M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j aM a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j a

Br. 46 Cena: 50 den. jуни 2013IS

SN

: 18

57-

671

0

АРМ - НАТО РАпОРТиРАње ОРужјE ВОеНА исТОРијА игРи и сиМулАции

на pланина како домао Б У к а н а „ Р Е н Џ Е Р и Т Е “ В о Б а З и Р а Њ Е и и С Х Р а н а В о p Р и Р о д а

pРоФЕСиЈаТа ВоЈникp о д о Б Р У В а Њ Е н а С Ф а ќ а Њ а Т а З а В о Ј н и к о Т д Е н Е С и В о и д н и н а

МИРНА РАКА И БИСТРО ОКО

7-м

и Г

ран-п

ри т

урнир

во с

трел

аштв

о

инистерството за одбрана, како и досега, имајќи ги предвид своите можности, ги помага и ќе ги помагаме активностите на Стрелачката федерација на Македонија“, истакна заменик-

министерот за одбрана на Република Македонија, Емил Димитриев, на свеченото отворање на 7-миот Меѓународен отворен турнир во стре-лаштво, кој се одржа на стрелиштето „Камник“ во Скопје.Турнирот предизвика голем интерес кај љубителите на стрелаштвото, што може да се види и преку големиот број пријавени лица, околу 340, и тоа од Република Македонија (АРМ, МВР, Судската, Царинската и Шумската полиција), потоа од Германија, Франција, Словенија, Босна и Херцегови-на, Црна Гора и Србија. Учесниците се натпреваруваа во пет дисципли-ни и тоа: пиштол на 25 m; пушка на 100 m; снајперска ловна пушка на 100 m; снајперска полуавтоматска тактичка пушка на 100 m; снајперска пушка F-class TARGET на 300 m и снајперска пушка F-class OPEN на 300 m.Како дел од турнирот, своите вештини во ракување со оружје ги прикажаа над 40 припадници и припаднички на Армијата на Република Македонија, кои се натпреваруваа во дисциплините пиштол на 25 m, пушка на 100 m и снајперска пушка на 100 m.

МЕЃУ ПРВИТЕ ВО РЕГИОНОТ

РАБоТилниЦА зА иМплЕМЕнТиРАњЕТо нА КонВЕнЦијАТА зА зАБРАнА нА КАСЕТнАТА МУниЦијА

НОВИ СТРАНИЦИ ЗА БАЛКАНОТ

алканскиот регион дефинитив-но испишува нови страници во

својата историја. иако има уште не-вралгични точки, почнуваат и проце-си кои до вчера беа незамисливи: про-цеси на соработка, особено на економ-ски план и во одбранбената сфера.овој пат одвојуваме една таква иницијатива којашто многу ќе придо-несе за подобрување на состојбите на Балканот и на економски и на одбран-бен план. Тоа е иницијативата за Бал-кански регионален пристап во против-воздушната одбрана – BRAAD (Balkan Regional Approach to AirDefence) меѓу нАТо и пзМ-земјите од регионот. Со меѓусебна размена на податоци пре-ку ASDE (Air Situation Data Exchange) филтерот и MRC (MASE Remote Console) за ситуацијата во воздушниот простор ќе се подобри нивната сора-ботка, координација, способност и по-висок степен на меѓусебна доверба во максималната употреба на воздушни-от простор над Балканот. Што е најважно, со иницијативата ќе се поттикне интероперабилноста на нАТо и пзМ-земјите од регионот со што ќе се постигне поефикасна зашти-та на воздушниот простор со помалку издвоени материјални средства.иницијативата, којашто се разви-ва веќе трета година по ред, ќе при-донесе да се изменат многу закора-вени сфаќања. пред сè, поквалитет-на поткрепа на мирот и заедничко дејствување во евентуални кризни ситуации, посебно во намалувањето на можните инциденти во гранични-те подрачја, како и оптимизирање и флексибилност во употребата на воз-душниот простор.Во BRAAD-иницијативата, покрај Македонија, се вклучени пзМ-земјите Босна и Херцеговина и Црна Гора, како и нАТо-земјите Албанија, Грција, италија, Унгарија, Словенија и Хрват-ска, како водечка земја на оваа иницијатива.Бидејќи се работи за регионален при-стап во командувањето, можно е и формирање на еден регионален опе-ративен нАТо-центар кој би имал за задача размена на радарските сли-ки на пзМ-земјите вклучени во оваа иницијативаинаку, BRAAD-иницијативата е дел од нАТо-проектот „паметна одбра-на“ (Smart Defense). Во тек е обуката за воздушно набљудување, по што следи натамошна реализација на „Air Surveillance Pre-acquision Study“.иако сме далеку од Гоцевата преми-са за Балканот како културно поле на разбирање, ова сигурна е чекор напред за надминување на досе-гашните сфаќања за Балканот како потенцијално „буре со барут“. за Гоце-вата премиса, изгледа, ќе причекаме уште малку, а можеби и многу.

В.Д.

ВО РЕАЛНИ УСЛОВИ

МЕДиЦинСКА ВЕжБА „зДРУжЕн оТпоР – 13“ („ShARED RESiliENCE - 13“)

„ВРАТИ СЕ дОМА, ТАТО“

оД ДнЕВниКоТ нА МиРоВниКоТ иГоР пАВлЕСКи, поСТАР ВоДниК i КлАСА Во БАТАлјоноТ нА ВоЕнАТА полиЦијА пРи зоК нА АРМ

П-П ОБУКА ВО КАСАРНАТА „ИЛИНдЕН“

пРАВилно КоРиСТЕњЕ и почиТУВАњЕ нА пРоЦЕДУРиТЕ

ЗЕМЈОТРЕСИ, ПОЖАРИ И ПОПЛАВИ

КоМпјУТЕРСКи пРоЕКЦии и СиМУлАЦијА нА РЕШАВАњЕ нА Можни КРизни СоСТојБи

ПОдГОТОВКИ ЗА МУдАР ИЗБОР

јАВнАТА ДиплоМАТијА Во РЕпУБлиКА МАКЕДонијА (1)

ПРАКТИЧАРИ НА ВОЈНАТАГЕРМАнСКАТА опЕРАТиВнА ВЕШТинА До пРВАТА СВЕТСКА ВојнА

24

27

30 28

34

38 35

42

44

Страница

Страница

СтраницаСтраница

Страница

Страница

Страница

Страница

Страница Страница

ШТИТ - Година V, број 46, јуни 2013 година, излегува еднаш месечноИЗдАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОдБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕдОНИЈА

ИЗдАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генерал-мајор насер Сејдини, Блерим Укали, полковник Мирче Ѓоргоски, Васил Дичевски,потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи Малковски

ГЛАВЕН И ОдГОВОРЕН УРЕдНИКВасил Дичевски

РЕдАКЦИЈАБилјана иванова (технички, ликовно-графички уредник); Кристина илиевска (новинар), Митко Василевски (новинар), Ксенија Митева-Котеска (лектор); Александар Атанасов (фотографии)

Печати: „ЕВРОПА 92“ – Кочани

АдРЕСА НА РЕдАКЦИЈАТАМиниСТЕРСТВо зА оДБРАнА - СпиСАниЕ „ШТиТ“ул. „орце николов“ 116, 1000 СкопјеТелефони: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Содржина:

3

ЦЕнАТА нА ЕДЕн пРиМЕРоК Е 50 ДЕнАРиГоДиШнА пРЕТплАТА 600 ДЕнАРи

жиро с-ка 05001001 1678720(повикување на број: 725939-10)даночен број: 4030990271748ТС 100000000063095

50

интервјуСО Мариет ШурМан, аМбаСадОр на КралСтвОтО ХОландија вО републиКа МаКедОнија8

Страница

4

о последните неколку години, отка-ко се прекина редовното служење на воениот рок во Република Ма-ке донија, сè почесто се слуша и се

говори за „професионална војска“, „про-фесионализација“, „професионални вој-ници“ и слично. не само обичниот човек ту ку и луѓето од армијата и оние коиш-то работат за армијата, овие поими мно-гу различно ги перципираат и ги толкува-ат, а уште повеќе и заради многу други при-чини, многу различно гледаат на сегашно-ста и на иднината на армијата и, секако, на војничката професија. затоа во овој текст ќе се обидам да укажам на некои одред-ници за војникот како професија и како истата треба да се сфати во контекст на подобрување на сфаќањата за војникот денес и во иднина. Во текстот, иако нема да биде опфатена целата проблематика на војската како професија, бидејќи за тоа е потребно многу време и простор, сепак ќе се обидам да доловам поголем дел од генералната ситуација околу професијата војник, актуелната позиција на војникот во нашата армија и на што би требало да се обрне внимание, за во иднина армијата да може да го достигне потребниот капацитет. Како пример за решавање на проблемите на припадниците на војничката професија не ја зедов американската војска која обич-но се зема како една од најподготвените армии во светот и како репер за решеноста на прашањата што ги засегаат војниците, туку за пример зедов една европска ар-мија која, исто така, може да се вброи во најподготвените – германската.

ПРОФЕСИЈАТА ВОЈНИК

чинот или на видот на вооружените сили на кој им припаѓа, припадник врз основа на договор, односно со работата со која професионално се занимава. Во фигуративна смисла зборот војник се користи за секое лице кое целосно ја прифаќа идеологијата и целите на некоја организација, односно за неа е подгот-вен да покаже војнички карактеристики како што се верност и дисциплина. Кла-сичен пример за тоа е изразот „партиски војник“.

Подобрување на сфаќањата за војникот денес и во иднина

Војник е израз кој во најширока смисла означува припадник на вооружените сили на некоја држава. Во потесна смисла, овој израз означува припадник на копнената војска. Во уште потесна смисла, овој израз означува припадник на војската кој нема ниту подофицерски ниту офицерски чин. иако некои земји и армии за тоа користат посебен израз, некогаш за разликување се користи изразот редовен или обичен војник. Во овој текст, под изразот војник се подразбира секоја личност, без разлика на

5

позицијата што ја имаат во воената хиерархија, имаат различни мотиви за влез во војската како професија. но, кога еднаш ќе влезат во војската, секогаш ги поврзува една иста идеја: служба на својата таткови-на, да дадат придонес за иднината и да ста-нат професионалци во вистинска смисла на зборот. но, да се биде професионалец на кое било подрачје на човековото делување и во која било професија не е лесно. Војничката професија не е нималку лес-на, уште повеќе ако се има предвид дека привилегиите како што се: комфор, висо-ки плати, автомобили, стан и слично, како што често се мисли во јавноста, во мно-гу армии повеќе не постојат. Војничката професија претставува долг пат на непре-кинато учење, усовршување и откажувања

од комфорот и од убавиот живот што ги нуди модерното време. но, притоа, се по-ставува прашањето дали со приемот во армијата на лица од разни професии: нови-нари, технолози, економисти, земјоделски инженери итн. се врши девалвација на во-еното образование, покажувајќи дека секој може да биде војник, а само воено образо-ваниот војник не може да биде ништо дру-го освен војник. Во мерки за мотивација за останување или задржување на војникот во армијата, се-како се вбројуваат и евалуацијата и нив-ното унапредување. Секое оценување што го врши еден човек врз друг човек, во основа е субјективно. Може да се сме-та за објективно доколку во периодот за кој се оценува војникот бил на повеќе ме-ста и се добие иста оцена од повеќе „оце-нувачи“. Во германската армија, оце-нувањето на војниците се врши на две го-дини. и таму постои големо незадовол-ство од оценувањето и армијата пред су-дот има најголеми проблеми со системот за евалуација на своите војници. најтешкиот дел при поднесувањето на жалбите за оцените е споредувањето со друг, кога најмногу се разоткрива субјективноста во евалуацијата, бидејќи притоа се открива другата крајност, превисоките незаслуже-ни оцени. Унапредувањето, исто така, може да прет ставува пречка во мотивираноста на војниците. ниеден систем во однос на унапредувањето не е идеален, па така и во германскиот секогаш остануваат отво-рени прашања. иако војникот нема закон-

МОТИВАЦИЈА ЗА ПРИфАќАњЕ НА ПРОфЕСИЈАТА ВОЈНИКВо стопанството, каде сопствениците на фирмите ги интересира само профитот, под вредност се подразбира материјална вредност, а се заборава или се занемару-ва нематеријалната вредност, а тоа е чо-векот, иако голем грев е човекот да се на-рече нематеријална вредност. човекот се-когаш треба да биде во фокусот на која било организација, па и на армијата како една голема организација. за да се добие човек во организацијата, но не секој чо-век туку таков каков што е потребен, то-гаш е потребно да му се понуди одредена мотивација. Војникот не е предмет само за носење оружје, туку треба да се има пред-вид дека претставува и личност, дека и на него му е потребно истото како и на остана-тите луѓе, бидејќи и тој е човек а не робот. и на војникот му е потребно храна, одмор, љубов и сè друго. на пример, доколку не е одморен, не може да донесе добра или ис-правна одлука. иако според едно истражување на аме-рикански стручњаци од универзитетот во Висконсин, од листата на 200 занимања за најстресна се покажала војничката про-фесија, сепак сè уште голем број држа-ви или армии во светот немаат проблем со пополнување на своите редови со по-требниот број војници. но, исто така, из-весен број армии, посебно економско раз-виените земји, имаат големи проблеми со регрутирање на младите луѓе за влез во армијата. Во истражувањето, количеството на стресот во овие 200 професии е мерен врз основа на потребата за физички напор, ризик, потенцијална смртност, патувања и слично.за пристапување во армијата човек мора да се почувствува „повикан“, а неговата мотивација за да стане и остане војник, е од подлабока природа од потребата за задоволување на основните животни прашања. Во текот на животот човекот из-вршува различни работи и активности за кои поседува одредени знаења и вештини. Ако нешто не знае да работи или не е пси-хички или физички способен, резултатот ќе биде под знак прашање и, секако, не врвен. но, со помалку или со повеќе труд и одре-дена ментална способност, ниту една рабо-та не е несовладлива. Ако, пак, недостасу-ва мотив, волја или желба, тогаш нема да има резултати. Тоа што нè придвижува, нè одржува и нè насочува во одредена актив-ност е мотивацијата. од мотивацијата зави-си што ќе работиме, колку долго и дали ќе истраеме во таа работа, без разлика на те-жината и на разновидноста на пречките на тој пат. Во секојдневниот живот однесувањето на луѓето ретко е управувано само од еден мотив. Голем број истражувања го от-фрлаат често врежаниот став дека луѓето некоја работа ја работат само заради па-рите. поважна е занимливоста на работа-та, искажување на почитување за изврше-ните задачи, „чувството дека сме во текот на случувањата“, сигурноста на работата, напредувањето во кариерата. Секако дека платата е една од најголемите мотиви, но не и пресуден. но, не треба да се забора-ви дека на сето тоа влијае и општестствено-то уредување на земјата. Во некои опште-ствени уредувања патриотизмот е пред

материјалната корист, а во некои обратно.За војничкото занимање често може да се слушне дека за пристапување во армијата човек треба да се „почувствува повикан“ а неговата мотивација за да стане и остане војник е од подлабока природа од потре-бата за задоволување на основните жи-вотни прашања. Фактот дека секој војник, во одредена мерка, се одрекува од удоб-носта на модерниот живот, и својот жи-вот и здравје го изложува на разни опасно-сти, па дури и на погинување, зборува дека егзистенцијалните мотиви не се примарни за војничката професија.Армијата на секоја земја од многу одамна е предвидена за дејствување во исклучи-телно тешки и за човекот стресни ситуации, од кои воените активности се најразорни

во физичка и во психичка смисла. „Дури и мисиите за одржување на мирот, како што рекол покојниот генерален секретар на ООН, Даг Хамерсколд, кои не се рабо-та за војниците, можат да го завршат само војници затоа што се спроведуваат во усло-ви во кои е потребна организираност, оспо-собеност, а со тоа и висока мотивираност“.Ако човечкиот потенцијал е највредниот ресурс на една организација, тогаш лична-та мотивација на секој поединец за рабо-та внатре во организацијата, впрочем прет-ставува енергија и мултипликатор на ефек-тот на тој потенцијал. А, кога се работи за армијата, мотивацијата на војниците претставува главна цел на психолошките операции на спротивна-та страна. Патриотизмот, поврзан со мо-тивот од висок енергетски набој како што е суверенитетот на татковината и одгово-рот на злочините кои непријателот ги пра-ви, се главен поттик за влез во армијата. Слично на законите во физиката, ниед-на човечка активност не никнува сама од себе, туку настанува или заради внатреш-ни побуди или надворешни поттикнувања. Треба да се има на ум дека добри надво-решни поттикнувања можат да ги засилат внатрешните мотиви но, исто така, ако се тие негативни, можат да ја ослабат дури и силната и стабилна мотивација. Затоа со енергијата на мотивацијата треба внима-телно да се постапува, да се негува и да се насочува, бидејќи може да биде непресу-шен извор за делотворноста на секој пое-динец и за целата организација.Војниците, без разлика на чинот и на

6

ско право на унапредување, сепак не тре-ба да се создаваат толкави разлики коиш-то создаваат фрустрации кај долго вре-ме неунапредените лица и појава на неза-доволства и чувство дека едни се „роде-ни“ за највисоките позиции во армијата, а останатите само за нивна поддршка. Се-пак, и во унапредувањето е потребно да постои некаков ред и праведност, врз осно-ва на одредени критериуми, за да не дојде до загрозување на човечкото достоинство.

МЕНАџИРАњЕ СО ПЕРСОНАЛОТчесто од војникот се очекува да даде мно-гу за армијата, а се заборава дека зад него стои семејство, освен ако не се мис-ли дека војниците немаат потреба и право за формирање на семејство како една од основните природни потреби. Војничката професија не е обична професија и по многу нешта се разликува од секоја дру-га. Војниците често се изложени на голе-ми напори за разлика од другите профе-сии и затоа во законите за армијата тре-ба да се вметнат овие посебни напори. Семејството и службената должност тре-ба да бидат обврска на претпоставените. Спојувањето на семејството и службената должност треба да биде стратегиска зада-

ча. организација која не го почитува овој аспект не е и не може да биде атрактивна за никој. ова особено треба да се има пред-вид кога во армијата се прават поголеми структурни реформи. преместувањето на војниците е доста важ-но за нив бидејќи тоа е поврзано со лич-ни и со семејни проблеми и затоа армијата треба да води сметка за тоа. Во Германија, на пример, која е најголемата економска сила во Европа, а тоа подразбира и до-бар животен стандард на секој поединец, пред да се спроведе каква било структур-на реформа, војниците пополнуваат одре-дени прашалници кои потоа се разгледу-ваат во персоналните одделенија за да се направат одлуки и препораки за нив-но распоредување во армијата. Критери-уми за прераспоредување на војниците

својата држава, потребно е да се изнајдат најпогодните законски решенија за под-дршка на жените-војници и семејствата со новородени деца. Во германската армија во сите касарни постојат домови за деца и родителите сво-ите деца можат да ги носат во тие домо-ви, но доколку не можат, или финансиски не се во можност, децата треба да имаат воспитувачка. Германската жена-војник по секое породување добива две години по-родилно отсуство, додека во АРМ е само девет месеци. Вистина, за тие две годи-ни таа не добива плата туку добива одре-дени додатоци (социјална помош, дода-ток за воспитувањето на детето итн.) кои обезбедуват пристојни финансиски сред-

ства за пристоен живот и воспитување на детето. по завршувањето на породилно-то отсуство жената нема право да си го бара старото работно место, бидејќи не е можно за тие две години нејзиното место да остане празно туку се поставува друго лице, а таа по завршувањето на отсуство-то се распоредува на друго работно ме-сто, но притоа се запазуваат критериумите квалификација и социјален статус. Доколку се појават одредени семејни про-блеми заради службата, и тогаш се над-

лежни претпоставените старешини, одно-сно команди. на пример, ако еден стареши-на кој работи во штаб, каде работното ме-сто не бара присутност точно на време, за-ради носење на децата во градинка му се овозможува секојдневно доаѓање на рабо-та 30 минути до еден час подоцна. но, сето тоа треба да почива врз искреност и довер-ба помеѓу потчинетите и претпоставените.

РЕГРУТИРАњЕ НА ПЕРСОНАЛ ЗА АРМИЈАТА И НЕГОВО ЗАдРЖУВАњЕРегрутирањето на персонал за армијата е тешка задача и претставува трка за способ-ни млади луѓе помеѓу армијата и приватни-те фирми. познато е дека веќе неколку го-дини демографскиот раст во Македонија е неповолен. затоа и Владата на РМ презе-ма одредени мерки за запирање или барем

при такви трансформации во армијата се: квалификацијата на војникот и социјалната состојба на војникот. иако сите овие кри-териуми се застапени, на крајот сепак има одреден број на засегнати војници, одно-сно војници кои не се задоволни, и покрај тоа што секој војник пред да стапи во армијата потпишува договор дека е спосо-бен за мобилност. засегнатиот дел војници добиваат одреден надомест за одвоен жи-вот, за патни трошоци, но притоа сите за-конски решенија се приспособени во корист на војниците, а не обратно. посебно прашање претставува одгле ду ва-њето на потомството, односно на децата во семејството, каде едниот или двајцата сопружници се војници. оваа тема стана посебно актуелна во поново време, осо-бено со приемот на женскиот персонал во армијата. Во време кога наталитетот ра-пидно се намалува, не само во Македонија туку генерално во Европа, потребно е да им се посвети посебно внимание и помош на војниците кои имаат новородени деца. Во германската армија при одгледување на дете, и војниците од посилниот пол мо-жат да земат отсуство до една година ако жената работи во приватна фирма каде за-ради отсуството може да го изгуби работ-

ното место. Како и порано така и денес, воспитувањето на децата останува на же-ната, затоа во германската армија се на-правени посебни напори за регулирање на оваа прашање, воспитувањето на де-цата. Секоја жена што ќе роди дете ја дава најголемата услуга на својата држава, за-тоа и таткото-војник може да користи по-родилно отсуство. Во одредени други про-фесии за време на воспитувањето на де-цата може да се работи и од дома, но во армијата тоа не е можно. ова, по мое мислење, е сосема добра мерка во време кога извесен број на жени не се одлучува-ат за потомство заради стравот од губење на работното место и градење на карие-ра. имајќи го предвид негативниот натали-тет, а со тоа и дека секоја жена со раѓањето на нов живот ја дава најголемата услуга на

7

големо влијание имаат мислењата на ин-телектуалците, односно на академските граѓани (професори, доктори), кои многу често знаат да изнесат ставови или свои мислења дека „на Република Македонија не е потребна армија “. често искажани-те такви ставови од страна на оваа гру-па граѓани на Република Македонија, има-ат големо влијание не само врз јавното мислење, туку и врз одговорните држав-ни институции и функционери. Се согла-сувам дека армијата е скапа „играчка“, но не треба да се занемаруваат услови-те од секаков вид и опкружувањето во кое опстојува Република Македонија. Ре-публика Македонија, во своето 20-годиш-но независно постоење правеше напори

за градење и модернизација на армијата, но сега се пристапува кон драстично намалување на буџетот за одбраната. Ако армијата е навистина еден од столбовите на државноста на Република Македонија, тогаш треба да се даде и заслуженото место, посебно на нејзините припадни-ци. Мислењата на претходно спомената-та група граѓани одат дотаму што си дава-ат за право да изјавуват дека армијата не е потребна на земјава и дека на Републи-

ка Македонија треба само полиција, без да се размисли подлабоко. Треба да се има предвид и тоа дека сè уште во светот нема земја без армија и дека „еден столб, колку и да е јак, не ја држи куќата“. м-р Симеон Митрев

сиромашна во однос на западниот дел. Заради тоа Бундесверот е мошне крити-куван, заради наводното потценување на војниците од истокот и дека тие се на најнизок ранг и со најниски чинови. Во мно-гу блиска иднина и Република Македонија најверојатно ќе се соочи со истиот проблем од следните причини: негативниот демо-графски раст, напуштањето на земјата од страна на младите луѓе, менувањето на мислењето и опаѓањето на интересот за професијата војник, позитивниот еко-номски развој во некои региони (Гевгелија, Струмица, Битола, Охрид...), а најголемата причина за непријавувањето на младите луѓе од овие региони би била и денешната локација на касарните кои главно се сме-стени во централниот и во северниот дел од земјава. Таквата лоцираност на воени-те бази, за луѓето од овие региони бара дополнителни психофизички напори зара-ди секојдневното патување, дури и до пет часови дневно, што влијае на целокупниот нивен живот а, секако, и на нивната ефи-касност на работното место. Но, веројатно, нема да биде проблем само регрутирањето на младите луѓе за армиските редови. Поголем проблем најверојатно ќе претставува и нивното задржување во армијата после одреден период или после истекувањето на први-от договор со армијата. Затоа е потреб-но изнаоѓање на адекватни решенија за разрешување на сегашната состојба и услови за живот во армијата. Барањата за поквалитетен живот сè повеќе ќе се зголе-муваат кај новите генерации. Секоја држа-ва не само што треба да води грижа за де-мографскиот развој туку, исто така, нејзин интерес треба да биде и одржувањето на здравјето на популацијата, бидејќи само здрава нација е способна за одржување и на нејзината репродукција и на работо-способноста. Армијата, како специфична институција, уште повеќе има потреба од здрав и способен персонал и затоа би тре-бало да води грижа за здравјето на свои-те припадници. За таа цел, во касарните би требало да се отворат ресторани за ис-храна каде што припадниците на армијата ќе имаат можност за исхрана, бидејќи прашање е сега со што и како се хранат војниците со оглед на должината на работ-ниот ден кој трае и до 13 часа, ако се земе предвид и патувањето од еден до два, па и повеќе часови. Според еден форум на социјалните мрежи на кој граѓани на Република Македонија из-несуваат свои мислења на тема војничка професија, „90% од професионални-те војници пристапиле кон армијата од материјални причини, заради големата не-вработеност и заради некаква привидна моќ која ја дава униформата. Исто така, тие истакнуваат дека често во тепачки-те кои се случуваат во земјава се вклуче-ни и припадници на армијата. Тоа укажува на неправилната и несоодветна селекција при приемот на војниците во армијата, што, пак, укажува на тоа дека армијата, заради не постоење ефикасен систем за привлекување и регрутирање на најспособните млади луѓе, во секој поглед им се „прогледува низ прсти“ на кандида-тите пријавени за професионални војници. Иако овие мислења на обичните луѓе не се за потценување, сепак мислам дека по-

за намалување на таа негативна појава. Регрутацијата на персонал би требало да претставува трка на армијата и приватни-те фирми за да се добијат најспособните млади луѓе. Армијата не треба да претста-вува собиралиште на сите оние кои се од-биени од приватниот сектор, туку треба да има интенција да ги собере најспособните млади луѓе.Со укинувањето на задолжителното слу-жење на воениот рок и определбата за професионален состав на армијата, а имајќи го предвид и новиот концепт за ак-тивна резерва и општа резерва на АРМ, се поставува прашањето за регрутирање на младите луѓе за влез во армијата. Германија, служењето на воениот рок го има ставено во мирување. Во Министер-ството за одбрана (Бундесвер) постои по-себна организација од 850 луѓе задолжени за регрутирање на млади луѓе за армијата. оваа организација има повеќе полиња на делување и нејзина најважна цел е да ги привлече младите луѓе во армијата. Таргет-група на оваа организација се сите мажи и жени под 17 години. Младите на 14 години се погодна група за генерирање интерес за армијата. Во иднина најверојатно и Ре-публика Македонија треба да размислува за формирање на такви или слични центри за регрутирање на млади луѓе. најдобри места за промовирање на армијата се об-разовните институции т.е. училиштата. но, притоа, треба да се внимава на младите да не им се ветуваат нереалности кои подоц-на нема да можат да се исполнат. потреб-ни се повеќе такви центри за советување за претставување на армијата, посебно во регионите во кои нема касарни и директен контакт со армијата. Техниката за привлекувањето на млади-те во армијата се состои од два чекори. Во првиот чекор, претставник на армијата во одредени институции одржува предавања за историјата на армијата и не врши никак-ва агитација. Во вториот чекор, после одре-дено време, претставник на армијата врши директна регрутација, но треба да се биде искрен и на потенцијалните војници да им се каже дека и покрај поволностите, воена-та професија е со висок ризик, а посебно мисиите надвор од државата во кои влогот може да биде и нивниот живот. Рекламни-те материјали што често ги користат арми-ите за нивно претставување, не се секогаш реални. Во рекламните материјали обично има авиони, бродови, тенкови, убаво уре-дени бази, но тоа е само мал сегмент од воената кариера од 35 години. Седењето пред компјутери и рововите со мртви војници не се користат за рекламирање. Регрутирањето и привлекување на млади-те луѓе во армијата е скапа работа, бидејќи овие центри треба да ги посетат сите гра-дови и институции. наспроти рекламите на армиите, младите луѓе многу добро ги зна-ат цивилните алтернативи. Големите компа-нии, кои сè повеќе ќе ги има и во Република Македонија, им нудат големи поволности на своите работници. Гледајќи од денешен аспект, единствена мотивација за привлекување на младите луѓе во армијата може да биде само ста-билниот финансиски систем. Во Германија е намален интересот на младите луѓе за армијата. Сè уште процентот е поголем во источниот дел од Германија која е по-

8

сово и Македонија ќе бидат обучени да станат професионални нуркачи.

Посебен акцент ставате на едуцира-носта и надградбата на воениот пер-сонал во рамките на Армијата на Ре-публика Македонија. За каков вид на образование станува збор?– Како што веќе напоменав, смета-ме дека е важно АРМ да го поседу-ва знаењето и подготвеноста да стане членка на НАТО во блиска иднина. За да

Кралството Холандија има повеќего-диш на плодна соработка со Републи-ка Македонија во повеќе области, по-себно на полето на одбраната и без-бедноста. Би сакале да ни посочите некои од позначајните проекти кои се поддржани од Вашата земја и се на-сочени кон развој и унапредување на одбранбениот сектор на Република Македонија.– Холандија отсекогаш го поддржува-ла процесот на модернизација на АРМ и нејзината трансформација во совре-мена и транспарентна организација која ќе може да се приклучи на нАТо во мо-ментот кога сите критериуми ќе бидат исполнети. Еден од најголемите проекти беше договорот за набавка на товарни-те возила за АРМ. Со овој договор беа опфатени не само возилата, туку и обу-ка на оние кои ќе ги одржуваат тие вози-ла. Целта на овој комплетен пакет беше да се осигура дека АРМ ќе биде потпол-но независна од логистички аспект, од-носно во одржувањето на нејзината флота. Уште еден од поголемите проек-ти е воспоставувањето на Центарот за учење на англиски јазик. Ако сум добро информирана, оваа компјутерски потпо-могната едукација сè уште се употребува во Армијата. Холандија, исто така, помог-на во инсталацијата на компјутерската мрежа во Министерството за одбрана.

Неодамна е потпишан Билатерални-от план за соработка на полето на од-

СО МАРИЕТ ШуРМАН, АМБАСАдОР НА КРАлСТВОТО ХОлАНдИЈА ВО РЕПуБлИКА МАКЕдОНИЈА

интервју

ЖЕНИТЕ СЕ ИЗВОНРЕдНИ

ЧуВАРИ НА МИРОТ

браната и безбедноста за 2013 годи-на. Што поконкретно се предвидува на овој план?– планот обезбедува продолжување на патеката која ја започнавме пред некол-ку години. помошта преку медицински обуки за лекарите ќе продолжи со раз-лични видови курсеви во Холандија, а следниот чекор ќе бидат обуки за нур-качите, кои ќе се организираат на реги-онално ниво. обуката ќе се одржува во Албанија, каде нуркачи од Албанија, Ко-

9

се постигне оваа цел, од клучно значење е АРМ да биде во чекор со сите стан-дарди и процедури на НАТО. Холандија е целосно посветена на поддршката на АРМ на ова поле. На годишно ниво не-колку офицери од АРМ се обучуваат во Холандија во врска со разни теми кои варираат од тоа „како да се справите со траумата од военото поле“ до поопшти теми како што е планирањето на одбра-ната во рамките на НАТО.

Досега сте донирале значителни сред-ства за унапредување на работата на МО и на АРМ. Конкретно, за нашата дејност е од големо значење што до-ниравте средства за реновирање и подновување на објектот каде е сме-стена издавачката дејност на Мини-стерството за одбрана, како и набав-ка на техничка и информатичка опре-ма, курсеви за вработените итн. Кои се Вашите погледи во однос на из-даваштвото, односите со јавноста и информирањето на јавноста¬?– Според нас, многу е важна транспа-рентноста во работењето на Мини-стерството за одбрана. Населението мора да биде свесно за сè што се слу-чува во Министерството. Преку редов-ното информирање јавноста ќе биде за-познаена со сите случувања во воору-жените сили, а она што е клучно за тие да бидат прифатени од населението е довербата во оваа организација чија работа се одвива под будното око на јавноста. Оваа доверба може да се до-бие преку зголемување на јавната свест за состојбите во рамките на вооруже-ните сили. Канцеларијата за односи со јавност е исто така од големо значење за зголемување на свеста кај институци-ите со кои граѓаните ретко имаат дирек-тна врска. На пример, НАТО обезбедува процедури во рамките на планирањето на одбраната со кои се обезбедува транспарентност. Исто така, членки-те и партнерите на НАТО – како што е Македонија – се оценуваат една со дру-га еднаш на две години. Овие евалуации го подобруваат меѓусебното ниво на знаење и доверба, а со тоа и стабилно-ста во рамките на коалицијата. Оттука, јавната поддршка е од големо значење за организации како НАТО, а една од за-дачите на одделот за односи со јавност на едно министерство е и да ја инфор-мира јавноста за добрите страни на вак-вите организации.

И пред Вас, Вашата земја беше прет-ставувана од жена амбасадор, па би сакале накратко да нè информирате за состојбите на ова поле во Вашата земја, односно како се имплементи-ра родовата еднаквост во сферата на одбраната, безбедноста и политиката на Кралството Холандија.– Точно, јас сум третата по ред жена-ам-басадор која ја претставува Хо лан дија во Македонија. Ова може да доведе до впечаток дека мнозинството холанд-ски амбасадори се жени, но тоа е дале-

ку од вистината. Во моментов жени ам-басадори се само 17 (14%) од вкупно 122 амбасадори. Во Министерството за над-ворешни работи, помалку од 18% од по-високите раководни позиции ги извршу-ваат жени. Целта која ја зацрта Влада-та е до 2017 година застапеноста на же-ните на високи раководни позиции да се зголеми на 30%, а тоа може да се постигне само преку проактивен при-стап и промовирање на жените кои се на важни позиции и кои би можеле да служат за пример. Сличен пристап има-ше и холандското Министерство за од-брана пред неколку години. Амбицијата е да се зголеми уделот на жени на ци-

вилните и воените позиции, не само со цел процентуално да се зголеми бројот на жени, туку и со цел да се ин-вестира во постојните капацитети. Има-ме уште долг пат до успехот, кој нема да биде лесен, особено во моментал-ната состојба на кратење на буџетите и бројот на вработените. Сепак, добро е што амбицијата и свесноста се при-сутни, затоа што знаеме дека одре-дени организации сега работат подо-бро. Фактот што сега за прв пат имаме жена министер за одбрана има огромно значење во промовирањето на актив-ното учество на жените во одбраната и во безбедноста.

Ја прифативте нашата покана за уче-ство на Конференцијата „Родовата еднаквост и родовата перспектива во одбраната и во безбедноста“ и воед-но имавте и сопствено обраќање кое имаше мошне позитивен прием кај присутните. За што стануваше збор?– Полето на кое Холандија им предни-чи на повеќето партнери од НАТО е спроведувањето на Резолуцијата 1325, која ја промовира улогата на жените во разрешувањето на конфликти и ми-ровните мисии. Минатата година го до-несовме Вториот национален план за акција (2012-2015), кој е уникатен за-еднички план за акција на 3 министер-ства (за одбрана, за надворешни рабо-

Н.Е. МАРИЕТ ШУРМАН Од 17 АВГУСТ 2011 Е АКРЕдИТИРАН АМБАСАдОР НА КРАЛСТВОТО ХОЛАНдИЈА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕдОНИЈА. ТАА Е ПРОфЕСИОНАЛЕН дИПЛОМАТ КОЈА дОСЕГА ВРШЕЛА ЗНАЧАЈНИ фУНКЦИИ ВО РАМКИТЕ НА МИНИСТЕРСТВОТО ЗА НАдВОРЕШНИ РАБОТИ НА КРАЛСТВОТО ХОЛАНдИЈА И НАдВОР Од ГРАНИЦИТЕ НА ХОЛАНдИЈА. РАЗГОВОРОТ КОЈ ГО ВОдЕВМЕ СО НЕА ВО ПРОСТОРИИТЕ НА АМБАСАдАТА НИ ГО ПОТВРдИ ВПЕЧАТОКОТ КОЈ ГО ИМАВМЕ СТЕКНАТО ЗА НЕА СЛЕдЕЈќИ ГО НЕЈЗИНОТО ПРИСУСТВО И АНГАЖМАН ВО НАШАТА ЗЕМЈА. ТАА Е МЛАдА И СОВРЕМЕНА ЖЕНА, СО ШИРОК дИЈАПАЗОН НА ПОЗНАВАњА И ИНТЕРЕСИ. ЉУБОПИТНА И ОдМЕРЕНА, ЕдНОСТАВНА И ПРЕфИНЕТА, ОТВОРЕНА И НЕПОСРЕдНА ВО РАЗГОВОРОТ, А СЕПАК ОСТАВА ВПЕЧАТОК НА ВИСОКА ПРОфЕСИОНАЛНОСТ, СТРУЧНОСТ И ПОСВЕТЕНОСТ. ПО РАЗГОВОРОТ СО НЕА УШТЕ ПОВЕќЕ СЕ УБЕдИВМЕ ВО ТОА дЕКА КРАЛСТВОТО ХОЛАНдИЈА НАВИСТИНА ИМА ГОЛЕМА ЖЕЛБА И дОБРА ВОЛЈА дА СОРАБОТУВА СО РЕПУБЛИКА МАКЕдОНИЈА И НА ПОЛЕТО НА ОдБРАНАТА, НО И НА СИТЕ дРУГИ РАМНИШТА Од НАШИОТ РАЗВОЈ И дВИЖЕњЕТО ПО ПАТОТ НА ИНТЕГРАЦИИТЕ.

10

ти и за образование), 4 научни институ-та за истражување и околу 40 граѓански асоцијации. ова го илустрира сеопфат-ниот (3Д) пристап, по кој Холандија ста-на позната. Холандските министерства за одбрана и надворешни работи, заед-но со нивните шпански партнери, два-пати годишно ќе организираат обуки за другите земји-членки на ЕУ, нАТо и на оон за „Сеопфатен пристап кон поло-вата рамноправност во операциите“, кој е меѓународно признат. за време на моите претходни манда-ти, во различни конфликтни и посткон-фликтни држави (вклучувајќи ги Судан, Конго, Руанда, Бурунди), имав мож-ност да бидам од прва рака сведок за клучната важност на активната вклуче-ност на жените во мировните проце-си и во мировните мисии. за време на Конференцијата која ја споменавте, от-како ги ислушав изјавите за предизвици-те во врска со „жените во конфликтот“, споделив некои од моите согледувања на оваа тема. Само како илустрација, кои и да се причините за малата заста-пеност на жените во мировните мисии, безбедноста и нивото на едукација не се едни од нив и не може да бидат ви-стинските причини. од моето искуство можам да кажам дека мнозинството од цивилите кои се дел од меѓународниот персонал (во билатералните или мулти-латералните мисии) се жени. Тие се со-очени со исто толкави, ако не и поголе-ми, ризици како и мажите кои се доми-нантно претставени во воените мисии. Со ова се докажува дека безбедносни-те ризици не се тие кои ги плашат же-ните. нивото на образование исто така не може да биде аргумент, со оглед на тоа дека во просек жените се повисо-ко образувани од мажите. Што значи дека мора да постојат други причини по-ради кои застапеноста на жените е ни-ска, вклучувајќи ги тука ниското ниво на свесност, финансиските причини (посеб-ни објекти за жени повлекуваат и допол-нителни инвестиции) загриженост околу приватноста и можеби стравот дека при-суството на жени ќе го наруши другар-

ството, односно „братството“ во борбе-ната единица. Со оглед на тоа дека ние во Холандија имаме жени на командни позиции, знаеме дека предрасудите се покажаа погрешни. Горда сум што наши-от прв воен аташе – жена беше назна-чена како наш прв воен аташе во ново-формираната држава јужен Судан, от-како ги докажа своите лидерски и миро-творни вештини како виш национален претставник во Дарфур. Ќе се согласите дека ова не се најлесните и најбезбедни места, но таа насекаде ја имаше почитта и поддршката од локалното население и од своите машки колеги – не поради тоа што е жена туку поради тоа што е изво-нреден чувар на мирот. Гледано отстрана, со очите на највисок претставник на една изгра-дена и стабилна демократија, каде би ги посочиле предностите, но и слабо-стите на нашиот напор за што побрзо пристапување во семејството на ев-ропските држави?– ниту една држава не може да пре-живее сама по себе во моментални-от глобален контекст. особено не мала држава какви што се Холандија или Македонија. Македонија е дел од Евро-па и припаѓа на Европската унија. Ток-му затоа ние гледаме само една идни-на за Македонија, а таа е во рамките на семејството на ЕУ. Македонија стигна многу далеку на патот кон евроатлант-ската интеграција. никогаш не била тол-ку блиску, и Холандија силно ја охрабру-ва Владата да ги преземе крајните че-кори за почеток на пристапните прего-вори. ние јавно ја изразивме подготве-носта да ја поддржиме Македонија до-колку таа го исполни својот дел на обвр-ски. Резултатот кој се постигна со заклу-чоците на Советот од декември мината-та година и договорот кој беше постиг-нат помеѓу Србија и Косово не смее да биде пропуштен. очекуваме водството во Македонија да го фати овој воз сега.

дали престојот во нашата држава претставува и можност за здобивање

на некои позитивни аспекти кои би им ги пренеле на Вашите сонародни-ци. Што е она што Ви се допаѓа во на-шата држава и кај нејзиниот народ?– она што Холанѓаните би требало да го научат од Македонија е гостољубивоста и љубезноста. Се чувствувам навистина привилегирана да го служам овој ман-дат во Македонија поради нејзиниот на-род, граѓаните, нивната слободоумност и љубопитност, нивната гостољубивост и вистинско пријателство. Второ, покрај доброто вино, храна и многуте сонче-ви денови, уживам и во пејзажот. Каде и да одам, дури и само од работа до дома, е како да сум на тура на National Geography. особено сега, на пролет, кога е сончево, а планините се сè уште покриени со снег, зелените полиња, илјадниците црвени булки и сите шумски растенија, дрвјата во цут: сè е апсолут-но прекрасно. А она што особено го це-нам, бидејќи доаѓам од Холандија, е тоа што природата на земјата останала ре-чиси негибната од човекот.

Повторно, за крај би сакале да го спо-делите ставот на Вашата држава во однос на одбранбените реформи и развојот на одбранбениот сектор на Република Македонија.– Македонија има постигнато многу на планот на реформите во одбраната. за-доволни сме што можеме скромно да придонесеме во спроведувањето на овие реформи. од огромно значење, особено во вакви економско тешки си-туации, е да се задржи курсот, да се зад-ржи фокусот и визијата со цел да се на-прават понекогаш болни, но стратегиски одлуки за тоа како најдобро да се потро-шат ограничените ресурси и како да се осигура ниво на инвестиции кое е соо-дветно за амбициите на Македонија за членство во нАТо. ова може да наложи внимателно ребалансирање не само во рамките на буџетот за одбраната, туку и на државниот буџет. на крајот, член-ството во нАТо е сепак и национален интерес.

доц. д-р Жанет Ристоска

МАКЕдОНИЈА ИМА САМО ЕдНА ИдНИНА„Ние гледаме само една иднина за Македонија, а таа е во рамките на семејството на ЕУ. Македонија стигна многу далеку на патот кон евроатлантската интеграција. Никогаш не била толку блиску, и Холандија силно ја охрабрува Владата да ги преземе крајните чекори за почеток на пристапните преговори. Ние јавно ја изразивме подготвеноста да ја поддржиме Македонија доколку таа го исполни својот дел на обврски. Резултатот кој се постигна со заклучоците на Советот од декември минатата година и договорот кој беше постигнат помеѓу Србија и Косово не смее да биде пропуштен. Очекуваме водството во Македонија да го фати овој воз сега“.

наквост. Воедно, таа додаде дека политиката за родова ед-наквост која дава можност за користење на потенцијалот на женскиот пол во оваа област, е всушност една од поважните политики на нАТо. осврнувајќи се на улогата, како и големите можности за влијание врз же-ните и децата во услови на кон-фликт, од аспект на спречено-ста за образование и појавата

инистерството за одбра-на на Република Ма ке-донија настојува да ги по-чи тува стандардите за

вклу чување на жената во сите аспекти од одбраната. за таа цел ние имаме национален ак-ционен план за спро ведување на Резолуцијата 1325, а донесе-ни се и дополнител ни документи за практично имплементирање на истата“, посочи министерот за одбрана, Талат Џафери, на сред-бата со Мари Скаре, специјален претставник на генералниот се-кретар на нАТо за жените, ми-рот и безбедноста. Воедно ми-нистерот информираше дека во рамките на Министерството за одбрана постои и Комитет за ро-дова перспектива и родова рам-ноправност, кој ги организира и координира активностите за имплементација на Резолуцијата, меѓу кои и потпишувањето на Меморандумот за разбирање со UNWOMEN, како и мерките за едукација и образование за пред-метната област.Како пример за почитување на родовата рамноправност во об-ласта на одбраната министерот Џафери го спомена и првиот кон-курс за обука на пилоти, на кој еден од четирите селектирани кандидати е припадничка на по-нежниот пол. „наша заложба е да

ЕдНАКВИ МОЖНОСТИ

11

постојат еднакви можности за сите кандидати, и затоа очекува-ме во следните конкурси во од-нос на бројот на жени да имаме поинаков сооднос“, додаде ми-нистерот. Според специјалниот претстав-ник на генералниот секретар на нАТо, Скаре, нАТо и Ма-ке донија имаат заедничка цел кога станува збор за им пле-ментацијата на родовата ед-

на насилство од секаков тип, таа истакна дека од исклучител­на важност е на жените да не се гледа само како на жртви, туку и на контрибутори. Соговорниците се согласија де­ка учеството на жените во рам­ки на меѓународните мировни мисии е особено значајно, осо­бено искуствено гледајќи на ми­сиите на Косово и во Авгани­стан.

КОНФЕРЕНЦИЈА НА НАЧАлНИЦИ НА ГШ ВО ТИРАНА

тот на регионот. Воедно во сво-ето обраќање нГШ на АРМ из-несе проекти кои се од заеднич-ки интерес за балканските ар-мии. Како резултат на напори-те за подобрување на заеднич-ката комунакација и соработ-ката на полето на одбраната, особено на полето на обуката

ачалникот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Го-ранчо Котески, учеству-ваше на седмата Кон-фе ренција на начални-

ците на гене рал штабовите на армии те од балканските земји, која се одржа во Тира-на, Репуб лика Албанија. покрај нГШ на вооружените сили на Албанија, генерал-мајор Џемал Ѓункши како домаќин, на конференцијата во Тира-на учествуваа и началниците на ГШ од Македонија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Грција, Романија, Србија, Турција и Црна Гора. на Конференцијата како гости присуствуваа и ви-соки претставници на гене-ралштабовите од армиите на Словенија и Хрватска, како и Воениот комитет на нАТо, здружената команда на нАТо во неапол и Команда на силите на САД во Европа (US EUCOM).на седмата конференција на нГШ на балканските земји по-себно беше ставен акцент на јакнењето на добрите меѓусоседски односи и соработ-ката на полето на одбраната во насока на зацврстување на безбедноста на Балканот и по-широко, како и продолжување на започнатите процеси за вза-емно справување со совреме-

ните безбедносни предизвици, иницирани на претходните кон-ференции. Генералот Котески во своето излагање порача вооружени-те сили на балканските земји да бидат главните субјекти кои придонесуваат за безбедно-ста, стабилноста и просперите-

и вежбите, минатата година на Армискиот полигон „Криволак“ се одржа заедничката вежба на специјалните единици на армии-те од балканските земји под име-то „Мудар Волк“, а во Софија – компјутерска вежба „ENERGS FLAME 2011” со сценарио за ре-акции во кризни состојби.

инфо

инфо

родолжува цврстата под­дршка за Република Маке до­

нија во нејзините напори за член­ство во евроатлантските инсти­туции за каде што ги има испол­нето сите критериуми предвиде­ни со актите и на НАТО и на ЕУ“, е заедничката порака од држав­ниот врв на Република Албанија што беше искажана на средби­те на министерот за одбрана на РМ, Талат Џафери, во Тирана со претседателот Бујар Нишани, претседателката на Собрание­то, Џозефина Топали, премиерот Сали Бериша и министерот за од­брана, Арбен Имами. Заедничка

е и определбата да се продолжи и соработката во билатералните, регионалните и пошироко проек­ти меѓу министерствата за одбра­на и армиите на двете држави. „Треба и понатаму со заеднич­ки напори да продолжиме да би­

деме дел од настојувањата за изнаоѓање и продуцирање мир и демократија во регионот и во све­тот таму каде што ние учествува­ме“, рече министерот Џафери. На средбата со министерот за од­брана Имами е разговарано и за изнаоѓање можни решенија за за­едничко учество во постмисијата ИСАФ 2014 година. Таквото на­тамошно учество во мисиите, се согласиле Џафери и Имами, покрај другото, ќе придонесе за намалување на трошоците за уче­ство во мисиите надвор од наши­те држави. Билатералната соработка меѓу двете министерства за одбрана и армиите ќе се продлабочува и преку размена на искуства, обу­ки и едукации како на полигонот „Криволак“ и центрите за кому­никации и за обука на пилоти во Македонија, така и во Тирана во Командата за обука и доктрини. Министрите за одбрана на Ма ке­донија и на Албанија изразија на­деж дека набргу ќе се реализи­ра и проектот за воздушна кон­трола. Отворена е и можноста за формирање регионално коорди­нативно тело за справување со природни катастрофи за да се овозможи побрза и поквалитетна реакција од страна на постоечки­те капацитети.

оработката на полето на од­браната помеѓу Република

Македонија и Република Турција е одлична и претставува пример за соработка во регионот, беше истакнато на средбата на мини­стерот за одбрана на Републи­ка Македонија, Талат Џафери, со неговиот турски колега, министе­рот за национална одбрана, Ис­мет Јилмаз, која се реализираше во рамките на работната посета на министерот Џафери на Репу­блика Турција.На средбата, министерот Џа­фери посочи дека Република Македонија во Република Тур­

БЕЗРЕЗЕРВНА ПОддРШКА

ЕКСПЕРТСКА СРЕдБАепублика Македонија, како земја-претседавач со САД-Јад ран ска-та повлеба, во Домот на АРМ во Скопје беше домаќин на експерт-ската средба на директорите за одбранбена политика на земјите

членки на групата А5. Државниот секретар во МО, Сашо Стефано-ски, во своето воведно обраќање, покрај другото, истакна дека во услови на економска криза и намалени одбранбени буџети потребно е да се вложат големи напори во развојот на заедничките воени спо-собности, согласно концептот „паметна одбрана“. Во тој контекст беа споменати регионалните центри за обука, меѓу кои Регионалниот тренинг-центар за комуникации и Медицинскиот тренинг-центар во Република Македонија, мрежа кон која треба да се вклучи и армиски-от полигон „Криволак“. Како еден од круцијалните проекти на регио-нално ниво, споменат беше и Бал-канскиот регионален пристап кон противвоздушна одбрана – БРА-АД, како и развојот на регионалните медицински наменски сили за што Република Македонија е подготвена да ја преземе улогата на водечка земја во рамки на групата А5.На средбата на која учествуваа делегации од Република Македонија, САД, Албанија, Хрватска, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Косово, Словенија и НАТО-Канцеларијата за врски во Република Македонија, основната цел е унапредување на одбранбената соработка, како и подготовка за претстојниот состанок на министрите за одбрана на земјите од А5, во јуни во Охрид.

ачалникот на Генералшта-бот на АРМ, генерал-мајор Го ранчо Котески, во белги-

скиот Монс-Шејп, учествуваше на официјалната церемонија за при мопредавање на должноста командант на Врховната коман-да на силите на НАТО во Европа (SACUER) меѓу досегашниот ко-мандант, адмиралот Џејмс Став-ридис, кој замина во пензија и ге-нералот Филип Бридлав, предво-дник на воздухопловните сили на САД во Европа. Генерал-мајор Котески беше дел и од мајската сесија на состано-ци на Воениот комитет на НАТО во повеќе формати. Главни деба-ти се однесуваа на ангажманот на Али јансата во Авганистан, каде Ма кедонија ќе се потпре на наша-та политичка определба дека до крајот на 2014 г. со сигурност оста-нуваме таму, а потоа и во однос на националните интереси на нашата земја и побарувањата на НАТО.

Од седиштето на Алијансата, генерал-мајорот Котески порача дека нашата земја ќе продолжи да ја креира воената сила според НАТО-стандардите, а во насока на изградба на оперативните капа-цитети и способности да продол-жи со поддршката на идните ми-

сии на Алијансата. Овде во Бри-сел, чувството е дека македон-ската армија повеќе не наликува само на армија од земја-партнер, туку на вистинска полноправна членка на НАТО“, нагласи генерал-мајор Котески од седиштето на Алијансата.

ЧЛЕНКА, А НЕ САМО ПАРТНЕР НА НАТО

ачалникот на Генералштабот (НГШ) на АРМ, генерал-мајор

Горанчо Котески, претстојуваше во дводневна официјална посе-та на Вооружените сили на Крал-ството Норвешка, каде домаќин му беше началникот на ГШ на ВС на Кралството, генерал Харалд Сунде. Ова е прва официјална по-сета на началник на ГШ на АРМ на ВС на Кралството Норвешка.На средбата во Осло се разгова-

НГШ ВО ПОСЕТА НА НОРВЕШКАраше за поддршката од ВС на Кралството Норвешка кон АРМ во развојот и формирањето на Балкански воено-медицински си-ли, со тоа што штабот на овие сили би бил сместен во Републи-ка Македонија. Кралството Нор-вешка на АРМ донираше една комплетна Лесна маневарска пол-ска болница во вредност од околу 2,5 милиони евра, софистицирана опрема и др.

ПРИМЕР ЗА РЕГИОНОТ

12

о тридневна официјална по ­сета на Република Ма ке до­нија и АРМ прет сто ју ваше ви­

сока делегација на Вооружените сили на Република Турција, пред­водена од началникот на ГШ на ВС на Р. Турција, генерал Неџет Озел. Главни теми на разговари­те со нивниот домаќин, начални­кот на ГШ на АРМ, генерал­мајор Горанчо Котески, беа понатамош­ното проширување на билатерал­на соработка и можностите за со­работка на полето на наменската индустрија. Генералот Котески на средбата ја иницираше можноста

НОВИ МОЖНОСТИ

за посета на експертски тимови од наменската индустрија на ВС на Република Турција, на фабри-ката ,,Еурокомпозит“ од прилеп. на средбата е заклучено сора-ботката со ВС на Р. Турција да се прошири во делот на обуката на единиците за специјални опера-ции со фокус на обуката за нурка-чи, како и во делот на логистиката од кои се издвојува можноста за школување и специјализација на лекари од Воено-медицинскиот Центар на АРМ во високите во-ено-медицински образовни ус та-нови на турските ВС.

ци ја гледа голем пријател и под-држувач, што може да се види и преку активностите во рамки-те на билатералната одбранбена соработка. Воедно, министерот Џафери се заблагодари и за контину-ираната поддршка на наши-те турски пријатели за проце-сот на интеграција на Републи-ка Македонија во нАТо, осо-бено земајќи го предвид фак-тот дека амбасадата на Ре-публика Турција во Републи-ка Македонија од почетокот на оваа година е нАТо-контакт ам-басада.

РАБОТИЛНИЦА ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ спекти и предизвици на јавните набавки во одбраната“, беше те­мата на работилницата што ја организираше Министерството за

одбрана и Инструментот за техничка помош и размена на информа­ции (TAIEX) на Европската комисија при ЕУ.Учесниците на собирот се согласија дека постепеното вос пос та­вување на пазарот за опрема во одбраната е од суштинско значење за зајакнување на технолошката и индустриска база во одбраната и за развојот на воените способности потребни за спроведување на националниот систем. Во процесот на јавните набавки, како што беше речено, акцент е ставен на спречување на корупцијата, промовирање на транспарентноста и владеење на правото.

НАЈдРАГИ ГОСТИ

ченици со мешовит етнички состав од основното училиште „Рајко жинзифов“ од Скопје, на 15 мај, беа гости во дел од еди-

ниците сместени во касарната „илинден“. посетата беше добра можност учениците да поминат дел од времето со припадниците на Армијата на Република Македонија и да се запознаат со живо-тот и со работата на војниците. Воедно тие можеа да согледаат дел од активностите и подготовките на единицата за почести, единица-та за АБХо и инженериската единица, како и со оружјето и опрема-та што се користи во Во-ената полиција и во пол-кот за специјални опера-ции. Топлиот пречек и презентираните актив-ности успеаја во целост да го задржат внимани-ето и да ја задоволат детската љубопитност кај најмладите кои што сето тоа го следеа со го-лемо воодушевување.

МЕМОРАНдУМ ЗА СОРАБОТКА

азмената на искуства како и потврдата на заложбата на интересот за унапредување

на соработката во областа на об-уките и едукацијата, се елемен-тите врз кои се базира Мемо-рандумот за соработка помеѓу Ми нистерството за одбрана и ме ѓународната фондација „Борис Трајковски“, кој беше потпишан

на 21 мај во Воената академија на РМ. По тој повод, заменик-ми-нистерот за одбрана, Емил Ди-мит риев, изрази задоволство што практиката на соработка на Ми-нистерството со други институ-ции и организации продолжува и во иднина, особено посочувајќи де ка потпишувањето на Мемо-рандумот за соработка со оваа фондација значи и продолжување на делото на покојниот претсе-дател Борис Трајковски, кој вове-де нови димензии во политичко-то раководење со земјата. Мемо-рандумот за соработка подраз-бира поддршка во процесот на воспоставување највисоки стан-дарди во образованието и обу-ката на студентите-питомци, по-тоа заедничко организирање на научни и стручни собири, семина-ри, тркалезни маси и летни шко-ли, како и користење на стручна и друга литература од библиотечни-от фонд на фондацијата и на ВA.

Од АКТИВНОСТИТЕ НА ОРОРМ

СЛОБОДАРСКИ ТРАДИЦИИВо рамките на Програмата за едукација и обука на ООЕ на ОРОРМ од Делчево, со која ра-ководи Светлана Илиевска, на 19-ти мај беше организиран кон-диционен марш на релацијата с. Тработивиште-с. Разловци во дол-жина од 10 км. Маршот, на кој уче-

ствуваа 70 млади резервни офи-цери и подофицери од Делчево, членови на планинарските друшт-ва „Голачка срна“, „Поп“ од Дел-чево, „Бедем – делчевски брани-тели“, „Врв-Главица“ од Пробиш-тип, беше дел од содржините со кои се одбележа 137-годишнина-та од Разловечкото востание во 1876 година.

Во Спомен домот во Разловци, градоначалникот на Делчево, Дарко Шехтански, го постави зна-мето на Разловечкото востание, а на Спомен-плочата на поп Стојан во дворот на црквата „Св. Цар Константин и Царица Елена“ беше положено свежо цвеќе. Во оваа пригода, пред присутните учес-ници на маршот, претставници-те на локалната самоуправа и не-колкку стотини граѓани, пригоден реферат за значењето на Разло-вечкото востание поднесе про-фесорот Димитар Узунски. Градо-началникот Дарко Шехтански им врачи признанија на авторите на најдобрите литературни и ликов-ни творби на тема „Разловечкото востание“. претседателот на оРоРМ проф. д-р Ѓорѓи Малковсми, изврши смотра на построените резерв-ни офицери и подофицери, меѓу кои, беа и претставниците на ооЕ на оРоРМ од: Кочани, Радовиш, Крива паланка, Кратово, пробиш-тип и Свети николе. покрај ова, ооЕ на оРоРМ од Делчево одбележа уште два зна-

РАЗВИВАњЕ НОВИНАРСКИ ВЕШТИНИазвиј ги твоите новинарски вештини“, беше темата на работил-ницата што се одржа во Регионалниот тренинг-центар за кому-никации во Скопје. Работилницата имаше за цел детално да ги

запознае сертифицираните медиа-тренери од Македонија, Босна и Херцеговина, Хрватска и Косово со процесите на работа во областа на новинарството.„Вие сте најважниот столб кој преку Регионалниот тренинг-центар за комуникации овозможува високо квалитетна едукација во обла-ста на односите со јавноста. Наша цел е овој центар да биде пре-познатлив, не само на регионално, туку и на глобално ниво“, пора-ча државниот секретар во МО, Сашо Стефаноски. Во рамки на ра-ботилницата, учесниците имаа можност да се запознаат и со про-цесот на креирање вести, како и со студијата на Македонската радиотелевизија, како јавен сервис во Република Македонија. При-тоа ги слушнаа и предавањата на Рој Торвалдсен, задолжен за од-носите со јавност во Сојузничката команда за трансформација на НАТО, како и на Симоне де Мансо од НАТО-Одделот за јавна дипломатија.Министерството за одбрана на РМ преку РТЦК во континуитет ра-боти на етаблирањето соодветен висококвалификуван басен на ек-сперти во односите со јавноста, со цел унапредување на транспа-рентноста на државните институции, особено од полето на одбра-ната и безбедноста.

13

СОРАБОТКА ВО ОдБРАНБЕНАТА ИНдУСТРИЈА

чајни историски настани: 110-го-дишнината од загинувањето на идеологот на македонското наци-оналноослободително движење Гоце Делчев и 68-годишнината од победата над фашизмот како и денот на Европа. по овој повод, пред споменикот на Гоце Делчев и Спомен-обележјето на паднати-те борци во ноВ e положeно све-жо цвеќе.

дОСТОИНСТВЕНО ЧЕСТВУВАњЕна 21 мај, пред Спомен-обележјето на загинатиот припадник на без-бедносните сили во 2001 година, резервниот капетан Кирчо Дими-триев и пред спомен обележјето на првоборецот Ванче прке, беше положено свежо цвеќе. за живо-тот и делото на овие двајца патри-оти – борци од Виница, пригодно обраќање пред резервните офи-цери, борци и други граѓани, има-ше претседателот на извршни-от одбор на ооЕ на оРоРМ, м-р Гоце Георгиев.

Живко Трајановски

РОТАЦИЈА о мировната операција на ОН УНИФИЛ во Либан зами-

на уште еден офицер на АРМ. Се работи за седма ротација на наш припадник во мировна операција УНИФИЛ во Либан, со мандат од една година. Македонија има свој офицер претставник во оваа ми-ровна операција од 2007 г. што е многу знајано за промоција на земјата на глобален план како придонесувач за светскиот мир и безбедност. Собранието на РМ го ратификува и Договорот меѓу Владата на РМ и НАТО-силите на Косово (КФОР) за медицинска ева куација. Основна причина на овој договор е заштеда на вре-ме при итните летови за меди-цинска евакуација на персоналот на КФОР.

елегација од АРМ, предво-дена од началникот на ЗОК, бригадниот генерал Муха-

мет Рацај, ја посети Републи-ка Турција и присуствуваше на Првата конференција за сора-ботка во областа на одбранбена-та индустрија. На конференцијата генера-лот Рацај ја изрази намерата за проширување на соработ-ката меѓу двете земји на поле-то на одбранбената индустрија. Делегацијата од АРМ ги посети и компаниите на турската одбран-бена индустрија: „АСЕЛСАН“, „ФНСС“, „РОКЕТСАН“, „МКЕК“, и „ОТОКАР“.

ПОЧИТ КОН „ГЕМИџИИТЕ“

о април започна од бе ле жу-вањето на јубилејот 110 го-дини од солунските атента-

ти кои ги направија група мла-ди лица формирани во анархи-стичка револуционерна група, познати уште и како „гемиџии“, од кои најмногубројни беа од Ве-лес, па токму затоа градот тра-диционално секоја година им оддава достојна почит попра-тена со повеќе манифестации. чес твувањето започна на 26 април во селото ораовец во не-посредна близина на Велес, каде што командантот на Командата за обука и доктрини, полковник Љупчо Костовски, со делегација од КоД, на покана на организа-торот учествуваше на настанот со оддавање почит на спомен-обележјето на најмладите учесни-ци, атентаторите Милан Арсов и јован наумов-Алабакот.Во чест на младите револуционе-ри се одржа „Вардарската рега-та“ со членовите на граѓанското здружение „Вардарска регата“ од Велес, проследено со низа други активности и манифестации. С.Н.

14

„Штит” ви претставува Пиштол „Glock 17“„Glock 17“ Е РОдОНАЧАЛНИК НА ПО-ЛИМЕРСКИТЕ ПИШТОЛИ Од ЧЕТВРТА-ТА ГЕНЕРАЦИЈА, КОЈ ПОСЕдУВА ПОВЕќЕ дОБРИ КАРАКТЕРИСТИКИ, ОдНО-СНО ИМА СИГУРЕН МЕХАНИЗАМ НА фУНКЦИОНИРАњЕ, ОдЛИЧЕН БЕЗБЕд-НОСЕН МЕХАНИЗАМ, МАЛА ТЕЖИНА, МАЛ ОТСКОК ПРИ СТРЕЛБА, ГОЛЕМА ПРЕЦИЗ-НОСТ, дОБРА ЕРГОНОМИЈА, ГОЛЕМ ЕфИ-КАСЕН дОСТРЕЛ, РАМКА ЗА МУНИЦИЈА СО ГОЛЕМ КАПАЦИТЕТ, ЛЕСНО СЕ РАСКЛОПУ-ВА, СЕ ЧИСТИ И СЕ ОдРЖУВА. БЛАГОдА-РЕНИЕ НА НАВЕдЕНИТЕ дОКАЖАНИ КВА-ЛИТЕТИ, ПИШТОЛИТЕ „Glock“ СТАНАА РЕПЕР ЗА УСПЕШНОСТ НА СОВРЕМЕНИ-ТЕ ПОЛИМЕРСКИ ПИШТОЛИ. „Glock 17“ Е РАЗВИЕН ВО ПЕРИОдОТ 1979-82 ГОдИНА Од СТРАНА НА КОНСТРУКТОРОТ ГАСТОН ГЛОК, А СЕРИСКОТО ПРОИЗВОдСТВО И ВОВЕдУВАњЕТО ВО УПОТРЕБА ЗАПОЧНУ-ВА 1982 ГОдИНА.ПИШТОЛОТ ПРИПАЃА НА ГРУПАТА ПО-ЛУАВТОМАТСКИ ОРУЖЈА СО БЛОКИ-РАН ЗАТВОРАЧ СО МОдИфИЦИРАН „BrowinG“-СИСТЕМ (ПРИНЦИП НА КРАТ-КО ПОВЛЕКУВАњЕ НА ЦЕВКАТА). ПИШТО-ЛОТ ПОСЕдУВА САМО DAo-МЕХАНИЗАМ НА дЕЈСТВО (дВОЈНА АКЦИЈА), СО ПРИ-МЕНА НА МЕХАНИЗАМ БЕЗ ЧКРАПАЛО,

ПОЗНАТ КАКО „SAfe Action“ (БЕЗБЕдЕН СИСТЕМ) НА ЧКРАПАњЕ. ПРАКТИЧНО, ОРУЖЈЕТО ПОСЕдУВА 3 СТЕПЕНИ НА СИ-ГУРНОСТ, НАМЕНЕТИ ЗА БЕЗБЕдНОСТ НА КОРИСНИКОТ И ОКОЛИНАТА, А ТОА СЕ: ОСИГУРУВАЧОТ НА ЧКРАПАЛОТО, МЕХА-НИЗМОТ ЗА БЛОКИРАњЕ НА УдАРНАТА ИГЛА И ТАКАНАРЕЧЕНИОТ „Drop SAfety” КОЈ НЕ дОЗВОЛУВА ИСПУКУВАњЕ НА ПИШТОЛОТ ПРИ НЕГОВО ПАЃАњЕ НА ТВРдА ПОдЛОГА. ВАКА ИЗВЕдЕНИОТ БЕЗ-БЕдНОСЕН МЕХАНИЗАМ ОВОЗМОЖУВА ВО ЦЕВКАТА БЕЗБЕдНО дА СЕ НОСИ КУР-ШУМ, А ВОЕдНО МОЖЕ МОМЕНТАЛНО дА СЕ дЕЈСТВУВА, БЕЗ КАКВИ БИЛО ПРЕТ-ХОдНИ дЕЈСТВА. КОНСТРУКЦИЈАТА НА „Glock 17“ Е МНО-ГУ ЕдНОСТАВНА И ИМА САМО 33 дЕЛО-ВИ. РАМОТ НА ПИШТОЛОТ Е ИЗРАБО-

тен од многу отпорен полимер во кој при лиењето многу прецизно се вметнуваат метални делови. на долниот дел од рамот има шина за прифаќање на ласерски нишан или тактичка лампа. ракофатот е поста-вен под агол од 108º. механизмот на чкрапалото, навлаката и вградени-те делови во навлаката се израбо-тени од метал. за поголема отпор-ност на металот од надворешните временски влијанија придонесува третирањето со ,,Tenifer”-третманот кој е патентиран од компанијата „Glock“. спојот помеѓу рамот и на-влаката е остварен преку челични водишта. рамката за муниција е из-работена од полимер со метални зајакнувања. стандардната рамка за муниција на „Glock 17“ е дворедна со капацитет од 17 куршуми, но развиени се и дво-редни рамки за муниција со капа-цитет од 19 и 33 куршуми. на задни-от дел од рамката за муниција има отвори со испишани броеви, со цел корисникот во секој момент да ја утврди состојбата со количество-то на муниција. цевката се израбо-тува со ладно ковање, во која со по-лигонално режење се изработени 6 жлебови со десен од на вртење. ина-ку, пиштолот на бочните страни од конструкцијата ги поседува следни-те команди: утврдувач/ослободу-вач на рамката за муниција, спуш-тач на навлаката и ,,клацкалка” за расклопување на пиштолот (делење на навлаката од рамот). пиштолот поседува приспособливи ниски бор-бени нишани. за разлика од претходните 3 гене-

1. преден механички нишан2. навлака3. полигонална цевка4. отвор за исфрлување на чаури5. Безбедносен елемент за

ударната игла6. Ударна игла7. пружина на ударната игла8. заден механички нишан9. плочка за покривање на задниот дел

од навлаката10. Конектор11. пружина за механизмот на чкрапалото12. полимерски рам 13. пружина на рамката за муниција

РАЦИИ, НАЈНОВАТА 4. ГЕНЕРАЦИЈА НА „Glock 17“ ПОСЕдУВА дВЕ ЗНАЧАЈНИ ПОдОБРУВАњЕ. ОдНОСНО, НАМЕСТО КЛАСИЧНО ВОдИШТЕ СО ПОВРАТНА ПРУ-ЖИНА, ПОСЕдУВА ЕдЕН ВИд АМОРТИЗЕР КОЈ ОВОЗМОЖУВА НАМАЛУВАњЕ НА ОТ-СКОКОТ ПРИ ПУКАњЕ, А НА ЗАдНИОТ дЕЛ Од РАКОфАТОТ МОЖЕ дА СЕ ПОСТАВУВА-АТ ВМЕТНУВАњА СО РАЗЛИЧНА ГОЛЕМИ-НА, СО ЦЕЛ ПРИСПОСОБУВАњЕ НА РАКАТА Од КОРИСНИКОТ.Од ПИШТОЛОТ „Glock 17“ Е РАЗВИЕ-НА ЦЕЛА фАМИЛИЈА ВЕРЗИИ И ПОд-ВЕРЗИИ ВО РАЗЛИЧНИ КАЛИБРИ СО ЦЕЛ КОРИСТЕњЕ НА СЛЕдНИТЕ МУНИ-ЦИИ: 9Х19 mmpArA, .380 Acp (9Х17 mm), 10 mmAUto,.40 S&w, .357SiG, .45 G.A.p.И .45 Acp. ПОСТОИ И ВЕРЗИЈА СО АВТОМАТ-СКО дЕЈСТВО „Glock 18“ (9Х19 mm pArA). дЕНЕС ВО СВЕТОТ РЕЧИСИ И дА НЕМА дРЖАВА ВО ЧИЈА АРМИЈА, ПОЛИЦИЈА ИЛИ БЕЗБЕдНОСНА СЛУЖБА НЕ СЕ КОРИ-СТИ НЕКОЈА Од ВЕРЗИИТЕ НА ПИШТОЛОТ „Glock“ .

Ивица Дамески

15

Пиштол „Glock 17“

ТАКТИЧКО- ТЕХНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА „Glock 17 Gen4“

КАлиБАР 9 mm

МУниЦијА 9х19 mm

ДолжинА 186 mm

ВиСочинА 138 mm

ШиРочинА 30 mm

ДолжинА нА ЦЕВКАТА 114 mm

КАпАЦиТЕТ нА РАМКАТА зА МУниЦијА 17 куршуми

ТЕжинА - пРАзЕн 625 gr

ТЕжинА Со МУниЦијА 902 gr

ЕФиКАСЕн ДоСТРЕл 50 m

БРзинА нА пРоЕКТилоТ нА излЕз оД ЦЕВКАТА 360 m/s

14. потиснувач на куршуми15. Рамка за муниција16. Копче за ослободување/утврдување

на рамката за муниција17. полуга за ослободување на навлаката18. чкрапало19. Сигурносен лост на чкрапалото20. Штитник на чкрапалото21. Елементи на сигурносен блок22. Утврдувач/ ослободувач на

навлаката23. Водилка на пружината24. повратна пружина25. Шина за прифаќање на дополнителна

опрема

12

3

4

56

78

9

10

11

12

13

14

15

1617

181920

21

22

23

2425

16

Систем на вмрежена муниција - XM-7 „Spider“

Редефинирање на бојното поле

аботејќи со инженерците од армијата на САД и проект-менаџерот на си-стемите за блиска борба, компании-те „Текстрон одбранбени системи“ и

АТК ги здружиле силите за да развијат нов систем на оружје за заштита на си-лите во согласност со војувањето во 21 век. Иновативниот дизајн на системот XM-7 „Sider“ (пајак) е безбеден и ефика-сен, што го прави погоден како хумана алтернатива на досегашните системи за заштита на силите од напад.XM-7 „Spider“ е систем кој се состои од сензори, комуникациски модули и муниција. Овој систем му обезбеду-ва на командантот нова способност

или автоматски преку команда од опе-раторот. Секоја жица се поставува под агол од 60 степени. За спречување на натрапници, гранатите може да бидат лансирани од контролната единица ин-дивидуално, како група од шест од една единица, или како група од повеќе кон-тролни единици. Алтернативно, на кон-тролната единица може да се постават шест адаптери кои овозможуваат упо-треба на други уреди – било смртонос-ни (мина М18А1 Клејмор, на пример) или несмртоносни (на пример, модуларна муниција за разбивање на толпи).Заменливата батерија овозможува на контролната единица „живот“ преку 30 дена, при што може да комуницира со операторот директно или преку релеј. Пред детонацијата, контролната едини-ца може безбедно и брзо да биде заме-нета и повторно да се распореди на дру-го место.Далечинската контролна станица се со-стои од далечинска контролна едини-ца и од далечинска контролна едини-ца за примопредавање. Далечинска-та контролна единица е стандарден ар-миски лаптоп опремен со екран на до-пир кој овозможува контрола врз сите поставени контролни единици на те-ренот. Далечинската контролна еди-ница за примопредавање му овозмо-

за обликување на боиштето - да ги за-штити силите и да одговори на про-мените на бојното поле на поинаков, поквалитетен начин, бидејќи го ми-нимизира ризикот по пријателските сили и локалното цивилно населе-ние. Системот ХМ-7 предупредува за приоѓањето на непријателот, ја прекину-ва инфилтрацијата, ги подобрува ефек-тите од постоечкото вооружување и до-зволува селективно ангажирање.Како работи? Со контролната единица на ХМ-7 може да се открие воена еди-ница и да му обезбеди на операторот, кој е на оддалечена локација, да изврши процена на ситуацијата, да има подо-бро визуелно набљудување и да му по-могне во разликувањето на борците од неборци. Дизајнот обезбедува безбед-но и сигурно распоредување на боиш-тето, како и безбедно поминување на пријателските сили. ХМ-7 е дизајниран за лесно складирање, транспорт, грубо ракување и употреба во воени средини ширум светот.Контролната единица е со вграден кому-никациски модул и конектори за смрто-носни или несмртоносни уреди. основ-ниот систем на ХМ-7 е опремен со шест смртоносни минијатурни гранати кои може да се активираат или рачно пре-ку жици или може да се постават рачно

жува на операторот да управува со лансирањето на единечна граната или на повеќе истовремено. Таа, исто така, му овозможува на операторот да го ак-тивира самоуништувањето на сите по-ставени контролни единици.Релејната единица може да се постави помеѓу далечинската контролна едини-ца и контролната единица и со тоа да ја зголеми ефективната комуникациска далечина на системот до 1500 метри. Системот ХМ-7 се поставува и се отстра-нува рачно. Повеќе различни тактики, техники и процедури обезбедуваат по-требна густина за постигнување зашти-та на различни тактички цели. Кога сите контролни единици ќе бидат приклуче-ни на далечинската контролна единица, операторот е способен да се „бори на теренот“ од далечина.Кога непријателската активност е неми-новна, операторот далечински ги ак-тивира жиците кои автоматски се по-ставуваат. Кога жиците се развлече-ни, сигналот е испратен од сензорите од контролната единица до далечин-ската контролна единица. Врз основа на тој сигнал, операторот има увид во состојбата на теренот, врши процена на ситуацијата и врз основа на прави-лата на ангажирање, операторот може директно да лансира една или повеќе гранати кои се поврзани со жиците-детектори.Операторот може да избере дали да им овозможи на натрапниците да навле-зат повеќе во минираното земјиште за да направи заседа со гранатирање од повеќе контролни единици или од мини „Клејмор“ за да покрие поголем про-стор. По употребата, потрошените контрол-ни единици, доколку се неоштетени, може повторно да се обноват и да се употребат. Операторот ја проверува контролната единица дали е оштете-на и ако е неоштетена може безбедно да се отстрани. Операторот ја отстрану-ва батеријата, исфрлените жици и лан-серите на гранати, потоа ја заменува батеријата и другите модули, така што контролната единица може брзо пак да се употреби.

Александар Стојчевски

17

СРЕдЕН ТЕНК „mArDer“Со воведувањето на новото БВП возило „puma“ во армијата на Германија, полека се повлекуваше од употреба БВП возилото „marder“. Сакајќи успешно да ја искористат конструкцијата на повеќедецениски докажаното возило „marder“, германската компанијата „rhein

metall“ го разви тенкот „marder“, но и други верзии на возилото кои се приспособени за современото боиште, а се карактеризираат со голема оклопна заштита, мобилност и флексибилност. Со тежина од 43 тони тенкот „marder“ припаѓа во групата на средни тенкови. Опремен е со борбена купола развиена од италијанската компанија „oto melara“, во која е вграден целосно стабилизиран топ со калибар од 105 mm. Полнењето на топот се изведува рачно, а ефективниот дострел му изнесува 3.000m. Екипажот е составен од 4 членови и тоа командир, нишанџија, полнач на топ и возач. За разлика од стандардното БВП возило „marder“, на тенкот „marder“ е поставен дополнителен оклоп со цел зголемување на балистичката заштита (штити од панцирно пробојни проектили од 14,5 mm), а подобрена е и заштита од мини, односно конструкцијата може да издржи дејство од противтенковска мина со тежина од 8 kg. Меѓу другото, тенкот поседува и НХБО-заштита.

ТАКТИЧКО- ТЕХНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА „МArDer“Екипаж 4 лицадолжина на телото 6,9 mдолжина со топот 8 mВисочина 2,5 mШирочина 3,6 mПогон турбо дизел-мотор mtU

mB883 со моќност од 600 ксМаксимална патна брзина 65 km/hПатна далечина 500kmПреден наклон 60%Бочен наклон 30%Височина на препрека 1mПремин преку ров 2,5mПреминување низ водена препрека 1,2m (длабочина)

ОКЛОПНО ВОЗИЛО pmmc G5

Интересот на светскиот пазар за универзални оклопни возила, ја поттикна германската компанија

„flensburgerfahzeugbauGesellschaft mBH“ да го развие оклопното гасенично возило pmmc G5 (protected mission module carrier Generation 5). Ова модуларно оклопно возило со основниот оклоп нуди голем степен на заштита од мини и импровизирани експлозивни направи, но може уште да се надградува со различни оклопни модули, со цел зголемување на балистичката заштита. За возилото се развиени неколку различни видови на модули кои ја менуваат намената на возилото, односно постојат модул за медицински третман, команден модул, карго-модул, модул за техничко одржување, носач на минофрлачка, транспортен модул и модул за транспорт на војници со максимален капацитет од 12 лица. Менувањето на модулите се изведува за неколку часови со помош на кран, односно вертикално се поставуваат/ вадат од возилото. За изработка, полесно и поевтино одржување се користат веќе постоечки комерцијални делови од цивилни или воени возила. Инаку, возилото поседува гумени гасеници.Во предниот десен дел на возилото е сместен дизел моторот mtU/Zf со моќност од 560 кс. Во левиот преден дел е сместен возачот, а за подобра видливост кај неговата позиција се поставени неколку балистички отпорни стакла, а на кровот има отвор. Командната табла на возачот е богато опремена, а има вградено и монитор

за набљудување на задниот дел. По потреба на возилото може да се вгради и камера со цел овозможување на видно поле од 360º. Товарење/ истоварување во возилото се изведува преку задната рампа/врата. Меѓу другото возилото е опремено и со противпожарен систем, климатизер, уред за греење, НХБО-заштита и комуникациска опрема. За борбено дејствување возилото може да се опреми со различни модели на борбени станици или куполи, во зависност од потребите на корисникот.

ТЕХНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА pmmc G5Екипаж 1 лице (возач)Тежина на возилото 25 тониНосивост 6,5 тониВолумен на транспортен простор 14,5 m³Погон дизел-мотор mtU/Zf

со моќност од 560 ксПатна брзина 72 km/hПреден наклон 60%Бочен наклон 30%

Ивица Дамески

18

Набљудувачки тактички радар

„AN/MPQ – 64 Sentinel“

„AN/MPQ – 64 Sentinel“ е тридимен-зионален тактички радар за зашти-та на стратегиски инсталации и борбе-ни единици. Произведен е од страна на француско-американската корпорација „ThalesRaytheonSystems“. Радарскиот систем автоматски открива, следи, иден-тификува и класифицира закани од воз-дух како што се: хеликоптери, авиони-ловци, балистички проектили и беспи-лотни летала. Овој набљудувачки радар открива и следи закани од вооружување на непријателски авиони и автоматски дава сигнал за заштита. Во светот, 200 системи од овој тип се во оперативна употреба.

Слика 1: „AN/MPQ-64 SeNtiNel“ во оперативна употреба

(С2) Командување и КонтролаРадарот дава брзи и прецизни ин­формации за сите воздухоплови во набљудувачкиот сектор, така што на операторот му дава многубројни мож­ности. Системот автоматски носи ре­шенија за употреба на соодветно во­оружување. На сликата 3 практично е прикажан радарот врзан со интегриран систем за контрола на вооружување и ПВО.

СлиКа 3: интегриран СиСтем за Пво

м-р Оливер Стојаноски

основна задача на системот е зашти-та на копнени сили со прецизна и брза реакција. Радарот открива и навреме-но дава информации за непријателски цели. Системот има целосно интегриран iFF-систем (identification friend or foe) со кој се избегнува дејство по сопствени сили.

ТЕХНИЧКИ СПЕЦИфИКАЦИИAn/mpQ – 64 Sentinel е импул-сен доплер-радар, X band, со ин-стру ментален дострел до 75 км. Аго-лот на елевација е од -10º до +55º, а покривањето на азимут е од 360 º. Ан-тената е со 30 вртежи во минута.

СЛИКА 2: дОСТРЕЛ НА РАдАРОТ

19

„Ф-4 фантом 2“ во Израел од 1969–1973 година (1)

ПЕКОлЕН БРАНИТЕл НА СВЕТАТА ЗЕМЈА

оените судири отсекогаш биле од-лична можност за испитување и презентација на квалитетите и мож-ностите на воените средства и си-

стеми. Арапско-израелските конфлик-ти кои во текот на минатото столетие беснееја на Блискиот Исток беа одлич-на можност за реално и беспоштедно тестирање на многу различни средства и системи развиени од военоиндустри-ските комплекси на САД и земјите-членки на НАТО, од една страна, и на Советски-от Сојуз и земјите-членки на Варшавски-от договор, од друга страна.Од аспект на военото воздухопловство и противвоздушната одбрана, особено интересна за проучување е шестдневна-та војна (од 5-10 јуни 1967 г.), во која из-раелското воено воздухопловство со превентивни воздушни удари главно на земја, а делумно и во воздух, ги униш-ти и речиси целосно ги неутрализира-ше воените воздухопловства на Обе-динетата Арапска Република (политич-ка унија меѓу Египет и Сирија од 1958 до 1961 г.,) а им нанесе поголеми или помали штети и на воените воздухопловства на Јордан, на Ирак и на Либан. Ништо по-малку интересна за анализирање не е ниту Војната на исцрпување (1 јули 1967 г. – 7 август 1970 г.) во која израелското ВВ многу успешно војуваше со воени-те воздухопловства и противвоздушни-те одбрани на Египет и во помал степен на Сирија, а за првпат отворено и дирек-тно се судри и со Советскиот Сојуз кој, во почетокот на 1970 година, во Египет

губи и оштетувања кои му ги нанесе ин-тегрираниот ПВО-систем на арапски-те непријатели, конципиран околу ново-то советско смртоносно дуо: мобилните ПВО-системи, ракетниот 2К12 „Куб“ и ар-тилерискиот ЗСУ-23-4 „Шилка“.Споменатите конфликти несомнено претставуваа моменти на светска сла-ва и промоција за повеќе воени возду-хоплови. Па, така, израелското ВВ соз-даде вечна легенда од францускиот ед-номоторен ловец-пресретнувач „Мираж 3“ (Dassault Mirage III), а исклучително добро го презентираше и американски-от повеќенаменски двомоторен борбен авион „Мекдонел Даглас Ф-4 фантом 2“ (McDonnell Douglas F-4 Phantom II), доде-

како дел од oперацијата „Кавказ“ распо-реди комплетна советска противвоздуш-на дивизија опремена со 60 пилоти и 40 борбени авиони МиГ-21МФ од составот на 135. ловечки авијациски полк и 42 пи-лоти и 30 борбени авиони МиГ-21МФ и МиГ-21РФ од составот на 35. одделна ло-вечка авијациска ескадрила, како и со то-гаш најсовремените верзии на советски-те пВо-ракетни комплекси С-75 „Двина“ и С-125 „нева“. на овој судир се надовр-за јом Кипурската војна (6-24 октомври 1973 г.) во која Египет и Сирија здружено го нападнаа израел чие воено воздухо-пловство во воздушни дуели буквално ги масакрираше агресорските воени возду-хопловства, но по цена на сериозни за-

20

ка арапските воени воздухоплов-ства со помал или поголем успех на светот му ги демонстрираа можностите на советските борбе-ни авиони МиГ-17, МиГ-19, МиГ-21 и Су-7БМ. Во продолжение ќе се ос-врнеме на историјата на употре-бата на израелските борбени ави-они Ф-4 во периодот 1969–2004 г.

ОгненО крштевање на израелските „фантОми“Првиот прототип на Ф-4 „фан-том 2“ го изведе својот прв лет на 27 мај 1958 г. а во состав на вооружените сили на САД при-стапи на 30 декември 1960 годи-на. Иницијалните позитивни ис-куства од екстензивната употре-ба на овој авион во Виетнам го привлекоа вниманието на Изра-ел кој во 1965 г. ја контактира-ше администрацијата на САД со барање да го купи во тоа време најсовремен американски бор-бен авион. На изненадување на многумина, САД го одбија из-раелското барање, а како разу-мна „компензација“ на еврејската држава го продадоа „јуришникот“ „даглас А-4 скајхок“ (Douglas A-4 Skyhawk).По завршувањето на шестднев-ната војна, Израел знаеше дека нема да помине долго пред не-говите арапски соседи да се оби-дат да се одмаздат за стравични-от пораз кој го претрпеа во 1967 г. Дејствувајќи превентивно, Изра-ел изврши силен дипломатски при-тисок врз САД и конечно успеа да договори набавка на 50 борбени авиони Ф-4 (44 Ф-4Е и 6 РФ-4Е), набавка која претседателот Лин-дон Џонсон ја авторизираше на 7 јануари 1968 г. Оваа набавка Стејт департментот на САД ја обзнани на 28 декември 1968 г. кога и се дозна дека набавката ќе се реали-зира во рамките на проектот „Пис ехо“ (Project Peace Echo), кој денес од прагматични причини е попо-знат како „Пис ехо 1“.Испораките на договорените 44 новопроизведени авиони Ф-4Е (во конфигурација Блок 38 до Блок 41) започнаа на 5 септември 1969 г. и се одвиваа со темпо од чети-ри машини месечно во време кога војната на исцрпување веќе зе-маше сè поголем замав. Со први-те четири авиони кои долетаа од САД беше етаблиран 201. сква-дрон во Хатзор, а на авионот Ф-4Е му беше доделено хебрејското име „Курнас“ (Kurnass), што во превод значи „чекан“. Кратко вре-ме потоа 69. сквадрон во Рамат Давид стана вториот израелски оператор на Ф-4Е. Првата опера-тивна мисија на израелски Ф-4Е беше изведена на 22 октомври 1969 г. против египетски ракетен ПВО-систем, а веќе на 11 ноември

испорачани 122 борбени маши-ни Ф-4Е, како и шест извидувачи РФ-4Е, сите распоредени во чети-ри сквадрони на израелското ВВ. Интересно е да се нотира дека во исчекување на испораката на сво-ите примероци на извидувачот РФ-4Е, Израелците за само два месеци локално модифицираа во преодни извидувачки платформи два од своите стандардни авиони Ф-4Е кои добија идентификациски ознаки „17“ и „39“ и иницијално (во периодот март-септември 1970 г.) служеа во состав на 69. сквадрон за во септември 1970 г. да преми-нат кај својот конечен оператор - 201. сквадрон во Хатзор. Првите два чистокрвни извидувачи РФ-4Е стапија во служба на 119. сквадрон на 7 јануари 1971 г. На авионите РФ-4Е им беше доделено хебрејското име „Орев“ (Orev) што во превод значи „гавран“.Во предвечерието на Јом Кипур-ската војна, пилотите на израел-ските авиони Ф-4Е „на душа“ зе-доа 108 цивили кои патуваа со ли-биски патнички авион од типот „боинг“ 727-224 (Boeing 727-224). Имено, поради лоши временски услови и навигациска грешка пре-дизвикана поради неисправност на компасот, на 21 февруари 1973 г. во 13:54 часот патничкиот ави-он со идентификациска ознака 5A-DAH по грешка навлезе во воз-душниот простор над Синајската Пустина, кој во тоа време беше строго контролиран од страна на Израел. Реакцијата на израелско-то ВВ беше молскавична и пат-ничкиот авион за неколку мину-ти беше пресретнат од два изра-елски Ф-4Е, чии пилоти остварија визуелен контакт и со помош на сигнали со рацете, агресивни ма-неври околу патничкиот авион и со предупредувачки истрели се обидоа да ги принудат францу-скиот пилот и либискиот копилот да го спуштат авионот во израел-ската воздухопловна база „Рафе-дим“. Во паника, екипажот на пат-ничкиот авион се обиде да го вра-ти леталото во безбеден возду-

1969 г. односно само 67 дена по испораката и влегувањето во со-став на израелското воено воз-духопловство, еден од првите че-тири испорачани Ф-4Е (иденти-фикациска ознака „608“), упра-вуван од пилотот Ехуд Хенкин со „воздух-воздух“ ракета АиМ-9Б „сајдвиндер“ (AiM-9B Sidewinder) собори египетски борбен авион МиГ-21. овој настан беше уверти-ра во она што следуваше. имено, во периодот од 11 ноември 1969 до 5 октомври 1973 г. т.е. до по-четокот на јом Кипурската војна, израелските авиони Ф-4Е во раз-ни пригоди директно (со употреба на топ или ракети) или индиректно (без употреба на оружје, при бор-бени маневри, поради недостаток на гориво кај непријателското ле-тало или поради други причини) соборија дури 25 непријателски воздухоплови (6 египетски МиГ-21, 15 сириски МиГ-21, два совет-ски МиГ-21, еден египетски ил-28 и еден сириски Су-7), а сето тоа по цена на загуба на само еден Ф-4Е (идентификациска ознака „36“), кој на 2 април 1970 г. беше собо-рен од сириски МиГ-21 со ракета „воздух-воздух“ од типот К-13.паралелно со развојот на Војната на исцрпување дојде и до про ши-рување на договорот за набавка на авиони Ф-4Е, па соодветно на тоа, по комплетирањето на испо-раката на иницијалните 44 маши-ни следуваше „пис ехо 2“ со 6 по-ловни Ф-4Е Блок 42, „пис ехо 3“ со 18 половни Ф-4Е Блок 43 и „пис ехо 4“ со 18 новопроизведени и 24 половни Ф-4Е (Блок 48 до Блок 51). Дополнително, во периодот меѓу „пис ехо 3“ и „пис ехо 4“ на изра-ел со проектот „пис петч“ (Project Peace Patch) му беа испорачани 12 половни Ф-4Е Блок 44. Дотурот на дополнителни авиони Ф-4Е резул-тираше со превооружување со тој тип на два дополнителни сквадро-ни на израелското ВВ: 119. сква-дрон во Тел ноф на 29 октомври 1970 г. и 107. сквадрон во Хатзерим во 1971 г. До почетокот на јом Ки-пурската војна, на израел му беа

насловна фотографија:израелските авиони рф-4е се лесно препознатливи по модифи-цираниот нос во кој е сместена фото-извидувачката опрема

1. многу ретка слика на израелски ф-4е за време на јом кипурската војна (фото: архива Шломо алони)

2. артистичка илустрација на советски миг-21рф, забележан во египетски ознаки за време на операцијата „кавказ“

3. малиот и исклучително агилен советски борбен авион миг-17 беШе голем проблем за американските пилоти во виетнам, но и за нивните израелски колеги на блискиот исток. на сликата е прикажана макета на сириски миг-17ф

4. најголемо и најнепријатно изненадување за израелските пилоти на ф-4е за време на јом кипурската војна беШе советскиот ракетен пво-комплекс „куб“

5. најголема жртва на израелските авиони ф-4е е борбениот авион миг-21. на сликата е покажана макета на миг-21мф на египетското вв во периодот на јом кипурската војна

шен простор, што од страна на Израелци-те беше протолкувано како обид за бег-ство. Соодветно и по авторизација на ге-нералот Давид Дадо Елазар, еврејските „фантоми“ отворија оган од своите 20мм топови по либискиот патнички авион, при што му ги оштетија контролните повр-шини, хидрауличните водови и крилна-та структура. Тешко оштетениот патнич-ки авион изведе принудно слетување во пустината, при што загинаа 108 од вкуп-но 113 патници на кобниот лет број 114 кој сообраќаше на релацијата Триполи–Бен-гази–Каиро. Во месеците кои следу-ваа Израел за својата постапка се бра-неше со тврдење дека патничкиот ави-он претставувал безбедносна закана и бил во шпионска мисија над израелската воена база „Бир Гифгафа“ лоцирана на Синај. Но, како и да е, тогашниот израел-скиот министер за одбрана, Моше Дајан, соборувањето на либискиот „727“ го на-рече „погрешна процена“, а Израел им ис-плати оштета на семејствата на настрада-ните во оваа трагедија.

Денови на страДање и славаВо првиот ден од Јом Кипурската војна екипажите на израелските борбени ави-они Ф-4Е се бореа со египетските сили кои спроведуваа десант на Синај и при-тоа успеаја да соборат дури 23 египет-ски летала (седум МиГ-17Ф, една египет-ска крстосувачка ракета КСР-2 лансира-на кон Тел Авив од бомбардер Ту-16К-11-16, еден Су-7БМ и дури 14 хеликоптери Ми-8Т

полни со египетски десантни трупи). След-ниот ден беа забележани уште пет воз-душни победи против еден сириски и че-тири египетски авиони МиГ-21 но тој ден останува забележан и по стравичното израелско фијаско во операцијата „Дог-ман 5“ (Operation Doogman 5) насочена против сириската противвоздушна од-брана распоредена на Голанската Висо-рамнина, операција во која Израел загу-би шест авиони и беа оштетени некол-ку авиони Ф-4Е, загинаа двајца израел-ски летачи и беа заробени други девет, без притоа да биде нанесена посериоз-на гребнатинка на претпоставената цел. Со прогресијата на воените операции и израелското соземање од иницијалниот шок предизвикан од здружениот напад на Египет и Сирија, дојде и до пооргани-зирано дејствување на израелската во-ена машина, а авионите Ф-4Е од борбе-ни авиони за заштита и воспоставување

на супремација во воздушниот про-стор почнаа да дејствуваат во улога на повеќенаменски борбени авиони, при што приоритет беше ставен на нивно-то дејство против египетските и сириски-те воздухопловни бази, командни и ко-муникациски постови, пВо-позиции, пон-тонски мостови, копнени сили, бунке-ри, мостови, складишта со гориво, капа-цитети за производство на електрична енергија и слично. Во таа насока беа из-ведени над 500 борбени мисии против цели на земја во Египет и во Сирија, при што најимпресивна е секако мисијата за бомбардирање на Генералштабот на си-ријската армија во самото срце на Да-маск, која се случи на 9 октомври 1973 г. и во чија реализација учествуваа се-дум авиони Ф-4Е. нападот беше целосен успех, но по цена на загуба на еден Ф-4Е и загинување на неговиот пилот Дов Ша-фир. исто така, интересно е да се забеле-жи дека за време на јом Кипурската војна беше пласирана и информацијата дека еден израелски сквадрон Ф-4Е бил ста-вен во готовност за изведување нуклеар-ни удари, иако оваа информација, сосема нормално, никогаш официјално не беше потврдена од властите во израел.Во јом Кипурската војна израелските пи-лоти беа непријатно изнадени од египет-ската и сириската противвоздушна од-брана, кои за разлика од 1967 г. овојпат беа далеку помодерно опремени, подо-бро организирани и исклучително агре-сивни во своето дејство. Како последица на ова започна да расте и бројот на загу-бени израелски авиони Ф-4Е на што САД реагираа со дотур на дополнителен број Ф-4Е до израел од оперативните едини-ци на военото воздухопловство на САД (USAF). првите осум американски Ф-4Е долетаа во израел на 14 октомври 1973 г. и веднаш влегоа во состав на 69. сква-дрон. Во оваа операција, позната како „никел Грас“ (Operation Nickel Grass), на израел итно му беа испорачани 36 по-ловни Ф-4Е (главно Блок 54), голем дел од нив ветерани од војната во Виетнам.

јом Кипурската војна го виде својот крај на 24 октомври 1973 г. кога израел се со-очи со енормен дипломатски притисок од САД и од оон и во ситуација кога изра-елските сили ја опколија египетската 3. армија, а еврејската армада се наоѓаше на само 40 км од Дамаск и на околу 100 км од Каиро. за време на таа војна из-раелските авиони Ф-4Е во воздушни ду-

21

ели соборија 85 непријателски летала по цена на сопствени загуби од 5 летала (од кои една загуба е резултат на пријателски оган на 14 октомври 1973 г.), со што остварија однос уништени-загубени лета-ла од 17:1, што е извонредно доколку се знае дека чистокрвните израелски делта-крилни ловци-пресретнувачи „мираж 3“ и „нешер“ (Nesher) во истата војна во воз-душни дуели соборија 211 непријателски летала по цена на 11 загуби, што е од-нос уништени-загубени од 19:1. Со вак-виот скор авионот Ф-4Е се етаблираше како втор најубиствен израелски борбен авион на сите времиња. Сепак, дејството на непријателската противвоздушна од-брана со мобилните пВо-системи „Куб“ и „Шилка“ во комбинација со пот це ну ва-њето на непријателот и самоуверено-ста на израелските пилоти резултираа со значајни загуби од дури 27 авиони Ф-4Е, со што вкупниот број на борбено униште-ни Ф-4Е за време на јом Купурската војна порасна на 32 летала. изразено по едини-ци, најголем губитник беше 201. сквадрон кој загуби 14 авиони, по што следуваа 69. сквадрон со девет, 119. сквадрон со пет и 107. сквадрон со четири авиони. Во овие бројки не се пресметани шест авио-ни Ф-4Е кои во разни настани се оштете-ни до ниво што нивната поправка беше оценета како економски неоправдана. Во јом Купурската војна загинаа 17 членови на екипажи на авионите Ф-4Е, а 24 други беа воени заробеници, од кои два во ли-

бан, девет во Египет (до ноември 1973 г.) и 13 во Сирија (до јуни 1974 г.).Како резултат на остварените 110 воз-душни победи за време на Војната на исцрпување и јом Кипурската војна во престижниот статус пилот-навигатор-ас (до кој се стигнува со пет потврдени воз-душни победи), на 24 октомври 1973 г. уживаа вкупно 10 израелски летачи. Важ-но е да се напомене дека тројца од нив веќе беа асови и пред да летаат на Ф-4Е. пример е апсолутниот ас на Ф-4Е, пило-тот Ашер Снир, со 13,5 потврдени воздуш-ни победи, од кои 12 на „Мираж 3“ и 1,5 на Ф-4Е. Во периодот декември 1973 - јуни 1982 г. израелските авиони Ф-4Е остварија дополнителни 6,5 воздушни победи, со што вкупниот број на воздушни „уби-ства“ порасна на конечните и фантастич-ни 116,5 воздушни победи, додека бројот на летачи-асови порасна на конечните 11.

Игор Божиновски

22

еспрекорната убавина и реткиот пејзаж што ги нудат пределите на Бистра планина се вистински ре-лакс за душата и за очите, но исто-

времено се и голем предизвик за припад-ниците на елитната единица на Армијата на Република Македонија, македонски-те „ренџери“. но, колку што планината знае да привлече со својата убавина, таа во исто време знае да биде и сурова, до-колку се остане подолг период без хра-на, вода и покрив над главата и ако не се познаваат можностите за користење на природните ресурси со коишто рас-полага. А токму во базирање и исхра-на во природа македонските „ренџери“ се вистински мајстори. Во тоа неодам-

НА П

лАНИ

НА

КАКО

дОМ

А

на и лично се уверија министерот за од-брана на Република Македонија, Талат Џафери, заменикот на нГШ на АРМ, генерал-мајорот насер Сејдини, коман-дантот на полкот за специјални опера-ции, полковникот павле Арсоски, коман-дантот на Ренџерскиот баталјон, мајор Бесник Емини и други членови на Мини-стерството за одбрана, кои ги посетија „ренџерите“ на Бистра планина. притоа се уверија во научените лекции и во об-ученоста на војниците и старешините од Ренџерскиот баталјон при пСо, како успешно преживуваат во планински усло-ви, изолирани од реалноста, но во исто време и во нивните готвачки способно-сти, вкусувајќи дел од широкиот спектар

на собраните растителни и животински артикли. овој тип на обуки се плански активно-сти на припадниците од Ренџерскиот баталјон согласно Годишниот календар за обука во единицата. Се изведуваат два пати годишно и тоа во пролетни временски услови, а додека вториот пат е на есен. Воедно оваа обука преставу-ва и еден вид филтрирање на организ-мот од токсините, ослободување од не-гативна енергија и преку вдишување на чист воздух се добива свежина на це-лото тело.„чувството дека се наоѓаш во еден ва-ков зелен прекрасен амбиент, во една убава природа, секојдневните преди-

ОБуКА НА „РЕНЏЕРИТЕ“ ВО БАЗИРАЊЕ И ИСХРАНА ВО ПРИРОдА

одбрана на РМ, Талат Џафери.оваа обука опфаќа различни теми како што се: избор на место за подигнување и организација на логорска просторија (колиба, јама, настрешница); употреба на логорска опрема и изработка на им-провизирани средства; совладување на техники на снабдување и прочистување на вода за пиење (преку импровизи-ран филтер од песок и јаглен); фаќање на диви животни, риби, птици и сл. (со поставување на замки, со чекање или со потера...); препознавање и собирање на печурки и на диви билки за јадење, како и техники за нивно нивно соодветно приготвување. Самата обука е надопол-нета и со мерки за заштита и укажување

23

звици за изнаоѓање храна, среќавањето со диви животни и фактот дека си изо-лиран од населено место, навистина е беспрекорно“, вели еден од војниците.обуката е дел од специјалистичката об-ука којашто се практикува и континуи-рано се реализира од припадниците на полкот за специјални операции на АРМ. основна цел на оваа специфична об-ука е сите припадници на Ренџерскиот баталјон да се обучат во престој во при-родна средина и исхрана со продукти од природата. Тоа значи дека секој припад-ник треба да научи да биде и оспосо-бен да ги препознава и да ги селектира хранливите материи што ги нуди приро-дата, да може успешно да ги приготвува и во целосна психофизичка кондиција да биде способен за извршување на по-ставените задачи и зададената мисија на единицата. исто така, преку една вак-ва обука се подигнува нивото на само-доверба на нашите припадници доколку

при извршување на поставените борбе-ни задачи се најдат во ситуација на не-достиг од храна, вода или засолниште. Министерот за одбрана Талат Џафери посебно ја истакна врвната способност, стручност и подготвеност на единица-та. „оваа обука е неопходна, бидејќи на припадниците на полкот за специјални операции им овозможува да се справат со сите потреби во различни времен-ски услови и на различни терени и да се снаоѓаат во природата. ‘Ренџерите’ совр-шено ги имаат совладано своите теорет-ски предзнаења и техники за снаоѓање и преживување во природа и истите цело-сно ги имаат пренесено и во практика“, истакна пред присутните министерот за

на прва помош и транспортирање во случај на труење од храна, каснување од змија, разни инсекти или од други диви животни, како и во случај на топло-тен удар, сончаница, изгореници или, пак, смрзнатини во зимски услови. на крајот на активноста следеше де-густација на исхраната подготвена од „ренџерите“, а навистина вредеше од сè да се проба. освен извонредното приготвување на исхраната, треба да се напомени и стручноста и знаењата на припадниците на баталјонот да ни рас-кажат посебно за сите билки и растенија што ги употребуваат во исхраната.

Миневерe Лесковица

24

епублика Македонија е меѓу први-те 30 земји во светот кои што ја ра-тификуваа Конвенцијата за забра-на на касетна муниција, потпишана

во осло, во 2008 година, истакна држав-ниот секретар во Министерството за од-брана, Сашо Стефаноски на свечено-то отворање на работилницата на тема „имплементација на Конвенцијата за за-брана на касетната муниција“. Работилни-цата што се одржа во Скопје, на 14 и 15 мај, беше во организација на Министер-ството за одбрана, Центарот за безбед-носна соработка – RACViAC, невладината организација „норвешка народна помош“ и Канцеларијата за разминирање во Вла-дата на Република Хрватска. Целта на работилницата беше да се спо-делат најновите случувања поврзани со имплементацијата на Конвенцијата за ка-сетната муниција. Целта на работилни-цата е да се споделат најновите инфор-мации, знаења и искуства поврзани со имплементацијата на Конвенцијата за ка-сетна муниција во регионот и да даде ин-формации за резултатите од третиот со-станок на државите-членки кој се од-ржа лани во осло. Токму во тој контекст, државниот секретар во Мо, Стефаноски, посочи дека овој настан инволвира повеќе држави и меѓународни институции и прет-ставува извонредна можност за сите ре-левантни државни институции и агенции со цел да дискутираат и да ги споделат најдобрите практики за прашањата од за-еднички интерес во духот на Конвенцијата за касетна муниција.„Убеден сум дека на овој настан ќе биде

МЕЃу ПРВИТЕ ВО РЕГИОНОТ

обезбеден форум за дискусија во врска со имплементацијата на Конвенцијата на земјите од јиЕ, со фокус на уништувањето, националните стратегии, планови за имплементација, извештаи за напредо-кот, можна меѓународна и регионална со-работка, како и потреба за поддршка од регионот“, рече Стефаноски. настанот, додаде тој, претставува можност за сите релевантни државни институции и аген-ции со цел да дискутираат и да ги споде-лат најдобрите практики за прашња од за-еднички интерес во духот на Конвенцијата за касетна муниција.„Македонија зазеде проактивна улога во спроведувањето на обврските кои про-излегуваат од оваа Конвенција, посебно на чл. 6 кој се однесува на меѓународна

соработка, и ги понуди своите капаците-ти за подобрување на регионалната со-работка на полето на олеснување на уништувањето на одреден дел од склади-раната касетна муниција во регионот“, ис-такна тој во воведното обраќање. Воед-но, државниот секретар Стефаноски до-даде дека на овој настан може да се гле-да како на форум за дискусија поврзана со имплементацијата на Конвенцијата во земјите од југоисточна Европа, со фокус на уништувањето, националните страте-гии и планови за имплементација и можна-та регионална и меѓународна соработка.на работилницата, свој придонес кон дискусијата за предметната материја да-доа и амбасадорот на Кралството нор-вешка во оон во женева, Стефен Ког-

Работилница за имплементирањето на Конвенцијата за забрана на касетната муниција

МЕМОРАНдУМ ЗА СОРАБОТКАНа 19 февруари 2013 година, НПА „Норвешка народна помош“ и Министерството за одбрана на РМ потпишаа Меморандум за соработка за реализирање на заеднички проект кој се однесува на целосно уништување на резервите на касетна муниција. Македонија е земја-потписничка на Конвенцијата за касетна муниција, и како таква е должна да ги уништи резервите на касетна муниција. Проектот е еден од неколкуте иницијативи на НПА кој во моментов работи со различни партнерски земји поврзани со поддршка во отстранување на резервите на

касетната муниција. НПА обезбедува стручни совети и поддршка на земјите со ниски или со средни примања да ги уништат нивните резерви од касетна муниција на ефикасен начин. Според Grethe Østern, политички советник на НПА, „Уништувањето на касетната муниција резерви е превентивна мерка. Со оваа превентивна акција систематски и дефинитивно ќе се осигура дека нема повеќе неексплодирана касетна муниција која го контаминираа земјиштето и на тој начин ќе се спасат многу деца и возрасни од инвалидитет или од смрт. Уништување на резервите

25

МЕЃу ПРВИТЕ ВО РЕГИОНОТ

стад, амбасадорот на СР Германија во Ре-публика Македонија, Гудрун Штајнакер, заменик-директорот на RACViAC, генера-лот здравко јакоп, регионалниот дирек-тор на невладината организација „нор-вешка народна помош“, Емил јеремиќ и останати високи претставници од Репу-блика Македонија, односно Министерство-то за одбрана и АРМ, како и од Владата и Министерството за надворешни работи на Република Хрватска.Според заменик-директорот на RACViAC, здравко јакоп, земјите од југоисточна Ев-ропа вложиле значителни напори да ста-ват крај на производството, трговијата и складирањето на касетна муниција. „Регионалниот пристап кон безбедносни-те прашања е клучниот предуслов за ми-

рот и стабилноста во регионот и поширо-ко. RACViAC смета дека долгорочната без-бедност може да се постигне преку сора-ботка и партнерство меѓу соседите. Се на-девам дека ќе се фокусираме на досегаш-ните постигнувања, но дека ќе се збору-ва и за идните планови како придобивка за регионот на југоисточна Европа, рече јакоп. Учесниците на работилницата „импле-ментација на Конвенцијата за забрана на касетната муниција“ можеа да разменат и информации за напредокот на земјите, регионалната и меѓународната соработка, како и потребата за поддршка надвор од регионот.

Р. Ш.

УНИШТУВАњЕ НА КАСЕТНАТА МУНИЦИЈА НА АРМНа 30 мај 2008 година на конференција во даблин беше декларирана конвенција за забрана на употреба на касетната муниција. Во согласност со член 15 од конвенцијата, во 2008 година во Осло, Република Македонија, претставувана од министерот за надворешни работи, Антонио Милошевски, ја потпиша Конвенцијата за забрана на употреба на касетна муниција на 3.12.2008 година.Инаку, Република Македонија, односно Армијата на Република Македонија, располага со следниве видови касетна муниција: мина за минофрлачка (Мф) 120 mm М93 –1000 парчиња и авиобомба со диспанзер БКф и касетна муниција АО 2.5РТ – 1.448 парчиња.Со цел имплементација на конвенцијата од Осло, Министерството за одбрана на Р. Македонија, на 19.02.2013 година, потпиша меморандум со невладината организација „Норвешка народна помош“ – НПА од Норвешка. Меморандумот предвидува соработка при процесот на уништување на целокупните количества касетна муниција со коишто располага Армијата на Република Македонија.Имплементацијата е предвидено да се реализира во неколку фази:– прва фаза – делаборација

(декомплетирање) на мина за Мф М93 во период од 04.03-12.04.2013 година;

– делаборација на авиобомба БКф од 22.04-01.08.2013 година;

– уништување со метод на детонација на експлозивните делаборирани компоненти до 11.10.2013.

Активностите се извршуваат во комлексот делаборачница – складиште за муниција и МЕС „Еребино“ од страна на стручни лица од составот на АРМ со техничка поддршка на НПА.Со реализација на оваа активност РМ нема да поседува, да складира и да употребува касетна муниција, со што ќе ги исполни во целост одредбите од Осло-конвенцијата.

во Македонија значи дека ние сме еден чекор понатаму во нашиот пат за ослободување на светот на ова недискриминирачко оружје». Со заедничкиот проект помеѓу НПА и МО на РМ се планира да се уништи резервата на касетна муниција, тип М-93 и на видот АО 2.5rt, до крајот на октомври 2013 година. Проектот е кофинансиран од страна на Министерството за одбрана на Република Македонија, Канцеларијата за надворешни работи на Сојузна Република Германија и норвешкото Министерство за надворешни работи.

26

фикасното комуницирање со својата таргет-група, без разлика на нивото (интер-институционално, национал-но или пошироко, во меѓународен

контекст), во суштина ја претставува ба-зата врз која се развива поширокиот про-цес на размена на информации, како пред-услов за креирање на одредена релација/поврзување чиј составен дел се најважните постулати како довербата, јасноста и брзи-ната. Во контекст на тоа, синоним на сиот конгломерат на стеикхолдери вклучени кон единствено, односно унифицирано пренесување на одредена клучна порака кон соодветната јавност е „де факто“ тер-минот стратегиско комуницирање. Тоа во себе ги вклучува предусловите за развој на веродостојна комуникација со етабли-ран кредибилитет на изворот, можност за двонасочно пренесување на пораки и развивање на дијалог, како и единство на пренесувачите на пораките, во контекст на суштинското значење на пораката. имајќи го предвид претходно кажаното во контекст на сеопфатноста и значењето на стратегиското комуницирање со јавноста, Министерството за одбрана на РМ, во коорганизација со RACViAC-Центарот за безбедносна соработка, на едно место ги собра претставниците на регионалните безбедносни институции, како и претстав-ниците на јавните сервиси, поддржани од експерти во полето на односите со јавноста и комуникациите со кризи. Со тоа се созда-де можност за размена на идеи, гледиш-та и предлози за поблиско дефинирање на поимот „стратегиски комуникации“, еле ментите од кои истиот е сочинет, како и перцепцијата на субјектите – корисни-

ОТВОРЕНО И ТРАНСПАРЕНТНО КОН ЈАВНОСТА

ци и субјектите – примачи на пораките, во линија на она што се нарекува стратегиска комуникација.Дводневната конференција чие значење беше потенцирано и со присуството на ми-нистерот за одбрана Талат Џафери и амба-садорот Бранимир Мандиќ, овозможи да се разменат мислења на неколку важни теми поврзани со стратегиското комуницирање, неговата поврзаност со националните без-бедносни стратегии, бариерите за страте-гиско комуницирање во информациското опкружување, како и за процесот на развој на комуникациска стратегија, и за приста-пот кон нарацијата во коалициските опера-ции. Во обраќањето на портпаролот и раково-дител со односите со јавноста на оБСЕ, Кети Бартон, споменато беше дека светот денес е еден вид комуникациски автопат и дека есенцијалниот капацитет кој мора да се поседува за адекватно да се одговори на предизвиците во областа, е активно да се слуша што е она што публиката го бара. Во таа насока, таа спомена дека во денеш-ното општество, користењето на совреме-ните алатки, главно т.н. социјални медиуми, укажуваат на практикувањето на еден вид „отворена демократија“.Како надоврзување на споменатото, учес-ниците на Конференцијата се осврнаа на стратегиското комуницирање, користејќи ги социјалните платформи како најефикасен начин за пренесување на пораките до слу-шателите. Сеопфатноста на пристапот во дијалогот беше поткрепена и од погледот на медиумите кон поставувањето, односно отворањето на комуникациски канали на безбедносните институции како министер-

ствата за одбрана, армиите или полициите на социјалните мрежи. практичната работа, следејќи го принципот на „learning by doing“ овозможи дел од учесниците да се запо-знаат со комуникацијата во кризи и страте-гиските аспекти на истата преку работа на студија на случај, проследена со изработ-ка на кратка и навремена информација за јавноста, по што следуваше и посеопфат-на презентација на избраната стратегија за комуникација во кризи во периодот на едно деноноќие.Министерството за одбрана на РМ и RACVAC-Центарот за безбедносна соработ-ка, преку реализацијата на Конференцијата за стратегиски комуникации отвори едно ново поглавје во развојот на оваа об-ласт во регионот на југоисточна Европа, правејќи мали, но решителни чекори во унапредување и поблиско поврзување на институциите со генералната јавност на на-ционално и пошироко рамниште. Тоа, во основа, ќе придонесе за квалитативно и квантитативно подобрување на протокот на информации во двете насоки, а со тоа ќе се овозможи и брз развој на општестве-ните текови во секоја смисла. Впрочем, го-лемината и значењето на стратегиските ко-муникации, иако како термин го среќаваме во поблиското минато, биле познати уште во текот на Втората светска војна. пласти-чен пример е цитатот на големиот помор-ски командант и стратег, Ернест Кинг, кој ре-кол: „Јас не знам што, по ѓаволите, прет-ставуваат овие стратегиски комуникации за кои Маршал постојано зборува, но са-кам (да имам) дел од нив“.

Иван Петрушевски

КОНФЕРЕНЦИЈА ЗА СТРАТЕТЕГИСКИ КОМуНИКАЦИИ ВО дОМОТ НА АРМ

ПРАКТИЦИРАњЕ НА ТРАНСПАРЕНТНОСТА Министерството за одбрана со својата Стратегија за стратегиски комуникации има јасно дефинирани цели – отворена и ефективна комуникација со граѓаните на Република Македонија, почитувајќи ги принципите на веродостојност, разбирање, дијалог и единство, ис-такнува министерот за одбрана Талат џафери. Ние сме насочени кон ефикас-но практицирање на транспарентноста и навременоста, како наш патоказ во пренесувањето на суштинските пораки кон јавноста.“БЕНЕфИТ„Првиот чекор кон целосно разбирање на стратегиската комуникација и нејзиниот потенцијал да придонесе кон националната безбедносна стратегија, нагласува амбасадорот Бранимир Мандиќ, директор на rAcViAc, е да се разбере дека таа е нејзин интегра-лен дел. Работењето на стратегиската комуникација може да започне со мно-гу препреки и проблеми, без единстве-но и совршено решение. Но, затоа, на крајот, напорите вложени во стратеги-ската комуникација можат да донесат огромен бенефит кон националната без-бедност, особено во комплексноста на 21-от век“.

27

а армискиот полигон „Криволак“ и во Центарот за обука „пепелиште“, од 27.05. до 07.06.2013 година, ќе се одржи меѓународната медицин-

ска вежба „здружен отпор – 13“ („Shared Resilience - 13“). Кодиректори на Вежба-та се полковникот Душан Стојановиќ од АРМ и и потполковникот Џефри Кантор од вооружените сили на САД. Вежбата е во организација на АРМ и е трета по ред меѓународна вежба од доменот на меди-цинската поддршка што ќе се изведува во реални услови на терен.Главни носители на медицинската веж-ба „здружен отпор – 13“ се АРМ како домаќин (здружената оперативна коман-да, Бригадата за логистичка поддршка и Воено-медицинскиот центар) и Командата на силите на САД во Европа (USEUCOM). покрај армиите на САД и на Републи-ка Македонија, на „Shared Resilience - 13“ учествуваат и армиите на: Албанија, Словенија, Црна Гора и Босна и Херцегови-на, како и од безбедносните сили на Косо-во. Меѓу 304-те учесници на вежбата, има и претставници од: Министерството за здравство, Министерството за внатрешни работи, Центарот за управување со кри-зи, Дирекцијата за заштита и спасување и Црвениот крст.Вежбата „здружен отпор-13“ е теренска вежба, базирана на сценарио за операции за справување со природни катастрофи и укажување хуманитарна помош пред-водени од нАТо, ЕУ или он, со која тре-ба да се демонстрира интероперебилно-ста помеѓу Армијата, цивилните агенции

ВО РЕАлНИ уСлОВИ

и земјите од регионот. предвидено е да бидат изведени 8 настани и 9 инциденти со хеликоптерски детачмент во два нале-та. Тим од АРМ, набљудуван од 4 нАТо-претставници, ќе врши самооценување ниво 1 на лесна маневарска болница ниво 2 со цел исполнување на партнерската цел. инаку, полската болница е донација од норвешка во вредност од 2,5 милио-ни евра, и е единствена од тој тип во ре-гионот.оваа мултинационална вежба, според потполковник Виктор златков од Брига-дата за логистичка поддршка, „служи за градење долготрајно парнерство, со што ќе се овозможи зголемување на интеро-перабилноста и размена на медицински-те информации, принципи и процедури помеѓу земјите-учеснички на вежбата“. „на вежбата, како што истакнува полковник Мирче Ѓоргоски, портпарол на ГШ на АРМ, воедно се демонстрира и регионалната со-работка во доменот на одбраната“.Сценариото за „здружен отпор-13“ е дизајнирано исклучиво за изведување на вежбата, базирано на претходни-те искуства и учество на вежби. при-тоа, географскиот простор на Републи-ка Македонија се користи само како при-лог за измисленото сценарио на вежба-та. Според сценариото, настаните се слу-чуваат во централниот дел на РМ, одно-сно во регионот на неготино, кој е пого-ден со три последователни земјотреси со јачина од 8 степени според Рихте-ровата скала. Центарот за управување со кризи на РМ располага со информа-

ции за големи разурнувања и жртви, оштетувања на електричната и на водо-водната инсталација. Формиран е Кризен штаб кој работи со полн капацитет и ис-тиот испраќа извештај до преставниците на ЕУ, оон и дипломатско-конзуларните претставници во земјата. Владата на РМ прогласува вонредна состојба во општи-ната. Во неготино е формиран и Регио-нален штаб за управување со кризи кој ги координира активностите. Кризни-от штаб испраќа барање до претседа-телот на РМ за вклучување на Армијата со сите нејзини капацитети. Владата ја прифаќа интернационалната помош од САД, Албанија, БиХ, Косово, Словенија и Црна Гора. Во с. пепелиште е стациони-рана лесна маневарска болница ниво 2, а пристигнуваат и тимови од ДСз, Црве-ниот крст и Мз. Се отвораат привремени прифатни кампови за евакуираното мес-но население, а се врши и итна епидемо-лошка анализа на теренот. повредените се прифаќаат во болниците во Велес, Ка-вадарци, Штип, прилеп и Скопје, а тешко повредените се третираат во лесно мане-варската болница ниво 2. оние, пак, по-вредени на кои им е потребно повисоко ниво на здравствен третман, се транспор-тираат во Клиничкиот центар во Скопје. Во неготино се одвиваат операции за справување со природни катастрофи и укажување на хуманитарна помош...но, за сето ова, и за настаните сврзани со меѓународната вежба „здружен отпор 2013“ повеќе во идниот број на „Штит“.

Р. Ш.

медицинска вежба „Здружен отпор – 13“ („Shared Resilience - 13“)

28

ПРИМЕР ЗА уМЕШНОСТ И ПРОФЕСИОНАлНОСТ

Одбележан денот на бВП и денот на полицијата и безбедноста

29

спесите на баталјонот на Воена-та полиција (бВп) се должат на ви-сокиот морал и професинализ-мот на неговите припадници“, ис-

такна командантот на бВп, потполков-ник Роберт Тасевски на свеченоста во касарната ,,илинден“ во Скопје по по-вод 7 мај, Денот на баталјонот на Вое-ната полиција и Денот на полицијата и безбедноста. на свеченоста, покрај дру-гите, присуствуваа заменикот на мини-стерот за одбрана, Емил Димитриев; за-меникот на началникот на ГШ на АРМ, генерал-мајор насер Сејдини; државни-от секретар во Министерството за од-брана Сашо Стефаноски; командантот

на здружената оперативна команда (зоК), бригаден генерал Методија Ве-личковски и други високи гости од Мо и ГШ на АРМ. Тука беа и роднините и пријателите на припадниците на бВп и многубројни приврзаници на воените полицајци. Баталјонот на воена полиција е форми-ран со Указ на претседателот на Репу-блика Македонија на 15 април 1992 го-дина и поголемиот период функциони-раше како самостојна единица на ГШ на АРМ. Денес, бВп се наоѓа во формаци-скиот состав на зоК, со целосно транс-формирана структура и висок степен на компатибилност со вакви единици во армиите на земјите членки на нАТо. основната мисија на бВп е обез-бедување на објектите на Мо, ГШ на АРМ и командите на единиците на АРМ, обезбедување на личности и делегации, како и командни места и објекти од посебно значење на бојното поле во услови на изведување на бор-бени дејства. Една од редовните зада-чите на оваа единица е регулирање и контрола на сообраќајот на сите вое-ни моторни возила како и откривање, пронаоѓање и спроведување на при-падници на Мо и АРМ, кои извршиле криминално дело. Единицата на Воената полиција, како един ствена воено-полициска сила во АРМ, постојано се оформуваше, се развиваше и се опремуваше, притоа извршувајќи широк спектар на задачи – редовни, вонредни и борбени. при-падниците на Воената полиција ак-тивно учествуваа и во одбраната на територијалниот интегритет и сувере-нитет на Република Македонија во кон-фликтот во 2001 година, во кој животот трагично го загуби тогашниот коман-дант на единицата, капетанот i класа, Љупчо Мирчовски.„Во изминатите 21 година од фор-ми рањето на АРМ, како што истак-на на свеченоста командантот на бВп, потполковник Роберт Та сев-ски, ја потврдија својата висока во-е но-стручна извежбаност, морално-психолошка подгот веност и професи-оналност во извр шувањето на зада-чите и редовните обврски на единица-та кои секојдневно ги извршува во гар-

низоните на територијата на Републи-ка Македонија, како и во извршувањето на поставените задачи во земјата и во странство“. „Горд сум што со голем успех беа завр-шени мисиите на единицата во состав на мисиите АлТЕА во Босна и Херцего-вина, иСАФ во Авганистан и ФЕниКС: заедничка мисија со националната гар-да на Вермонт“, додаде командантот на Баталјонот на Воената полиција, пот-полковник Роберт Тасевски.честитајќи им го Денот на Воената полиција на припадниците на бВп и на нивните семејства, потполковникот Та-севски упати честитки и до припадниците на бВп коишто во овој момент се наоѓаат во извршување на секојдневните задачи во земјата и во странство.по повод денот на бВп беа прочитани наредби за стимулативни мерки (наград-но отсуство и пофалби) од министерот за одбрана, началникот на Генералшта-бот на АРМ и командантот на зоК, а на крајот од свеченоста беше презентиран дел од вооружувањето и опремата со кои е опремена единицата.Денот на полицијата и безбедноста, го одбележаа и припадниците на службата на военото разузнување и безбедност, кои се наоѓаат во секциите ј-2 и С-2 во структурата на командите и штабовите на АРМ.

Р.Ш.

30

рипадниците на АРМ во мисијата „Фе-никс“ не исполнија со гордост, поради неколку работи. прво, припадниците на мисијата беспрекорно ги извршија

доверените задачи. Второ, голем број при-падници на АРМ во мисијата се одликува-ни за покажаната висока професионалност, дисциплинираност и лидерство. Трето, што тоа беше прва заедничка мисија со припад-ниците на националната гарда на сојузната држава на САД, Вермонт на американска-та армија. Во мисијата „ФЕниКС“ во Авгани-стан, од март 2010 година, во траење од де-вет месеци, задачите ги извршуваа 79 при-падници на полкот за специјални операции (пСо) и на Баталјонот на Воената полиција (бВп), во источниот и во северниот дел на Авганистан. основни задачи на контингентот „ФЕниКС“ бea обука и менторирање на ав-

„врати се дома, тато“

ганистанската национална армија и полиција, изведување на заеднички операции за под-дршка на мирот и стабилноста на Авгани-стан, обезбедување на високи личности од воениот персонал на нАТо и на иСАФ, како и делување со коалициските сили на нАТо и на САД за поддршка на авганистанската на-ционална армија и полиција во изградбата на демократското општество на Авганистан. нивната подготвеност, интероперативност и способност за извршување на најтешки за-дачи ја покажаа на вежбите за оценување според Концептот за оперативни способно-сти, како и при извршувањето на многу дру-ги редовни и вонредни задачи. Меѓу најдобрите во мисијата „Феникс“ беше игор павлески, постар водник i класа во Баталјонот на Воената полиција при зоК на АРМ. овој стамен 38-годишен Скопјанец

веднаш по завршувањето на средното учи-лиште заминува на отслужување на воениот рок во тогашната Гардиска бригада на АРМ. Својата професионална војничка кариера ја почнува во баталјонот на Воената полиција на АРМ.„Се јавив на конкурсот за прием и откако бев примен бев распореден во бВп поне-сен од чувството за одбрана и сочувување на територијалниот интегритет на Републи-ка Македонија, се сеќава павлески. Така ми се исполни и сонот што го имав уште како дете – еден ден да станам војник, да ја бра-нам земјата“.Токму тоа чувство придонесе постариот во-дник i класа, игор павлески сиот да се посвети на професијата воен полицаец, настојувајќи секогаш да биде меѓу најдобрите. и успеа во тоа. наскоро е поставен за командир на од-

Од дневникот на мировникот Игор Павлески, постар водник I класа во Баталјонот на Воената полиција при ЗОК на АРМ

31

деление во бБп, за да потоа, во 2003 годи-на, стане помошник-иследник во одделени-ето за сузбивање криминал во во Воената полиција, со што почнува неговата кримина-листичка кариера.набргу потоа, во 2002 година, успешно се надградува преку неколку курсеви. прво го завршува курсот за воено-полициска обу-ка по лидерство, вооружување и тактика на движење со припадници на американска-та армија, за веднаш потоа да го заврши и курсот за подофицер, по што е произведен во чин водник во бВп на АРМ. покрај дру-гото, бил и еден од тројцата припадници на првата група воени полицајци коишто беа дел од интернационалната воена полиција во нАТо-штабот во Македонија. Тогаш три месеци учествувал во организирањето, планирањето и реализирањето воено-полициски задачи што ги извршува интер-националната воена полиција, заедно со во-ените полицајци од Велика Британија, САД, Словенија, Франција, Шпанија и полска.„за тоа колку успешно ги извршувавме за-дачите, со доза на гордост прикажува пав-лески, најдобро говори фактот што воени-те полицајци од другите земји оттогаш со ре-спект гледаа на нашата Воена полиција, на АРМ и на нашата земја“.Тогашниот командант на нАТо-штабот во Македонија, бригадниот генерал Џуранс од Армијата на Велика Британија, тоа и мош-не емотивно изнел пред сите интернацио-нални воени полицајци по завршувањето на тримесечната обука. „на припадниците на Вп на Велика Британија, како и на оста-натите воени полицајци, рекол тој, им беше чест и привелигија да работат заедно со ма-кедонските воени полицајци, и во иднина во секоја прилика без размислување и со задо-волство би работеле со македонските воени полицајци“. по тој повод, и тројцата припад-ници на Воената полиција добиле благодар-ници за успешната тримесечна интернацио-нална воеоно-полициска активност.„нашите колеги-воени полицајци од други-те земји, додава павлески, ги запознавме и со македонската култура, со убавините на Македонија, со нашите традиции. научија и по некој македонски збор, а знаеја и да испе-ат некој стих од „Македонско девојче“. Таа им беше омилена песна. на разделба, во наша чест беше организирана „топ-тејбл“-вечерата на која, со звуци на гајда наздравиме на кра-лицата Елизабета. Беше тоа незаборавно дружење“.Дел од стекнатото искуство павлески потоа го пренел како научена лекција во бВп. Во својот досегашен работен ангажман, за успешно извршување на работните обвр-ски многу пати е пофалуван и наградуван. Во меѓувреме е унапреден во иследник за сузбивање на криминал во одбраната.Во 2009 година дел од Декларираната чета на бВп, меѓу кои и постариот водник i класа игор павлески, заминува за луизијана, САД, на обука на нови техники и процедури за ми-ровни мисии, заедно со националната гарда на Вермонт. Во Авганистан заминува воден од желбата на дело да ја потврди високата обученост, извежбаност и стекнато лидерство, но и да ја оправда довербата на претпоставените старешини. посебен мотив за него преставу-ваше сознанието дека и тој ќе зачекори по стапките на Александар Македонски во да-лечниот Авганистан.„нашите сили во Авганистан, вели павлески, имаа задача да придонесат за стабилност и мир, да им помогнат на граѓаните на Авгани-

стан полесно да изградат своја просперитет-на, мирна, демократска и слободна иднина. земјите кои учествуваат во мисијата не бара-ат ништо за себе. нашата награда е сознани-ето дека сме сториле сè што е во наша моќ да помогнеме кога било најтешко“.Во рамките на мисијата „Феникс“ павлески е поставен за лидер на тим. „имав и убави, но и лоши моменти во работата, но секогаш бев воден од мислата сите живи и здрави по завршувањето на мисијата да се вратиме во татковината“.Во Авганистан и во слободното време не ми-рува. Секоја прилика ја користи да ја промо-вира македонската култура, да ги запознае колегите во мисијата, но и соработниците од авганистанскиот народ, преку непосред-ни разговори и со слики, со нашата преуба-ва Македонија.Сепак, најмили соговорници му биле деца-та. „Родител сум на две деца, син и ќерка, па кога ги среќавав авганистанските деца, како во нив да ги гледав сопствените“. затоа во џебовите на неговата војничка униформа се-когаш имало нешто за нив. Радо се сеќава и на средбите со соработниците-Авганистанци. неодминлива тема на средбите со нив биле зборовите што се заеднички во говорот на македонскиот и на авганистанскиот народ. незаборавни биле и дружењата по повод ав-ганистанските и македонските празници, кои заеднички ги одбележувале. Се сеќава кога со колегите од неговиот тим го пробале ав-ганистанското лепче направено од еден ло-кален пекар. Како и на легенда која му ја ка-жал еден Авганистанец како пред многу го-дини англиската кралица во Англија населила две авганистански фамилии кои биле сместе-ни во една куќа во која ставиле и авганистан-ски песок. за многу кратко време двете фа-милии, иако биле во роднинска врска, физич-ки се пресметале. Сето тоа било последица на авганистанскиот прав од песокот. песо-кот и правот, според Авганистанецот, се при-чина што и до ден денешен авганистанскиот народ војува помеѓу себе.за успешно извршените задачи во мисијата „Феникс“, игор павлески е одликуван со ме-дал за заслуги од Армијата на САД, CAB (Combat Action Badge), како и со нАТо-иСАФ медал. ја заслужи и честа на реверите на својата војничка униформа да го носи беџот i – 172CAB на 86-тиот баталјон (iBCT) од Вер-монт. „поддршка и енергија за да издржам во Авга-нистан ми даваа децата и сопругата. оства-рувавме повремени контакти, најчесто преку „Скајп“, но и телефонски. замислете само ка-ков стимул за мене беа зборовите, за првпат

течно изговорени, од мојот син тогаш на возраст од година и пол. ‘Кога ќе се вратиш дома, тато!’, ми рече синот. за малку што не заплакав, но морав пред него да изгледам силен“. Токму затоа сите одликувања и медалот пав-лески им ги посвети на неговите најблиски, посебно на родителите. „Тие се горди што ме воспитале, јас сум пресреќен што овие вред-ности ми ги наметнаа уште од најраното дет-ство. Во тој дух јас и сопругата ги воспитува-ме нашите деца деца, и тие да имаат уште поголеми успеси за семејството и за држа-вата. Во оваа насока изразувам и посеб-на благодарност до колегите со кои сора-ботував во Авганистан, а посебно на коле-гите од одделението за сузбивање на кри-миналот и на останатите колеги од Воената полиција со кои повеќе од 12 години делиме и добро и лошо, како и на сите припадници на Армијата, авторитети, колеги што ми дадоа можност да ја претставувам АРМ во една така сериозна и одговорна мисија како што е „Феникс“ во Авганистан.Тоа искуство дефи-нитивно ме обликува во сите сфери “, нагла-сува подофицерот павлески.за цело време додека бил во Авганистан по-стариот водник i класа павлески водел днев-ник. Ги запишувал сите средби со децата, спонтаните разговори со населението и дру-ги убави моменти. Ги забележал и моментите кога му било тешко, нему и на неговите ко-леги, бидејќи и такви моменти имало многу. „Којзнае, вели, можеби еден ден овие записи ќе добијат виделина, можеби како книга“. Тоа, сигурно, ќе биде повод за повторна средба со постариот водник i класа игор павлески од Баталјонот на Воената полиција.

В.Д./М.В.

32

о декемвриското издание од 2012 година, светско познатото списа-ние „Air Forces Monthly“ ја издаде сто ријата за македонското Воено

воздухоплов ство. Големо задоволство е да се биде дел од најпознатото светско, вое-но списание за авијацијата. Списанието за првпат е објавено во 1988 година, а е ба-зирано во Stamford, United Kingdom. отто-гаш, „Air Forces Monthly“ се чита во повеќе од 100 држави, од страна на воен воздухо-пловен персонал и ентузијасти од областа на авијацијата.„Air Forces Monthly“ ги обезбедува нај-добрите вести од воената авијација со по-криеност од целиот свет. оваа списание е од суштинско значење за секој што има по-треба и информации за напредокот и но-витетите од оваа сфера. Списанието е це-лосно посветено на современите воени воздухоплови, на нивното вооружување, модернизирање и опремувањето на држа-вите со вакви средства. „Air Forces Monthly“ има изградено огромен углед во светот со известување за воените новитети од об-ласта на военото воздухопловство и од ме-ста кои генерално не се опфатени со дру-гите списанија. Списанието е незаменлива комбинација од вести и известување, потпо-могнати од најдобрата мрежа на хонорарни новинари и фотографи насекаде во светот. Вообичаено „Air Forces Monthly“ ги опфаќа: комплетната покриеност на воздухоплов-ните сили во светот, увид во најновите во-ени технологии, воени конфликти, оружје и вежби, аеромитинзи, персонални интервјуа,

дРуГИТЕ ЗА НАС

„Air Forces Monthly“ – Officially the Word’s number one military aviation magazine

новинар имал работено со повеќе од 25 воздухопловни орудија на 4 континенти. За фотографирање бил патник на повеќе од 75 летови во воени авиони, започнувајќи од лесни авиони од типот UtVA, до авиони како познатиот воздухоплов f-16B.

ЗА НОВИНАРОТРобин Полдерман започнал со фотографирање во 1991 година, на возраст од 20 години. На почетокот сето тоа било хоби и голем интерес од негова страна за прашања од областа на воздухопловството. Првите фотографии на Полдерман се објавени 2 години подоцна. Како независен

33

„Air Forces Monthly“ – Officially the Word’s number one military aviation magazine

ден демонстративен лет, формација од два хеликоптери од типот Ми-8 и Ми-24 со уче-ство на специјалните сили на АРМ во прет-ходно планирана, редовна мисија.полдерман јасно и успешно ја промовира нашата држава како Република Македонија (и Армија на Република Македонија) , а го на-ведува и фактот што нашата држава е бло-кирана кон патот на евроатлантските инте-грации. „Тоа е така поради спорот со наша-та соседна држава, иако Македонија ја има добиено битката во Судот на правдата“, – изјавува новинарот.новинарот од Холандија во списанието има објавено прекрасни слики од нашите возду-хоплови и дел од летачкиот состав. Госто-примството од наша страна беше укажано како од вистински професионалци, а од не-гова страна беше прикажана вистинска при-казна за македонското Воено воздухоплов-ство. Ваквите посети и презентации во свет-ски познатите списанија треба да продолжат и во иднина, не само во воздухопловството туку и во другите сегменти на Армијата на Република Македонија.

ексклузивни вести од воената авијација и врвни фотографии во боја. Во декемвриското издание на „Air Forces Monthly“, новинарот Робин полдерман за македонското Воено воздухопловство ги има обработено и прикажано темите од историјата на военото воздухопловство на РМ од нејзиното формирање на 10 јуни 1992 година и почетната обука на авиони-те од типот УТВА-75. потоа следуваат на-бавките на хеликоптерите Ми-17 и авиони-те злин 242л, подоцна доаѓањето на хели-коптерите Ми-24 и УХ-1Х и авионите СУ-25. од особено значење, според новинарско-то известување, е придонесот на Армијата на РМ преку Хеликоптерскиот детачмент со неговото учество во мисијата АлТЕА во Босна и Херцеговина во периодот од 2006 до 2008 година. Големо внимание е посве-тено на Центарот за обука на пилоти, ре-сурсите со кои располага Центарот, текот и времетраењето на обуката на идните пи-лоти. Робин успешно ја претставил новата трансформација на АРМ, поточно на вВинГ во Воздухопловна бригада (Вбр) во состав на здружената оперативна команда. опфа-тени се сквадроните и баталјоните во со-ставот на Вбр. не се испуштени ниту нови-тетите од опремувањето на хеликоптери-те во двете фази од модернизацијата. Во овој контекст, во продолжение на статијата се дадени реформите на инфраструктурата и новоизградените објекти на воениот дел од аеродромот „Александар Велики“ на пе-тровец.

ПОСЕТА НА ХОЛАНдСКИОТ НОВИНАРофицијалната посета на воениот дел од аеродромот „Александар Велики“ (посета на Воздухопловната бригада) од страна на новинарот Robin Polderman од Кралството Хпландија, беше реализирана во април 2012 година. полдерман претходно беше добро подготвен за прашања од македонското Воено воздухопловство. после приемот кај командантот на Вбр, посетата продолжи со сликање и претставување на дел од возду-хопловната техника. истиот ден беше изве-

За посетата во Република Македонија ќе истакне дека претставува едно прекрасно искуство, а за укажаното внимание упати благодарност до официјалните органи во МО, ГШ на АРМ, како и до домаќините, Воздухопловната бригада.

ШКОЛСКИ ХЕЛИКОПТЕРИ И СОВРЕМЕНИ СИМУЛАТОРИ ЗА МАКЕдОНСКИТЕ ПИЛОТИПристигнувањето во Македонија на првиот хеликоптер за обука од типот „Бел 206Б-3“ е синхронизирано со напредокот во обуката на првата генерација македонски кадети кои беа селектирани низ многу остар процес

на селекција кој го спроведоа „Елбит системс“ и Министерството за одбрана во текот на првата половина на 2012 година, стои, покрај другото, во текстот на Игор Божиновски, објавен во март годинава во „Air international“ и во словенечка „obramba“, во февруари 2012 г.

34

рганизирањето и спроведувањето на противпожарната заштита (ппз) преставува општ интерес за држа-вата. заштитата од пожари опфаќа

мерки и дејности од нормативен, опера-тивен, организационен, управен, надзо-рен, технички, образовно-воспитен и про-паганден карактер, а се организира и се спроведува во сите средини, објекти и места. Согледувањето и процената за донесување на мерки за спречување на појава на пожар е регулирана со повeќе за-конски и подзаконски акти, со кои се налага изработка и спроведување на дополнител-ни правила, планови и упатства кои пре-ставуваат составен дел од ппз во самите установи и организации во државата.по однос на ова прашање во Армијата на Република Македонија пропишано е пра-вило за ппз, додека во единиците на АРМ се изработуваат планови за ппз кои се однесуваат на единици, реони, касарна...бпланот за ппз претставува основен до-кумент кој на командантот му помага и му дава целосна сигурност во спроведливоста на ппз и со него прецизно се дефинира-ни сите надлежности и задачи на органите на ппз, почнувајќи од планирањето и кон-тролата на ппз, задачите и обврските на органите за ппз, па сè до материјалното обезбедување, сместување и одржување. за правилно и брзо реагирање и целосна ефикасност на пп-екипите, неопходна е нивна континуирана обука и извежбување со цел да при конкретна ситуација истата се справи со настанатиот пожар применувајќи ги сите пп-правила, постапки, а првенстве-но преземајќи ги мерките за безбедност за

П-П обука во касарната „Илинден“

успешно локализирање и/или совладување на настанатиот пожар. за таа цел неодамна во касарната „илин-ден“ во Скопје беше организирана и реали-зирана пп-обука во која што,во рамките на цивилно-воената соработка, како инструк-тори беа поканети и ангажирани стручни лица од пп-бригадата на град Скопје. ис-кусноста и обученоста на инструкторите за ппз од пп-бригадата на град Скопје, Маријанчо Соколовски и Дарко Ангелов-ски, беа дополнителен мотив за поуспеш-но реализирање на обуката. Командан-тот на полкот за специјални операции, во-едно и командант на касарната, полковни-кот павле Арсоски, на самиот почеток на обуката даде јасни насоки и го потенцира значењето на ппз и обученоста на пп-екипата. Во рамките на обуката беа опфа-тени и обработени сите тематски содржи-ни кои се предвидени со планот за ппз, најпрво за правните регулативи за спро-ведливост на пп-мерки кои се однесуваат на касарнските објекти и површини, а по-себно за складишно-магацинските просто-рии, а потоа за настанувањето на пожа-рот, класификацијата и превентивните мер-ки. најголемо внимание беше посветено на противпожарната тактика што, всушност, е и најпотребно на пп-екипата во практи-ка и на терен. за време на реализација на обуката се настојуваше истата да се спро-ведува во што е можно пореални услови, а искуството за подготовка на простории кои се опожарени и со намалена видли-вост, несомнено го пренесе инструкторски-от тим од пп-бригадата. Симулација на ре-ални услови за вежбање беше применета

и при реализацијата на темата „Евакуација на луѓе и МТС“ каде беше потребно поставување на линии за спасување, при што се согледа дека само со правилно користење и почитување на процедурите за евакуација на луѓе може да се реализи-ра задачата, без при тоа да се доведе во опасност сопствениот или животот на дру-гите. Како важен елемент при обуката за гасење на пожар, евакуацијата и другите пп-процедури, од страна на командирот на пп-екипата, капетанот з.М., беше истакна-то и значењето на командувањето и про-цената за загрозеност при гасење. при тоа тој нагласи дека „...самостојните и непра-вилни чекори од страна на било кој член од ПП-екипата може да не одведе во по-грешна насока, со што може да се за-грози безбедноста при гасењето на по-жарот.“ Тоа значи дека на секое место за гасење на пожар, најпрво е потребно да се изврши процена од страна на командирот на пп-екипата, а потоа да се дадат насоки за дејствување на групите за: гасење на по-жар; дотур на МТС; евакуација и групата за обезбедување на местото.земајќи го предвид фактот дека поеди-нецот со мала количина на пп-средство е оној кој што најмногу може да придонесе за спречување на појава на поголем пожар, на крајот од обуката за целокупниот персо-нал од касарна „илинден“ беше презенти-рана демонстрација на правилна употреба на пп-апаратите за гасење на почетен по-жар. исто така, како втора точка, беше при-кажана работа на пп-група за работа на хи-дрантска опрема со симулација за работа на пп-моторно возило. Љ. Б.

правилно користење и почитување на процедурите

35

о редовите на АРМ се наоѓаат најдобрите репрезентативци во нор диско скијање во Републи-ка Македонија. Тие, со врвните ре-

зул тати што ги постигнуваат на спорт-ско поле, покажуваат на домашната и меѓународна јавност како може да се биде врвен спортист и примерен и одго-ворен припадник на АРМ. Разводникот Дарко Дамјановски е при-падник на АРМ од 2008 година и от-тогаш има учествувано на речиси сите воени светски првенства. оваа годи-на Дарко Дамјановски на трката во нордиско скијање во Тоблак, италија, на 3,3 км слободен стил, се најде на 65.позиција, за што доби 102,3 ФиС-поени со што збирот на поените од не-говите пет најдобри постигнувања сезо-нава (надополнето со одличните трки во латвија и на Мавровскиот Меморијал) се спушти под 100-то место. Тоа е до-волно за А-олимписка норма, што до-сега не изборил ниту еден македон-ски нордиски, ниту пак алпски скијач. освен тоа, тој може да избира во која трка од оние на програмата ќе учеству-ва на претстојната зимска олимпијада во Сочи. по повод на успешно завршената се-зона, остварените успеси и со цел поттикнување и на останатите припад-ници од здружено оперативната коман-да за активно вклучување во спортски натпревари, од страна на командантот на зоК, бригаден генерал Методија Ве-

ПРИМЕРНИ ВОЈНИЦИ И СПОРТИСТИ

личковски, беше организиран прием на спортистите и припадници на зоК, Дар-ко Дамјановски и Ѓоко исоски, како и на селекторот на македонската олимписка репрезентација Гојко Диневски. Генера-лот Величковски од страна на селекто-рот и спортистите се запозна со досе-гашните натпреварувања кои ги имаа нашите репрезентативци: домашни, меѓународни, воени и цивилни. Ги слуш-на плановите за претстојните подготов-ки за учество на зимската олимпијада во Сочи, но исто така и со проблемите со кои се соочуваат во текот на подготов-ките кои во најголем дел не се поврза-ни со воената организација и на кои мо-жеме многу малку да влијаеме. Селекто-рот на македонската репрезентација се

заблагодари не само за севкупната до-сегашна поддршка којашто здружената оперативна команда и АРМ ја даваат за постигнување на вакви врвни спортски резултати преку овозможување на не-пречено учество на натпреварите туку и за покажаниот интерес за натамошни-те активности. Генералот Величковски, во име на АРМ, ја искажа целосната поддршка за овој и за сите други спортови и значењето кое постигнувањето на врвните резултати го имаат не само на припадниците на Армијата на Р. Македонија туку и на сите млади луѓе во нашата држава со што на најдобар начин се врши промоција на Армијата на Република Македонија.

Т.Ј.

ПРИЕМ НА МАКЕдОНСКИТЕ РЕПРЕЗЕНТАТИВЦИ ВО НОРдИСКО СКИЈАЊЕ дАРКО дАМЈАНОВСКИ И ЃОКО ИСОСКИ ВО ЗОК

36

ите одлуки во нАТо се донесуваат со консензус, по дискусија и консултација меѓу земјите-членки. одлуката донесе-на со консензус е постигнат договор со

заедничка согласност, одлука која е прифа-тена од секоја земја-членка. ова значи дека кога една нАТо-одлука ќе биде објавена, таа е израз на колективната волја на сите суве-рени држави кои се членки на Алијансата. овој принцип се применува на секое ниво, и на комитетите. Консензус на донесување од-луки значи дека не постои гласање во нАТо. Консултации се одржуваат сè до моментот на изнаоѓање решение кое е прифатливо за сите.понекогаш земјите-членки се согласува-ат дека не се согласни за некое прашање. Во принцип, ова го забрзува преговарач-киот процес, земјите се консултираат и дис-кутираат едни со други на редовна основа и затоа често ги знаат однапред позиции-те на едни со други. Една од главните зада-чи на генералниот секретар е олеснување на процесот на консултации. Консултации-те меѓу земјите-членки се клучен дел од про-цесот на одлучување во нАТо, дозволувајќи им на сојузниците да разменат мислења и информации и да разговараат за прашања пред постигнување договор и преземање акција. процесот на консултации дава ак-тивна улога на Алијансата во превентивната дипломатија со обезбедување средства со цел да се избегне воениот конфликт. Консензусот, како единствена основа за донесување одлуки во нАТо, е прифатен уште од создавањето на Алијансата во 1949 година. посебно во контекст на ова, член 4 од Северноатлантскиот договор вели: „Страни-

ПРОЦЕСОТ НА ОдлуЧуВАЊЕ ВО

АлИЈАНСАТА

те ќе се консултираат меѓу себе секогаш кога според нивно мислење, територијалниот ин-тегритет, политичката независност или без-бедноста на која било од страните е загро-зена“. Секоја земја-членка формално може да се повика на член 4 од Северноатлантскиот до-говор. на пример, во два наврати, минатата 2012 година Турција побара Северноатлант-скиот совет - North Atlantic Council (NAC) да се свика согласно член 4. првпат на 22 јуни, кога еден од нејзините борбени авиони беше соборен од страна на сириските воздушни одбранбени сили и вторпат на 3 октомври, кога пет турски цивили беа убиени од стра-на на сириските вооружени сили. по овие инциденти, на 21 ноември, Турција побара распоредување на патриот-проектилите. нАТо се согласи со оваа дефанзивна мерка за да i помогне на Турција во одбраната на својата популација и територија и да помог-не во спречување на кризата на границата. Главниот форум-комитет за политички кон-султации е Северноатлантскиот совет. Кон-султации се одвиваат редовно во други фор-ми, вклучително и нАТо-комитети и работни групи. Сите овие тела својот авторитет го за-сноваат на Советот.Фактор при одлучувањето дали некои земји ќе бидат поканети во Алијансата е способно-ста на заинтересираните земји воено да при-донесат за колективната одбрана и во ми-ровните операции, како и во други нови ми-сии на Алијансата. Сојузниците би одлучиле со консензус дали да поканат некоја земја, базирајќи ја својата одлука на нивната про-цена. Мора да се донесе одлука околу тоа дали членството на конкретна земја ќе при-

донесе за безбедноста и стабилноста во Се-верноатлантската област или не. ниту една земја надвор од Алијансата нема право на вето или на „droit de regard” врз процесот на проширување или одлуките кои се однесува-ат на истото.Донесените одлуки од страна на сите овие тела имаат ист статус и ја претставуваат до-говорената политика на земјите-членки, не-зависно од нивото на кое се донесени тие одлуки. на овие високи тела, подредени им се специјализирани комитети кои исто така се состојат од официјални лица кои ги прет-ставуваат своите земји. Токму структурата на овие комитети го обезбедува основниот механизам кој на Алијансата дава капаци-тети за консултации и одлучување, така што секоја земја-членка ќе има свои претставни-ци на секое ниво и во сите сфери на нАТо.Високите воени офицери служат како наци-онални воени претставници во нАТо и како членови на Воениот комитет на постојаната сесија со која претседава избран претседа-вач. Како телата за одлучување, така и Вое-ниот комитет редовно се состанува на високо ниво. исланд, кој нема воени сили, на вакви-от состанок е претставен од официјално ци-вилно лице. Воениот комитет е највисокото воено тело во нАТо.нАТо-комитетите формираат неопходен дел од процесот на одлучување на Алијансата. Тие овозможуваат размена на информации и консултации што води кон тоа одлуките да бидат донесени врз основа на едногласност и заедничка согласност. основни нАТо-комитети се: Северноатлант-скиот совет – North Atlantic Council (NAC), Групата за нуклеарно планирање - Nuclear

Создавањето и развојот на НАТО (5)

37

Planning Group (NPG) и Воениот коми-тет - Military Committee (МС). Комитетот за планирање на одбраната - Defence Planning Committee (DPC), кој исто така беше еден од главните тела за донесување одлуки на нАТо, беше распуштен во јуни 2010 годи-на, а неговите функции беа преземени од страна на Северноатлантскиот совет. Секоја земја-членка е претставена на секое ниво на комитетите. Северноатлантскиот совет – north Atlantic council (nAc) е главен орган во нАТо за донесување политички одлуки. Само овој совет беше основан во соглас-ност со Северноатлантскиот договор при формирањето на нАТо. Сите членови има-ат еднакво право да ги изразат своите ста-вови и да учествуваат при одлучувањето со консензус. одлуките се договорени врз осно-ва на едногласност и заедничка согласност. не постои гласање или одлука на мнозин-ството. ова значи дека политичките одлуки на Северноатлантскиот совет се поддржа-ни од страна, тие се израз на колективната волја на сите суверени држави кои се членки на Алијансата и истите се прифатени од стра-на на сите нив. Северноатлантскиот совет се свикува поче-сто и опфаќа поширок опсег на надлежно-сти. Совет се нарекува поради постоењето на повеќе помошни тела кои се под негова надлежност. Безбедносните прашања кои влијаат на целата Алијанса, исто така ги раз-гледува и одлучува по нив ова тело. След-ствено на тоа, честопати се нарекува како главно тело во нАТо за донесување одлу-ки. Тоа е единственото тело што е основа-но со договорот од 1949 година, а во соглас-ност со член 9 кој вели: “The Parties hereby establish a council, on which each of them shall be represented, to consider matters concerning the implementation of this Treaty. The council shall be so organized as to be able to meet promptly at any time. The council shall set up such subsidiary bodies as may be necessary; in particular it shall establish immediately a defense committee which shall recommend measures for the implementation of Articles 3 and 5.”претставници на сите земји-членки на нАТо имаат место во NAC. Тоа може да се состану-ва на ниво на „постојани претставници“ (или амбасадори), на ниво на министри за надво-решни работи и одбрана, односно на ниво на шефови на држави и влади. Со советот прет-седава генералниот секретар. Во отсуство на генералниот секретар, заменикот на гене-ралниот секретар претседава со состаноци-те. Амбасадорите седат околу масата според националноста, по англиски азбучен ред. ис-тата постапка се следи и во структурата на нАТо по однос на комитетите.NAC се состанува најмалку секоја недела и почесто на ниво на постојани претставни-ци, два пати годишно на ниво на министри за надворешни работи, три пати годишно на ниво на министри за одбрана и повремено на ниво на самит, со учество на премиери и шефови на држави и влади.Работата на Советот е подготвена од стра-на на подредени комитети со одговорност за конкретни области на делување. на при-мер, кога Советот се состанува на ниво на министри за одбрана или кога се занимава-ат со прашањата од одбраната и прашања во врска со одбранбена стратегија, висо-ките комитети како што се Defence Policy и Planning Committee може да бидат вклучени како главни советодавни тела.општо земено, целиот штабен персонал

(international Staff at NATO hQ) ја поддржу-ва работата на Советот и директно или инди-ректно помага при имплементација на одлу-ките на Советот. Групата за нуклеарно планирање – nuc-lear planning Group (npG) делува како висо-ко тело за нуклеарни прашања во Алијансата и дискутира специфични прашања повр-зани со нуклеарните сили. нуклеарната по-литика на Алијансата е под постојана кон-трола, се менува и се приспособува во со-гласност со новите случувања. Министри-те за одбрана од сите земји-членки, освен Франција, се среќаваат во редовни интерва-ли во NPG каде што разговараат за конкрет-ни прашања поврзани со нуклеарните сили. Министрите за одбрана се среќаваат на го-дишно ниво во формат „27 членки, минус (без) Франција“, а кога е потребно, на ниво на амбасадори.Дискусиите во групата опфаќаат широк спектар на прашања од нуклеарната по-литика, вклучувајќи ги безбедноста и ста-билноста на нуклеарно оружје, комуника-циите и информатичките системи, како и прашањата за негово распоредување. Тие, исто така, опфаќаат прашања од заеднички интерес, како што се нуклеарната контрола на оружјето. одлуките се носат со консензус во рамките на NPG, како што е случај за сите нАТо-комитети. Со групата претседава гене-ралниот секретар на нАТо.NPG е основана во декември 1966 годи-на, кога Комитетот за планирање на одбра-

ната (Defence Planning Committee) на мини-стерска сесија ги прифати препораките на специјалниот Комитет на министрите за од-брана со кој претседаваше Роберт Мекна-мара од САД, во правец на воспоставување консултативен процес за нуклеарната док-трина во нАТо. Воениот комитет – military committee (МС) е воен орган во нАТо и едно од најстарите постојани тела во нАТо по Се-верноатлантскиот совет. Двете биле офор-мени неколку месеци по формирањето на Алијансата. Воениот комитет е примарен извор на воените совети за цивилните тела за донесување одлуки на нАТо - Северно-атлантскиот совет и Групата за нуклеарно планирање. Советите од овој комитет се бараат пред да се даде какво било одобрение за вое-на акција и следствено на тоа претставу-ва основна алка помеѓу политичките проце-

си при донесување одлуки и воената струк-тура на нАТо. Во овој контекст, Комитетот подготвува годишна долгорочна процена за силите, за можностите на земјите и за обла-стите кои претставуваат ризик за интереси-те на нАТо.членовите на ова тело се среќаваат редовно (најмалку еднаш неделно на формални или неформални сесии) на ниво на воени прет-ставници и трипати годишно на ниво на ше-фови на одбраната. Високите воени офи-цери од земјите-членки на нАТо и цивил-ни претставници од исланд кои служат како претставници на нивната земја во нАТо, ги претставуваат своите шефови на одбрана-та. Со Комитетот претседава претседателот на Воениот комитет, кој е номиниран за три-годишен мандат.Главната улога на комитетот е да обезбеди консензус за воената политика и стратегија на Северноатлантскиот совет и насоки за стратешките команданти на нАТо. Совети од Воениот комитет се бараат со овластување од страна на Северноатлантскиот совет за нАТо-воените активности или работи. Те-лото претставува есенцијална врска помеѓу политичките процеси при донесување одлу-ки и воената командна структура на нАТо и е составен дел на процесот на донесување одлуки на Алијансата. МС е одговорен за преведување на политичка одлука во вое-ни насоки на нАТо на двата стратешки ко-манданти: врховниот сојузнички командант за операции и Врховниот сојузнички ко-мандант за трансформација (Supreme Allied Commander Operations and Supreme Allied Commander Transformation).Работата на Воениот комитет е поддржана од страна на Меѓународниот воен штаб, кој ефикасно делува како извршен орган. Шта-бот е одговорен за изготвување процени, студии и други документи за нАТо-воените прашања и гарантира дека одлуките и поли-тиките за воените прашања се спроведуваат од страна на соодветните нАТо-воени тела.Во рамките на Евроатлантскиот партнерски совет и програмата „партнерство за мир“, Воениот комитет редовно се состанува со земјите-партнери на ниво на националните воени претставници (еднаш месечно) и на ниво на началници на одбрана (двапати го-дишно). Воениот комитет, исто така, се со-станува во различни формати во рамките на Советот нАТо–Русија, на комисијата нАТо–Украина и на комисијата нАТо–Грузија, како и со началниците на генералштабовите од седумте земји од Медитеранскиот дијалог. Во прилог на NAC, NPG и МС, постојат го-лем број комисии кои поднесуваат извештај директно до Советот. некои од овие се под-држани од страна на работните групи. Вак-ви комисии се следните: Deputies Committee, Political and Partnerships Committee, Defence Policy and Planning Committee, Committee on Proliferation, Consultation, Command and Control Board (C3B), Operations Po licy Committee, high level Task Force on Con-ventional Arms Control, Verification Coor-dinating Committee, Conference of Na-ti onal Armaments Directors, Committee for Standardization, logistics Committee, Re source Policy and Planning Board, Air and Missile Defence Committee, Air Traffic Management Committee, Civil Emergency Planning Committee, Committee on Public Diplomacy, Council Operations and Exercises Committee, Security Committee, Civilian intelligence Committee и Archives Commitee.

Драган Павловски

38

о рестартирањето на Воената академија „Генерал Михаило Апо-столски“ пред образовниот кадар на Воената академија се поставија

и нови стандарди, методи и начини на изведување на наставните програми. Но-вите технологии, информатичките алатки и софтверски програми се вклучија во обука-та и образованието на питомците на Воена-та академија. Исто така, и студентите на Ка-тедрата за безбедност, кризен менаџмент, заштита и спасување имаат можности пре-ку залагањата на предметните професори и во соработка со повеќе институции, да се запознаат со дел од новите технологии и на-чини на работа на одговорните субјекти при справувањето со кризните состојби. Како и претходната генерација слушатели на Ка-тедрата за безбедност, кризен менаџмент, заштита и спасување, и оваа генерација имаше можност практично да се соочи со решавањето на кризните состојби во Репу-блика Македонија. Најинтересна и оваа година беше симулаци-ската вежба именувана како „Далга 2013“, која се изведе во просториите на Центарот за управување со кризи и која имаше за цел да ги подготви слушателите за ефективно справување со кризна состојба предизви-кана од силен земјотрес, поплава и мож-ност за уривање на висока брана. Студен-тите во улоги на претставници на сите над-лежни институции имаа задача за најкусо можно време да ги применат стандардните оперативни процедури и координирано, во рамките на Главниот штаб, сместен во про-сториите на ЦУК, да изготват документи и да овозможат организирано и координира-но настапување на сите субјекти надлеж-

ни за справување на симулираната криз-на состојба на територијата на Република Македонија. Вработените во Центарот за управување со кризи, на чело со директорот Зулфи Ади-ли, заменикот-директор Мутаир Максуд, ра-ководителот на Секторот за меѓународна соработка, м-р Урим Вејсели, и уште некол-ку надлежни вработени, им овозможија на студентите на лице-место да се здобијат со претстава за тоа што се случува во рам-ките на Главниот штаб и на теренот при справувањето со кризна состојба од по-големи размери на територијата на Репу-блика Македонија. Наставата и вежбите за ова проблемско подрачје се предвидени со програмата за предметите Спасување од

урнатини и заштита и спасување од пожа-ри и поплави и Евакуација, засолнување и згрижување на настрадано и загрозено на-селение. Наставата се изведуваше во про-сториите на ВА, но и во ДЗС, во ЦУК, во Противпожарната бригада и во Црвениот крст на РМ. НаучеНото беше ефектНо презеНтираНоНа 09.05.2013 година во објектот бр. 55 на Воената академија „Генерал Михаило Апо-столски“, студентите од III година на Кате-драта за безбедност, кризен менаџмент и заштита и спасување при Воената академија ги презентираа своите проектни задачи во кои требаше да се содржат сите

КОМПЈуТЕРСКИ ПРОЕКЦИИ И СИМулАЦИЈА НА РЕШАВАЊЕ НА МОЖНИ КРИЗНИ СОСТОЈБИ

ЗЕМЈОТРЕСИ,

ПОЖАРИ

И ПОПЛАВИ

39

претходно стекнати знаења и искуства. Сите студенти имаа однапред зададени сценарија, при што секој студент доби про-ектна задача со цел да се изврши: проце-на на состојбата, евакуација и засолнување на настраданото и загрозено население во одредена урбана или неурбана средина од природните непогоди и катастрофи на кои е најподложна Република Македонија, како што се: поплавите, пожарите, земјотресите, пукањето на високи брани и слично. Воед-но, при изработката на проектните задачи требаше да се користат компјутерски алат-ки и програми со кои ефикасно и ефектно ќе се прикажат состојбите на теренот и начини-те на дејствувањето на силите за заштита и спасување. Сите студенти беа сериозно ангажирани да дадат свој придонес за реализирање на по-ставената задача, а најмногу и поради фак-тот што слушателите на оваа генерација студенти се од повеќе градови на Републи-ка Македонија и секој доби задача да по-могне во справувањето со можната кризна состојба токму во својот роден град и око-лината. Така, ивана Стојковска имаше за-дача да изготви проектна задача за зашти-та и спасување на градот Куманово од по-жар со поголем размер, кој избувнал во про-сториите на фабриката „чик“. Со приме-на на компјутерските алатки беа определ-ни локациите на пожарот, можните правци на ширење на пожарот, влијанието на фак-торите ветер, температура итн. Беше на-правен план за евакуација со изработка на карти со основните и дополните правци за евакуација и слично. Марија Цветанова од Струмица имаше проектна задача на тема: „Евакуација на настрадано и загрозено население во градот Струмица од попла-ви“. Хидрографската мрежа во Струмички-от регион е мошне богата, испреплетена со повеќе извори, реки и нивни притоки и, како што и се случуваше оваа година, по-плавите во Струмичко беа неизбежни. Цел-та беше што е можно побрзо да се напра-ви процена на реалната состојба и да се ан-гажираат сите ресурси, сили и средства за евакуација, згрижување и сместување на населението од општина Струмица. Силите за заштита и спасување со помош на оста-натите надлежни субјекти за спроведување евакуација извршија основна евакуација и засолнување на настраданото и загрозе-ното население од поплавите во училиште-то „никола Вапцаров“, како и дополнителна евакуација и засолнување на настраданото и загрозено население во училиштето „ни-кола Карев“, што беше детаљно разрабо-

на во 1938 година на реката Треска на изле-зот од кањонот Матка. оддалечена е 14 км од градското подрачје. Ce наоѓа во редовна употреба и е наменета за производство на електрична енергија. ha делот од браната до Скопје директно на удар од поплавениот бран се селата: Долна Матка, Шишево, Глу-мово, чичино и Сарај, по должината на Тре-ска, како и Љубин и Кондово, по должината на реката Вардар, што значи населени ме-ста со голем број жители. иако опасности-те кои произлегуваат со прснување на вак-ви високи брани кои се во непосредна бли-зина на густо населени територии се мошне големи, постојат точно дефинирани постап-ки, мерки и активности кои се преземаат при вакви немили настани. основна цел на заштитата и спасувањето е да се намалат загубите во човечки животи, но само доколу сите постапки се навреме предвидени, испланирани и организирани, е можно и да се спроведат за најкус можен временски интервал, така што и загубите ќе бидат сведени на минимум. Токму тоа беше и основната цел на овие завршни вежби и на изработените проектни задачи на студен-тите од Катедрата за безбедност, кризен менаџмент и заштита и спасување. нам ни преостанува на студентите да им посакаме по звршувањето на студиите да се најдат во институциите на државата, кои ќе им овоз-можат своите знаења, својата иновативност и креативност да ја реализираат на вистин-ското место и да дадат свој личен придонес во системот за заштита и спасување на Ре-публика Македонија, како интегрален дел на севкупниот систем за национална безбед-ност на нашата држава.

д-р Андреј Илиев, д-р Жанет Ристоска

тено со помош на мапи, карти и планови за акција на надлежните. Студентот Горан Ристовски имаше проектна задача на тема: „Процена и евакуација на градот Кавадарци од пожари“, што, исто така, со оглед на температурите и географ-ската позиционираност на градот Кавадар-ци е можна и реална закана за градот во текот на летните горештини. Со процена-та беше опфатено местото на настанатиот пожар – градскиот парк во Кавадарци, со тоа што беше прикажана територијата која е зафатена со пожар и чад, температура-та на воздухот во градот, како и правците за евакуација кои се неопходни за успеш-но и навремено евакуирање на загрозени-те лица. Студентот Младен Каранфиловски имаше проектна задача на тема: „Евакуација и засолнување на настрадано и загрозе-но население во општина Старо нагорича-не од пожари“. и во ова сценарио студен-тот ги предвидел сите елементи на успешно спроведена акција за заштита и спасување, а при проекцијата на неговата задача може-ше само да се констатира дека младите зна-ат и умеат да се користат со сите придобив-ки на современите технологии со цел што пореално да ни ги прикажат проектираните состојби дадени во сценариото. Мерките и активностите кои се преземаат за справување со шумски пожари од голе-ми размери, практично и пластично беа при-кажани во проектната задача на студентот Стојанче Тембелески, кој имаше проектна за-дача на тема: „Евакуација на настрадано и загрозено население во градот Гевгелија од пожари“, додека, пак, студентот Борис Куз-мановски имаше цел во својата проектна задача на тема: „Евакуација и засолнување на настрадано и загрозено население во оп-штина чаир од пожари”, да ги покаже актив-ностите на субјектите при локализирање на пожар во урбана, густо населена сре-дина. оваа година беше мошне актуелна и опасноста од пукање на браните при пе-роди на поплави и висок водостој на реки-те во Република Македонија. особено ви-соките брани треба постојано да бидат цел на будно следење на состојбите, бидејќи до-колку дојде до пукање на ваква брана, опас-носта за загуби во човечки животи и голе-ми материјални штети се мошне високи. Сту-дентот Кристијан Тодоровски во во својата проектна задача се обиде да ни ја доло-ви атмосферата при ваков ризик, односно што сè ќе се случува доколку прсне браната „Матка“ во Скопско и кои се најдобрите ме-ханизми за што е можно побрза евакуација на населението. Браната „Матка“ е изграде-

40

роцесот, односно соодветен пристап во образованието и професионално усовршување на персоналот т.е. на вработените во системот на одбра-

ната и национална безбедност во земјите-членки на НАТО и земјите-партнери е един-ствен и целокупен систем во текот на кари-ерата на воените лица. Во минатиот број на „Штит“ ги прикажавме достигнувањата во сферата на военото образование на Велика Британија, на Канада и на Белгија, а во овој број ќе го претставиме високото воено обра-зование на Франција и на НАТО-алијансата.

Високото образоВание Во република Франција Во областа на одбранбениот систем и технологииВо Франција, оспособувањето на развојно-истражувачкиот и научноистражувачки-от персонал во областа на одбранбени-от состав и технологија се изведува во со-гласност со француското Министерство за одбрана и високите еминентни на ака-демската институција, Националната шко-ла за напредни технологии (ENSTA Group -Ecoles Nationales Supérieures de Techniques Avancées). Образовните студиски програ-ми се отворени и за цивилните и за воените студенти, при што кандидатите за потреби-те на вооружените сили и за Министерството за одбрана, покрај заедничката програма за сите студенти, имаат и дополнителни форми на образование и стажирање. ENSTA применува високошколска програма за образование на инженери-проектанти за комплексни машински и електронски систе-ми. Во склоп на заедничкиот дел на студии сите студенти изучуваат математика, фи-зика, математички науки, основи на машин-ство, основи на електроника, автоматизација на производството, комуникации, англи-

ски јазик и др. Програмите кои се нудат во ENSTA се широки и разновидни, а опфаќаат различни аспекти на науката, технологијата и управување со човечките ресурси. После општиот дел на студии, студентите избираат област за специјализација во една од петте области: електронски состави, хидрографија-океанографија, машинство (проектирање на возила), бродоградба, експлозиви и пиротехнологија. Студентите дипломирани на ENSTA се доволно опремени за да избе-рат кариера во дизајнот, истражувањето, развојот или, пак, како проект-менаџер во многу различни области. По дипломирањето студентите имаат можност да се вработат во индустријата или во Министерството за од-брана и во вооружените сили на Република Франција.

Премиса за академското институционално осПособувањеНиза примери на одредени земји-членки на НАТО се прикажани форми на инструирање во рамките на институционалното воено ака-демско образование. Во текот на ваквата едукација, воените лидери се оспособува-ат за извршување на своите работни зада-чи преку учење за вредностите, вештините и останати содржини од академското ниво на образование. Институционалното воено об-разование и оспособување ги дава фунда-менталните вредности на воената професија и овозможува прогресивно усвојување на знаењата од соодветниот род/служба во рамките на која воениот лидер ќе ја гради својата кариера. Оправданоста на ваквиот пристап на оспособувањето на кадрите доаѓа од фак-тот што работите во системот на одбраната и националната безбедност, имаат потреба од стручни лица од сите наведени образовни области. Секоја од наведените области сама

по себе е интередисциплинарна и во одре-дена мера доволно специфична, така што за сложените одбранбени системи и нацио-налната безбедност, се проектира кадровска структура составена од стручни лица, од сите наведени научни области. По завршувањето на институционалното об-разование и усовршување, сега веќе произ-ведени, воените лидери се поставуваат на одредени оперативни должности. Искуство-то стекнато во текот на извршувањето на нивната формациска должност им овозмо-жува да го надградат и во практиката да го користат она што го научиле во текот на фор-малната едукација. Искуството, пак, стекна-то преку обуката на работното место, во те-кот на извршувањето на многубројните опе-ративни задачи и останатите задолжувања, дополнително им ги проширува и ги прод-лабочува знаењата и ги подготвува воени-те лидери како да ги обучуваат потчинети-те за извршување на борбените мисии и на секојдневните војнички должности.Во текот на кариерата на воениот ли-дер самото образование, односно обука, усовршување и извежбување се повтору-ва во логички, прогресивни и континуира-ни секвенци. Ваквиот процес претставува континуиран циклус на селекција, за и при поставување на должности и евалуација. Во рамките на овој систем се опфатени сите видови курсеви и школи со кои се обезбе-дува стекнување на почетните офицерски-подофицерски чинови, како и стекнување на квалификации за унапредување во пови-сок чин и за премин од едно на друго ниво (тактичко-оперативно и стратегиско). Цел-та на професионалното воено образование е обезбедување континуирана едукација на персоналот, како предуслов за добивање об-разован, стручно оспособен и усовршен пер-сонал, којшто во вршењето на работите и за-

ОСВРТ НА ИСКуСТВАТА НА ЗЕМЈИТЕ-ЧлЕНКИ НА НАТО ВО дЕлОТ НА ВОЕНОТО ОБРАЗОВАНИЕ (2)

СООДВЕТЕН ПРИСТАП ВО

ОБРАЗОВАНИЕТО

41

дачите ќе манифестира професионалност, стручност, ефикасност, посветеност и етич-ност.Самостојното учење претставува дополни-телна, но истовремено многу значајна ком-понента со која се заокружува комплетното образование, оспособување и усовршување на воените лидери. Во земјите-членки на нАТо и земјите-партнери во тек е развојот на програмата за заедничко напредно распределено учење и симулација, која ги вклучува новините во тех-нологиите за учење, со цел да се искористат развојните компјутерски и комуникациски технологии и да се обезбеди учење „секаде и во секое време“. Воведувањето на приста-пот на учење од далечина има потенцијал да го усогласи и многу да го зајакне образова-нието и обуката на воениот кадар во земјите-членки на нАТо и земјите-партнери, и тоа на сите нивоа, а курсевите да станат подостап-ни за пошироката публика, со значително штедење во ресурсите. Со тоа ќе се зголеми подготвеноста за поголем опсег на мисии, особено за мултинационалните операции за реакција при кризи, и ќе им се овозможи на земјите-партнери пристап до подетаљна об-ука со нАТо, со што ќе се промовира и инте-роперабилноста.Управувањето и надзорот на програмата се обезбедуваат преку трансформацијата на командата на сојузничките сили. Тоа вклучува: достапност, интероперабилност, повеќекратна употреба, трајност, приспо-собливост и штедење во военото образо-вание и обука. Се очекува брз развој, со повикување на комерцијално достапни-те интернет-технологии и услуги, а ќе може да се искористи работата на сите релевант-ни нАТо и национални образовни инсти-туции кои ќе се оспособат за споделување во развојот на распределените курсеви за учење и управувачки системи на учење кои се во можност да ги следат и да ги оценат можностите за образование и обука што тие ги обезбедуваат.

ОБРАЗОВАНИЕ ВО АЛИЈАНСАТА ВО дЕЛОТ НА ОдБРАНБЕНИОТ СИСТЕМиако земјите-членки на нАТо и понатаму се одговорни за образованието и за обука-та на нивните воени сили, програмите кои се нудат на национално ниво секогаш се охра-брени и поддржани преку надополнувања од меѓународно ниво. за таа цел се дизајнирани неколку колеџи и школи. овие школи се осно-вани од Северноатлантскиот совет, и тоа од Воениот комитет и од стратегиските коман-ди на нАТо. нивна цел е усогласување на процедурите, како еден од механизмите во стандардизацијата, но и развивање на свест и градење на вештина за мултинационална соработка, како што впрочем е и замислата за дејствување на нАТо.образованието и обуката, исто така, имаат клучна улога во контекст на програмата пар-тнерство за мир (пзМ). Како дел од струк-турата на нАТо, пзМ има значајна улога во развивањето на образовниот процес во земјите-партнери на Алијансата. Водечките образовни установи на нАТо што се користат за обука и образование на лиде-рите и експертите од земјите-членки и пар-тнери се нАТо-Колеџот за одбрана, Школа-та на нАТо во оберамергау и школата на нАТо за комуникациско-информативни си-стеми (КиС). Целта на НАТО-Колеџот за одбрана (nAto Defense college) е да придонесе за ефек-тивност и кохезија на Алијансата, развивајќи

ржува конференција на командантите на којашто се собираат команданти и декани на високите национални колеџи за одбра-на на земјите од нАТо, пзМ и Медитеран-скиот дијалог, со цел да се разменат ставо-ви за академската филозофија и за образов-ните методи. Колеџот е полноправна членка на Секретаријатот на Конзорциумот на ака-демии за одбрана и институти за безбеднос-ни студии, образовно тело за соработка коешто не му припаѓа на нАТо. Колеџот значително ја надгради својата ра-бота на полето на истражувањето и има цел на високите офицери на нАТо да им обезбе-ди најнова перспектива, којашто се потпира на идеите на врвните академици, експерти и практичари, преку извештаи засновани на конференции и работилници кои се фокуси-рани на главните прашања со кои се соочува алијансата. преку активностите на национал-ните здруженија на посетители на Колеџот, Колеџот генерира силен дух на соработка меѓу дипломците, а многу од нив имаат од-говорни позиции во рамките на Алијансата.Со цел да се даде што поголем придонес во академскиот дел, нАТо-колеџот спонзори-ра програми за истражување. овие програ-ми се поделени во три области или во нив може да аплицираат академски граѓани кои припаѓаат на земјите-членки на: пзМ, ис-танбулската иницијатива и Медитеранскиот дијалог.НАТО-училиштето во Оберамергау е од клучно значење за оперативниот цен-тар на нАТо на образовни нивоа. нАТо-училиштето во оберамергау служи како цен-тар за обука на воениот и на цивилниот пер-сонал на различните структури и органи на нАТо и партнерските земји. Функционира како центар за индивидуална обука на вое-ниот и на цивилниот персонал на Алијансата, и контакт-земјите. негова цел е да обезбеди образование и обука, во насока на поддршка на тековната стратегија и на стратегијата, политиката, доктрината и постапките на нАТо кои се во развој. Курсевите ги одра-зуваат тековните развојни активности на Алијансата, како и приоритетите на врховни-от командант на сојузничките сили на Европа (ЅАСЕ1јК) и на врховниот сојузнички коман-дант за трансформација (ЅАСТ).наставата се организира во пет основни опе-ративни области на нАТо: здружени опера-ции, политика, операции и планови и оружје за масовно уништување. наставниот персо-нал вклучува персонал од земјите на нАТо, дополнет со гости-предавачи од командите и од штабовите на нАТо, како и од земјите-членки на нАТо и од партнерството за мир и од невладините организации. преку нејзините образовни програми и про-грамите за обука, Школата придонесува кон развојот на тековните и на идните оператив-ни капацитети. Во овој контекст, Школата на нАТо и понатаму работи на исполнувањето на приоритетите на Алијансата, и на уна пре-дувањето на трансформацијата на воените капацитети на нАТо и на земјите- партнери.НАТО-школата за комуникациско-инфор-мативни системи (nСiЅЅ) обезбедува на-предна обука за цивилниот и за воениот персонал, во врска со функционирањето и одржувањето на комуникациско-информа-тивните системи на нАТо. Школата, исто така, обезбедува и ориентациски курсеви и обука по менаџмент за комуникациско-информативните системи на нАТо, а исто така нуди и курсеви за земјите-партнери.

Кемо Ѓозо, Никола Клетников

ја својата улога на главен центар за обра-зование, студии и истражување во врска со прашањата поврзани со трансатлантска-та безбедност. Тој секоја година организи-ра курсеви и семинари за прашањата кои се релевантни за евроатлантската безбед-носна состојба на кои учествуваат разни ви-соки офицери на вооружените сили, високи владини службеници, академици и парламен-тарци. покрај учесници од земјите-членки на нАТо, практично сите активности на Колеџот се отворени и за слушатели од земјите, во рамките на истанбулската иницијатива за со-работкаКолеџот ги фокусира своите активности на три клучни области: образование, помош за образование и истражување. образовни-те и истражувачките активности на колеџот ги координира Сојузничката команда за трансформација (АСТ), која e соодветно за-стапена на релевантно високо ниво, во Ака-демскиот советодавен одбор на колеџот, со цел да се даде подобар придонес кон вкупни-те цели на нАТо во однос на образованието и истражувањето.Во однос на образовните програми, ко-ле џот нуди курсеви на стратешко ниво за политичко-воените прашања коишто има-ат цел да се подготви избран персонал за назначување во нАТо или на позиции повр-зани со нАТо. Клучната образовна актив-ност на колеџот е напредниот курс којшто го следат околу 90 слушатели избрани од страна на нивните влади, врз основа на на-ционалната квота. неговите слушатели се или високи офицери на ниво на полковник или потполковник или цивилни функционе-ри со еквивалентен статус од релевантните

владини министерства или национални ин-ституции. поголемиот број од слушателите на курсот добиваат функции во командите на нАТо или во командите за соработка со нАТо во самите земји. почнувајќи од 2002 година, воведени се измени во наставните програми за курсевите, со што е создаден академски зајакнат форум на стратегиско ниво – за критичко размислување и за ана-лиза на ризиците.Секојдневните предавања ги држат акаде-мици, политичари и високи воени и цивил-ни службеници. особена важност му се при-дава на постигнувањето консензус меѓу по-сетителите на курсот во текот на нивните подготвителни активности и дискусии, како одраз на важноста на начелото консензус во сите структури на нАТо.Како дел од програмата за помош во обра-зованието на колеџот, секоја година се од-

42

ЈАВНАТА дИПлОМАТИЈА ВО РЕПуБлИКА МАКЕдОНИЈА (1)

ПОдГОТОВКИ ЗА МудАР ИЗБОР

на замрзнатите позиции кај спротивставе-ните страни, па оттука се наметнува и теза-та зошто Република Македонија со приме-на на ваков вид на дипломатија не се оби-де да ги реши или да ги доближи позици-ите со спротивставените страни. Наместо резервирани официјални билатерални пре-говори со некој од соседите, позициите мо-жат прво да се омекнат, а потоа да се рабо-ти на нивно доближување. Но, за таа цел прво е неопходно политич-киот естаблишмент да ги идентификува сопствените слабости и пропусти кои пре-дизвикале или придонеле македонскиот граѓанин да се прашува зошто соседните држави креираат националистичка и шови-нистичка политика кон Македонија? Што е причината македонските граѓани да не се чувствуваат безбедно во некои од сосед-ните држави, па и одредени делови во соп-ствената држава? Кои се последиците од таквата конститутивната политика на поли-тичките елити од формирањето до денес?Вакви и слични прашања го засегаат ма-кедонскиот граѓанин, кој не живее во илу-зии за тоа дека е тој супериорен и дека сите околу него имаат амонизитет кон него токму поради тоа. Од друга страна, пак, и самосожалувањето за сопствената полож-ба не оди во прилог на иднината на држа-вата. Креирањето на надворешната, па и на домашната политика треба да се базира на рационални и стручни сондажи и анали-зи на меѓународните трендови и текови, со цел навремено чекорење на патот на про-сперитетот а не на апатијата и летаргијата со проектирање на непријател од секој странец кој дошол во Македонија.Јавната дипломатија нуди механизми за санирање на последиците и преземање че-

осле нападот на фамозниот 9 сеп-тември, американскиот народ беше згрозен и уплашен од обемот и цел-та на ужасниот чин. Тоа беше заси-

лено и со чувството дека ете тоа се слу-чи кај нас дома од инструмент на полити-ка што неформално беше поддржана од една цивилизација. Се наметна прашањето за причините кои доведоа до тоа. зошто некој го мрази американскиот народ? Кој е мотивот на сторителот и неговиот ментор? Со што придонел политичкиот естаблиш-мент за американскиот сон да се претвори во меур од сапуница? Американската вла-да требаше да даде одговор на сите овие прашања кои го засегаат обичниот Аме-риканец кој се грижи за своето семејство. производот од сето тоа е трнливиот пат на војната на Блискиот и на Далечниот ис-ток, која само го продлабочи јазот на циви-лизациите и резултираше со уште поголем страв на американскиот човек. Бушовата администрација го усвои концептот за пре-емптетивна самоодбрана и истовремено го лоцираше виновникот кај другата стра-на. нешто подоцна, кога стана евидентно дека американскиот човек бара одговори и заштита за себе и семејството, политича-рите побараа помош од истражувачите од областа на мирот. понудените решенија не кореспондираа со среднорочната надво-решна политика, ниту со концептот на на-ционалната стратегија за одбрана. за таа цел беше прифатена јавната дипломатија која времено беше „бај пас“, првично на-менета за внатрешната политика, а подоц-на беше конструирана и промовирана како официјална надворешна дипломатија. Вак-виот вид дипломатија беше мултиефек-тивна, обезбедуваше поддршка дома и од

сојузниците, истовремено нудејќи можности за помирување и соработка, а по природа истата е граѓанска и конструктивна, a при-тоа осетливите и горчливи историски и на-ционални нерешливи прашања ги делегира на граѓанскиот сектор. Ваквиот вид дипломатија беше инструмент за градење на либералната империја како нов правец во меѓународната политика. Ако либерализмот за Американецот значеше слобода, припадниците на арапскиот свет го доживуваа како окупација. либералната де-виза слобода, правда и можности, арапска-та популација ги доживува како доминација, хаос и цинизам. затоа беше структуирана јавната дипломатија, за да го надмине тој цивилизациски јаз. Улогата на извршители на таквата дипломатија им беше доделена на лица од јавниот и граѓанскиот сектор од доминицијалното население, чие делување ќе имаше импакт на вкупниот циклус во про-цесот на извоз на либерализмот.јавната дипломатија во својата структура има две компоненти, тврда и мека моќ. Аме-риканската надворешна политика ги кори-стеше овие две компоненти кои се во спре-га. Силината на тврдата компонента (војната како инструмент) се правдаше и се легити-мираше ,па и се „спинуваше“ со механизми-те на меката моќ. Механизмите на меката моќ овозможуваат градење на политички односи и редуцирање на негативното јавно мислење, дури и кај вечните противници.

ЈАВНАТА дИПЛОМАТИЈА КАКО БРЕНд ИЛИ КОНЦЕПТ ЗА НАдМИНУВАњЕ НА РАЗЛИКИТЕМоже да се заклучи дека јавната дипломатија има широк спектар на можности. нејзината примена може да обезбеди доближување

43

кори за постепено градење на позиции за посакуван сосед и соседи, за меѓусебна по-литичка, економска и културна соработка.Димензионирање на политичко граѓанско општество е основата за внатрешна кохезија и создавање на силна платформа за постигнување на паневропската аген-да. Тоа значи делегитимирање на принци-пот на моноетички политички субјекти, оли-цетворени преку политичките партии, дури и кај партиите со либерален предзнак на-место граѓанскиот дух, и во насока на ток-му такви содржини, впрочем, се и теме-лите на националниот-демократски дух. промовирање на граѓанската идеологија како заштитен предзнак на сите политички субјекти, би значело дека основата на по-литичката идеологија ќе биде граѓанскиот концепт, фокусот на граѓанинот и него-вите права. Тоа би била почетната водил-ка што подоцна ќе имплицира граѓаните на Република Македонија да се идентифи-куваат како граѓани на државата (ова осо-бено се однесува на малцинствата), а до-колку и се идентификуваат со политичка-та припадност, тоа да биде граѓанската идеологија како предзнак на партијата, а потоа нејзино политичко позиционирање. инвестирање во граѓанскиот и невлади-ниот сектор како приоритетен демократ-ски чин за создавање на внатрешната кохезија во државата во која никој не би се чувствувал дискриминиран и уплашен за себе, за семејството и за својата идни-на. промовирање на фер-услови за на-стап на пазарот на трудот и апсолутна деполитизација на институциите раководе-ни од централната власт како основен пред-услов за создавање на професионална администрација, здравство, судство и без-бедносни сили. „Декриминализирање на политичката неутралност” и промовирање и уважување на индивидуалната способ-ност со правилно водење и унапредување. Димензионирање и создавање на преду-слови за моделирање на недржавни акте-ри кои преку своите невладини сектори ќе го промовираат европскиот дух на човеко-ви права и слобода на изразување. исти-те, по извесен временски период би пре-раснале во регионален недржавен актер со етаблирање на интернационален невла-дин сектор кои во сопствените редови ќе го врши помирувањето и прокламирањето на слободарскиот и европски дух.

СТУдИЈА ЗА ЈАВНА дИПЛОМАТИЈА ЗА РЕПУБЛИКА МАКЕдОНИЈАза таа цел неопходно е да се напра-ви студија за јавна дипломатија за промовирање на Република Македонија како пријателска земја со мултиетничко на-селение со традиционални семејни вредно-сти. Студијата за јавна дипломатија е карак-теристична (дури и неопходна) за државите кои се релативно нови во поглед на сопстве-ната државност и кои немаат изградено по-литичка стратегија, државите кои го мену-ваат политичкиот дискурс или, пак, држа-вите кај кои е неопходно редизајнирање на политичкиот имиџ во регионот и поши-роко. притоа треба да се направи суште-ствена студија која ќе биде опфатена во три делови: дел кој е сублимат на можно-стите и капацитетите на Македонија, втор дел компарација со земји слични на наша-та и трет дел, дефинирање на политич-ката јавна дипломатија во Македонија.

но само со создавање на социоекономска благосостојба во државата. Впрочем, и вре-мето покажа дека со националистичка рето-рика не се создава внатрешна кохезија, а на надворешен план соседите го користат како алиби за (не)оправдан страв од македонски-от наводен екстремизам. Република Македонија ја започна својата јавна дипломатија (во некоја импровизирана и анорексична верзија) во периодот од 2006 до 2008 година. Истата беше водена етап-но, и се состоеше во првично брендирање на сопствените природни ресурси и региoнални капацитети. Промовирањето на сопствените природни реткости и тури-стички можности, нешто со што Македонија може да се пофали. Tакво нешто беше про-мовирано од страна на владиниот субјект, одговорен за туристичка промоција со сло-ганот „Macedonia Timeless“, спој на култу-ра и антика. Слоганот „Invest in Macedonia“ беше кампања за промоција на бизнис-потенцијалот во Македонија (ниски камати и даноци, брза и бесплатна регистрација на фирма, макроекономска стабилност и до-бра инфраструктура), што беше презенти-рано на CNN, на разни интернет-портали со цел доближување на поволната бизнис-клима на потенцијалните странски инвести-тори. Македонија е мала држава која е ге-опозиционирана во реон на политички тек-тонски потреси во кои малите и слаби држа-ви исчезнуваат, а големите стануваат по-големи. Токму од тие причини е неопход-но дизајнирање на долгорочна национал-на стратегија, која нема да биде елемент на домашни политички пазарења. Концеп-тот на јавната дипломатија е сегмент од ток-му таквото опстојување, со создавање на предуслови за регионална кохезија во вре-ме и место каде се судираат многубројни историски, етнички, јазични, верски и територијални нерешени прашања. Реги-онот е дополнително обременет со теми и преговори за некакви територијални пазарења и „поткусурувања“, што допол-нително може да имплицира хронични кон-фликти. Јавната дипломатија има капа-цитет да го премости историскиот гап на самоидентификувањето, што го предизви-ка спорот за името со јужниот сосед, воден пред Меѓународниот суд на правдата и ис-тиот се претвори во страшилиште кое го надвиснало целиот регион. Наместо кампања за славно минато, по-требна е кампања за заедничка иднина. На-место поделбата за тоа кои дејци се боре-ле за чија кауза, треба да се чествува кои се бореле против непријателот на Македонија. Надминување на разликите околу (не)ва-жен верски спор и брз приклучок кон ЕУ-заедницата за одбегнување на замката на унификација на еден народ-една држава. За таа цел е неопходно делегирање на многу владини активности на граѓанскиот сектор, на невладини организации и македонски светски признати промотори. Создавање на економска благосостојба за македонски-от граѓанин да има едно државјанство, да се идентификува со сопствената држава, анулирање на непотизмот и создавање на услови за младите и квалитетни луѓе да не заминат ширум светот, односно да се спре-чи интелектуалната миграција, за да не се претвори Македонија во земја со најстара популација во Европа.

м-р Игор Гелев

Студијата треба да биде направена од стра-на на агенција која своето истражување ќе го темели на експертски анализи и ќе се ко-ристи искуството на други слични држави во однос на политичкото геопозиционирање, сличната демографија и општествениот си-стем. на пример, Косово ја изработи својата студија за јавна дипломатија во 2008–2009 година по иницијатива на невладиниот сек-тор, а под покровителство на централната власт. Студијата беше изработена од стра-на на израелска професионална агенција со цел национално брендирање преку ин-тернационална медиумска кампања. Во кампањата беа вклучени и други позна-ти светски брендови како што се „Protector & Gamble“, „Carlsberg“, „Deutsche Telekom“ (T-Mobile), „Sony Ericsson“ и „Visa Europe“. притоа, секако, потребно е формирање на експертска група која ќе користи податоци од министерствата за економија и финан-сии; за надворешни работи; за транспорт и врски; за образование и за култура, која треба директно да ја развива кампањата. Министерството за култура треба да гради кампања во насока на анулирање на можно-ста од создавање на одредени историски га-фови, но и историски факти кои би имплици-рале дополнително продлабочување на по-литичкиот јаз со некој од соседните држави. понатаму, треба да се одреди круцијалниот термин околу што би се темелел македон-скиот бренд. на пример, Косово го базира-ше, а и целокупната кампања ја темелеше на слоганот „Косово најмладата држава во Ев-ропа“, со дикција на тоа дека има најмладо население во Европа, статистички тоа изне-сува 25,9 години. Република Македонија си-гурно дека не би можела да се пофали со таков слоган, имајќи во предвид дека ната-литетот е во континуирано опаѓање, а ако се додаде и фактот на масовно иселување на работоспособното население, тогаш е повеќе од јасно дека зголемување на ната-литетот и „одливот на мозоци“ е возмож-

44

Германската оперативна вештина до Првата светска војна

ПРАКТИЧАРИ НА ВОЈНАТА

беда, ако мора ќе се промени и стратегијата. Во поглед на командувањето и контролата, револуционерно за Молтке било тоа што от-како ќе ги довел своите единици на стартни-те позиции на боиштето, после тоа ги осло-бодувал и ги оставал командантите да рабо-тат со својата креативност. Ова било крити-кувано и позитивно и негативно. Негативни-те критики доаѓале од оние кои стравувале за губење на контрола на боиштето. Пози-тивните критичари велат дека токму ваквиот менталитет поттикнал офицерите во пони-ските ешалони да бидат далеку поедуцирани и компетентни. Децентрализираниот систем му наметнал на германскиот офицерски кор високи стандарди и квалитет на сите нивоа. Молтке не сакал да го обесхрабрува борбе-ниот дух и дозволувал командантите сами да го спроведат планот. Тој, во Австро-пруската војна во 1866 година, речиси цело време ко-мандувал од Берлин, а дошол на бојното поле само четири дена пред одлучувачка-та битка кај Кониграц. Оваа доктрина, на иницијатива на командантите во германска-та школа, најдобро се одразила во 1940 годи-на во нападот на Франција. Наспроти првич-ниот план, неколку команданти (Гудеријан и Ромел), на своја рака направиле далеку пого-лем пробив отколку што било првично пла-нирано. Хитлер бил бесен, мислејќи дека це-лиот план ќе пропадне поради пребрзиот продор. Но, токму тоа ја парализирало фран-цуската војска и го скршило борбениот дух. Молтке бил во право кога велел дека после првиот контакт со непријателот, секој план доживува промени.Молтке издавал само стратегиски насо-ки и задавал статегиски цели, а оставал на потчинетите команданти и нивните шта-бови да пронајдат начин како тоа да го

о воената историја на Европа, Гер-манците имаат почесно место како практичари на војната. Уште од вре-мето на Римската империја, геостра-

тегиската положба им наметнала да бидат во постојана борба за опстанок. Во 1901 година, Фридрих Рацел ова го дефинирал како при-роден нагон за потрага по „простор за жи-вот“, теорија која подоцна била злоупотребе-на од нацистите за да ја оправдаат агресив-ната и освојувачка војна.Следејќи го трендот на создавање на нации-држави во 19 век, германските држави конеч-но се обединиле во 1871 година. но, вистин-ските корени и традиции на германската во-ена мисла потекнуваат од прусија, чија гео-стратегиска положба навистина наметнала постојана борба за опстанок. Темелите на германската оперативна вештина ги удрил долговечниот Хелмут вон Молтке „постари-от“ (1800-1891), кој бил началник на прускиот (потоа германскиот) Генералштаб цели трие-сет години. за втора поважна личност се сме-та Алфред вон Шлифен (1833-1913), началник на германскиот Генералштаб од 1891-1906 година, креаторот на стратегискиот план за војна против традиционалните противни-ци, Русија на исток и Франција на запад. и двајцата размислувале пред своето време.Молтке бил „антижоминист“ и сметал дека стратегијата не е наука за да може да се ут-врдат цврсти принципи од кои ќе произле-зат плановите за операции. Секоја ситуација има свои услови и состојби и бара сопстве-но решение, кое е уникатно и возможно да се пронајде само преку обука и знаење, ком-бинирано со визија и храброст. Молтке сме-тал дека токму тоа е најголемата и најважна лекција која може да се научи од воената историја: секоја војна, битка и ситуација е уни-

катна и е невозможно да се применат општи принципи во војна – нешто што жомини се обидувал да го докаже. Кај Молтке преовла-дувала пруската школа на Клаузевиц за „маг-ла на војната“. Тој придонел изучувањето на историјата и анализата на војните да станат суштински задачи на прускиот Генералштаб. Молтке очигледно бил под влијание на Кла-узевиц. Тој ја гледал војната како крајно не-предвидлив феномен во кој не може да постојат цврсти правила на игра. Меѓутоа, една значајна разлика во поглед на улога-та на политиката изненадува кај Молтке: тој сметал дека откако војната ќе започне, поли-тиката не треба да се меше во воените ра-боти. за разлика од ова, Клаузевиц нагласил, и поради тоа е често цитиран, дека, сепак, војната е само продолжување на политика-та со други средства и не може да се исклучи улогата на политичарите во текот на војната.најкарактеристично за германската опе-ративна вештина е принципот на ини ци јатива и материјализирање на успехот. ова дирек-тно потекнува од идеите на Молтке, дека слепо следење на плановите и перцепција за доктрината како догма е катастрофа за успехот бидејќи ја убива иницијативата на командантите. Молтке сметал дека докол-ку ситуацијата се промени, единствен на-чин командантите да се приспособат е до-колку нивниот ментален склоп е фокусиран на преземање иницијатива. затоа Молтке ја охрабрувал иницијативата на командантите, и тоа полека било вградувано во организаци-ската култура на пруската војска. Тој одел до-таму што неколкупати комплетно го менувал планот за да им излезе во пресрет на своите команданти кои на теренот доаѓале до други заклучоци. Може да се дебатира околу ова, но тој сметал дека на сметка на тактичка по-

НАСЛОВНА ФОТОГРАФИЈА: ФРАНкО-пРуСкАТА ВОЈНА

1. АВСТРО-пРуСкАТА ВОЈНА 1866 Г.

2. АЛФРед ШЛИФеН

3. ХеЛмуТ мОЛТке

4. БИТкАТА кАЈ кОНИГРАц 1866 Г.

45

материјализираат на свое ниво. за-тоа и се смета за татко на герман-ската оперативна вештина. негова-та стратегија се темелела на учење, отворен ум и флексибилност кон промените. Молтке извршил рефор-ми во прускиот Генералштаб, чија централна функција била да израбо-тува стратегиски планови и опера-тивни методи, понатаму дистрибуи-рани до потчинетите единици. ова личи на денешниот модел на врска-та меѓу концептуалното и детаљно планирање. Во германскиот Генерал-штаб работеле офицери кои биле се-лектирани, елита која отскокнувала со своите интелектуални и работни способности и биле „мозокот“ на гер-манската војска. Бидејќи новите оружја кон крајот на 19 век предизвикале ефект на „праз-но боиште“, Молтке бил принуден да развие нов концепт за уништување на противничката војска. поубистве-ните оружја наметнале војските да заземаат далеку поголем простор од порано. Единствено решение за да се избегне масакар при офанзивен на-пад било да му се направи опфат на противникот. исто како и наполен, и Молтке се залагал за пронаоѓање на една единствена и најважна битка во која со еден голем удар ќе се уништи противникот. Друг фактор кој придо-нел Молтке да ја развие стратегијата на опфат и брза победа биле нау-чените лекции од Американската граѓанска војна која тој будно ја сле-дел. Војната помеѓу Северот и југот била во „status quo“ позиција речиси 4 години. поради геостратегиската положба на Германците, Молтке сме-тал дека никако не смее да се дозво-ли слично одолговлекување на каков било конфликт. Тоа што им требало на Германци-те е брза победа, а можело един-ствено да се направи со приме-на на наполеоновата стратегија на концентрација на силите во една точ-ка и изнудување на една одлучувач-ка битка. Бидејќи новите техноло-гии ја смениле тактиката на војските од времето на наполеон, единстве-но решение бил стратегиски опфат на противникот. ова јасно укажува не само на способноста на Молтке да извлече заклучоци од Американ-ската граѓанска војна, туку научени-те лекции да ги селектира така што ќе одговараат на сопственото (гер-манско) оперативно опкружување. приспособувањето кон туѓа доктри-на на свој терен и денес е предизвик за војниците, бидејќи секоја држава има свое уникатно опкружување и закани.Алфред вон Шлифен продолжил да го развива моделот на Молтке. Двајцата се залагале за офанзивно војување со единствена цел на бо-иштето – комплетно да се уништи противничката војска. проучувајќи ја историјата, тој бил особено им-пресиониран од победата на Хани-бал кај Кане (216 пр.н.е.) во Втора-та пунска војна. Врз основа на ова, тој го застапувал концептот за оп-

ваат доктрината и да даваат совети само кога тоа ќе се побара. За разли-ка од послушноста на Шлифен, Молт-ке јавно се конфронтирал со политич-кото водство и учествувал не само во дизајнот на воената, туку и на нацио-налната стратегија на Германија.Оперативната вештина на Германци-те во времето на Молтке и Шлифен се должи на способноста да се комби-нираат мобилизацијата, движењето и концентрацијата на силите во една точка. Тоа значи дека развојот на технологијата (железницата за транспорт на трупи и телеграфот за пренос на информации) директно влијаел врз германската воена мис-ла. Способноста да се препознае ко-рисноста на новата технологија било клучно за кршење на старите пара-дигми. Оној кој најбрзо може да се приспособи, ќе има најдобра пред-ност во новото опкружување. Пе-риодот после Молтке, во германска-та оперативна вештина бил во зна-кот на планирање големи резерви и силна артилерија, а донесувањето брзи одлуки и иницијативното размислување и понатаму продол-жиле да се негуваат.Молтке, пред да се пензионира, пред-упредил дека во идните војни ќе биде многу тешко да се одржи класични-от офанзивен дух поради појавата на новите оружја, предвидувајќи дека идните војни ќе траат подолго. Тој не понудил решение за овој про-блем, најверојатно бидејќи во тоа време технологијата не овозможува-ла драстично поголема мобилност за вршење опфат. Планот на Шлифен во 1914 година не успеал токму пора-ди ова, заглавувајќи ја германската војска во пат-позиција на Западниот фронт. Опфатот пропаднал бидејќи германските сили кулминирале пред да успеат да ја зафатат француска-та војска. Но, сепак, Молтке бил ви-зионер и препознал дека технолош-ките промени го менуваат начинот на војување. Неговата стратегија ко-нечно успеала во Втората светска војна, кога мобилноста што ја нуде-ла новата технологија овозможи-ла индиректен пристап, брз продор, заобиколување и опфаќање на про-тивничките сили.

Ѓорѓи Вељовски

фат како најефикасен начин да се војува. планот на Шлифен за побе-да врз Франција во 1914 година се базирал токму на ова. неуспехот да се изврши опфат на Французи-те резултирал со „status quo“ на за-падниот фронт. иако на западни-от фронт опфатот не успеал, на ис-точниот фронт во првата светска војна Германците имале бројни по-беди благодарение на концептот за опфат. Дури и во Втората свет-ска војна, како составен дел од ме-тодот на „блицкриг“, опфатот бил најефикасен начин да се експлоати-ра брзиот продор. Шлифен се разликувал од Молтке во повеќе работи. прво, не сакал ап-страктни планови и сакал поголема контрола врз боиштето. за разли-ка од Молтке, кој давал директиви, Шлифен командувал. Тој сакал пре-цизни планови и верувал дека до-колку се реализираат како што е за-мислено, ќе има успех. значи не бил следбеник на Клаузевиц, туку бил поблиску до размислувањата на жо-мини, сметајќи дека војната може да се пресмета и да се предвиди. за-тоа многу критичари го обвинуваат за мизеријата во рововите на прва-та светска војна. Втора, и уште по-важна разлика од Молтке, е него-вото дистанцирање од политиката. Сметал дека работата на војниците е да прават планови, да ја подобру-

46

СИСТЕМОТ „360 СТЕПЕНИ ФИдБЕК“ И МОЖНОСТИТЕ ЗА НЕГОВА ИМПлЕМЕНТАЦИЈА ВО АРМИЈАТА НА РЕПуБлИКА МАКЕдОНИЈА (2)

и најлесниот метод. Пре-пораките одат во насо-ка на тоа дека пристапот лице в лице или групната дискусија се далеку поа-декватни, иако и во овој случај мора да се земе предвид дека лицата кои ќе го водат овој процес мора да поседуваат спец-ифични вештини и спо-собности. Овие лица тре-ба добро да го разбира-ат системот „360 степе-ни фидбек“, одблиску да се запознаени со инстру-ментите и извештајот, да бидат свесни за опсе-гот на реакции коишто ги

имаат индивидуите на фидбекот, да по-седуваат интерперсонални вештини во спроведувањето на фидбек-сесијата и да бидат кредибилни и достојни за довер-ба. Во контекст на односот со лицата на кои им се дава фидбек, експертите треба да обезбедат поддршка, осигурување и водење, односно треба да им помогнат на учесниците да обратат внимание на своите позитивни страни. Тајмингот на фидбекот, исто така, е осо-бено важен. Имено, тој треба да биде временски близок со креирањето на извештајот, но треба да се избегнат пе-риодите пред викенд, пред празници, пред одмори, а воедно се препорачува и избегнување на периодот пред крај на работното време.

ктивностите кои се недвосмисле-на помош во развојот на една ка-риера се од исклучително значење за секоја институција, а особено

за една армија чија уставна обврска е да биде гарант на безбедноста на сите граѓани. затоа системот кој е предмет на анализа, а кој може да доведе до суштински промени во работењето, да ја зголеми мотивираноста, а со тоа и да влијае на професионалноста, степенот на искористување на капацитетот и сл., е од особена важност.осврнувајќи се на начинот на им пле мен-тација, пред нас се појавува фазата на фидбек (давање на мислење). имено, фидбекот е неизбежен дел од секој ра-ководен процес, па со тоа и од системот „360 степени“. почетна точка во оваа фаза е ефективно да се пренесат ре-зултатите на лицето коешто го добива фидбекот. Резултатите може да бидат дадени на неколку различни начини од кои во продолжение се издвоени дел од највообичаените методи. 1. фидбек лице в лице со обучено стручно лице, најчесто надворешен кон-султант или внатрешен менаџер, специ-фично обучен за „360 степени фидбек“. Резултатите се дискутираат во детали и стручното лице му помага на оценува-ното лице да ги идентификува области-те на кои треба да се обрне повеќе вни-мание и да се направи разумен план. 2. Писмен извештај кој се испраќа ди-ректно до оценуваниот. Во него се ре-зимира фидбекот и се посочува на об-

ластите на коишто треба да им се даде приоритет.3. Групна фидбек сесија под рако-водство на внатрешен специјалист за менаџмент со човечки ресурси или над-ворешен консултант. Специјалистот ја поттикнува групата да го сподели фид-бекот и да разговара за него. имајќи предвид дека фидбекот вклу-чува чувствителни информации за тоа како колегите, раководителите и други-те засегнати лица гледаат на изведбата на вработениот и аналогно на тоа дека истиот може да доведе до ненадејност, вознемиреност и бес, најдобро е тој да биде соопштен со одредена доза на чувствителност. Токму заради тоа не се препорачува испраќање на писмен извештај, иако тоа е можеби најевтиниот

ИМПлЕМЕНТАЦИЈА, ПРЕдНОСТИ И СлАБОСТИ НА „360 СТЕПЕНИ“

47

Во контекст на поддршката после да-дениот фидбек мора да се посочи дека степенот на демотивација кај вработе-ните е висок, доколку откријат области во кои се бара подобрување, а воед-но немаат адекватна помош за тоа. Ме-ханизмот за давање поддршка треба да е јасен, со тоа што на учесниците ќе им бидат дадени на знаење сите ресур-си кои им се на располагање и кај кого може да се обратат за дополнителен со-вет. Тука е вклучена и формалната обу-ка како начин на унапредување. Крајот на процесот на давање фид-бек вклучува изготвување на резиме, извештај со оцени, односно евалуација на добиените податоци во дотогашни-те фази. овој извештај треба да биде на располагање на одделот, со забе-лешка дека дискрецијата на индиви-дуата е загарантирана со тоа што во него не се вклучени имиња и податоци за идентификација. Всушност, резиме-извештајот е збир на анонимни индиви-дуални извештаи со кои се дава цело-купна оцена за учесниците и се откри-ваат јаките страни и групните слабости.имајќи предвид дека системот „360 степени фидбек“ е опфатен од ком-пании и институции во глобални рам-ки, може со сигурност да се констати-ра дека тој влијае позитивно на нивни-от развој и дека со себе повлекува одре-дени придобивки и за менаџментот на организацијата-институцијата, но и за останатите вработени во неа. Мно-гу институции кои го користат овој си-стем веруваат дека тој обезбедува по-реална процена на учинокот на индиви-дуата, во согласност со дадените зада-чи. Сепак, влијанието кое го имаат инди-видуите врз колегите во голема мера е различно од она кое го има претпоста-вениот менаџер. перцепцијата на ин-дивидуата за својот сопствен учинок, може, исто така, многу да се разликува од онаа која ја имаат останатите коле-ги. затоа, може да се констатира дека собирањето на податоци од повеќе лица (односно од сите овие стеикхолде-ри) овозможува креирање на еден по-урамнотежен и порепрезентативен по-глед за тоа каква е севкупната изведба на едно лице во организацијата. најпрво, фокусирајќи се на позитивните аспекти од имплементацијата на систе-мот во соодветната организација, мора да се спомене „извештајот за состојбата на индустријата“ од крајот на минати-от век (1999 година), дело на Американ-ската организација за тренинзи и развој во кој биле разгледувани практиките за едукација и тренирање во околу 750 компании. Според извештајот, 75% од нив развивале индивидуални планови за развој, додека системот „360 степени фидбек“ го користеле 33% од опфатени-те компании. Вредностите за 1998 годи-на добиваат на значење ако се каже дека истите, споредени со претходната 1997 година биле далеку помали – 50% раз-вивале индивидуални планови, додека само 10% го користеле сеопфатниот „360

на системот „360 степени фидбек“ вели: „Постојат многубројни инструменти за мерење на изведбата кои се достапни за организациите, но поголем дел од нив имаат една мана – тие поставува­ат прашање на индивидуата да се опи­ше себеси што, секако, доведува до ед­нострана и парцијална перцепција за севкупното работење на таа индиви­дуа. Во тој случај секоја личност си по­ставува еден филтер за тоа што е до­бро и безбедно да се каже, односно при пополнување на прашалникот, се изби­раат алтернативите кои имплицираат на добро и прифатливо однесување/ работење. Со „360 степени фидбек“ се опфаќаат сите хоризонти“. Во едно официјално необјавено истражување од 1997 година, спроведено од страна на „Performance Management Group“, посочено е дека организациите верува­ат во следните предности и придобив­ки кои произлегуваат од системот „360 степени фидбек“:– индивидуите стекнуваат широка перс­

пектива за тоа како тие се перципира­ни од останатите;

– зголемена свесност кај менаџерите дека и тие имаат потреба од обука и развој;

– обезбедување јасна слика до менаџ­мен тот за вистинската вредност на индивидуата;

– идентификација на клучните подрачја за развој на индивидуата, на одделот и на институцијата во целина;

– идентификација на јаките стра­ни кои можат да бидат од полза за институцијата;

– поддржува клима на континуиран развој;

– почнува да ја подобрува климата и мо­ралот кај вработените;

– перцепција на фидбекот како валиден и објективен, што води кон прифаќање на резултатите и преземање соодвет­ни акции.

Секој систем, освен предностите што ги нуди, има свои одредени недостато­ци, кои се утврдени во текот на годи­ните на имплементација на системот во практика. Всушност, оние кои има­ле негативно искуство со користењето на „360 степени фидбек“, за секоја по­зитивна страна, можат да најдат и не­достаток. Земено од аспект на потре­бата за унапредување, позитивно е што можат да се утврдат недостатоци­те и, секако, во таа насока да се рабо­ти на преземање на соодветна корек­тивна акција. Во продолжение е прет­ставен дел од детектираните слабости. Како основни слабости се наведуваат: преголеми очекувања од процесот, про­блеми во процесот на дизајн, неуспех при поврзувањето на процесот, недо­статок на информации, фокусирање на негативностите и на слабостите, неис­куство и неефективност на оценувачи­те, обем на административно работење и екстензивно компјутерско внесување на податоци и сл.

м-р Симеон Трајковски

степени фидбек“ систем. Според друго истражување, направено во 2009 годи-на, кое вклучило над 50 мултинационал-ни компании, 52% од нив го користат си-стемот на ниво на организација, што прет-ставува уште еден голем чекор напред во користењето на „360 степени фидбек“.Сето презентирано досега укажува на фактот дека системот изобилува со го-леми предности кои компаниите систе-матски и континуирано сè повеќе ги за-бележуваат. Добро воспоставениот и добро менаџиран систем на „360 степе-ни фидбек“ има неколку основни пред-ности и тоа:1. Подобрен фидбек од повеќе изво-ри – овозможува добро заокружен про-цес на давање фидбек од колегите, од подредените и од супервизорите, што е неоспорно подобрување од системот на индивидуален фидбек.2. Развој на тимот – помага членови-те на тимот повеќе да се потпрат еден на друг во процесот на извршување на секојдневните задачи. 3. Развој на личната и на институцио-налната изведба – овој систем е еден од најдобрите начини за разбирање на индивидуалните и на институционални-те потреби за развој.

4. Одговорност за кариерниот развој – поради поголем број причини, инсти-туциите повеќе не се чувствуваат само тие одговорни за развојот на кариерата на своите вработени. 5. Намален ризик за дискриминација – кога фидбекот доаѓа од повеќе ин-дивидуи на различни функции во институцијата, ризикот во контекст на расата, возраста, националноста, полот, религијата и сл. се намалува. импресиите од имплементацијата и ко-ристењето на „360 степени фидбек“ мо-жат да се видат од голем број организа-ции. Всушност, компанијата „Panoramic Feedback“ која дава помош во проце-сот на имплементација и дизајнирање

Во напредната втора фаза, со тестирање се врши проверка на информациите на ва-шиот информатор против познати факти. Без оглед на причините за грешка, ако шпи-онот не произведува веродостојни инфор-мации, тоа дава знаци на закана и се оди на прекинување на контактите веднаш, или тоа лице отпаѓа како извор. исклучувањето или прекинот на контакти-те со шпионите најчесто се прави од некол-ку причини: шпионот не покажува добри ре-зултати или се плаши, па заради тоа се пре-кинуваат контактите за тие да почувствува-ат дека добиваат подобра заштита итн. Ме-тодите и мотивите обично ги произведува самата агенција за разузнавање, која преку нејзини алатки генерира страв кај шпионот, убедувајќи го дека неговата мајка или други блиски роднини имаат потреба од подобра заштита. прекинувањето на контактите секогаш се прави од страна на агенцијата. но, честопа-ти како причина за прекинување на соработ-ката е и недостаток во буџетот или кратење на буџетот на самата агенција. обично, на ли-цето (шпионот) му е дозволено да емигрира во друга земја и му се дава нов идентитет, работа, а понекогаш и пензија. Во некои по-одамнешни времиња, тие лица во некои слу-чаи биле и убивани. но, најважното е да се прекинат сите контакти оперативците и нивните шпиони треба да воспостават посебни кодови за нивна комуникација. Тоа може да вклучува, на при-мер, тип на облека којашто ја носи, или серија на рачни сигнали., при комуникација, исто така, се користат кодирани зборови и пре-кари. Кодирањето, генерално, се однесу-ва на разузнавачки документи и има класи-фицирано значење, додека прекарот обич-но се состои од два збора и е некласифици-

остојат две фази за регрутирање агенти. првата фаза се состои од оце нување и вистинско регрутирање, додека втората фаза се состои од

тестирање, обука, ракување, и прекинување на соработката. оперативецот обично бара лути или очајни луѓе, кои се на менаџерски позиции, кои се амбициозни но незадоволни од нивната позиција. исто така, се врбуваат службеници, секретари, или „невидливи“ луѓе во самите организации. честопати, овој тип на луѓе имаат лични проблеми кои можат да се пресметаат како гнев и очај. Во многу слу-чаи, од оперативецот, од службеникот или од секретарот се бара да постават електрон-ски уреди за надзор. притоа, оперативците ги имаат предвид и го утврдуваат нивниот мотив и ментално здравје. потоа, како довол-но покритие за нив е една приказна која ќе ги погоди таму каде што покажуваат слабост. Регрутирањето доаѓа во форма на средба со намера што подобро да се запознае целта. Се создаваат тесни, лични односи, и со тоа се гради меѓусебна доверба. обично почетоци-те се со завршување на мали, лични услуги, до зголемување на наградите и сè до конеч-ниот чекор, барајќи јасно да го предаде него-виот работодавец, владата, соработникот, љубовникот, итн. Уцената како алатка се ко-ристи како последна опција, ако психолошки-от процес пропадне. обуката вклучува настава на шпионот или агентот како да ја користи специјализираната опрема и кодовите. Еден дел од поважната обука се состои од тоа да се знае тактиката за затајување. обуката, исто така, треба да вклучи и обука на лицето, како тоа да ги по-троши добиените финансиски средства. Шпи-оните можат да бидат промовирани на цели-от пат до чин адмирал, генерал или некоја ви-сока позиција во цивилен живот.

48

Компоненти и методи на прибирање информации (4)рано. Професионалните оперативци и шпио-ни при нивната комуникација не ги користат следните реченици: „Не нè следи никој, така што можеме да зборуваме слободно“; „Имам материјал за вас, да поминете за да ви го предадам“; „Мислам дека ме следат“; „Имате опашка“ итн.Шпионите копираат, фотографираат или ме-морираат информации, кои потоа ги доста-вуваат до нивниот контакт. Повеќето разу-знавачки служби ги користат таканаречените „курири“ за да се справат со такви размени и контакти. Понекогаш куририте се вклучени во почетното регрутирање и обука на шпи-онот, додека во натамошната соработка са-мите оперативци се поврзуваат со случајот. За таа цел понекогаш се користи професио-нален гласник или поштенски услуги. Притоа, како традиционална размена се смета обич-но фрлање на материјалот во контејнер или јавно ѓубре, каде што подоцна се зема од оперативецот или, пак, обратно.Телефонските разговори секогаш се избег-нуваат, исто така и компјутеризирани фор-ми на комуницирање преку интернет. Некол-ку исклучоци, сепак, постојат, како популарна форма на размена со интернет не се одви-ва со енкрипција, туку со работи во јавните огласни табли или Usenet-групи за дискусија. Со други зборови, не се дозволени директни конекции како компјутер со компјутер. Безбедни куќи постојат во речиси секој град. Најчесто, тие се хотелски или мотелски соби, но и изнајмени куќи или станови. Безбедни-те куќи се земаат под закуп, бидејќи тие че-сто и лесно се менуваат, и со тоа се спречува поставувањето на уреди за надзор. Како оп-што правило, кога шпионите се земаат во „за-солниште“, тие секогаш треба да се со врза-ни очи.

Изработил: Фатон Круези

ФАЗ

И Н

А

РЕГР

уТАЦ

ИЈА

49

дно мартовско утро 1997 година, управувајќи го автомобилот, Меир Амит изгледал восхитувачки млад, би рекле околу 60-тина години наместо

неговите вистински 75 години. Физикусот со помош на кој во младите години стрес-тестот го поминувал со брзина на олимпиец помал-ку опаднал, а под појасот срамежливо се за-бележувал стомакот, но сепак неговиот по-глед сè уште бил продорен и невозможно да се предвиди. Тој речиси и не се сеќавал колку пати го поминал патот по којшто во момен-тот возел. но, секоја негова посета го пот-сетувала на старата вистина: „Да преживе-еш како Евреин значи да се браниш по секоја цена, па дури и ако тоа значи смрт“. истиот потсетник се гледал и на лицата на војниците што чекале покрај патот кои што-туку ја имале завршено основната воена об-ука во Глилот. Видлива била сотојбата на на-дуеност и арогантност кај нив, всадена пре-ку помислата дека служат на најдобрата и најчесна армија во целиот свет. Ретко кој од тие војници обраќал внимание на Меир Амит. за нив тој бил уште еден од старците-ветерани кои доаѓале да им оддадат почит на загинатите колеги и соборци. израел е земја на меморијални споменици – преку 1500, по-дигнати во чест на загинатите падобранци, тенкисти, пилоти, пешадинци итн. Спомени-ците го одржувале сеќавањето на загинати-те од вкупно 5 конвенционални војни и 50-го-дишната антигерилска војна и прекугранич-ни инциденти. Сепак, во рамките на нацијата која со длабока почит ги уважува загинати-те борци, не постои позначаен меморијален споменик од оној што го иницирал Меир Амит. Споменикот се протега во рамки-те на тренинг-центарот за младите војници во чиј состав има неколку помали бетонски

ЗАПИСИТЕ НА ГлИлОТ (4)опасност но, сепак, тоа било неизоставен дел од таа работа. На мазните кварцни ѕидови биле изгравирани само имињата и датумите на загинувањето. Меморијалот во форма на човечки мозок е само дел од комплексот. Во една од згради-те се наоѓа собата со досиеја, каде се зачу-вани деталните биографии, а само детали-те за последните мисии не се забележани. За секој од нив, има определено посебен ден за комеморација. Во близина се наоѓа ам-фитетар каде што роднините и пријателите се собираат на Денот на разузнавањето, а веднаш потоа е и Меморијалниот музеј во кој може да се најде богатство од изложе-на опрема. Меир Амит, со пиетет зборувал за луѓето кои ја користеле опремата, особе-но за Јаа Бокаи и неговите херојски подви-зи во Јордан, а го споменувал и кристални-от радиоуред со помош на кој Макс Бинет и Моше Марзук ја воделе мрежата агенти во Египет. За Меир Амит, сите тие биле него-вите мали „гидеонити“. Гидеон бил староза-ветен еврејски херој кој, користејќи инфор-мации, успеал да го совлада супериорниот непријател. На крајот, Меир Амит укажал дека во каби-нетот на сирискиот претседател, Хафез ел Асад во Дамаск, имало закачено слика со мо-тив од победата на Саладин над крстоносци-те во 1187 година, што понатаму довело и до заземање на Ерусалим од муслиманите. За Меир Амит, значењето на таа слика за Ха-фез ел Асад можело да се протолкува исклу-чиво дека тие сакаат Израел да биде униш-тен. Според него, околу нив имало многу так-ви аспиранти, кои дури и се претставувале како лажни пријатели, а на нив требало да се обрати посебно внимание.

Б. Ј.

објекти, како и кварцни ѕидови, распоредени во облик на човечки мозок. Меир Амит ја из-брал таа форма, бидејќи, како што велел тој, „разузнавањето, пред сè, е умствена рабо-та и не е потребно претставување на некоја бронзена фигура во некаква херојска поза“. Меморијалниот комплекс, во тој момент ги чувал спомените за 557 загинати припадни-ци на израелската разузнавачка заедница, од кои 71 служеле во МоСАД. Тие умреле, ре-чиси во секој дел од светот: во ирачките пу-стини, на планините во иран, во џунглите во Централна и во јужна Америка, во Африка и на улиците во Европа. Секој од нив се оби-дел да живее според мотото на МоСАД, „по пат на измама, ќе војуваме“. Меир Амит, лич-но познавал неколку од загинатите, а некои од нив всушност тој ги испратил во сигурна смрт, извршувајќи мисии за кои и тој самиот велел дека се на самиот раб на прифатлива

МАлИТЕ „ГИдЕОНИТИ“

а војниците обично се мисли како за воини во вистинската смисла на збо-рот: во униформа, максимално ди-циплинирани, обучени и подготвени

за акција кога е потребно. Нивната алат-ка во професијата е оружјето, а амбиентот – секојдневни предизвици и опасности. Но, во секојдневиот живот тие се многу повеќе од тоа: луѓе со мечти, со скриени страсти и таленти.Сепак, малкумина од нив се како капетанот Роберт Коцев од Полкот за специјални опе-рации на АРМ. Примерен старешина, под-готвен 24 часа во денот да ги извршува обврските, како и секој старешина во пСО. Тоа што го разликува од другите е тоа што слободното време го посветува на уникат-ното резбарство. Веројатно во него има малку крв од македонските славни копани-чари и резбари, градители на цркви и мана-стири на Балканот, па и пошироко.Со него, и со неговото дело, за првпат се за-познавме на 1 март годинава, кога Полкот за специјални операции го одбележуваше својот 19-годишен јубилеј. Тогаш капетанот Коцев за учесниците на свеченоста по по-вод Денот на пСО приреди несекојдневна и атрактивна изложба од уникатни, рачно изработени предмети. Имаше и што да се види: од декоративни матарки, свеќници, часовници, ламби и лустери изработени од гранки, уникатно рачно изработени, нигде досега видени столови, маси и што уште не. „Ова е само мал дел од моето творештво. Дојдете во мојот дом во Радишани, ни рече тогаш, па ќе видите што има таму “. Така и направивме. И, имавме што да видиме...

Од кога почнавте да се занимавате со ова интересно хоби?

50

СРЕдБА СО КАПЕТАНОТ РОБЕРТ КОЦЕВ, СТАРЕШИНА ЗА ПРИМЕР И уНИКАТЕН РЕЗБАР СО ГОлЕМО СРЦЕ

ЉуБОВТА НА КАПЕТАНОТ КОЦЕВ

– поминаа повеќе од 7 години од кога ми се појави идејата да направам некој мој пре-познатлив и автентичен проект со кој ќе ја разбијам монотонијата на изработката на уметничките ракотворби кои се веќе видени во јавноста.

Што беше повод да се занимавате токму со уникатно резбарство? – Мислам дека мојата уметност не би ја на-рекол резбарство, а и не би знаел да кажам каде припаѓам, затоа што мојата техника на изработка се разликува од сите што ги имам досега видено во медиумите. откако па-метам за себе сум имал љубов кон дрвото.

Имено, идеја за мојата работа добив од една фотографија на која беше една атрактивна гарнитура за седење, необично изработена од парчиња дрва во природна форма. Иако повеќе години сум барал инспирација да из-работам некои предмети од дрво, еве тоа беше моментот кога таа енергија што тлее-ше во мене се разгоре.

Од каде црпите идеи за изработка на овие предмети?– Идеите ми доаѓаат од мојата фантазија. Проектите ги замислувам и оставам тие да живеат во мене и да чекаат момент на реализација. Тој момент може да биде и по неколку месеци, па и години, сè додека не почувствувам дека сум подготвен да го за-почнам замислениот проект. Пресудни се инспирацијата и материјалот за да го напра-вам тој прв чекор и да одговорам на преди-звикот кој веќе е созреан во мене. Не секо-гаш реализацијата ми се одвива како што сум замислил. Ми се случувало на полови-

озно, а просторот во мојот дом стана пре-тесен да ги собере моите ракотворби. То-гаш сфатив дека решение за мојата креа-тивност е да си направам галерија каде ќе ги изложувам моите уникати. Таа идеја ја за-почнав пред околу 2 години и еве веќе сум при крај, така што за околу 2 месеци мис-лам дека ќе успеам галеријата да ја промо-вирам во јавност.

Предметите што ги изработувате се за ваша душа или и за продажба? – предметите засега се дел од ентерио-рот и екстериерот во мојот дом и како што спомнав, и дел од мојата галерија која се протега на 100 квадрати на мансардата од мојот дом. Мојата колекција на ракотвор-би засега брои неколку стотици предме-ти, но мојата вистинска креативност доп-рва следува. Тоа значи дека со промоцијата на галеријата очекувам дека ќе има заинте-ресирани за моите уникати, што воедно и ќе ми помогне и финансиски за да продол-жам со мојата креативност. искрено, некол-кугодишната инвестиција во овие мои про-екти црпеше големи финансиски средства од мојот скромен семеен буџет и мислам дека е крајно време да имам и финансиска сатисфакција од оваа моја дарба.

дали во моментот изработувате нешто? – Во последно време работам паралел-но на два проекти кои се вистински врв на мојата креативност. Едниот проект е бањата во мојата галерија која ја уре-дувам во мој стил и давам една дру-га димензија. Со ова сакам на јавноста да покажам дека освен оние стандар-

дни елементи за уредување, користејќи ја фантазијата може да се направи нео-бична бања, со душа, со енергија и со то-плина. Вториот проект е спална соба која исто така е дел од галеријата. за ова ис-клучително тешка креација можам да ка-жам дека јавноста во нашата република, а верувам и пошироко, нема видено нешто слично на оваа уникатна изработка со која навистина се гордеам.

Постои ли можност да се презентирате надвор од Македонија? – најголема сатисфакција ми е да се пре-зентирам во мојата татковина. Љубовта

51

на проект да ми излезе некој проблем, и тогаш прекинувам и оставам да добијам инспирација за да го решам проблемот.

Од каков материјал ги изработува­те предметите и од каде го набавувате материјалот? – Во изработката на моите уникатни пред-мети користам секакво дрво кое ќе го најдам во природата и кое ќе се вклопи во мојата фантазија. Но, сепак, најчесто ко-ристам орев, костен, јасен и габер. Главно материјалот го купувам или секогаш кога имам шанса собирам некорисни парчиња во природата на кои им давам дел од мојата душа, а и употребливост.

Што најпрво направивте и дали го чува­те тој предмет? – Најпрво направив еден стол за седење. Тоа беше вистински предизвик за мене. Знаев што сакам да направам, но бидејќи немав искуство не знаев како да ја реа-лизирам таа моја идеја. Потрошив многу енергија и време (околу еден месец) за да ги откријам тајните на дрвото и да напра-вам предмет на кој му се восхитував и јас и моите најблиски. После 5-6 месеци од то-гаш собрав храброст да продолжам и да ја комплетирам гарнитурата за седење која заедно со споменатиот стол веќе 7 години стои изложена во мојот двор на надвореш-ни влијанија, а сепак во одлична состојба. Со изработката на гарнитурата сфатив дека можам да изработувам секакви про-екти што ќе ги замислам, а посебен преди-звик ми станаа оние кои се исклучително сложени за изработка.

Дали имате поддршка од вашата фа­милија за тоа што го работите? – Голема поддршка имам од мојата сопруга Љупка, која е и најголем критичар на моите финални производи. Воедно, таа си развива своја техника на изработка на разни аплика-ции кои ги користиме за дел од моите ракот-ворби како што се шишињата, свеќниците и др. Апликациите главно се наши македонски мотиви, базирани на нашата традиција.

Дали размислувате да направите га ле­рија? – После толку години продуктивна работа сфатив дека оваа мое хоби станува сери-

кон мојата татковина ми дава енергија да издржам во оваа исклучително тешка пси-хичка и физичка работа, а воедно љубовта кон татковината ми е инспирација и за мо-ите проекти. Оттаму произлегува и мојата верност кон нашата традиција и желбата да направам спој помеѓу модерното и тра-диционалното. Искрено се надевам дека во блиска иднина ќе успеам да се промо-вирам и надвор од Македонија затоа што мислам дека луѓето треба да видат дека ние, иако сме мала земја, имаме многу та-ленти и знаеме во некои сфери да биде-ме и на самиот врв. Лично сметам дека ќе успеам да ги фасцинирам луѓето и мно-гу пошироко, и на Балканот и во Европа, а можеби и пошироко. Се разбира, тоа е голем залак за мене и сигурно за да успе-ам во тоа ќе ми треба поддршка и помош од нашите институции. Сега засега имам Facebook-страница „Уникатни рачно изра-ботени предмети“ каде ги промовирам ек-спонатите и можам да се пофалам дека половина од моите фанови се надвор од Македонија.

Кои се вашите планови за во иднина? –Доколку галеријата ми стана реалност планирам да го проширам асортиманот на производи кои засега ми се само пре-дизвик. Исто така посакувам да можам да уредам една етно-куќа за која сметам дека ќе биде не само македонска атракција туку би достигнала и меѓународна афирмација. Можеби ова изгледа малку преамбициоз-но, но јас имам капацитет сето ова да го ре-ализирам и искрено се надевам дека еден ден и ќе успеам во тоа.

Кристина Илиевска

52

рниот континент, со векови на-назад турбулентен и зовриен од војни и немири, почнува да го за-зема своето место и во воената кинематографија но, за жал, мно-

гу поретко отколку што заслужува. Се-пак, филмовите за Африка, снимени по-следната деценија, успеаја да го освојат светот и да дотуркаат до најголемите светски фестивали. Еден од тие филмо-ви е и „Вештерка на војната“, кој влезе во конкуренција за Оскар за најдобар филм годинава од неанглиско говор-но подрачје. Доколку не успеавте да го погледнете на минатогодишниот фе-стивал „Синедејс“, каде беше дел од официјалната селекција, тогаш ви препо-рачуваме да го сторите тоа сега. Потврда за неговиот квалитет се многубројните

позитивни реакции од светската публи-ка, но и од филмските критичари, што беше доволна провокација и за нас да ви го претставиме накратко овој филм по-светен на еден куриозитет, специфичен само за овој континент – војските соста-вени од деца.

Бунтовничката на „Големиот тиГар“Африка, денешно време. Приказната во филмот е раскажана низ призмата на 14-годишната Комона и нејзините све-доштва упатени низ шепот кон нероде-ното дете кое го носи во стомакот. Не-очекувано, нејзините зборови кон него не се полни со нежности и љубов како на секоја идна мајка, туку преку нив таа сака да му раскаже која, всушност, е таа и да му ја открие нејзината историја. „Не знам дали Бог ќе ми даде сили да те сакам“, му вели Комона, истовремено најавувајќи ги нејзините планови да го удави но-вороденчето во водата, кое е плод на

Бруталната Африка низ очите на едно дете

„ВЕШТЕРКА НА ВОЈНАТА“

силување, веднаш по неговото доаѓање на свет.Две години порано, Комона живеела ед-ноставен и среќен живот со нејзиното семејство во мала селска заедница покрај реката. Но, идиличното поплад-не во селото е прекинато со доаѓањето на бунтовничките чамци на речниот брег за да регрутираат нови војници. Како и останатите деца, Комона е киднапира-на, но ќе стане дете-војник само докол-ку го помине тестот што ќе го зададат. Во спротивно, ќе биде убиена. А тестот, нејзиното огнено крштевање, е да ги убие своите родители. Куршум во нивни-те глави или бавна и мачна смрт е избо-рот кој е оставен. „Тие секако ќе умрат, ти треба да одбереш како“, велат на девојката ставајќи ја пред свршен чин. Не само што е принудена да го убие соп-ственото семејство, туку мора и да се за-колне на верност на убијците. Од тој мо-мент започнува нов живот за Комона, како бунтовник, нејзиниот личен пекол од кој нема излез. „Ова се твоите нови и единствени мајка и татко“, било кажа-но додека во рацете е втурнат позна-тиот „калашников“. Обучувана во афри-канската џунгла да користи оружје и да се бори, присилена е на уште една уло-га, да биде сексуална играчка на вода-чот на бунтовниците, командантот на-речен „Големиот тигар“. Нарацијата на

девојката упатена кон нејзиното дете нè води низ филмот од почеток до крај, расветлувајќи ја трагичната судбина на хероината.

Засекогаш Загубено детствоНатприродни сили, вештерство, талис-мани, верувања, маѓии... Секој акт на ликовите е рефлексија на ирационал-ното африканско општество, уште тол-ку потхрането од халуциногеното „ма-гично млеко“, течност од дрво која се

консумира секојдневно. Ова е среќна околност за Комона, на која по игра на случајот припи-шуваат пророчки способности и е прогласена за „вештерка на војната“, што обезбедува извес-на заштита и специјален третман. Но, другите ја немаат таа среќа. „Маѓесникот“, момчето со кое девојката развива сентиментал-на и романтична релација, е бру-тално убиено затоа што се осме-лило да избега со неа. Но, во мо-ментите кои успеале да ги поми-нат заедно ги гледаме онака како што би требало да изгледаат двајцата – како две невини деца кои допрва ја откриваат љубовта.Борбата на Кимона е од една

страна со војниците на власта, од друга страна со бунтовници-те кои ја донеле во тој пекол, но најмногу со себе – да не забора-ви која е и од каде доаѓа. Потајно таа има една многу важна задача за која не знае никој – таа мора да се врати во селото и да ги погре-ба родителите, за нивните души да не талкаат како духови и да ја прогонуваат, а најмногу мора да го направи тоа за нејзиното дете да не биде проколнато. Метафо-рички, тој чин за неа е еден вид на затворање на минатото, тив-ко покајание и барање прошка за нејзините постапки. Таа се наоѓа на тежок пат да најде хуманост и љубов, како во себе така и во све-тот, за да го задржи детето. Но, дали за неа има останато зрак надеж да се врати кон она што некогаш била? Глумата на Комо-на (Рејчел Мванза) е особено впе-чатлива и убедлива, уште повеќе

ат за причината на војните, ниту против кого се борат. Иако при-казната главно е интимна, лична приказна за една личност, недо-стасуваат сцени преку кои би мо-желе да дознаеме повеќе за на-чинот на кој бунтовниците - ге-рилци се организираат и функ-ционираат, со оглед на тоа што се работи за специфично опште-ство. Во секој случај, ова е филм кој треба да се погледне, бидејќи колку и да мислите дека знаете што да очекувате од него, 90-ми-нутното патешествие, сепак, има многу материјал кој дефинитивно ќе ве изненади.

Елена Ѓорѓиевска

53

оваа рубрика ја посветуваме на ВојниКоТ – чоВЕКоТ кој е прв на удар на виорот наречен војна – чоВЕКоТ кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – чоВЕКоТ кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – чоВЕКоТ кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – чоВЕКоТ кој, на крај, сепак, е само чоВЕК.и затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.Во следните броеви на ШТиТ ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. Сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за почиТ.

поради фактот што таа не е ви-стинска актерка, туку сирак, без-домник од улиците на Киншаса, пред да биде забележана и по-канета да стане дел од филмот. Не само нејзините реплики, туку и тишината и нејзиниот илустра-тивен, длабок поглед на болка и страдање, нè анимира активно и ни дава димензија на присутност и на нас како гледачи.

Напуштање На духовите„Вештерка на војната“ ќе ве спроведе низ неверојатно скло-пен микс на лиричност и брутал-ност истовремено. Колку што има крвави сцени на масакрирање и хорор, толку има и моменти кои ќе ве стопат со нивната кревкост и милина. Низ него ќе видиме еден традиционален комплекс на војување и празноверие, во кој сосема несоодветно се вклопени елементи на модернизмот преку познатата пушка АК-47, маичката на Комона на која со големи бук-ви е испишано логото на западен моден бренд (Аберкромби), фил-мовите со Жан Клод ван Дам кои ги гледаат децата-војници, мо-дерната африканска поп музика.Во тој свет, една личност може да биде мајка и дете, убиец и војник. Но, оваа девојка ќе ја оправда нејзината титула преку нејзината бестрашност и решителност кои во голема мера произлегува-ат од нејзиното помирување и прифаќање на судбината. Иако нејзината иднина останува не-извесна, содржината на крајот добива оптимизам затоа што таа успева да го убие „Големи-от тигар“, да се врати во родно-то село и да ги закопа неколкуте пронајдени коски на истото место каде ги застрелала родителите и конечно, да го роди детето.Филмот е потсетување дека мно-гу работи во Африка се одви-ваат не само неконтролирано, туку и примитивно. Момчиња и девојчиња се буквално извле-кувани од нивните кревети, на-правени сираци и претворени во војници кои завршуваат најчесто како колатерална штета за да ис-полнат нечии цели. Тие не зна-

Режија и сценарио: Kim Nguyen

Улоги: Rachel Mwanza, Alain Lino Mic Eli Bastien, Serge Kanyinda, Mizinga Mwinga, Jean Kabuya, Diane Uwamahoro, Jupiter Bokondji, Starlette Mathata, Alex Herabo Продуцент: Pierre Even, Anne-Marie Gélinas, Marie-Claude Poulin

Кинематографија: Nicolas Bolduc

Монтажа: Richard Comeau

Година: 2012

Награди: „Сребрена мечка“ за најдобра актерка и награда од жири на Берлинскиот филмски фестивал, награда за најдобра актерка и нарација на филмскиот фестивал „Трибека“

53

54

(GefechtsSImulations-sys-tem), е германски акро-

ним за борбена симулација и претста-вува најпознатиот германски симула-циски модел за поддршка на обука на баталјонско и на бригадно ниво. Со по-мош на овој софтвер се изведува-ат симулациски асистирани командно-штабни вежби. Покрај германската армија, овој симулациски софтвер е упо-требуван од страна на многу други ар-мии ширум светот. Норвешката армија го користи овој софтвер во рамките на системот за обука на бригадно ниво под името NORCAX, додека австриската армија го користи овој пакет за истите намени како и норвешката армија, само под името Fu Sim.Симулацискиот софтвер GESI овозможу-ва детаљна, објективно ориентирана реп резентација на секое поединечно бор бено средство. На ваков начин, си-му ла цијата е во согласност со линијата на видното поле и дострелот. Како и претходно споменатите софтвери, GESI, исто така, овозможува симулација на здружени борбени дејства, при што е

така, располагаат со формациски сред-ства за поставување и комуникација во организацијата на работата на команд-ното место. Системот за борбена симулација GESi не ја менува штабната организација на борбените единици кои се вклучени во обуката. Воените лидери се тие кои ги носат сите одлуки за ангажирање на си-лите во согласност со тактичките прин-ципи, без да бидат под влијание или ограничени од страна на симулацискиот софтвер. Системот за симулација и ин-форматичкиот систем за командување се меѓусебно раздвоени и не комуници-раат. Контролната група на вежбата е во можност да ја раководи симулацијата, без притоа да има првично дефинира-но сценарио. Развојот на ситуацијата за време на симулацијата се генерира според влез-ните команди на штабот кој ја рако-

можна контрола на најмногу 6.000 бор-бени единици.

НАЧИН НА РАБОТА И КАРАКТЕРИСТИКИ НА GeSi-SirAовој симулациски софтвер работи спо-ред принципот на интерактивни, класи-фицирани воени игри помеѓу две спро-тивставени страни кои се изведуваат во реално време. преку егзекуција на симулацијата се согледуваат резултати-те од употребата на различни системи на вооружување од пријателската и од непријателската страна. Симулацијата се изведува во реално време, додека, пак, графичкиот ситуациски приказ се об-новува на секои три секунди во соглас-ност со брзината на симулациските ци-клуси. Командантот и неговиот штаб ја контролираат целата симулација и изда-ваат команди онака како што тоа би го правеле во реална ситуација. Тие, исто

Симулациски софтвер GESI – SIRA

НАЈПОЗНАТ ГЕРМАНСКИ СИМулАЦИСКИ МОдЕл ЗА ПОддРШКА ВО ОБуКАТА НА БАТАлЈОНСКО И НА БРИГАдНО НИВО

проф. д-р Зоран ГацовскиБобан Крстев

55

води обуката. Учесниците во вежбата го следат развојот на настаните преку компјутерски екрани и собираат инфор-мации со чија помош подоцна ги форми-раат новите известувања и барања што ќе треба да бидат доставени до претпо-ставената команда. Овие информации им служат на играчите за донесување на сопствени одлуки за преземање на бор-бени акции. Графичката репрезентација на развојот на борбената ситуација се базира врз основата на дигиталните то-пографски карти. Покрај тоа, овој со-фтвер генерира и табеларни информа-ции коишто се однесуваат на борбени-те коефициенти, резервите на муниција, гориво и на други ресурси, човечки и материјални загуби, оштетувања на опремата и слично. Во текот на борбената симулација која се изведува со помош на софтверот GESI, способноста за откривање на цели и линијата на движење на непријателот и видното поле постојано се редефи-нира. Во случај на визуелен контакт со непријателот, на екранот се гене-рира графичка порака. На овој начин на штабот што се обучува му се сиг-нализира локацијата, како и видот на вооружување што го поседува забележа-ниот непријателски објект. Далечината на видливоста се пресметува како функција на структурата на теренот, временски-те услови и видливоста (тука најчесто се зема предвид дали е ден или ноќ). Со по-мош на симулацијата може да се модели-ра и употребата на димни завеси и разни сензори за детекција.Компоненти на GESI-SIRAОтворањето директен и индиректен оган е одредено од страна на резултатите кои се детерминирани со помош на моделите за ефектите на вооружувањето. На игра-чот му е овозможено преку едитори да ги модифицира и да ги дефинира карак-теристиките на сопствените системи на вооружување, како и моделите на терен на кои ќе изведува борбени дејства. GESI, исто така, овозможува огромни капа-цитети кои дозволуваат целосна анали-за на симулациската вежба (After Action Review - AAR).

за теренот и едитор на системите на вооружување;

– компјутерски потпомогнато учење – се креираат лекции со кои ќе се запо­знаат операторите со работата на си­мулацискиот систем;

– комуникациски систем – се состои од формациски радиоуреди за ко­муникација и внатрешен комуника­циски систем на објектот каде се од­вива симулацијата;

– работни станици (оператори) – рабо­тат на оперативниот систем Linux.

Во рамките на GESI, едиторот за при каз на теренот овозможува кре­и рање на нови видови на терен и мо­дифицирање на веќе постоечките. Со­фтверот со кој располага овој пакет е графички ориентиран и работи на UNIX/X­Windows платформа. Сликите на топографските карти служат како основа за внесување на поединечни објекти на теренот, како што се патиш­та, реки и слично. Овие објекти се вне­суваат преку репродукција на контури­те на самиот објект. На ваков начин се генерираат дигитални податоци и визу­

елни информации (дигитални слики на топографски карти). Дигиталните информации се организи­раат во форма на мрежа од шестоагол­ници, чии димензии се одредени од опи­шан круг со дијаметар од 50 метри.

GESi се состои од следниве компоненти:– симулација на здружени борбени деј-

ства – инкорпорирани се следните си-мулациски модели: оклопни единици, лесна пешадија, артилерија, миноф-рлачи, инженери, хеликоптерска под-дршка, авијациски единици, против-воздушна одбрана, логистика итн;

– станица на инструкторот – операто-рот – се поставува, се надгледува и се оценува вежбата;

– едитори на базите со податоци – вклу-чени се три едитори: едитор на сце-нарио, едитор на бази на податоци

Симулациски софтвер GESI – SIRA

НАЈПОЗНАТ ГЕРМАНСКИ СИМулАЦИСКИ МОдЕл ЗА ПОддРШКА ВО ОБуКАТА НА БАТАлЈОНСКО И НА БРИГАдНО НИВО

мето на градот Прилеп (Прилапон, Прилапс) бил предмет на ис тра жу­вање на бројни историчари и онома­стичари, така што за името на гра­

дот Прилеп има најразлични гледишта и мислења. Kомпаративно истражуваjќи ги де­лата на познатите историчари: Петар Скоко, Александар Матковски, Боро Мокров, Гли­гор Тодоровски и други, дојдов до едно мно­гу логично сознание дека стариот центра­лен дел на градот Прилеп се наоѓал покрај месноста Варош и на локалитетот Марко­ви Кули коишто преставувале значајни вое­ни упоришта на византиската војска против останатите противнички војски. Самата мес­ност Маркови Кули и Варош се на повисо­ка надморска височина од сегашниот цен­трален дел на градот Прилеп. Но, во мина­тото, Маркови Кули и Варош биле центра­лен дел на историскиот град Прилеп и има­ле куќи од збиен тип, куќите се граделе една до друга, односно „залепени“, за да не мо­жат лесно да се срушат, бидејќи се наоѓале на повисока надморска височина откол­ку сегашните куќи во централниот дел на Прилеп. Токму одовде произлегува и име­то на градот „прилепени“, односно Прилеп (МАНУ, Иван Микулчиќ – Средновековни градови и тврдини во Македонија, книга 5, Скопје,1996,250­255). Во просторот и околината на Прилеп се живеело уште во време на неолитскиот и бронзениот период. Долго време под При­леп се подразбирал само градот кој се про­стирал долж околината на Варош кој бил „прилепен“ на ѕидините на кои се протега­ле Марковите Кули. Во минатото Прилеп се наоѓал во западна Пеонија во близина на одамна урнатиот средновековен град Ал­комене. Со последната решавачка битка на Византијците со наследниците на Алексан­дар III Македонски, битката на Пидна 170 го­дина пр.н.е, Прилеп, како и цела Македонија потпаѓаат под римска власт, така што од тоа време па сè до почетокот на XIII век, Прилеп бил под римска власт.Досега околу три децении се вршени архе­олошки истражувања во незацврстено под­градие на месноста Варош или, поточно, во северозападниот дел на денешното село Варош. Истражени се вкупно 7 цркви за кои се претпоставува дека датираат од XIII и XIV век. Покрај црквите, откриени се и занаетчи­ски работилници и повеќе станбени објекти, односно дворци за кои се претпоставува

56

Историјата на градот ПрилепВизантијците им служел како стратегиска воена тврдина против Србите во текот на XIII и XIV век. Менувајќи ја својата судбина под владеењето на Бугарите, Византијците и Србите, во текот на 1384 година Прилеп и неговата околина биле окупирани од стра-на на османлиите. Бидејќи во стариот цен-трален дел на градот Прилеп немало довол-но вода, населението се населило од лева-та и од десната страна на реката Дабница. Така постепено бил основан централниот дел на денешниот град Прилеп. Новиот цен-трален дел на градот Прилеп се простирал на југ од стариот град Прилеп. Стариот град Прилеп го задржал своето средновеков-но име кое било елинизирано од страна на Византијците во „Прилапс“ (ДНУП, Прилеп и Прилепско, 1893-1918, Прилеп,1991,326-327). Доцносредновековната населба Прилеп има ла големо военостратегиско значење за време на последните византиски владетели, како и за за време на познатиот македон-ски крал Марко. За време на владеењето на Крали Марко, градот Прилеп и неговата околина станале престолнина на една мала држава. Меѓутоа, и покрај тоа што Прилеп и неговата околина значително територијално се прошириле, сепак не успеале дури и во времето на Крали Марко економски да се издигнат и со тоа да добијат вистински беле-зи на градска урбана населба.Сите досега археолошки ископани градби и предмети одразуваат живот на просеч-но рамниште. Само неколку археолошки парчиња од луксузен сребрен накит најден близу месноста Варош укажуваат дека по-стоело локално благородништво во Прилеп. Во документите Прилеп се споменува од по-четокот на XI век па до денес.Најпрвин Прилеп бил освоен од страна на бугарскиот цар Калојан, а по неговата смрт, во текот на 1207 година, Прилеп потпаѓа под владеење на Стрез, кој бил одметник од бу-гарскиот двор. Стрез се декларирал како ма-кедонски владетел кој со помош на Србите своето таканаречено Вардарско кнежество го проширил од Пелагонија на запад и до Полог на север. Србите, кои му помогнале да стане самостоен владетел, на крајот по-могнале да биде отруен во текот на 1215 го-дина. По смртта на македонскиот владетел Стрез, Латините од Солун го освоиле Про-сек. Во текот на 1216/17 година, епирскиот деспот Теодор Ангел, покрај другите градо-ви во Пелагонискиот крај, го освоил и градот

дека датираат од крајот на Xiii и почетокот на XiV век. на ридот Маркови Кули е откопа-но обѕидието на една стражарска куќа која се протега долж северната порта од кулите, а пронајдени се и неколку градби со неде-финирана намена во акрополата чардак. Во чардак несомнено се наоѓал дворот на кра-левите Волкашин и Марко, но за ова нема цврсти материјални докази. Во седлото на месноста чардак, на широкиот простор оп-фатен со обѕидието од XiV век, се смета дека се наоѓала воена тврдина со сите по-требни дворски и управни служби.Во суштина, месноста Маркови Кули прет-ставува околу 180 метри висок рид, одво-ен од планините со длабоко седло. исти-от има голема прегледност долж северои-сточниот дел на пелагониската Рамница. Во подножјето на овој рид се вкрстосуваат повеќе значајни патишта кои водат кон: Би-тола, Македонски Брод, Кичево.Според бројните историски извори и публи-кации, овој средновековен град постоел и пред X век. поради својата висока и до-бро фортификациски утврдена положба, на

ТВРдИНАТА НА КРАлИ МАРКО

1. СААТ-КУЛАТА ВО ПРИЛЕП

2. КРАЛИ МАРКО

3. КУЗМАН ЈОСИфОВСКИ-ПИТУ

4. ПЕРЕ ТОШЕВ

5. МАНАСТИР „ТРЕСКАВЕЦ“

6. СРЕБРЕН И БРОНЗЕН НАКИТ Од БРОНЗЕНИОТ И Од НЕОЛИТСКИОТ ПЕРИОд ПРОНАЈдЕН ВО ПРИЛЕПСКО

7. ЦРКВА НА МАРКОВИ КУЛИ

8. МАРКОВИ КУЛИ

57

Прилеп. После битката во месноста Клокотница во текот на 1230 година, повторно градот Прилеп потпаднал под бугарска власт. Тогаш новиот бу-гарски владетел Јован Асен II, покрај Прилеп, го освоил и целиот Пелаго-ниски крај. Една деценија подоцна, во текот на 1241 година, Епирците за-владеале со Пелагонија и со Прилеп. Во текот на 1246 година Вардарска-та Долина била завладеана од стра-на на никејскиот владетел Јован Ва-тац, а Прилеп и неговата околина од страна на Ватац биле завладеани во текот на 1254 година. Во овој период како царски намесник во Никејското Царство, престојувал познатиот средновековен писател Георги Акро-полит. Во текот на 1258 г., Епирците на измама го зазеле Прилеп, а Урош I Српски завладал со Скопје. Во текот на 1259 година двата градови се по-вторно вратени на Никеја, односно на обновената византиска империја (Георги Острогорски, Историја на Византија, Скопје,1992,541-542). Во текот на наредните години, како и претходно, често се менувале вла-детелите на Прилепскиот крај. Гра-дот Прилеп и неговата околина од страна на Србите ќе биде завла-деан во 1334 година (МАНУ, Иван Микулчиќ – Средновековни градо-ви и тврдини во Македонија, кни-га 5, Скопје,1996,54-55). Прилеп ќе биде под српска власт сè до крајот на 1384 година кога, според запи-сите на османлискиот хроничар Имбер Колин, војската на чело со Хајредин Чандарили го освоила При-леп за време на воената кампања на големиот османлиски освојувач Тумурташ-паша. Со смртта на ма ке-донскиот владетел на Прилеп, ос-ман лискиот вазал Крали Марко во бит ката кај Ровињ во текот на 1395 година против влашкиот војвода Мирчеа, Прилеп целосно потпаѓа под османлиско владеење во наред-ните пет и пол векови. Османлиското владеење во Ма ке -донија било поделено на ад минис-тративно-управ ни еди ници. Нај го-ле мата админис тра тив но-управна единица која постепено ја зафати-

село Старавина. Како една од глав-ните причини за подигнувањето на оваа буна се смета непочитувањето на слободата и правата на населени-ето од страна на месниот османли-ски војвода во Прилепската каза.Прилепско-Мариовската буна избув-нала околу селата: Сатока, Градеш-ница, Бешиште и Старавина. Точни-от датум за избувнување на буната е непознат, но она што се знае е дека избувнала околу 3 октомври 1564 го-дина. Август и септември биле месе-ци кога се собирала есенската жет-ва и со тоа османлиската власт го со-бирала познатиот данок „ушур“ или десеток од летнината. Високата пор-та, на 3 октомври 1564 г., испрати-ла заповед до скопскиот санџак-бег Увејс и до прилепскиот кадија да се дознае каде се и да се приведат ли-цата: Димитри Стале од село Сато-ка, попот Димитри од село Градеш-

ница, Матјо Никола од село Бешиш-те, Стојан Пејо и попот Јако од село Старавина (Димче Мире, Востанија и движења во Македонија во втора-та половина на XVI и почетокот на XVII век, Скопје, 1951,15-16). Во запо-ведта од Високата порта се наведу-ва дека овие лица, иако повеќето се свештеници, биле „одметници“, од-носно ајдути и поради нив голема била веројатноста локалното насе-ление во Прилепскиот крај да му от-каже послушност на шеријатот. Повод за кревање на буната било обвинението на селаните про-тив војводата на хасот на везирот Мустафа-паша, дека спротивно од шеријатските законски регулативи земал парични казни. Прилепскиот кадија за ова побарал докази од се-

ла цела Македонија бил таканарече-ниот паша-санџак, со кој лично упра-вувал румелискиот беглер-бег, а чиј центар се наоѓал во Софија во пери-одот од 1385 до 1560 г. Во текот на XVi век формирани се нови санџаци како што биле: Ќустендилскиот, ох-ридскиот, Солунскиот и Скопски-от, кои ја зафаќале речиси цела територија на Македонија (историја на македонскиот народ, Скопје 1972,85-86).Скопскиот санџак бил формиран во текот на 1562 година и покрај на-хиите: Тетово, Скопје, Кичево, ја опфаќал и нахијата прилеп. Голе-мите воени и други даноци со кои османлиската власт го преопторува-ла и онака сиромашното македонско население во прилеп предизвикало самоиницијативно организирање на месното население и подигнување на бунтови против османлиската

тиранија. Таква една мошне позна-та буна во нашата историографија е токму прилепско-мариовската буна од 1564/65 година, која избила ток-му во околината на градот прилеп. Мариовско-прилепската буна прет-ставува прва самостојна буна во која значително учество земало ма-кедонското население. Буната из-бувнала во периодот кога османли-ската империја ја достигнала својата кулминација од своето владеење во периодот на султанот Сулејман Величествениот-законодавецот (1520-1566 г.). прилепско-мариов-ска та буна претставува плод на за-честените акции на македонски-те ајдути кои биле основното сред-ство за застрашување на локалната османлиска власт. за оваа буна во пошироката јавност не се знаело сè до 1933 година, кога за првпат истан-булскиот професор Ахмет Рефик, објавил еден османлиски документ со број 9, со кој ја запозна поширо-ката јавност за оваа буна, а истото го презел од архивските необјавени извори (Мухиме дефтери).Според султанската наредба од 22.09.1565 година, доставена до скопскиот бег и кадијата во прилеп, како главни организатори на бунтот се споменуваат: Димитар Тале од се-лото Сатока, попот Димитар од село Градешница, Мито николов од село пешина, Стојан пејо и попот јако од

58

ланите, кои судот подоцна не ги уважил. По-ради тоа, околу 1.000 селани се кренале со стапови и со камења пред портите на суд-ницата, каде биле совладани од собраните османлиски војници кои биле пред влезот на судницата. Ова претставувало уверти-ра во понатамошните крвави борби кои се случиле во околните прилепски села помеѓу османлиската војска и месното население.Како завршила буната и што се случило со нејзините водачи, не е точно познато. Но, според документите од 3-4 декември 1564 година, иницијаторите на буната треба-ло јавно да бидат казнети со бесење пред јавноста, со цел ова да му биде поука на на-родот понатаму да не се крева против од-луките на османлиската власт (Александар Матковски,х Непознат бунт во Дукаѓинскиот санџак од 1565 година, Скопје,1977, 140-145). Иако досега не се објавени документи за бесењето на организаторите на буната, го-лема веројатност е дека османлиската власт тоа навистина го направила, како што по-доцна се случувало и со други македонски организатори на востанија. Една од глав-ните причини што оваа буна била лесно за-душена се крие во моќта на Османлиската Империја, бидејќи е токму во времето на султанот Сулејман Величествениот (1520-1566 година), кога Империјата се протегала на три континенти: Азија, Европа и Африка.Во текот на буната исчезнале села во кои биле водени борби како што е примерот со селото Пештје, кое подоцна е обновено со името Бешиште. Прилепско-Мариовската буна по својот карактер преставува типич-но селска и ослободителна. Оваа буна има силен одраз врз натамошната народноосло-бодителна дејност на македонскиот народ, а исто така претставува прв пример за план-ско организирање на македонското населе-ние за народноослободителни цели.Значајни податоци за Прилепскиот крај во текот на XVII век оставиле и познатите сред-новековни патеписци Евлија Челебија, Хаџи Калфа и други. Евлија Челебија во своите белешки при обиколката на Прилеп во текот на 70-тите години на XVII век, вели дека во градот Прилеп голем дел од месното насе-ление се занимавало со земјоделство, зана-етчиство, посебно истакнувајќи дека Прилеп бил особено познат по ножарскиот занает. Евлија Челебија во своите патеписи од 1668 година, покрај другото, вели дека во Прилеп имало околу 1.000 куќи и 200 дуќани.Во средината на XIX век во Прилеп се случу-ва вистински културно-образовен пресврт. Најзначен при донес за брзиот развој на про-све тителско-образовната дејност во При-леп дале: Јордан Хаџи Константинов Џинот, Рајко Жинзифов, Глигор Прличев, Кузман Шапкарев, Марко Цепенков, Димитар и Кон-стантин Миладинови итн. Непосредно пред илинденскиот период како најистакнати војводи на чети од При-лепскиот крај се покажале: Коне Павлов, Диме Чакре, Спиро Црне и многу други.За време на Илинденското востание од 2.08.1903 година, околината и градот При-леп се наоѓале во составот на Битолскиот револуционерен округ во кој најитензивно се разгореле борбите помеѓу македонски-те востанички сили и османлиската војска. За време на Илинденската епопеја на врвот Маргара покрај мариовското село Чаниш-те се случила една од попознатите битки во илинденската епоха помеѓу османлиската војска и македонските востаници кои биле предводени од Ѓорче Петров. За време на

Прилепскиот крај, а како јадро во оваа бри-гада влегоа борци и од Првиот баталјон на 2. МНОУБ „Мирче Ацев“ и борци од НОПО „Трајче Петкановски“. Од самиот почеток бригадата беше составена од три борбени баталјони со вкупна бројка од 750 борци и старешини, а во наредниот период ќе до-стигне над 1.200 борци и старешини. Гледа-но низ призма на формациската и организа-циска поставеност на оваа бригада, таа де-луваше во составот на 49. МНОД на НОВЈ. Оваа бригада во наредниот период стана главниот столб и расадник за формирање на други македонски народноослободител-ни бригади во Македонија, како што се 6. и 8. македонска народноослободителна бри-гада и други помали единици. Веднаш по формирањето на бригадата же-стоки борби се воделе во реонот на Богоми-ла и Поречието. На 6 септември 1944 годи-на, бригадата за првпат го ослободила Град-ско и извршила диверзија на шест мостови долж течението на реката Вардар кон Ве-лес. На 11 септември 1944 година, 5. МНО-УБ за првпат влегува во ослободен Прилеп. Таму бригадата останува до германската контраофанзива на 21 септември 1944 годи-на, по што се повлекува во селото Присад. Во наредниот период бригадата дејствува на правецот на комуникацијата Прилеп-Велес, а потоа и по комуникацијата Прилеп–Битола. За време на завршните операции за конечно ослободување на Македонија, 5. МНОУБ заедно со останатите единици на НОВ и ПОМ учествува во борбите на пат-ниот правец Битола–Прилеп, Ресен–Охрид и Скопје–Тетово. Конечното ослободување на Прилепскиот крај се случил во периодот од 29 октомври до 2 ноември 1944 година (Марјан Димитриевски, Македонската војска 1944-1945, ИНИ,Скопје,1999,99-101). Како најзначајни културно-историски творби на Прилеп би ги истакнале: Старата чаршија и Саат-кулата, како и црквите: „Св. Благо-вештание“, „Св. Кирил и Методиј“, укрепени-от манастир „Трескавец“ итн.Познати личности од поновата совреме-на историја на Прилеп се: Али Фети Окијар (1880-1943), еден од најдобите пријатели на Кемал Ататурк и некогашен премиер на Ре-публика Турција; Методија Шаторов Шар-ло, македонски национален деец; Методија Андонов Ченто, првиот претседател на АС-НОМ; Круме Кепески, авторот на првата книга на граматиката на македонскиот јазик, Кузман Јосифовски Питу (1915-1944), кој бил југословенски народен херој; Мирче Ацев (1915-1943), народен херој на Југославија и многу други.

д-р Андреј Илиев

илинденскиот период, како најзначајни рево-луционери од прилепскиот крај се истакнале: пере Тошев (1865-1912), петар Ацев, Ѓорче петров (1864-1921) и многу други.за време на Балканските војни најважните судири на сојузничките војски со османли-ската војска за време на првата балканска војна на територијата на Македонија се слу-чиле кај Куманово и Бакарно Гумно во бли-зината на Битола, така што ефектите од Би-толската битка силно се почувствувале и во прилеп кој претставувал на некој начин логи-стичка база на спротивставените воени сили. по завршувањето на Балканските војни и со поделбата на Македонија за време на Буку-решкиот мировен договор од 10.08.1913 го-дина, прилеп потпаѓа во рамките на Србија, а по завршувањето на првата светска војна (1914-1918 година), и во рамките на Кралство-то на Србите, Хрватите и Словенците (СХС).Во периодот на Втората светска војна (1941-1944) година, прилеп уште во текот на 1941 година потпаднал под германска окупација. Во текот на 8 април 1941 година, германски-те окупациски сили влегле во прилеп, а по-сле две недели или поточно на 26 април 1941 година во прилеп дошле и бугарските окупа-циски сили. До средината на 1941 година, ре-чиси на цела територија на Македонија бил воспоставен бугарскиот окупациски систем. Со првите истрели кои се случија во Кумано-во и во прилеп, во текот на 11 октомври 1941 година, затпочна македонското народно-ослободително движење за ослободување од фашистичката окупација во Македонија. Во текот на 2 август 1944 г. на Кожув плани-на, во непосредна близина на селото збор-ско, во месноста Влашки Колиби и логорот „Црвена вода“, е формирана Македонска-та народноослободителна ударна бригада. Во составот на оваа значајна бригада вле-гле новодојдените борци, во најголем дел од

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

КОлЕШИНСКИ ВОдОПАд –

дОПИР СО уБАВИНИТЕ

олешино е едно од најубавите села во Македонија. Се наоѓа на падини­те на живописната планина Беласи­ца, на надморска височина од 630 m. Има околу 400 домаќинства со 1.300

жители, познати како вредни земјоделци и познати производители на бостан и кики­ритки. Во непосредна близина на селото се наоѓа Колешинскиот Водопад кој е вис­тинска природна убавина и реткост. Оваа неизбежна туристичка атракција е де ло на природата кое мора да го посетите.Колешинскиот Водопад се наоѓа на над­морска височина од 610 m на реката Баба во пазувите на планината Беласица, меѓу јаворова шума и камени гребени. Со висо­чина од 15 m, се вбројува во највисоките во­допади во Македонија, со широчина на па­дот од околу 6 m. Тој е тектонски водопад, создаден во гранитни камења. Спроти Ко­лешинскиот Водопад, на оддалеченост од околу 100 метри, се наоѓаат уште неколку помали водопади распоредени во низа, ви­соки од два до четири метри, кои припаѓаат на неговиот централен слив. Секој од нив има сопствена убавина по која се каракте­ризира. Овие водопади досега не оставиле рамнодушен ниту еден посетител.До Водопадот се пристигнува по шумските пешачки патеки кои завршуваат на врвот на ридот од каде што почнува водопадот. Покрај патеките има клупи за одмор, потоа овде е и дрвениот мост кој се наоѓа точно пред водопадот и овозможува поглед на целиот водопад и на прекрасната околи­на која делува смирувачки за секој посети­тел. Колешинскиот Водопад е восхитувач­ка глетка во секој париод од годината. Во лето мами со зелената околина, пријатните температури и свежиот смирувачки воздух, додека, пак, во зима, со ледениот пејсаж и тишината. Одејќи по патеката, кога ќе застанеш кај ма­лиот мост ќе се загледаш во кристално чи­стата вода во која речните ракови пливаат под површината. За момент се губите во уметноста на природата која се буди напро­лет и заборавате на својата дестинација. Но, потоа ќе го слушнете звукот на водата што паѓа и погледнувате напред. Зад свио­кот ќе го здогледате Колешинскиот Водо­пад, природната убавина за чија промоција е покрената широка медиумска кампања. Проектот „Колешински Водопад – допир со убавините” има цел да поттикне локален економски развој преку привлекување по­сетители. Овие природни убавини нудат незаборав­ни доживувања за сите оние што ја сакаат природата.

Елена Видинска

46