BOZKIR - OdtudeDogaodtudedoga.org/uploads/nyc_bozkir_rehberkitapcigi.pdf · 2019. 9. 25. · Seyir Tepesi 2 Seyir Tepesi 1 Kemal Kurda! Ekoloji "stasyonu e! me Ta! Oca #õ Eski Mezarlõk

BOZKIR REHBER EL KTABI
Gençlik ve Kent çin Doa Projesi, Erasmus+ Program kapsamnda Avrupa Komisyonu tarafndan
desteklenmektedir.
Proje Referans No 2016-2-TR01-KA205-036224
e-posta: [email protected]
Hazrlayanlar: Banu Binbaaran Tüyzsüzolu, Vildan Acar, Nesrin Mehtap Aydner, Ekin Ylmaz, Nur Bahar Usta,
Umut Hasanolu, Ahmet Furkan Ton, Ecem Kuçuolu, brahim Kla, Kardelen Mutlu, Fethiye Arslanta, Aysun
Bolat, Ünzile Göç, Didem Karagence, Doruk Karalar, Melek Mercanta, Ufuk Sarsaltk, Ceren Maden, Tuse Su
Toa, Olgu Gizem Birgi, Hande Gürsan, Esin Duygu Döner, Yldray Lise, Fatih ahin, Yamur Akgün
Grafik tasarm ve ilüstrasyonlar: Güngör Genç
Editörler: Tuba Can, Zuhal Özer
Bilimsel Editörler: Burcu Nazler, Uur Zeydanl
Kapak fotoraf: © FethiyeArslanta
Doa Koruma Merkezi
Tel: (0312) 287 81 44 Faks: (0312) 286 68 20
www.dkm.org.tr | [email protected]
görülerden Avrupa Komisyonu ve Türkiye Ulusal Ajans sorumlu tutulamaz.
BOZKIR Rehber El Kitab
ODTÜ’NÜN DOASI 2 Flora 5 Fauna 7
BOZKIR 8 Bozkrn Yaps 8 Tropik Çayrlar 8 Ilman Çayrlar 8 Bozkrn Önemi 8 Bozkrn Yaygn Bitkileri 9 ODTÜ Bozkr 10 ODTÜ Bozkrndaki Bitki Türleri 10 ODTÜ Bozkrndaki Besin A 10 5K + 1N Bozkr 16
ETKNLKLER 18 Bozkrn Çeitlilii 19 Aaçlarn Hikayesi 20 Bozkr Hisset 21 Bozkrn Ses Haritas 22 Bozkr Nasl Bir Yer? 23 Bozkra Bir de Böyle Bak 24 Kr Çiçekleri 25 Besin A 26 Bozkr Av 27 Ku Tombalas 28 Bitkiler Nasl Çoalr 29 Tohumlar Nasl yaylr? 30 Yararlanlabilecek Kaynaklar 31
çindekiler
2
ODTÜ yerlekesi, Ankara kent merkezinin güneydousunda yer alr ve yaklak 45 km2lik bir alan kaplar.
Karakusunlar, Yalncak ve Tapnar köylerinin bulunduu çok geni bir arazinin kamulatrlmasyla OD- TÜ’ye tahsis edilen alan, Mimarlk Fakültesi binasnn da mimar- lar olan Altu ve Behruz Çinici tarafndan “Douda Ankara kenti görünüü, batda sakin tabiat, gün- eyde hareketli da peyzajlar.” olarak ifade edilmitir.
Kampsün önemli özelliklerinden biri, Türkiye mimarlk tarihinde gerçekletirilen planl ve geni kapsaml ilk proje olmasdr. 1960’l yllardan balayarak üniversite çalanlar ve örencilerinin çabalaryla aaçlandrlan yerleke, aaçlandrmann yansra doal bozkr örtüsü ve bu örtünün su kayna Eymir Gölü sayesinde bitki ve hayvan çeitlilii açsndan zengindir.
Neredeyse tüm ODTÜ’lüler, üniversitenin bir gelenei olan aaçlandrma enliine katlm ve dönemin rektörü Kemal Kurda’n anlarn dinlemitir. Rektör Kemal Kurda, dere boylarna ve binalarn bulunduu bölgeye dikmek için yaklak 500 çnar fidan bulunmasn ister. Ancak o zaman Türkiye’deki fidanlklarda çnar ve benzeri türler yetitirilmez. Yaplan aratrma sonucunda yalnzca 50 çnar fidan bulunur.
Kemal Kurda içileri toplar ve iki kamyonla bir gecede Bartn Deresi’nden fidan toplayarak ODTÜ’ye getirir. Bugün etrafta görülen boylar 15-20 metreye ulam çnarlarn böyle bir hikayesi vardr.
Ankara gibi bir metropol merkezinden 5 km uzakta birçok bitki, ku, kelebek, böcek ve memeli türü barndran bir alann bulunmas, çevresinde mikro iklim oluturmas, yaplama için bir set oluturmas ekolojik açdan önemli olduu gibi kentliler için de bir anstr.
ODTÜ’de, 50’si endemik yaklak 700 bitki, 23 memeli, 9 sürüngen, 126 kelebek ve 226 ku türü bulunur.
knal keklik
Seyrek orman / Open forest
Kavaklk / Poplar plantation
ODTÜ alan / METU Campus
Aaç türleri / Tree species
1 Badem / Almond
2 Badem, Ahlat, Alç, Mahlep, Kuburnu Almond, Wild pear, Oriental hawthorn, Mahaleb cherry, Dog rose
3 Bozkr / Steppe
6 Fidanlk / Tree nursery
7 Karaçam / Black pine
9 Karaçam, Badem, Ahlat / Black pine, Almond, Wild pear
10 Karaçam, Badem, Ahlat, Dibudak, Sapl mee, Kuburnu Black pine, Almond, Wild pear, Ash tree, Common oak, Dog rose
11 Karaçam, Kzlçam / Black pine, Turkish red pine
12 Karaçam, Sarçam / Black pine, Scotch pine
13 Karaçam, Toros sediri / Black pine, Taurus cedar
14 Karaçam, Toros sediri, Ahlat, Kuburnu, Çakal erii Black pine, Taurus cedar, Wild pear, Dog rose, Blackthorn
15 Karaçam, Toros sediri, Alç, Sapl mee Black pine, Taurus cedar, Oriental hawthorn, Common oak
16 Karaçam, Toros sediri, Badem / Black pine, Taurus cedar, Almond
17 Karaçam, Toros sediri, Badem, Ahlat Black pine, Taurus cedar, Almond, Wild pear
18 Karaçam, Toros sediri, Badem, Ahlat, Alç Black pine, Taurus cedar, Almond, Wild pear, Oriental hawthorn
19 Karaçam, Toros sediri, Kzlçam Black pine, Taurus cedar, Turkish red pine
20 Kuburnu, Alç, Badem, Çakal erii Dog rose, Oriental hawthorn, Almond, Blackthorn
21 Sarçam / Scotch pine
22 Sazlk / Reedbed
23 Sazlk, Kuburnu, Aksöüt, Alç, Elma, Çnar, Ahlat Reedbed, Dog rose, White willow, Oriental hawthorn, Crab apple, Oriental plane, Wild pear
24 Toros sediri / Taurus cedar
25 Göl, gölet ve akarsu / Lake, pond and rivers
26 Aksöüt, Karakavak, Badem White willow, Black poplar, Almond
27 Yerleim / Built area
Kelebek önemli yaam ortam Important butterfly habitat
Ta oca / Stone quarry
Eski mezarlk Old cemetery
4 BOZKIR REHBER EL KTABI
tilki
alç
Ana yerlekeden ormana birkaç kilometrelik bir yürüyüle Toros sediri, karakavak, akkavak, engerek otu, sr kuyruu, geyikdikeni, söüt, badem, alç, karaçam, sarçam, ptrak, geven otu, devedikeni, ahlat, ökse otu, akçaaaç, kuburnu, adaçay ve hatta kzlçam gibi bitki türleri kefedilebilir.
Ayrca yol boyunca tilki yuvalar, kör fare tümsekleri, tarla faresi tünelleri, ku yuvalar, yabanars kovanlar, onlarca kelebek, örümcek ve çekirge türü de görülebilir. 1961 ylndan günümüze karaçam, sarçam, Toros sediri, mee, kavak ve badem gibi kurak koullara dayankl yaklak 10 milyon ibreli ve 23 milyon yaprakl aaç dikilmitir. Zamanna göre tek tür deil de bozkra uyumlu birçok türün seçilmesiyle oluturulan ODTÜ Orman, ülkemiz için örnek saylacak bir ekolojik iyiletirme çalmasdr.
Beynam Orman, Anadolu doasnda insan etkisi ile yaanan 10.000 yllk bozulmay gösterirken ODTÜ Orman da bu süreci tam tersine çevirebilmek için ortaya konan çabay gösterir.
5BOZKIR REHBER EL KTABI
Yaklak 3100 hektar geniliindeki ODTÜ Orman TC Kültür ve Turizm Bakanl tarafndan 1995 ylnda Doal ve Arkeolojik ST Alan ilan edilmitir.
Ayrca ODTÜ yerlekesi, 1995’te “Ekolojik deerleri hzla bozulan dünyamzda yaratm olduu art deerler” nedeniyle “yenilikçi kavramlar” kategorisinde Aa Han Mimarlk Ödülü’nü kazanmtr.
Flora
ODTÜ orman, büyük oranda karaçamlardan oluur. Karaçamn yan sra sarçam ve Toros sediri türleri baskndr.
Toros sedirleri ç Anadolu iklimine uyum göstermeyi baarrken, sarçamlarda skntlar yaanmaktadr. Bunda sarçamn en iyi yetitii yerlerin, Kuzeydou Anadolu’daki 2500 metreden yüksek platolar olmasnn da pay vardr. Uzmanlar, iklim deiiklii nedeniyle Ankara’nn daha
Yerlekenin güneyinde bulunan Yalncak, doalln en çok koruyan alandr; bozkrla birlikte ibreli aaçlar, dere yataklar ve kayalklar barndrr. Yalncak yolu üzerindeki gölet, taknlar önlemek amacyla kurulmutur. Gölet, birçok tür için önemli su kaynaklarndan biridir.
ODTÜ arazisinin güneydousunda Eymir Gölü bulunur. Çevresi 14 km uzunluunda olan 120 hektarlk bu göl s bir tatl su gölüdür. Göl, youn sazlklar ve çevresindeki ormanlk alanla kentin çok yaknnda olduu halde birçok canlnn varln sürdürebildii nadir bölgelerden biridir.
kirpi
Aaçlandrma çalmalar srasnda araziye kazandrlan yer örtücü gevenler, çal formundaki kuburnu, yaseminler, patlangaçlar, yabani sar güller, cehriler, yaban hayat için son derece önemli aaççklar olan ahlat, alç, badem ve mahlep, Anadolu’nun yaygn mee türlerinden saçl mee, palamut meesi ve sapl mee, ayrca dibudak, dibudak yaprakl akçaaaç, ova karaaac, ide, dut, ceviz, karakavak, söüt, çnar gibi türler florasnn zenginliklerinden yalnzca bir ksmdr.
6
Florann genel yapsn oluturan bozkrn temel özellii ya azldr. Ya miktar ylda 500- 600 mm’nin altndadr ve bu miktar yan olduu yerde etrafta kurakla uyumlu olanlar dnda aaçlara pek rastlanmaz. Elbette bozkrn aaç yerine otsu bitkiler bakmndan zengin olmasnn tek nedeni ya miktar deildir. klim olaylar, sürekli tekrar eden doal yangnlar, çlar, seller, toprak ve anakayann yaps da bunda etkilidir. Yine de Avrupa’nn bir ucundan Çin’in dousuna kadar yaylan uçsuz bucaksz bozkrlarn temel özellii yan azldr.
ODTÜ’nün doal bozkr örtüsünde yaklak 700 bitki türü bulunur. Bunlarn yaklak 50’si sadece Türkiye’de bulunan endemik türlerdir. Ayrca ODTÜ bozkr ç Anadolu’daki “alçak da aaçl kekik-geven” dediimiz bozkr tipinin en iyi temsilcilerinden biridir. Kekik ve gevenin hakimiyetini kimi yerlerde adaçay ve aypençesi bozar. Genel olarak baklagilller (Fabaceae), ballbabagiller (Lamiaceae), papatyagiller (Asteraceae) ve budaygiller (Poaceae) bozkrn egemen aileleridir.
Fauna
Yerleke, ku varlyla da dikkat çeker. Bunlarn bir ksm ODTÜ’de sürekli yaarken bir ksm da alan belli dönemlerde konaklama amacyla kullanr.
ODTÜ’de 224 ku türü bulunur. Bu say, Türkiye kularnn yarsdr. Saksaan, serçe, güvercin, srck, batankara, saka, alaca aaçkakan, alakarga, ishakkuu yaygn görülen ku türleridir. Pasba patka, alaca sinekkapan, dikkuyruk, küçük akbaba, kara akbaba, bldrcnklavuzu ve gökkuzgun gibi baz türler korumada öncelikli kulardr.
Sütlabi, paçal ahin, küçük suyelvesi, da mukallidi, zeytin mukallidi, sar mukallit, dou çvgn, çideci, ak bal kirazkuu ve ak kal kirazkuu gibi türlerse nadir görülen kulardr.
Yerlekenin memeli varlna bakldnda yarasalar (Chiroptera), kirpi (Erinaceus concolor) ve soreks (Crocidura spp.) gibi böcekçiller saylabilir.
Otçul türler arasnda tavan (Lepus europaeus), çayrlklar ve yol kenarlarnda tarla tareleri (Microtus guentheri ve M. levis), çallklarda Anadolu orman faresi (Apodemus witherbyi), açklk ve kurak kesimlerde avurtlaklar (hamsterler) (Cricetulus migratorius ve Mesocricetus brandti), çöl faresi (Meriones tristami) ve nadir görülen gelengi (Spermophilus xanthoprymnus) bulunur.
Toprak altnda körfare (Nannospalax nehringi) bir kilit tür olarak ilev görür. Tilki (Vulpes vulpes), porsuk (Meles meles), sansar (Martes foina), alaca kokarca (Vormela peregusna), gelincik (Mustela nivalis) balca yrtc türlerdir.
BOZKIR
Bozkrlar otsu bitkilerin egemen olduu kurak ya da yar-kurak doal alanlardr. Peki bozkrlarda hiç aaç olmaz m? Bozkrlarn en önemli özelliklerinden biri, ya mikarnn düük olmasdr. Ya miktar ylda 500-600 mm’nin altna dütüünde etrafta aaçlara pek rastlanmaz. Dolaysyla bozkrlarda ya çok yal, kalnt niteliindeki aaçlar ya da kurakla dayankl aaççklar yaayabilir.
Bozkrn Yaps
Tropik Çayrlar Tropik çayrlarn olduu bölgeler tüm yl scaktr. Kurak ve yal olmak üzere iki ayr mevsimi bulunur. Afrika’daki savanlar bu gruba örnektir. Savanlarda filler, zürafalar, gergedanlar, zebralar, aslanlar, çitalar, srtlanlar ve aslanlar gibi dünyann dikkat çekici türleri yaar.
Ilman Çayrlar Ylda yaklak 250-600 mm ya alan bu bölgelerde daha ksa otlar boylu hakimdir. Bu bölgelerde bitkilerin büyüyüp gelitikleri ve duraan olduklar iki dönem vardr. Souk hava koullar söz konusu olduunda bitkilerin büyümesi durur ve duraan döneme girerler. Ankara’da yllk ya, yaklak 400 mm’dir. Ilman çayrlarda ceylan, yaban koyunu, kurt, çakal gibi türler bulunur.
Bozkrn Önemi
Bozkrlar, buday, arpa, yulaf, msr, pirinç gibi ana besin kaynaklarnn anavatandr. Hayvanclk açsndan önemli olmalarnn yan sra dünyamzn karbon depolama alanlardr. Bozkrlar otçul memeliler, kelebekler ve bitkiler açsndan en önemli ekosistem tipidir; yeryüzündeki otsu bitkilerin büyük ksm bozkrlarda yaar.
Bozkrn en baskn türleri Baklagiller (Fabaceae), Ballbabagiller (Lamiaceae), Papatyagiller (Asteraceae) ve Budaygiller (Poaceae) ailesine aittir.
Baklagillerden ülkemizde 439 türü bulunan gevenler bozkrn en yaygn ve en dayankl bitkileridir. Çok derinlere giden kökleri, dikenli gövdeleri, küçük ve tüylü yapraklar ile en zor artlara bile dayanrlar.
Bozkr toprann en güçlü koruyucularndandr. O kadar farkl ekillerde karmza çkarlar ki, hangi yollardan geçip de bu farkllklara ulatklarn, nasl evrildiklerini düünmeden edemeyiz.
Papatyagiller ailesi de bozkr örtüsünde çok farkl türleri ile yer alr. En çok bilinenler dndaki papatya türlerini gördüünüzde aknlkla “Bunlar da m papatyaym?” dersiniz. Bozkrn dier bir önemli ailesi Budaygillerdir. Yeryüzünün yeil örtüsünü bu aile oluturur.
Tozlama rüzgar araclyla gerçekleir. Bu da, evrimsel süreçte böcekleri kendine çekmek için gösterili çiçeklere neden ihtiyaç duymadklarnn göstergesidir.
geven
Bozkr birçok ku türüne ev sahiplii yapar. Bunlardan bozkr toygar, salkl bir ekosistemin göstergesidir. Kuyrukkakan, bozkrn büyük ku türlerinden biridir. Mart - Eylül aylar arasnda yaygn olarak görülür. Kzlahin de büyük ve yrtc bir ku türüdür; geni kanatlar ve uzun bacaklaryla dikkat çeker. Bozkrn memeli türleri arasnda körfare, kirpi, tavan, tilki gibi hayvanlar bulunur.
düünçiçei
keklik
ODTÜ Bozkr
Yakn zamana kadar insanlarn büyük ksm köylerde yaayp tarm ve hayvanclkla geçinirdi. Bozkrlarsa bo araziler olarak görülürdü. Bu da bozkrlarn tarm alanna dönütürülmesine ya da youn otlatma basksna maruz kalmasna neden oldu. Bu iki durum da doal kaynak yönetimi ve doa koruma açsndan önemli sorunlard. O zamanlar kimse sulakalanlarn kurumas gibi bir sorunu aklna bile getirmezdi.
ODTÜ arazisi, ç Anadolu’nun en iyi korunmu bozkrlarndan biriydi. Bunda youn otlatma basks olmamasnn pay vard. Yerlekedeki aaçlandrma çalmalar, bozkrn biyolojik çeitliliinin bir ksmn yok etti, ancak bu çalmalar olmasayd, kentin ve üniversitenin büyümesi srasnda bu bozkrlar kolayca gözden çkarlacak alanlar olarak görülebilirdi.
Günümüzde arazideki aaç varl bu alanlarn korunmasn kolaylatryor, en azndan aaçlarn kesilmesi söz konusu olduunda bir kamuoyu basks oluuyor. Oysa bozkrlar için benzer bir duyarllk ve tartmadan bahsetmek pek mümkün deil.
Orman ve bozkr arasndaki bu çeliki doa koruma açsndan güzel bir örnek. Aaçlandrma çalmalar bir yandan bozkr ekosisteminin yok olmasna neden oluryor. Ancak dier yandan bu çalmalar olmasa bozkr ekosistemi yok olacak ve üzerinde bir de ehir yükselecekti.
ODTÜ Bozkrndaki Bitki Türleri
ODTÜ bozkr ç Anadolu’daki “Alçak Da Aaçl Kekik-Geven Bozkr” denilen bozkr tipinin en iyi temsilcilerinden biridir. Alç, ahlat, badem gibi türler sayesinde de aaçl bozkr niteliindedir. Bu tip bozkrn büyük bir ksm üniversite binalarnn bittii yerden güneye doru uzanr. En güzel örneini de Yalncak srtlarnda görmek mümkündür. Üstelik buradaki aaçlarn büyük ksm sonradan dikilmitir. Ancak çou yerde bunlarn hangisinin doal hangisinin sonradan dikilmi olduunu ayrt etmek kolay deildir. Çünkü alç, ahlat, badem, kuburnu, patlangaç gibi bu aaççk ve çal türleri bu bölgeye özgü türlerdir.
Budaygiller ve bu grup içinde yumaklar öyle geni alanlar kaplar ki “Acaba buralara kekik-geven bozkr yerine buday-yumak bozkr m desek?” diye düünürsünüz. Elbette bir doasever için aklda tutulmas gereken, bozkrlarn çeitli türlerden oluan rengârenk bir ekosistem olduudur.
Tabii kekik denildiinde Thymus sipyleus, Thymus leucostomus, Thymus longicaulis, geven denildiindeyse Astragalus microcephalus, Astragalus angustifolius, Astragalus strictifolius ve Astragalus lydius türleri akla gelmelidir.
Kekik ve gevenle birlikte ele alnmas gereken dier bir önemli tür de adaçaydr. Adaçay cinsinin en yaygn türü Salvia tchihatcheffii’dir. Kamefit olarak adlandrlan bu
bitkiler salkl, tahrip edilmemi, iyi durumdaki bir bozkrn iki ana grubundan birini oluturur. Dier grup da budaygiller ailesidir.
Yalncak’n güney srtlarndaki bozkrda yaygn olarak görülebilecek türler bu kamefitlerdir. Bu türler arasnda çoban yast (Acanthalimon acerosum), adaçay (Salvia tchihatcheffii) bu yüksekliklerde rastlanacak ancak alçak bölgelerde görülemeyecek türlerdir.
Bu bölgelerde rastlanacak belli bal çallar da dou bademi, çakal erii ve cehridir. Yaz aylarnda çok da fark edilemeyen bu türler özellikle bahar aylarnda, çiçeklendiinde dikkat çeker.
Yalncak’n kuzey ksmndan balayp üniversite binalarnn olduu bölüme kadarki tepelik alanlarda bu çallar daha az miktarda görülür. Bu bölgelerde de yar odunsu otlarn çouna rastlanr.
Ayrca yüksek bölgelerde olmayan batalak (Hedysarum varium), beyaz korunga (Onobrychis hypergyrea),
geven
korunga (Onobrychis vicifolia), ylanck (Salvia virgata), aykula (Salvia sclarea), fi (Vicia cracca) ve burçak (Lathyrus cicera) gibi türlere rastlanr.
Her ne kadar yaygn olmasa da sadece bu bölgede görülebilecek alayan gelinler, glayöller, aypençeleri ilgi çekici türlerdir. En çok göze çarpan bitkilerse bozkr otlar (Stipa pontica, Stipa capillata) ve tatarlahanas (Crambe tataria)’dr.
Rüzgarla hafif hafif salnan bozkr otlar hele bir de üzerlerine akam günei vurursa bambaka bir güzellik sunar. Crambeler de ilginç bir görünüm sunar. Yaklak 1-1,5 m çapndaki bu çallar kuruduktan sonra diplerinden koparak rüzgarda top gibi yuvarlanp dururlar. Aslnda bu, tohumlarn yaymak için iyi bir stratejidir. Baka böceklerin, memelilerin yardm olmakszn, rüzgarda döne döne tohumlarn oraya buraya yayarlar. Baharda ise kocaman beyaz toplar gibi ta uzaklardan dikkatinizi çekerler. Yanlarna gittiinizde de üzerlerinde onlarca böcee rastlarsnz. ODTÜ’nün neredeyse en yaygn böcek türlerinin hepsini bu bitkinin üzerinde görebilirsiniz.
Üst ksm otsu, dip ksmysa odunsu olan bitkiler kamefit olarak adlandrlr. Gövdelerinin alt ksmnn güçlü odunsu bir yaps vardr. Bu grubun çok gelimi kökleri vardr ve bazen iki metre derine kadar gidebilir, yapraklar dar ve tüylüdür. Bütün bunlar kurakla uyum salamak içindir.
Bozkrn belli bal kamefitleri arasnda Thymus sipyleus, Thymus leucostomus, Thymus longicaulis gibi kekik türleri, Astragalus microcephalus, Astragalus angustifolius, Astragalus strictifolius, Astragalus lydius gibi geven türleri, kuduzotu (Alyssum murale), katrtrna (Genista aucheri), sapsz katrtrna (Genista sessilifolia), yer meesi (Teucrium chamaedrys), Fumana procumbens, Fumana paphlagonica gibi günetu türleri, sar keten (Linum mucronatum), dou küre çiçei (Globularia orientalis) ve küre çiçeini (Globularia trichosantha) sayabiliriz.
ODTÜ Bozkrndaki Besin A
ODTÜ bozkrnn önemli memeli türleri arasnda tilki, gelincik, kirpi, tavan, aaç yediuyuru, köstebek bulunur.
Kukumav
Kerkenez
Boz yörük ylan
BO ZK I R
Ne?
Neden?
Nasl?
5N 1K Bozkrlarda hangi otsu bitkilerin yetieceini ve bunlarn ne kadar büyüyeceini, ya miktar, taban suyu, yükseklik ve toprak belirler. Yllk ya miktar genellikle 250-500 mm’yi geçmez.
ki çayr tipi vardr: lki k olmayan tropik çayrlar. Bunlarn kurak ve yal olmak üzere iki ayr dönemi bulunur. Afrika’daki savanlar bu gruba örnektir. Savanlarda filler, zürafalar, gergedanlar, zebralar, aslanlar, çitalar, srtlanlar ve aslanlar gibi dünyann dikkat çekici türleri yaar.
kincisi lman çayrlar. Ylda yaklak 600 mm ya alan bu bölgelerde daha ksa boylu otlar hakimdir. Bu bölgelerde bitkilerin büyüyüp gelitikleri ve duraan olduklar iki dönem vardr. Souk hava koullar söz konusu olduunda bitkilerin büyümesi durur ve duraan döneme girerler. Ankara bozkr da lman çayr kuanda yer alr.
Bozkrlar özellikle otsu bitkiler, böcekler, kular ve otçul memelilere ev sahiplii yapar. Önemli karbon depolama alanlarndan biridir. Yeryüzündeki canllarn besin kaynadr. Buday, arpa, yulaf, msr, pirinç gibi ana besin kaynaklarnn anavatandr. Hayvanclk için önemlidir.
Bozkrlar otsu bitkilerin egemen olduu kurak ya da yar-kurak doal alanlardr. Bozkrlarda kurakla dayankl aaççklar ve çok yal, kalnt niteliindeki aaçlar da bulunabilir.
Ye r y ü z ü n d e k i c a n l l a r n
b e s i n k ay n a d r
Ptrak
papatya
Belirli bir iklim ve corafya tarafndan snrlanan canl topluluklar biyom olarak adlandrlr.
Bozkrlar ormanlar ya da çöllerle snrdatr.
peygamber çiçei
kök
Ne zaman? Kn bozkr, souk ve karldr. Kar, otsu bitkilerin büyümesi için nem salayan bir örtü gibidir. Baharda kr çiçekleri ve kelebeklerle rengârenk bir görünüm alr. Yazn scak ve kuraktr. Sar, boz bir renk hakimdir.
Kim? Avrasya bozkrlar ulam ve ticari açdan insanlk tarihinin en önemli rotas pek Yolu’na ev sahiplii yapar. Bozkrlar medeniyete olduu gibi modernlemeye de katkda bulunur. Doay taklit ederek teknoloji üretmek olan biyomimikri için zengin bir kaynaktr.
Nerede?
Kahverengi boyal alanlar yeryüzündeki çayrlar gösterir.
Mühendis George de Mestral, bir gün köpeiyle dolamaya çkar. Eve döndüünde köpeinin kllarna ptrak tohumlarnn takldn fark eder. Bunlar mikroskop altnda inceleyince üzerlerindeki kancalar fark eder. Bu da ona crt crt bant olarak bildiimiz malzemeyi bulmas için esin kayna olur.
Antarktika dnda tüm ktalarda bulunur. Çayrlar ve bozkrlar, Kuzey ve Güney Amerika, Güney Afrika, Orta Asya’da hakimdir, Ayrca Avustralya çöllerini de çevrelerler.
Çayrlk alanlar, Kuzey Amerika’da “prairie”, Güney Amerika’da “pampas”, Afrika’da “savan”, Anadolu’da bozkr, Orta Asya’da “step” olarak adlandrlr.
Geven, koyun yuma, kekik, tavan otu, klç otu, gelincik, çayr, peygamber çiçei bozkrlarn en yaygn otsu bitkileridir.
geven
ptrak
alç
ETKNLKLER
Malzemeler: Karton, Bozkrn Renkleri etkinlik kad, makas ve boya kalemleri
Etkinlik tipi: Gözlem-nceleme
Hazrlk: Bir yürüyü rotas belirlenir.
Uygulama:
Yürüyü srasnda katlmclardan etkinlik kadndaki renklerle ayn renkte olan nesneleri bulmalar ve bunlarn saylarn eklinde ifade etmeleri istenir. Yürüyü sonunda hangi renklerin en çok görüldüü ve renklerin doadaki ilevleri hakknda konuulur.
Renkler araclyla bozkrdaki çeitliliin kefedilmesi.
AAÇLARIN HKAYES Hedef kitle: 6+ ya
Süre: 30 dk
Etkinlik tipi: Yaratc Drama
Hazrlk: Aaçlk bir alan belirlenir ve buradaki aaçlarn adlar katlara yazlarak katlanr ve torbaya koyulur.
Uygulama:
Katlmclar belirlenen alana götürülür ve burada çember eklinde dizilmeleri salanr. Ardndan bildikleri aaç adlarn söylemeleri istenir. Çevrelerinde ad söylenen aaçlardan olup olmad ve aaçlarn ekosistem hizmetleri konuulur.
Bir oyun oynanaca söylenir. Gösterilen torbadan bir kat çekmeleri ve bu katta ad yazan aac bulmalar istenir. Aacn bulamayanlara yardm edilir. Katlmclar yeniden çember eklinde dizilmeye davet edilir. Bu kez bunu birbirinin koluna skca girerek yapmalar gerektii anlatlr. Her birinin bir aac temsil ettii belirtilir. Bir hikaye okunaca, bu hikayede ad geçen ve talihsiz bir durumla karlaan aacn, kendini yere brakaca, dier katlmclarnsa ona destek vererek ayakta tutmaya çalaca söylenir.
Oyun sonunda, yaplan çalmayla ekosistemin ileyii arasnda nasl bir benzerlik olduunu konuulur.
Oyun araclyla ekosistemdeki canllar arasndaki ilikilerin kavranmas.
Süre: 40 dk
Malzemeler: Göz ba
Hazrlk: Bir alan belirlenir.
Katlmclardan birkaç dakika gözlerini kapatmalar ve seslere odaklanmalar istenir. Süre sonunda duyduklarn paylamalar salanr.
Katlmclardan ikili gruplar oluturmalar istenir. Bunlardan birinin gözü balanr, dieri de yönlendirici olur ve arkadan çevrede dolatrr.
Onun doay hissetmesini, alglamasn salar, ayn zamanda dikkatli, özenli davranarak güvenini kazanmaya çalr. Onu bir aaç kabuuna dokunmaya, yosunlu bir kayann slakln hissetmeye, bir çiçein kokusunu almaya, etrafndaki alann ne kadar düz, ne kadar engebeli olduunu anlamaya yönlendirir. On dakikalk süre sonunda roller deiir bu kez yönlendirici olann gözü balanr ve doay dokunarak, koklayarak, duyarak hissetmeye çalr.
Çalma sonunda katlmclar deneyimlerini paylarlar.
Bozkrn duyular araclyla kefedilmesi.
BOZKIRIN SES HARTASI Hedef kitle: 10+ ya
Süre: 30 dk
Malzemeler: Kat, kalem
Hazrlk: Bir rota belirlenir.
Katlmclar çember eklinde dizilir ve bozkrda ne gibi seslerin duyulabilecei sorulur. Ardndan her birine birer kat verilerek belirli bir rotada ilerlenecei ve bu rotann ses haritasnn çkarlaca anlatlr.
Katlmclara on admda bir durarak gözlerini kapatp birkaç dakika sesleri dinlemeleri ve süre sonunda duyduklar sesleri yazl olarak kaydetmeleri istenir.
Yürüyü sonunda yeniden çember olunur ve deneyimler paylalr.
Ses haritas araclyla bozkrn farkl bir ekilde deneyimlenmesi
Süre: 40 dk
Katlmclara bozkr hakknda neler bildikleri sorulur. Ardndan bozkrlarda çounlukla otsu bitkilerin görüldüü aktarlr. 5N + 1K’nn Neden bölümünde belirtilen ya miktar, taban suyu, yükseklik ve toprak gibi etkenlerin hangi otsu bitkilerin yetieceinde etkili olduu üzerinde konuulur.
Farkl tipte bozkrlarn olduu söylenir ve Bozkr Anahtar etkinlik kad datlr. Katlmclara bir yürüyü yapacaklar bu yürüyüteki belirli duraklarda durarak çevrelerini incelemeleri, ellerindeki etkinlik kâdnda bulunan anahtar kullanarak bulunduklar bozkr tipini belirlemeleri istenir. Yürüyü rotasnda hangi bozkr tipini gördükleri üzerinde konuulur.
Bozkr tiplerinin kefedilmesi.
BOZKIRA BR DE BÖYLE BAK Hedef kitle: 11+ ya
Süre: 30 dk
Katlmclara bozkra farkl bir bak açsndan bakabilmek için neler yaplabilecei sorulur. Görüleri alndktan sonra Bozkr Penceresi etkinlik kad datlr. Kâttaki yeil karenin iç ksmndaki beyaz bölüm kesilerek çkarlr ve bir pencere açlr. Katlmclara bu pencereden bakarak gözlem yapacaklar söylenir.
Yürüyüe çklr ve yürüyü srasnda belirli duraklarda durulur. Katlmclardan pencerelerden bir süre çevrelerini gözlemlemeleri istenir. Gördükleri canllar tanmaya ve bunlarn arasndaki etkileimi kefetmeye yönlendirilirler.
Yürüyü sonunda gözlemler paylalr ve tüm bu canllar tehdit eden etmenler konuulur.
Farkl araçlarla gözlem yaparak bozkrn kefedilmesi.
Hazrlk: Bir alan belirlenir.
Katlmclar belirlenen alana getirilir ve buradaki kr çiçeklerini bir süre incelemeleri istenir. Süre sonunda gözlemlerini paylamalar salanr.
Katlmclarn dikkati bitkilerin çiçek bölümüne çekilir ve çiçeklerin yapraklarnn taç yaprak olarak adlandrld belirtilir. Çiçeklerden Çiçek Been etkinlik kad datlr ve kattaki çiçek tiplerinin benzerlerini bulmalar istenir.
Çalma sonunda gözlemler paylalr. Sonra da kattaki çiçekleri boyamaya yönlendirilirler. Boyama iini tamamlayanlar çiçekleri kesip çkarr ve bunlar yukardaki gibi ipe balanp duvar süsü hazrlanr.
Bozkrdaki kr çiçeklerinin çeitliliinin kefedilmesi.
BESN AI Hedef kitle: 10+ ya
Süre: 30 dk
Katlmclara Bozkrn Besin A etkinlik kad datlr ve kattaki beslenme ilikilerini oklar araclyla göstermeleri istenir. Çalma sonunda besin ann ne kadar karmak olabilecei, bu canllardan birinin yok olmas durumunda ada yer alan tüm canllarn etkilenebilecei konuulur.
Bozkrdaki canllar arasndaki besin ann kavranmas.
Katlmclara bozkr hakknda neler bildikleri sorulur. Ardndan bir ava çklaca ve bozkrda yaayan bitki ve hayvanlarla ilgili iaretler aranaca anlatlr.
Yürüyüe balamadan önce katlmclar gözlerini kapatmalar, çevredeki sesleri dinlemeleri ve kokular almaya çalmalar söylenir.
Sorular sorulur: Hangi renkleri, hangi ekilleri, hangi desenleri görüyorsunuz? Bitkilerin toprakla, havayla, suyla ilikisi nasl? Dier canllarla ilikisi nasl?
Bitkiler tek bana m, topluluk halinde mi yayor?
Bitkilerin, yapraklarn, gövdelerini inceleyin. Çiçekleri var m? Tohumlar var m, dikkat edin.
Katlmclara Bozkr Av etkinlik kad datlr ve bu katta yer alanlar bulmalar istenir. Yürüyü sonunda gözlemler paylalr. Doada dorudan ve dolayl olarak gözlem yaplaca anlatlr. Bitkilerin kolaylkla gözlemlenebilecei ancak hayvanlarn kendileri farkedilmeseler bile doaya braktklar iaretler sayesinde dolayl olarak da gözlemlenebilecekleri söylenir. Örnein yerdeki toprak tepeciklerinin kör fare varln gösterdii anlatlr.
Dorudan ve dolayl gözlem yapmann kavranmas.
KU TOMBALASI Hedef kitle: 10+ ya
Süre: 40 dk
Malzemeler: Ku Tombalas etkinlik kad, bez torba, kat, kalem, pul ve ku rehberi kitab
Katlmclara kular hakknda neler bildikleri sorulur. Bir yürüyüe çklaca ve ku gözlemi yaplaca duyurulur. Yürüyü srasnda ku rehberi kitabndan yararlanarak gözlemlenen kular tanmlanr.
Yürüyü sonunda etkinlik süresince kularla ilgili neler örendikleri konuulur. Ardndan Ku Tombalas oyunu oynanaca söylenir ve katlmclar dörtlü gruplara ayrlr.
Tombala ve ku kartlar hazrlanr. Ku kartlar bez bir torbaya koyulur. Her oyuncuya bir tombala kart verilir. Torbadan bir ku kart çekilecei ve karttaki ku varsa tombala kartnda bunun einin kuun resmini pulla kapatmalar söylenir. Tombala kartnda birinci sradaki kularn tamamn pullarla kapatan birinci çinko, ikinci sradaki kularn tamamn kapatan ikinci çinko diye barr. Üçüncü sradaki kularn tümünü pullarla kapatan tombala diye barr ve oyunu kazanr.
Ku türlerinin tannmas.
Süre: 40 dk
Katlmclara yeni bir bitkinin nasl büyüyecei sorulur. Ereltiotu gibi kimi bitkilerin sporlarla, çilek gibi kimi bitkilerin köklenerek çoald anlatlr. Birçok bitkinin de tohumun çimlenmesiyle çoald belirtilir. Kapal tohum ve açk tohum fark katlmclara aktarlr. Karaçam, sarçam, sedir, göknar gibi bitkilerin kozala olduu ve bu kozalaklarn tohumlar tad söylenir. Bunlarn açk tohumlu bitkiler olduu belirtilir.
Kapal tohumlu bitkilerdeyse tohumun meyvenin içinde olduu söylenir. Meyvenin elmada olduu gibi etli ya da bezelyede olduu gibi zarfl olabilecei anlatlr.
Katlmclara Bitkiler Nasl Çoalr? çalma kad datlr ve bir yürüyüe çklr. Bu yürüyü srasnda bitkilerin tohumlar gözlemlenir. Yürüyü sonunda bu gözlemler paylalr.
Tohum çeitliliinin kefedilmesi.
TOHUMLAR NASIL YAYILIR?
Yürüyü srasnda belirli duraklarda durulur ve bitkilerin tohumlarnn fotoraflar çekilir.
Yürüyü sonunda katlmclar dörtlü gruplara ayrlr. Gruplar çektikleri fotoaflar birbiriyle paylar. Ardndan fotoraflardaki tohumlarn nasl yaylabilecei üzerinde konuulur.
Tohumlarn nasl yayldnn kavranmas.
Yararlanabilecek Kaynaklar
Ülgen, H. ve U. Zeydanl. ed. 2008. Orman ve Biyolojik Çeitlilik Doa Koruma Merkezi, Ankara, Türkiye http://www.dkm.org.tr/Dosyalar/YayinDosya_qHFXug0l.pdf
Kaya, Z., Zeydanl, U., Nazler, B., Ylmaz, T., 1999, ODTÜ Yerlekesi Kr Çiçekleri Rehberi. Dönmez Offset
Zeydanl, U., 1995, ODTÜ Doa Rezervi, ODTÜ Doa Topluluu, Ankara
http://www.turkiye-florasi.com/index.php?sayfa=hiyerarsi
20
Doayla ba kurmak, bizi çevreleyen doay tanmaktan geçer. ODTÜ de bu anlamda esiz bir yerdir. Yerleke, Ankara’ya nefes veren orman, el dememi geni bozkr ve bir vaha olan gölüyle kent merkezinde 4.500 hektarlk bir alana yaylr.
Gençlik ve Kent için Doa projesi, ODTÜ’yü koruyarak Ankaralnn doayla ba kurmas ve sürdürülebilir kentlerin kurulmas yolunda önemli bir adm olarak balayan bir projedir.
Doa Koruma Merkezi Vakf’nn ODTÜ, Butterfly Conservation (UK), Anima Mundi (IT), Thessaly Teknoloji Enstitüsü (GR) ortaklnda yürüttüü Erasmus+ Stratejik Ortaklklar çerçevesinde desteklenen proje, gençlerin sürdürülebilirlik ve doa koruma konularnda bilgi ve becerilerle donatlarak güçlendirilmesini hedefiyor.
Finansman Avrupa Birlii Erasmus+ Program
kapsamnda salanmtr

Documents

BOZKIR - OdtudeDogaodtudedoga.org/uploads/nyc_bozkir_rehberkitapcigi.pdf · 2019. 9. 25. · Seyir Tepesi 2 Seyir Tepesi 1 Kemal Kurda! Ekoloji "stasyonu e! me Ta! Oca #õ Eski Mezarlõk