كردند

حفظ قراردادها، اجراي براي توانمندي هاي دولت كه هستند آنهايي كشورها، ترين پيشرفته اكنون

قدرت كردن محدود رايب اي يافته توسعه سازوكارهاي و دارند صلح و پايداري تأمين و مالكيت حقوق

مـذكور، كشـورهاي .هسـتند دارا را فدراليسـم يـا قضـاييه هـاي قوه و پارلماني استقالل مانند دولت،

افـراد ميـان در مبـادالت گسـترش تضـمين بـراي را همكـاري هنجارهاي و قراردادي سازوكارهاي

هاي دارايي و ها مهارت در گذاري سرمايه زياد رشد و رقيب نفع ذي هاي گروه ميان زني چانه غيربومي،

محـدود و مبادلـه هـاي هزينـه كاهش به نهادها اين .كردند طراحي ]انساني سرمايه مانند[ تخصصي

براي را فراواني هاي فرصت نتيجه، در كه كنند مي كمك فرد منحصربه نفع ذي هاي گروه تفوق كردن

جوامـع، اين در .نمايد مي تشويق را انساني سرمايه در گذاري سرمايه و كند مي ايجاد مصرف و اشتغال

تقويـت سـازند، مـي پـذير امكان را توسعه كه نهادهايي تقويت و ارتقا براي را ها انگيزه بازده، افزايش

نيروهـاي گاهي و خارجي آثار ها، انتخاب نشده بيني پيش نتايج« كه مواردي استثناي به البته كند، مي

)6().1990 نورث،( ندده مي تغيير را حركتي مسير ،»]خارجي[

مضـر نهادهايي كشورها بيشتر هستند، دارا را فوق سودمند نهادهاي كشورها، از كمي تعداد فقط

اقتصـادهاي بـه .نيسـت امروزي ثروت كننده تضمين گذشته، در اقتصادي موفقيت و دارند رشد براي

بعـدي، بخـش در .كنيـد جـه تو چين يا مصر مانند قديم، ثروتمند ظاهراً كشورهاي فعلي نيافته توسعه

نيـافتگي توسـعه چـرا كـه گردد تبيين موضوع اين شود مي تالش آنها در كه گردد مي بررسي ادبياتي

.است گسترده اينقدر

1. Weingast 2. Credibly.

نهادها و توسعه 174

كـه كننـد خلـق را هنجارهـايي و قوانين بودند قادر كشورها از كمي تعداد چرا -3

.شوند مي اجتماعي پيشرفت و رشد پيشبرد موجب

پديـد نيـافتگي توسعه براي قبول قابل هاي تبيين معرفي در را هايي پيشرفت جديد، نهادي اقتصاد

ادبيـات ادامه، در .ببالد خود به بخش رضايت كلي تبيين يك ارائه براي تواند نمي هنوز اما است، آورده

)7(.كنم مي تقسيم دسته چهار به را موضوع اين درباره گسترده

.اند برده ارث به مستعمرات حاكمان از را ضعيف نهادهاي هك كشورهايي :مستعمراتي ميراث -1

بـه بـود ممكن آنها مردم داشتند، باارزش منابع كه كشورهايي :استثماري مستعمراتي ميراث -2

را اسـتعمارگران بود، مناسب كشاورزي براي كه بودند هايي زمين از برخوردار يا شوند، كشيده بردگي

.كرد مي ترغيب مواهب اين از گيري بهره براي نهادهايي طراحي به

ميــان يــا مرزهــا وراي كمــي بســيار سياســي رقابــت كــه كشــورهايي :سياســي تعارضــات -3

در انبـوه، جمعيت حمايت به تا داشتند كمي انگيزه آنها، حاكمان كه طوري به داشتند، شان برگزيدگان

شـان شخصي منافع به ستيابيد منظور به رساني خدمت براي نهادهايي وقتي و شوند متوسل ها جنگ

.شدند مواجه كمي مخالفت با كردند، ايجاد

آزاد بازارهـاي بـا كـه انـد داشـته هنجارهـايي و باورهـا كـه كشورهايي - هنجارها و باورها -4

و تجـارت كه شدند مي نهادهايي ايجاد مانع و آوردند مي پديد را اعتمادي بي يا است داشته ناسازگاري

.كرد مي تشويق ار گذاري سرمايه

)8(.است شده اشاره فوق دسته چهار درباره مطالعات به خالصه طور به ،)1( جدول در

مستعمراتي ميراث

مسـتعمره شـوند، مـي ناميـده نيافته توسعه اكنون كه كشورهايي اكثر گذشته، سال 600 طول در

نهادهـاي كـه گيرنـد مـي نتيجـه سـريع نهـادي اقتصاددانان برخي ]موضوع اين به توجه با[ اند، بوده

در انـد، بوده مستعمره نيز ثروتمندتر كشورهاي برخي كه آنجايي از .هستند مستعمراتي ميراث ضعيف،

هـاي ويژگـي كـدام .باشـد مضر نهادي توسعه براي تواند نمي خود خودي به بودن، مستعمره اي دوره

شوند؟ نهادي موفقيت عدم موجب است ممكن مستعمراتي، ميراث

از بازتـابي كه اند كرده ايجاد را نهادهايي مستعمراتي، هاي قدرت كه كرد استدالل )1990( نورث

175 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

بوروكراسـي از برخوردار و بزرگ متمركز، اسپانيايي، مهاجران هاي حكومت .هستند خودشان وضعيت

كـه درحـالي كردنـد، غالـب التين آمريكاي بر را برتر زادگان نجيب مالكيت حقوق و بودند گرا مداخله

آنجايي از .آورد ارمغان به جديد دنياي در مستعمراتش براي محدود و غيرمتمركز حكومتي انگلستان،

داشـتند، قـرار دولـت قـدرت كـردن محدود براي بهتري موقعيت در كانادا و امريكا متحده اياالت كه

توانـد نمي تبيين اين اما .شدند صنعتي التين، امريكاي از تر سريع و كردند ايجاد تري رقابتي بازارهاي

آسـياي يـا كارائيـب دريـاي آفريقـا، كشورهاي به رساني نفع در انگلستان ميراث چرا كه دهد توضيح

فـوق، مسـتعمرات از بيشـتر بسـيار زمان طول در انگلستان، و اسپانيا چرا اينكه يا نبود موفق جنوبي

)9(.اند شده نزديك يكديگر به و همگرا

نهادها و توسعه 176

نيافته توسعه نهادهاي درباره شده ارائه هاي تبيين از اي خالصه ):1( جدول

اشكاالت نويسندگان خالصه ها تبيين

مستعمراتي ميراث

از را ضعيف نهادهاي كشورها

.برند مي ارث مستعمرات حاكمان )1990( نورث

حاكمان داراي كشورهاي

نتايج سان،يك مستعمراتي

.دارند متفاوتي

مدني، يا عرفي حقوق هاي ريشه

تأثير معاصر نهادهاي رب

.گذارد مي

الپورتا1 - دي - لوپز ،

سايالنس2شليفر ،

3ويشني و

4

ويشني4 )1997، 1998،

1999(

رشد بر اثري عرفي قوانين

.تاريخي هاي ناهنجاري .ندارند

اجرا در بسيار هاي تفاوت

ميراث از كشي بهره

مستعمراتي

باارزشي منابع كه كشورهايي

استعمارگران و مردم /دارند

از گيري بهره براي را هادهايين

.كردند طراحي منابع اين

آغلو آسم5جانسون ،

6 و

رابينسون7 )2001 a و b(

ميان هاي تفاوت از غفلت

عدم .استعماري هاي قدرت

.نهادها علي آثار آزمون

آفريقا؟

اوليه، شرايط و تعاملي نهادهاي

.است آورده پديد را مداوم نابرابري

انگرمن8سوكولوف و

9

)2002(

آمريكا شرايط از بهتر توصيف

آسيا يا آفريقا با مقايسه در

سياسي تضاد

بسيار سياسي رقابت كشورها

ميان يا مرزها وراي كمي،

حاكمان به اند؛ داشته برگزيدگان

نهادهايي تا است شده داده اجازه

منافع جهت در خدمت براي را

.كنند ايجاد شان شخصي

هربست ،)2001( بيتس10

)2000(

ناگنت11 )2002( رابينسون و

)2002(

تضادهاي يا مرزي تضادهاي

در عوامل تنها برگزيدگان

نبودند نهادي توسعه

موردي، خاص مباحث تعميم

.است دشوار

هنجارها و باورها

هنجارهاي و باورها كشورها

را اعتماد يا بازارها با ناسازگار

شوند مي مانع آنها كه دارند؛

و تجارت تشويق براي نهادهايي

.شوند ايجاد گذاري سرمايه

گريف )2004 ،1994( نورث

)1997( كيفر و ناك )1994(

كمي جاي .است دشوار ابطال

باقي اصالح براي را

.گذارد مي

1. La Porta

2. Lopez-de-Silanes 3. Shleifer 4. Vishny 5. Acemoglu 6. Johnson 7. Robinson 8. Engermann 9. Sokoloff 10. Herbst 11. Nugent

177 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

قـوانين سيستم ـ مستعمراتي ميراث از اي ويژه هاي جنبه كه كنند مي استدالل همكارانش و الپورتا

،1998 ،1997 سـايرين، و الپورتـا ( دارد كشـور يـك فعلي نهادهاي بر عميقي تأثير ـ مدني يا عرفي

انـد، بـرده ارث بـه انگلسـتان از را عرفـي قـوانين هاي سيستم كه كشورهايي آنها، اعتقاد به ).1999

حقـوق از حمايـت و قراردادهـا اجـراي دولت، قدرت كردن محدود در كه اند كرده ايجاد را نهادهايي

قـوانين هـاي ريشـه داراي كشـورهاي .اند كرده عمل بهتر خرد گذاران مايهسر حقوق ويژه به مالكيت،

مالكيـت، حقوق تهديد به بيشتر كه كردند ايجاد را هايي دولت ـ فرانسه مدني قوانين ويژه به - مدني

1لوين و بك )10(.داشتند تمايل خرد سهامداران از كمتر حمايت و نوآوري بردن بين از و انحصار ايجاد

مـالي هـاي نظـام بـا مـدني، قـوانين قـانوني هـاي ريشه كه كنند مي استدالل حاضر بكتا در 1لوين

.دارد بااليي همبستگي رشد با مالي، نظام توسعه و دارند همبستگي نيز نيافته توسعه

بـه تاريخ در اين، وجود با است، نكرده كشف را رشد بر حقوقي هاي ريشه مستقيم آثار كس هيچ

هـا، شـاخص از بسـياري در )11(.هسـتند دارا را ها مزيت برخي عرفي، وانينق كه است شده ادعا دروغ

امريكـا متحـده اياالت از تر يافته توسعه مالي نظر از اروپا، قاره كشورهاي ساير و فرانسه مدني قوانين

اسـتدالل حقـوقي هـاي ريشـه دربـاره مقابـل در ).2003 ،2زينگالس و راجان( اند بوده 1913 سال در

كننـد، مـي حمايـت هـا اقليـت مالكيـت حقـوق از 3مصـوب قوانين از بهتر عرفي، قوانين هك شود مي

مبادلـه و امنيت كميسيون آمريكا، متحده اياالت كه طوري به ]دهد نمي نشان را آن شواهد كه درحالي[

)SEC( رفي،ع قوانين قواعد كه است كرده ايجاد دليل اين به دقيقاً را كننده تنظيم ساختارهاي ساير و

ايـن در معمـايي همچنـين ).2002 ،4رو( بود كرده عمل ضعيف گذاران سرمايه از حمايت خصوص در

مشابه، حقوقي هاي سنت با كشورهاي در آنها اجراي و جاري تجاري قوانين وقتي كه دارد وجود باره

لقـي ت بااهميـت بسـيار اسـت، شـده وارد ديگر كشورهاي از كه حقوقي چطور هستند، متفاوت بسيار

كـه اسـتعمارگر هـاي قدرت ـ داستان اين در استعمارگران چرا و )2000 سايرين، و 5پيستور( شود مي

داخلـي منشـأ كـه حقـوقي بر هستند قادر ـ آورند مي ارمغان به شان مستعمرات براي را مدني قوانين

1. Beck and Levine 2. Rajan and Zingales 3. Cod Law 4. Roe 5. Pistor

نهادها و توسعه 178

مسـتعمرات از اريبسي در استعمارگران كه درحالي دهند، توسعه را خود كشور قانون و كنند غلبه دارد،

اين به ابتدا كه كنند مي پيشنهاد )2002( سايرين و 1بركويتز دهند؟ انجام را كار اين اند نتوانسته قبلي،

يا استعمار فتح، طريق از آيا است؟ شده اخذ ابتدا در قانوني سيستم يك چگونه كه شود توجه موضوع

بر بيشتري بسيار اثر قانوني، سيستم اوليه اخذ چگونگي آنها، اعتقاد به است؟ شده انجام كار اين تقليد

بريتانيـايي آلماني، فرانسوي، اساس بر را آن قانوني كاركرد نبايد و دارد آن امروزي كاركرد چگونگي

)12(.كنيم توجيه آن بودن اسكانديناوي يا

2استثماري مستعمراتي ميراث

.كننـد تبيـين بهتر را مستعمراتي اثمير عوامل، ساير افزودن با كنند مي تالش نويسندگان برخي

بـه كردنـد، تحميـل شان مستعمرات به اروپاييان كه نهادهايي انواع همكارانش، و اغلو آسم اعتقاد به

و داشـت بيشـتري جمعيـت كـه ثروتمندتر مناطق در .است داشته بستگي آنجا در موجود شرايط نوع

بـراي مسـاعدي وهـوايي آب شـرايط يـا كنند هاستفاد برده عنوان به مناطق آن مردم از توانستند مي

انـدونزي، يا هند مكزيك، مانند داشت، وجود معدن استخراج يا صنعت و كشت صورت به كشاورزي

و دادنـد انطبـاق منـاطق بـا را آنهـا و كردند خلق ظالمانه و تحميلي توليدي هاي روش استعمارگران

محـدود اي عده دست در سياسي قدرت تمركز« رمنظو به نيز را 3گيري باج و ماليات اخذ هاي سيستم

آسـم ( »كننـد استفاده جمعيتي هاي گروه ساير از منابع كشي بهره براي شان قدرت از تا كردند طراحي

نيـز هـا زمـين و بود پراكنده نسبتاً جمعيت آن در كه تر امن مناطق در ).a: 14 2001 سايرين، و آغلو

از بيشـتري تعـداد كنگ، هنگ يا كانادا آمريكا، شمالي اياالت مانند بود، مناسب كشاورزي براي كمتر

مشـاركت و مالكيـت حقـوق از كـه آورنـد ارمغـان به را سودمندي نهادهاي و شدند ساكن اروپاييان

قـرن در شدن صنعتي وقتي دهند، مي ادامه گونه اين را خود استدالل آنها .كرد مي حمايت تر گسترده

"استثماري نهادهاي" پيشين، ثروتمند اتمستعمر به شد، آغاز نوزدهم حقـوق فاقـد كه شد تحميل 4

و كردنـد مـي فـراهم كـارآفريني و فنـي هاي نوآوري براي را كمي هاي فرصت و بودند ايمن مالكيت

1. Berkowitz 2. Plus 3. Tribute 4. Extractive Institutions

179 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

را آنهـا تـر سريع رشد و شدن صنعتي كه شدند بهتري نهادهاي وارث بودند، فقير قبالً كه كشورهايي

)13(.نمود مي تسهيل

تبيين در كند، مي توصيف نورث كه استعماري هاي قدرت ميان در نهادي هاي موفقيت بين وتتفا

مقايسـه در بود ممكن آمريكا متحده اياالت آنها، داستان در .شود مي گرفته ناديده سايرين، و اغلو آسم

نويسـندگان همچنـين )14(.يافت مي توسعه مشابهي طور به شد، مي اسپانيا مستعمره اگر كه وضعيتي با

"كش بهره مستعمراتي نهادهاي" نتيجه عنوان به را نيافتگي توسعه مذكور، آنهـا امـا كنند، مي تبيين 1

.دهنـد نمـي قـرار بررسـي مـورد را مسـتعمراتي نهادهـاي و رشـد ميـان علي رابطه مستقيم، طور به

هـا قرن طول در كه ذيرپ آسيب جوامع نيز و "كش بهره مستعمراتي نهادهاي" درباره آنها براين، عالوه

توسـعه پـايين سـطح در مثال طور به آفريقايي، كشورهاي اكثر .كنند نمي صحبت اند، مانده باقي فقير

جمعيت تراكم طبيعي، مواهب از برخورداري در هايي تفاوت گرچه هستند، مشترك اقتصادي و نهادي

سـكونت از كـه خطرنـاكي هـاي ريبيما .دارد وجود مستعمراتي ميراث در تغييرات ساير و كم عموماً

كلـي وضـعيت خصـوص در همكـارانش و اغلـو آسـم كـه اسـت دليلـي كـرد، جلـوگيري اروپاييان

و آفريقـا از هـايي بخش ميان تفاوت دليل كه معتقدند آنها .كنند مي اشاره آن به آفريقا نيافتگي توسعه

هـاي بيمـاري كـم شـيوع انـد، هبـود سـاكن آن در اروپاييـان از بيشتري تعداد كه تر ايمن مستعمرات

هـاي نـرخ وجـود بـا امـا .كنيـا و آفريقـا جنـوب رودزيا، از اند عبارت مناطق اين است، بوده خطرناك

هنـد ماننـد منـاطقي در اروپايـان از زيادي تعداد خطرناك، هاي بيماري شيوع دليل به باال ومير مرگ

اكثـر يـا آمريكا متحده اياالت خوبي به كنيا همچنين ).2002 ،2سوكلوف و انگرمن( شدند ساكن غربي

برتـري نهادي ميراث ظاهراً آفريقا، جنوب و رودزيا اينكه با و است نكرده عمل شرقي آسياي مناطق

.است آمده پديد مناطق اين در اقتصادي ركود اخيراً ولي دارند،

كه كند مي نتبيي طبيعي مواهب عامل كه كنند مي استدالل همچنين )2002( انگرمن و سوكلوف

اسـتعماري قـدرت بـا ساكنيني كه دارد وجود كشورهايي كنوني نهادهاي در اي عمده هاي تفاوت چرا

و شـمال يـا جامائيكـا و آمريكا مثال، عنوان به توان مي باره اين در كه اند بوده ساكن آنها در يكسان

در مهـاجران كـه شـرايطي بـه وجـه ت با نهادها آنها، اعتقاد به .برد نام را آمريكا متحده اياالت جنوب

1. Extractive Colonial Institutions 2. Engerman and Sokoloff

نهادها و توسعه 180

يـا انـدازه و وهـوايي آب شرايط خاك، كه جايي در .هستند زا درون شدند، مي مواجه آن با ورود هنگام

را نهادهـايي بودنـد قـادر نخبگـان كـرد، مـي تشـويق را داري برده با كشاورزي بومي، جمعيت تراكم

زمـان طـول در نـابرابري از بـااليي درجه اومتد به و كند تضمين را آنها استيالي كه كنند ريزي پايه

از درصـد 60 آفريقـايي هـاي برده ـ داري برده بار زيان آثار ).2002 انگرمن، و سوكولوف( نمايد كمك

جديد دنياي به 18 قرن پايان تا 1500 هاي سال طول در كه شدند شامل را مردمي ميليون 6 از بيش

و انگـرمن .كرد كمك سياسي قدرت و انساني، سرمايه روت،ث در نابرابري تداوم به ـ كردند مهاجرت

و برابـري از اوليه شرايط كه يابند مي تكامل جايي در كه نهادهايي كنند مي تصريح )2002( سوكلوف

را مصـونيت كننـد، مـي تشـويق را مهاجرت كه شوند مي شامل را قواعدي كند، مي طرفداري همگني

دسترسـي و نماينـد مي تسهيل و ارزان را زمين مالكيت و كنند مي ترويج را امنيت دهند، مي گسترش

.دهند مي افزايش را ها بانك و مدارس به

خـارج از حاصـل تجربيات با ـ ظاهري طور به حداقل ـ انگرمن و سوكلوف تبيين رسد مي نظر به

تعمراتمسـ برخـي ماننـد جاهـايي در ويـژه بـه را تضـادها ايـن گيـرد، مـي قرار تضاد در آمريكا قاره

همچنـين .است چشمگيرتر درآمد نسبي برابري كه كرد مشاهده توان مي آسيا در پيشين نيافته توسعه

طبيعـي مواهـب كـه كرد مشاهده آفريقايي كشورهاي در را مشابه نهادي هاي موفقيت عدم توان مي

است ممكن ها لمثا اين .است تضاد در انگرمن و سوكلوف تبيين با نيز موضوع اين كه دارند گوناگون

فقـط وارداتي نهادهاي و محلي نهادهاي طبيعي، مواهب در ها تفاوت نتايج اما نباشند، صادق همواره

كـه شـود آشـكار بسـيار جزئيـات بـا تاريخي اطالعات از يكساني مقدار گردآوري طريق از تواند مي

اي منطقـه در حـداقل نها،آ مدل كاربردهاي .اند كرده گردآوري آمريكا قاره براي انگرمن و سوكولوف

.باشد آينده تحقيقات براي مهمي حوزه تواند مي ديگر

سياسي هاي تعارض

تعارضـات بلكـه نيسـت، ضـعيف نهادهاي مسئول استعمار، كه كنند مي استدالل محققان برخي

ايجاد را نهادهايي و كنند مصالحه يكديگر با غربي اروپاي در نخبگان شد موجب كمي بسيار سياسي

نياز ويژه، به .دهند شكست را خارجي دشمنان و دهند افزايش را عوايد شوند، برنده موافقين كه ايندنم

181 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

سـال در 1انگلسـتان بـزرگ انقالب وقوع به اي، منطقه هاي جنگ در جنگيدن براي عوايد افزايش به

بـراي آنهـا دمسـاع قول برابر در تا كردند مجبور را پادشاه نجبا، و تجار كه زماني كرد، كمك 1688

داشـت، نيـاز خـارجي هـاي جنگ در جنگيدن براي سلطنتي دستگاه كه جنگجوياني و سرمايه تأمين

دائمـي نقـش پادشـاه مثال، براي ).1989 ،2وينتگس و نورث( كند واگذار تجار و نجبا به را امتيازاتي

بيشـتر اسـتقالل و پـذيرفت - بـود وابسته پادشاه هوس و هوي به گذشته در كه - را پارلمان براي

.كرد قبول را فردي هاي آزادي برابر در سلطنتي خانواده مستبدانه خشونت منع و قضايي دستگاه براي

مـدرن تـاريخ در كشـور قلمرو از بيرون خارجي دشمنان با تعارض از شكل اين نبود بتيس، اعتقاد به

در آنهـا دولتـي نهادهـاي افتگيني توسعه مهم دليل آفريقايي، كشورهاي ويژه به فقير، كشورهاي اكثر

ملي، حاكميت ساخت از بخشي عنوان به كشور، مرزهاي تعيين براي جنگ جاي به .است حاضر حال

قـومي هـاي رقابـت يـا معـدني هـاي ثـروت داري، برده در وسيع تعارضات درگير آفريقايي كشورهاي

.اسـت شـده اضـافه انـداز چشم ناي در دولت ضعف نقاط به خارجي كمك اخيراً براين، عالوه .اند بوده

نهادهـاي تقويـت براي كمتري هاي انگيزه« با شدند، مستقل دوم جهاني جنگ از بعد كه كشورهايي

پـول گرفتن براي هايي راه جستجوي« به را آنها المللي، بين فضاي زيرا ،»بودند مواجه ليبرال سياسي

).83 :2001 بتيس،( كرد نمي ملزم »ولتد هاي هزينه ساير و دفاع براي آن پرداخت و شهروندان از

بود، فراوان بسيار آفريقا در زمين كه آنجايي از كند مي استدالل مشابهي طور به )2000( 3هربست

رو، ايـن از جنگيدنـد، نمي شان مرزهاي از دفاع منظور به شدن، مستعمره از پيش آفريقايي هاي دولت

نداشتند شان شهروندان به سياسي امتياز اعطاي يا وجوه تهيه منظور به كارآمدي هاي بوروكراسي آنها

بـراي واقعاً آفريقايي هاي دولت عوض، در )15(.كنند ترغيب 4جنگ در پيروزي براي تالش به را آنها تا

مسـتعمراتي، هـاي قـدرت آن، از پس .نشدند دردسر دچار شان دورافتاده مناطق بر شان كنترل تحكيم

اروپاييان از زيادي تعداد كه مناطقي در جز به دولتي، نهادهاي ايجاد براي آنها .كردند بدتر را وضعيت

را مخـالف قـومي هاي گروه كه آوردند وجود به را ملي مرزهاي آنها .كردند تالش كم داشتند، حضور

هـاي ارتش توانستند مي كه سكنه از خالي گسترده مناطق از را آنها كه كرد متمركز شهري مناطق در

1. England’s Glorious Revolution 2. Weingast 3. Herbst 4. War Effort

نهادها و توسعه 182

فـراهم داخلـي جنگ تداوم براي را صحنه شرايط، اين كه كرد مي جدا دهند، جاي خود در را مخالف

از ممانعـت طريـق از غربـي هـاي دولـت كـه كنـد مي استدالل هربست بتيس، شبيه بسيار .نمود مي

در آنها منافع خدمت در كه كردند كمك استقالل از پس آفريقا نهادهاي انحطاط به مرزي، هاي نزاع

.كردند پشتيباني حمايت با همراه حكمراني و رشوه دادن اي، منطقه تضعيف از و نبود سرد جنگ

بسياري علت بيماري، و داري برده كه دريافت وي :است مخالف ديدگاه اين با )2002( 1رابينسون

شـدن، مسـتعمره از پـيش آفريقـايي هـاي دولـت .است آفريقا نيافتگي توسعه به مربوط هاي تبيين از

كاالهـاي تـأمين بـراي تـا دهند سازمان شكار و ها برده به سريع حمله براي را خودشان نستندتوا مي

ايجـاد و بـزرگ هـاي گروه در شدن ساكن از را اروپاييان خطرناك، هاي بيماري كه حالي در عمومي،

).2002 رابينسون،( بود بيشتر مشاركت و كمتر كشي بهره آنها در كه داشت مي باز نهادهايي

بـه را حاكمـان نيافتـه، توسـعه كشـورهاي ساير يا آفريقا در اي منطقه تعارضات كه نيست وممعل

غربـي اروپـاي يافته توسعه هاي ملت در كه آنچه با مشابه نهادهايي ايجاد و شان قدرت كردن محدود

هاي گجن طريق از صرفاً انگلستان شكوهمند انقالب ويتگنس، و نورث اعتقاد به .كند وادار آمد، پديد

كه شد باارزش زماني ثروت، انباشت و آورد پديد را رقابت مسيحي، باورهاي .است نيامده پديد مرزي

پادشـاه ).2004 نـورث، ( شـد برخوردار بيشتري اهميت از رقابت و تجارت و كرد ظهور تجاري طبقه

در را قـدرت حصـار ان زيـرا كند، اعطا را امتيازاتي جنگ، هاي هزينه تأمين براي بود مجبور انگلستان

در مري و ويليام با زني چانه در آنكه از قبل بودند، كرده عزل را پادشاه بار، دو نخبگان :نداشت دست

مقيـد يـا محـدود دولـت گيـري شـكل الزم شـرط اي، منطقه تعارضات .برسند توافق به 1688 سال

در مرزي، هاي جنگ در كمتر ريدرگي ظاهراً نيستند، )مردم از نمايندگي به( باز دولت يا )ديكتاتوري(

مرزي هاي جنگ البته .است نگذاشته منفي تأثير آمريكا متحده اياالت يا سوئد در دموكراسي پيشرفت

طـي در نهـادي توسعه بر باري زيان آثار ها جنگ مثال، براي :نيستند سودمند نهادها براي همواره نيز

.اند داشته وسطي قرون در متمادي دوران

ميـان تعارض آنها كنند؛ مي تأكيد سياسي تعارضات از متفاوتي نوع بر )2002( رابينسون و ناگنت

و السالوادور از ثروتمندتر كاستاريكا، و كلمبيا آنها اعتقاد به .دانند مي نهادي توسعه محرك را نخبگان

1. Robinson

183 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

متفق مالكين اينكه تا بودند رقابت حال در تجار كاستاريكا، و كلمبيا در نخبگان زيرا هستند، گواتماال

بـراي معافيـت و مالكيـت حقـوق واگذاري كاستاريكا، و كلمبيا تاجر نخبگان .باشند كننده همكاري و

اعمال سياسي قدرت با كشمكش در آنها حمايت از برخورداري منظور به را پا خرده دار اجاره كشاورزان

قهـوه اقتصـاد هسـتند، مولـدتر قهـوه، شپرور در پا خرده دار اجاره كشاورزان كه آنجايي از .كردند مي

دشـوار آن دادن تعمـيم امـا است، كننده تهييج داستان اين )16(.بود كارآمدتر بسيار وكاستاريكا، كلمبيا

- نماينـد نمـي اعطا برنده پيمانان هم به را امتيازاتي يا كنند نمي رقابت هميشه تاجر نخبگان .باشد مي

اينكـه و ديگـر مكاني در زمينداران همكاري درباره نويسندگان هاي ينتبي و - بياوريد ياد رابه آفريقا

لزومـاً نخبگـان رقابـت .رسد مي نظر به خاص كامالً بودند، رقيب تجار محل، يك در برگزيدگان چرا

و گذاري سرمايه مانع كه پردازند مي طوالني هاي جنگ به اوقات برخي آنها :نيست سودمند رشد براي

.ددگر مي شدن تخصصي

هنجارها و باورها

برخـي چرا كه كند مي تبيين شود، مي ناميده فرهنگ كه آنچه يا عادات باورها، مطالعات، ساير در

از 1النـدس مثـال، عنوان به )17(.اند كرده ايجاد مناطق ساير با مقايسه در را بهتري نهادهاي كشورها

بـراي خـاص، طـور بـه پروتستانتيسم اصالحات و كلي طور به فرهنگ اهميت بر تأكيد در وبر ماكس

بـه نيـز نـورث شـد، مشـاهده كـه طور همان )18(.كند مي پيروي اروپا شمال در شدن صنعتي پيشبرد

هاي دگرگوني انواع و مردم يادگيري چگونگي بر مهم اثري عنوان به باورها نقش بر متفاوت، اي گونه

.دكن مي تأكيد گيرد، قرار پذيرش مورد تواند مي كه نهادي

مسيحيان فردگرايانه فرهنگي باورهاي تضاد طريق از باورها چگونه كه دهد مي نشان گريف آونر

نهـادي توسـعه بـر شد، اشاره آن به قبالً كه مغربي يهودي تجار گرايانه جمع فرهنگي باورهاي و ژنو

مشـاركت، يـه پا بـر هـا مغربي افقي اجتماعي ساختارهاي شد مشاهده كه طور همان )19(.گذارند مي اثر

"رسمي هاي آشنايي" و اجتماعي پيوندهاي حـال، ايـن بـا .بـود معامالت انجام در متفق تجار ميان 2

و قـوانين مكتـوب، قراردادهاي قرضه، اوراق آنجا، تجار و داشت عمودي اجتماعي ساختار يك 3جنوا

1. Landes 2. Formal Friendships 3 . Genoa

نهادها و توسعه 184

و مكتـوب اسـناد بـه ها مغربي .دادند توسعه تجار ميان معامالت از حمايت براي را دائمي هاي دادگاه

حقـوق از محروميـت و خوشـنامي دادن دست از ترس .نداشتند احتياج معامالت انجام براي ها دادگاه

موفقيـت عـدم نهايـت، در .كـرد مـي عمـل آنها گرايانه جمع نظام درون در نحو بهترين به اجتماعي،

شـبكه بـه را شـان تجـارت ها، دادگاه طريق از قوانين اجراي و رسمي قراردادهاي توسعه در ها مغربي

تجارت طريق از جنوا اهالي كه حالي در بود، مؤثر تجارت جمعي انجام آن در كه كرد محدود خودشان

)20(.شدند ثروتمند يافته توسعه و گسترده

مطالعات از برخي در .نيستند مضر بازار كننده حمايت نهادهاي توسعه براي ها شبكه يا هنجارها همه

بـا همكـاري بـه را مردم كه هنجارهايي است شده مشخص ،)2005( كيفر و ناك وسيله هب شده انجام

منـافع ندارند، يكديگر با ديگري رابطه نوع هر يا تجاري فاميلي، ارتباط كه كند مي تشويق كساني حتي

يايتاليـا در محلـي حكمرانـي كيفيـت كه كند مي استدالل )1993( 1پاتنام )21(.آورند مي پديد اقتصادي

از اي شـبكه يـا اجتمـاعي سـرمايه وي كـه اي مقولـه گردد، برمي آنها تاريخي توسعه گذشته به كنوني،

مشـكالت بر غلبه به به نتيجه در و كنند مي ترويج را ها غربيه بين اعتماد فرهنگ كه نامد مي ها انجمن

گونـاگون آثار ري،كشو بين هاي رگرسيون در اجتماعي سرمايه .نمايند مي كمك جمعي كنش به مربوط

غيرعضـو افـراد بر خارجي هاي هزينه تحميل با امر اين شايد اما است، داشته اعتماد بر اي تنيده درهم و

هـاي انجمـن كـه هند روستاهاي مثال، عنوان به .كنند مي اشاره آن به كيفر و ناك كه باشد شده ميسر

سـاير هزينـه بـا آب سـهميه افـزايش نظـور م به رسمي مقامات تطميع در دارند، اي يافته سازمان بسيار

).2005 كيفر، و ناك از نقل به 1988 ،2ويد( هستند ترموفق روستاها

عوامـل محصـول و دارند عميقي هاي ريشه مشابه، غيررسمي نهادهاي و باورها هنجارها، ظاهراً

اي جامعـه فرهنـگ اگـر .هسـتند زباني ناهمگني يا مذهب نژاد، تاريخ، مانند ناپذيري انعطاف و پايدار

كـه كننـد مـي اشـاره عامـل دو بـه )2005( كيفـر و نـاك كـرد؟ توان مي چه نباشد، منعطف و پذيرا

به مربوط مطالعات .تحصيل و درآمدي برابري :دهند مي افزايش را توسعه پيشبرد در مؤثر هنجارهاي

ايـن تبيـين بـه درآمـدي، برابـري و تحصـيالت باالي نسبتاً سطوح كه دهد مي نشان شرقي آسياي

رفـاه هـاي شـاخص و دارنـد تري سريع رشد شرقي، آسياي كشورهاي چرا كه كند مي كمك موضوع

1. Putnam

2. Wade

185 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

درست نورث نظر اگر .دارند بهتري وضعيت يافته، كمترتوسعه مناطق ساير با مقايسه در آنها اجتماعي

باورهـا تغييـر پـس د،كننـ مي فيلتر شود، مي حاصل افراد تجربيات از كه را اطالعاتي باورها كه باشد

كشــورهاي در كارآمــدتر مــدارس از برخــي .اســت دشــوار بســيار رســمي آمــوزش طريــق از صــرفاً

بـراي ( كننـد تحميل افراد به را جاري آميز تعصب عقايد كه اند يافته سازمان اي گونه به توسعه، درحال

و اسـير خودشـان ،عمومي هاي آموزش ).دهند مي آموزش را ديني تعصبات كه مذهبي مدارس مثال،

كـه كنـد مـي تعيـين نهادي فضاي همان را آنها ناكارايي يا كارايي و هستند نهادي فضاي سلطه در

پرادش يوتار ايالت در معلمان سوم يك معين، روز يك در مثال، براي .باشد آنها هادي رود، مي انتظار

حداقل از رساندند، اتمام به دشبنگال در را پنجم كالس كه آموزاني دانش درصد 70 بودند، غايب هند

ابتـدايي مدرسـه آمـوزان دانـش از درصـد 45 ،1994 سـال در و نبودند برخوردار نوشتن براي توانايي

سـواالت، درصـد 13 از كمتـر بـه رياضـي، يا زبان نهايي امتحان در تحصيل، سال 7 از پس تانزانيا،

توزيـع و تحصـيل چگونـه و وقـت چـه اينكـه ).112 :2004 جهاني، بانك( بودند داده صحيح جواب

پيشـبرد موجـب كـه كننـد مـي تعامـل يكديگر با هايي شيوه به ها فرهنگ و باورها تغيير براي درآمد،

.است نياز آينده در ديگري مطالعات انجام به و است نشده درك خوبي به شوند، مي توسعه

باال موارد همه

كننـد، مي حمايت غربي اروپاي در بازار درتمندق اقتصادهاي نيز و مالكيت حقوق از كه نهادهايي

محـرك ها جنگ و رقابت كه آمدند پديد آزمون و انطباق نامنظم و طوالني فرايند طي در و تدريج به

كـارايي، سوي به ارگانيك پيشرفت اين شايد ).1973 ،1توماس و نورث به ك .ر مثال، براي( بود آن

كمتـر كـه آوردند خود با را نهادهايي استعمارگران كه آنجايي از اما باشد، آمده پديد موارد بسياري در

و 2جنكـو ( شـد ايجاد هايي وقفه مذكور فرايند در داشتند، انطباق محيط و باورها محلي، هنجارهاي با

كشـورهاي در را كننـده حمايـت نهـادي محـيط كـه مناسبي شرايط است ممكن يا )2002 ديگران،

انجام به البته .باشد نيامده وجود به ديگر نقاط از بسياري در واقعاً است، هآورد پديد كنوني يافته توسعه

.است نياز كننده، تعيين عوامل آثار بندي طبقه براي بيشتري تحقيقات

1. Thomas 2. Djankov

نهادها و توسعه 186

نهـايي كننـده تعيين عوامل درباره گرچه .دارند شباهت يكديگر با وجه دو در ها تبيين كلي، طور به

پديده اين مستقيم داليل درباره بسياري ميزان به آنها اما دارد، جودو نظرهايي اختالف نهادي، توسعه

كردن محدود براي كافي سياسي رقابت )2 با همراه بيشتر برابري )1 :از اند عبارت كه دارند، نظر اتفاق

ثروتمنـد قدرتمند، حاكم گروه آن در كه استبدادي هاي رژيم .مالكيت سلب اعمال در حاكمان توانايي

در – گذشـته در بـود ممكـن گرفـت، مي بردگي به را كار نيروي يا كرد مي استثمار را فقرا د،مستب و

اقتصـادي موفقيت اساسي عامل كاري، معدن يا ها صنعت و كشت در كشاورزي سازماندهي كه زماني

و مضر شدن صنعتي و شدن تخصصي رقابت، براي آنها ظالمانه نهادهاي اما باشند، بوده موفق - بود

شـهروندان از حمايـت دنبـال به يا كردند مي زني چانه بايد حاكم برگزيدگان كه جايي .بودند نامناسب

آنهـا قـدرت كه كردند ايجاد ها زني چانه و مبادالت آن امنيت تأمين براي را نهادهايي بودند، معمولي

مقاومـت و ايستادگي براي حاكم منافع و پاداش اگر حالت، اين در .كرد محدود را مالكيت سلب براي

در .شـدند مـي پايـدار و خوداجرا نهادها بود، قبل حالت حفظ سود از بيشتر ها، محدوديت اين برابر در

بيشـتري ميـزان بـه را ثـروت شـرايط، كه جايي در ويژه به شد، مي تقويت گرايش اين موارد، برخي

تشـويق را انسـاني سـرمايه هتوسـع و كرد مي فراهم را تحصيالت به بيشتر دسترسي داد، مي افزايش

و بنـدي طبقـه بـراي بيشـتر تحقيقات انجام آورد؟ مي پديد را مناسب شرايط اين چيزي چه .نمود مي

حمـايتي هنجارهـاي و باورهـا تكامل و تاريخي حوادث دانش، طبيعي، مواهب عامل نقش تشخيص

.است نياز مورد

در بنيـادين نهادهـاي كه شود مي فرض د،ش مطرح باال در خالصه طور به كه تفاسيري از برخي در

گذشـته در عميقاً آن داليل كه دارند ضعيفي نهادهاي كشورها برخي .مانند مي پايدار قرن چندين طول

ممكن هنجارها گردد، مي باز ميالدي 1500 سال به مستعمراتي ميراث تاريخ كه درحالي :دارد ريشه آنها

نهادهاي اگر واقع، در .شود مي بدبيني موجب موضوع اين .ندباش داشته تري قديمي هاي ريشه حتي است

هربـرت و بتـيس كـه طـور همـان اگـر ويژه به شوند، مي ايجاد طوالني زماني دوره طي در نيافته توسعه

خـاص اي ناحيـه در ضـعيف نهادهـاي پيشـرفت و تحـرك مـانع معموالً خارجي هاي كمك گويند، مي

نابرابري وجود ظاهراً .دارد وجود يافتن توسعه منظور به كشورها براي شانسي چه اكنون پس شوند؟ مي

187 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

بـا بـين خوش افراد اما )1997 ،1پريچت( كند مي حمايت بدبيني اين از جهان اقتصادهاي ميان در پايدار

در فقـر و نـابرابري هسـتند معتقد هند، در كمتري حد تا و چين در سريع رشد درباره شواهدي به اشاره

سـريع دگرگـوني براين، عالوه )22().2002 ،2مارتين - آي - ساال( است كاهش حال در انجه مردم ميان

).20054 ،3مورل پيتر( است مؤثر اميدواري ايجاد در نيز گذار درحال اقتصادهاي در نهادها

دربـاره ما آگاهي گذشته، با مقايسه در اكنون شد، صحبت آنها درباره كه مطالعاتي انجام دليل به

در را نهـادي كيفيـت كننده تعيين عوامل كه مطالعاتي حال، اين با .است يافته افزايش افتگيني توسعه

نيـاز مـورد كشـورها توسـعه براي حاضر حال در كه خاصي نهادهاي درباره كنند، مي جستجو گذشته

رمـرو رشـد و نهادهـا به مربوط اي مقايسه مطالعات ادامه، در .دهند نمي ما به زيادي اطالعات است،

.شود مي

دارند؟ اهميت توسعه براي نهادها كدام -4

بـين در رشـد بررسـي بـه مربـوط هـاي رگرسـيون در نهادها مستمر اهميت و داري معني كشف

ايـن در كه افرادي از برخي هاي ديدگاه و شده اي گسترده ادبيات پيدايش موجب مختلف، كشورهاي

نيل در اساساً نهادها كه است شده مشخص دقيقاً اقع،و در .است كرده دگرگون را اند داشته ترديد باره

.هسـتند دار معنـي آمـاري لحـاظ به متغيرها از زيادي تعداد باره، اين در .هستند مؤثر پايدار توسعه به

اجراي و مالكيت حقوق از حمايت با توسعه، هاي شاخص كه دهد مي نشان مطالعات از يكي هاي يافته

نهادهايي و )مطالعه ده( دموكراسي و سياسي حقوق ،)مطالعه ده( مدني يها آزادي ،)مطالعه هفت( آن

كننـد مـي حمايـت همكـاري از كه - اجتماعي هاي تشكل و ها انجمن حدودي تا و مذهب اعتماد، -

دارنـد )مطالعـه 15( منفـي همبسـتگي سياسـي ثباتي بي با و معنادار مثبت همبستگي )مطالعه چهار(

را آنهايي و دادند قرار بررسي مورد را نهادي متغير چهارده )2001( 6تالبوت و رول .)23()2000 ،5آرون(

1. Pritchett 2. Sala-I-Martin 3. Peter Murrell 4 . In Claude Menard and Mary M. Shirley (2005) Handbook of New Institutional Economics,

Springer, Netherlands 5. Aron 6. Roll and Talbott

نهادها و توسعه 188

در و نموند حذف را كردند نمي كمك توسعه پيشبرد به و نبودند معنادار چندگانه هاي رگرسيون در كه

در سـرانه ملـي ناخـالص درآمـد سطوح تبيين در بااليي معناداري متغير، نه كه كردند كشف نهايت،

)24(.داشتند1999 تا 1995 هاي الس طول

بـه )25(.نيسـتند نهاد كننده، تبيين متغيرهاي از بسياري اوالً .دارند عمده مشكل چند مطالعات اين

حاصـل مالكيـت، حقوق واقع در است، آن نتيجه بلكه نيست، نهاد ايمن، مالكيت حقوق مثال، عنوان

دولت قدرت كه است قواعدي و ها دادگاه و نقواني تاريخي، سنن مذهبي، فرامين رفتاري، هنجارهاي

اجتمـاعي شـرايط عوامـل، سـاير )26().2000 شـرلي، و كيفـر ( كنند مي محدود را مالكيت سلب براي

شـامل را سـياه بـازار آثـار تـورم، مانند اقتصادي هاي سياست نتايج يا نژادي تفكيك مانند اقتصادي،

در نهادهــا بــراي مجــازي متغيرهــاي عنــوان بــه اغلــب هــا، سياســت و شــرايط ايــن )27(.شــوند مــي

مطـرح بـاره ايـن در را شـواهدي نـدرت بـه مطالعات اما شوند، مي تلقي كشوري بين هاي رگرسيون

مستقيم عوامل تا شوند گرفته نظر در مجازي متغير عنوان به بايد بيشتر مذكور متغيرهاي كه كنند مي

)28(.رشد كننده تعيين

نهـاد عنـوان بـه آميـز مناقشـه اي گونـه به توانستند مي كننده، تبيين متغيرهاي كه هنگامي حتي

و پيوسـته هـم بـه مجموعه حاصل اساساً نهادي متغير :شود مي مطرح ديگري معماهاي شوند، تعريف

قواعد مانند خاص نهادهاي از بسياري مدني، هاي آزادي متغير مثال، عنوان به .است عوامل از وسيعي

نيـز و جـرم مالكيـت، رأي، اسـتقالل اطالعـات، سـخنراني، هـا، انجمن ،1أير حق اعطاي بر حاكم

معمــوالً نهــادي، كيفيــت هــاي شــاخص .شــود مــي شــامل را مــدني گــرايش و اعتمــاد هنجارهــاي

براي دولت انگيزه و قواعد و اداري تشكيالت كارآمدي و اثربخشي قانوني، قواعد ذهني هاي مجموعه

گونـاگون نهادهـاي از اي مجموعـه حاصـل نيـز آنهـا كه شوند مي شامل را مالكيت حقوق از حمايت

.هستند مشخص

چـه كـه هسـتند بـاره ايـن در گيـري تصميم براي ضعيفي ابزارهاي كشوري، بين هاي رگرسيون

تركيبـي هـاي شـاخص فاقـد ما واقع، در :باشند مي ضروري كشور يك توسعه براي خاصي نهادهاي

خاص كشور يك هاي ويژگي با نهادها اين تعامل چگونگي درباره آگاهي يا پيچيده نهادهاي از خوب

1. Franchise

189 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

بـاره ايـن در مهـم تجربـي قواعـد برخـي بيانگر رشد، به مربوط هاي رگرسيون اين، وجود با .هستيم

را اقتصـادي رشد از وسيعي بخش گيرند، مي قرار گيري اندازه مورد كه نهادي متغيرهاي اوالً، .هستند

را همكاري و دهند مي افزايش را مدني هاي آزادي و سياسي رقابت كه هادهايين دوم، .كنند مي تبيين

.دارنـد معناداري و مثبت رابطه درآمد، ميزان و سرانه رشد هاي نرخ با آماري لحاظ به كنند، مي ترويج

طبق بر .دارد مطابقت خوبي به شد، مرور قبالً كه تاريخي مطالعات از برخي هاي يافته با موضوع اين

و همكاري هنجارهاي و سياسي رقابت بيشتر، برابري در كنوني، نهادهاي باالي كيفيت ها، يافته اين

.دارد ريشه دور اي گذشته در جويانه مشاركت

مطالعات ظاهراً كشوري، بين مطالعات در نهادها از خوب برآوردهاي يافتن در مشكالتي وجود با

1جاتينگ .باشند فرد منحصربه دارند گرايش موردي لعاتمطا اما .دارند محلي موقتي رويكرد موردي،

حـل ،)مـوردي مطالعـه 6( طبيعي منابع مديريت بر نهادها تأثير كه كند مي مرور را مطالعاتي )2003(

مطالعـات در نهادهـا گرچـه .دهنـد مي قرار بررسي مورد را )مورد 8( بازار توسعه و )مورد 3( تعارضات

مـورد دقيـق طـور بـه يـا نيسـتند شـفاف هميشـه آنها اما شوند، مي ريفتع تري دقيق طور به مقطعي،

نقشـي رسـوم و هنجارهـا كه است اين مذكور مطالعات در مشترك يافته .گيرند نمي قرار گيري اندازه

هنجارهـاي مثـال، بـراي .هسـتند محلـي شرايط مختص بسياري، ميزان به اما كنند، مي ايفا اساسي

كمـك ويتنام در قراردادها اجراي به شوند، مي پشتيباني و تقويت اجتماعي هاي مجازات با كه رفتاري

).2003 جاتينگ،( هستند ناتوان اوگاندا در زنان مرسوم حقوق از حمايت در اما كنند، مي

مهـم نهادهـا كـدام كننـد تعيـين تواننـد نمي محققان كه آنجايي از )2000( 2رودريك اعتقاد به

.است بهتر نهادهاي ايجاد چگونگي درباره محلي دانش تجهيز براي راه مؤثرترين دموكراسي هستند،

يافـت رشـد و دموكراسـي ميان مبهمي رابطه صرفاً ،دارد وجود باره اين در كه اي گسترده ادبيات در

طـور بـه مـوارد، برخـي در و كننـد مـي رشـد ها ديكتاتوري خوبي به حداقل ها دموكراسي )29(.شود مي

ايـن )30(.نماينـد نمـي عمـل آنها از فراتر متوسط، طور به اما كنند، مي عمل بهتر ارهب اين در معناداري

اشـكال بـه توانـد مـي 3مـردم آراي معـرف دموكراسـي كـه آيد پديد دليل اين به است ممكن ابهام

1. Jutting 2. Rodrik 3. Representative

نهادها و توسعه 190

جمهـوري رياسـت يـا پارلمـاني تأثير تحت دموكراسي عملكرد چگونگي باشد، داشته وجود گوناگوني

مشـخص كوچك يا بزرگ مناطق آيا دارد، وجود قانونگذاري مجلس دو يا يك اينكه است، آن بودن

احـزاب اينكـه شـود، اعطـا قـدرت )بيشـتر يا كم( نابرابر طور به ذينفع هاي گروه برخي به تا شوند مي

چيـز همه مالك برنده، يا شود مي گرفته نسبي قدرت طبق بر تصميمات دارد، ضعيفي يا قوي سياسي

ايـن سـنجش .اسـت طـوالني يـا كوتـاه جمهوري، رياست و مقننه قوه در نمايندگي مدت آيا و است

زمـاني بيشـتر گيـري، انـدازه .اسـت دشـوار كشوري بين هاي مقايسه بر تمركز طريق از ها پيچيدگي

در بيشـتر احتمـاالً موضوع اين كه نيستند 1اجتماعي واقعيات از بازتابي قوانين، كه شود مي تر پيچيده

.است صادق نيافته توسعه نهادهاي با هاييكشور

مـورد نـدرت بـه كـه گذارنـد مي تأثير دموكراسي كاركرد بر هايي شيوه با نيز غيررسمي نهادهاي

به .دارند گرايش 2مابي قيم به نوپا، هاي دموكراسي كه دريافت )2002( كيفر .است گرفته قرار مطالعه

و كنند مي عمل اربابان همانند سياستمداران عمومي، كاالهاي تأمين يا سياسي مسائل به توجه جاي

آنها .شوند انتخاب آنها سوي از دوباره تا كنند مي فراهم )دهندگان رأي( شان مشتريان براي را خدماتي

پايگـاه ايجـاد ( مشـتريان حمـايتي هاي بنيان كردن يكپارچه طريق از دولت، ضعيف عملكرد وجود با

و مردمـي نهادهـاي بـا مابي قيم زمان، طول در .كنند مي خودداري قدرت از گيري كناره از ،)اجتماعي

شـهرت بـه موقـت طـور به است ممكن كنوني، ماب قيم هاي دولت اما شود، مي جايگزين تر مشاركتي

.كنند وارد لطمه دموكراسي

تضـعيف نيـز را دموكراتيـك قواعـد مدنيت، خواستار ذهني هاي گرايش يا اعتماد فرهنگ فقدان

و سياسـتمداران بـر نظـارت در شـهروندان همكـاري مـانع توانـد مي اعتمادي بي و بدگماني .كند مي

از نگراني دليل به دهد، كاهش مخالفان به قدرت واگذاري به را حاكم حزب گرايش شود، ها بروكرات

داتتعهـ زيـرا گـردد، جلـوگيري اصالحات از و شود سوءاستفاده آنها قدرت از جديد، قواعد در اينكه

)228 :2000( 3باردهـان اعتقـاد به .نيست برخوردار اعتبار از ديدگان خسارت زيان جبران براي دولت،

بـر نيسـتند قـادر شـهروندانش كـه اسـت بـاال دموكراسي سطح با كشوري از ابتدايي مثال يك هند

1. Practice 2. Clientelism 3. Bardhan

191 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

طـور بـه كـه بخواهند دولت از و شوند متحد يكديگر با و كنند غلبه جمعي كنش به مربوط مشكالت

)31( .كند عمل كاراتري

در معمـوالً كـه اسـت كننـده حمايـت قـانوني نهادهـاي و هنجارهـا باورهـا، نيازمند دموكراسي

كـه اسـت نشـده حاصـل آگـاهي باره اين در خوبي به هنوز .ندارند وجود غيردموكراتيك كشورهاي

پـذيرش بـه فقيـر كشـورهاي تشـويق .آورد پديـد را سـودمند هـاي شـرط پيش اين توان مي چگونه

حقوق يا 1قانون حاكميت مانند مطلوب، هاي ويژگي ساير پذيرش به آنها تشويق اندازه به دموكراسي،

است ممكن فراگير، دموكراسي با كشوري در حتي براين، عالوه .است مؤثر و مفيد شان براي مالكيت،

ـ هاي سياست كه صورتي در فقط .باشد نداشته وجود رشد براي تضميني آگـاهي بـا تضـاد در ت،دول

.كنـد مـي كنتـرل را دولـت عملكـرد دموكراسـي باشـد، شـان رفـاه افزايش چگونگي درباره اكثريت

از امـا هسـتند، پسند عوام كه كنند اتخاذ را هايي سياست توانند مي مردم، آراي معرف هاي دموكراسي

كنند مخالفت باره اين در )تيمشارك( فراگير نهادهاي اينكه بدون باشند، مي بار مصيبت اقتصادي نظر

بـه كـه اسـت شـده تمام هزينه از كمتر برق، و آب هاي قيمت هند در مثال، براي )1998 ،2روزنتال(

آب( زنـدگي تسهيالت قطع فقرا، دسترسي تأمين يا دهي خدمات تداوم براي منابع بودن ناكافي دليل

بـا حتـي سوبسـيدها، اين كاهش براي سيسيا مخالفان تالش همچنين .دارد همراه به را ...)و برق و

.است نبوده آميز موفقيت تاكنون شوند، مي متحمل خدمات اين مكرر قطع از همه كه هايي زيان وجود

را نهادهـا انتخـاب اجـازه تواند مي كه نيست نهادي تنها مردم، مشاركت دهنده تجلي دموكراسي

اعتقـاد بـه )32(.باشـد داشـته را اثـر ايـن توانـد مـي نيز فدراليسم كند، مقيد و محدود را دولت و بدهد

و كنـد مـي اعمـال برگزيدگان بر را نظارت و كنترل سيستم چين، فدراليست نظام )1995( 3وينگست

آميزي موفقيت هاي نوآوري كه كند مي مهيا هايي استان براي را كنترل و نظارت سيستم اعمال امكان

است شده زيادي بودجه كسري موجب ]اوقات برخي[ نيست، سودمند هميشه فدراليسم .اند كرده توليد

و اسپيلر ،2000 وينگست، و كارگا( كرد معكوس يا كند را آرژانتين و مكزيك در رشد مثال، براي كه

نيـافتگي توسعه سوي به 19 قرن اواخر در يافته توسعه كشور يك از آرژانتين حركت ).2000 توماسي،

1. Rule of Law 2. Rosenthal .

3. Weingast

نهادها و توسعه 192

ژوان دولـت كـه فدراليسـتي نهادهاي .ودش مي داده نسبت آن فدرال نظام به حدي تا حاضر، حال در

سـواري سـوي بـه را هـا ايالـت كرد، ايجاد - بيستم قرن در آرژانتين كودتاچي جمهور رئيس– 1پرون

كنند تمركز اي فرقه منافع و مدت كوتاه بر سياستمداران شد موجب و داد سوق فدرال بودجه از مجاني

).2000 توماسي، و اسپيلر(

عامل نه اگر ـ كننده تعيين عوامل از يكي نهادها كه اند داده نشان كشوري بين رشد هاي رگرسيون

خـاص، مـوارد بررسـي در نهايـت در نيـز ]هـا رگرسـيون [ البتـه هسـتند، توسعه ـ كننده تعيين اصلي

يك با موارد برخي در -فدراليسم دموكراسي، - موفق نهادي هاي نوآوري نقش .نيستند بخش رضايت

تـوان مـي چگونه كه را سؤال اين نتيجه در و بوده متفاوت ديگر هاي زمينه پيش به نسبت زمينه پيش

.است كرده مواجه ابهام با كرد، تقويت را نهادي دگرگوني

دهند؟ تغيير را شان نهادهاي توانند مي توسعه درحال كشورهاي چگونه -5

گفتـه اينكـه جز به ندارد، وجود نهادي دگرگوني ارهدرب چنداني هاي ايده جديد، نهادي اقتصاد در

افتند، مي اتفاق حاشيه در پيوسته تغييرات، از زيادي مقدار نورث، اعتقاد به .است دشوار كاري شود مي

ثبـات، اين .كند تحميل را تغيير انقالبي، يا نيرو كه زماني مگر است، باثبات نوعاً نهادي چارچوب اما

طراحـي را نهادهـا و كننـد مـي سياسـتگذاري كـه كساني واقع، در ـ است رمسي به وابستگي حاصل

ممكـن كـه تغييراتي برابر در و هستند برخوردار مزايايي از اند، كرده ايجاد كه چارچوبي در نمايند، مي

تغييـر، برابر در مؤثر مقاومت بدون حتي .كنند مي مقاومت كند، سلب آنها از را مالكيت يا قدرت است

توسـعه و تكامـل را شـان رسـمي نهادهاي با هماهنگ و موافق باورهاي و ها شبكه هنجارها، جوامع

نهادهاي ).1990نورث،( كنند مي مقاومت چشمگير تغييرات برابر در شرايط، از بسياري در كه دهند مي

در جـز بـه - اما كنند، تغيير هايي بحران يا تهاجم انقالب، بروز با ناگهاني طور به است ممكن رسمي

مهاجمـان يافـت، پايـان انقـالب اينكه از پس - شوند مي دگرگون نيز هنجارها و باورها كه مواردي

و باورها در تغييرات .گردد برمي قبل حالت به جديد، فعلي وضعيت كرد، فروكش بحران يا شدند خارج

ممكن ارتباطات و تحقيق آموزش، گرچه است، تدريجي يادگيري دوره يك نيازمند معموالً هنجارها،

1. Juan Peron

193 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

.كند تسريع را انطباق است، نگرفته قرار مطالعه مورد كامالً كه هايي شيوه با است

بـا چـرا كه كند مي تبيين هنجارها و باورها 1پيوستگي هم به و شديد نزديكي و مسير به وابستگي

غلبـه نيـافتگي توسعه بر سادگي به توان نمي اند، بوده موفق كشورها ساير در كه نهادهايي كردن وارد

اساسـي قانون التين، آمريكاي كشورهاي .دارد وجود شكست از فراواني هاي نمونه باره، اين در .كرد

يـا اروپـا ورشكستگي قوانين و تجاري هاي دستورالعمل گذار، درحال كشورهاي كردند، كپي را آمريكا

را فرانسـه بوروكراتيك و آموزشي نظام آفريقا، در فرانسه مستعمرات گذشته در كردند، تقليد را امريكا

.آمد دست به اي كننده مأيوس عموماً و متفاوت بسيار نتايج موارد، اين همه در و – پذيرفتند

آنهـا كـه اسـت چيزي نيازمند خرد، نهادي اصالحات در موفقيت )1994( اسپيلر و لوي اعتقاد به

"تطابق شايستگي" هنجارها شامل كه - كشور تر ردهگست كالن نهادي محيط و ويژه نوآوري ميان 2

)33( .نامند مي - است باورها و نهادهـاي بـه كـه نيسـت انطبـاقي نهـادي، نوآوري "شايسته انطباق"

نهادهـاي از دور بـه و مجـزا بايـد اسـت، ممكـن كه جايي تا و باشد وابسته نهادي فقدان يا ضعيف

توانـايي بـر كنترل مانند ضروري، حمايتي نهادهاي فاقد كه كشوري در آنها، اعتقاد به .باشد منحرف

كـه اسـت مسـتقل قضـائيه قوه و قوي، بوروكراتيك قواعد و ها قابليت قوانين، تغيير منظور به دولت

پيچيـده قواعد مانند وارداتي نهاد كند، وادار قراردادي هاي مسئوليت و وظايف انجام به را دولت بتواند

.نيست مطلوبي انطباق ،3شده خصوصي عمومي خدمات به مربوط مقررات ايجاد و تنظيم براي

هـايي نمونـه چين، در روستا و شهر اقتصادي مؤسسات و "بازار كننده حفاظت و حامي فدراليسم"

بـه چـين، فدرال نظام ).2002 جانكو، ،2005 مورل، ،1995 ويتگنس،( هستند شايسته هاي انطباق از

كننـد، آزمون را مختلف اقتصادي قواعد يكديگر، با رقابت در تا داد اجازه محلي هاي دولت و ها ايالت

و شـهرها از برخـي ).1995 ويتگنس،( نشود مواجه چالش با كمونيست حزب تسلط اينكه بر مشروط

مؤسسـات اداره بـه را خصوصـي گـذاران سـرمايه كـه گرفتنـد قـرار آزمون مورد قواعدي با روستاها

هـاي چيني ويژه به - گذاران سرمايه اين به غيررسمي و رسمي قواعد .كرد مي تشويق دولتي اقتصادي

قبـال در داد مـي اجـازه - داشـتند خويشـاوندي روابـط محلـي، مردم و حاكمان با كه كشور از خارج

1. Stickiness 2. Goodness of Fit 3. Privatized Utility

نهادها و توسعه 194

كاركنـان، بـر بودنـد، هـا شـركت آن "صـاحب " كـه محلي دولت به مشخص و منظم هاي پرداخت

انگيـزه داري، سـرمايه نظام به و باشند داشته يتوجه قابل كنترل اقتصادي مؤسسات بقاي و مديريت

).2000 شرلي، و كيفر( داد مي را سوسياليستي رسمي نظام درون در شكوفايي و رشد

ضعيفي بسيار هاي جايگزين آنها .دارند نيز هايي زيان اما باشند، مطلوب است ممكن ها انطباق اين

مالكيـت تحت روستايي و شهري اقتصادي اتمؤسس .هستند كارآمدتر مالي و قانوني هاي نظام براي

ميـزان بـه نيـز انحـراف و فساد اما هستند، بازارها محرك شوند، مي اداره خصوصي طور به كه دولت

از وسيعي هاي بخش نيز نمايند مي حمايت فدراليسم از كه چيني بازارهاي دارد، وجود آنها در بسياري

.كنند مي رها ماندگي عقب در را كشور

"پذيري درمان معيار" با يافته، انطباق خوبي به هادن يك معيـار ايـن :اسـت سـازگار ويليامسون 1

شـيوه هـيچ معيني، انتظاري خاص منافع فرض با كه كند مي اشاره سازماني موجود شيوه يك به ...«

ــاتي ــر عملي ــوان را جــايگزيني 2برت ــه نت ــا ).12 :2002 ويليامســون،( »...گرفــت كــار ب ــار در ام معي

وضـعيت توانـد مـي ريسـك، قبـول يـا ريسك كند، مي اشاره ويليامسون كه طور همان پذيري، ماندر

اوليـه شـرايط بـه نسـبت توانـد مي اصالحات ).منبع همان( دهد قرار تهديد مورد شدت به را موجود

بيدستيا امكان كه درحالي كند، ناكارآمدي نهادهاي به مقيد و محصور را كشور كه شود انجام گونه آن

ظاهراً انطباق يك درباره توان مي چگونه .است داشته وجود كشور آن براي برتر و كاراتر بهبودهاي به

يـا رقيـب كشورهاي برخي وضعيت يا موجود وضعيت ما، اي مقايسه عملي معيار كرد؟ قضاوت خوب

طـور بـه .تنيسـ غربي حقوقي نظام و مالي تأمين مالكيت، حقوق نظام يافته، توسعه كامالً كشورهاي

كه نماييم توجه و كنيم ارزيابي نهادي تغيير فرايند از بخشي عنوان به را شايسته انطباق بايد آل، ايده

اجتمـاعي توسـعه و كـارا بـازار اقتصـاد حـامي نهادهـاي گيـري شـكل جهت در نهادي تغييرات اين

.است دشوار استثنايي طور به كار اين انجام )34(.باشد بهبوديافته

نهـادي تغييـرات بنـابراين و باورهـا و هنجارهـا تغييـر در مهمي نقش يادگيري نورث، قاداعت به

البتـه كنند، ايفا قدرتمندي نقش توانند مي جديد هاي ايده و آموزش ).2004 ،نورث( دارد كننده حمايت

.گذاشـتند غربـي اروپـاي در روشـنفكران كـه اثـري هماننـد باشـد، آنها پذيراي محيط كه هنگامي

1. Remediableness Criterion 2. Superior Feasible

195 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

در كـه متخصـص اقتصاددان از منتقد گروهي ظهور مثالً :دارد وجود باره اين در جديدتري هاي لمثا

آمريكـاي در سـاختاري هـاي دگرگـوني در كـه برجسته محققان از گروهي و كنند مي كار ها دانشگاه

در هـا چينـي از تعـدادي تحصـيل و )2000 كوربـو، ( كردنـد ايفا مهمي نقش شيلي در ويژه به التين،

دارند وجود كشورهايي اما .داشت مهمي اثر آنجا، در اصالحات طراحي بر كشور، از خارج هاي دانشگاه

خـوبي بـه هنـوز آنجـا در آموزشـي اصـالحات و باورها يادگيري، دانش، ميان ارتباط كه )هند شايد(

.است نشده مشخص

از كمي تعداد .دارد ودوج عميقي شكاف نهادي، هاي دگرگوني خاص هاي گونه به مربوط ادبيات در

قـرار بررسـي مـورد را واقعي نهادي هاي دگرگوني پيچيده و نابسامان جزئيات كنند مي تالش مطالعات

هـاي مـدل از بسـياري در حتي نهادها كه زماني از جديد، نهادي اقتصاد چگونه اينكه به توجه با .دهند

هاي آژانس .نيست آور تعجب مذكور افشك وجود است، يافته توسعه سرعت به نداشتند، حضوري توسعه

تغييـر خـارجي هـاي مشاوره و ها سرمايه طريق از توانند مي نهادها كه فرض اين با خارجي، كننده كمك

).2003 ،2002 جهاني، بانك به( شدند عمل وارد شكاف اين كردن پر براي كنند،

بخشند؟ بهبود را نهادي توسعه توانند مي ها خارجي آيا -6

و تهـاجم يـا ها انقالب تحريك با معموالً را عميق هاي ريشه داراي نهادهاي توانند مي ها خارجي

1ناپلئون مثال، عنوان به )35(.دهند تغيير قدرتمند محلي اصالحگران با همكاري طريق از اوقات گاهي

كوتـاه نسـبتاً زمـاني دوره در اروپـا نهادهـاي سـاير و سالمت آموزش، قانون، در را بادوامي تغييرات

و روشنفكران از برخي .كند تبيين را ناپلئون پايدار آثار تواند نمي تنهايي به فشار .آورد پديد حاكميتش

به كه روشنفكران القائات و داخلي نهادهاي از نارضايتي .كردند استقبال ناپلئون هاي نوآوري از تجار،

مـؤثر بـاره ايـن در همگـي فرانسـه، انقالب ميراث و نگريستند مي پيشرفت عنوان به اصالحات اين

قدرتمنـدي نخبگـان آنجـا در كـه كشورهايي در باداوم نهادي تغييرات ايجاد در نيز ها خارجي .بودند

كردند، مي استقبال خارجي هاي ايده از تركيه در 3آتاتورك كمال مصطفي يا روسيه در 2كبير پطر مانند

1. Napoleon 2. Tsar Peter 3. Mustafa Kamal Attaturk

نهادها و توسعه 196

اين بر كم بسيار خاص، كشوري در قدرتمند محلي يحام يك غياب در حال، اين با .بودند مؤثر بسيار

دار ريشـه نهادهاي در را بادوامي هاي پيشرفت تنهايي، به ها توصيه يا ها كمك كه شود مي تأكيد نكته

اسـت ممكن ها كمك كه كنند مي اشاره قديمي باور اين به ناظران برخي .است آورده پديد كشور آن

ايـن غير در است ممكن كه محلي نخبگان قدرت تداوم و حفظ و سياسي رقابت بروز از جلوگيري با

.كنند كند را نهادي تغييرات روند حتي شوند، بركنار صورت

بـا كـه اصـالحاتي پايداري به توان مي واقعاً همكاري، از كردن خالي شانه و طلبي رانت ترويج با

بوكانان،( نامد مي 2سامري معماي را مسأله اين 1بوكانان .زد لطمه اند، شده طراحي ها حمايت به توجه

پاسـخ موضـوع اين به بسيار تالش با ذينفع افراد و كنند فراهم را هايي حمايت ها سامري اگر ).1977

بـدون را هـايي كمك بتوانند ذينفع، افراد اگر اما .بود خواهد باال ها سامري براي بازدهي ميزان دهند،

كشور، يك نهادي چارچوب چه هر .است باال نفع ذي افراد يبرا بازدهي كنند، دريافت تالش افزايش

كه هنگامي« .شود اجرا تر ضعيف كشور آن در بازي قوانين هك دارد وجود احتمال اين باشد، تر ضعيف

كسـب بـراي طلبـي فرصـت بـه اصوالً كه شود مي اداره مقاماتي طريق از كمك كننده دريافت كشور

كننـد، مهـار را هـا انگيـزه ايـن كـه دارنـد وجـود اندكي ادهاينه و هستند عالقمند خصوصي منافع

:2002 سـايرين، و استروم( »است توجه قابل و اساسي بسيار 3اخالقي مخاطرات به مربوط مشكالت

اسـت، نهـادي دگرگوني هدف، كه شود مي تشديد وقتي اخالقي مخاطرات به مربوط مشكالت ).11

موجـب و ندارنـد تـوجهي قابـل نتـايج دهنـد، مي قرار توجه ردمو را نهادي تغيير كه هايي پروژه زيرا

).17 :2002 سايرين، و 4مارتينز( شوند مي »سقم و صحت بررسي دشواري و بيشتر پراكندگي«

از ليسـتي يعني :كنند اصالح مشروط صورت به را نهادها كنند مي تالش شده حمايت هاي پروژه

امـا .كننـد اعمال را آنها بايد وجوه، كردن خرج از قبل كشورها كه كنند مي تهيه را مشخص تغييرات

طور همان .نيست هماهنگ خوبي به دانيم، مي نهادي دگرگوني درباره آنچه با ]ها كمك[ بودن شرطي

و طـوالني فراينـد نتيجه در معموالً نهادها كه كند مي استدالل جديد نهادي اقتصاد شد، مشاهده كه

1. Buchanan

2 .Samaritan's dilemma : جيمـز تضعيف كند كه كار و تالش را براي آنها تواند انگيزه ميبه افراد اعطاي كمك

. كند با عنوان معماي سامري ياد مي ،بوكانان از اين موضوع3. Moral Hazard 4. Martens

197 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

نظـام كـه شوند مي حمايت صورتي در فقط كه تغييراتي كنند، مي تغيير تطابق و رقابت دردناك اغلب

تغييـرات بـه دهنـد مي ترجيح اغلب حاكم برگزيدگان .كنند تغيير نحو همان به نيز هنجارها و باورها

ماننـد 1جاافتاده و ديرينه اساسي قواعد در دگرگوني ايجاد بدون آنها كه طوري به بزنند، دست صوري

اين كه - يابند دست وجوه به بتوانند هستند، پرهزينه سياسي نظر از كه دار ريشه رهايباو و هنجارها

.است سامري معماي همان

و باورهـا تغييـر بـراي ضـعيفي ابـزار اسـت، يافتـه ساختار اكنون كه اي گونه به حمايت و كمك

مثـال، نـوان ع بـه .شـوند مـي محسـوب نهادهـا از بسياري بنيان كه باشد مي داري ريشه هنجارهاي

و حقـوق معلـم، انتخـاب بـر نـاظر قواعـد آموزشـي، برنامـه انتخـاب بـه آموزش، در پايدار پيشرفت

بسـتگي قبيـل ايـن از مـواردي و )دختران مثال براي( تعليم درباره هنجارهايي و باورها پاسخگويي،

و دنبـو مشـروط دليـل بـه محـدود، فرهنگـي نظـر از و حسـاس سياسي لحاظ به عناصر اين .دارد

سـاخت بـراي مـالي تـأمين بـه مربوط هاي انگيزه يا مركزي حكومت ادارات به معطوف هاي توصيه

.كنند نمي تغيير احتماالً فني، هاي كمك يا درسي هاي كتاب خريد مدارس،

اسـت شـده موجـب كمـك، كننـدگان دريافـت از بسـياري كننده مأيوس عملكرد زمان، طول در

نهادهـا اهميـت بـر اخير هاي گزارش از تعدادي .ببرند پي نهادها ميتاه به كننده حمايت هاي آژانس

)36(.انـد نبوده موفق خارجي حمايت براي نهادها هاي داللت جدي بررسي و تفكر در اما اند، كرده تأكيد

كـرده تعريـف دوبـاره پـذير، انعطاف اي گونه به را نهادها جهاني، توسعه هاي گزارش در جهاني بانك

نيـز را بهـره هـاي نـرخ مانند هايي سياست و ها سازمان غيررسمي، و رسمي قواعد بر هعالو كه است

يا بازارها بر نهادها اثر كه شود مي تالش بيهوده تعاريف اين در ).2002 جهاني، بانك( شود مي شامل

بـه همچنـين آنهـا .گيـرد قـرار گيـري انـدازه مـورد هـا سازمان و نهادها ميان تعامالت يا ها سياست

بـدون را نهـادي اصالح همانند اصالحي فعاليت هر عمالً، تا دهند مي اجازه كننده حمايت هاي آژانس

.كنند توصيف رويكردشان در بنيادين تغييري

تـوان مي و هستند پذير انعطاف نهادها كه كنند مي فرض معموالً خارجي، كننده كمك هاي انجمن

در حـداكثر يـا اسـت توسعه پروژه يك عمر مدت طول كه سال 5 تا 3 طول در هايي كمك طريق از

1. Deep-Seated

نهادها و توسعه 198

ايـن ديگـر فرضـيه .داد تغييـر را نهادها است، پروژه چندين عمر زمان مدت كه سال 20 تا 15 طول

اجـراي بـه هـا دولـت ترغيـب و نهـادي هـاي دگرگوني نيازمند ها، خارجي خوب نيات درك كه است

اسـتدالل شـد، توصـيف بـاال در كه جديد ادينه اقتصاد ادبيات در .است آنها از حمايت و اصالحات

چارچوب از فراتر زماني طول در حتي نهادي تغييرات بيشتر )1 :هستند اشتباه فروض اين كه شود مي

در تغييـر نيازمنـد نهـادي دگرگـوني )2 دهـد، مي روي كننده حمايت هاي پروژه از اي مجموعه زماني

)3 گـردد، خريـداري يـا شـود انجـام زور بـا خارجي ادافر طريق از آساني به تواند نمي كه باورهاست

كامالً كارهاي حاصل اوقات برخي و شود مي طراحي بومي افراد طريق از آميز، موفقيت نهادي انطباق

در )4 و كننـد مـي ستايش كننده كمك هاي انجمن كه است مطلوبي اعمال يا مرسوم عقايد با متضاد

پديد ناخوشايندي هاي انگيزه تواند مي كمك اعطاي ننده،ك حمايت نهادي چارچوب يك فقدان صورت

.هستند اصالح - دهنده سازمان نه - مخالف كه شود حاكماني از حمايت موجب و آورد

است؟ چگونه آينده -7

انـدكي تعداد چرا :است نداده پاسخ كردم، مطرح ابتدا در كه سؤالي چهار به جديد، نهادي اقتصاد

و رشـد بـه دسـتيابي موجـب كـه هسـتند هنجارهـايي و قواعد از حمايت و خلق به قادر كشورها از

يابنـد؟ توسـعه كشورها تا كنند عمل كارا و مؤثر طور به بايد نهادها كدام ؟شوند مي اجتماعي پيشرفت

افـراد آيـا يابنـد؟ دست باال يياكار و خوب عملكرد با نهادهايي به توانند مي ترفقير يكشورها چگونه

نـامطلوب هـاي تبيين برخي تاريخي، هاي تحليل در بخشند؟ بهبود را ينهاد توسعه انندتو مي خارجي

اينجا در واقع، در نيست، بخش رضايت كامالً تنهايي به ها استدالل از كدام هيچ اما است، شده مطرح

كشـوري، بين مطالعات .هستيم روبرو اساسي عملي تضادهاي برخي با و دارد وجود آشكار هاي شكاف

آورنـد، مـي وجود به را سازگار تنظيمات برخي و دهند مي قرار غالب هاي مدل در را نهادي تغيرهايم

)37(.باشـند متعـدد و متنـوع بسـيار تواننـد مـي آنها كه است جزئي هاي تحليل و تجزيه در مشكل اما

تحقيقـات نجـام ا بـه اما داريم، زيادي آگاهي غربي اروپاي در يافته توسعه نهادهاي درباره كه درحالي

در تغييـر داليـل دربـاره تحقيقاتي كه است نياز سوم جهان كشورهاي در نهادي توسعه درباره بيشتر

.است آميز موفقيت نهادي اصالحات بنيان واقع در كه شود مي شامل را باورها و هنجارها

نسـل پيـدايش دنبـال بـه دهـيم؟ انجـام مان درك در شكاف كردن پر براي توانيم مي كاري چه

199 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

همـراه تفصـيلي بسـيار اطالعاتي هاي بانك با اي، فزاينده طور به كه كشوري بين مطالعات از جديدي

پديـد خاصـي رفتار بر مشخص نهادهاي تأثيرگذاري چگونگي درباره مان درك در هايي پيشرفت بود،

تضـمين بـراي هـا دولـت تصـميم چگونـه كه است باره اين در كيفر مطالعه خوب، نمونه .است آمده

ها بازرسي و رقابتي انتخابات نزديكي دهندگان، رأي اطالعات طريق از ،1مالي بحران زمان در ها بانك

هنوز ها، تحليل اين در نهادي متغيرهاي ).2001 كيفر،( شود مي تعيين دولت بر حاكم قيود و كنترل يا

)38(.هستند تر پيچيده بسيار و تركيبي

از آماري هاي تحليل اكنون .كنيم پر 2گازانبري حركت يك با را مان درك در شكاف كه توانيم مي

موردي آمارهاي از حركت نيازمند موردي مطالعات كنند، مي حركت خاص موارد به ها، سرجمع و كل

در يعنـي - باشـند تحليلـي هـاي روايـت نـوع از موردي مطالعات كه هنگامي .هستند اي مقايسه به

و باورهـا هنجارهـا، تاريخي، بستر نيز و كنند مي آزمون شناختي روش دقت با را فرضيات كه مواردي

ابزارهاي توانند مي - نمايند مي توصيف را نهادي مجموعه جزئي اختالفات همه و نهادي هاي انطباق

در - اي مقايسـه تحليلـي هـاي شـرح ).1999 سـايرين، و بتيس به ك .ر( شوند محسوب قدرتمندي

اسـتفاده تـر بـزرگ نمونه يك بررسي براي مشتركي مفهومي چارچوب و شناسي روش از كه مواردي

گرچه .كنيم مشخص و شناسايي بيشتري اطمينان درجه با را قواعد كه سازد مي قادر را ما - كنند مي

شـرلي، ؛3،1990اسـتروم ( اسـت داشته وجود باره اين در هايي نمونه و است وحشتناك ظاهراً كار اين

:كنـد مـي استفاده موردي مطالعه شش تحليل براي اي مقايسه رويكرد يك از )2002( شرلي ).2002

انـواع در مشابهي هاي موقعيت در كه افرادي براي گيرد، مي كار به را يكساني مفهومي چارچوب وي

بـا را يكسـاني متغيرهـاي .كنـد مـي اسـتفاده يكسـاني نامـه پرسش از هستند، ها سازمان از يكساني

و رفـاه گيـري انـدازه براي يكساني شناسي روش از و نمايد مي گيري اندازه و ريفتع واحدي هاي شيوه

و قوي نتايج به دستيابي از اطمينان كسب براي سختي به مورد شش گرچه .كند مي استفاده آثار ساير

تـا كننـد كمـك مـا بـه تواننـد مـي تـر، گسـترده آماري هاي تحليل با همراه اما هستند، كافي معتبر

.كنـيم آغاز را آماري معنادار كانديداهاي از وسيعي مجموعه ميان از واقعي علي متغيرهاي ديبن طبقه

1. Bail out Banks 2. Princer Movement 3. Ostrom

نهادها و توسعه 200

نيز 1فراتحليل يك انجام و آنها تلفيق امكان است ممكن هند، د مي نشان موارد از برخي كه طور همان

تواننـد يمـ اي مقايسـه مـوردي مطالعـات :دارد وجـود بـاره اين در مشكالتي البته .باشد داشته وجود

مشـكل يـك پيوسته انتخاب، تورش نيز اي مقايسه موردي مطالعات در حتي و باشند گران و بر زمان

دسـت در اصالحاتي كه كنند مي انتخاب مطالعه براي را كشورهايي محققان از كمي تعداد زيرا باشد،

.ندارند

مطالعـه .اسـت دهوعـ يـك همچنان توسعه درحال كشورهاي درون در نهادها از تر عميق تحليل

در فقط معموالً كه است ابزارهايي تحليلي قدرت از خوب اي نمونه آرژانتين، درباره 2توماسي و اسپيلر

فقـدان .گيـرد مي قرار استفاده مورد توسعه درحال بافت در نهادها مطالعه براي يافته توسعه كشورهاي

محققـان كمبـود امـا باشد، فقيرتر شورهايك در ابزارها اين كاربرد در مانعي تواند مي معتبر اطالعات

منـابع پـايين، دستمزدهاي توسعه، حال در كشورهاي از بسياري در .است تري جدي مانع اغلب محلي،

كشـور از آنهـا خروج يا پژوهش حوزه از محققان بهترين گرفتن فاصله باعث انزوا، احساس و ناكافي

پايگـاه ايجـاد منظـور بـه وجـه تـأمين بـراي دشـوار نبردي با نيز مانند مي باقي كه افرادي .شود مي

را انگيـز بحـث هـايي يافتـه و گيرنـد مـي عهده بر را جدي تحقيقات انجام شوند، مي مواجه اطالعاتي

.كنند مي منتشر

مباحث محرك كامل، نهادي درك به دستيابي شرط پيش منتقد، محلي محققان از گروهي وجود

كـه آنجـايي از .اسـت نهـادي تغييرات تداوم براي اوليه گامي و باورها نظام در تغيير ايجاد و آگاهانه

اند، شده حفظ طوالني مدت به كه است وابسته باورهايي در تغييرات به كامالً رسمي، نهادهاي بهبود

و محلـي دانـش ايجـاد بـه كمـك طريـق از يـادگيري، اين از حمايت خارجي، افراد نقش مهمترين

تقويـت را قديم نظم حاميان كه است هايي كنش انجام از اجتناب كه حاليدر است، آموزشي نهادهاي

شـهروندان صـورت، آن در بگيـرد، شـكل انسـاني سـرمايه انباشت حداقل كه هنگامي فقط .كند مي

.كنند مي آغاز را توسعه چالش با مواجه نحوه كشف فقيرتر، كشورهاي

1. Meta-Analysis 2. Spiller and Tommasi

201 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

سپاسگذاري

نـورث، داگـالس منارد، كلود مارتينز، برتين كيفر، فيليپ نظرات از زيادي ميزان به مقاله، اين در

،2ميسـون جـورج دانشـگاه در سـمينارهايي در كننـدگان مشاركت نيز و ديگر منتقدان و 1اومان چارلز

در جديـد نهـادي اقتصـاددانان المللـي بين انجمن ساالنه نشست در پنل يك و 4سائوپائلو ،3استنفورد

.است شده گرفته بهره 5بوداپست

:ها نوشت پي

بانـك كـه است حدي به شان سرانه درآمد مقدار كه كند مي داللت كشورهايي به يافته توسعه اصطالح )1

امتياز همچنين ،)2000 سال در دالر 9266 از باالتر( دهد مي قرار باال درآمدي طبقه در را آنها جهاني

نـرخ تولـد، بـدو در سـال 70 بـاالي زندگي به اميد مانند( منتخب اجتماعي هاي شاخص در بيشتري

.دارند )100% بزرگساالن باسوادي نرخ مورد، 1000 هر در نفر 10 از كمتر نوزادان ومير مرگ

هـاي محـدوديت « :از اسـت عبـارت كه كنم مي استفاده نهادها درباره نورث تعريف از حاضر، مقاله در )2(

قـانون ماننـد رسـمي هاي محدوديت و »نندك مي ساختارمند را انساني تعامالت كه بشري شده تعبيه

كننده خودتحميل هاي دستورالعمل و رسوم هنجارها، مانند غيررسمي هاي محدوديت و قوانين اساسي،

هـا سـازمان « هسـتند، متمـايز نهادهـا از هـا سـازمان ).3 :1990 نـورث، ( شـوند مي شامل را رفتاري

پيونـد يكـديگر بـا خـاص اهـداف بـه ستيابيد مشترك هدف طريق از كه هستند افراد از هايي گروه

و مـدارس هـا، باشگاه كليساها، تجاري، هاي اتحاديه ها، بنگاه قانونگذاري، مجالس شامل و »يابند مي

بـازيگران هـا سـازمان كـه درحالي ،»هستند جامعه در بازي قواعد« نهادها ).منبع همان( هستند غيره

تعريـف غيرتعـاوني تمهيـدات عنـوان بـه را ها سازمان منارد بازارها، به توجه با ).منبع همان( هستند

بـر مالكيـت حقوق داوطلبانه جابجايي امكان كه شوند مي اداره ها قيمت سازوكار طريق از كه كند مي

1. Charles Oman 2. George Mason 3. Stanford 4. Sao Paulo 5. Budapest

نهادها و توسعه 202

ادبيـات در اي گسترده طور به نورث، تعريف گرچه ).1995 منارد،( كند مي فراهم را معين مبنايي طبق

هـاي انجمـن برخـي زيـرا اسـت، ارزشـمند اينجا در آن تكرار ولي گيرد، مي قرار استفاده مورد علمي

باشـند، كننده خسته است ممكن تعاريف .كنند مي استفاده اصطالح اين از متفاوت اي گونه به حمايتي

تعيـين در را مشـكالتي نهادها، از استاندارد مفهومي بكارگيري در موفقيت عدم .نيستند ارزش بي اما

تـأثير شـان نقـش بـه حمـايتي هـاي آژانـس نگرش چگونگي بر و كند مي ايجاد توسعه بر نهادها اثر

.گذارد مي

و دادوسـتد هـاي هزينـه اطالعـات، و جسـتجو هـاي هزينـه « عنوان به را مبادله هاي هزينه 1داهلمن )3(

آنهـا ).148 :1979 داهلمـن، ( كنـد مـي توصـيف »سياسـتگذاري و اجـرا هـاي هزينـه گيري، تصميم

نظارت قراداد، يك تنظيم تجاري، شرايط طبق بر گيري تصميم تجاري، شريك يك يافتن هاي ههزين

.هستند آن مانند و قرارداد اجراي و

.دهـد افـزايش را آن تواند مي دهد، كاهش را نااطميناني كه ميزان همان به خصوصي، اجبار و تهديد )4(

هـاي گـروه بـين در خصوصـي امنيتي هاينيرو ميان برخورد چگونه كه دهد مي شرح )2001( بتيس

را ها نسل كه شود خشونت چرخه گيري شكل و جويي انتقام مثل، به مقابله موجب تواند مي خويشاوندي

.كند مي محدود

بيـان )2000( كيفـر اثر در رسمي نهادهاي برابر در غيررسمي نهادهاي مخالفان و موافقان هاي بحث )5(

.است شده

اروپـاي در اي توسـعه چنـين از اوليـه هاي نمونه الولند، ناحيه كشورهاي و انگلستان مثال، عنوان به )6(

.هستند غربي

به را برانگيزي تحسين انتقادهاي استرلي .شود مي تبيين رشد نهادها، به اشاره بدون وسيعي، ادبيات در )7(

).2002 استرلي،( كند مي وارد ادبيات اين

را زيـر مـوارد و اسـت ناميـده نهادي محيط نورث، داگالس كه كنند مي زتمرك چيزي بر ها تبيين اين )8(

اساسـي قـوانين مشـروعيت، يـا اعتمـاد ماننـد هنجارهـايي مذاهب، مانند باورهايي :شوند مي شامل

هـاي نظـام و تنهايي به ملي مجالس يا سنا و ملي مجالس وجود مانند دولت ساختارهاي كننده تعيين

اصالح و قانون و قضايي هاي رويه بر يا مجلس طريق از آن اصالح و قانون بر كه اي گونه به قانوني

خـرد سـطح نهادهاي بيشتر سازگاري احتمال به آنها .باشد مبتني مجلس و قضاييه قوه طريق از آن

1. Dahlman

203 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

گـزينش، به مربوط قوانين گيري، اندازه و وزن سنجش استانداردهاي تجاري، هاي دستورالعمل مانند

برخـي وجـود با .كنند مي توجه كمتر بوروكراتيك قواعد و قانونگذاري مجلس و ياسيس حزب قوانين

نهادهـايي تـا كننـد مي كنترل و هدايت را دولت قدرت كه كنند مي تأكيد نهادهايي بر آنها استثنائات،

.سازند پذير امكان را مبادله انجام مستقيم، طور به كه

توسـعه در بـودن، اروپـا از بخشـي از حاصـل انگيـزه .اشدب همگرايي براي دليلي است ممكن مكان )9(

در موضـوع ايـن از اسـپانيا و )2004 نـورث، ( كرد ايفا مهمي نقش وسطي قرون در هلند و انگلستان

.برد سود بيستم قرن

يـا آلمـان مدني قانون با مقايسه در فرانسه مدني قانون .نيستند يكسان مدني قانون هاي سنت تمام )10(

سـايرين، و الپورتـا ( كنـد مـي حمايت كمتر هاي محدوديت و تر گسترده بوروكراسي از اوي،اسكاندين

قانون آنها، تجربي هاي آزمون در .است گراتر مداخله مدني، قانون از سوسياليستي قانون ).231 :1999

بيشـتر همداخل با عرفي حقوق يا آلمان مدني قانون با مقايسه در سوسياليستي، قانون و فرانسه مدني

.دارد ارتباط كمتر دموكراسي و بيشتر بوروكراتيك ناكارايي دولت،

دارنـد تـأثير رشد بر قانوني هاي ريشه كنند نمي ادعا قانوني، هاي سنت ايده بنيانگذاران از كدام هيج )11(

سـال سـپتامبر 27 در جديـد نهادي اقتصاد المللي بين انجمن ساالنه نشست در را توضيحاتي شليفر(

تأثير بيانگر« مالي توسعه دهند مي نشان لوين و بك حال، اين با ).است كرده بيان كمبريج در 2002

بـا قـانوني هـاي ريشـه كـه گيرنـد مـي نتيجه و »است مدت طوالني اقتصادي رشد بر نخستين نظم

.هستند رشد كننده تعيين عوامل از يكي مالي، نهادهاي بر اثرگذاري

بـدون كـه هستند وارداتي نهادهاي منتقد )1998 ،1999( سايرين و الپورتا نندما نويسندگاني گرچه )12(

را مـدني قـوانين هنوز آنها ولي ،)2002 سايرين، و جانكو( اند شده تحميل محلي هنجارهاي به توجه

.كنند مي تلقي عرفي حقوق از آورتر زيان وارداتي، پديده يك عنوان به

در اند، داشته 1500 سال در را باالتر جمعيتي تراكم درصد ده كه اييآنه پيشين، مستعمرات ميان در )13(

آغلـو آسم اعتقاد به ).a 2001 سايرين، و غلوآ آسم( دارند را تر پايين سرانه درآمد درصد 4 حاضر، حال

روبـه " نشدند، استعمار غربي اروپاي سوي از هرگز كه كشورهايي )a 2001( همكارش نويسندگان و

"رفتن زوال كيفيـت اكنون كه دريافتند )2002( سايرين و رودريك اين، وجود با .اند نكرده تجربه را 1

مسـتعمره گذشـته در كـه كشـورهايي ماننـد انـد، نبوده مستعمره هرگز كه كشورهايي بين در نهادي

1. Reversal of Fortune

نهادها و توسعه 204

.است پايين و متنوع بسيار اند، بوده

بـه شـايد اسـت، داشته نتايج بر اندكي رتأثي ها، تبيين به استعماري قدرت بودن يكسان شدن اضافه )14(

در تغييـرات خـارجي منـابع )اسـتعمارگر يافتگـان اسـكان ومير مرگ هاي نرخ( ابزارشان كه دليل اين

.گيرد برمي در را نهادي كيفيت

منابع تا ساخت قادر را آنها هاي دولت جنوبي، كره و تايوان در خارجي تهديدهاي هربست، اعتقاد به )15(

هـاي گـروه كنترل و منابع آوري جمع براي را كارآمدتري سازوكار و بگيرند شان شهروندان زا بيشتري

).115 :2000 هربست،( كنند ايجاد مخالف

هـاي صرفه است، زياد مراقبت نيازمند و كاربر كه قهوه برداشت و داشت كاشت، در كه معتقدند آنها )16(

بيشـتري انگيـزه پا، خرده دار اجاره كشاورزان )2002( نرابينسو و ناگنت اعتقاد به .ندارد وجود مقياس

اجـاره از بخشي توانند مي آنها زيرا دارند، وري بهره بهبود منظور به الزم انساني سرمايه انباشت براي

و كلمبيـا در جمعيـت پراكنـدگي دليل به تواند مي پا خرده دار اجاره كشاورزان تسلط .آورند دست به را

از كه كنند مي اشاره نيكاراگوئه به فوق نويسندگان .باشد السالوادور و گواتماال با يسهمقا در كاستاريكا

و است داده توسعه را قهوه بزرگ كشتزارهاي اما است، كاستاريكا و كلمبيا مشابه جمعيت، تراكم نظر

.است كرده مالكيت سلب پا، خرده دار اجاره كشاورزان از

"هـا ايـده و هـا ارزش هنجارهـا، نسـلي بـين دهنده انتقال" عنوان به را فرهنگ )384 :1994( نورث )17(

.كند مي تعريف

كـوش سخت منظم، عقاليي، -انسان از جديدي نوع« به را پاكدامني پروتستانتيسم لندس، اعتقاد به )18(

داد اجـازه و كـرد تـرويج را مـدارا و وقـت بـه دادن بهـا باسوادي، پروتستانتيسم .داد تعميم »مولد و

اغلب اسالم، و كاتوليك مذهب است معتقد لندس ).177 :1998 لندس،( شوند مطرح جديد هاي ايده

.كننـد مـي حمايت ادعا اين از كمي تجربي هاي آزمون گرچه است، بوده آور زيان نهادي توسعه براي

بـا عمومـاً هسـتند، غالـب كاتوليك، يا مسلمان جمعيت كه جايي كه دهد مي نشان مطالعات از يكي

جغرافيـايي وضـعيت و سـرانه درآمـد متغير بررسي، در وقتي اما هستند، روبرو ضعيف دولتي عملكرد

).1999 سايرين، و الپورتا( شود نمي تلقي دار معني اثر اين گيرد، مي قرار توجه مورد

امالتتع« كه است افراد از گروهي مشترك هاي انديشه و ها ايده فرهنگي، باورهاي از گريف منظور )19(

.»كند مي مديريت را ها گروه ساير و خدا با آنها ميان تعامالت و يكديگر با آنها ميان

- قديمي معتقدان محور اجتماع هنجارهاي چگونه كه دهد مي نشان )2002( راسكو مشابهي، طور به )20(

205 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

نساجي صنايع هتوسع سرانجام اما بودند، دهنده توسعه ابتدا در - روسيه در گرا سنت مذهبي هاي گروه

رشـد مـانع قدرتمنـد، غيررسـمي قيود از كننده حمايت جمعي كنش مورد، اين در .كرد متوقف را آنها

گذشته، هاي قرن در است ممكن آنها گرچه است، مدرن بازار اقتصاد زيربناي كه شد رسمي نهادهاي

.باشند كرده حمايت اقتصادي رشد از

،1فوكويامـا ( دارد توسـعه و رشـد با قوي همبستگي و است اعياجتم سرمايه از خاصي شكل اعتماد )21(

نيـز خصوصـي گـذاري سـرمايه بـا اعتمـاد كـه دهـد مـي نشان )1997( ناك ).1997 ،2ناك ،1995

.دهد مي كاهش را ايمن توافقات به مربوط مبادله هاي هزينه كه دليل اين به شايد دارد، همبستگي

و شـود مـي گيـري انـدازه خريد قدرت حسب بر نابرابري وقتي )2002( مارتين -آي -ساال اعتقاد به )22(

در جهـان جمعيت از بزرگي بخش كه دليل اين به است، برخوردار بيشتري وزن از نيز جمعيت عامل

وجـود بـه اسـت، كـرده رشـد گذشته دهه طول در درآمدشان شود مي گفته كه كنند مي زندگي چين

تبيين آفريقايي كشورهاي اقتصاد شديد ركود .شود مي برده پي باره اين در - اختالف نه - همگرايي

مـارتين، -آي -سـاال ( گيرنـد برمـي در را جهـان فقراي از 95% از بيش كشورها اين چرا كه كند مي

2002: 39.(

شرايط كنند، نمي گيري اندازه را نهادها آثار كه مطالعاتي از تعدادي كه گيرد مي نتيجه همچنين آرون )23

متوسـط طبقـه انـدازه و بـاروري هاي نرخ اجتماعي، تحرك نژادي، تنوع مانند اقتصادي – عياجتما

تلقي ضعيف نهادهاي براي هايي شاخص عنوان به مطالعات برخي در عوامل اين .سنجند مي را بومي

.شوند مي

ـ هـاي سياسـت دولـت، هاي هزينه تجاري، موانع :از اند عبارت كننده تبيين متغيرهاي )24( ،)تـورم ( وليپ

.مطبوعات آزادي و مدني هاي آزادي سياسي، حقوق سياه، بازار فعاليت مقررات، مالكيت، حقوق

اسـتفاده به نيز و كلي طور به كشوري بين هاي رگرسيون به شناختي روش انتقادات برخي براين، عاله )25(

بيـان 2001 ،4تـالبوت و لرو و1999 ،3جـونز و هال در خالصه طور به( سرانه درآمد رشد هاي نرخ از

مهمتـرين )1999 ،5تمپـل بـه ك .ر مثـال بـراي ( دارد وجود سرانه درآمد سطوح حتي يا )است شده

اقتصـادي رشـد به دستيابي موجب تر قوي نهادهاي آيا :است )برگشتي( معكوس علي روابط مشكل،

1. Fukuyama 2. Knack 3. Hall and Jones 4. Roll and Talbott 5. Temple

نهادها و توسعه 206

ـ بـه كننـد؟ مـي ايجاد تري قوي نهادهاي ثروتمندتر، كشورهاي يا شوند مي هـا، داده محـدوديت لدلي

رد نتيجـه در و آن آغـاز در تا شوند مي گيري اندازه پژوهش دوره انتهاي در معموالً نهادي، متغيرهاي

شناسـايي بـا كننـد مـي تالش خود مطالعه در تالبوت و رول .است دشوار معكوس، علي روابط كردن

ماننـد ( غيردموكراتيـك ادهايرويـد و )انتخابـات سازي معمول مانند( اساسي دموكراتيك رويدادهاي

سـپس و كننـد غلبـه معكوس علي روابط مشكل بر كشور، هر در )انتخابات تعليق يا نظامي كودتاي

و بررسي مورد را حوادث اين از بعد سال بيست و قبل سال ده براي را سرانه ملي ناخالص توليد رشد

و كردنـد آغـاز را تـري سـريع بسيار رشد دموكراتيك، رويداد يك از پس كشورها .دهند قرار پيگيري

رويــداد يــك از پــس رشــد كــه درحــالي اســت، شــده برخــوردار بيشــتري ســرعت از پيوســته رشــد،

.است شده متوقف غيردموكراتيك

.2002 سايرين، و رودريك به ك .ر همچنين )26(

بـه مربـوط هـاي رگرسـيون در سياسي و نهادي متغيرهاي از استفاده با )2002( سايرين و رودريك )27(

اطالعـات تمـام نهـادي، كيفيـت بـه مربـوط هاي شاخص اكنون آنها، اعتقاد به .هستند مخالف رشد

.شوند مي شامل را ها سياست به مربوط

استفاده مورد دولت ضعيف هاي سياست براي مجازي متغير عنوان به تجاري موانع مثال، عنوان به )28(

براي را فاسد منصف هيأت از بخشي كه باشند ضعيفي هاينهاد نتيجه است ممكن كه گيرند مي قرار

).2001 تالبوت، و رول( دارد خود كنترل در دوستان از حمايت

).1998( 4مـاينير و )1996( 3بـارو ،)1997( 2برونتي ،)1995( 1سيرمان و دهان به ك .ر مثال، براي )29(

نظـام عنـوان بـه سياسـي منظـا بنـدي طبقـه بـه مربـوط آشكار مشكالت دليل به است ممكن اين

زمـان طـول در توسـعه، درحـال كشورهاي برخي كه هنگامي ويژه به باشد، ديكتاتوري يا دموكراتيك

)2002( 5فريـرا و آلميـدا اعتقـاد بـه .دهنـد مي نشان شان دموكراسي ميزان در را بااليي تغييرپذيري

با مقايسه در ديكتاتوري هاي رژيم ادياقتص عملكرد در بيشتر ثباتي بي دليل به ها، يافته در پراكندگي

اقتصـادي عملكرد آنها دارند، 6غيرمتعارف وضعيتي تر، استبدادي هاي رژيم .است دموكراسي هاي نظام

1. DeHann and Siermann 2. Brunetti 3. Barro 4. Minier 5. Alemida and Ferreira 6. Outlier

207 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

ميـزان بـه ايـن كـه دهنـد مي نشان دموكراتيك هاي نظام با مقايسه در را بدتري بسيار و بهتر بسيار

.است بهتر يا ربدت بسيار سياستي هاي انتخاب دليل به زيادي

ناپايـداري و ثبـاتي بـي دموكراسـي .دارنـد بهتـري وضعيت ها شاخص ساير در دموكراسي هاي نظام )30(

برابـر در شهروندان از و )2000 رودريك، ،2002 فريرا، و آلميدا( دهد مي كاهش را اقتصادي عملكرد

).1981 ،1سن( كند مي حمايت سياسي امور افراطي هاي سوءاستفاده

"دروني تضاد داراي و ناهمگن" هند جامعه )31( انـدازه بـه « منفـردي گروه هيچ كه آنجايي از و است 2

دموكراتيك فرايند يك از ها گروه ،»گيرد دست در را دولت تنهايي به خودش تا نيست قدرتمند كافي

»...دمـازا تسـهيم در تسـاوي دقيـق قوانين« و تعادل ايجاد و دقيق بررسي نظام يك ريزي پي براي

).منبع همان( كنند مي استفاده

خـوبي بـه كـه هايي شيوه با را ديكتاتوري هاي رژيم از سوءاستفاده است ممكن نيز غيررسمي قواعد )32(

در عمـومي پرسي همه حفظ براي 3پينوشه خودكامه حكومت تصميم .كند محدود است، نشده بررسي

.است موارد اين از ييك آن، زوال از پس دموكراسي بازگشت و كشور قوانين

.كند اداره خصوصي طور به را خود )SOEs( " دولتي مؤسسات" كه كرد تالش شيلي مثال، عنوان به )33(

وقتـي امـا كردنـد، عمل مؤثر شيلي در كارايي بهبود براي سيستم اين قواعد است داده نشان تجربه

دليـل شـود مـي تصـور .نبودنـد رداربرخو موفقيت از شد، گرفته كار به كشورها ساير در مذكور قواعد

است بوده مدني خدمات از كننده حمايت هنجارهاي وجود شيلي، در مذكور قواعد اثربخشي و موفقيت

)2002 شرلي، در سانتياگو شهري آب به مربوط فصل به ك .ر مثال، براي(

از آنها كه هندد مي نشان چين شهري و روستايي اقتصادي مؤسسات سازي خصوصي از اوليه شواهد )34(

).2003 ،4اوتساكا و سونوب( كنند مي حمايت توسعه و بازارها سوي به بيشتر حركت

در تغييـر طريق از اند توانسته ها خارجي آيا كه گيرد مي قرار بررسي مورد موضوع اين بخش، اين در )35(

غيـره، و راردادهـا ق و قوانين اجراي هاي مكانيسم همكاري، يا 5درستكاري هنجارهاي اساسي، قانون

است ممكن كه تري موفق خارجيان بخش، اين در .آورند پديد نهادي محيط در پايداري هاي پيشرفت

ايجاد آب هاي بنگاه يا الكترونيك دولت مقررات مانند دار ريشه كمتر رسمي قواعد در مؤثري تغييرات

1. Sen 2. Conflict-Ridden 3. Pinochet 4. Sonobe and Otsuka 5. Norms of Honesty

نهادها و توسعه 208

.گيرند نمي قرار بررسي مورد باشند، كرده

).2002( 2بريا كويي ،)2002( 1پايني ،)2002 ،1998( جهاني بانك هب ك .ر مثال براي )36(

آبـي منـابع مـديريت بـراي را مختلـف مـرزي قاعده وهفت بيست )1999( استروم مثال، عنوان به )37(

عرضـه سيستم سازي خصوصي كه دريافت )2002( شرلي .است يافته مختلف هاي مكان در مشترك

و مقـررات دربـاره هـا انتخـاب از اي گستره بلكه نيست، 3فردي منحصربه سياستي گزينه شهري، آب

.است كرده ايفا متفاوت هاي محيط در را متفاوتي كامالً هاي نقش كه دارد وجود قراردادها

كنـد مـي گيري اندازه و محاسبه كنترل قيد عنوان به را وتوكننده بازيگران تعداد كيفر مثال، عنوان به )38

وتـو قـدرت و انگيـزه بـا سياستمداران تسلط تحت كه هستند هايي سازمان از تعدادي وتوكنندگان _

پيچيـده جمهـوري رياست هاي نظام براي مثال، عنوان به امر اين .هستند سياسي هاي انتخاب كردن

حـزب اگـر امـا گيرد، مي نظر در قانونگذاري مجلس نماينده هر براي را رأي يك جمهور رئيس است،

يـك نـه دهنـد رأي اسـامي از فهرسـتي به بايد دهندگان رأي و باشد داشته را تاكثري جمهور، رئيس

و تـر كوچـك هـاي نمونـه با مطالعات، اين نتايج اساساً .گيرند مي نظر در صفر را آن خاص، كانديداي

كشـوري بين رشد بخش رضايت هاي رگرسيون به نسبت اعتماد غيرقابل و آشفته كمتر آماري اهميت

.هستند

عمناب

Acemoglu, Daron, Simon Johnson, and James A. Robinson. 2001a. “Reversal of

Fortune:Geography and Institutions in the Making of the ModernWorld Income

Distribution”. MIT Working Paper #01–38.

Acemoglu, Daron, Simon Johnson, and James A. Robinson. 2001b. “The Colonial

Origins of Comparative Development: An Empirical Investigation”. American

Economic Review 91(5): 1369–1401.

1. Payne 2. Quibria 3. Single Policy Option

209 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

Alemida, Heitor and Daniel Ferreira. 2002. “Democracy and the Variability of Economic

Performance”. Economics and Politics 14(3): 225–257.

Aron, Janine. 2000. “Growth and Institutions, a Review of the Evidence”. The World

Bank Research Observer 15(1): 465–490.

Bardhan, Pranab K. 2000. “Understanding Underdevelopment: Challenges for

Institutional Economics from the Point of View of Poor Countries”. Journal of

Institutional and Theoretical Economics (JITE) 156(1): 216–235.

Barro, Robert J. 1996. “Democracy and Growth”. Journal of Economic Growth 1: 1–27.

Bates, Robert H. 2001. Prosperity and Violence: The Political Economy of Development.

New York: W.W. Norton & Company.

Bates, Robert H., Avner Greif, Margaret Levi, Jean-Laurent Rosenthal, and Barry

R.Weingast. 1998. Analytic Narratives. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Berkowitz, Daniel, Katharina Pistor, and Jean Francois Richard. 2002. “Economic

Development, Legality, and the Transplant Effect”. European Economic Review 47:

165–195.

Brunetti, A. 1997. “Political Variables in Cross-Country Growth Analysis”. Journal of

Economic Surveys 11: 163–190.

Buchanan, JamesM. 1977. “The Samaritan’s Dilemma” in JamesM. Buchanan (ed.),

Freedom in Constitutional Contract. College Station, TX: Texas A&M University

Press.

Careaga, Maite and Barry R. Weingast. 2000. “The Fiscal Pack with the Devil: A

Positive Approach to Fiscal Federalism, Revenue Sharing, and Good Governance in

Developing Countries”. Hoover Institute Working Paper.

Coase, Ronald H. 1992. “The Economic Structure of Production”. American Economic

Review 82(3): 713–719.

Corbo, Vittorio. 2000. “Economic Policy Reform in Latin America” in Anne O. Krueger

(ed.), Economic Policy Reform: The Second Stage. Chicago, IL: The University of

Chicago Press.

Dahlman, Carl J. 1979. “The Problem of Externality”. The Journal of Law and

نهادها و توسعه 210

Economics 22:1.

DeHaan, J. and C.L.J. Siermann. 1995. “NewEvidence on the Relationship between

Democracy and Economic Growth”. Public Choice 86: 175–198.

Djankov, Simeon, Rafael La Porta, Florencio Lopez-de-Silanes, and Andrei Shleifer.

2002. “Appropriate Institutions”. Paper presented at the World Bank Conference on

Appropriate “ Institutions for Growth, Washington, September 13, 2002.

Easterly, William. 2002. The Elusive Quest for Growth. Economists’ Adventures and

Misadventures in the Tropics. Cambridge, MA: MIT Press.

Engerman, Stanley L. and Kenneth L. Sokoloff. 2002. “Factor Endowments, Inequality,

and Paths of Development among New World Economies”. Economia 3: 41–109.

Fukuyama, Francis. 1995. Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity. New

York: Free Press.

Greif, Avner. 1993. “Contract Enforceability and Economic Institutions in Early Trade:

The

Maghribi Traders’ Coalition”. American Economic Review 83(3): 525–548.

______ 1994. “Cultural Beliefs and the Organization of Society: A Historical and

Theoretical Reflection on Collectivist and Individualist Societies”. Journal of

Political Economy 102(5): 912–950.

Hall, Robert E. and Charles I. Jones. 1999. “Why Do Some Countries Produce So Much

More Output Per Worker Than Others?” The Quarterly Journal of Economics 114(1):

83–116.

Hayek, Friedrich August von. 1979. Law, Legislation and Liberty, Vol. 3. London:

Routledge and Kegan.

Herbst, Jeffrey I. 2000. States and Power in Africa. Princeton, NJ: Princeton University

Press.

Ju¨tting, Johannes. 2003. “Institutions and Development: A Critical Review”. OECD

Development Centre Technical Papers No. 210.

Keefer, Philip. 2001. “When Do Special Interests Run Rampant? Disentangling the Role

of Elections, Incomplete Information, and Checks and Balances in Banking Crises”.

211 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

World Bank Policy Research Working Paper #2543.

______ 2002. “Clientelism and Credibility”. Paper Presented to the International

Society for New Institutional Economics, Cambridge, MA.

Keefer, Philip and Mary M. Shirley. 2000. “Formal Versus Informal Institutions in

Economic Development” in Claude Menard (ed.), Institutions, Contracts, and

Organizations: Perspectives from New Institutional Economics. Cheltenham, UK:

Edward Elgar, pp. 88–107.

Knack, Stephen and Philip Keefer. 1997. “Does Social Capital Have an Economic

Payoff? A Cross-Country Investigation”. Quarterly Journal of Economics 112(4):

1251–1288.

La Porta, Rafael, Florencio Lopez-de-Silanes, Andrei Shleifer, and RobertVishny. 1997.

“Legal Determinants of External Finance”. Journal of Finance 52: 1131–1150.

_____ 1998. “Law and Finance”. Journal of Political Economy 106: 1113–1155.

_____ 1999. “The Quality of Government”. Journal of Law, Economics and

Organization, 15(1): 222–282.

Landes, David S. 1998. The Wealth and Poverty of Nations: Why Some Are So Rich and

Others Are So Poor. New York: W.W. Norton & Co.

Levy, Brian and Pablo T. Spiller. 1994. Regulations, Institutions, and Commitment :

Comparative Studies of Telecommunications. New York: Cambridge University

Press.

Martens, Bertin, Uwe Mummert, Peter Murrell, and Paul Seabright. 2002. The

Institutional Economics of Foreign Aid. Cambridge, U.K.: Cambridge University

Press.

Menard, Claude. 1995. “Markets as Institutions Versus Organizations as Markets?

Disentangling

Some Fundamental Concepts”. Journal of Economic Behavior and Organization 28:

161–182.

Milgrom, Paul, Douglass North, and Barry R.Weingast. 1990. “The Role of Institutions

in the

نهادها و توسعه 212

Revival of Trade: The LawMerchant, Private Judges, and theChampagne Fairs”.

Economics and Politics 2: 1–24.

Minier, J.A. 1998. “Democracy and Growth: Alternative Approaches”. Journal of

Economic Growth 3: 241–266.

North, Douglass C. 1990. Institutions, Institutional Change, and Economic Performance.

New York: Cambridge University Press.

_____ 1994. “The Historical Evolution of Polities”. International Review of Law and

Economics 14: 381–391.

_____ 2004. “Understanding the Process of Economic Change,” Unpublished

Manuscript.

North, Douglass C. and Robert Paul Thomas. 1973. The Rise of the Western World: A

New

Economic History. Cambridge, UK: Cambridge University Press.

North, Douglass C. and Barry R.Weingast. 1989. “Constitutions and Commitment: The

Evolution of Institutions Governing Public Choice in Seventeenth-Century England”.

The Journal of Economic History 49(4): 803–832.

Nugent, Jeffrey B. and James A. Robinson. 2002. “Are Endowments Fate?” Centre for

Economic Policy Research Discussion Paper No. 3206.

Institutions and Development 637

Ostrom, Elinor. 1990. Governing the Commons: The Evolution of Institutions for

Collective Action. New York: Cambridge University Press.

____1999. “Coping with Tragedies of the Commons”. Annual Review of Political

Science 2: 493–535.

Ostrom, Elinor, Clark Gibson, Sujai Shivakumar, and Krister Andersson. 2002. Aid,

Incentives, and Sustainability: An Institutional Analysis of Development

Cooperation. Stockholm, Sweden: Swedish International Development Cooperation

Agency.

Payne, J. Mark, Daniel Zovatto G., Fernando Carillo Flores, and Andre´s Allamand

Zavala. 2002. Democracies in Development: Politics and Reform in Latin America.

213 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

Washington, DC: The Inter-American Development Bank.

Pistor, Katharina, Martin Raiser, and Stanislaw Gelfer. 2000. “Law and Finance in

Transition Economies”. Economics of Transition 8(2): 325–368.

Pritchett, Lance. 1997. “Divergence Big Time”. Journal of Economic Perspectives 11(3):

3–17.

Putnam, Robert. 1993. Making Democracy Work: Civil Traditions in Modern Italy.

Princeton, NJ: Princeton University Press.

Quibria, M.G. 2002. Growth and Poverty: Lessons from the East Asian Miracle

Revisited. Tokyo: Asian Development Bank Institute.

Rajan, Raghuram G. and Luigi Zingales. 2003. “The Great Reversals: The Politics of

Financial Development in the Twentieth Century”. Journal of Financial Economics

69(1): 5–50.

Raskov, Danila. 2002. “Norms in the Economic Evolution: Old Believers in the Russian

Nineteenth-Century Textile Industry”. Unpublished Working Paper, St. Petersburg,

Russia.

Robinson, James A. 2002. “States and Power in Africa by Jeffrey I. Herbst: A Review

Essay”. Journal of Economic Literature 60(2): 510–519.

Rodrik, Dani. 2000. “Institutions for High-Quality Growth: What They Are and Howto

Acquire Them”. National Bureau of Economic Resarch Working Paper 7540.

Rodrik, Dani, Arvind Subramanian, and Francesco Trebbi. 2002. “Institutions Rule: The

Primacy of Institutions over Geography and Integration in Economic Development”.

Centre for Economic Policy Research Discussion Paper Series #3643.

Roe, Mark J. 2002. “Institutional Foundations for Securities Markets in the West”. Draft

Prepared for the ASSA meetings, January 3–5, 2003.

Roll, Richard and John Talbott. 2001. “Why Many Developing Countries Just Aren’t”.

Unpublished Working Paper.

Rosenthal, Jean-Laurent. 1998. “The Political Economy of Absolutism Reconsidered” in

Robert H. Bates, Avner Greif, Margaret Levi, Jean-Laurent Rosenthal and Barry

R.Weingast (eds.), Analytical Narratives. Princeton, NJ: Princeton University Press,

نهادها و توسعه 214

pp. 64–108.

Sala-I-Martin, Xavier. 2002. “The Disturbing “Rise” of Global Income Inequality”.

National Bureau of Economic Research Working Paper No. 8904.

Sen, Amartya Kumar. 1981. Poverty and Famines: An Essay on Entitlement and

Deprivation. New York: Oxford University Press.

Shirley, Mary M. (ed.). 2002. Thirsting for Efficiency: The Economics and Politics of

Urban Water System Reform. Oxford: Elsevier Science.

Sokoloff, Kenneth L. and Stanley L. Engerman. 2000. “Institutions, Factor Endowments,

and Paths of Development in the New World”. Journal of Economic Perspectives

14(3): 217–232.

Sonobe, Tetsushi and Keijiro Otsuka. 2003. “Productivity Effects of Tve Privatization:

The Case Study of Garment and Metal Casting Enterprises in the GreaterYangtze

River Region”. National Bureau of Economic Research Working Paper No. W9621.

Spiller, Pablo T. and Mariano Tommasi. 2000. “The Institutional Foundations of Public

Policy: A Transactions Approach with Application to Argentina”. Working Paper

presented to the Annual Meetings of the International Society for New Institutional

Economics, 2000, Tubingen, Germany.

Temple, Jonathan. 1999. “The New Growth Evidence”. Journal of Economic Literature

37(1): 112–156.

Wade, Robert. 1988. Village Republics: Economic Conditions for Collective Action in

South India. New York: Cambridge University Press.

Weingast, Barry R. 1993. “Constitutions as Governance Structures: The Political

Foundations of Secure Markets”. Journal of Institutional and Theoretical Economics

(JITE) 149(1): 286–311.

_____1995. “The Economic Role of Political Institutions: Market-Preserving Federalism

and Economic Development”. Journal of Law, Economics and Organization 96: 132–

163.

Williamson, Oliver E. 1985. The Economic Institutions of Capitalism. New York: The

Free Press.

215 107دوفصلنامه برنامه و بودجه شماره

______1996. The Mechanisms of Governance. New York: Oxford University Press.

______ 2002. “The Lens of Contract Applications to Economic Development and

Reform” in The Institutional Economics Approach to Aid Effectiveness. The IRIS

Center: Washington, D.C.

World Bank. 1998. Assessing Aid. A World Bank Policy Research Report. New York:

Oxford University Press.

______ 2002. World Development Report 2002: Building Institutions for Markets.

Washington, DC: The World Bank and Oxford University Press.

______ 2003.WorldDevelopmentReport 2003: SustainableDevelopment in a

DynamicWorld. Washington, DC: The World Bank and Oxford University Press.

_______ 2004. World Development Report 2004: Making Services Work for Poor

People. Washington, DC: The World Bank and Oxford University Press.